H E E R L I J K H E D E N

HEERLIJK HEDEN

INHOUD HH 138 Van het bestuur • Uitnodiging voor de najaarsbijeenkomst op 13 november 2008 • Nieuw boek van de HVHB, ‘Heemstede na de grenswijziging’ • Een nieuwe naam, een nieuwe website

175 176 177

Evenementen • Excursie naar ‘Het Pompstation’, 4 oktober 2008

178

Karakterbehoud • Oproep voor nieuw lid + overzicht stand van zaken

181

Heemstede • 110 jaar Koninginnedagviering in Heemstede (1898-2008) • Bewoningsgeschiedenis van Villa ’t Clooster bij Hageveld • Grafmonumenten met een verhaal (2), De grafsteen van J.A. van Lennep • Heemstede gefotografeerd door Leo Mascini • Plaquette Herman Heuff onthuld

199 202 207

Bennebroek De Bennebroekerbrug, vroeger en nu

208

Vaste rubrieken • Historische actualiteiten • Reacties van lezers • Nieuwe leden • Uit voorraad leverbaar

209 215 219 220

182 190

Afbeelding op de voorzijde van de omslag: op 26 september 2008 werd dit beeldje genaamd ‘De Bleeker’ onthuld. Het is gemaakt door kunstenares Wil van der Velde-Heemskerk en is een geschenk van de directie van Wasserij Van Houten aan Heemstede als blijvend aandenken aan de blekerijen van weleer. Het beeldje staat op het bleekveld vlakbij de Wasserij Annalaan. (Foto: Ton Bruseker)

HeerlijkHeden

173

HEERLIJK HEDEN COLOFON

Bestuur Jaap Verschoor, voorzitter Ad van Unnik, secretaris Ton Bruseker, penningmeester Marijke van Donge-Last, ledenadministratie Marijke Meyer-Wijnaendts, karakterbehoud Marc de Bruijn, marketing en PR Marloes van Buuren, redactie HeerlijkHeden Secretariaat A.J.M. van Unnik Lage Duin 66 2121 CH Bennebroek 023 584 64 12 [email protected] Ledenadministratie M. van Donge-Last Oude Posthuisstraat 7 2101 RA Heemstede 023 529 07 I 3 [email protected] Redactie HeerlijkHeden Marloes van Buuren Frans Harm Hans Krol Cees Peper Drukwerk HeerlijkHeden Paswerk, Cruquius

Redactieadres M.L.C. van Buuren Richard Holplein 10 2102 EP Heemstede 023 529 07 56 [email protected] Werkgroep karakterbehoud Michel Bakker Gerard Brand Martin Pulleman Marijke Meyer-Wijnaendts Maarten van Voorst van Beest Evenementencommissie Eveline van Bemmel-Noorman van der Dussen Maria Delsman Marijke van Donge-Last Theo Jonckbloedt Tineke Mascini-Maartense Gerrie Weijers-van Vugt Historische informatie J.L.P.M. Krol Johannes Verhulstlaan 26 2102 XT Heemstede 023 528 29 77 [email protected] Website www.hv-hb.nl webmaster: Alexander Koopman alexanderkoopman@xs4all.

HVHB: doelstelling en activiteiten Het bevorderen van kennis over en belangstelling voor de geschiedenis van Heemstede en Bennebroek en de zorg voor het karakterbehoud van hetgeen van historische, stedenbouwkundige, architectonische en/of landschappelijke betekenis is. De vereniging geeft het kwartaaltijdschrift HeerlijkHeden en historische publicaties uit, organiseert excursies, geeft lezingen, werkt mee aan de jaarlijkse Open Monumentendagen en is alert op de instandhouding van karakteristieke elementen in beide gemeenten. Lidmaatschap Aanmelding, opzegging en adreswijziging bij de ledenadministratie of via www.hv-hb.nl. Het lidmaatschap loopt jaarlijks door, tenzij u schriftelijk opzegt vóór 1 november. De contributie is € 18,- per jaar (of zoveel meer als u zou willen geven), na ontvangst van een acceptgiro over te maken op postbanknummer 27 35 06 ten name van penningmeester HVHB, Heemstede. De naam van ons blad HeerlijkHeden verwijst naar de heerlijkheden Heemstede en Bennebroek, die in de voorbije eeuwen onder het gezag van een ambachtsheer stonden. De H, twee keer als hoofdletter geschreven, geeft aan dat het ook ‘heden’ nog ‘heerlijk’ is in deze plaatsen te wonen. Het silhouet op de omslag geeft van links naar rechts een aantal gebouwen van Bennebroek en Heemstede weer. Kopij Kopij voor HeerlijkHeden nummer 139 vóór 1 januari 2009 inleveren.

174

HeerlijkHeden

De Historische Vereniging Heemstede-Bennebroek (HVHB) nodigt u uit voor de najaarsbijeenkomst op donderdag 13 november 2007 in gebouw het Trefpunt in Bennebroek (Akonietenplein). Het programma begint om 20.00 uur, de zaal is open vanaf 19.30 uur. Bij het Trefpunt is voldoende parkeergelegenheid. De avond ziet er als volgt uit: 20.00 uur 20.15 uur

Ca 20.45 uur

Opening door Jaap Verschoor, voorzitter De Haarlemse annexatie van 1927 • Drs P.J. van der Ham over de annexatie van een deel van Bloemendaal • Marloes van Buuren vult het deskundige verhaal van de heer Van der Ham aan met wat anekdotes over de annexatie van Heemstede • Presentatie van de facsimile herdruk van het boek Heemstede na de grenswijziging

HEERLIJK HEDEN BESTU UR

UITNODIGING VOOR DE NAJAARSBIJEENKOMST OP 13 NOVEMBER 2008

PAUZE

21.00 uur Presentatie van de DVD over Adriaan Pauw voor het scholenproject, met een toelichting door Hanneke Prins. 21.20 uur Presentatie van het jaarprogramma 2009 door Marc de Bruijn Aansluitend Rondvraag en sluiting De najaarsbijeenkomst wordt afgesloten met een borrel. Graag rekent het bestuur op u aller komst. A.J.M. van Unnik – secretaris

HeerlijkHeden

175

HEERLIJK HEDEN BESTU UR

NIEUW BOEK VAN DE HVHB ‘HEEMSTEDE NA DE GRENSWIJZIGING’ EEN UNIEKE BLIK OP HEEMSTEDE IN DE JAREN TWINTIG In 1927 waren de randgemeenten van Haarlem gedwongen grote delen van hun grondgebied aan de Spaarnestad af te staan. Haarlem moest kunnen groeien om zijn centrumfunctie in Zuid-Kennemerland te behouden. Heemstede verloor onder meer de villawijk Zuiderhout, de chique woonwijk Bosch en Vaart, het gebied tot aan de Pijlslaan, de buitenplaatsen Eindenhout en Spaar en Hout, én een groot deel van de Hout. Aantrekkelijke gemeente Ondanks ‘den gevoeligen klap’ was Heemstede nog steeds ‘een van de aantrekkelijkste gemeenten van ons land.’ Aldus Jac. J. Janzen, die in 1928 het boekje Heemstede na de grenswijziging schreef. Hierin somt Janzen alle pluspunten van de gemeente op, van een gunstig belastingklimaat tot een bloeiend verenigingsleven, en van goed openbaar vervoer tot de nabijheid van strand, zee en duinen. Heruitgave De HVHB brengt medio november een heruitgave van het boek uit. Die biedt een unieke blik op Heemstede in de jaren twintig. Ofschoon er inmiddels veel is veranderd, kunt u de beschreven wandelingen goeddeels nog gewoon maken. In de inleiding zet Marloes van Buuren uiteen hoe de grenzen van Heemstede in de loop der eeuwen zijn gevormd, met nadruk op de laatste grenswijziging, die van 1927. Het boek telt 72 pagina’s, is 17 bij 23 cm groot en kost € 9,95. Bestel dit boek * Maak € 12,95 (€ 9,95 plus € 3 verzendkosten) over op giro 273506 t.n.v. HVHB, Heemstede, o.v.v. uw naam en adres. Wij sturen het boek dan in november aan u toe. * Kom naar de najaarsbijeenkomst op 13 november en koop daar het boek voor € 9,95. * Koop het in de boekwinkel, € 9,95.

176

HeerlijkHeden

Sinds de ledenvergadering van juni 2008 heet onze vereniging Historische Vereniging Heemstede-Bennebroek. Niet alleen moet dat worden vastgelegd bij de notaris, ook tal van praktische zaken moeten geregeld worden, van nieuw briefpapier tot een andere naam voor de website. Het nieuwe adres van de website is www.hv-hb.nl (dus met een liggend streepje tussen hv en hb). Voorlopig blijft het mogelijk om in te loggen via de oude naam: www.oudheemstedebennebroek.nl. U wordt dan direct doorgeleid naar de nieuwe site. De opzet van de site wijzigt niet. U kunt dus net zoals eerst kijken wat de komende activiteiten zijn, beschrijvingen van gemeentelijke monumenten lezen, volgen wat de vereniging aan karakterbehoud doet, enzovoort. Jaap Verschoor – voorzitter HVHB

HEERLIJK HEDEN BESTU UR

EEN NIEUWE NAAM, EEN NIEUWE WEBSITE

Wie toch de site van de HVHB bezoekt, zou direct eens op andere interessante historische sites kunnen kijken. Een paar suggesties: vohb-extra.geschiedenisbank-nh.nl Beeldcollectie HVHB www.onsbloemendaal.nl Stichting Ons Bloemendaal www.haerlem.nl Vereniging Haerlem www.canonvanhaarlem.nl De Haarlemse canon www.historischschoten.nl Stichting Historisch Schoten www.historischekringvelsen.nl Historische Kring Velsen www.meerhistorie.nl Vereniging Meerhistorie www.oudzandvoort.nl Genootschap Oud Zandvoort www.vriendenvanoudhillegom.nl Vrienden van Oud-Hillegom www.bollenschuren.nl Project Behoud en Herbestemming Bollenerfgoed www.cultureelerfgoednh.nl Cultureel Erfgoed Noord-Holland www.noord-hollandsarchief.nl Noord-Hollands Archief www.beeldbank-nh.nl Beeldbank Noord-Holland www.racm.nl Rijksdienst voor Archeologie, Cultuurlandschap en Monumenten www.historiek.net Algemene geschiedenissite www.anderetijden.nl Van het televisieprogramma Andere Tijden www.matrijs.com Matrijs, uitgever van boeken op regionaal historisch gebied

HeerlijkHeden

177

HEERLIJK HEDEN EV ENEMENTEN

MUSEAAL, MAAR NOG GEEN MUSEUM EXCURSIE NAAR HET POMPSTATION, 4 OKTOBER 2008 Al jaren wordt er gelobbyd om van het fraaie pompstation aan de Leidsevaart, het oudste drinkwaterbedrijf van Nederland, een museum te maken. Tot nu toe is dat niet gelukt. Binnen treft u dus geen strak geplande route langs een fraai uitgelichte expositie, maar eerder een spannend labyrint met onnoemelijk veel bewaarde spullen. Samen vormen die een schat aan herinneringen, waar veel over valt te vertellen. En dat gebeurde dan ook op de excursie van 4 oktober.

