Handen uit de mouwen Waarom en hoe Nederland internationaal een leidende rol kan blijven spelen op het gebied van water, sanitatie en hygiëne. 1
Colofon
Inhoudsopgave Colofon
Handen uit de mouwen
2
Waarom en hoe Nederland internationaal een leidende rol kan blijven spelen op het gebied van water, sanitatie en hygiëne
Inhoudsopgave 3
Simavi November 2011
Samenvatting 4
1. Veilig drinkwater en adequate sanitatie, ieders recht
6
Interview Sudha Sharma, Nepal
8
2. Investeringen welbesteed en zeer rendabel
10
Interview Yaw Asante Sarkodie, Ghana
12
3. Groot tekort aan investeringen
14
Interview Henry Northover, Verenigd Koninkrijk
15
4. Nederland laat ambitie varen
16
Interview Catherine Mwango, Kenia
18
5. Hoe Nederland leiderschap kan tonen: Sanitation and Water for All
20
Tenzij anders vermeld, rust het copyright van de foto’s op Simavi.
Interview Doreen Kabasindi Wandera, Oeganda
22
Foto cover: Huib van Wersch Foto inhoudsopgave: Nicole van Zurk
Aanbevelingen voor de Nederlandse overheid
24
Redactie en interviews: Albert ten Kate, freelance onderzoeker Vormgeving: Villa DM Meegewerkt aan dit rapport hebben: • • • • • • •
Andy Palmen en Jessica Bekker, Advocacy Unit Simavi Catherine Mwango, directeur van de Keniaanse NGO KWAHO Doreen Kabasindi Wandera, directeur van de NGO-koepel UWASNET in Oeganda Henry Northover, hoofd beleid van de NGO WaterAid MD. Yakub Hossain, adjunct-directeur van de NGO VERC uit Bangladesh Sudha Sharma, secretaris van het Nepalese Ministerie van Volksgezondheid Yaw Asante Sarkodie, teamleider water en sanitatie binnen de Ghanese overheid
Interview MD. Yakub Hossain, Bangladesh
26
Afkortingen en eindnoten
28
Dit is een publicatie van: Fonteinlaan 5 2012 JG Haarlem
tel: fax: e-mail: website
023 531 80 55 023 532 85 38
[email protected] www.simavi.nl
Simavi is onderdeel van het internationale End Water Poverty Netwerk: http://www.endwaterpoverty.org
Simavi is in het bezit van het CBF-keurmerk. Dit keurmerk van het Centraal Bureau voor de Fondsenwerving staat voor verantwoorde fondsenwerving en -besteding. Daarnaast heeft Simavi het ISO-certificaat ISO 9001:2008. Deze kwaliteitsnorm is toegekend aan Simavi door Certiked, certificeerder voor kennisintensieve dienstverleners.
2
3
Samenvatting de internationale aandacht voor WASH daalt, ligt ook aan de overheden van ontwikkelingslanden. Er is vaak een te lage organisatiegraad om concrete plannen op tafel te leggen of de politieke wil ontbreekt om substantieel te investeren in WASH.
Enorme gezondheidsproblemen Gemeten in verloren levensjaren zijn het gebrek aan veilig drinkwater, sanitaire voorzieningen en hygiëne (WASH) de vierde doodsoorzaak wereldwijd. Jaarlijks sterven in ontwikkelingslanden door deze oorzaak anderhalf miljoen kinderen onder de vijf jaar.
Sanitation and Water for All Vanwege de gebrekkige politieke wil om te investeren in WASH, zowel in ontwikkelingslanden als in donorlanden, nam de Nederlandse regering in 2008 het voortouw tot oprichting van het Sanitation and Water for All initiatief (SWA). En met succes. SWA is hèt wereldwijde politieke initiatief dat financiering van nationale actieplannen voor drinkwater en sanitatie in ontwikkelingslanden op gang brengt, en zorgt dat zowel donorlanden als ontvangende landen hierover verantwoording afleggen. Het SWA initiatief zorgt er ook voor dat geld terecht komt bij mensen die dit het hardste nodig hebben. Inmiddels zijn 34 ontwikkelingslanden en zo’n 15 donoren aangesloten bij SWA. Verscheidene ontwikkelingslanden hebben goede nationale plannen ontwikkeld. Uit interviews die Simavi hield met experts blijkt echter dat er gebrek is aan geld en expertise om deze plannen goed uit te voeren. Veel ontwikkelingslanden hebben hun huiswerk gedaan, donoren zijn nu aan zet om dit te ondersteunen met financiële middelen en expertise.
Door het gebrek aan WASH sterven in ontwikkelingslanden meer kinderen dan door malaria, hiv/aids en de mazelen samen. Internationale organisaties als de OECD, UNICEF en de WHO stellen dat WASH niet de aandacht krijgt die het verdient. Hoewel de Verenigde Naties in 2010 drinkwater en sanitatie erkenden als mensenrecht, doet wereldwijd nog ruim één miljard mensen zijn/haar ontlasting in de buitenlucht, hebben 2,6 miljard mensen geen beschikking over een adequaat toilet, en hebben bijna één miljard mensen geen adequate toegang tot veilig drinkwater. Vrouwen en meisjes worden het meest getroffen door deze drinkwater en sanitatie crisis.
Investeren in water, sanitatie en hygiëne loont Investeringen in toegang tot veilig drinkwater, sanitatie en hygiëne (WASH) staan te boek als bouwstenen voor meerdere millenniumdoelen om de armoede te bestrijden. WASH is zelf ook een millenniumdoel. Het percentage mensen zonder toegang tot veilig drinkwater moet in 2015 gehalveerd zijn ten opzichte van 1990. Hetzelfde geldt voor adequate sanitaire voorzieningen. Er is grote achterstand opgelopen op weg naar het bereiken van het sanitatie doel. Vooruitgang is er wel geboekt bij drinkwater, al heeft in 2015 nog steeds één op de tien mensen geen toegang tot veilig drinkwater.
Nederland laat ambitie varen Het kabinet-Rutte heeft water aangewezen als één van de vier onderwerpen die voortaan de kern van de Nederlandse ontwikkelingshulp vormen. Hieronder valt zowel integraal waterbeheer (dijken en dammen) als drinkwater, sanitatie en hygiëne (WASH). Echter, de inzet op WASH wordt ten opzichte van integraal waterbeheer verminderd terwijl deze onlosmakelijk met elkaar zijn verbonden. In 2014 wordt nog slechts 63 miljoen euro geïnvesteerd in WASH ten opzichte van 81 miljoen euro in 2012. De geplande intensivering op het thema water wordt dus uitsluitend op het deelonderwerp integraal waterbeheer gerealiseerd.
Investeringen in WASH zijn uitermate rendabel. Inspanningen om de millenniumdoelen voor drinkwater en sanitatie te behalen kunnen jaarlijks 84 miljard US dollar opleveren. De opbrengsten overtreffen de kosten van investeringen met een zevenvoud. Naast de gezondheidsvoordelen betalen investeringen in WASH zich uit in een stijging van de arbeidsproductiviteit, toename van schoolbezoek, minder vervuiling, een dalende bevolkingsgroei en het gegeven dat individuen een verbeterde status en waardigheid ervaren. Niettemin daalden tussen 1997 en 2008 de internationale hulptoezeggingen voor sanitaire voorzieningen en drinkwater van acht naar vijf procent van de totale ontwikkelingshulp. Dat
4
High Level Meeting
Nederlandse overheid de handen uit de mouwen steekt en nu opnieuw leiderschap toont om deze ontmoeting tot een succes te maken.
Als waterland bij uitstek hoort Nederland internationaal leiderschap te tonen op het brede thema water. Dus zowel op integraal waterbeheer en op water sanitatie en hygiëne. En die kans ligt voor het oprapen: het Sanitation and Water for All initiatief. In april 2012 vindt namelijk de tweede SWA High Level Meeting plaats, waar ministers van Financiën uit ontwikkelingslanden en ministers van Ontwikkelingssamenwerking uit donorlanden samenkomen om spijkers met koppen te slaan. Het is belangrijk dat de
Investeringen in WASH helpen de allerarmsten op weg naar zelfredzaamheid, zijn goed voor de economische ontwikkeling van ontwikkelingslanden, dienen het bereiken van meerdere millenniumdoelen, bieden kansen voor het Nederlandse bedrijfsleven, zijn een efficiënte investering en Nederland kan zich ermee profileren als waterland. Dit zijn kansen die we moeten grijpen!
5
1.
