HANDLEIDING LEERKRACHT

HANDLEIDING LEERKRACHT

Handleiding leerkrachten Eigen Energie op school p. 1

INHOUDSOPGAVE

1 INLEIDING

2 OPZET VAN DE LESSEN

3 VOORBEREIDING EN BENODIGDHEDEN

4 DE LESSEN

Les 1 Uitnodiging Les 2 Op pad Les 3 Resultaten Les 4 Uitdaging Les 5 Aan de slag in de klas BIJLAGEN Bijlage 1: TIP Bijlage 2: de energieset Bijlage 3: de energiemeter Bijlage 4 : begrippenlijst Bijlage 5: aanmelding bij www.energiekescholen.nl


INLEIDING AANDACHT VOOR DUURZAME ENERGIE EN ENERGIEBESPARING

Mooi man! Uw school doet mee aan het project “eigen energie op school” en gaat aan de slag met het besparen van energie. Dit lespakket bevat een serie van 5 lessen voor de leerlingen uit de groepen 5 t/m 8. De gemiddelde duur van 1 les is 60 minuten. Tijdens de eerste 3 lessen werken de leerlingen toe naar een prestaXe van verbeterXps voor energiebesparing. In de vierde les werken de leerlingen aan hun presentaXe en presenteren hun verbeter-‐TIPS aan de schooldirecXe, en wie daar ook maar verder voor uitgenodigd gaan worden. In de laatste les is het de bedoeling dat de leerlingen met een klein budget kleine verbeteringen gaan uitvoeren. Omdat dit lespakket afgeleid is van het project energieke scholen ( www.energiekescholen.nl) zijn de aangeboden filmpjes en power point presentaXes op de site bijzonder geschikt voor ondersteuning van dit project. Iedere school kan zich kosteloos inschrijven op de site. Als bijlage bij de teamboekjes is een beschrijving gevoegd over de energieset en de energiemeter. INHOUD LESPAKKET De eerste les (klassikaal) begint met een korte introducXe over de opzet van het project. De leerlingen maken een keus voor een team en starten met de verkennende opdrachten uit hun teamboekjes. In de tweede les gaan de teams aan de slag met eenvoudige vragenlijsten om te onderzoeken, waar de school op energie kan besparen. Ieder team richt zich op één onderdeel en stelt vast wat goed is (TOP) en wat beter kan (TIP). In de derde les presenteert ieder team zijn TIPS en TOPS. Onder begeleiding van de leerkracht kiest de klas TIPS uit, waarmee de leerlingen zelf aan de slag gaan en ze stellen TIPS op die door anderen ( DirecXe en/of Gemeente) goedgekeurd-‐ uitgevoerd moeten worden. Tijdens de vierde les geven de leerlingen een presentaXe aan ……………………………………………………….(extern?) In les 5 mogen de leerlingen kleine zichtbare acXes uitvoeren, waarmee het project wordt afgesloten.


OPZET VAN DE LESSEN: De groepen werken in 4 teams: ieder team heee zijn/haar eigen opdracht. Per team zijn de opdrachten verdeeld over 5 lessen. De eerste les kan klassikaal gedaan worden, omdat die voor alle 4 teams het zelfde is.

Team 1. VerlichXng en zonlicht

Team 2. Stekkers en apparaten

Team 3. Energiegebruik en schone energie

Team 4. Verwarming en isolaXe

Les Titel 1 Start

project

Leerdoelen Kerndoelen Tijd Leerlingen 4,34,39 60 min. begrijpen het belang van energiebesparing.

2Aan de slag Leerlingen leren onderzoek doen naar het energieverbruik.

2,4,33,42

60 min.

OrganisaXe Klassikale introductie en verkennende opdracht per team over energiebesparing.

Extra's IntroducXe van de energiecoach en opwekking energie met de energieset.

Alle groepen van 4 Nog invullen. teams onderzoeken onderdelen van energieverbruik op school.

3Resultaten Leerlingen maken 2,34,39 bewuste keuzes in het gebruik van energie.

Eigen PresentaXe per Indien mogelijk invulling team over de energiecoach resultaten. Wat zijn aanwezig. de beste TIPS. Afspreken wat de leerlingen gaan doen.

4Uitdaging

Eigen Presentatie van de Eventueel invulling beste TIPS aan de feestelijk met MR schooldirectie. en ouderraad.

