Halfjaarrapportage januari-juni 2015 Uitvoeringsprogramma Duurzaamheid 2012-2015 23 juni 2015 Marjolein van Dongen
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.
Samenvatting resultaten januari-juni 2015 Inleiding en vooruitblik 2020 Resultaten spoor 1, eigen organisatie Resultaten spoor 2, ondersteunen van anderen om te verduurzamen Communicatie Monitor CO2 uitstoot Financiën
Bijlagen: A. Overzichtsschema duurzaamheid (juni 2015) B. Samenvatting werkwijze evaluatie Uitvoeringsprogramma Duurzaamheid 2012-2015 en opstellen plan Duurzaam Hilversum 2016-2020 (25 juni 2015) C. Tabel duurzaamheidsmaatregelen gemeentelijke gebouwen 2015/2016 (mei 2015) D. Initiatief en Motie Fairtrade Hilversum (juni 2015) E. Evaluatie Uitgifte Anna’s Hoeve, evaluatiepunt duurzaamheid (mei 2015) F. Duurzaamheidpagina Gooi en Eembode juli 2015 G. Duurzaamheidpagina Gooi en Eembode april 2015
1
1 Samenvatting resultaten januari – juni 2015 Overkoepelend: • Communicatie over duurzame initiatieven in en van de gemeente Hilversum via de website van de gemeente en Energiebesparen Gooi en Vechtstreek, duurzaamheidspagina Gooi en Eembode, social media gemeente. Ook ondersteunt de gemeente burgerinitiatieven om Hilversum te verduurzamen met maatwerk voor communicatie in de wijk, bijvoorbeeld in de Meent. • Monitor CO2 geactualiseerd • Opdracht verleend aan een adviesbureau voor een onafhankelijke evaluatie van het Uitvoeringsprogramma Duurzaamheid 2012-2015 en ondersteuning bij het opstellen van het nieuwe uitvoeringsprogramma Duurzaam Hilversum 2016-2020 in 2015. Spoor 1 eigen organisatie: • Centralisering van de inkoop met duurzaamheid als inkoopcriterium. Inkoop fairtrade koffie/thee. Aanbesteding wagenpark, schoonmaak en kantoorartikelen met duurzaamheidscriteria. • Vermindering papiergebruik door digitaal werken, vermindering energiegebruik door vervanging PC’s door energiezuinige “zero-clients”. • Uitvoering energiebeheer in Lieberg en start met voorbereidingen invoer energiebeheer in 20 gemeentelijke gebouwen; • Start projectvoorbereiding zonnepanelen op het raadhuis, buurtcentrum De Geus en poppodium De Vorstin. • Uitvoering plaatsing LED in openbare verlichting conform vervangingsplan. Spoor 2 anderen ondersteunen: • De gemeente stimuleert het uitrollen van burgerinitiatieven à la Meentkracht in andere wijken en werkt daaraan samen met Hilversum Verbonden. In het eerste kwartaal is Seinkracht (Hilversum Oost) gestart, in het tweede kwartaal HeiKRACHT (Zuid). • De gemeente stimuleert het tot stand komen van collectieve energieprojecten waaronder een duurzame energiecorporatie. De “Duurzame Energie Corporatie Hilversum” (DECH) is in opbouw, met als trekkers HeiKRACHT, Meentkracht en Seinkracht in nauwe samenwerking met Hilversum Verbonden en de gemeente. HeiKRACHT is gestart met een project voor collectieve zonnepanelen op de Bethlehemkerk. • Gemeente werkt in de regio samen aan Energiebesparen Gooi en Vechtstreek, wethouder Van Vroonhoven is bestuurlijk trekker. Er zijn regionale werkgroepen voor communicatie, wijkaanpak, bedrijven, monitoring en subsidie. De website www.energiebesparengenv.nl is online en steeds actueel. • Start ontwikkeling van een “ontzorgpakket” voor particuliere woningeigenaren om hun huis te verduurzamen, door Hilversum Verbonden, Maak je huis Hoom, regionale KvK en regionaal bedrijvenplatform. • Nul op de meter traject met een gezin doorlopen, leidt niet tot Nul op de meter woning dit jaar, wel leerzaam traject voor beide partijen. 2
•
•
• • •
•
•
Duurzaamheidsleningen verstrekt aan particuliere woningeigenaren voor € 206.090, voor het eerst ook aan een VVE. Raadsvoorstel opgesteld om de “dotatie revolving fund duurzaamheid” ter grootte van € 200.000, opgenomen bij nieuw beleid 2015 in de Begroting 2015 duurzaamheidsleningen, toe te voegen aan het revolverend fonds duurzaamheidsleningen (voor particuliere woningeigenaren). Als de raad instemt, bedraagt het revolverend fonds na dotatie € 1.074.000. De gemeente herziet de gemeentelijke regeling subsidie op de duurzaamheidslening (€ 120.000 provinciale middelen) waar inwoners vrijwel geen gebruik van maken. De voortgang is dat de provincie heeft ingestemd met het verzoek van Hilversum om de subsidie in te mogen zetten voor een subsidie op collectieve energieprojecten van eigenaren-bewoners. Volgende stap is een raadsvoorstel 2e helft 2015. Fairtrade Hilversum werkgroep opgericht door bewoners en ondernemers, de gemeente steunt dit initiatief. Oplevering van de duurzame nieuwbouwschool Kindercampus, gebouwd in opdracht van de gemeente. Eerste energieneutrale school in Hilversum. Opdracht verleend voor ontwerp- en financieel advies voor zonnepanelen CVO ’t Gooi scholen Comenius, OpMaat en Savornin Lohman en voor de LWJ van Hasseltschool. Oplevering van duurzaam houtwarmtestation Arenapark, levert duurzame warmte aan ruim 10 grote afnemers op het Arenapark, waaronder het Europees hoofdkantoor van Nike, het MBO college en de gemeentelijke sporthal Dudok Arena. De verwarming van deze gebouwen is niet meer afhankelijk van fossiele brandstof (gas), omdat hiervoor voortaan houtsnippers uit de omgeving verstookt worden (maximaal 40 km afstand). Beleid laadpalen elektrische auto’s vastgesteld, eerste 10 aanvragen in behandeling.
3
2 Inleiding en vooruitblik De gemeente Hilversum werkt aan klimaatneutraal Hilversum in 2050 via 2 sporen. Spoor 1: de eigen organisatie. Het eerste spoor is het verduurzamen van onze eigen organisatie. Project 1 en 3 van het uitvoeringsprogramma vallen hieronder. Doel is een klimaatneutrale bedrijfsvoering in 2020. Spoor 2: ondersteunen van andere partijen om te verduurzamen. De gemeente ondersteunt derden om te verduurzamen. Specifieke duurzaamheidsprojecten zijn onderwijs (project 2), eigenaren-bewoners om hun woning te verduurzamen (project 4) en ondernemers (project 5). Daarnaast ondersteunt de gemeente duurzaamheid als onderdeel van (ruimtelijk) projecten, zoals Anna’s Hoeve. Doel is 30% energiebesparing in 2020 ten opzichte van 1990. De hoofdlijnen uit het Uitvoeringsplan duurzaamheid 2015 zijn : De 5 projecten van het uitvoeringsprogramma, communicatie en monitoring. Daarnaast zijn ook andere projecten die bijdragen aan duurzaam Hilversum opgenomen in bovenstaand overzicht en deze rapportage. Dit is weergegeven in onderstaand overzicht. Een grotere versie van hiervan staat in bijlage A.
De 5 projecten uitvoeringsprogramma duurzaamheid zijn: 1. Duurzame gemeentelijke gebouwen (spoor 1) 2. Duurzame onderwijshuisvesting (spoor 2) 3. Duurzame openbare verlichting (spoor 1) 4. Energiebesparing particulier eigenaren-bewoners (spoor 2) 5. Duurzame bedrijventerreinen (spoor 2)
4
Regionale Strategische Agenda De regio Gooi en Vechtstreek stelt in 2015 de Regionale Strategische Agenda op. De raadsleden uit de regio hebben hiervoor inbreng geleverd en sturen aan op versterkte regie op het thema duurzame energie, waaronder: • Besparen en winning (biomassa, zon, wind) en o.a. Regionale Energie Coöperatie; • Energieneutraal in 2030; • Regionaal kenniscentrum voor duurzame energie.