Veilig drinkwater en adequate sanitatie, ieders recht Het gebrek aan WASH (water, sanitatie en hygiëne) veroorzaakt niet alleen sterfgevallen. Mensen worden ook gemakkelijk ernstig ziek. Zo lopen door inadequate sanitaire voorzieningen jaarlijks twee miljard mensen een worminfectie op. Door gebrek aan WASH ontwikkelen zich huidziektes en ooginfecties.3 Watergerelateerde ziektes, zoals cholera en tyfus, verspreiden zich snel in gebieden zonder veilig drinkwater en goede sanitaire voorzieningen. In delen van Centraal- en West-Afrika woedt op dit moment een zware cholera-epidemie.4
Grote kindersterfte Jaarlijks sterven anderhalf miljoen kinderen onder de vijf jaar door een gebrek aan veilig drinkwater, adequate sanitaire voorzieningen en een goede hygiëne. Dat zijn er 4.000 per dag en bijna drie per minuut. Bijna al deze doden vallen in ontwikkelingslanden. Door het gebrek aan WASH sterven in ontwikkelingslanden meer kinderen dan door malaria, hiv/aids en de mazelen samen.1
Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) is zo’n 10 procent van de wereldwijde ziektelast te voorkomen door verbeteringen op WASH en een beter beheer van de watervoorraden.5
Gemeten in verloren levensjaren zijn onveilig drinkwater, inadequate sanitaire voorzieningen en onvoldoende hygiëne de vierde doodsoorzaak wereldwijd. Ondergewicht bij kinderen, onveilige sex en alcoholmisbruik veroorzaken meer verloren levensjaren.2
raakt vrouwen in hun menselijke waardigheid en heeft ook serieuze medische gevolgen. Overdag drinken vrouwen dan minder, waardoor ze nier- en blaasstenen kunnen krijgen. In het donker zijn ze ook kwetsbaarder voor fysiek en seksueel geweld.12
Investeringen in veilig drinkwater, sanitatie en hygiëne staan ook wel te boek als de bouwstenen voor de millenniumdoelen van de Verenigde Naties om de armoede te bestrijden. Onder andere doel 3 (gelijke kansen voor vrouwen), doel 4 (minder kindersterfte) en doel 5 (minder sterfgevallen door zwangerschap) zijn sterk afhankelijk van investeringen in WASH.6 Drinkwater en sanitatie zijn zelf ook een millenniumdoel. Doel 7C houdt in dat het percentage mensen zonder toegang tot veilig drinkwater in 2015 gehalveerd moet zijn ten opzichte van 1990. Hetzelfde geldt voor adequate sanitaire voorzieningen.7
Zwangere vrouwen zijn extra kwetsbaar. Zo zijn, doordat toiletten ontbreken, bijna zeven miljoen zwangere vrouwen ten zuiden van de Sahara besmet met haakwormen. Door besmetting met deze darmparasiet ontstaat bloedarmoede. Bloedarmoede draagt in belangrijke mate bij aan moedersterfte in Afrika. Bij baby’s veroorzaakt het een te laag geboortegewicht dat de kans op overlijden vergroot.13
Miljarden mensen wachten nog Wereldwijd doet nog ruim één miljard mensen zijn/haar ontlasting in de buitenlucht. Sinds 1990 is het aantal gedaald met 167 miljoen mensen.8 In dit tempo duurt het nog meer dan een eeuw voordat deze praktijk met grote risico’s voor de volksgezondheid niet meer voorkomt.
Meisjes gaan vaak niet naar school als er geen veilige of gescheiden toiletten aanwezig zijn met een wasvoorziening. Dit geldt met name wanneer de menstruatie is begonnen. Meer meisjes op school betekent uiteindelijk meer economische groei. Elke procent stijging van aanwezigheid door meisjes op de middelbare school in een ontwikkelingsland, resulteert in een 0,3 procent toename van de economische groei.14
Als mensen wel toegang tot een sanitaire voorziening hebben, wil dit niet zeggen dat deze adequaat is. Een adequate sanitaire voorziening is er één die op hygiënische wijze menselijke uitwerpselen scheidt van menselijk contact. Wereldwijd hebben nog 2,6 miljard mensen geen beschikking over een adequaat toilet. Dat zijn er iets meer dan in 1990.9
Recht op water en sanitatie In juli 2010 nam de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties een resolutie aan waarin veilig drinkwater en adequate sanitaire voorzieningen worden erkend als een mensenrecht. In deze resolutie worden landen en internationale organisaties opgeroepen financiële middelen, capaciteitsopbouw en technologieoverdracht te bieden, met name aan ontwikkelingslanden, teneinde veilig drinkwater en adequate sanitaire voorzieningen voor iedereen sneller toegankelijk te maken.15
Bijna één miljard mensen heeft geen adequate toegang tot schoon drinkwater. In 1990 gold dit nog voor 23 procent van de wereldbevolking, nu nog voor 13 procent. Er is dus ook vooruitgang. De verwachting is niettemin dat in 2015 nog steeds zo’n 700 miljoen mensen geen adequate toegang tot veilig drinkwater hebben.10
Gender
In september 2010 werd dit mensenrecht ook juridisch bindend verklaard. Alle VN-lidstaten zijn hier nu juridisch aan gebonden.16 Nederland erkende het recht op sanitatie en veilig drinkwater al in maart 2008.17
Het gebrek aan veilig drinkwater, adequate sanitaire voorzieningen en een goede hygiëne vergroot de werklast en kwetsbaarheid van met name vrouwen en meisjes in ontwikkelingslanden.11 Vrouwen dragen meestal de zorg voor het huishouden en hebben hiervoor water nodig. Dit betekent regelmatig verre afstanden lopen om water te halen, dat bovendien lang niet altijd veilig is. Als toiletten ontbreken is dat niet alleen onhygiënisch. Vrouwen en meisjes wachten dan ook vaak tot het donker is om zoveel mogelijk ongezien hun behoefte te doen. Het lange wachten
6
Foto: Olivia Arthur
7
Interview Dr. Sudha Sharma is sinds drie jaar werkzaam als secretaris van het Nepalese Ministerie van Volksgezondheid en Bevolking. Zij maakt tevens deel uit van de stuurgroep van Sanitation and Water for All, waar ze alle Zuid-Aziatische landen vertegenwoordigt. Ze voerde gedurende meer dan 25 jaar een dokterspraktijk in Nepal.18
Hoe ver is Nepal met het bereiken van de millennium doelen?
verbeterde sanitaire voorzieningen. Onze doelstelling voor 2010 was 53 procent, we lopen dus achter. Om dit millenniumdoel te behalen moeten we veel meer doen.”
“Met 88 procent dekking ligt Nepal op schema om het millenniumdoel voor drinkwater te behalen. Echter, in termen van kwantiteit en kwaliteit van het water hebben we nog een lange weg te gaan. Binnen deze 88 procent is ook veel onderhoud nodig. Van onze bevolking maakt 43 procent gebruik van
“De situatie blijft kritiek zolang mensen in veel van onze dorpen geen goede sanitaire voorzieningen en onvoldoende water hebben om een goede hygiëne te betrachten. Direct of indirect, het leidt hoe dan ook tot een slechte gezondheid.”
“Wanneer er een epidemie van diarree is zijn al onze inspanningen op gezondheidszorg voor niets geweest.”
Wat kunt u zeggen over de gezondheids problemen in Nepal in relatie tot WASH?
van de dichtstbijzijnde faciliteit. Er is ook daar vaak niet genoeg water. Soms brengen vrouwen hun was en ook het vee naar de dichtstbijzijnde beek. In die stroom gebruikt iedereen hetzelfde water, een nogal riskante situatie. En als je vrouwen leert dat je water om te drinken eerst moet koken begrijpen ze je gewoon niet. Voor het koken is brandhout nodig, dus dan moeten ze weer lopen.”
“In Nepal steken we veel energie in essentiële diensten voor gezondheidszorg via programma’s voor immunisatie, het beheer van kinderziekten, veilig moederschap en de gezondheid van pasgeborenen. Echter, wanneer er een epidemie van diarree is, dan zijn al onze inspanningen op gezondheidszorg voor niets geweest. Drie jaar geleden verloren we honderden van onze mensen in de bergen als gevolg van een diarree-epidemie. In de afgelegen bergen van Nepal zijn epidemieën erg moeilijk onder controle te krijgen.”
“Op school worden meisjes vaak geconfronteerd met een gebrek aan toiletten. Vooral tijdens de menstruatie behoeft hun persoonlijke hygiëne speciale aandacht. Om het schoolbezoek door meisjes te verbeteren, beoogt de Nepalese regering in elke school aparte toiletten voor meisjes en jongens te maken.”