Een groepje deelnemers aan de excursie buiten bij één van de afsluiters.

Zo’n dertig HVHB-leden hadden zich verzameld in de hal van het pompstation, dat alleen op afspraak voor het publiek toegankelijk is. We werden er welkom geheten met koffie en na een inleidend praatje kon ieder vrij rondlopen door het gebouw. De enthousiaste en kundige vrijwilligers vertelden je alles wat je maar weten wilde. Natuurlijk is er het officiële verhaal van de eerste waterleiding van Nederland vanuit de duinen naar Amsterdam, waar in 1853 het eerste schone water uit de pomp bij de Willemspoort (nu Haarlemmerpoort) vloeide. De Amsterdammers konden het kopen voor 1 cent per emmer. Er is het technische verhaal van het water dat in de duinen ingelaten wordt en hoe het vervolgens gezuiverd en gedistribueerd wordt. Dat is allemaal na te lezen in diverse boeken en publicaties over het drinkwaterbedrijf. Ik heb vooral genoten van de wonderbaarlijke voorwerpen die overal in het gebouw te vinden zijn en van de kleurrijke verhalen daarbij.

178

HeerlijkHeden

De machinisten op hun beurt moesten ieder uur, 24 uur per etmaal, vele aspecten controleren: de stoomdruk en andere technische gegevens van de machines, de weersgesteldheid, de waterhoogtes in de diverse reservoirs en zo meer. Alles werd keurig genoteerd en de grote, zwarte boeken uit de 19e eeuw staan nog strak in het gelid in een oude houten kast met glazen deuren.

HEERLIJK HEDEN

Zo is er een prachtige koperen rondeklokje van 1853 of kort daarna. Aan de buitenkant zitten gaatjes waar sleuteltjes in passen. Bij ieder controlepunt op de route hing aan een kettinkje een ander sleuteltje, dat de wachtmeester door het passende gaatje moest steken. Dit maakte dan een afdruk op een papieren bandje dat in de in rondte om het middendeel van het klokje was bevestigd. Aan het eind van de ronde kon het klokje door iemand anders geopend worden, werd het bandje eruit gehaald en zo wisten ze zeker dat alle te controleren punten gepasseerd waren.

Dit koperen rondeklokje van 1853 gebruikte de wachtmeester op zijn ronde.

In een andere kast treffen we een onverwacht voorwerp: een porseleinen scheerbakje met scheermes. De arbeiders die er werkten schoren zich lang niet elke dag, maar als ze naar de directeur of een andere hooggeplaatste functionaris moesten, was het zaak dat ze er fatsoenlijk uit zagen en daar hoorde een scheerbeurt bij. Minpuntje in de excursie was dat we, ondanks de eerder gedane toezegging niet op het terrein aan de overkant van het spoor mochten komen. De nationale veiligheidscoördinator wilde er geen toestemming voor geven. Maar ook in de directe omgeving van het pompstation viel er nog veel te zien en te vertellen. De gietijzeren afsluiters die er staan zijn gigantisch van afmeting, de maten zijn veelal Engels, aangezien in 1853 de kennis en de

Deze bijna kunstzinnige verbinding maakte het mogelijk twee leidingen te laten kruisen.

HeerlijkHeden

179

techniek voor het aanleggen van waterleidingen in Engeland gezocht moesten worden. Merkwaardig om te zien en bijna kunstzinnig van vorm is een verbindingsstuk van twee leidingen die schuin door elkaar heen lopen. Het leek een ingenieuze oplossing maar in de praktijk leverde het problemen op als één van de twee leidingen moest worden afgesloten. Binnen in het gebouw hangt een groot houten bord met Engelse steek- en ringsleutels van fikse afmeting. De mannen die daarmee werkten waren zeker geen slapjanussen. In de collectie van het pompstation valt nog veel meer te ontdekken. Was u er 4 oktober niet bij en wilt u ook eens gaan kijken, neem dan contact op met de heer L. Esveld, 020-6086260. In principe kunt u alleen op donderdag terecht. Voor groepen kan een uitzondering gemaakt worden. Tekst en eerste drie foto's, Marloes van Buuren

Imposant, dat gereedschap. (Foto: F. Steffens)

180

HeerlijkHeden

Binnen de Historische Vereniging Heemstede-Bennebroek vervult de commissie karakterbehoud een belangrijke taak. Zij is belast met het in een vroeg stadium kennis nemen van bestemmingsplannen, bouwaanvragen, welstandsnota’s en andere gemeentelijke beleidsvoornemens die van belang kunnen zijn voor de doelstellingen van onze vereniging. Een aantal concrete zaken waar de commissie zich momenteel mee bezighoudt zijn: - de gemeentelijke monumentenlijst in Heemstede. Vanuit onze HVHBwensenlijst hebben wij potentiële monumenten aangedragen. Wij houden hierover contact met de gemeente. - We praten en denken mee over de inrichting van de Binnenweg. Daarbij houden wij de vinger aan de pols bij de vaststelling van het bestemmingsplan en is ons veel gelegen aan de beeldkwaliteit (puienbeleid!). - Een bureau heeft van de gemeente Heemstede de opdracht gekregen om een ontwikkelingsvisie voor het Wilhelminaplein op te stellen. Wij houden in de gaten hoe de plannen zich daar gaan ontwikkelen. - Ook op het terrein van Meer en Bosch gaat het e.e.a. gebeuren. De HVHB heeft daarover contact met zowel gemeente als andere betrokkenen. - In Bennebroek is een klankbordgroep samengesteld om mee te denken over de nieuwe multifunctionele accommodatie die op het Kerkplein moet verrijzen. De HVHB heeft zitting in deze groep.

HEERLIJK HEDEN K AR AKTERBEHOUD

OPROEP COMMISSIE KARAKTERBEHOUD

Om al deze taken goed te kunnen vervullen heeft de commissie behoefte aan uitbreiding van het aantal commissieleden. Specifieke deskundigheid op bovengenoemde terreinen is niet vereist, maar is natuurlijk zeer welkom. Leden van de HVHB die belangstelling hebben of nadere informatie willen ontvangen, kunnen zich wenden tot de voorzitter van de commissie karakterbehoud, Gerard Brand (023-5285073, e-mail [email protected]).

HeerlijkHeden

181

HEERLIJK HEDEN

110 JAAR KONINGINNEDAGVIERING IN HEEMSTEDE (1898-2008) Heemstede heeft één van de oudste Oranjeverenigingen van ons land. Deze werd opgericht toen de feestelijkheden rond de inhuldiging van Wilhelmina in 1898 voorbereid moesten worden. Dit jaar organiseerde de Oranjevereniging voor de 110e keer de feestelijkheden rond Koninginnedag.

Koninginnedag in 1919 in Groenendaal. In het publiek bij het ringsteken staan o.a. van links af: Daan de Wilde (met pet), Jacques Roest sr (met hoed), mw. M.J.J. van Oosterhoornvan Amstel (7e), B.C. le Clerck-Roest (9e), A.Th.C. van der Walvan Amstel (4e van rechts).

182

HeerlijkHeden

Volgens de Bond van Oranjeverenigingen in Nederland is het allereerste Oranjecomité van ons land in 1896 in Wijdewormer opgericht. Twee jaar later volgden tien andere gemeenten. Behalve Heemstede waren dat Dalfsen, Schiedam-Kethel, Epe, Ermelo, De Bilt, Makkum, Hengelo, Assen, IJsselstein en Vorden. Al die verenigingen bestaan nog steeds. In Heemstede hadden tien plaatselijke notabelen zitting in de ‘Regelingscommissie voor de Inhuldigingsfeesten’. Schoolhoofd P.J. Staal was de eerste secretaris. 110 jaar geleden vond de allereerste Koninginnedag op en rond het Wilhelminaplein plaats. Dat was op 31 augustus 1898, de verjaardag van de nieuwe koningin Wilhelmina. De inhuldiging was overigens enkele dagen later, op 6 september in de Nieuwe Kerk in Amsterdam. Twee inwoners uit Heemstede hadden de eer deel te mogen nemen aan de erewacht in Amsterdam, de heren R. de Favauge en A.H. van Wickevoort Crommelin. Voordat Koninginnedag gevierd werd, waren er al andere volksfeesten. Een Heemsteeds volksfeest: het biggenvangen Op 3 december 1880 nam de Heemsteedse gemeenteraad het besluit de kermis af te schaffen. Redenen waren de toenemende zedenverwildering en het drankmisbruik en de vechtpartijen die daarvan het gevolg waren. Hiervoor in de plaats kwamen, eigenlijk als voortzetting van het verleden, de volksfeesten met onder andere harddraverijen en wedstrijden voor bokkenrijders. Verder werden er kinderspelletjes gespeeld zoals tonkruien,

HEERLIJK HEDEN

zaklopen, touwtrekken, mastklimmen en koekhappen en ook toen al werd de dag afgesloten met vuurwerk. Erg in trek was het vangen van losgelaten biggen, een typisch Heemsteeds volksvermaak. Wie een met zeep ingevet varkentje ving, kreeg als prijs een ham of een bedrag van één gulden. (In Zandvoort speelden ze het spel ook, maar daar werd het varkentje niet ingevet.) Ook jonge vrouwen in wijde rokken namen aan dit spektakel deel. Het opmerkelijke schouwspel trok bezoekers uit de verre omgeving. “Uit het oogpunt van volksveredeling” werd het echter beschouwd als een “weinig verheffende folklore”. Omstreeks 1900 is het biggenvangen verboden en werd de kermis in ere hersteld. Het jaarlijkse volksfeest had plaats op de weilanden vlakbij het vroegere Kerk- of Dorpsplein waar tegenwoordig de huizen staan van de Bosboom Toussaintlaan en omgeving. Na de bebouwing van deze terreinen in 1921/1922 werd het Oranjefeest naar het wandelbos Groenendaal verplaatst. Overigens vierde men ook in Bennebroek in de 19e eeuw een jaarlijks volksfeest, soms mét en andere jaren zonder kermis. Na 1898 raakte hiervoor in de plaats het Koninginnefeest in zwang, bovendien veelal een afzonderlijk kinderfeest. De Oranjevereniging is in 1913 opgericht, heet tegenwoordig Stichting Oranje Comité Bennebroek en bestaat dus 95 jaar. Troonsbestijging van Koningin Wilhelmina Na het overlijden van haar vader koning Willem III in 1890 was Wilhelmina als enig kind automatisch troonopvolgster. Omdat Wilhelmina pas 10 jaar was, is Koningin Emma toen als regentes aangewezen. Nadat Wilhemina op 31 augustus 18 jaar was geworden, vond op 6 september 1898 de officiële kroning plaats. Op initiatief van het dagelijks bestuur van de gemeente Heemstede werd op 18 mei 1898 een Regelingscommissie in het leven geroepen om de kroningsfeesten voor te bereiden en ook een subcommissie voor de Kinderfeesten. Het hoofdcomité kwam wekelijks bijeen in één van de lokale koffiehuizen ‘De Dorstige Kuil’, ‘Bloemoord’ of ‘Landzicht’;de subcommissie vergaderde in een schoollokaal. Een verzoek

Koninginnedag op 31 augustus 1931. De 15-jarige Heemsteedse tweeling Ruijsenaars met tussen hen in een jongeman (V.d.Horst?) met hun versierde fietsen voor de Koninginneoptocht.