Leerlingen maken 2,34,39 bewuste keuzes in het gebruik van energie.

5Aan de slag Leerlingen maken 34,39 in de klas bewuste keuzes in het gebruik van energie

Eigen Samen met de invulling leerlingen enkele verbeter TIPS uitvoeren.

Nog invullen i.v.m. budget.


VOORBEREIDINGEN EN BENODIGDHEDEN Lesmaterialen verzamelen Naast deze inleiding bestaat dit pakket uit de volgende lesmaterialen. . Lesboek team 1: VerlichXng en zonlicht . Lesboek team 2: Stekkers en apparaten . Lesboek team 3: Energiegebruik en schone energie . Lesboek team 4: Verwarming en isolaXe Neem de lesmaterialen vooraf door en bespreek ze eventueel met uw collega’s van de andere groepen. Behalve deze lesmaterialen bestaat dit pakket ook uit een energieset en een energiemeter. (zie bijlagen) Voorbereiding leerlingen Bedenk voor u aan het project begint hoe u de teams wilt samenstellen. Afstemming in de school Bereid uw collega’s er op voor dat uw groep onderzoek kan doen in de school. In de laatste les zullen de leerlingen hun resultaten presenteren, aan wie?? En hoe?? Overleg met de direcXe of er een klein budget is om eventuele kleine verbeteringen door de leerlingen te laten uitvoeren. DE LESSEN Les 1 uitnodiging Doel Leerlingen begrijpen het belang van energiebesparing.

Energiebesparing: Energiecentrales gebruiken vooral fossiele brandstoffen als energiebron. Fossiele brandstoffen zijn resten in de grond van planten en dieren die miljoenen jaren geleden leefden. Door het verbranden van fossiele brandstoffen komt er kooldioxide (CO2) in de lucht. CO2 is een broeikasgas. Broeikasgassen vormen een deken om de aarde en houden de warmte van de zon vast. Dit noemen we het broeikaseffect. Dit broeikaseffect hebben we nodig om te kunnen leven op aarde. Zonder broeikaseffect zou het op aarde -‐18°C zijn. Het broeikaseffect wordt versterkt doordat er meer CO2 (en fijnstof) in de lucht komt. Hier door sXjgt de gemiddelde temperatuur op aarde en verandert het klimaat. CO2 uitstoot kunnen we verminderen door minder energie te gebruiken en te zoeken naar duurzame energiebronnen. Duurzame energie, zoals windenergie en zonne-‐energie,is energie die nooit opraakt en voorminder CO2-‐uitstoot zorgt. Benodigdheden . lesboek voor iedere leerling . computers per team


Vervolg les 1

ORGANISATIE EN TIJDSBESTEDING

OriëntaRe

5 min.

bekijk samen de bijlagen presenteer het project. Zorg voor een indeling van de groep in 4 teams

Inleiding

15 min

Kern

20 min.

De teams voeren startopdrachten uit en bekijken eventueel filmpjes over energiebesparing

Verwerking

20 min.

Bespreek de opdrachten van de teams en maak een woordweb over energiebesparing

AfsluiRng

5 min.

Bespreek de samenwerking van de teams

Vooruitblik

1 min.

Bereid hen voor op de volgende les(sen)

OriëntaRe Laat de leerlingen de bijlagen lezen, de begrippen die ze tegen kunnen komen en de materialen die ze gedurende het project kunnen gaan gebruiken. De leerlingen na laten denken over de vraag: is het nodig energiebesparing?? Inleiding Het is goed om in de inleiding al aandacht te besteden aan het broeikaseffect en aan de klimaatsverandering. In de verkennende opdrachten van de teams komen deze thema’s opnieuw aanbod. Na deze inleiding moeten de teams worden samengesteld, ze kunnen of zelf kiezen of u maakt de keus. Kern Voor ieder team is er een lesboek op maat gemaakt. Een lesboek bevat een paar startopdrachten, een scan en een verwerkingsopdracht. In deze les gaan de leerlingen aan de slag met de opdrachten. Deel de lesboekjes uit en bekijk samen de opdrachten. In de eerste opdrachten staan regels voor het samenwerken en verdeelt het team een paar extra belangrijke rollen (taakverdeler, Xjdbewaker en presentator). Om de overige startopdrachten te beantwoorden, kunnen de leerlingen filmpjes bekijken op internet. De leerlingen in het team gaan aan de slag.