Vooruitblik tweede helft 2015 In 2015 evalueert de gemeente het Uitvoeringsprogramma Duurzaamheid 2012-2015 en stelt het nieuwe Uitvoeringsplan Duurzaam Hilversum 2016-2020 op. Een extern bureau voert de evaluatie uit en ondersteunt de gemeente bij het opstellen van het nieuwe uitvoeringsplan. Co-creatie met de stad zal centraal staan bij het opstellen van het nieuwe plan, waarin de gemeente zich samen met anderen inzet voor grote, beeldbepalende duurzame projecten. De transitie naar een klimaatneutraal Hilversum vraagt innovatieve en creatieve denkkracht uit de samenleving. De uitdaging is om daar met het nieuwe uitvoeringsprogramma goed op aan te takken in de beeldbepalende duurzame projecten. Zie voor meer informatie de samenvatting van de aanpak voor het opstellen van de evaluatie en nieuw uitvoeringsplan in bijlage B. De raad heeft in 2012 bij de Visie Klimaatneutraal Hilversum 2050 unaniem bepaald dat de raad elke 4 jaar een uitvoeringsplan duurzaamheid zal vaststellen. Planning commissie/raad: • 26 augustus: commissie Halfjaarrapportage Duurzaamheid januari-juni, ter advisering aan B&W. Waaronder collectieve initiatieven zoals een energiecorporatie en inzet van middelen duurzaamheid om initiatieven uit Hilversum te steunen. • 26 augustus commissie, 16 september raad: Voorstel dotatie € 200.000 aan revolverend fonds duurzaamheidsleningen, dekking is opgenomen in Begroting 2015 bij nieuw beleid thema wonen “dotatie revolving fund duurzaamheid” in 2015. • Begin september: Evaluatie duurzaamheid 2012-2015 is naar verwachting eind augustus gereed kan na bespreking in B&W naar de raadsleden, bijvoorbeeld via een raadsinformatiebrief. • September/oktober: Opstellen van het Uitvoeringsprogramma Duurzaam Hilversum 2016-2020 in co-creatie. Een Beeldvormende Sessie met de raadleden is een optie. Dat bepalen de raadsleden. • Najaar: raadsvoorstel herziening gemeentelijke regeling subsidie op de duurzaamheidslening (€ 120.000 provinciale middelen, stimulering energiebesparing eigenaren-bewoners) naar een regeling om de subsidie in te zetten voor collectieve energieprojecten van eigenaren-bewoners t/m 2016. • December commissiebespreking raadsvoorstel uitvoeringsprogramma Duurzaam Hilversum 2016-2020, in januari 2016 in de raad. De bestemming van de € 300.000 “dotatie revolving fund duurzaamheid” in 2016, opgenomen in Begroting 2015 bij nieuw beleid thema wonen, maakt hier onderdeel van uit. Het opstellen van een nieuw uitvoeringsplan duurzaamheid voor 4 jaar is conform het raadsbesluit uit 2012 over de Visie Klimaatneutraal Hilversum 2050.
5
3 Resultaten spoor 1, eigen organisatie Duurzame bedrijfsvoering De afgelopen periode is door de organisatie verder ingezet op het digitaal werken. Belangrijk thema hierbij is het “Zaakgericht werken”. Diverse initiatieven zijn ontplooid om het zaakgericht werken (en daarmee digitaal) verder te borgen in de organisatie. Uitermate belangrijk voor een efficiënte en effectieve bedrijfsvoering om daarmee de burger goed te kunnen bedienen, maar kent als belangrijk neveneffect dat er zo duurzaam gewerkt kan worden. In februari 2015 is gestart met een stagiair die plannen voorbereidt voor een duurzame bedrijfsvoering in 2020. Helaas is door ziekte de voortgang hierin tijdelijk stil komen te liggen. Binnen deze afstudeeropdracht worden tal van terreinen verkend om te komen tot een aantal concrete voorstellen die actief bijdragen aan een duurzamere bedrijfsvoering. Duurzame inkoop De gemeente centraliseert de inkoop. Daardoor komt er meer grip op, ook op de duurzaamheid ervan. Een voorbeeld is de samenwerking tussen de teams projecten en samenleving, die geleid heeft tot duurzaamheid als criterium bij de aanbesteding van het ontwerp crematorium Zuiderhof richting de architecten. Verder zijn de volgende stappen gezet op het gebied van duurzame bedrijfsvoering: Aanbesteding • De aanbesteding van een nieuw schoonmaakcontract. In regioverband is onlangs dit traject opgestart. Nieuwe mogelijkheden voor duurzaam werken worden verkend en meegenomen in het programma van eisen. Social Return krijgt bij uitstek in dit contract een prominente plaats. De verwachting is dat eind van dit jaar meer duidelijkheid is over een vervolg; • De aanbesteding van kantoorartikelen is opgestart. De huidige decentrale wijze van bestellen en leveren leidt tot hoge transportlasten. Door te werken met een basisassortiment welke periodiek aangevuld wordt, wordt het rijden op bestelling teruggebracht. Ook het aantal leveranciers wordt teruggebracht naar één. • Eerste verkennende gesprekken voor het opstarten van de aanbesteding “postverzending en -bezorging” hebben plaats gevonden. Nadrukkelijk is ook de insteek duurzaam meegenomen in het eisenpakket waarbij energieneutraal leveren en bezorgen een belangrijke vereiste is. Ook het centraal aanbieden (door het team Serviceportaal) van zo veel mogelijk poststukken teneinde reiskosten van leveranciers tot een minimum te verwerken. Nadere eisen aan duurzaamheid worden voorbereid. • De aanbesteding voor het “wagenpark” is op de markt gezet. Er wordt ingezet op een efficiënt autogebruik door een koppeling met een reservering- en registratiesysteem voor alle auto’s, waardoor minder auto’s nodig zijn. Gebruikersrichtlijnen worden aangescherpt om zo een efficiënt gebruik van het wagenpark te bewerkstelligen. Uitgangspunt blijft overigens dat waar mogelijk gereisd wordt met het openbaar vervoer. Het wagenpark zal bestaan uit A-label 6
auto’s. Onderdeel van de criteria is een open duurzaamheidswens waarmee inschrijvers op eigen wijze de verduurzaming van de auto’s en het gebruik kunnen verbeteren. Dit wegen we voor 10% mee. Op basis van Total Cost of Ownership (TCO) zal de aanschaf van één of meer elektrische auto’s worden overwogen. Medio augustus is de gunning gepland.
Bedrijfsvoering • Op dit moment worden in rap tempo de PC’s vervangen voor zero-clients die flink minder energie verbruiken (minimaal 75% minder dan het huidige energieverbruik van de PC’s). De verwachting is dat de vervanging medio Q3-2015 is afgerond. De vervangen PC’s krijgen een nieuwe bestemming bij ROC Hilversum of bij Hilversumse instellingen/verenigingen. • Het aanbestedingstraject “drankenautomaten” is gegund aan Pelikan Rouge. De automaten zijn in mei vervangen waarbij invulling is gegeven aan de afspraken over het recyclen van de oude apparaten, maar ook over het afvoeren en verwerken van verpakkingsmateriaal van de nieuwe apparaten. De koffie en thee zijn duurzaam en Fair Trade producten. De bekers worden ingezameld voor recycling. De apparaten zijn ingesteld op energiezuinige standen. De komende periode wordt gebruikt om invulling te geven aan het duurzaam verwerken van restproducten. • Met de cateraar Albron (bedrijfsrestaurant) en Rosco (events / vergaderlunches) zijn de afgelopen periode verkenningen uitgevoerd naar het in lokaal verband leveren van producten. Het assortiment is waar mogelijk verder verduurzaamd, Fair Trade en/of van biologische oorsprong. Kantoorlocaties • In de reguliere vervanging van standaard verlichting, conform onderhoudsprogramma, in de kantoorgebouwen wordt de duurzame variant ingezet zoals LED. • De luchtbehandelingsinstallatie aan de Oude Enghweg kan verder worden verfijnd. Een plan van aanpak is in voorbereiding waarbij energiebesparingsmaatregelen worden meegenomen. • Afvalscheiding in de panden is een continue punt van aandacht. Op natuurlijke momenten worden hier verbeterslagen ingemaakt.
2015 en verder T.b.v. de doelstelling om qua bedrijfsvoering in 2020 klimaatneutraal te zijn, wordt in de tweede helft van 2015 een voorstel en plan van aanpak opgesteld in samenwerking met stichting Stimular. Daarbij worden de plannen die er zijn op t.b.v. de interne bedrijfsvoering getoetst op haalbaarheid en effect. Verder wordt op deze manier kennis en kunde van een deskundige partij betrokken. Project 1 Duurzame gemeentelijke gebouwen Beoogd resultaat: Energiebesparend gedrag bevorderen door de invoering van energiebeheer, verbetering van het energielabel van de gebouwen door
7
energiebesparingsmaatregelen zoals isolatie en zonnepanelen. De gemeente borgt dit in de meerjaren onderhoudsplannen. Uitvoeringsplan 2015: • Uitvoering van de duurzaamheidsmaatregelen aan gemeentelijke gebouwen en invoering van energiebeheer conform plan uit budget € 1.203.000. Rapportage: B&W heeft de investeringskredieten ter grootte van € 1.203.000 voor de investeringen in de duurzaamheidsmaatregelen vaan gemeentelijke gebouwen vrijgegeven in april 2015 op basis van een investeringsvoorstel voor de volgende gebouwen. Het gaat om een pakket van rendabele maatregelen, dat zich binnen 10 jaar terugverdient. GGD Sporthal De Lieberg zwembad gemeentehuis gemeente kantoor gemeente kantoor kunstenaars Kinderopvang gymnasium ´t Web De Kruisdam Sporthal kinderopvang Dudok Arena kinderopvang buurthuis poppodium grafisch atelier kantoor appèlplaats sporthal
Edisonstraat 47 J. v.d. Heidenstraat 174 J. v.d. Heidenstraat 174 Dudokpark 1 Oude Enghweg 21 Oude Enghweg 23 Badhuislaan 10B Badhuislaan 10 Badhuislaan 10 a De Meent 4a De Meent 5 De Meent 6 Augustinushof 61 Augustinushof 61a Arena 303 Eikbosserweg 166 Geuzeweg 84 Koninginneweg 44 Noorderweg 96 Vaartweg 43 Mieremeent 122 Franciscusweg 6a
De gemeente voert de investeringen uit in 2015 en 2016. Het implementatietraject voor gebouwbeheer op afstand (online) en realisatie van energiemonitoring in 20 gebouwen loopt. Energiemonitoring betekent het plaatsen van slimme meters en gaan werken met het bijbehorende systeem om de gegevens in grafieken en tabellen te kunnen monitoren. Als eerste in de planning voor zonnepanelen staan het Raadhuis, buurthuis De Geus en poppodium De Vorstin. Uiteraard houdt de gemeente rekening met de status van het Raadhuis als rijksmonument en het ontwerp van De Vorstin. De gemeente is gestart met het invoeren van energiebeheer in de Lieberg. De gemeente voert de investeringen uit in 2015 en 2016. De gemeente heeft voor deskundige begeleiding bij de implementatie van zowel het energiebeheer in 20 gebouwen als de zonnepanelen op de eerste 3 gebouwen een energie een adviesbureau opdracht verleend. In de bijlage is de tabel met duurzaamheidsmaatregelen gemeentelijke gebouwen 2015/2016 opgenomen. Daarin staan per gebouw de maatregelen met bijbehorende 8
investeringen en terugverdientijden. Dit is de gecorrigeerde versie. In een eerdere versie van de tabel zat een fout in de berekening, die is in april 2015 in B&W behandeld. Daarin zijn de volgende financiën geraamd: • Totale kosten (kapitaallasten) per jaar: € 120.000 • Totale opbrengsten per jaar: € 305.000 • Positief saldo per jaar: € 185.000 Door een fout in de berekening is de verwachte jaarlijkse opbrengst € 80.000 te hoog geraamd. De correcte raming is: • Totale kosten (kapitaallasten) per jaar: € 120.000 • Totale opbrengsten per jaar: € 225.000 • Positief saldo per jaar: € 105.000 Het saldo blijft dus positief, de investering rendabel. De terugverdientijd van het gehele pakket blijft ruim onder de 10 jaar.