“Het gebrek aan water en sanitaire voorzieningen leidt tot een slechte hygiëne. Door water overgebrachte ziekten vormen het grootste deel van de gezondheidsproblemen in Nepal. Diarree is een van de belangrijkste oorzaken van kindersterfte in Nepal.”
Hoe is WASH binnen de Nepalese regering georganiseerd en wat verwacht u van donoren?
“Dit probleem gaat niet alleen over millenniumdoel 7, het gaat ook om millenniumdoel 4 (minder kindersterfte) en millenniumdoel 5 (minder sterfgevallen door zwangerschap). Dit probleem is in feite gekoppeld aan de gehele ontwikkeling en de economische productiviteit van ons land. Het gaat ook over armoede. Voor arme huishoudens zijn de kosten van een slechte gezondheid catastrofaal. De overheid levert alleen basisdiensten voor gezondheidszorg gratis.”
“We hebben onlangs veel werk gestoken in een nationale strategie. Dit is een zeer belangrijke stap voorwaarts, het brengt alle partners samen. Via deze nieuwe strategie willen we bestaande programma’s verbeteren en de coördinatie versterken. Er is een grote bereidheid op hoog niveau voor dit onderwerp. De tijd is nu rijp voor ontwikkelingspartners om in te stappen en de overheid te ondersteunen met technische en financiële middelen. We weten waar we heen moeten, en kennen onze successen en uitdagingen. Alles is geïdentificeerd. De uitdaging is nu om voldoende middelen te krijgen.”
Kunt u uitleggen hoe het gebrek aan water en sanitatie vrouwen treft?
“We proberen de armsten onder de armen te bereiken, de gemarginaliseerde en sociaal uitgesloten groepen. We zijn nu in de tweede fase, het uitvoeren van de ontwikkelde strategie. Iedereen moet het werk doen dat zij geacht worden te doen. Daarna bespreken we samen de voortgang. Er is geen dubbel werk en geen verspilling van middelen. Donors en belastingbetalers kunnen ervan verzekerd zijn dat iedere uitgave welbesteed is, voor de mensen.”
“Vrouwen verzorgen het huishouden en baby’s, op het platteland vaak ook het vee. Zij hebben water nodig om te koken, schoonmaken, wassen, voor hun persoonlijke hygiëne, om te drinken en ga zo maar door. Schoon water is niet altijd beschikbaar bij hun huis, met als gevolg dat ze genoegen nemen met water van mindere kwaliteit, beknibbelen op hun persoonlijke hygiëne, of een paar uur lopen om water te halen
8
9
2.
Investeringen welbesteed en zeer rendabel
Topprioriteit?
Voordelen in geld uitgedrukt
Enorme gezondheidsproblemen, bouwsteen voor diverse millenniumdoelen, een juridisch bindend mensenrecht. Op het eerste gezicht lijkt het wegwerken van achterstanden in WASH een topprioriteit, zowel voor rijke landen als ontwikkelingslanden. Daar komt nog een argument bij: investeringen in drinkwater en sanitatie lonen.
Inspanningen om de millenniumdoelen voor drinkwater en sanitatie (MDG 7C) te behalen kunnen jaarlijks 84 miljard US dollar opleveren, terwijl de kosten zeven keer minder zijn. Driekwart van de in geld uitgedrukte voordelen ontstaat doordat mensen geen lange afstanden meer hoeven te lopen om water te halen, niet meer in de rij hoeven te staan bij een waterbron of het openbare toilet, en niet langer op zoek hoeven naar een afgelegen plek om zich te ontlasten. Daarnaast zijn mensen minder dagen ziek. Al deze tijdwinst vertaalt zich in een hogere productiviteit en frequenter schoolbezoek. Bovendien zouden de besparingen op de gezondheidszorg jaarlijks 7 miljard US dollar kunnen bedragen.19
De Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OECD) is een samenwerkingsverband van 34 landen om sociaal en economisch beleid te bespreken, bestuderen en coördineren. Nederland is ook bij de OECD aangesloten. In maart 2011 publiceerde de OECD het rapport Benefits of investing in water and sanitation. Dat rapport gaat in op de voordelen van investeringen in WASH.
Goed voor mens, milieu en economie Naast een verbeterde volksgezondheid, benoemt het OECDrapport ook andere voordelen. Zo blijkt uit demografisch onderzoek dat door een vermindering van kindersterfte uiteindelijk de bevolkingsgroei daalt. Ouders nemen dan minder kinderen als zekerheid voor de oude dag. Een dalende bevolkingsgroei heeft voordelen bij het tegengaan van concurrentie om natuurlijke hulpbronnen en klimaatverandering, zo stelt de OECD. Het OECD beschrijft ook andere voordelen: tijdwinst en daarmee een stijging van de productiviteit en economische activiteiten, vooral van vrouwen; een toename van schoolbezoek, vooral door meisjes door tijdsbesparing en goede sanitaire voorzieningen; versterkte inkomsten uit toerisme; minder watervervuiling door ontlasting in de buitenlucht; hergebruik van ontlasting/urine als meststof voor de landbouw en/of voor biogas; individuen die een verbeterde status en waardigheid ervaren.
10
11
Interview Yaw Asante Sarkodie is teamleider van het Water and Sanitatie Monitoring Platform (WSMP) binnen het Ghanese ministerie van Water, Werken en Huisvesting. Hij maakt ook deel uit van de stuurgroep van Sanitation and Water for All, waar hij Ghana en de andere West-Afrikaanse Engelstalige landen vertegenwoordigt.20 Hoe ver is Ghana met het bereiken van de millenniumdoelen?
“De waarheid is dat we nog veel moeten doen, voordat een duurzame voorziening van drinkwater en sanitatie is bereikt. Zo zouden onze mensen gedurende de hele week toegang moeten hebben tot water uit de kraan of de waterput. In sommige gebieden worden mensen helemaal niet bediend, in tal van peri-urbane gebieden is het aanbod erg grillig en in sommige stedelijke gemeenschappen is water op rantsoen. Wij zijn ook ontevreden over het peil van onze sanitaire voorzieningen. In ons bouwbesluit staat dat ieder huis een toilet moet hebben. We moeten beter toezien op naleving van die regel. We kunnen huishoudens ook financieel prikkelen hun eigen toiletten te bouwen om zo onze enorme achterstanden te verkleinen. We moeten een einde maken aan deze schande waar we ons allemaal slecht bij voelen.”
“Ghana ligt op schema om het drinkwater doel te behalen. Volgens het meest recente voortgangsrapport van WHO/ UNICEF heeft 82 procent van onze bevolking toegang tot verbeterde voorzieningen. We liggen niet op schema met het sanitatie doel. Slechts 13 procent van onze bevolking maakt gebruik van verbeterde voorzieningen. Ongeveer 60 procent van de huishoudens in Ghana deelt het toilet met andere huishoudens. Een typisch huis in Ghana bestaat uit ongeveer drie tot zes huishoudens. Hoewel de gedeelde toiletten hygiënisch kunnen zijn, rekenen WHO/UNICEF ze niet tot de verbeterde voorzieningen.”
Welke stappen maakte uw regering de afgelopen jaren?
Heeft u nog ondersteuning nodig van noordelijke landen?
“Tot nu toe was er geen regelmatige dialoog tussen het Ministerie van Financiën dat het budget verdeelt, en de ministeries die verantwoordelijk zijn voor water en sanitatie. We startten deze dialoog tijdens onze voorbereidende processen voor de SWA High Level Meeting (HLM) in april 2010. Dit heeft gezorgd voor een beter begrip van de relatie tussen WASH en de ontwikkeling van ons land. WASH is cruciaal voor onder andere armoedebestrijding, verminderen van kindersterfte, onderwijs van meisjes en werkgelegenheid. Een internationale studie concludeerde voor Ghana dat iedere dollar investering in WASH negen tot dertien dollar genereert.”
“De Ghanese overheid heeft een sterk verlangen om water en sanitatie armoede kwijt te raken. Als een opkomende economie zijn onze financiële middelen nog beperkt. Daarnaast hebben we behoefte aan technische kennis en het delen van ervaringen. Enige steun van noordelijke overheden aan Ghana en andere ontwikkelingslanden levert een grote bijdrage aan het uitroeien van de mondiale WASH armoede. Als je kijkt naar andere Afrikaanse landen, dan hebben er veel nog niet zulke concrete plannen als wij hebben. Internationaal partnerschap is cruciaal om politieke prioritering van WASH te creëren.” “Uit een onderzoek in mijn land bleek onlangs dat bijna 60 procent van onze ziekenhuispatiënten water en sanitatie gerelateerde ziektes hebben. Verbeterde voorzieningen hebben een preventieve werking op deze enorme aantallen.”