HeerlijkHeden

183

HEERLIJK HEDEN

vanuit de bevolking om tijdens het feest een optocht te houden van alle blekersknechten in de gemeente werd “minder wenschelijk geacht” en afgewezen. Ongeveer 80 “behoeftige ingezetenen” ontvingen op 30 augustus een extra bedeling in het gebouw van de openbare school aan de Voorweg. De eendaagse festiviteiten hadden plaats op 1 september van dat jaar, vijf dagen voor de daadwerkelijke inhuldiging in Amsterdam. De dag begon om half negen in de ochtend met een optocht van ruim zeshonderd schoolkinderen, begeleid door muziekklanken van een Beierse Kapel. De route liep langs de Glipperweg via buitenplaats ‘Meer en Berg’ naar de Gedenknaald aan de Herenweg. Daar werd het lied ‘Witte van Haemstede’ gezongen ter ere van de dappere mannen die volgens de overlevering in 1304 de onafhankelijkheid van Holland hadden bevochten tegen de binnengedrongen Vlamingen. Na het leggen van een lauwerkrans hield burgemeester D.E. van Lennep, gekleed in ambtskostuum, een gloedvolle toespraak. Daarop trok de stoet naar het raadhuis (Overlaan) op het Raadhuisplein. Daar bood Anna Cornelia van Amstel namens de schooljeugd een schilderij van de nieuwe Koningin aan het gemeentebestuur aan. Het was geschilderd door Thérèse Schwartze. Het planten van de Wilhelminaboom Eén van de feestelijkheden rond de inhuldiging was het planten van een boom. De oudste inwoonster van Heemstede, mejuffrouw E. Tulkens, weduwe Van Tongeren, plantte voor hotel ‘Het Wapen van Heemstede’ de Wilhelminalinde, ‘bedoeld voor de eeuwigheid’. In een verslag in het Haarlems Dagblad valt te lezen dat de bejaarde dame, omschreven als ‘oudje’ verzocht werd “een schep aarde in de kuil te werpen, waarop het vrouwtje met een van vreugde stralend gelaat den versierden schop ter hand nam en met een vlugheid die een werkman beschaamd zou maken, eenige scheppen aarde in de kuil wierp”. Tijdens het planten zongen kinderen uit volle borst de liederen ‘Onder den Wilhelminaboom’ en het ‘Wilhelmus’. Vervolgens nam mejuffrouw Tulkens plaats in een rieten leunstoel diespeciaal voor deze gelegen-heid was aangeschaft. Ter herinnering kreeg zij “behalve de zetel tevens een geborduurd kussen” aangeboden. De lindeboom werd geleverd door bloemist W. van Dort en kostte 25 gulden en 5 cent. In een hardstenen omranding is de naam ‘Wilhemina’ en ’31 augustus 1898’ gebeiteld. De prijs van het gietijzeren hek was een eeuw geleden ongeveer honderd gulden. Dit groen geschilderde hek zou oorspronkelijk met goudkleurige rozetjes en oranje knoppen zijn versierd geweest. Dat de inflatie heeft toegeslagen moge blijken uit het feit dat de ongeveer 15 jaar geleden uitgevoerde restauratie meer dan het 200-voudige vergde. De letters in de rand verdienen overigens inmiddels een opknapbeurt. Ze zijn niet goed leesbaar meer. Het aartsconservatieve raadslid Hendrik van Wickevoort Crommelin vond het destijds een dwaasheid zo’n jonge boom in dat jaargetijde te planten. De burgemeester liet zich echter niet uit het veld slaan en zei toe indien nodig een nieuwe boom uit eigen zak te zullen betalen. Zover is het niet gekomen. De boom werd door de dorpsbewoners gekoesterd totdat geparkeerde auto’s

184

HeerlijkHeden

bezit namen van het Wilhelminaplein. Het vervolg is bekend. Op 2 december 1996 legde de vorstelijke linde door mensenhand het loodje. Een koel persbericht gaf aan dat deze boom het slachtoffer was geworden van bacteriën en bovendien een gevaar vormde voor passanten. Een nieuwe oude koningslinde (afkomstig van de Kerklaan) moet sinds 1998 op een iets andere plaats de herinnering aan de troonsbestijging van Koningin Wilhelmina levendig houden. Om de groeiruimte te bevorderen is toen het herstelde hekwerk in twee helften gedeeld. De Winkeliersvereniging en de - toen nog - VOHB ondersteunden dit initiatief van het gemeentebestuur dat ƒ 26.000,– kostte en op 30 april 1998 is de nieuwe geplante boom feestelijk ‘onthuld’.

Bij het 40-jarig regeringsjubileum van koningin Wilhelmina in 1938 hielden de leerlingen van de Dreefschool een optocht. Deze foto ontvingen we van mevrouw Ati von Glahn-IJzer. De namen die zij nog weet zijn op de achterste rij v.l.n.r: Beppeke Tollenaar (4e), Caroa, één van een tweeling, de zus heette Els (5e), Hennie Becker (7e), Gonnie van Dijkum (8e), Bakhuyzen van den Brink (14e) en Ati IJzer (15e). Op de middelste rij 4e ‘kabouter’ van links: meisje Specht (zus van Edgar). Op de voorste rij: Loes IJntema (1e), Ria Hartman? (3e) en Pem Peereboom (4e).

Kadetjes en vuurwerk Terug naar het begin van de Koniginnefeesten in 1898. Op het feestterrein, waar een poffertjeskraam en biertent gretig aftrek vonden, zijn in 1898 allerlei wedstrijden gehouden en zongen de Protestants-Christelijke zangvereniging ‘Ex Animo’ en de zangvereniging van de Rooms-Katholieke Volksbond, beide uit Heemstede. De Beierse Kapel onder directie van H. Ulrich speelde in de muziektent. De kinderen kregen “verversingen” (melk en kadetjes) aangeboden en een herinneringsbeker. (De HVHB heeft één zo’n beker in het archief.) ’s Avonds was er een groots vuurwerk met tien nummers afgewisseld door luchtvuurwerk zoals luchtslangen, vuurpijlen, zwermpotten en bommen. Aan het eind van het geslaagde feest deelde de burgemeester mede dat Adjudant jonkheer G.J. Van Tets namens Hare Majesteit een telegram had gezonden, waarin de Koningin bedankte voor de aangeboden hulde.

HeerlijkHeden

185

HEERLIJK HEDEN

Wat de financiën betreft kon worden gemeld dat een circulaire naar de gegoede burgers ƒ 1.501,75 had opgeleverd. Dat was minder dan verwacht, reden waarom men de aanvankelijke plannen moest beperken. De rijke baron Van Verschuer van de ‘Hartekamp’ gaf ƒ 60,– en de eveneens gefortuneerde maar superzuinige bewoners van ‘Leeuw en Hooft’ bij hoge uitzondering ƒ 25,–. Een collecte langs de huizen van minvermogende ingezetenen bracht ƒ 116,54 op. Op een begroting van ƒ 1.796,41 bedroeg na afloop het batig saldo ƒ 4,71. Dit bedrag werd gestort in de kas van de permanente feestcommissie voor de volksfeesten, het latere Oranjecomité. Van alle festiviteiten werd alleen het (kostbare) vuurwerk uit de gemeentekas betaald. Op 23 september 1898 besloot de Heemsteedse gemeenteraad de oude naam Kerkplein te wijzigen in Wilhelminaplein. Gratie voor een moordenaar: leve de Willemien! Het Koninginnefeest van 1898 heeft in ieder geval één plaatsgenoot nog lang geheugd. Deze persoon, een zekere Van T., had in 1885 op de Molenwerf een moord gepleegd. Hij was café ‘Buitenrust’ (later Toledo) binnen gevlucht en had daar de klok met één uur verzet om zich aldus een alibi te verschaffen op het tijdstip van de moord in die tapperij te zijn geweest. Toenmalig veldwachter Timmer wist niettemin de dader te ontmaskeren en het gevolg was een bijna levenslange gevangenisstraf. Bij gelegenheid van het kroningsfeest verkreeg de veroordeelde gratie en heeft hij nog lange tijd in eenzaamheid aan de Voorweg gewoond. Traditie tot in onze tijd voortgezet De gewoonte van een feest op Koninginnedag is een jaarlijks terugkerend evenement geworden. Op 31 augustus 1916 werd tijdens het vuurwerk een groot portret van de scheidende burgemeester mr. D.E. van Lennep geprojecteerd met daarom omheen Bengaals vuurwerk. Het was een onverwachte hulde aan de regent die in een kwart eeuw veel voor Heemstede heeft betekend en lid van Gedeputeerde Staten was geworden. Begin jaren dertig van de vorige eeuw berichtte de Commissie Koninginnedag dat de bijdragen van particulieren geen gelijke tred hielden met de groei van de bevolking. Het gemeentebestuur zuiverde het ontstane tekort aan. Pas onder koningin Juliana, ingehuldigd op 6 september 1948, is Koninginnedag een nationale feestdag geworden met een vrije dag. Bovendien verplaatste zij deze feestdag van 31 augustus naar 30 april, haar eigen verjaardag. Op 30 april 1980 liet de zojuist ingehuldigde koningin Beatrix weten dat 30 april Koninginnedag zou blijven als een eerbetoon aan haar moeder. Wilhelmina 25 jaar koningin Het zilveren regeringsjubileum van koningin Wilhelmina op 15 september 1923 is overal in het land herdacht. Heemstede deed dat wel op een wel heel bijzondere wijze met de opvoering van een historisch openluchtspel. Hiervoor

186

HeerlijkHeden

HEERLIJK HEDEN

was zelfs op provisorische wijze de buitenzijde van het Oude Slot met het Tecklenburgse Poortje in Groenendaal nagebouwd naar een ontwerp van Jan Wiegman. Na een optocht vanuit Ipenrode werd de visite van de Engelse koningin Henriëtte Maria aan kasteelheer Adriaan Pauw in 1642 nagespeeld. Telgen uit de adellijke en patricische kringen (Van Lennep, Teding van Berkhout, Dorhout Mees, Van Riemsdijk, Beels van Heemstede, Texeira de Mattos, Aberson, Quarles van Ufford) speelden figuren uit de hogere kringen, terwijl plaatselijke arbeiders en middenstanders als voetvolk een bijdrage leverden aan het spectaculaire schouwspel. 40-jarig regeringsjubileum Ook in 1938 is er een historisch-allegorische optocht gehouden en werd aan de Vrijheidslaan een gedenkteken ter ere van de koningin onthuld. Dat monument was gemaakt door de Heemstedenaar H.A. van den Eijnde, die het nog juist voor zijn overlijden voltooide. Een kleindochter van de beeldhouwer onthulde de beeltenis van hare majesteit en burgemeester jhr. J.P. W. van Doorn hield een toespraak in aanwezigheid van enige honderden personen. In het begin van de Tweede Wereldoorlog zijn hier regelmatig bloemen neergelegd. Dat was tegen het zere been van de Duitse bezetters. In een brief van 21 oktober verordonneerde de hoogste politiechef H.A. Rauter, dat het monument zou worden vernietigd als het verbod om bloemen te leggen nog eens overtreden werd. Korte tijd later is dat helaas werkelijkheid geworden. Ongeveer op dezelfde plaats onthulde minister mr. P.J. Witteveen op 4 mei 1948 het Vrijheidsmonument ofwel ‘monument voor de gevallenen’ van beeldhouwer Mari Andriessen.