Project 3 Duurzame openbare verlichting Beoogd resultaat: De openbare verlichting gaat binnen 10 jaar over op LED (vanaf 2012). Uitvoering conform plan 2015: Plaatsing van LED in de openbare verlichting op de volgende locaties: - Astronomische buurt - Liebergen (onder voorbehoud vanwege 20% korting op investeringen) - West Indiëkwartier Inmiddels is de planning ook voor 2016 bekend: - Astronomische buurt - Trompenberg Noord - Trompenberg Zuid - Mediapark
9
4. Resultaten spoor 2, ondersteunen van anderen om te verduurzamen Project 4 Energiebesparing particulier eigenaren-bewoners Beoogd resultaat: Het beoogde resultaat is dat woningeigenaren in de komende jaren gaan investeren in het energiezuiniger maken van hun woningen. Het streven is 2.500 tot 4.000 woningen in de regio in drie jaar tijd (t/m 9 juli 2016). Dat betekent ongeveer 1600 in 2015. Uitvoeringsplan 2015: • In de Hilversumse Meent worden in het eerste kwartaal 2015 vervolgacties gepland door Meentkracht en Maak je huis HOOM. Meentkracht peilt bij de bewoners of er voldoende interesse is om een zonnestroom corporatie op te richten in de Meent, waarbij zonnepanelen op een gemeentelijk dak komen van wijkgebouwen de Kruisdam. Link met project 1, verduurzamen gemeentelijke gebouwen. Rapportage: Meentkracht en Maak je huis HOOM hebben vervolgacties in de Meent georganiseerd, ondersteund door de gemeente, waaronder een tweede collectieve inkoopactie in de Meent. Daarnaast heeft de Hilversumse Meent zich gericht op meedoen aan de oprichting van Duurzame Energie Corporatie Hilversum (DECH). DECH maakt het makkelijker om in Hilversum collectieve duurzame energieprojecten uit te voeren. Dat brengt ook het realiseren van collectieve zonnepanelen op de Kruisdam dichterbij. Zie paragraaf DECH. • Uitbreiding van Meentkracht in samenwerking met Hilversum Verbonden en Maak je huis HOOM, om ook in andere wijken samenwerking van bewoners aan energiebesparing goed van de grond te krijgen: beoogd zijn Seinkracht en Zuidkracht. Dit zorgt voor een versnelling in de verduurzaming van de bestaande woning voorraad. Rapportage: Dit is gerealiseerd, gemeente heeft opdracht verleend aan Hilversum Verbonden om de aanpak van Meentkracht uit te rollen in Zuid en Oost. In 2015 zijn Seinkracht, Zuidkracht en ook Heikracht opgericht. • Het budget voor subsidies op de duurzaamheidsleningen is nog niet gebruikt. Reden is dat de lage inkomens tot nu toe geen lening aanvragen (inkomensgrens < €44.000) en derhalve dus ook geen aanspraak maken op de subsidie op de lening. In het eerste kwartaal 2015 wordt een voorstel tot herziening van de regeling aan de raad voorgelegd. Rapportage: De gemeente werkt aan de herziening van de regeling subsidie op de duurzaamheidslening. De gemeente heeft hiervoor € 120.000 provinciale middelen beschikbaar voor subsidieverlening op energiebesparing door eigenaren-bewoners. De voortgang is dat de provincie heeft ingestemd met het verzoek van Hilversum om de subsidie in te mogen zetten voor een subsidie op collectieve energieprojecten van eigenaren-bewoners. De volgende stap is een raadsvoorstel in het najaar van 2015. De subsidie is t/m eind 2016 beschikbaar. Wat is er gedaan: • Een projectgroep en diverse werkgroepen (communicatie, wijkaanpak, bedrijven, monitoring en subsidie) werken samen aan het project. • De website www.energiebesparengenv.nl is online en steeds actueel.
10
•
•
De regionale bedrijven zijn onder leiding van de Kamer van Koophandel met het programma BIK (Bouwen aan een Integrale Ketensamenwerking) aan de slag gegaan om vorm te geven aan het bedrijvenplatform met als doel om een aanpak op te zetten waarbij de burger ontzorgd wordt bij het verduurzamen van hun woning. Ze zijn niet tot een collectieve aanpak gekomen, maar werken wel onderling samen. Hilversum Verbonden is een samenwerking gestart met Maak je huis Hoom om gericht particuliere eigenaren een ontzorgpakket aan te bieden bij het verduurzamen van de woning. In Hilversum Oost (Seinkracht) en Zuid (HeiKRACHT) zijn burgerinitiatieven gestart à la Meentkracht.
Wat is er bereikt: • Op 11 adressen in Hilversum zijn in 2015 zonnepanelen geplaatst (totaal 27.59 kWpiek). Er liggen nu in Hilversum op 535 adressen zonnepanelen met een vermogen van 1.165,40 kWpiek. • Alle eigenaar bewoners in Hilversum hebben een voorlopig energielabel ontvangen, als ze dat nog niet hadden, van de Rijksoverheid. In onderstaand diagram staat de verdeling van het voorlopige energielabel in Hilversum. Daarin is te zien dat de meerderheid in de minst energiezuinige labels is ingedeeld, labels F en G.
Duurzaamheidslening - De duurzaamheidslening is sinds 16 maart 2013 van kracht. Er zijn tot nu toe 28 aanvragen voor een duurzaamheidslening binnengekomen sinds 16 maart 2013. Daarvan zijn er 7 afgewezen, 13 toegekend en 8 nog in behandeling. - Er is 1 lening verstrekt aan een Vve voor €150.000. Totale investering van de VvE betreft € 222.000,- voor HR++ beglazing. - 12 leningen zijn versterkt aan particulieren voor in totaal € 129.625,- . Totale investering betreft € 211.000,-. Hiervoor zijn de volgende 34 maatregelen uitgevoerd: 4x dakisolatie, 5x vloerisolatie, 5x spouwmuurisolatie, 1x paneelisolatie, 7x HR++glas, 5x zonnepanelen, 2x zonneboiler, 2x LTV, 3x CV ketel - 7 aanvragen zijn afgewezen als gevolg van de financiële toetsing door de SVn. Buurtinitiatieven 11
-
-
Eind juni 2014 is de coöperatie Meentkracht opgericht. Als gevolg van de avonden in de Meent zijn bij de 1e collectieve inkoopactie 41 duurzaamheidsmaatregelen getroffen (12 x spouwmuurisolatie; 19 x bodem- en vloerisolatie; 6 x HR-ketels en 4 x zon pv-panelen). De 2e collectieve inkoopactie is op 24 maart 2015 gestart met een bewonersavond. Bij de brief is het boekje “handleiding voor het verduurzamen van je woning” bijgevoegd. De buurtinitiatieven HeiKRACHT en Seinkracht zijn in april 2015 opgericht. HeiKRACHT heeft op 15 april 2015 een bewonersbijeenkomst georganiseerd om te brainstormen over de wijk. Seinkracht heeft op 14 januari 2015 een bewonersbijeenkomst georganiseerd om te brainstormen over de wijk. Seinkracht heeft op 19 mei 2015 een avond georganiseerd samen met Maak je huis Hoom over energie besparen en de kick off gegeven voor 1e collectieve actie in de wijk.