Verwerking Leg uit dat de leerlingen gaan onderzoeken waarom zij een energiezuinige school willen zijn. Om dat onderzoek te kunnen uitvoeren moeten ze weten waarom energiebesparing zo belangrijk is. Ze hebben filmpjes kunnen bekijken en startopdrachten gemaakt. Wat weten de leerlingen nu over energiebesparing? Maak een woordweb hierover. En bespreek in het kort de begrippen die hierbij aan de orde komen.

Isolatie Zonwering

warmte cv zonlicht

broeikaseffect fossiele brandstoffen

zonne-energie zonnepanelen

CO2 duurzame energie

ENERGIEBESPAREN

windenergie waterenergie

elektriciteit klimaat verandering stekkers & apparaten sluipverbruik lampen

een voorbeeld van een woordweb over energiebesparing AfsluiRng Bespreek hoe de samenwerking is verlopen in ieder team. Kwam iedereen aan de beurt door de taakverdeler? Kregen jullie de opdrachten op Xjd af door de aanwijzing van de Xjdbewaker? Hebben jullie je gehouden aan de regels voor samenwerken? Moeten er nog nieuwe afspraken gemaakt worden? Vooruitblik De leerlingen weten nu wat ze gaan onderzoeken. In de volgende les gaan ze op school onderzoeken hoe het er voor staat met de energiebesparing. Na dit onderzoek kunnen ze TIPS bedenken om de school energiezuiniger te maken. Deze TIPS kunnen ze aan hun klas/school presenteren en een paar TIPS misschien zelf uitvoeren.


Les 2 op pad Leerlingen leren met behulp van scans, vragenlijsten en meters onderzoek te doen naar het energieverbruik in de school. Begrippen Team 1: elektriciteit, broeikaseffect, klimaatverandering, zonwering, zonne-‐energie, zonneboiler, kooldioxide. Team 2: elektriciteit, broeikaseffect, klimaatverandering, zonwering, zonne-‐energie, zonneboiler, sluipverbruik, energielabel, energiemeter, Wam, kooldioxide Team 3: elektriciteit, broeikaseffect, klimaatverandering, zonnepanelen, duurzame energie, ecostroom, zonneboilers, kooldioxide Team 4: elektriciteit, broeikaseffect, klimaatverandering, isolaXe, radiatoren, convectors, dubbelglas, kooldioxide. Benodigdheden . energiemeter, kamerthermometers . lesboek voor iedere leerling of per team een lesboek. Voorbereiding . Breng al uw collega’s van de school op de hoogte dat uw leerlingen onderzoek gaan doen door de hele school heen. . Bedenk welke afspraken u met de teams wilt maken en hoe lang ze met hun onderzoek bezig mogen zijn ( 30 tot 40 minuten?) en wat kunnen ze doen als ze eerder klaar zijn? . Leg alle instrumenten klaar. ORGANISATIE EN TIJDSBESTEDING

Terugblik

5 min.

Inleiding

5 min.

Kern

20-‐ 30 min. 30 min.

Mogelijkheden

15-‐ 30 min.

AfsluiRng

5 min.

Vooruitblik

1 min.

Bekijk kort het woordweb van de vorige les. Geef kort uitleg over de scans en maak prakXsche afspraken met de teams. De leerlingen voeren in teams de scans uit De leerlingen voeren in teams een opdracht uit. Verwerkingsopdrachten m.b.t. de meters en taal. U kunt ervoor kiezen leerlingen in teams deze opdrachten te laten uitvoeren, als een team bijv. eerder klaar is. Een andere mogelijkheid is om het klassikaal te behandelen en dan als verdiepingsstof. Bespreek de samenwerking van de teams en maak nieuwe afspraken. Kondig de verkiezing aan van TIPS school en TIPS leerlingen. Leg uit dat de school en de leerlingen in de komende lessen wat met de TIPS moeten gaan doen.