Het Oranjecomité van Heemstede in 1960 voor het raadhuis met links vooraan de heer Oscar Brink, destijds wijnhandelaar aan de Zandvoortselaan. Hij was ook gemeenteraadslid van 1946 tot 1962.

HeerlijkHeden

187

HEERLIJK HEDEN

30 april 2009: 111e Koninginnedagviering Na de Tweede Wereldoorlog heeft de Commissie Koninginnedag vanwege de toegevoegde organisatie van de viering van de bevrijding op 5 mei een nieuwe taak en naam gekregen: Commissie Nationale Feestdagen Heemstede; sinds 1997 is het een stichting. In 1998 is het eeuwfeest ‘Honderd jaar Koninginnedag in Heemstede’ met extra activiteiten gevierd. Jarenlang was de Oranje-wielerronde een trekpleister op Koninginnedag. De activiteiten hadden en hebben op diverse locaties plaats, zoals op het Wilhelminaplein, in wandelbos Groenendaal (Vrijheidsdreef), op het RCH-terrein en dat jaar het sportcomplex aan de Sportparklaan. Omdat het vernieuwde en uitgebreide raadhuis in 2007 niet bruikbaar was vond de aubade van 30 april op het Wilhelminaplein plaats. Dit jaar was dat weer op de vertrouwde plek voor het gemeentehuis, gevolgd door een klinkend programma, georganiseerd door de Stichting Nationale Feestdagen. Ook in 2008 waren er op 30 april talrijke festiviteiten: de traditionele kermis en het vuurwerk, de altijd drukbezochte vrijmarkt (volgens sommigen de beste in de verre omgeving) en last but not least alweer voor de 18e maal een geslaagde community singing onder de bezielende leiding van Lenie van Schaick. Mede dankzij de commissieleden en de inzet van veel vrijwilligers van scouting, sportverenigingen, het muziekkorps St. Michaël en vele anderen worden al voorbereidingen getroffen voor het 111e festijn in 2009. Hans Krol

De koninginnedagvrijmarkt aan de Vrijheidsdreef in Groenendaal in 1994. (Foto: V.C. Klep)

188

HeerlijkHeden

Touwtrekken op koninginnedag in 1987. Dit is het team van café ’t Okshoofd met als tweede van voren Maarten Divendal, nu wethouder in Haarlem, en twee plaatsen daarachter Harrie Borghouts, de huidige commissaris van de koningin in Noord-Holland.

De muziektent in 2001 met de geridderden van het jaar.

HeerlijkHeden

189

HEERLIJK HEDEN

BEWONINGSGESCHIEDENIS VAN VILLA ‘T CLOOSTER Famke Lamers-Oudt, de huidige bewoonster van Villa ‘t Clooster bij Hageveld, schreef een bijzonder artikel over de bewoningsgeschiedenis van hun prachtige huis. Dit verhaal verscheen afgelopen zomer in Jaarboek 2007 van Hageveld, een uitgave van de Stichting Reünisten Hageveld. Met veel plezier nemen wij het artikel in ons blad over. We hebben ons daarbij beperkt tot de bewoningsgeschiedenis van de villa zelf. Mevrouw Lamers schreef ook over de verre voorgeschiedenis en de archeologische vondsten op het terrein. Daaraan willen wij in een van de komende nummers van HeerlijkHeden apart aandacht besteden, mede naar aanleiding van publicaties van de archeoloog Frits Hazenberg. Het woord is nu aan mevrouw Lamers.

Villa ’t Clooster bij Hageveld.

190

HeerlijkHeden

“2 februari 2002 de dag dat kroonprins Willem-Alexander trouwt met Maxima staat er een grote advertentie in het Haarlems Dagblad met als kop ‘Vorstelijk Wonen’ en daarin werd Villa ’t Clooster op landgoed Hageveld te koop aangeboden. Ruud en ik zijn geboren en getogen in Heemstede, maar mij zei het huis niets. Ruud echter, opgegroeid rondom de Molenwerfslaan, wèl. Hij is van huis uit katholiek, zat dus bij zuster Deodata (die tot 1960 in de villa woonde) op school en zijn vader bewerkte een stukje land op de Krocht, de vroegere moestuin van het landgoed het Clooster en later het Paardenlandje genoemd.

HEERLIJK HEDEN

Een beetje beschroomd liet hij me ’s avonds de advertentie zien: onze drie dochters hadden de leeftijd om binnenkort het huis uit te gaan, dus wat moet je met zo’n gigantisch huis, eigenlijk anticyclisch gedrag. Hoe dan ook, we zijn er de volgende dag even gaan kijken en hebben uit nieuwsgierigheid naar de binnenkant toch maar een afspraak met de makelaar gemaakt. Binnen was het erg somber: donker, koud, beetje griezelig zelfs, maar toch: dat prachtige houtwerk, dat schitterende florale raam in de hal, de tulpmotieven en toen we een verlaagd plafondplaatje open wurmden zat daaronder nog het oorspronkelijke prachtig versierde plafond van de herenkamer, weliswaar flink beschadigd maar wel te herstellen. We zijn de uitdaging aangegaan en toen brak er een heel spannend jaar aan. We hebben wel eens wat verbouwd in vorige huizen, maar dit zou echt een project gaan worden, een fulltime dagtaak voor twee, en Ruud had uiteraard ook nog zijn èchte baan (managing director Warner Home Video in de Benelux). Het pand zou volledig gestript moeten gaan worden. We wilden het zo veel mogelijk terugbrengen in de staat van hoe het ooit bedoeld is geweest door de architecten in 1873 en 1903 en het moest gaan voldoen aan de eisen en het comfort van de 21ste eeuw. Toen in september 2002 de steigers om het huis werden gezet en er tientallen mannen aan het apekooien waren, moesten we wel even bewust diep blijven ademhalen om niet in paniek te raken. Wat hadden we ons op de hals gehaald? Maar de voorzienigheid was met ons, hoe kan het ook anders op deze grond? De beste offerte werd gedaan door bouwbedrijf Holleman (“Bouwers dat zijn wij!”) en onze toekomstige buurman Joachim van Assema,

Zijgevel van villa ’t Clooster.

HeerlijkHeden

191

HEERLIJK HEDEN

die bij de fa. Holleman bleek te werken, kreeg de leiding. Dankzij de enorme inzet van Joachim en zijn mannen èn de fa. Nieuwenhuizen konden wij precies een jaar later, zondag 2 februari 2003, het pand betrekken en zijn wij, Ruud, Famke, Maaike, Jorien en Noesja de nieuwe bewoners van de Villa ’t Clooster op landgoed Hageveld.” Voorgeschiedenis in ‘t heel kort In het jaar dat we nog niet in de villa woonden kregen we veel historische informatie van Frits Hazenberg, onze toekomstige buurman en archeoloog van het gebied. Heel kort noem ik hier: - In de late Middeleeuwen stond op het terrein hofstede de Willigenhoern, een huis met boerderij, schuur en botenhuis met daarbij weilanden, akkers en een boomgaard. - Van 1456-1581 was er het Bernardietenklooster Porta Coeli. - Tussen 1581 en 1850 lag op deze plek de buitenplaats ‘Het Klooster’, die in 1850 gekocht werd door de familie Dólleman. Landgoed ’t Groot Clooster (1850) In 1850 hebben de gebroeders Dólleman, Willem Anthonie en Jan, respectievelijk gemeentesecretaris en burgemeester/notaris in Heemstede, het landgoed gekocht van de graaf van Westerholt voor 70.000 gulden en veranderde de naam in landgoed ’t Groot Clooster. Het landhuis verkeerde al in mindere staat, het was niet de bedoeling het weer in de oude luister te herstellen en werd uiteindelijk afgebroken.

192

HeerlijkHeden

HEERLIJK HEDEN

Villa ’t Clooster (1873) In 1873 bouwde de zeer welgestelde, grootgrondbezitter, vader Jan Dólleman voor zijn zoon Jan Philip (1842-1891) de villa ’t Clooster op het landgoed en voor zijn zoon Frederik Hendrik (1840-1885), notaris, een gelijkende villa genaamd ‘het Nieuw Clooster’ op de Binnenweg (afgebroken in de jaren vijftig voor de winkelgalerij). De villa’s zijn ontworpen door de Haarlemse architect A. van der Linden. De zoons betaalden jaarlijks een vast bedrag aan huur aan hun vader: f 2.760,--. Jan Philip was de vijfde en laatste telg uit dit geslacht die burgemeester/secretaris van Heemstede is geweest. De familie J. Ph. Dólleman (1873-1903) In 1874 wordt Jan Philip Dólleman burgemeester van Heemstede en Bennebroek. In datzelfde jaar trouwt hij met Henriëtte Louise Thierry de Bye. Zij gaan in ’t Clooster wonen en krijgen 5 kinderen, 3 dochters en 2 zonen. De protestantse burgemeester was vernieuwingsgezind en emancipatorisch van instelling (hij wilde dat de eerste onderwijzeres in het Heemsteedse hetzelfde salaris zou krijgen als haar manlijke collega’s. Tevergeefs!). Hij heeft er voor gezorgd dat er een stationnetje aan de Manpadslaan kwam i.v.m. de paardenrenbaan op landgoed Woestduin en heeft een post- en telegraafkantoor aan de Raadhuisstraat laten bouwen. De burgemeester is veel te jong overleden. Op de renbaan van Woestduin is zijn wandelstok terechtgekomen in een wiel van een voorbijrazende sulky, die bestuurd werd door de zoon van een van zijn raadsleden, Hendrik van Wickevoort Crommelin. Dit heeft hij niet overleefd. De gemeenteraad heeft hem herdacht: “…een man die steeds met de meeste ernst en toewijding de belangen der gemeente heeft behartigd en heeft meegewerkt tot oprichting en stichting van vele werken in deze gemeente...”