Nul op de meter De gemeente heeft zich aangesloten bij de Stroomversnelling Koopwoningen. Ook heeft er een traject plaatsgevonden met een gezin dat naar Nul op de meter wilde. Samen met hen heeft de gemeente een heel traject doorlopen tot aan de uitvraag naar aanbieders toe. We zijn gezamenlijk een traject ingestapt en wisten niet waar die zou eindigen en wat we tegen zouden komen. We hebben een energie-neutraaladvies laten uitvoeren en een thermografische scan. Op 15 december 2014 heeft het 1e keukentafel gesprek plaatsgevonden. We hebben daarna nog 5 gesprekken gehad over de volgende punten, waarbij de gemeente de benodigde onderzoeken heeft betaald: • in kaart brengen van woonwensen • opstellen thermografische scan en bouwkundige mogelijkheden • bespreken van 3 woonscenario's op basis van de woonwensen • doorrekenen van de woning op basis van gekozen scenario in passief huis Prioriterings Project. • aanbod aan de partijen • mogelijkheid subsidie Duurzaam Renoveren van de Provincie Noord-Holland • consequenties van NOM voor uiterlijk woning, in beschermd stadsgebied Zuid en uitspraak Welstand • bomen voor de deur (beschaduwing op zonnepanelen) Er zijn meerdere redenen waarom dit gezin er vanaf heeft gezien om door te gaan met een complete NOM renovatie dit jaar. De bewoners willen uiteindelijk wel naar nul op de meter, maar in stappen en niet met een “integrale bouwaanpak” (woning inpakken). Factoren die spelen naast de technische haalbaarheid: • Tijd krap. De onhaalbaarheid om voor 1 juli de verbouwing te hebben uitgevoerd en daarmee in aanmerking te komen voor 6% BTW. Op 1 april waren we zover dat er een uitvraag NOM gedaan kon worden naar bouwers. Gezien de tijd die dan rest, tot 1 juli, wordt het hele verbouwingstraject heel krap. • Prestatiegarantie bouwers onzeker. Bouwers zouden bovendien nog moeten komen met een prestatiegarantie in verband met eisen uit de subsidie Duurzaam Renoveren 2015 van de provincie. Dit staat toch nog in de kinderschoenen en was een risico of daarmee de datum gehaald zou worden.
12
• Vertrouwen. In zee te moeten gaan met onbekende bouwers die voor het eerst een NOM verbouwing uitvoeren gaf onvoldoende vertrouwen. • Impact op uiterlijk woning in straatbeeld. Om naar NOM te moeten gaan zou het hele zuiddak (straatkant) en westdak moeten worden voorzien van zonnepanelen. Het feit dat de woning een 2-onder-1 kapper is uit 1928, de buurman niet mee wil, de woning in beschermd gezicht Zuid ligt en er een boom voor de deur staat die voor de nodige beschaduwing op de zonnepanelen zorgt, gaven te veel onzekerheden. De bewoners deinzen ook terug voor de grote impact van de verbouwing op de uiterlijk van de woning door deze in te pakken en het complete dak te voorzien van zonnepanelen, waardoor het detoneert in de jaren’20 - ’30 straat (beschermde stadsgezicht). Overigens zou Welstand in dit dossier ook geen toestemming geven om de beide dakvlakken vol met zonnepanelen te leggen, gezien de ligging in beschermd gezicht Zuid. Hier zijn de nodige overleggen aan voorafgegaan. • De hoge kosten van de verbouwing. Financieel kon dit gezin de kosten voor de verbouwing naar NOM op zich nemen. Het principe dat zij hanteerden was een combinatie van eigen geld, duurzaamheidslening van de gemeente, € 10.000 subsidie Duurzaam renoveren 2015 van de provincie NH en € 15.000 zoals de raad in de motie van 2014 verwoord had. Er was een tijd onduidelijkheid over deze laatste € 15.000, die was bij de start van het traject in december 2014 nog niet uitgewerkt. In het Uitvoeringsplan duurzaamheid 2015 is in maart 2015 opgenomen dat de gemeente woningeigenaren wel ondersteunt bij NOM, maar geen subsidie bovenop die van de provincie geeft. Ook emoties bleken een drempel om veel geld om in de woning te steken. Het is van beide kanten een leerzaam traject geweest, waarbij helder is geworden wat je moet doen (gemeente en bewoner) om naar Nul op de meter te kunnen. Deze ervaringen worden meegenomen in Duurzaamheidsplan 2016-2020. Wat betreft de doelstelling om het energieverbruik van bestaande woningen en gebouwen met circa 20% te verlagen is het volgende bereikt: a. De bewoners van de Hilversumse Meent hebben in juni 2014 de coöperatie Meentkracht opgericht. In samenwerking met gemeente, bewoners, Hilversum Verbonden en Maak je huis HOOM is in 2014 de 1e collectieve inkoopactie georganiseerd. De 2e collectieve inkoopactie in de Meent is in maart 2015 georganiseerd. Ook in Hilversum Oost (Seinkracht) is in mei 2015 een collectieve actie georganiseerd. b. Op 11 adressen in Hilversum zijn in 2015 zonnepanelen geplaatst (totaal 27,59 kWpiek). Er liggen nu in Hilversum op 535 adressen zonnepanelen met een vermogen van 1165,40 kWpiek. c. De duurzaamheidslening is sinds 16 maart 2013 van kracht. Er zijn tot nu toe 28 aanvragen voor een duurzaamheidslening binnengekomen sinds 16 maart 2013. Daarvan zijn er 7 afgewezen, 13 toegekend en 8 nog in behandeling. d. Er zijn 2 aanvragen toegekend voor subsidie op de lening.
Duurzame Energie Corporatie Hilversum In project 4, energiebesparen eigenaren bewoners, werkt de gemeente samen met bewonersverenigingen in actieve wijken en Hilversum Verbonden. De gemeente heeft 13
Hilversum Verbonden opdracht verleend om de aanpak van Meentkracht uit te rollen naar andere wijken in 2015, met name Oost en Zuid en ook het tot stand komen van collectieve projecten te stimuleren. Dit laatste heeft geleid tot een concept voorstel van Meentkracht, Seinkracht en HeiKRACHT voor de oprichting van een Duurzame EnergieCorporatie Hilversum (DECH). De eerste opzet voor DECH is een ‘bouwnotitie’. Deze vormt een kader voor de verdere doorontwikkeling en oprichting van de coöperatie. Het bouwbestuur met leden van Meentkracht, Seinkracht en HeiKRACHT is bereid hier de schouders onder te zetten. DECH werkt samen met de gemeente en Hilversum Verbonden. DECH vraagt de gemeente om ondersteuning zoals communicatie en het meewerken aan vergunningen en heldere welstandscriteria en een financiële bijdrage. Naar verwachting leidt dat in de zomer tot een afspraak over de samenwerking tussen gemeente en DECH en de oprichting van DECH in het najaar. Doelgroepen van DECH (in concept):
• • • • • • •
actieve wijken en wijkorganisaties scholen en schoolbesturen VvE's verenigingen woningbouwcoöperaties (wellicht in later stadium) bedrijven en bedrijventerreinen de gemeente en gemeentelijke diensten/gebouwen (voor eigen stroomopwekking of collectieve opwek ten behoeve van omliggende wijken).
Voorziene activiteiten/producten DECH (in concept) •
•
•
• • •
collectieve opwek-projecten: zoveel mogelijk collectieve opwekinitiatieven identificeren, ontwikkelen, realiseren en exploiteren: op zoveel mogelijk platte daken zonne-energie opwekken, en hiertoe financiering regelen en exploitatiemodellen aanreiken; voorlichting, bewustwording en draagvlakopbouw over duurzaam denken en doen in Hilversum: bij buurtbewoners en in bredere zin Hilversummers, idem over mogelijkheden en initiatieven voor energiebesparing en groene stroom opwekking; vormgeving en verspreiding energiebesparing bij Hilversummers: voortbouwend op de samenwerking met HOOM wil DECH in meerdere wijken energiebesparingsmaatregelen stimuleren; onderzoeken van haalbaarheid van andere hernieuwbare energietechnieken, zoals windmolens, en als realistisch, ontwikkelen en invoeren hiervan; initiëren van en experimenteren met innovatieve methoden voor besparing en energie-opwekking; levering van groen opgewekte stroom: DECH wil optreden als wederverkoper van, lokaal dan wel in algemene zin, groen opgewekte stroom.