“In april 2010 deed de regering “We moeten een einde toezeggingen aan de internationale gemeenschap op de eerste SWA HLM maken aan deze in Washington. Drie van onze ministers schande waar we ons waren aanwezig. De Ghanese regering zette een belangrijke stap allemaal slecht door in de begroting voor 2011 budget op te nemen voor sanitaire Wat zou u de Nederlandse bij voelen.” voorzieningen en het aanboren regering willen vragen met van waterbronnen. In augustus het oog op de komende SWA 2010 lanceerde onze president een HLM? document (de Ghana SWA Compact) dat de dringende noodzaak benadrukt om extra te investeren in “Ik vraag de Nederlandse regering om zich betrokken te WASH. We versterkten ons partnerschap met NGO’s, donoren tonen met de zuidelijke partners die behoefte hebben aan en andere belanghebbenden. De overheid ontwikkelde opnieuw steun, zowel financieel als technisch, en die in het verleden plannen voor water en sanitaire voorzieningen. We monitoren hebben aangetoond hiervan verstandig gebruik te maken. De onze resultaten scherp. Het is inderdaad zo dat nog niet alle Nederlandse overheid kan ook andere noordelijke overheden tijdens de HLM 2010 gedane toezeggingen zijn nagekomen. aansporen om meer betrokkenheid te tonen en deel te nemen Toch zijn de stoutmoedige pogingen van onze regering om aan de volgende HLM.” WASH tot een hoofdonderdeel te maken van onze nationale agenda voor ontwikkeling zeker het vermelden waard.”
12
13
3.
Groot tekort aan investeringen
Interview
OECD, UNICEF en WHO: WASH verdient beter
Niet op schema
Tussen 1997 en 2008 daalden de internationale hulptoezeggingen voor sanitaire voorzieningen en drinkwater, van acht naar vijf procent van de totale ontwikkelingshulp. De toezeggingen voor sanitatie/drinkwater zijn lager dan de toezeggingen voor gezondheid, onderwijs, vervoer, energie en landbouw, concluderen UNICEF en de WHO in april 2010.21 Volgens de organisaties krijgt WASH niet de aandacht die het verdient.22
In een voortgangsrapport over het behalen van de millenniumdoelen, gepubliceerd in juli 2011, tonen de Verenigde Naties dat het slecht gaat met het sanitatie doel. De huidige inspanningen kunnen alleen de wereldwijde bevolkingsgroei bijhouden. In het huidige tempo van vooruitgang wordt het millenniumdoel bereikt in 2049, in plaats van in 2015. De wereld is wel op schema met het behalen van het drinkwater doel, maar er zijn grote verschillen tussen en ook binnen landen. Bovendien, nog steeds heeft één op de tien mensen in 2015 nog geen duurzame toegang tot veilig drinkwater. Er moet dus nog veel gebeuren, vooral in Sub-Sahara Afrika maar ook in Azië.25
In maart 2011 deed secretaris-generaal Angel Gurriat van de OECD een vergelijkbare oproep: “Mensen in ontwikkelingslanden kunnen het zich slecht veroorloven om door water overgedragen ziektes te behandelen. Regeringen en de internationale gemeenschap moeten daarom jaarlijks 10 tot 30 miljard US dollar extra uitgeven om de millenniumdoelen voor drinkwater en sanitatie te behalen. De besparingen overtreffen de kosten in zevenvoud.”23
Henry Northover is hoofd beleid bij WaterAid. WaterAid werkt in 27 landen in Afrika, Azië, de Pacific-regio en Midden-Amerika. Hun hoofdkantoor staat in het Verenigd Koninkrijk. WaterAid is één van de meest gerespecteerde internationale NGO’s die zich uitsluitend richt op water, sanitatie en hygiëne. In 2010/11 bereikte WaterAid 1,4 miljoen mensen met drinkwatervoorzieningen en 1,6 miljoen mensen met sanitaire voorzieningen. WaterAid beoogt ook het beleid op nationaal en internationaal niveau te beïnvloeden.26 Henry Northover is lid van de stuurgroep van het Sanitation and Water for All initiatief (SWA).
Wat zijn volgens u de redenen voor het gebrek aan investeringen in WASH?
Om alleen al de doelen te behalen die Afrikaanse landen zichzelf hebben gesteld, is volgens een recent rapport van onder meer de Wereldbank jaarlijks een extra investering van minstens 6 miljard US dollar nodig. Overheden, donoren, NGO’s en lokale huishoudens investeren nu jaarlijks ongeveer 9,5 miljard US dollar. Afrikaanse overheden wordt in het rapport geadviseerd om zelf ongeveer vijf procent van hun binnenlandse inkomsten opzij te zetten voor investeringen in veilig drinkwater en adequate sanitaire voorzieningen. Dit zou een groot deel van het tekort moeten dichten, ook doordat volgens het rapport een grote stijging van de internationale hulp niet is te verwachten. Weinig Afrikaanse landen zetten op dit moment vijf procent van hun binnenlandse inkomsten opzij voor investeringen in veilig drinkwater en adequate sanitaire voorzieningen.24 Dit geeft aan dat het tonen van politieke wil door Afrikaanse landen ook erg belangrijk is.
voorzieningen als een symptoom van armoede. Als je arm bent, dan heb je slechte toegang tot sanitaire voorzieningen. Ze zien niet in dat investeren in sanitaire voorzieningen rechtstreeks de armoede bestrijdt. Hun visie is volledig in strijd met de ervaringen in Oost-Azië, de Aziatische tijgers. Die hebben sanitaire voorzieningen hoog op de lijst gezet, samen met huisvesting, het wegwerken van sloppenwijken en ga zo maar door. Sanitaire voorzieningen waren een essentieel onderdeel van hun ontwikkeling.”
“Ik denk dat de internationale ontwikkelingsgemeenschap de ernst van deze crisis niet volledig begrijpt. Diarree is de belangrijkste doodsoorzaak van kinderen in Sub-Sahara Afrika, en het is de tweede grootste kindermoordenaar wereldwijd.” “Donoren leggen het accent op curatieve, en niet op preventieve benaderingen. Ze richten zich op het opbouwen van de gezondheidszorg, het behandelen van patiënten en het verstrekken van medicijnen. Daar is uiteraard behoefte aan. Echter, als er zo weinig aandacht is voor de grootste moordenaar, dan vraag je je af wat er aan de hand is. Er is iets grondig mis.”
“We weten dat politieke wil werkt. Als je kijkt naar waar hiv/aids was in de jaren negentig: het was nergens.”
“We weten dat politieke wil werkt. Als je kijkt naar waar hiv/aids was in de jaren negentig: het was nergens. Het was politieke wil, het waren campagnes, het was de mobilisatie in zowel het noorden als in het zuiden die de verandering bewerkstelligde. Dat is de uitdaging voor drinkwater en sanitatie, het genereren van de noodzakelijke politieke wil voor verandering.”
“Er is geen land ter wereld – of het nu Japan, de Verenigde Staten, Zweden, het Verenigd Koninkrijk of Nederland is - waar het bewijsmateriaal niet duidelijk en overtuigend is: totdat we de sanitaire voorzieningen goed op orde hebben, kunnen we geen vermindering van kindersterfte teweegbrengen en geen aanvaardbare standaarden voor volksgezondheid creëren.” “De meeste mensen, zelfs ambtenaren die werkzaam zijn in het internationale ontwikkelingswerk, zien slechte sanitaire
14
“De rijkste landen kunnen zich, althans in dit stadium nog, relatief eenvoudig isoleren van de gezondheidsproblemen. Het probleem krijgt daarom niet veel aandacht van de elites. Misschien is dat een van de redenen waarom WASH niet de aandacht krijgt die het verdient.”
15
4. Nederland laat ambitie varen Meer water, minder WASH
2012.30 De geplande intensivering op het thema water wordtdus uitsluitend op het deelonderwerp integraal waterbeheer gerealiseerd. Zo stijgt het budget voor integraal waterbeheer van 76 miljoen euro in 2011 naar 100 miljoen in 2012.31
Nederland toonde zich tot op heden internationaal leider op het terrein van drinkwater en sanitatie voor ontwikkelingslanden.27 Water is gekozen als één van de vier onderwerpen die de kern van de Nederlandse hulp gaan vormen. Dit bestaat uit zowel integraal waterbeheer als toegang tot veilig drinkwater en sanitaire voorzieningen.