HeerlijkHeden

193

HEERLIJK HEDEN

Zijn echtgenote staat bekend als hartelijk en gastvrij. Over het kookboek (Heemstee’s Kookboek) dat mevrouw Dólleman heeft uitgegeven schrijft historisch publiciste, mevrouw Sterck-Proot : ”...doet ons terugdenken aan het huis, waar het een feest was aan te zitten, zoowel om de bijzonder appetijtelijke spijzen als om den opgewekten kout van de onvermoeide gastvrouwVrouwe H. Dólleman, geboren Thierry de Bye”. Het gedenkboek Koninklijke H.F.C. 1879-1919 bevat een speciaal hoofdstuk over de familie Dólleman, in het bijzonder mevrouw Dólleman: ”...welke het aan de Club mogelijk maakte het voor die tijden zoo algemeen fraaie wedstrijdterrein naast dit buiten in te richten. De H.F.C. kreeg met haar nieuwe terrein (achter het Wapen van Heemstede in het oude dorpscentrum) een voortreffelijk veld, dat kon worden gesloten gehouden voor wie men er niet op wilde toelaten. Dat was een reusachtige verbetering.” In dit boek publiceerde Pim Pernel (pseudoniem van de beroemde sportpionier Pim Mulier) in de Engelse taal een lofdicht onder de titel ‘The Dólleman Clan’. Ook de cricketclub Rood en Wit mocht van de familie in de zomermaanden gebruik maken van een fraai veld aan de Meerweg: ”…zeer verheugend, dat in 1893 het fraaie terrein aan de Meerweg in Heemstede werd verkregen. Onze oudste leden denken nog steeds met genoegen aan de daar doorgebrachte uren. Een hardlopende grasmat, een pitch geknipt voor het bowlen van Posthuma (‘de leeuw van Heemstede’ ), een knus clubhuisje met veranda, abrikozenbroodjes en sherry met spuitwater …..”. De kinderen Dólleman zelf waren zeer enthousiaste tennis(t)ers, speelden hockey en de jongste zoon was een goed jager. Het landgoed was voor hem een prima oefenterrein. De informatie over de familie Dólleman heb ik kunnen halen uit een uitgave van de Vereniging Oud Heemstede-Bennebroek: Heemsteedse Gemeentepolitiek in de jaren tussen omstreeks 1750 en 1900, geschreven door Hans Krol.

194

HeerlijkHeden

HEERLIJK HEDEN

De familie G.N. Aberson 1903-1920 Hans Krol heeft ons ook in contact gebracht met de familie De Voogt. Wij wisten tot begin vorig jaar niets over de familie Aberson. Frits de Voogt is de zoon van Madelaine Aberson (1898-1939). Hij had wat fotoalbums op zolder liggen en zijn vrouw dacht dat die wel van waarde zouden kunnen zijn. En dat zijn ze zeker: foto’s van Hageveld en omgeving, allemaal bekende plekken en tafereeltjes en dat ruim honderd jaar geleden! We kregen een schat aan foto’s mee, de meeste vergeeld, vaag en verkreukeld, maar dankzij die foto’s kregen we de geschiedenis rond, niet alleen voor wat betreft de bewoners van de villa en hoe Heemstede er begin 1900 uitzag, maar ook archeologisch zijn nu diverse vraagtekens opgelost. Kees Stokman heeft een enorme klus gehad aan het digitaliseren van deze foto’s, maar het resultaat is overweldigend! (Alle foto’s bij dit verhaal zijn afkomstig uit die verzameling. Redactie.) Het verhaal erachter: Gerhard Nicolaas Aberson wordt geboren in Amsterdam op 18 december 1861 en is overleden in Haarlem op 31 juli 1939. Hij trouwt op 12 mei 1891 met Dina Petronella Kolff, geboren in Sneek op 11 juli 1866. Zij vertrekken naar Nederlands-Indië. Gerhard is daar hoofd-administrateur van de Medan Tabakmaatschappij. Het echtpaar krijgt daar drie dochters: Jacoba, Gerardina en Madelaine. In mei 1901 komt het gezin terug naar Nederland en zij vestigen zich voorlopig in Amsterdam om van daaruit te zoeken naar een vaste behuizing voor het gezin. In Amsterdam wordt in december 1902 nog een meisje, Maria, geboren. Hun nieuwe plek om te wonen wordt in dat jaar ook gevonden: de Villa ’t Clooster op landgoed ’t Groot Clooster in Heemstede. Daar wordt in 1905 hun laatste kindje geboren: een zoon Alphonse. In het archief hebben we twee bouwtekeningen van ’t Clooster: een tekening gedateerd 1902 en een van 7 januari 1903, beiden ondertekend met de initialen W.A. in Berlin. Waarom nou Berlijn hebben wij ons een tijd afgevraagd?

HeerlijkHeden

195

HEERLIJK HEDEN 196

Dankzij de familiealbums weten we nu dat het de intialen zijn van Gerhard’s broer Willem Agathon (1858-1922) die in Berlijn als architect werkte en het ontwerp heeft gemaakt voor het renoveren van ’t Clooster. De villa wordt flink verfraaid en comfortabeler gemaakt maar toch 3 mei 1911 te koop aangeboden. Dankzij de “notitie der Openbare Verkooping van het landgoed “’t Groot Clooster…. groot 72 hectaren, 6 aren en 74 centiaren ….etc” van deze veiling krijgen we inzicht in de omvang en inhoud van het landgoed. Het ‘Heerenhuis’ Over de villa ’t Clooster, genoemd het Heerenhuis: “Het geheel vormt een fraaie bezitting met riante uitzichten en is gelegen op ongeveer half uur gaans van Haarlem en per automobiel in ongeveer denzelfden tijd van Amsterdam te bereiken”. Een beschrijving van de villa ’t Clooster: ”het Heerenhuis met tuin, oprijlaan naar den Cloosterweg en het daaraan gelegen woonhuis, boschgrond met zwaar opgaand geboomte en vischrijjke vijver, met brug vóór het huis, groot 3 hectaren, 41 aren, 40 centiaren. Het modern ingerichte huis, ongeveer 8 jaar geleden belangrijk gerestaureerd en in uitmuntenden staat van onderhoud verkeerende, bevat beneden: vestibule met 2 garderobes, betimmerde hal; rechts daarvan eene zitkamer; links groote zitkamer; aan de achterzijde salon en eetkamer en suite, beide flinke ruime kamers met riant uitzicht over de weilanden. Aan de zuidzijde van het huis, eene ruime glasdichte serre met uitzicht op de laan en eene waranda; aan de noordzijde: keuken met bijkeuken en provisiekamer; voorts een flinken drogen kelder met afzonderlijken wijnkelder. Eerste verdieping: twee slaapkamers met balcons aan de vóórzijde; groote slaapkamer aan de achterzijde met zijbalcon op het zuiden en voorts nog twee slaapkamers en een badkamer. Zolderverdieping: donkere kamer, strijkkamer, dienstbodenkamer, groote logeerkamer, zolder met afzonderlijke appelzolder en vliering. De kamers zijn meerendeels voorzien van geschilderde plafonds, stookplaatsen, flinke kasten en marmeren schoorsteenmantels. De ramen en glazen

HeerlijkHeden

HEERLIJK HEDEN

deuren der benedenverdieping kunnen met rolluiken afgesloten worden. Het perceel is aangesloten aan de Waterleiding der gemeente Heemstede en het telefoonnet Haarlem en voorzien van closets en van eene installatie voor acetyleengas, die onder den koop begrepen is (de Gemeente Heemstede bezit tevens een gasfabriek). Bij het huis bevinden zich eene flinke bergschuur, fietsenstal met rek, tennisbaan met koepel, een gebouwtje waarin de installatie voor het acetyleengas, een groot kippenhok met daarbij behoorende rellen en een schuitenhuis”. De verkoop is niet doorgegaan, we weten niet waarom en de familie is nog tot 1920 op ’t Groot Clooster gebleven. Religieuze bewoners Dit is voorlopig het einde van het verhaal over het gewone burgerleven op het landgoed en nu volgt na ongeveer 340 jaar weer een religieuze bewoningsgeschiedenis. Op 19 januari 1920 koopt het bisdom Haarlem voor f 450.000,-- landgoed ’t Groot Clooster van de heer Aberson om er een Klein Seminarie te bouwen. Vanaf dat moment gaat het gebied landgoed Hageveld heten. Wat betekende dit voor de villa ’t Clooster? In 1920 werd in het Duitse Salzkotten besloten tot oprichting van een Nederlandse orde van de Franciscanessen. Het bisdom Haarlem heeft toen de villa ter bewoning aangeboden voor f 30.000,-- op voorwaarde, dat de zusters de huishouding op zich zouden nemen van het nog te bouwen seminarie. De eerste provinciaal overste werd zuster Ida Halbe en op 23 juni 1920 trok ze met drie andere zusters en drie postulanten in de villa. Al spoedig bleek de villa te klein gezien de grote toeloop van meisjes die wilden intreden. Op 1 mei 1923 verhuist de orde naar Villa Boekenrode in Aerdenhout. Het provinciaal bestuur van de zusters Franciscanessen had intussen besloten om de zorg voor de huishouding van het seminarie niet te laten gebeuren vanuit Villa ‘t Clooster. Gekozen werd voor de oprichting van een nieuwe zustercommuniteit. De zusters kregen een aparte vleugel met eigen kapel in het voorhuis van het seminariegebouw. De villa heeft toen ongeveer twee jaar leeggestaan. Begin 1926 betrok een andere communiteit van zusters, die behoorde tot dezelfde congregatie, ’t Clooster. Het waren onderwijzeressen en kleuterleidsters voor de basisscholen die gebouwd zouden gaan worden op de Molenwerfslaan en vanaf toen werd de villa Sint Augustinusklooster genoemd. De serre werd ingericht als kapel. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd in mei 1942 het seminarie bezet. Een paar maanden later moesten de zusters de villa verlaten omdat het pand in ‘Sperrgebiet’ lag. De zusters, die in ieder geval in Heemstede moesten blijven om les te kunnen blijven geven, hebben de rest van de oorlog gewoond in een pand in de Lentelaan nr. 12. Op 1 augustus 1945 konden de Zusters weer terug naar hun villa. Er was veel vernield. De bomen waartussen ’t

HeerlijkHeden

197

HEERLIJK HEDEN

Clooster altijd veilig verscholen lag, waren als brandstof gebruikt. Het was één grote wildernis zowel binnen als buiten. Tot eind oktober zijn werklui bezig geweest om alles in orde te krijgen en eind november 1945 konden het huis en de nieuwe kapel opnieuw ingezegend worden. Er woonden toen zeven zusters in de villa waaronder zuster Deodata, het hoofd van de bewaarschool aan de Molenwerfslaan. Geheel onverwacht kregen de zusters op 2 juli 1960 te horen dat ze uit hun geliefde Augustinusklooster moesten vertrekken. Op 1 augustus wilde het bestuur van het seminarie Hageveld beslag op het huis leggen. Het huis zou dienst moeten doen voor die studenten, die in het seminarie geen plaats konden krijgen. Door de grote toeloop van jongens met priesteridealen was er in het seminarie een groot gebrek aan slaapplaatsen en de heren zagen dus in de villa een goede mogelijkheid, om die problemen op te lossen. De zusters moesten hun koffers pakken: ”Met grote dankbaarheid zullen wij nog vaak terugzien op de jaren, in dit huis doorgebracht. Moge Gods zegen erop blijven rusten tot zijn eer en de heiliging van de priesters en van de zielen die aan de zorgen van die priesters worden toegewijd. Vaarwel schone villa!” De villa ging dus verder als dienstwoning van het Seminarie Hageveld en werd in het najaar van 1960 ingericht als slaaphuis voor ongeveer 30 seminaristen. Slechts een jaar later kreeg de villa een bestemming voor rustende pastoors. In 1986 gaat de villa weer over in andere handen. Het pand wordt verkocht aan de Kruisvaarders van Sint Jan, een 20ste eeuws lekenapostolaat. Zij legden, in tegenstelling tot leden van een broedercongregatie, geen openbare maar particuliere geloften af, rechtstreeks aan God zonder tussenkomst van de kerk. De hoofdzetel van deze Kruisvaarders verhuisde van Vogelenzang naar Villa ’t Clooster in Heemstede. In 1998 koopt het seminarie de villa weer terug van de Kruisvaarders. Meest recente ontwikkelingen Op 4 juli 2001 wordt het gehele landgoed verkocht aan het College Hageveld. Het voorhuis met bijgebouwen wordt doorverkocht aan de Hopman Interheem Groep, projectontwikkelaars. De nieuwe bewoners op Hageveld zijn anti-krakers: zij hebben geen huurcontract maar een gebruiksovereenkomst. In de villa wonen er vijf en als er een bestemming is, moeten ze weg. In de zomer van 2002 is het zover. De villa is het eerste pand dat te gelde wordt gemaakt door de projectontwikkelaar en is aan de familie Lamers verkocht. En wat zal er over honderd jaar over de villa en het landgoed Hageveld geschreven gaan worden?? Famke Lamers-Oudt, maart 2008