Doelen ter bereiken in 2018-2020 (in concept) • •
10 collectieve zonnestroom-projecten met minimaal 1000 bewoners als afnemer in 10 wijken actieve energiebesparingsprojecten: 500 woningen sterk verbeterd geïsoleerd en 250 van zonnestroom voorzien
14
• • • •
50 VvE's met collectieve of individuele zonnestroom-opwekking (300 appartementen met zonnestroom) 10 scholen met zonnepanelen, inclusief lespakket/onderwijs in duurzaamheid levering van groene stroom aan 2000 huishoudens 3 innovatieve projecten met opwekking, verdeling, opslag of anderszins verduurzamende maatregelen
Project 2 Duurzame onderwijshuisvesting Beoogd resultaat: Samenwerking met de scholen om hen te ondersteunen om hun huisvesting te verduurzamen. Het streven van de gemeente is CO2-neutrale onderwijshuisvesting door energiebesparende maatregelen en opwekken en/of inkopen van duurzame energie. Verbetering van het binnenmilieu is daarbij een uitgangspunt. Kindercampus (AT scholen) In Riebeeck is nieuwbouw van de Kindercampus gerealiseerd en in februari geopend. Het oude gebouw van de Kindercampus aan de Willem Bontekoestraat heeft plaatsgemaakt voor een nieuw, duurzaam onderkomen. De gemeente heeft de investering voor een groot deel op zich genomen en de bouw planologisch mogelijk gemaakt. Uitvoeringsplan 2015: • Begin 2015 doet de gemeente aan de besturen van de basisscholen een concreet aanbod om hen te ondersteunen om de scholen te verduurzamen, bijvoorbeeld om het makkelijker te maken om zonnepanelen te plaatsen. De gemeente werkt daarbij samen met het Servicepunt Duurzame Energie (van de provincie Noord-Holland). De gemeente verkent ook of samenwerking met het MBO kansrijk is. Vanuit het MBO in de regio is eind dit jaar een aanbod aan de gemeente gedaan om in gesprek te gaan over een samenwerking tussen MBO, lokale ondernemers, scholen en gemeente om de scholen te ondersteunen om hun panden te verduurzamen. Begin 2015 verkent de gemeente of dit aanbod vertaald kan worden in een voor de scholen aantrekkelijk, concreet aanbod. Rapportage: In het kader van de actualisatie van het integraal huisvestingsplan is in het eerste kwartaal door Onderwijshuisvesting een interviewronde gehouden. Daaruit komt naar voren dat de meeste schoolbesturen niet bezig zijn met duurzaamheid. Het zou mooi zijn, maar op dit moment -na de overheveling van het buitenonderhoud per 01-01-2015 kunnen zij niet overzien wat dat voor hun gaat betekenen (n.b. budgetten voor buitenonderhoud zijn met overheveling ook nog naar beneden bijgesteld). Bovendien ontbreekt het nagenoeg alle scholen aan spaargeld en dus hebben ze geen middelen om de investeringen die gemoeid zijn met duurzaamheid te doen. Wat in de gesprekken wel frequent naar voren komt is de problematiek rond de “frisse scholen”. Ook heerst bij één-pitters in monumenten wel zorg over het toekomstig onderhoud. De inschatting is dat het concrete kansen t.a.v. duurzaamheid bij scholen zeer beperkt is. Alleen daar waar het nieuwbouw betreft zijn slagen te maken. Maar hier wordt al volledig op ingezet (zie onlangs opgeleverde KinderCampus, de huidige in aanbouw zijnde Hilda C. en ook in de aanbesteding voor de school op de Anna's Hoeve zal duurzaamheid een belangrijk onderdeel zijn). 15
Om wel enig resultaat te kunnen behalen op "Duurzame Scholen" is het meest zinvol om met die scholen in gesprek te gaan die toch al actief bezig zijn, te weten in elk geval het bestuur van CVO ’t Gooi en Stip. Vervolgens heeft de gemeente met deze schoolbesturen CVO ‘t Gooi en STIP verder de mogelijkheden om te verduurzamen verkend. CVO ’t Gooi heeft de wens om zonnepanelen te realiseren op drie locaties en vraagt zich af of dat voor hen financieel haalbaar is. Het gaat om het Comenius College, De Savornin Lohman en College de OpMaat. Ook de bewonersverenigingen Hilversum Verbonden en Heikracht hebben interesse in daken van scholen, om collectieve zonnepanelen te kunnen realiseren. De gemeente heeft het gesprek tot stand gebracht tussen CVO, HeiKRACHT en de energieleverancier van CVO ’t Gooi; De Vrije EnergieProducent (DVEP). Als uitkomst stelt DVEP projectplannen op voor zonnepanelen op deze drie scholen, waaronder de technische en financiële haalbaarheid. De mogelijkheid voor subsidie van de provincie op zonnepanelen maakt er onderdeel van uit. De gemeente betaalt de kosten van de projectplannen (circa € 1.000 per school) uit het duurzaamheidsbudget. CVO ’t Gooi heeft als uitgangspunt dat zij op de daken van deze drie scholen voldoende zonnepanelen willen plaatsen voor de eigen elektriciteitsbehoefte per school. Mogelijk blijft er dan nog een aanzienlijk deel van het dakoppervlak over, dat door omwonenden/ouders van scholieren in een volgende fase benut zou kunnen worden voor zonnepanelen. Ook voor de Van Hasseltschool (Alberdingk Thijm scholen) stelt DVEP een projectplan op over de technische en financiële haalbaarheid van een zonnestroominstallatie, in opdracht van de gemeente uit het duurzaamheidsbudget (circa € 1.000). Stip Uitkomst gesprek met Stip samen met de initiatiefnemers van Dakschatten over “School voor School”. De hoofdlijnen die Stip aangeeft komen overeen met de bevindingen uit de gespreksronde over het Integraal Huisvestingsplan: • Stip wil graag verduurzamen en heeft er ook een plan voor gemaakt, maar heeft er de onvoldoende financiële middelen om het uit te voeren. Ook de investeringen die zich binnen 5 jaar terugverdienen kan Stip moeilijk financieren. Stip koopt energie duurzaam in. • De hoge energierekening in met name monumentale gebouwen is een punt van zorg. Vervolg: • Verkenningsfase casus studentenproject “School voor School” Minckelersschool. Dakschatten stelt een projectvoorstel op voor Stip. Daarna volgt een go/no go met Stip. Stip ziet duurzaamheid breed. De uitdaging is om het excellente onderwijs van de Minckelersschool te voorzien van een excellente omgeving. Dit vraagt ontwerp oplossingen voor de toekomst: uitdagingen zijn een krimpende markt (leerlingenaantal), het Dudok gebouw voldoet niet aan alle eisen van deze tijd, verhuur mogelijkheden en gebruik van bestaande samenwerking Minckelersschool met het MBO voor Urban Farming.
16
•
•
Nieuwbouw Lorenzschool op Anna’s Hoeve, wens is realisatie van een duurzaam gebouw, liefst met gymzaal. De gemeente heeft 155.000 euro beschikbaar voor een duurzaamheidslening voor de Lorenzschool in het kader van Anna’s Hoeve. Gemeente kan Stip vooral helpen om te verduurzamen door geld voor investeringen beschikbaar te stellen. In de vorm van een lening is dat ook welkom. Stip staat ook open voor andere, private investeerders als dit leidt tot financiering van duurzaamheidsinvesteringen.
Toelichting “School voor School” Dit voorstel van Takta bouwt voort op studentenprojecten “Dakschatten” en “Food for Thought” voorgaande jaren. Het gaat dit keer om een integrale benadering van het duurzame onderwijsgebouw, om het schoolgebouw volledig in te zetten voor onderwijs en duurzaamheid. Leerlingen van MBO/HBO gebruiken de school als casus voor hun onderzoek, multidisciplinair. Zij werken samen met architecten, docenten en lokale ondernemers. Het gaat zowel om technische als sociale duurzaamheid. Vooruitblik: De gemeente heeft nog circa € 50.000 budget in 2015 voor duurzame scholen. De gemeente financiert voor CVO ’t Gooi en AT scholen advies over de technische en financiële haalbaarheid van een zonnestroominstallatie. Het zou mooi zijn als dat navolging krijgt bij andere scholen. Dat advies kan ook gaan over andere duurzaamheidsmaatregelen, zoals isolatie en nieuwe CV ketels. De gemeente zal daarom de komende maanden een duurzaamheidsadvies op kosten van de gemeente aanbieden aan de scholen. Daarbij geldt dat de gemeente hiervoor totaal maximaal € 50.000 kan uitgeven. In september staat een afspraak gepland met de Montessorischolen over duurzaamheid. De provincie Noord-Holland heeft in april een subsidieregeling opengesteld voor zonnepanelen op maatschappelijk vastgoed (circa 20% van de aanschafprijs), waaronder ook de scholen. Dat kan het voor scholen extra aantrekkelijk maken om nu uit te laten zoeken of een zonnestroominstallatie technisch en financieel haalbaar is.
Project 5 Duurzame bedrijventerreinen Beoogd resultaat: Verduurzaming van bedrijventerreinen met draagvlak van de ondernemersverenigingen. In het Uitvoeringsprogramma 2015 staat: • Investeren in duurzaamheid heeft voor de bedrijven over het algemeen geen prioriteit. Maar als het duidelijk voordelen op minimaal de korte termijn oplevert, dan willen bedrijven wel. Advies van de projectleider is dan ook om bedrijven te ondersteunen om duurzame keuzes te maken, door iemand die deze voordelen kent en nauw contact met de bedrijven onderhoudt. • De ambassadeursrol van de gemeente inzetten. De gemeente geeft op het Havenkwartier het goede voorbeeld door de vestiging van de EMG (Elektromechanische groep) in een klimaatneutraal pand. • De aankomende veranderingen in het Activiteitenbesluit in 2015 door het Rijk betekenen een verschraling van de mogelijkheden van gemeenten om via toezicht en
17
handhaving energiemaatregelen bij bedrijven af te dwingen, ook de binnen 5 jaar rendabele maatregelen. Rapportage: • In mei is het houtwarmtestation Arenapark in gebruik genomen. • Voorbereiding/planfase energiecentrale op groenafval Tomin/Kerkelanden. • Voorbereiding/planfase Warmte-Koude opslag (WKO) Hilvertshof.