Vervolg les 2

Terugblik Herhaal het begrip energiebesparing. Wie kan het begrip voor de groep uitleggen met behulp van het woordweb? Waarom gaan de leerlingen onderzoek doen naar energiebesparing? Leg uit dat ze het onderzoek wat ze vandaag doen, de volgende les gaan presenteren. Inleiding Leg uit dat de leerlingen nu in teams aan de slag gaan met het onderzoek. Lees samen de instrucXe voor leerlingen uit het lesboekje. Neem vervolgens kort de opzet van de scans door met de leerlingen.

ONDERWERP VRAAG Is het licht uit in de klas VerlichXng als er niemand is?

HELP JA Kijk maar eens Xjdens X de pauze of de lampen in de klas uit zijn. Vaak laat iedereen gewoon het licht aan. Lampen kosten energie. Dus, Xjdens de pauze de lampen uit!!

NEE TOP

TIP KLAS

TIP SCHOOL

X

Ieder team leest eerst de kolom “vragen” in de tabel samen door. Daarna gaan ze iedere vraag beantwoorden door op onderzoek uit te gaan. De “help” kolom kan helpen bij het vinden van een antwoord. Als ze het antwoord weten, vullen ze de “ja/nee”kolom in. Als alle vragen beantwoord zijn, bepalen de leerlingen voor elk onderdeel of het goed gaat (TOP) en wat verbeterd kan worden (TIP).

Een TIP klas kunnen de leerlingen zelf binnen een dag veranderen op school met een klein budget. Denk bijvoorbeeld aan het plaatsen van ledlampen, het plaatsen van tochtstrips, posters over energiebesparing maken, zoals, licht uit doen, kranen niet onnodig laten lopen, deuren sluiten. Een TIP school kan de school samen met het bestuur veranderen. Deze TIPS zijn groot en nemen veel meer Xjd in beslag. Denk bijv. aan het isoleren van de school, aanschaffen van zonnepanelen, plaatsen dubbel glas, enz. enz.

Als de dingen makkelijk te verbeteren zijn door de leerlingen, zemen ze een kruisje bij TIP klas en anders bij TIP school. Kern De leerlingen gaan in teams met de scan uit hun boekje op onderzoek uit. Bespreek met hen wat u van hen verwacht Xjdens het samenwerken in een team. Bespreek ook wat ze kunnen doen als ze eerder klaar zijn.


Vervolg les 2

team

1

thema

energie

scan

opdracht

meeXnstrument

verlichXng en lampenonder-‐ zonlicht zoek

stekkers en apparaten

energieset

sluipverbruik energiemeter meten energieset

2

energie

3

energiegebruik interview energie en schone houden met de extra 7-‐8 energie directeur

4

energie verwarming en temperatuur extra 7-‐8 isolaXe meten

energieset

extra opdracht groep 5-‐6

extra opdracht groep 7-‐8

Een sXcker of energiekosten deurhanger uitrekenen van ontwerpen: denk er brandende om licht uit. lampen. Een tekst schrijven Uitrekenen en een poster hoeveel de maken over een elektrische energie energiezuinig of van een apparaat energievretend kost. apparaat. Bereken oppervlakte en Niet van toepassing. inhoud van een klaslokaal.

thermometer Uitrekenen kosten Niet van toepassing. energieset isolaXemateriaal.

AfsluiRng Laat alle leerlingen weer terugkomen in de klas. Ieder team heee nu een scan ingevuld. De leerlingen weten wat goed gaat en waar iets verbeterd kan worden door de kruisjes in de kolommen TOP, TIP klas en TIP school. De volgende lessen gaan de leerlingen de TIPS en TOPS verder uitwerken. Bespreek hoe de samenwerking is verlopen in ieder team. Kwam iedereen aan de beurt door de taakverdeler? Kregen jullie de opdrachten op Xjd af door de aanwijzing van de Xjdbewaker? Hebben jullie je gehouden aan de regels voor samenwerken? Moeten er nog nieuwe afspraken gemaakt worden? Vooruitblik De volgende les gaan de leerlingen hun TIPS en TOPS presenteren aan de klas. Na deze presentaXe worden de belangrijkste TIPS klas gekozen. De gekozen TIPS school worden doorgegeven aan de direcXe en/of schoolbestuur, die daar dan mee aan de slag kunnen. De gekozen TIPS klas zullen de leerlingen zelf gaan uitvoeren.