198

HeerlijkHeden

HEERLIJK HEDEN

DE GRAFSTEEN VAN JACOB ABRAHAM VAN LENNEP UIT 1827 GRAFMONUMENTEN MET EEN VERHAAL, DEEL 2 De gemeentelijke begraafplaats aan de Herfstlaan in Heemstede behoort tot de mooiste begraafplaatsen van Nederland. Op de begraafplaats ligt een aantal bijzondere graven, waar wij in deze serie graag meer over vertellen. De Algemene Begraafplaats in Heemstede ligt op het terrein van de voormalige buitenplaats Westermeer. In 1828 kocht de gemeente een deel van die grond aan met de bedoeling er een begraafplaats aan te leggen. J.D. Zocher jr. maakte het ontwerp in landschappelijke stijl en in 1829 werd het kerkhof in gebruik genomen. De oudst bewaarde graven zijn uit het midden van de 19e eeuw. Er is echter een steen, zonder kist met de stoffelijke resten van de overledene, die nog ouder is. Deze oudst bewaarde grafsteen dateert uit 1827. Hij was bedoeld om de herinnering levendig te houden aan Jacob Abraham van Lennep, bewoner en eigenaar van de vroegere buitenplaats Meer en Berg. Op de rechthoekige, hardstenen zerk met ingekapte letters, staat in kapitalen de volgende tekst: “Mach Pela begraafplaats van de famielje van J.A.van Lennep volgens koninglyk besluit van den september 1827 hier onder deeze steen op 4 voet diepte onder den grond boven legd de kist van J.A.van Lennep stigter van deeze verzaameling”

De grafsteen van Van Lennep in de grafstenentuin op de Algemene Begraafplaats in Heemstede.

Betekenis van de graftekst Van Lennep wilde graag begraven worden op Meer en Berg. Hij vroeg daar vergunning voor en kreeg bij Koninklijk Besluit toestemming. Ook zijn grafsteen liet hij bij leven maken. Aangenomen wordt dat hij de tekst zelf geschreven heeft. Zijn voorletters J.A. staan voor Jacob Abraham en het grafschrift verwijst toepasselijk naar het graf van aartsvader Abraham. De naam ‘Machpela’ is in het Oude Testament de spelonk of grot in Hebron

HeerlijkHeden

199

HEERLIJK HEDEN

die Abraham zou hebben gekocht als graf voor zijn overleden vrouw Sara. Hebron lag in het door God beloofde land Kanaän. Het graf was ook bestemd voor Abraham zelf en zijn zonen, onder wie Jacob. Grafheuvel bij Meer en Berg J.A. van Lennep is op 26 juli 1828 overleden op zijn buitenplaats Meer en Berg. Hij werd volgens zijn wens begraven op eigen terrein, vlakbij de vijver. Die vijver is vermoedelijk ontstaan door de behoefte aan zand voor een grafheuvel. De heuvel was nodig om het graf voldoende diep te kunnen leggen, zonder in het grondwater terecht te komen. In het Koninklijk Besluit stond een vereiste diepte van minimaal vier Rijnlandse voet, ongeveer 1,25 meter. De wens van J.A. van Lennep een ‘aartsvaderlijk’ familiegraf te krijgen, waarin ook zijn nakomelingen begraven zouden worden, is niet in vervulling gegaan. Van Lennep zelf is de enige die op die plek begraven is. Hoe lang het graf bestaan heeft, is niet bekend. In 1948 kocht de gemeente Heemstede de buitenplaats Meer en Berg en toen was het graf al niet meer intact. De vroegere tuinbaas Hendriks van Meer en Berg maakte de heer Waldkötter van de gemeente er attent op dat er een grafsteen lag opgeslagen in de hoek van een schuur. In de jaren tachtig en negentig lag deze steen ergens in de bosjes bij het vroegere koetshuis. Jonkheer M.A. van Lennep, de laatste telg uit dit geslacht die toen nog in Heemstede woonde, publiceerde op 28 mei 1997 een open brief. Hij wees erop dat het uit een oogpunt van curiositeit en streekhistorie zeer te betreuren zou zijn als deze steen verloren zou gaan. Zo ver is het, dankzij de gemeente, niet gekomen. De steen vormde eigenlijk de directe aanleiding om op de begraafplaats aan de Herfstlaan een grafstenentuin aan te leggen. In deze tuin, die op 16 april 2007 geopend werd, zijn een aantal bijzondere stenen verzameld. De steen van Jacob Abraham van Lennep heeft er een vaste plaats gekregen. Hans Krol

Jacob Abraham van Lennep (1752-1828) J.A. van Lennep is op 31 december 1752 geboren in Amsterdam. Hij was koopman en ontvanger van beroep. Zijn vader Aarnout werd in 1740 eigenaar van Meer en Berg, dankzij een erfenis van zijn moeder Petronella de Neufville. In 1791 werd zoon Jacob Abraham de nieuwe eigenaar. Het landgoed was in die tijd ongeveer 100 hectaren groot. J.A. van Lennep kocht nog diverse keren extra grond erbij. Zijn zoon, jonkheer Abraham Jacob van Lennep (1778-1853), erfde Meer en Berg in 1828. (J.A. van Lennep was een neef van mr. Cornelis van Lennep van Huis te Manpad.)

200

HeerlijkHeden

HEERLIJK HEDEN

Grafmonument op Meer en Berg Lang voor J.A. van Lennep zijn eigen grafsteen liet maken, had hij in 1794 al een ander ‘grafmonument’ laten plaatsen. Bij Meer en Berg behoorde het schilderachtige ‘Keukenduin’ bij Dennenheuvel. Het schiereilandje in een vijver daar vertoonde gelijkenis met de plek in Frankrijk waar Jean Jacques Rousseau begraven lag. Van Lennep liet er een kopie van de tombe van Rousseau plaatsen met daarop een lege urn. Onderstaande afbeelding is gemaakt door F.A. Milatz. Adriaan Loosjes gebruikte de ets als titelvignet in zijn boek Hollandse Arkadia of de wandeling in de omstreken van Haarlem uit 1804. Een uitgebreidere beschrijving van de graftombe vindt u in HeerlijkHeden 129, pag. 115-116.

HeerlijkHeden

201

HEERLIJK HEDEN

HEEMSTEDE GEFOTOGRAFEERD DOOR LEO MASCINI Naar aanleiding van onze enquête bij HeerlijkHeden 135 ontvingen wij van de heer R. Mascini uit Heemstede een aantal interessante foto’s uit een al weer relatief ver verleden. De foto’s (behalve de laatste) zijn gemaakt door zijn vader, Leo Mascini, die in de oorlog bij de foto- en electronicazaak Van Amerongen aan de Raadhuisstraat in de ‘donkere kamer’ werkte en zelf ook fotografeerde. Na de oorlog vestigde hij zich als zelfstandig fotograaf aan de Heemsteedse Dreef 4. Wij danken de heer Mascini hartelijk voor zijn medewerking. Heeft u ook nog interessante foto’s die wij kunnen scannen? Wij houden ons van harte aanbevolen. Frans Harm

Waarschijnlijk jaren ’30. Het Zandvaartpad tussen de Kerklaan en de Van Merlenlaan. Vanaf begin jaren ‘50 werd dit gebied, waar tot dan toe voornamelijk bollen geteeld werden, onherkenbaar veranderd in een woonwijk met zeer gevarieerde bebouwing, zowel qua maatvoering als qua welstand.

202

HeerlijkHeden

1950. Een vispartijtje op z’n zondags aan het water langs de Herfstlaan. Staand de heer Schous, eigenaar van de haarden- en kachelzaak aan de Oude Groenmarkt in Haarlem en zijn vrouw. Rond 1950. Voordat de Nicolaas Beetsschool aan de Sportparklaan werd gebouwd was er op dat braakliggende terrein elk jaar weer de opwinding te beleven van circus Strassburger.

HeerlijkHeden

203

1954. dat waren nog eens winters! De kinderen Mascini op pad, vanaf hun huis Heemsteedse Dreef 4. Let op de fraaie lantaarn op de hoek van de straat. Aan de overkant rijdt bus 1. Op een andere foto is te zien dat voorop een bordje ‘manswagen’ hing.

HEERLIJK HEDEN

Jaren ’50. Zicht vanaf de toren van de Valkenburgerkerk naar het Noorden; links de Heemsteedse Dreef, rechts achteraan staat nog de al lang verdwenen gemeentelijke gashouder, de watertoren is er nog wel. De hoek Cruquiusweg / Dreef is nog onbebouwd.

204

HeerlijkHeden

Jaren ‘40. Het Valkenburgerplein gezien vanaf de toren van de Valkenburgerkerk; bij de halte midden op het plein, waar nu de fontein staat, ontmoeten de stadstram HaarlemHeemstede -vooraan- en de ‘Leidenaar’ elkaar. 1956. Jeugdige cultuurminnaars in het Minervatheater aan de Binnenweg. Een schooluitje van de Heemsteedse Aloysiusschool.

HEERLIJK HEDEN HeerlijkHeden

205

1962 of 1963. Studenten van het klein seminarie Hageveld in hun zondagse pakjes. Op de contrasterende achtergrond de anjerkwekerij ’t Clooster, vooraan aan de Cruquiusweg, waar toen nog een sterk agrarische bedrijvigheid heerste. Vóór die tijd mochten de studenten niet zonder toestemming van de leiding het terrein verlaten. Waren ze soms onderweg naar de snackbar Vita Nova voor een zondagse versnapering? (Foto R. Mascini)

PLAQUETTE HERMAN HEUFF ONTHULD Op 30 augustus onthulde mevrouw Karin van Koetsveld-Groet, de oudste kleindochter van kunstschilder Herman Heuff, een plaquette op de muur van De Dorstige Kuil, Koediefslaan 69 in Heemstede. Onder de gegraveerde afbeelding van de schilder staat te lezen “Hier leefde en werkte van 1918 tot 1945 de kunstschilder Herman Heuff (1875-1945)” met daaronder een korte beschrijving van de historie van het pand.