Houtwarmtestation Arenapark In mei is het duurzame houtwarmtestation Arenapark in gebruik genomen. Dit levert duurzame warmte aan ruim 10 grote afnemers op het Arenapark, waaronder het Europees hoofdkantoor van Nike, het MBO college en de gemeentelijke sporthal Dudok Arena. De verwarming van deze gebouwen is niet meer afhankelijk van fossiele brandstof (gas), omdat hiervoor voortaan houtsnippers verstookt worden. De houtsnippers zijn afkomstig van onderhoud aan de Nederlandse bossen (maximaal 40 km afstand). De installatie is gebouwd door BeGreen. De gemeente heeft de realisatie van het houtwarmtestation in het bestemmingsplan mogelijk gemaakt en de vergunning verleend. Fairtrade Hilversum Op 1 april 2015 op initiatief van enkele betrokken inwoners, organisaties en bedrijven in Hilversum is het lokale kernteam ‘Fairtrade Hilversum’ opgericht. Deze hebben per brief de gemeente verzocht om Fairtrade Hilversum te steunen door als lokale overheid aan de criteria te gaan voldoen, het netwerk van de gemeente in te zetten om de werkgroep te steunen en een financiële bijdrage te leveren. Zie de bijlage met de brief werkgroep Fairtrade Hilversum aan de raad van 22 mei 2015. In de gemeenteraad van 3 juni 2015 is hierover een motie ingediend, die het college van B&W heeft overgenomen. Zie bijlage motie Fairtrade Hilversum. Dit betekent dat de gemeente Fairtrade Hilversum steunt en een bijdrage van € 13.000 euro toekent aan de werkgroep Fairtrade uit het budget uitvoeringsprogramma duurzaamheid 2012-2015, op basis van de door de werkgroep geplande activiteiten. Het initiatief ligt goed in de lijn van de co-creatie om bewoners/bedrijven te helpen om allerlei maatschappelijk relevante zaken te ondernemen. De steun van de gemeente sluit aan bij wat burgemeester Broertjes bij de heropening van de Wereldwinkel heeft gezegd: de gemeente wil het initiatief Fair Trade Gemeente steunen, als burgers/bedrijven de kar trekken. De volgende stap is het maken van concrete afspraken tussen gemeente en de werkgroep Fairtrade deze zomer. Wat houdt de titel Fairtrade Gemeente in? Fairtrade Gemeente is een eervolle titel die aangeeft dat in een gemeente winkels, horeca, bedrijven, organisaties, inwoners en de lokale overheid samenwerken aan een duurzame economie en maatschappij. Om een Fairtrade Gemeente te worden, dient te worden voldoen aan de onderstaande criteria: Criterium 1: Een kernteam stimuleert fairtrade Criterium 2: De lokale overheid kiest fairtrade 18
Criterium 3: Winkels en horeca verkopen fairtrade producten Criterium 4: Bedrijven en organisaties gebruiken fairtrade Criterium 5: Er is lokale (media)aandacht voor fairtrade Criterium 6: Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen wordt gestimuleerd
Laadpalen elektrische auto’s Afgelopen half jaar Op 1 april 2015 is nieuw beleid vastgesteld voor het plaatsen van oplaadpunten voor elektrische auto’s. Vanuit het duurzaamheidsbudget is hiervoor € 15.000 beschikbaar gesteld. Het beleid komt erop neer dat de eigenaar van een elektrische auto de bijbehorende oplaadpaal mag plaatsen in de openbare ruimte, indien hij/zij hiervoor geen plek heeft op eigen terrein. De eigenaar doet hiervoor een aanvraag bij de gemeente. De rol van de gemeente is om te toetsen aan de afstand tot en het gebruik van al bestaande laadpalen, om samen met de aanvrager een locatie te vinden, om een verkeersbesluit te nemen en om een bordje en markering te plaatsen. Het plaatsen van de laadpaal is de verantwoordelijkheid van de aanvrager. De € 15.000 euro gaat de gemeente besteden aan bordjes en markeringen. De stand van zaken per 1 juni is dat de gemeente 10 aanvragen in behandeling heeft genomen. Naar verwachting zal de eerste laadpaal na de zomervakantie kunnen worden geplaatst. Vooruitblik eind 2015 De verwachting voor eind 2015 is dat er circa 5 laadpalen geplaatst zijn en er daarnaast ca. 10 lopende aanvragen zijn die begin 2016 geplaatst kunnen worden. Anna’s Hoeve Woningen In de commissie Ruimte van mei is over de Koers Anna’s Hoeve gerapporteerd: “Om de duurzaamheidsambities te realiseren gaat de gemeente het stimuleren van duurzame woningbouw intensiveren en met een voorstel komen om de stimuleringslening voor particulieren bereikbaar te houden, indien de kopers van fase 1 hier onder de huidige voorwaarden geen gebruik van maken.” Inmiddels is duidelijk dat de kopers van fase 1 nauwelijks gebruik hebben gemaakt van de duurzaamheidslening voor Anna’s Hoeve en hun eigen woningbouwplan ontwikkelen binnen de kaders van het bouwbesluit. Dat zijn zeer energiezuinige woningen, maar nog niet klimaatneutraal. De bewoners maken wel gebruik van het duurzaamheidsadvies op maat over het ontwerp van hun woning, dat de gemeente hen in Anna’s Hoeve aanbiedt. De bewoners waarderen dit advies zeer positief. School De gemeente heeft de ambitie om een nieuwe, duurzame school te bouwen op Anna’s Hoeve. Dat is de nieuwbouw van de Lorentzschool van Stip. De school is in de ontwerpfase en het schoolbestuur onderzoekt momenteel de meerkosten voor het realiseren van een klimaatneutrale school. De gemeente heeft daarvoor een budget ter hoogte van € 155.000 voor een goedkope lening voor de meerkosten duurzaamheid. Als deze meerkosten
19
inzichtelijk zijn, gaan schoolbestuur en gemeente in overleg met SvN in gesprek over de lening. Openbare ruimte De inrichting van de openbare ruimte in Anna’s Hoeve voorziet in veel groen, beplanting met lokale, bijenvriendelijke soorten en het gebruik van duurzame materialen en LED verlichting in de buitenruimte. De gemeente en GAD voeren goed overleg over de toekomstige afvalinzameling in Anna’s Hoeve. Zodat de nieuwe bewoners van Anna’s Hoeve van het begin af aan hun afval kunnen scheiden en laten hergebruiken als grondstof. Zo draagt de realisatie van Anna’s Hoeve ook bij aan de regionale trendbreuk ‘van Afval naar Grondstof’. Uit de Koers Anna’s Hoeve (commissie Ruimte mei 2015) “Stimulering duurzaam bouwen Het is nog de vraag of de duurzaamheidsambities m.b.t. woningbouw gehaald worden. Zoals bij de vaststelling van het masterplan is aangegeven is het, strikt juridisch gezien, niet mogelijk om bij de aanbestedingsprocedure te selecteren op de mate van duurzame realisatie van de woningbouw. Bij veel gemeenten wordt dit toch gedaan en wordt het risico dat een procedure wordt aangespannen voor lief genomen. Het risico dat de gemeente loopt is dat het betreffende beding dat ziet op een duurzame realisatie van de woningen (duurzamer dan geëist wordt conform bouwbesluit) nietig wordt verklaard. In dat geval mag de marktpartij de woningen realiseren conform bouwbesluit en hoeven de woningen niet te voldoen aan de aanvullende eisen die middels de aanbesteding zijn overeengekomen. Wij vinden het echter niet zuiver eisen te stellen, als bekend is dat het juridisch gezien niet mag. Daarnaast past dit niet bij de faciliterende rol van de overheid. Bij de vaststelling van het masterplan is gekozen voor het stimuleren van duurzame woningbouw. Dat willen we intensiveren. Daarnaast is ervoor gekozen een stimuleringslening ter beschikking te stellen voor particulieren die klimaatneutraal bouwen. We gaan in gesprek met de kopers van de vrije kavels uit fase 1 of zij gebruik gaan maken van de stimuleringslening en zo niet of de lening dan wel ‘bereikbaar’ genoeg is. Dit zou kunnen leiden tot een voorstel om de verordening voor de stimuleringslening aan te passen, om de lening bereikbaar te houden. Daarbij kan gedacht worden aan het versoepelen van de voorwaarden door ook een lening te verstrekken voor 50% klimaatneutraal bouwen en niet alleen bij 100% klimaatneutraal.”
Zie ook bijlage met Evaluatie Anna’s Hoeve, evaluatiepunt duurzaamheid.
20
5 Communicatie Communicatie Afgelopen jaren was de communicatie vooral gericht op het kennis vergroten en mogelijkheden laten zien. Wat doen de gemeente, bedrijven en bewoners? Laten zien hoe Hilversummers daarop kunnen aanhaken was een belangrijk onderdeel. Daarbij maken we gebruik van ambassadeurs. Profilering van Hilversum als duurzame gemeente was hierin ook een belangrijk element. De eerste helft van 2015 hebben we deze route aangehouden. In aanloop naar het nieuwe duurzaamheidsprogramma is het wel wat rustiger geweest: • Twee keer is duurzaamheidspagina gepubliceerd in de Gooi- en Eembode met verhalen van Hilversumse ambassadeurs. • Daarnaast zijn in het kader van energie besparen de krachten, met name meentkracht, communicatief ondersteund. Er is advies gegeven en ondersteuning geboden aan de hand van concrete producties (persberichten en gemeentepagina). • Enkele keren is de reguliere gemeentepagina ingezet voor duurzaamheidsnieuws. • Folder over duurzaamheidsleningen en communicatie daarover. Tweede helft van 2015 zal in het teken staan van de maken van het nieuwe duurzaamheidsprogramma en de communicatie daarover. De pagina www.hilversum.nl/natuurlijkduurzaam krijgt dan ook een nieuwe impuls. Communicatieve ondersteuning van de Hilversumse ambassadeurs en bewonersinitiatieven en het uitdragen van hun verhalen blijft in 2015 belangrijk. Hieronder valt ook de ondersteuning bij de tuirol van de wijkaanpak Energie Besparen. De gemeente zal in 2015 een grote slag maken in het verduurzamen van de eigen panden. Dit wordt ook meegenomen in communicatieve uitingen.