Balans behouden Om met het rapport Water 2020 van het Netherlands Water Partnership te spreken: solidariteit met kwetsbare groepen en focus op kansen voor bedrijven kunnen worden gecombineerd.33 Staatssecretaris Knapen schrijft zelf in de Focusbrief van maart 2011 dat juist binnen de Nederlandse drinkwater- en sanitatiesector Nederlandse drinkwaterbedrijven, waterschappen, kennisinstellingen, maatschappelijke organisaties en lokale partners al intensief samenwerken.34 Deze integrale benadering is een van de kritische succesfactoren van de Nederlandse drinkwater sector. Juist met de combinatie van integraal waterbeheer en water, sanitatie en hygiëne kan Nederland zich dus profileren in opkomende economieën. Nederlandse drinkwaterbedrijven leveren het beste drinkwater ter wereld en dit biedt businesskansen. Voor de duurzaamheid van interventies in ontwikkelingslanden is het bovendien belangrijk om hele stroomgebieden en alle gebruikers mee te nemen. Als er water wordt gebruikt voor landbouw of industrie stroomopwaarts, is het belangrijk dat gebruikers stroomafwaarts voldoende en veilig drinkwater overhouden. Dit voorkomt competitie tussen watergebruikers.
In de toelichting op de begroting voor 2012, gepubliceerd in september 2011, stelt het kabinet echter: “De inzet op verbeterde toegang tot veilig drinkwater en sanitaire voorzieningen wordt ten opzichte van geïntegreerd waterbeheer geleidelijk verminderd. Hiervoor in de plaats komen interventies op het terrein van waterveiligheid (zoals beheer van delta’s en stroomgebieden) en de relatie van water en het prioritaire thema voedsel.”28 Bij water denkt het kabinet dus vooral aan efficiënt en duurzaam watergebruik (met name in de landbouw) en veilige delta’s en beter beheer van stroomgebieden (mede vanwege de klimaatverandering).29 Belangrijk werk, maar het mag niet de balans verstoren tussen veilig drinkwater, sanitatie en hygiëne enerzijds en integraal waterbeheer anderzijds. Die twee zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden (zie ‘balans behouden’).
Miljoenen euro
Uit antwoorden op feitelijke vragen naar aanleiding van de begroting 2012 blijkt dat de balans de komende jaren fors wordt verstoord. In 2014 wordt nog slechts 63 miljoen euro geïnvesteerd in WASH ten opzichte van 81 miljoen euro in
Geplande uitgaven Nederlandse overheid aan verbeterde toegang tot veilig d rinkwater en sanitaire voorzieningen. 32
90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 2011
2012
16
2013
2014
17
Interview Catherine Mwango is directeur van de NGO Kenya Water for Health Organization (KWAHO). KWAHO is 35 jaar geleden opgericht. Het verstrekt drinkwater en sanitatie voorzieningen aan kansarme gemeenschappen in Kenia en licht ze voor over hygiëne. Met steun van diverse financiële partners bereikte KWAHO in de loop der jaren meer dan 2,7 miljoen Kenianen. KWAHO heeft ook nationale programma’s, maar werkt momenteel in West-Kenia, de Rift Valley en in de sloppenwijken van Nairobi.35 Kenia en WASH
op te merken dat 25 procent van de mensen gebruik maakt van gedeelde faciliteiten. Dit zijn geen betere voorzieningen op basis van de Joint Monitoring (JMP) methodologie die WHO/UNICEF gebruiken.36 Deze toiletten kunnen echter wel hygiënisch zijn.
Kenia ligt niet op schema om de millenniumdoelen voor water en sanitatie te behalen. In het meest recente voortgangsrapport van WHO/UNICEF staat dat 59 procent van de bevolking in 2008 toegang had tot verbeterde drinkwaterbronnen en slechts 31 procent van de bevolking gebruik maakt van verbeterde sanitaire voorzieningen. Over de sanitaire voorzieningen is het belangrijk
Kunt u meer vertellen over uw werk op het platteland van Kenia?
Wat is Kenia’s positie in Sanitation and Water for All?
“In plattelandsgebieden spelen NGO’s en de gemeenschappen zelf een grote rol bij de uitvoering van WASH-projecten ter ondersteuning van de WASH-programma’s van de overheid. NGO’s als KWAHO beschikken over de vaardigheden om de gemeenschappen effectief te mobiliseren wanneer ingrijpen noodzakelijk is. Wij zorgen voor samenwerking binnen de dorpen, voor empowerment van de vrouwen, en voor trainingen om de voorzieningen te onderhouden.” “We werken in regio’s die gevoelig zijn voor ziekten. Diarree is bijvoorbeeld een van de belangrijkste doodsoorzaken in de landelijke gebieden die ook vaak uitbraken van door water overgebrachte ziekten ervaren, zoals cholera.”
“Kenia was niet aanwezig bij de High Level Meeting (HLM) in 2010. Kenia sloot zich later bij het initiatief aan. Een van onze ambtenaren is nu zelfs lid van de SWA stuurgroep. Op dit moment moedigen we onze minister van Financiën aan naar de HLM in 2012 te gaan. Het is nog niet duidelijk of hij de bijeenkomst gaat bijwonen.”
Kunt u iets vertellen over de aanwezigheid van Nederland in Kenia en wat zou u de Nederlandse overheid willen vragen? “Momenteel ondersteunt de Nederlandse overheid WASHprojecten in Kenia via UNICEF. Verder voert de Nederlandse WASH Alliantie van de NGO’s een WASH-programma uit in de regio van Kajiado. De Nederlandse ambassade in Kenia speelt ook een belangrijke rol. Het is de huidige voorzitter van de donoren coördinatiegroep en lid van de werkgroep binnen het Ministerie van Water en Irrigatie dat de coördinatie verzorgt tussen de donoren, overheid en maatschappelijke organisaties.”
Hoe werken NGO’s, donoren en de overheid samen in Kenia? “De overheid past een sector wijde aanpak toe. Sinds het aannemen van de Waterwet in 2002 heeft onze regering meer aandacht voor water en sanitatie. Echter, het grootste deel van het budget komt van ontwikkelingspartners. Ontwikkelingspartners, NGO’s en overheid ontmoeten elkaar regelmatig in evaluatie bijeenkomsten. Ik ben bijvoorbeeld lid van de SWA werkgroep die is opgericht door het Ministerie van Water en Irrigatie. Deze werkgroep komt vier keer per jaar bijeen.”
“Kenia heeft veel bruikbare plannen die momenteel geen uitvoering krijgen vanwege gebrek aan financiën. We zouden zoveel sneller kunnen gaan.” 18
“Ik hoop dat uw minister van Ontwikkelingssamenwerking onze minister van Financiën ontmoet tijdens de HLM in 2012. De financiering door ontwikkelde landen is erg belangrijk voor ons land, dat voor grote uitdagingen staat. Kenia heeft veel bruikbare plannen die momenteel geen uitvoering krijgen vanwege gebrek aan financiën. We zouden zoveel sneller kunnen gaan. Misschien kan de Nederlandse overheid ook zorgen dat de organisatie van de sector beter functioneert. Wij kunnen niet wachten om projecten uit te voeren op de grond, maar moeten soms lang wachten voordat procedures zijn afgerond.”
19
5.
Hoe Nederland leiderschap kan tonen: Sanitation and Water for All
Het SWA-initiatief
Spijkers met koppen
Als waterland bij uitstek hoort Nederland internationaal leiderschap te tonen op het brede thema water. Dus zowel op integraal waterbeheer en op water sanitatie en hygiëne. En die kans ligt voor het oprapen: het Sanitation and Water for All initiatief. Om de politieke wil om te investeren in WASH (zowel in ontwikkelingslanden als bij donoren) te vergroten, nam Nederland, samen met het Verenigd Koninkrijk in 2008 het voortouw tot de oprichting van het Sanitation and Water for All (SWA) initiatief. SWA is een internationaal partnerschap tussen ontwikkelingslanden, donorlanden, niet-gouvernementele organisaties (NGOs) en multilaterale organisaties.37
Uit de voortgangsrapportage van het SWA, gepubliceerd in september 2011, blijkt dat met name door ontwikkelingslanden vooruitgang op beloften is geboekt, en dat deze vooruitgang mede is toe te rekenen aan het proces rondom de HLM.41 In september 2011 was het aantal ontwikkelingslanden dat meedoet met SWA gegroeid tot 34.42 Sanitation and Water for All werkt dus en de Nederlandse overheid verdient hiervoor een groot compliment. Voor dit rapport zijn nauw betrokkenen bij de nationale besluitvorming op WASH in Bangladesh, Ghana, Kenia en Oeganda geïnterviewd. In de meeste van deze landen is een achterstand zichtbaar wat betreft het behalen van de millenniumdoelen op drinkwater en sanitatie, zo blijkt uit een recente wereldwijde inventarisatie door de WHO.43 De betrokkenen geven aan dat hun land concrete actieplannen heeft ontwikkeld, maar dat die nog onvoldoende op financiële en technische ondersteuning kunnen rekenen. Ontwikkelingslanden hebben hun huiswerk gedaan, donoren laten het nu afweten.