Herman Heuff op de Koediefslaan bij het huis met de naam ’t Nippertje. Dit huis staat er niet meer.

206

HeerlijkHeden

HEERLIJK HEDEN HeerlijkHeden

207

DE BENNEBROEKER BRUG, VROEGER EN NU

De brug, ook Roohellerbrug genoemd, verbindt de Bennebroekerlaan, Schoollaan en Meerweg met de Binnenweg, hier richting Heemstede. Achter de muur aan de linkerzijde lag De Dageraad, met een geschiedenis van blekerij, buitenplaats en landelijk gebied, beschreven in 'Bennebroek, beeld van een dorpsgemeenschap'. Rechts achter de brug, op de hoek van de Binnenweg en de Reek ligt het pand De Graeve Tromp, een provinciaal monument (Binnenweg 14). Vanaf 1667 was het korte tijd een herberg, daarna een woonhuis. Het grote pand daarachter (Binnenweg 12a) is onder meer een naaischool geweest, een kleuterschool, magazijn van Het Witte

208

HeerlijkHeden

Kruis en stoffeerderij. Dan komt het witte huis met zonnescherm (nummer 12). Het pand daarachter (Binnenweg 10) heeft op de oude ansichtkaart nog geen trapgevel. Hoe oud die ook lijkt, hij is er pas kort na de Tweede Wereldoorlog opgezet (zie HH 128, pag. 79-83). Het huis daarnaast, Binnenweg 8 , is de voormalige dienstwoning van het Huis te Bennebroek. Het is een provinciaal monument. Dit huis en De Graeve Tromp zijn beschreven in Monumenten van Heemstede en Bennebroek, pag. 63-65. Het bord op de brug is niet goed leesbaar. Herkenbaar zijn alleen de woorden ‘benzine’ en ‘automaat’. Misschien staat er ‘benzine depot de automaat’. De oude ansichtkaart kregen we van mevrouw A. Váhl-Lekkerkerker, de nieuwe foto (september 2008) is gemaakt door Ad van Unnik.

HISTORISCHE ACTUALITEITEN Archiefaanwinsten * Van de heer N. Zwikker ontvingen we een theelepel met bloemversiering en vermelding van ‘Flora 1953’. * Van mevrouw E.L. Overdijk-Harm een enveloppe met papieren herinneringen aan de Tweede Wereldoorlog en de bevrijding. * Het parenteel van Frans Willemse, geboren 1740 in Bergeijk die naar Heemstede verhuisde. Tot deze familie behoorden o.a. Adrianus (Arie) Willemse (1889-1963), agent van politie, plantsoenwerker en boswachter in Groenendaal en zijn oudste zoon Gerardus Johannes Willemse (1915-2002), 27 jaar lid van de gemeenteraad en van1970 tot 1982 wethouder en loco-burgemeester. * Via de heer Ernst Deurloo kregen we van de gemeente Bennebroek albums met knipsels, foto’s e.d. die betrekking hebben op de tweede helft van de vorige eeuw vanaf burgemeester D.Thomassen à Thuessink van der Hoop van Slochteren. * Foto’s van de Camplaan van vóór 1945 door de heer C.B.M. Voorham uit Hoofddorp. * Enkele oude foto’s van Bennebroek en Heemstede van mevrouw Váhl-Lekkerkerker.

De Camplaan rond 1935. De benzinepomp staat voor de zaak van C.G. Voorham, die fietsen en auto’s verkocht en ook een taxibedrijf annex garage had. Daarnaast de groentezaak van W.A. de Zwart. (Foto in bezit van C.B.M. Voorham.)

HeerlijkHeden

209

* Van de heer P.J. Beliën het jubileumboek ‘Heemstede damt, 1917-1992’ en van zijn eigen hand ‘De Beliëns van Leende naar Leeder’ en ‘Ik ben er een van … Jaap’, beide met als ondertitel ‘Een speurtocht naar en ontdekkingsreis langs familiehistorie door P.J. Beliën’. Recent verschenen

Omslag van een nieuw fotoboek over Heemstede.

210

HeerlijkHeden

* Vanaf eind jaren ‘50 verschenen er negen fotoboeken over Heemstede. Deze zijn allemaal uitverkocht en alleen via antiquariaat of bibliotheek verkrijgbaar. Uitgeverij Aprilis in Zaltbommel brengt nu weer een fotoboek op de markt onder de titel: ‘Heemstede, een nieuwe heerlijkheid in ontwikkeling, 19501980’. De meeste afbeeldingen zijn afkomstig uit het HVHB-archief en het Noord-Hollands Archief. De publicatie bevat ongeveer 120 foto’s, telt 84 bladzijden en kost € 18,50 in de boekhandel. *H  et in oktober verschenen kwartaalnummer van zustervereniging Ons Bloemendaal is vrijwel geheel gewijd aan de geschiedenis van Bennebroek. Aanleiding voor dit speciale nummer is de fusie van Bennebroek en Bloemendaal per 1 januari 2009. De redactie van HeerlijkHeden heeft z’n medewerking verleend aan Ons Bloemendaal. * Mevrouw E. Janssen-Juffermans uit Oosterhout stelde een herziene uitgave samen over de verzetsgroep Radiogroep Heemstede, vooral gewijd aan Broeder Jozef (Jan Klingen) en Henk Schoenmaker. * Sociograaf Bert Stulp publiceerde Verdwenen dorpen in Nederland. Deel 1. Het boek gaat onder meer over de door droogmaking van het Haarlemmermeer opgeslokte dorpen en buurten. Diverse ambachten waren in beheer van Adriaan Pauw, zoals Nieuwerkerk, Zuid-Schalkwijk, Vijfhuizen, Rietwijk en Rietwijkeroord. De uitgave kan worden besteld bij Fallstaff Media in Alkmaar (€ 13,50 exclusief verzendkosten). * Als aanvulling op eerdere publicaties over Heemstede in de literatuur kan worden toegevoegd dat de schrijfster Beb Vuijk (1905-1991) tussen 1924 en 1930 bij haar ouders op het adres Landzichtlaan 63 woonde. Met haar broer Wilton en zus Doll was zij lid van de Soekaboemi Tennis Club in Heemstede (vernoemd naar een stad in West-Java), een informeel clubje van jongens en meisjes met een Indo-Europese achtergrond. Eén van haar eerste verhalen ‘Het begin’, verscheen in het tijdschrift Eigen haard (1925) en is mede geïnspireerd op haar woonomgeving. * Televisiedirecteur en acteur Bart Römer publiceerde een tweede jeugdroman, Het geheim van Ruysbroeck. Deze historische roman speelt zich ten dele af in Heemstede, waarin heden en verleden als een maalstroom door elkaar lopen. Het boek noemt o.a. de Binnenweg, Heemsteedse Dreef, Alliance en Hageveld, ambachtsvrouwe Agatha van Hartighsveldt als weduwe van Gerard Pauw etc. Hoofdstuk 1 heet ‘Heemstede, 1690’.

HEERLIJK HEDEN

De roman is geschreven voor jongeren van ongeveer 11 tot 15 jaar. De auteur vertelde me dat hij drie neefjes op college Hageveld had, vandaar zijn affiniteit met Heemstede. Uitgeverij is The House of Books in Vianen. In de boekhandel te koop voor € 14,95. * Oud-HeerlijkHeden-redacteur Maarten van Bourgondiën schreef een artikel ‘De vicarie van Sint Servaas te Lisse omstreeks het midden van de 14de eeuw’. Deel 1, in: Nieuwsblad van de Vereniging Oud Lisse, juli 2008, blz. 32-37. Het gaat o.a. over vicaris Willem Terninc, mogelijk een kleinzoon van de gelijknamige priester die omstreeks 1284 een berkenbos rooide op de plaats die later de naam Berkenrode verkreeg. *In Elsevier; thema Interieur, van oktober 2008 staat een foto van kasteelvrouwe Bertien Koole-Quarles van Ufford. Zij poseerde in de gobelinzaal van Gunterstein met op de achtergrond een schilderij met Magdalena Poulle, broer van Benjamin Poulle, die van 1690 tot 1711 de veertiende ambachtsheer van Berkenrode was. Het ouderlijk huis van Bertien was van 1971-1978 sinds het vertrek van mw. Tine van der Stroom – per 1 september waarnemend burgemeester van de gemeente Bunnik – de nu leegstaande ambtswoning aan de Molenlaan. Monumentaal nieuws * De zusters Franciscanessen hebben het klooster Sint Lucia in Bennebroek verlaten en zijn verhuisd naar Wijchen. Omdat de procedure die moet leiden tot een bouwvergunning nog niet is afgerond, is het voorlopig koopcontract met BAM Vastgoed ontbonden. Op 23 juli 2008 heeft de Raad voor Cultuur een nieuw advies uitgebracht aan minister Plasterk van OCW. Daarbij blijft de Raad bij haar eerder ingenomen standpunt dat zij rijksbescherming voor het Sint-Luciaklooster, de kloostertuin en het portiershuisje gerechtvaardigd acht. Echter niet voor de Sint-Josephkerk, de rectoraatswoning, de pastorie en de Sint-Franciscusschool, die volgens de Raad noch architectonisch noch typologisch bovenlokale waarde vertegenwoordigt. * Mevrouw Ina Mostert uit Vogelenzang bericht over het lot van twee grenspalen met Bennebroek, die tot voor kort in het talud stonden bij de fietsbrug aan de Leidsevaart, Vogelenzangse kant. Van de paal Vogelensang/ Bennebroeck anno 1723 is het bovenste stuk vermorzeld, de paal Bloemendaal/Bennebroek dreigde in de vaart te vallen en is afgebroken. Beide grenspalen (van de eerste één resterend brokstuk) zijn afgeleverd bij het gemeentehuis Bennebroek. * In 1909 richtten enkele notabele Heemstedenaren onder wie wethouder dr. E.A.M. Droog de eerste woningbouwvereniging ‘Berkenrode’ op. De jaren daarop zijn 112 eengezinswoningen en twee winkelhuizen gebouwd. Het Res Novacomplex is in 1989 afgebroken ten gunste van nieuwbouw. In 1920 zijn dankzij woningbouwvereniging ‘Sint Jozef’ 60 arbeidershuizen tot stand gekomen in de Bomenwijk. Na aanvankelijke plannen voor sloop en nieuwbouw is na overleg met de bewoners in opdracht van Pré Wonen de afgelopen jaren een groot onderhoud uitgevoerd. Verheugd met het

HeerlijkHeden

211

HEERLIJK HEDEN Het beeldje De Bleeker dat op de omslag van dit nummer staat is gemaakt door Wil van der Velde-Heemskerk. De afbeelding op deze rijmprent van Jan van Luijken stond model.