21
6 Monitor CO2 uitstoot 1 Hilversum als geheel: monitoring van de CO2 uitstoot door de Klimaatmonitor van het Ministerie van Infrastructuur en Milieu. 2 Eigen organisatie. Voor de bedrijfsvoering van de eigen kantoorpanden op het raadhuiseiland geeft de Milieubarometer een compleet beeld van de CO2 uitstoot. Hierin worden niet alleen gas- en elektriciteitsverbruik meegenomen, maar ook zaken als papiergebruik en de uitstoot van het vervoer. Dit geeft goede handvatten voor het aanscherpen van de bedrijfsinterne milieuzorg (BIM). PM actuele versie. 1 CO2 uitstoot Hilversum als geheel. De Klimaatmonitor van het Ministerie van Infrastructuur en Milieu geeft het meest betrouwbare beeld voor Hilversum als geheel. Het ministerie stelt per gemeente jaarlijks een klimaatmonitor op. Vanaf 2010 gebruikt het ministerie daarvoor dezelfde methode. De basis daarvoor zijn kengetallen zoals het aantal inwoners en de oppervlakte van de gemeente en de werkelijke verbruikscijfers van gas en elektriciteit die de netbeheerders beschikbaar stellen. Het ministerie heeft de monitor over 2013 voor Hilversum nog niet compleet, alleen de gebouwde omgeving is beschikbaar. Het ministerie verwacht de cijfers van over 2014 eind 2015 gereed te hebben. De jaarlijkse CO2 uitstoot van de gemeente Hilversum wordt gemeten in kiloton (= 1 miljoen kilo).
Conclusie: Er is sprake geweest van een daling totale CO2 uitstoot in 2011, maar deze daling heeft zich niet doorgezet in 2012. In 2013 groeit het categoriedeel ‘bebouwde omgeving’. Daardoor is te verwachten dat het totaal CO2 uitstoot 2013 in Hilversum wat hoger zal uitkomen dan 2012 zodra de uitstoot van Industrie & Energie en Verkeer & Vervoer bekend zijn. Een mogelijke verklaring is de lichte bevolkingsgroei van 84.573 in 2010 naar 86.017 in 2013. Vergelijking met CO2 uitstoot 1990 en 2008/2009 22
De vergelijking met 1990 is niet goed te maken omdat het Ministerie van I&M de methode van de monitor in 2008 en 2009 ingrijpend heeft gewijzigd. De cijfers vóór 2008/2009 staan daarom niet in deze rapportage. Tot 2009 gebruikte het ministerie cijfers volgens de Nederlandse emmissierichtlijn (NER). Vanaf 2008 is het ministerie met werkelijke gebruikscijfers van de netbeheerders gaan werken, maar in 2008 en 2009 nog exclusief de cijfers van Gasunie en Tennet waren. Voor Hilversum is dat een essentieel gegeven aangezien het Mediapark wordt voorzien door Tennet. Ook de toedeling van de CO2 uitstoot is anders vanaf 2008, met grote gevolgen voor de lokale CO2 emissies. Tot 2008 werd de CO2 uitstoot als gevolg van elektriciteitsproductie en afvalverwerking toegerekend aan de plaats waar de productie en/of verwerking plaatsvond. Vanaf 2009 wordt dit toegerekend aan de verbruiker van elektriciteit en de veroorzaker van het afval.
Benchmark CO2 uitstoot per inwoner van Hilversum In onderstaande grafiek worden de emissiecijfers weergegeven per inwoner (Bron: PM). Het meest recent beschikbare jaar is 2013. Naast de CO2-uitstoot per inwoner van Hilversum is ook de gemiddelde CO2-uitstoot per categorie per inwoner van Nederland, Noord-Holland en West-Nederland weergegeven.
Conclusie: Voor de categorieën woningen en commerciële dienstverlening zit Hilversum aan de hoge kant. Voor industrie, verkeer en vervoer en land/bosbouw aan de lage kant. De andere categorieën laten weinig verschil met de rest van Nederland zien.
23
•
•
•
•
Woningen. Dit is de grootste categorie CO2 uitstoot per inwoner. Dit hangt samen met een groot vooroorlogs woningbestand in Hilversum met relatief ongunstige energielabels. Commerciële dienstverlening. De relatief hoge CO2 uitstoot per inwoner hangt vermoedelijk samen met het Mediapark, naast reguliere bedrijventerreinen. Een snelle vergelijking met 3 andere goed vergelijkbare Noord-Hollandse middelgrote steden Purmerend, Hoorn, Alkmaar laat daar een veel lager commercieel diensten CO2 verbruik per inwoner zien. De lage uitstoot door industrie en door land/bosbouw komt vermoedelijk doordat deze sectoren relatief klein zijn in Hilversum. Er is weinig zware industrie en geen glastuinbouw. Verkeer en Vervoer. Het relatief lage CO2 uitstoot per inwoner is een interessant gegeven. Dit komt mogelijk doordat Hilversum een compacte stad is met veel werkgelegenheid en voorzieningen binnen de eigen grenzen (hoge graad van zelfvoorziening werk en winkels). Ook nodigt de compacte, cirkelvormige stad uit tot fietsgebruik, omdat er sprake is van korte afstanden tussen centrum en buitenwijken. Tenslotte is er sprake van een uitstekende OV verbindingen per trein (3 stations) en een goed busnetwerk.
Gegevens gas en elektriciteitsverbruik gebouwde omgeving De volgende tabellen afkomstig van de database ‘Energie in Beeld’ (Liander) geven meer gedetailleerd inzicht in afname/toename van CO2 uitstoot in de afgelopen jaren in Hilversum. In deze tabellen is vaak onderscheid gemaakt tussen zakelijk en particulier gebruik en tussen gas en elektriciteit.
:P
(Gemiddelde Particulier CO2 uitstoot per gas/elektra aansluiting) Toelichting: Gemiddelde CO2 uitstoot per aansluiting particulier is in Hilversum zowel bij gas als bij elektriciteit zichtbaar afgenomen sinds 2008. Het lijkt er sterk op dat besparingsmaatregelen (isolatie, zuinigere CV ketels, zonnepanelen etc) en gebruik van spaarlampen/LED en zuinigere apparatuur (o.a. witgoed) effectief is in CO2 reductie. 24
(Gemiddelde zakelijk CO2 uitstoot per gas/elektra aansluiting) Toelichting: In de zakelijke sector is de gemiddelde CO2 uitstoot van gas is gedaald, maar dit effect wordt gecompenseerd door gemiddelde toename van CO2 van elektriciteit in de afgelopen 2 jaar. Het is onbekend wat de oorzaak is van verschil met de particuliere sector, waar juist sprake is van een verdergaande daling. De particulieren zijn mogelijk actiever bezig met energiebesparing.
Binnen deze categorie behoren alle PV-installaties (zonnepanelen) bij een kleinverbruik (KV) aansluiting (tot 3x80 Ampère). Dit zijn hoofdzakelijk particulieren, maar kunnen ook winkels, scholen of andere kleinere bedrijven zijn.
Het aantal zonne-energie aansluitingen is in Hilversum sterk gestegen sinds 2008. Dit speelt mee in de reductie van het gemiddelde particuliere CO2 gebruik in Hilversum. 25
7 Financiën De raad heeft in 2012 voor het Uitvoeringsprogramma duurzaamheid 2012-2015 € 648.000 beschikbaar gesteld. Zie tabel 1 voor het overzicht van dit budget. Tabel 1 financiën Uitvoeringsprogramma Duurzaamheid 2012-2015, juni 2015. Dit gaat over de € 648.000 waarmee het duurzaamheidsprogramma in 2012 gestart is. Bedragen in € x 1.000, exclusief BTW. Budget 20122015 60
Planning uitgaven 2015 Waarvan Resteert verplicht juni 2015 juni 2015 11 besteden aan elaadpalen 11 -
61
4
-
40
40
12
4 besteden aan elaadpalen 28 te besteden aan expertise, oa collectieve zonnepanelen en ondersteuning Duurzame Energie Corporatie Hilversum (DECH).
60 60
17 60
9 4
8 50 beschikbaar voor duurzaamheidsadvies aan schoolbesturen.