Les 3 resultaten Doel Leerlingen leren bewust keuzes te maken in het gebruiken van energie Benodigdheden . een groot vel of flap voor iedereen . eventueel 2 sXckers per leerling . sXeen/tekenmateriaal Voorbereiding . Zorg ervoor dat ieder team de lesboekjes, flappen en sXeen heee voor het maken van een TIP-‐TOP poster. . Neem bijlage 1 door. Hier staan TIPS die u kunt uitvoeren voor het verbeteren van het schoolgebouw. Met deze TIPS in uw achterhoofd kunt u uw leerlingen inspireren bij het bedenken van eigen TIPS. OrganisaRe en Rjdsbesteding

Haal terug wat de leerlingen de vorige les gedaan hebben. Leg uit hoe de teams hun resultaten kunnen verwerken en presenteren.

Terugblik

2 min.

Inleiding

20 min

Kern

20 min.

Alle team presenteren hun TIP-‐TOP-‐poster.

AfsluiRng

15 min.

Houd een verkiezing en kies met de klas de belangrijkste TIPS school en TIPS klas.

Vooruitblik

2 min.

Geef uitleg over hoe de klas verder met de gekozen TIPS school en TIPS klas gaat werken.

Terugblik Blik terug op de vorige les. Ieder team heee één onderdeel van de school onderzocht (het licht, elektrische apparaten, energiegebruik en verwarming). Over dit onderdeel hebben ze een scan ingevuld en onderzoeksopdrachten gemaakt. Ze hebben in de scan aangekruist wat in orde is (TOP) en wat verbeterd kan worden (TIP klas en TIP school). Ook hebben ze op een kladblaadje al ideeën opgeschreven van TIPS en TOPS. Deze gegevens hebben de leerlingen vandaag nodig. Inleiding Het is belangrijk dat de teams de resultaten met elkaar uitwisselen. Door alle resultaten te verzamelen en hierover te praten, kan de klas erachter komen wat zijzelf en de school het best kunnen doen om het schoolgebouw energiezuiniger te maken


Vervolg les 3 Ieder team maakt als volgt een TIP-‐TOP-‐poster: 1 Ieder team maakt een lijst met al hun TIPS en TOPS m.b.v. de scans, opdrachten en kladblaadjes. 2 Uit hun TOPS kiezen de leerlingen er één die zij belangrijk vinden. Deze schrijven ze alvast op de poster. 3 Ieder team denkt er over na wat de voordelen en nadelen zijn van hun TIPS en beantwoordt voor iedere TIP de volgende vragen: ■ kunnen wij zelf de TIP uitvoeren (TIP klas) of moet de school dat doen (TIP school)? ■ Kost de TIP geld om uit te voeren? 4 Ieder team kiest samen een TIP klas en een TIP school. Bij het overleggen gebruiken ze de regels voor samenwerken. 5 Bij ieder gekozen TIP schrije het team een voordeel en een nadeel op. Kern Ieder team presenteert hun poster aan de klas. Vraag steeds de presentator van een team de presentaXe in te leiden en af te sluiten. Ieder team legt uit, wat zij onderzocht hebben, wat hun TOPS en TIPS zijn en wat de voor-‐ en nadelen van de gekozen TIPS zijn. De andere leerlingen kunnen, naar aanleiding van hun eigen TIPS en TOPS, na iedere presentaXe vragen stellen aan de presentator. AfsluiRng Hang alle posters voor in de klas op. Bekijk samen de TOPS en stel vast dat er dingen zijn die goed gaan op school. Dat is erg mooi! Hier kan de school trots en zuinig op zijn. Bekijk vervolgens de TIPS. Zijn er TIPS die elkaar tegenspreken? Hoe kan dit? Zijn er TIPS hetzelfde? Leg uit dat alle TIPS natuurlijk belangrijk zijn, maar dat niet alle TIPS in één keer uitgevoerd kunnen worden, je moet prioriteiten stellen. Spreek met de klas af samen de belangrijkste twee of drie TIPS klas en TIPS school uit te kiezen. Bespreek met de leerlingen hoe de klas de belangrijkste TIPS kan uitkiezen. SuggesXe: Houd een stemming in de klas. Doe dit als volgt: iedere leerling krijgt twee sXckers. Een sXcker voor de belangrijkste TIP klas en één voor de belangrijkste TIP school. Laat de leerlingen op de posters bij de belangrijkste TIPS hun sXcker plakken. Stel daarna vast met de leerlingen welke TIPS de meeste sXckers hebben gekregen. Vooruitblik Met de gekozen TIPS gaat u de volgende les verder. De leerlingen zullen alle TOPS en gekozen TIPS presenteren aan de direcXe, schoolteam en………………………………………. Bewaar de posters van de leerlingen, deze kunt u gebruiken bij de volgende les.