SWA beoogt het volgende: • • • •
•
verhogen van de politieke prioriteit voor WASH ondersteunen van goede nationale systemen voor planning, investeringen en verantwoording doelgerichtheid en met hoger resultaat inzetten van financiën ten behoeve van WASH ondersteunen van effectieve besluitvorming door het verstrekken van gedetailleerde informatie en bewijsmateriaal over WASH versterken van de wederzijdse verantwoording door ontwikkelingslanden en donoren38
In april 2012 vindt de tweede SWA High Level Meeting plaats. Hier komen ministers van Financiën uit ontwikkelingslanden en ministers van Ontwikkelingssamenwerking uit donorlanden samen om spijkers met koppen te slaan wat betreft de wereldwijde water- en sanitatiecrisis.44 De Nederlandse overheid kan nu opnieuw een leidende rol spelen.
High Level Meeting 2010 In april 2010 vond de eerste SWA High Level Meeting (HLM) in Washington plaats. In aanloop naar en tijdens deze HLM was er, vaak voor het eerst, binnen ontwikkelingslanden overleg tussen de ministers van Financiën en ministers verantwoordelijk voor water en sanitatie op nationaal niveau. Donoren bereidden ook beloftes voor. In totaal werkten negentien ontwikkelingslanden en twaalf donoren aan dit proces.39 Tijdens de HLM in april 2010 maakten ontwikkelingslanden en donoren bekend welke extra beloften ze zouden vervullen. De extra beloften die ontwikkelingslanden maakten varieerden in hun soort, zoals voldoen aan de richtlijnen van SWA, een verbeterde coördinatie op nationaal niveau, het maken van nationale strategieën en actieplannen, capaciteitsopbouw, het bijwonen van de volgende HLM en meedoen aan de tweejaarlijkse mondiale inventarisatie door WHO/UNICEF, maar ook het verhogen van het budget voor water en sanitatie. Bij de donoren ging het vooral om aansluiting bij SWA en haar richtlijnen.40
20
21
Foto: Huib van Wersch
Interview Doreen Kabasindi Wandera is de directeur van het Uganda Water and Sanitation NGO Network (UWASNET). UWASNET is de overkoepelende organisatie van meer dan 200 NGO’s in Oeganda die betrokken zijn bij water en sanitatie.45
Informatie over Oeganda
drinkwatervoorziening. Het millenniumdoel voor 2015 is 72 procent.46
Oeganda ligt niet op schema om het millenniumdoel voor sanitaire voorzieningen te behalen. Volgens het meest recente voortgangsrapport van WHO/UNICEF maakte in 2008 slechts 48 procent van de bevolking gebruik van verbeterde sanitaire voorzieningen. In het jaar 2000 was dit nog 39 procent, er is dus enige vooruitgang geboekt. Echter, het millenniumdoel is 70 procent. Oeganda ligt wel op schema om het millenniumdoel voor drinkwater te behalen. Ongeveer 67 procent van de Oegandese bevolking heeft toegang tot een verbeterde
Hoe is de WASH sector in Oeganda georganiseerd? “Onze regering volgt een sector wijde aanpak. Overheid, NGO’s en ontwikkelingspartners vullen elkaar aan bij het verstrekken van water en sanitaire voorzieningen.
Elk jaar is er een gezamenlijke technische evaluatie. Dan beoordelen we plannen en de voortgang. Daarnaast is er jaarlijks in oktober een sectorevaluatie. Alle ministeries die gerelateerd zijn aan WASH (zoals Financiën, Water en Milieu, Gezondheid, Landbouw, Onderwijs en Lokaal Bestuur) zijn hierbij betrokken, net als ontwikkelingspartners en NGO’s.” “De participatie van NGO’s in de besluitvorming, planning en controle van overheidsprogramma’s is aanzienlijk. UWASNET coördineert het werk van NGO’s op efficiëntie, effectiviteit, transparantie en ter voorkoming van dubbel werk. Dorpen en stadswijken zijn betrokken bij de planning en uitvoering van projecten. Hun bijdrage aan WASH dienstverlening is belangrijk. Het geschiedt vaak in natura via de inbreng van lokaal beschikbare materialen, zoals stenen en zand. Ze dragen ook bij met arbeid en kennis.”
Kunt u ingaan op het genderaspect van WASH? “Mannen en vrouwen profiteren in gelijke mate van water en sanitaire voorzieningen, maar de crisis treft vrouwen het zwaarst. Dit komt door hun rol bij het verzamelen van water (dit duurt soms zes uur per dag), als verantwoordelijke voor het huishouden, bij de opvoeding van kinderen, en door andere productieve rollen. Investeringen in water, sanitatie en hygiëne hebben een directe invloed op de waardigheid en empowerment van vrouwen. De bron van vrouwen empowerment is onderwijs. Echter, meisjes gaan niet naar school wanneer er geen adequate sanitaire voorzieningen zijn.”
Hoe is Oeganda betrokken bij het SWA initiatief?
Hoe is de financiële situatie met betrekking tot WASH?
“De overheid neemt deel aan SWA. Onze minister is er een groot voorstander van, er is een hooggeplaatste ambtenaar vertegenwoordigd in de SWA stuurgroep als een teken van betrokkenheid. Echter, SWA moet met meer tastbare resultaten komen op nationaal niveau. SWA moet zich positioneren op grass roots niveau. In april 2012 zal onze minister van Financiën uit Oeganda aanwezig zijn op de High Level Meeting. We hebben de donorlanden nodig bij de beïnvloeding van zuidelijke regeringen, opdat deze prioriteit geven aan WASH. Op een forum als SWA moeten we ook druk zetten op noordelijke landen om meer in WASH te investeren.”
“Het meeste geld komt van donoren. NGO’s dragen 12 procent bij aan het totale sectorbudget. Er is een Sector Investment Plan dat de interventies en projecten omvat. De Oegandese regering heeft WASH niet als prioriteit bestempeld, ondanks het feit dat het een ruggengraat voor ontwikkeling is. De regering ziet WASH als een gewone dienst tussen alle diensten. Wij zetten ons in om dat te veranderen. Sanitaire voorzieningen en water zijn mensenrechten, en bevorderen economische ontwikkeling en menselijke waardigheid. NGO’s en de overheid hebben uitvoerbare plannen voor meer financiële toezeggingen.”
“Investeringen in water, sanitatie en hygiëne hebben een directe invloed op de waardigheid en empowerment van vrouwen.”
Wat zijn uw aanbevelingen voor de Nederlandse overheid?
“In Oeganda is er ook een noodzaak om te investeren in water voor verhoging van de voedselproductie. We moeten een integrale aanpak volgen om onze waterbronnen duurzaam te beheren en ons aan te passen aan de klimaatverandering.”
22
Foto: Olivia Arthur
“De Nederlandse overheid moet meer samenwerken met zuidelijke regeringen. Wij zijn een global village, we hebben elkaar nodig in ontwikkeling. De Nederlandse overheid moet naar voren treden en lokale innovaties in het zuiden ondersteunen, financieel, met expertise, en door van elkaar te leren.”
23
Aanbevelingen voor de Nederlandse overheid In april 2012 vindt de tweede SWA High Level Meeting plaats. Hier komen ministers van Financiën uit ontwikkelingslanden en ministers van Ontwikkelingssamenwerking uit donorlanden samen om spijkers met koppen te slaan wat betreft de wereldwijde water- en sanitatiecrisis.47 Uit het SWA-voortgangsrapport van september 2011 blijkt dat ontwikkelingslanden in toenemende mate hun organisatie goed op orde hebben. De politieke wil is er en er zijn concrete, geloofwaardige actieplannen om te investeren in toegang tot drinkwater, sanitatie en hygiëne (WASH). Dat blijkt ook uit de interviews die ten behoeve van dit rapport zijn gehouden met direct betrokkenen bij nationale processen in verschillende Afrikaanse en Aziatische landen. SWA ziet ook toe op een effectieve inzet van middelen. Nu zijn donorlanden aan zet om voldoende (financiële) middelen ter beschikking te stellen en ontwikkelingslanden op weg te helpen naar zelfredzaamheid. Hierin kan de Nederlandse overheid een leidende rol spelen.