10
10
-
-
50
0
8
40 extra besteden aan extra inhuur wijkaanpak energiebesparing inclusief Nul op de Meter en collectieve projecten. -
20
1
-
87 60
41 56
36
Revolverend duurzaamheidsfonds
140
90
-
41 binnen budget intensiveren communicatie over duurzaamheidsinitiatieven van en met Hilversummers 16 plan van aanpak gemeentelijke organisatie klimaatneutraal 90 opties - voegen bij revolverend fonds duurzaamheidsleningen bewoners - andere bestemming
Totaal
648
330
69
288 (27 te ruim gepland)
Naam Duurzaamheid algemeen Inhuur duurzaamheidsadviseur Inhuur expertise duurzaamheid Project 1 duurzame gemeentelijke gebouwen Project 2 duurzame scholen Project 3 duurzame openbare verlichting Project 4 Energiebesparing particuliere eigenarenbewoners Project 5 duurzame bedrijventerreinen Communicatie duurzaamheid Onvoorzien duurzaamheid
Toelichting aangegane verplichtingen in 2015 Inhuur expertise duurzaamheid Project 1 duurzame gemeentelijke gebouwen Project 2 duurzame scholen Project 4 Energiebesparing particuliere eigenarenbewoners Onvoorzien duurzaamheid
Totaal
12
Opdracht expertise projectadviezen zonnepanelen VVE’s en Bethlehemkerk
9
Projectadvies voor energiebeheer in 20 gemeentelijke gebouwen en zonnepanelen op het raadhuis, buurtcentrum De Geus en poppodium De Vorstin. Verplichting betreft opstellen projectplan zonnepanelen voor 4 scholen Ondersteuning uitrollen concept Meentkracht naar andere wijken en stimuleren van het tot stand komen van collectieve energieprojecten en een duurzame energiecorporatie. Opdrachtverlening evaluatie uitvoeringsprogramma duurzaamheid 2012-2015 en opstellen uitvoeringsprogramma 2016-2020 13 bijdrage Fairtrade Hilversum Opdrachten worden in 2015 uitgevoerd en afgerond
4 8
23 13 69
Dankzij deze eigen middelen van € 648.000 zijn aanvullende geldstromen aangetrokken, waardoor per saldo een groter budget voor duurzaamheid beschikbaar is gekomen. En wel aanmerkelijk groter, dan het aanvankelijke bedrag. Het gaat om de volgende middelen: 26
•
•
•
• •
€ 1.203.000 voor project 1 om te investeren in rendabele energiemaatregelen gemeentelijke gebouwen (raadsbesluit 5 november 2014 ). De gemeente gaat deze investeringen in 2015 en 2016 uitvoeren. circa € 50.000 voor project 5, duurzame bedrijventerreinen, door HIRB subsidie van de provincie en een bijdrage van de Ondernemersvereniging Havenkwartier. Deze middelen zijn besteed in 2013 en 2014. € 600.000 voor stimulering klimaatneutraal Anna’s Hoeve (raadsbesluit 2013). Daarvan is € 155.000 voor een stimuleringslening duurzaamheid voor de nieuw te bouwen locatie van de Lorenzschool. € 445.000 is voor het stimuleren van klimaatneutrale woningbouw. In de Sternota is € 500.000 opgenomen voor een “dotatie revolving fund duurzaamheid”, verdeeld over € 200.000 in 2015 en € 300.000 2016. circa € 1.250.000 voor project 4, Energiebesparing particuliere eigenaren-bewoners. Dit is een optelsom vanuit: ISV budget gemeente, Subsidie Duurzame Energie (provincie), middelen Regionaal Actieprogramma woonbeleid (RAP) ook van de provincie en budget uit het landelijke Energieakkoord VNG. Zie tabel 2.
Tabel 2, overzicht financiën project 4, energiebesparing eigenaren-bewoners. doel dekking budget resteert gezamenlijke kosten RAP bijdrage provincie € 214.400 € 89.900 regionaal project EBGV duurzaamheidsleningen € 50.000 gemeente € 874.000 € 321.248* € 124.000 SDE provincie € 700.000 ISV middelen gemeentelijke uitgaven € 50.000 gemeente € 130.000 € 42.660,72 project EBGV € 80.000 RAP bijdrage subsidies op leningen RAP bijdrage provincie € 120.000 € 120.000 ** gezamenlijke kosten VNG bijdrage € 197.000 € 89.234,50 regionale energie-alliantie * Het revolverend fonds duurzaamheidsleningen bedraagt € 874.000, waarvan per juni 2015 € 552.752 is uitgeleend. Vergeleken met december 2014 is er € 206.090 meer uitgeleend. Er is in juni € 321.248 direct uitleenbaar. Het is een revolverend fonds, de uitgeleende middelen keren weer terug in het fonds. De grootte van het fonds blijft € 874.000. **de gemeente herziet deze subsidieregeling in 2015, zie paragraaf project 4, energiebesparen eigenaren-bewoners.
27
Bijlage, Uit de evaluatie van de uitgifte van de 1e fase Anna’s Hoeve: Evaluatiepunt: Duurzaamheid De ambitie is van Anna’s Hoeve een duurzame woonwijk te maken. Daarbij kan onderscheid gemaakt worden tussen het openbaar gebied en de bebouwing. Bebouwing Aangezien het juridisch niet mogelijk is om eisen op te leggen om duurzame woningen te realiseren, is ervoor gekozen om dit te stimuleren. In deze evaluatie wordt beoordeeld of de getroffen stimuleringsmaatregelen goed werken: • Brochure: er is een brochure opgesteld ‘Duurzaam bouwen en wonen in Anna’s Hoeve’. Vanuit de particulieren die een optie hebben genomen op de vrije kavels komen hierop hele positieve reacties. De brochure blijkt voor hen helder en bruikbaar. • Duurzaamheidsadviseur: in februari 2014 is besloten een duurzaamheidsadviseur op kosten van de gemeente in te zetten. Deze heeft een aantal keer spreekuur gehouden voor particulieren. Het spreekuur wordt naar behoefte ingepland. De particulieren die een adviesgesprek hebben gehad, zijn hierover zeer positief. De CPO groep kan, volgens hun huidige plannen. De duurzaamheidsadviseur kan een verbindende rol spelen tussen verschillende individuele initiatieven. • Duurzaamheidsleningen: de verordening is vastgesteld. Er zijn inmiddels twee aanvragen gedaan, deze kunnen ook pas gedaan worden zodra mensen hun hypotheek geregeld hebben. In hoeverre worden er straks klimaatneutrale woningen en een klimaatneutrale school gerealiseerd. Aangezien er pas enkele omgevingsvergunning aanvragen binnen zijn en de planontwikkeling nog in volle gang is kan hier nog geen zekerheid over gegeven worden. De verwachting wordt onderstaand per type ontwikkelende partij voor fase 1 aangegeven en voor de school: School Het schoolbestuur onderzoekt momenteel de meerkosten voor het realiseren van een klimaatneutrale school. Vanuit de gemeente kan een goedkope lening verstrekt worden ter hoogte van € 155.000. Nadat de meerkosten inzichtelijk zijn gemaakt zullen schoolbestuur en gemeente in overleg met SvN in gesprek gaan over de lening. Particulier opdrachtgeverschap Maken goed gebruik van de duurzaamheidsadviseur. De duurzaamheidsadviseur heeft aangegeven ca 15 aanvragen voor leningen te verwachten. Collectief particulier opdrachtgeverschap CPO vereniging de Almansweide heeft hoge duurzaamheidsambities. Klimaatneutraal of wellicht zelfs energie leveren. Zij maken goed gebruik van de duurzaamheidsadviseur en de verwachting is dat zij ook gebruik willen maken van de duurzaamheidsleningen.
28
Ontwikkelaar In 2015 zijn de regels in het bouwbesluit aangescherpt voor wat betreft de duurzaamheidseisen. De ontwikkelaar die geselecteerd is voor bouwveld 1.6 is niet voornemens extra duurzaamheidsmaatregelen te nemen ten opzichte van de eisen uit het bouwbesluit. Corporatie het Gooi en Omstreken Nog niet bekend in hoeverre de corporatie duurzaam zal bouwen. Openbaar gebied Op 23 december 2013 is het definitief ontwerp (DO) van het openbaar gebied in Anna’s hoeve in de commissie vastgesteld. Duurzaamheid is een breed begrip en in de openbare ruimte komen verschillende aspecten van duurzaamheid aan bod. Bij de vaststelling van het DO is een nadere toelichting gegeven op de duurzaamheidsaspecten van het ontwerp van het openbaar gebied. Hier zijn nog geen wijzigingen in opgetreden. Een kans zien we nog in de verdere afvalscheiding. Met de GAD gaan we in overleg hierover. De GAD werkt aan de implementatie van de trendbreuk ‘van Afval naar Grondstof’. Doelstelling is van 55% hergebruik van huishoudelijk afval nu, naar 70% in 2019. Dat betekent minder restafval inzamelen en verbranden, en meer herbruikbare materialen gescheiden inzamelen en gebruiken als grondstof voor nieuwe producten. Dit jaar heeft de GAD een aantal pilots uitgevoerd, vanaf 2015 t/m 2019 gaat de GAD de gewijzigde inzamelmethodes invoeren in de regio. Dat betekent voor Anna’s Hoeve dat het verstandig is om opnieuw in gesprek te gaan met de GAD om zo goed mogelijk te kunnen voorsorteren op het hergebruik van afval als grondstof. Bijvoorbeeld door de nieuwe inzamelmethodes goed te kunnen faciliteren via ondergrondse containers die geschikt zijn voor gescheiden afvalstromen zoals verpakkingen en papier bij hoogbouw en voldoende ruimte voor verschillende kliko’s bij laagbouw. Op die manier kunnen de nieuwe bewoners van Anna’s Hoeve van het begin af aan duurzaam hun afval laten verwerken. In het openbaar gebied zijn nog 5 plekken nader in te richten om samen met toekomstige bewoners iets te doen. Op deze plekken kan ook nog iets met duurzame energieopwekking gedaan worden. Na sanering ligt er een grote zandvlakte. De terreinen waarop de woningbouwontwikkeling nog even op zich laat wachten kunnen een duurzame invulling krijgen. Gedacht wordt onder andere aan ‘tijdelijke natuur’ en urban farming.”
29