Les 4 uitdaging DOEL Leerlingen leren bewust keuzes maken in het gebruik van energie. Benodigdheden . een groot vel of flap voor iedereen . sXeen/tekenmateriaal Voorbereiding . Besluit op welke manier u de TOPS, TIPS klas en TIPS school wilt gaan presenteren en aan wie. Houdt u het intern of komen er ook mensen bij van buiten de school? . Maak goede afspraken met de genodigden en licht ze op Xjd in. OrganisaRe en Rjdsbesteding

Terugblik

5 min.

Bespreek de TOPS en de gekozen TIPS voor de klas en de school.

Inleiding

5 min

Uitleg over de presentaXes van de TIPS.

Kern

Eigen invulling

Het uitwerken van de presentaXes.

AfsluiRng

Eigen invulling

Het uitvoeren van de presentaXes.

Terugblik Blik terug op de voorgaande lessen. De leerlingen weten wat goed is (TOPS) en hebben uitgekozen wat ze gaan presenteren (TIPS). Laat de leerlingen terughalen welke TIPS ze hebben gekozen en waarom juist deze. Inleiding Leg uit waarom de TOPS, gekozen TIPS klas en TIPS school gepresenteerd gaan worden aan de direcXe, schoolteam en………………………………………. De direcXe gaat met het advies van de leerlingen en misschien een externe adviseur aan de slag. Kern U kunt met de leerlingen op verschillende manieren deze presentaXe aanpakken, enkele suggesXes:

1 Weinig Xjd en aan het schoolteam: Laat enkele leerlingen van elk team samen een poster maken van de TOPS en de gekozen TIPS klas en TIPS school. Deze poster dan op een gunsXg moment presenteren aan het schoolteam en de direcXe. 2 Veel Xjd en extern: Maak dan een uitgebreide poster met tekeningen erbij en presenteer deze dan in een feestelijke bijeenkomst.


BIJLAGEN Bijlage 1: TIPS . Als u dagelijks venXleert, bespaart u energie. Mensen produceren elke dag liters waterdamp. De lucht in de school wordt daardoor vochXg. Door te venXleren wordt vochXge lucht vervangen door droge lucht. Droge lucht opwarmen kost minder energie dan vochXge lucht opwarmen. . Houd (tussen) deuren dicht, dit voorkomt onnodige tocht en onnodig energieverlies. Zorg wel voor hoge venXlaXe. . Zorg er voor dat radiatoren niet volledig afgedekt worden door vensterbanken. . Is het lokaal leeg, dan de lichten uit! . Heee een apparaat een uitknop en een stand-‐byknop, gebruik dan de uitknop. . Wordt een apparaat voor langere Xjd niet gebruikt, trek dan de stekker uit het stopcontact. . Bij meerdere apparaten bij elkaar is een meervoudige stekkerdoos met aan-‐ uitschakelaar aan te bevelen. . Als opladers niet gebruikt worden, stekker uit het stopcontact KOM ZOVEEL MOGELIJK MET DE FIETS OF LOPEND OP SCHOOL.


Bijlage 2: de energieset

1. DemonstraXe van het pakket voor duurzame energie moet ten allen Xjde door een volwassene worden begeleid. 2. Blijf uit de buurt van de bewegende bladen van de windturbine. 3. De oranje ON/OFF-‐schakelaar op het basisstaXon blije in de aan-‐stand omlaag staan. 4. Tijdens wisselingen van de units de ON/OF schakelaar UIT, dus omhoog. 5. Steek de universeel mast in het basisstaXon (de waterturbine zonder mast plaatsen op het basisstaXon). 6. Het zonnepaneel of de windturbine kunnen op de mast geplaatst worden. Start demonstraXe. 7. Bij gebruik van het zonnepaneel is een zwak zonnetje al voldoende. Is er geen zon dan kan een kunstmaXge lichtbron gebruikt worden. LET OP: de lichtbron moet naar het midden van het zonnepaneel wijzen. 8. Bij gebruik binnen van de windturbine, boots dan de wind na met een bureauvenXlator of haardroger. 9. Let op bij het gebruik van de waterturbine dat het water de juiste kant op stroomt, zie pijltjes achter de waterturbine. Handleiding leerkrachten Eigen Energie op school p. 15