Simavi beveelt de Nederlandse overheid het volgende aan: Nederland moet haar internationale leiderschapspositie op drinkwater en sanitatie blijven innemen. Investeringen in WASH helpen de allerarmsten op weg naar zelfredzaamheid, zijn goed voor de economische ontwikkeling van ontwikkelingslanden, dienen het bereiken van meerdere millenniumdoelen, bieden kansen voor het bedrijfsleven en zijn een efficiënte investering. Het is van belang dat Nederland zich inzet om te zorgen dat er beter en meer wordt geïnvesteerd in WASH. Hiermee kan Nederland zich bovendien profileren als waterland bij uitstek, ook in opkomende economieën.
•
De SWA High Level Meeting in april 2012 is het moment om de Nederlandse betrokkenheid bij WASH uit te dragen. Staatssecretaris Knapen van Buitenlandse zaken hoort hierbij aanwezig te zijn, met stevige (financiële) toezeggingen.
•
Om de High Level Meeting van het SWA een succes te laten zijn, is het van belang dat Nederland zich uitspreekt aanwezig te zijn bij de HLM en andere landen overhaalt zich hierbij aan te sluiten.
•
Nederland dient er proactief voor te zorgen dat donoren hun bijdrage coördineren in voorbereiding naar de HLM. Nederland verkeert hiervoor in een goede positie om de volgende redenen:
• • • • • • •
24
het speelt een grote rol binnen het SWA het heeft een goede reputatie op het gebied van donorcoördinatie het wil zich internationaal profileren op het thema water het is voorzitter van de Afrika werkgroep van het EU Water Initiatief (EUWI-AWG) het erkende als een van de eerste landen het recht op water en sanitatie het heeft veel ervaring met het ondersteunen van dit soort landenprocessen
Investeringen in WASH dienen de komende jaren een onwrikbaar onderdeel te vormen van de nieuwe prioriteit water binnen het nieuwe ontwikkelingsbeleid van het kabinet-Rutte I. De investeringen in WASH horen minstens de helft te vormen van het totale ontwikkelingsbudget voor water.
25
Foto: Klaas Drupsteen
Interview MD. Yakub Hossain is de adjunct-directeur van het Village Education Resource Center (VERC) in Bangladesh, een middelgrote NGO die zich richt op water en sanitaire voorzieningen. VERC werkt samen met dorpen in vijf subdistricten van Bangladesh. Het biedt ook ondersteuning aan scholen die toiletten bouwen.48 Informatie over Bangladesh
van verbeterde sanitaire voorzieningen. In het jaar 2000 was dit nog 46 procent. Er is dus enige vooruitgang geboekt. Het millenniumdoel is echter 70 procent. 49 Voor de periode 2011-2015 zegde de regering van Bangladesh een investering van 916 miljoen dollar in WASH toe, en ontwikkelingspartners 629 miljoen dollar.50
Bangladesh lijkt de millenniumdoelen voor drinkwater en sanitatie niet te behalen. Volgens het voortgangsrapport van WHO/UNICEF heeft 80 procent van de bevolking toegang tot verbeterde drinkwaterbronnen. Het doel voor 2015 is 89 procent. Slechts 53 procent van de bevolking maakte in 2008 gebruik
“Door onze tussenkomst zijn de afgelopen tien jaar 350.000 hygiënische toiletten geïnstalleerd in Bangladesh.” 26
Kunt u wat vertellen over uw werk in de dorpen?
Wereldbank en andere organisaties in de sector.”
“VERC bestaat sinds 1977. De NGO WaterAid in het Verenigd Koninkrijk ondersteunt ons sinds 1986. Sinds 2000 hebben we een betere aanpak om de sanitaire voorzieningen in dorpen op peil te krijgen. We laten de dorpen het proces leiden. VERC was pionier in Bangladesh met deze zogenoemde Community Led Total Sanitation (CLTS) aanpak. Door onze tussenkomst zijn de afgelopen tien jaar 350.000 hygiënische toiletten geïnstalleerd in Bangladesh. Dat zijn er bijna honderd per dag.”
Welke rol speelt uw overheid en wat kunnen donoren doen? “Ik kan met trots vertellen dat onze regering zeer actief is. Ze hebben een actieplan opgesteld om de millenniumdoelen te bereiken. Alleen de armste leefgemeenschappen krijgen subsidie. Er zijn werkgroepen op verschillende bestuursniveaus. In de nationale werkgroep zitten vertegenwoordigers van de overheid, donoren en NGO’s. De secretaris van het ministerie van plattelandsontwikkeling leidt de nationale werkgroep, waar ik ook lid van ben. We hebben een zeer goede relatie met de overheid. Deze zoekt technische bijstand door en samenwerking met maatschappelijke organisaties op. Zo was bijvoorbeeld het nationale strategiedocument voor sanitatie, dat de overheid in 2005 ontwikkelde, in feite een weerspiegeling van VERC’s ervaringen met de CLTS aanpak in het land.”
“De aanpak begint met de oprichting van een dorpscommissie. Alle huishoudens kiezen deze commissie die de leiding en planning op zich neemt. Andere betrokken partijen zijn onder meer: veldwerkers van VERC, een groep die de belangen van kinderen behartigt, een groep die vrouwen voorlicht over hygiëne, ingenieurs en ambtenaren. De dorpscommissie richt zich op het installeren van hygiënische toiletten met beschikbare lokale materialen en vraagt welgestelde gezinnen om financiële steun ten behoeve van arme gezinnen en technische bijstand. VERC adviseert bij het kiezen van de technologie. De resulterende 100 procent dekking wordt uiteindelijk officieel gevierd onder bijzijn van de voorzitter van de Union Parishad (lokale overheid). In het dorp komt dan een groot bord met de verklaring dat ter plekke niemand zich meer in de buitenlucht ontlast.”
“Ons land heeft een probleem met grondwater dat van nature vervuild met arseen blijkt te zijn. Ongeveer 18 procent van de bevolking drinkt giftig water en heeft geen geschikt alternatief. Twee van onze ministers waren bij de SWA High Level Meeting (HLM) in Washington in april 2010. Onze minister van Financiën heeft toegezegd de komende vijf jaar in totaal 200 miljoen dollar uit te geven aan de oplossing van dit probleem. Er mist echter nog 400 miljoen dollar om het plan uit te kunnen voeren. Sinds de HLM zijn er geen donors geweest die extra geld op tafel legden. Dat moet veranderen, willen we de millenniumdoelen behalen en onze bevolking bevrijden van dat giftige water.”
“De CLTS aanpak werd uitgetest in zeven plattelandsgebieden in Bangladesh van diverse geofysische en sociaal-economische aard. De aanpak kreeg navolging in Bangladesh, India, Cambodja, Nepal en ontwikkelingslanden in Afrika en LatijnsAmerika. De expansie van de aanpak is ondersteund door de
27
Afkortingen en eindnoten HLM NGO OECD SWA UNICEF VN WASH WHO
1
2
3
4
5
= = = = = = = =
High Level Meeting Niet-gouvernementele organisatie Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling Sanitation and Water for All United Nations Children’s Fund Verenigde Naties water, sanitatie en hygiëne World Health Organization (Wereldgezondheidsorganisatie)
World Health Organization, A. Prüss-Üstün, R. Bos, F. Gore, J. Bartram, report “Safer water, better health: costs, benefits and sustainability of interventions to protect and promote health”, 2008, page 12,
. Het betreft 2,2 miljoen kinderen onder de vijftien jaar, waarvan het merendeel jonger dan vijf jaar. World Health Organization, report “Global health risks: mortality and burden of disease attributable to selected major risks”, 2009,
12
Water Supply and Sanitation Collaborative Council (WSSCC), Gender and Water Alliance (GWA), Water, Engineering and Development Centre (WEDC), United Nations Children’s Fund (UNICEF), “For Her It’s the Big Issue. Putting women at the centre of water supply, sanitation and hygiene”, 2006,
13
PloS Neglected Tropical Diseases, S. Brooker , P. J. Hotez , D. A. P. Bundy, “Hookworm-Related Anaemia among Pregnant Women: A Systematic Review”, 2008,
14
UN Water, factsheet “Sanitation is a good economic investment”,
15
UN News centre, “General Assembly declares access to clean water and sanitation is a human right”, 28 July 2010, Resolution, Voting,
16
United Nations, Human Rights Council, draft resolution “Human rights and access to safe drinking water and sanitation”, 24 September 2010, United Nations, Office of the High Commissioner for Human Rights, “A landmark decision to make the right to water and sanitation legally binding”, 6 October 2010,
17
De minister van Buitenlandse Zaken, Maxime Verhagen, en de minister voor Ontwikkelingssamenwerking, Bert Koenders, mede namens de minister van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer en de staatssecretaris van Verkeer en Waterstaat, “Beleidsbrief Ontwikkelingssamenwerking”, 13 mei 2008,
World Health Organization, A. Prüss-Üstün, R. Bos, F. Gore, J. Bartram, report “Safer water, better health: costs, benefits and sustainability of interventions to protect and promote health”, 2008, page 8, UN News centre, “Cholera outbreak in Central and West Africa ‘one of the worst ever’”, 11 October 2011, United Nations Environment Programme (UNEP) and UNEP/GRID-Arendal in Norway, “The spread of cholera 1950-2004”, 2008, World Health Organization, A. Prüss-Üstün, R. Bos, F. Gore, J. Bartram, report “Safer water, better health: costs, benefits and sustainability of interventions to protect and promote health”, 2008, page 7,
6
Verenigde Naties, “Millennium goals”,
7
United Nations, “Millennium Development Goals (MDGs), background”,
18
Interview op 8 oktober 2011.