Bijlage 3: de Energiemeter

Gebruiksaanwijzing Plug de energieverbruiksmeter in het stopcontact en sluit vervolgens het te meten apparaat aan in het contact van de energieverbruiksmeter. 1.FuncXetoets ( 1e links)■ Door op de funcXetoets te drukken worden de volgende waarden zichtbaar op het display Wamage Voltage Ampère FrequenXe Laagste-‐ en hoogste Wamage Prijs in euro per kWh Totaal verbruik in kWh en Euro’s 2.Power toets (midden) ▲ Door op deze toets te drukken zal het Wamage (is vermogen) zichtbaar worden. 3.Cosmoets (rechts) ▼ Door op deze toets te drukken verschijnt het totale verbruik in kWh en in Euro’s. 4.Invoeren van de Europrijs per kWh. Houdt de ▼-‐toets ingedrukt en druk op de funcXetoets■. De prijs in Euro zal gaan knipperen en door middel van de ▲-‐toets en de ▼-‐toets kan de actuele prijs per kWh in Euro worden ingesteld. Door vervolgens op de funcXetoets■ te drukken wordt de waarde opgenomen in het geheugen en hoee niet steeds opnieuw ingevoerd te worden 5.Resemen van de energieverbruiksmeter doormiddel van de funcXetoets■ 4 seconden ingedrukt te houden. 6.Indien het rode ledlampje met onderschrie “OL” oplicht, onmiddellijk de meXng onderbreken. In dat geval is er sprake van overspanning. Handleiding leerkrachten Eigen Energie op school p. 16

Bijlage 4: begrippenlijst

Broeikaseffect

Doordat broeikasgassen hoog in de lucht (de atmosfeer) blijven hangen, wordt de warmte van de zon vastgehouden op aarde. Alle zonnestralen zouden anders via de aarde weer teruggekaatst worden het heelal in.

Convector

Een warmtewisselaar.

CO2

Een (broeikas)gas. CO2 is hetzelfde als kooldioxide (zie kooldioxide).

Dubbelglas Dubbelglas bestaat uit twee glasplaten met daartussen een ruimte. Bij enkelglas verdwijnt veel warmte naar buiten. Bij dubbelglas is dat niet het geval en bespaar je energie. Ecostroom Elektriciteit die avomsXg is van windmolens, zonne-‐energie, waterkracht of andere schone energiebronnen. Hetzelfde als: groene stroom (zie groene stroom). Elektriciteit

Een ander woord voor ‘stroom’. Je hebt het nodig om een apparaat aan te zemen.

Energie Heb je nodig om een apparaat aan te zemen. Zelf heb je ook energie nodig om te bewegen en denken. Door te eten krijg je stoffen binnen die je energie geven. Energie opwekken

Je hebt een bron nodig om energie te maken. Energie maken noemen we ook wel: energie opwekken. Je kunt energie opwekken door bijvoorbeeld olie of kolen te verbranden. De olie of de kolen zijn dan de energiebronnen: de bronnen waaruit je energie kunt halen. Ook zonnewarmte en wind zijn bronnen om energie mee op te wekken.

Energiebesparing

Minder energie gebruiken. Bijvoorbeeld door het licht uit te doen als je een kamer verlaat. Of de computer uit te zemen als je hem niet gebruikt. Je kunt ook minder energie gebruiken door te isoleren (zie isolaXe). Of door iets met de hand te doen in plaats van elektrisch. Denk bijvoorbeeld aan een gewone of een elektrische tandenborstel.

Energielabel Steeds meer apparaten hebben een energielabel. Het label geee met kleurtjes en lemers aan dat het apparaat zuinig omgaat met energie. Je hebt deze labels bijvoorbeeld voor auto’s en wasmachines. Energiemeter Een energiemeter meet hoeveel energie een apparaat verbruikt Een lampje verbruikt bijvoorbeeld 7 wam, een stofzuiger wel 2000 Wam (zie Wam).