19 20
8
Interview op 23 augustus 2011.
21
World Health Organization, “UN-water global annual assessment of sanitation and drinking-water (GLAAS) 2010: targeting resources for better results”, April 2010, World Health Organization and United Nations Children’s Fund (UNICEF), press release “Sanitation and water must no longer play second fiddle to other priorities”, 21 April 2010,
22
World Health Organization, “UN-water global annual assessment of sanitation and drinking-water (GLAAS) 2010: targeting resources for better results”, April 2010, World Health Organization and United Nations Children’s Fund (UNICEF), press release “Sanitation and water must no longer play second fiddle to other priorities”, 21 April 2010,
23
OECD, press release “World Water Day: Governments must invest in water and sanitation”, 22 March 2011,
World Health Organization and United Nations Children’s Fund (UNICEF), Joint Monitoring Programme for Water Supply and Sanitation (JMP), rapport “Progress on Sanitation and Drinking-water: 2010 Update”, March 2010,
9
World Health Organization and United Nations Children’s Fund (UNICEF), Joint Monitoring Programme for Water Supply and Sanitation (JMP), rapport “Progress on Sanitation and Drinking-water: 2010 Update”, March 2010,
10
World Health Organization and United Nations Children’s Fund (UNICEF), Joint Monitoring Programme for Water Supply and Sanitation (JMP), rapport “Progress on Sanitation and Drinking-water: 2010 Update”, March 2010,
OECD, report “Benefits of Investing in Water and Sanitation: An OECD Perspective”, March 2011,
11
OECD, report “Benefits of Investing in Water and Sanitation: An OECD Perspective”, March 2011,
24
28
The World Bank, African Development Bank (AfDB), the United Nations Children’s Fund (UNICEF), and the World Health Organization (WHO), commissioned by the African Ministers’ Council on Water (AMCOW), “Pathways to Progress Transitioning to Country-Led Service Delivery Pathways to Meet Africa’s Water Supply and Sanitation Targets”, 2011,
29
25
United Nations, “The Millennium Development Goals Report 2011”, 7 July 2011, pages 53 to 56, <www.un.org/millenniumgoals/11_MDG Report_EN.pdf>
26
Wateraid, website, <www.wateraid.org>
27
40
Sanitation and Water for All, “Progress Report on the 2010 SWA High Level Meeting Commitments Available”, September 2011,
41
Sanitation and Water for All, “Progress Report on the 2010 SWA High Level Meeting Commitments Available”, September 2011,
42
Sanitation and Water for All, “List of partners as of 22 September 2011”,
De Minister van Buitenlandse Zaken, Uri Rosenthal, “Begrotingsstaten van het Ministerie van Buitenlandse Zaken (V) voor het jaar 2012, memorie van toelichting”, september 2011,
43
World Health Organization, “UN-water global annual assessment of sanitation and drinking-water (GLAAS) 2010: targeting resources for better results”, April 2010,
Brief van de Staatssecretaris van Buitenlandse Zaken (Ben Knapen) aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der StatenGeneraal, “Focusbrief ontwikkelingssamenwerking”, 31 maart 2011,
44
Sanitation and Water for All (SWA), “2012 SWA High Level Meeting Concept Note”, 15 September 2011,
Simavi, AMREF Flying Doctors in Nederland, AKVO, Aqua for All, Both Ends, CARE Nederland, Connect International, Cordaid, ETC Foundation, Gender and Water Alliance, Humana Nederland, ICCO, IRC, Micro Water Facility, Netherlands Water Partnership, Norit, NWB Fonds, OxfamNovib, Plan Nederland, Practica foundation, PSI-Europe, RAIN, RUAF Foundation, SNV, TEAR, VEWIN, Waste, Wetlands International, Women for Water Partnership, ZOA-Vluchtelingenzorg, Adviseur Affordable Technologies, “Petitie aan minister Verhagen in verband met Wereld Waterdag”, 25 maart 2010, >
28
29
30
and Water for All, “Progress Report on the 2010 SWA High Level Meeting Commitments Available”, September 2011,
De Minister en de Staatssecretaris van Buitenlandse Zaken, “Antwoorden vragen over begroting Buitenlandse Zaken voor het jaar 2012”, 7 november 2011,
31
De Minister en de Staatssecretaris van Buitenlandse Zaken, “Beantwoording vragen over de HGIS nota over het jaar 2012”, 7 november 2011, pagina 41,
32
De Minister en de Staatssecretaris van Buitenlandse Zaken, “Antwoorden vragen over begroting Buitenlandse Zaken voor het jaar 2012”, 7 november 2011,
33
Netherlands Water Partnership, rapport “Water 2020, wereldleiders in water, de toekomstvisie van de Nederlandse watersector”, januari 2011,
45 46
Sanitation and Water for All, “Uganda, Sanitation and Drinking Water Country Profile”, World Health Organization and United Nations Children’s Fund (UNICEF), Joint Monitoring Programme for Water Supply and Sanitation (JMP), rapport “Progress on Sanitation and Drinking-water: 2010 Update”, March 2010,
47
Sanitation and Water for All (SWA), “2012 SWA High Level Meeting Concept Note”, 15 September 2011,
48
34
35 36
Sanitation and Water for All, “Bangladesh, Sanitation and Drinking Water Country Profile”, World Health Organization and United Nations Children’s Fund (UNICEF), Joint Monitoring Programme for Water Supply and Sanitation (JMP), rapport “Progress on Sanitation and Drinking-water: 2010 Update”, March 2010,
50
Sanitation and Water for All, “Progress Report on the 2010 SWA High Level Meeting Commitments Available”, September 2011,
World Health Organization and United Nations Children’s Fund (UNICEF), Joint Monitoring Programme for Water Supply and Sanitation (JMP), rapport “Progress on Sanitation and Drinking-water: 2010 Update”, maart 2010,
37
Sanitation and Water for All (SWA), “Partners”,
38
Sanitation and Water for All (SWA), “About us”,
39
Interview op 22 augustus 2011.
49
Brief van de Staatssecretaris van Buitenlandse Zaken (Ben Knapen) aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der StatenGeneraal, “Focusbrief ontwikkelingssamenwerking”, 31 maart 2011, Interview op 24 oktober 2011
Interview op 30 september 2011.
De negentien ontwikkelingslanden die participeerden waren: Angola, Bangladesh, Burkina Faso, Ethiopië, Ghana, Lesotho, Liberia, Mauritanië, Mongolië, Mozambique, Nepal, Oeganda, Oost-Timor, Senegal, Soedan, Tsjaad, Zimbabwe, Zuid-Afrika en Zuid Soedan. De twaalf donoren waren: African Development Bank, Asian Development Bank, Duitsland, Europese Unie, Frankrijk, Gates Foundation, Japan, Nederland, Verenigd Koninkrijk, Verenigde Staten, Zweden en Zwitserland. Bron: Sanitation
30
31
Simavi is een ontwikkelingsorganisatie die vindt dat iedereen recht heeft op een goede gezondheid. Daarom werken wij in de armste gebieden van ontwikkelingslanden aan de gezondheid van mensen. We richten ons speciaal op moeders omdat zij een sleutelrol spelen in de gezondheid van hun familie. Samen met hen zorgen we voor veilig drinkwater en goede hygiëne, een gezonde zwangerschap en de gezondheid van hun kinderen. Ook geven we moeders de kennis die ze nodig hebben om ziektes te voorkomen. Samen met lokale organisaties bieden we directe en praktische steun. En we komen op voor de belangen van mensen. Dat werkt. Al meer dan 85 jaar.
Foto: Huib van Wersch
Simavi Fonteinlaan 5 2012 JG Haarlem tel 023 531 80 55 www.simavi.nl [email protected]
32