Fossiele brandstof Kolen, gas en olie zijn fossiele brandstoffen. Het zijn eigenlijk heel oude (duizenden of miljoenen jaren oude) resten van planten en dieren. Door het verbranden van fossiele brandstoffen energie opwekken. Gas

Een stof kan verschillende vormen hebben. Water kan vast (ijs) of vloeibaar zijn. Stoffen kunnen ook de vorm van gas hebben. Ze zimen dan in de lucht en zijn (bijna alXjd) onzichtbaar. Soms kun je ze wel ruiken, bijvoorbeeld als je een windje laat!

Groene stroom Elektriciteit die avomsXg is van windmolens, zonne-‐energie, waterkracht of andere schone energiebronnen. Hetzelfde: ecostroom (zie ecostroom). IsolaRe

Een laagje materiaal waardoor warmte minder snel naar buiten ontsnapt. Het blije binnen lekker warm, dus de verwarming hoee niet hoger. Zo bespaar je energie. Je kunt bijvoorbeeld een muur isoleren met een extra laag materiaal of dubbel glas kiezen.

IsolaRemateriaal Materiaal dat je als een extra laagje aanbrengt zodat warmte in de winter minder snel ontsnapt. In de zomer komt warmte van buiten minder gemakkelijk naar binnen. Klimaatverandering Door het broeikaseffect (zie broeikaseffect) wordt het op aarde warmer en kan het klimaat veranderen. Het kan bijvoorbeeld langer en vaker gaan regenen of juist veel te weinig regenen. Kool

Kool is een fossiele brandstof. Door het te verbranden kun je energie opwekken.

Kooldioxide Een (broeikas)gas. Kooldioxide is hetzelfde als CO2 (zie CO2). Olie Een fossiele brandstof die uit de bodem wordt gehaald. Je kunt energie opwekken door olie te verbranden. Schone energie Energie die wordt opgewekt (gemaakt) zonder dat er schadelijke broeikasgassen in de lucht komen. Voorbeelden zijn zonne-‐energie windenergie en waterenergie Sluipverbruik Een apparaat staat uit, maar de stekker zit in het stopcontact. Het lijkt alsof er geen elektriciteit wordt gebruikt. Maar ongemerkt gebruikt het apparaat toch een klein beetje stroom. VenRlaRerooster Rooster in de muur of in het raam waardoor frisse lucht naar binnen kan komen. Vaak kun je zo’n rooster met een schuixe open-‐ of dicht schuiven.


Versterkt broeikaseffect Te veel broeikasgassen die als een deken om de aarde hangen. Hierdoor warmt de aarde te veel op en kan het klimaat veranderen. Er zijn te veel broeikasgassen doordat de mens veel fossiele brandstoffen verbrandt (zie fossiele brandstof). WaZ (W) De elektrische energie die een apparaat verbruikt, wordt gemeten in wam. Een koffiezetapparaat verbruikt bijvoorbeeld 1100 wam (zie energiemeter). Windenergie De wind wordt gebruikt als energiebron, dus om energie op te wekken. De wind zet een molen in beweging en zo wordt energie opgewekt. Zonneboiler Een apparaat met buizen voor op het dak. Door de buizen loopt water dat door de zon wordt opgewarmd. Het warme water wordt bewaard in een vat om in huis te gebruiken. Bijvoorbeeld voor een warme douche. Zonne-‐energie Warmte van de zon wordt via een zonnepaneel omgezet in energie. Zonwering: Iets om de zon buiten te houden. Bijvoorbeeld: een zonnescherm, (rol)gordijn, luxaflex of screens.

BIJLAGE 5 AANMELDING ENERGIEKE SCHOLEN Bij een aantal opdrachten wordt aangegeven dat e.e.a. verduidelijkt

kan worden met een filmpje op www.energiekescholen.nl. Het aanmelden gaat als volgt: www.energiekescholen.nl →leerlingen→team3→filmpjes→energie wat is dat precies www.energiekescholen.nl →leerlingen→team3→filmpjes→hoe kun je energie opwekken www.energiekescholen.nl →leerlingen→team3→filmpjes→broeikaseffect

Bronvermelding: Energieke scholen GDO 2009 Bewerkt: educaXecommissie Handleiding leerkrachten Eigen Energie op school p. 19

HANDLEIDING LEERKRACHT

Recommend Documents