212

HeerlijkHeden

behoud heeft de buurt ter viering van de geslaagde renovatie op 28 augustus een straatfeest georganiseerd. * De uitbreiding en vernieuwing van het raadhuis in Heemstede waren aanleiding voor de gemeente een nieuw kunstwerk te plaatsen. Ruim 60 kunstenaars dienden een ontwerp in. Gekozen werd voor een kunstzinnige bank ontworpen door Carel Lanters (Didam, 1955) uit Arnhem, een bronzen zitje rond een boom voor het raadhuis. De kunstenaar koos voor griffioenen in het rooster. Vanuit een historisch oogpunt zouden merletten meer voor de hand hebben gelegen, maar Lanters heeft zich laten inspireren door de griffioenen aan weerszijden van het gemeentewapen. De totale kosten van het kunstwerk bedroegen ongeveer 30.000 euro. * Op 26 september is een sculptuur De Bleeker onthuld op het Bleekveld nabij de Wasserij Annalaan. Het beeld, gemaakt door Wil van der VeldeHeemskerk, is een aandenken aan de eeuwenlange wasserijnijverheid aan de Blekersvaart. In Haarlems Dagblad verscheen een artikel hierover, geschreven door Ko van Leeuwen. U kunt het nalezen op onze website www. hv-hb.nl. * De uit 1910 daterende watertoren, uitgevoerd in gewapend beton en bespoten met cement is één van de ‘landmarks’ van Heemstede. De toren heeft de status van provinciaal monument en zal nog tot 2012 in gebruik blijven bij Waternet, de Amsterdamse waterleidingmaatschappij. De Nederlandse Watertoren Stichting heeft haar waardering uitgesproken over de wijze waarop de toren in 2007 nieuwe glans heeft gekregen dankzij een grondige schilderbeurt. * In 1923 is – toen nog op Heemsteeds grondgebied – de protestantse kapel Nieuw Vredenhof gebouwd aan de Van Oldenbarneveldtlaan. Karakteristiek is het houten torentje. De kerk valt onder de kerkelijke (protestantse) gemeente Heemstede. De kerkenraad heeft nu besloten het gebouw in 2009 vanwege een dalend kerkbezoek dicht gaat en een nieuwe bestemming krijgt. Architect van de kerk is Harm Korringa (1877-1965), bekend van veel huizen en bouwwerken in Heemstede en omgeving, zoals de Crayenesterschool, de Bronsteeschool, het pand Salem op Meer en Bosch, villa De Ceder etc. Hij was ook betrokken bij veel restauraties, was lid van de gemeentelijke Schoonheidscommissie en maakte deel uit van het eerste bestuur van de VOHB na de oprichting in 1947. * RCH is in de race voor één miljoen euro, te besteden aan de restauratie van hun bijzondere clubhuis aan de Sportparklaan. De Bankgiroloterij heeft 16 kandidaten geselecteerd, ieder met een historisch / monumentaal (club)gebouw dat dringend gerestaureerd moet worden. In een rechtstreeks

duel op televisie kunnen de kijkers uiteindelijk ‘à la Idols’ beslissen wie er wint. De stemming vindt plaats op 30 oktober 2008. Als het goed is ligt dit nummer op tijd bij u in de bus om nog mee te doen. Wilt u RCH steunen, bel of sms dan op 30 oktober naar nummer 0909-0880. De kosten per gesprek of sms zijn € 0,60. De tv-uitzending is op donderdag 30 oktober 2008, 19:25 uur, Ned. 2. Het clubgebouw is een gemeentelijk monument. Het werd gebouwd in 1931-1932 en heeft elementen van de Amsterdamse school, terwijl de brede overstekken doen denken aan het werk van de Amerikaanse architect Frank Lloyd Wright.

Het Clubgebouw van RCH aan de Sportparklaan. (Foto: Cees Peper)

Varia * Uit een stempelboek blijkt dat in 1867 en volgende jaren het postkantoor Haarlem over vijf hulpkantoren beschikte, waaronder Heemstede en Bennebroek. Sinds november 1853 was in Heemstede een ‘hulpkantoor der brievenpost’ gevestigd. Brievengaarder was J.E. Bouwhuijs, geassisteerd door twee ‘bestelders’. Vanaf 1817 liep dagelijks vanuit Bennebroek een voetbode van en naar het postkantoor in Haarlem. Het hulpkantoor Bennebroek werd op 15 juni 1867 geopend. Dit hulpkantoor had twee maal per dag een bodedienst naar station Vogelenzang. Alle brieven die vanuit Bennebroek werden verzonden, zijn voorzien van een afdruk van het open takjestempel Haarlem, dus hoefden zij niet in Haarlem zelf gestempeld te worden. Hetzelfde gold voor Heemstede, met ook twee maal per dag een bodedienst naar station Vogelenzang. * 550 jaar geleden werd het Bernardietenklooster ‘De Hemelpoort’ ingewijd. Meer dan 400 jaar geleden zijn de Prinsenzandvaart (Glippervaart) en Rodehellerzandvaart (Bennebroekervaart) gegraven. 350 jaar geleden stichtte Adriaan Pauw jr. de Hervormde Kerk van Bennebroek. 300 jaar geleden (in 1708) overleed ambachtsvrouw Johanna Maria Dutry en het is één eeuw geleden dat in Heemstede de rijkstollen zijn afgeschaft. In 1908 vond verder de bouw plaats van een gemeentelijke gasfabriek, met aanleg van hoofdbuizennet, ook ten behoeve van Bennebroek en Vogelenzang. Dat is dankzij het aardgas alweer lang voltooid verleden tijd. In dit gebied nabij de haven wordt momenteel het nieuwbouwproject de

HeerlijkHeden

213

HEERLIJK HEDEN

Watertoren gerealiseerd. Een halve eeuw geleden opende HBC een nieuw sportcentrum aan de Cruquiusweg, kwam er een nieuw stationsgebouw met hoogspoor tot stand en is volkstuinvereniging Groenendaal opgericht met tegenwoordig vier complexen aan de Herenweg, het Manpad, de Leidsevaart en aan de dr. Schaepmanlaan. De volkstuinenvereninging telt 240 leden en de volkstuinen variëren in grootte van circa 25 tot 200 vierkante meter. Op zondag 19 oktober herdacht Zorgcentrum De Heemhaven het 40-jarig bestaan en in september 2008 is in Bennebroek het 70-jarig bestaan van de protestantse kerkgemeenschap en het zilveren jubileum van het Trefpunt gebouw. Op 15 september 2008 vierde het echtpaar Van Gelderen zijn 50jarig huwelijksjubileum. Zij trouwden in Culemborg en na enkele verhuizingen kwamen ze ruim een jaar geleden in Heemstede terecht in een aanleunwoning aan de Herenweg. Ze zijn over de nieuwe woonstee duidelijk zeer tevreden, gelet op hun uitspraak in Haarlems Dagblad van 15 september: “Heemstedenaren zijn lieve, prettige mensen. Veel behulpzamer dan de mensen in Culemborg.” Zo leest u het eens van iemand van elders afkomstig! Hans Krol

Gezelschap bij de theekoepel van de Hartekamp in 1923 of 1924. Mevrouw VáhlLekkerkerker die ons de foto liet scannen, beschrijft het gezelschap: “Achteraan Maarten Planting, zoon van de tuinbaas van de Hartenkamp en vriendje van mijn vader, daarnaast mijn vader Adrianus Lekkerkerker, daaronder zijn broer Dik. Van links naar rechts zittend: mijn grootmoeder Stijntje Lekkerkerker-Schenkeveld, haar zuster Aartje Dekker-Schenkeveld, de vrouw van de fotograaf Jan Dekker (architect Zoetermeer, Hazerswoude), daarnaast Jacob Lekkerkerker, net begonnen als N-H predikant in Bennebroek, met voor hem zijn jongste zoon Kees Lekkerkerker, zijn dochter Liesbeth Lekkerkerker, en dan Willem Dekker getrouwd met Aartje Schenkeveld.” De theekoepel lag op een duin achter Hagenduin. Hij werd in de jaren ’80 gerestaureerd, maar daarna helaas geheel vernield door de jeugd.

214

HeerlijkHeden

HEERLIJK HEDEN

REACTIES VAN LEZERS Zeeuws meisje in Heemstede (HH 136, pag. 87) De heer M. Bloemendaal uit Rijsenhout schreef ons in reactie hierop: “Met veel genoegen heb ik uw artikel gelezen. Als geboren Heemstedenaar was er voor mij veel herkenbaar. Adriaan, de zoon van Maarten van Iperen, was mijn kameraad op de Nic.Beetsschool. In de tekst bij de foto van de hertenkamp in 1942 vroeg de schrijfster zich af wat het lot der herten was geworden. Ik kan een tipje van de sluier oplichten. Een miniem stukje van deze dieren is via mijn maag verdwenen. De geschiedenis is als volgt: Door de enorme voedselschaarste in de laatste oorlogsjaren werd het voederen en verzorgen van de dieren onmogelijk. Zelfs stro werd alleen op vergunning verstrekt. Bovendien werd Groenendaal tot spergebied verklaard en was het dus niet meer voor het publiek toegankelijk. Dienstdoend gemeentepersoneel kon alleen op vertoon van een Ausweiss het bos betreden. Met toestemming van de ‘voedselcommissaris’ voor Noord-Holland werd besloten de kudde herten te slachten en het vlees te distribueren onder het gemeentepersoneel. Dit gebeurde heel ‘democratisch’ van ‘top to bottom’, bestuur en ambtenaren eerst en wat overbleef was voor de gemeentearbeiders. Zo mochten wij genieten van een stukje hertenvlees, dat na verdeling over zes personen de omvang had van een schoenhak (kindermaat) en om niet te verklaren redenen ook de malsheid van een bijbehorende zool. Het was het taaiste stukje vlees dat ik ooit gegeten heb. De grond van de hertenkamp werd ‘gescheurd’ (omgeploegd) en benut voor het telen van aardappelen. Ook mijn vader had daar een perceeltje. Het werd geen succes. Het terrein was slecht gedraineerd, mede door de erachter gelegen in een tankval veranderde van Merlenvaart. En omdat het binnen het spergebied lag, meenden sommigen, als verzetsdaad de aardappelen voortijdig te moeten oogsten. Foto kantine voor militairen aan de Heemsteedse Dreef (HH 137, 170) Op de foto’s van de ‘militaire cantine’ tijdens de mobilisatie van 1939-1940 zijn veel reacties binnen gekomen. Wij twijfelden of de interieurfoto wel van dat gebouw was en wilden er graag meer over horen. Bovendien was er enige verwarring met het protestants jeugdhuis. Dat stond ernaast, maar is heel duidelijk een heel ander, veel groter, witgepleisterd gebouw. Het stond eerst op de Flora van 1935, is daarna bij de haven geplaatst om dienst te doen als jeugdhuis en wijkcentrum. Naast het jeugdhuis, richting Wipperplein, stond het houten gebouwtje waar in de mobilisatietijd dus de militaire kantine gevestigd was. Ook dit gebouwtje stond eerder op de Flora. Het werd aanvankelijk geëxploiteerd door de Volksbond tegen Drankmisbruik. Een foto met op het gebouw het opschrift ‘Koffiehuis’ is te vinden in Oud Heemstede in Beeld, 1900 - 1950, pag. 79 en in Een eeuw Heemstede verrassend veranderd, bladzijde 92. Tijdens de mobilisatie was het koffiehuis ‘Cantine voor Militairen’. Het zou later in gebruik zijn geweest voor diensten van de

HeerlijkHeden

215

HEERLIJK HEDEN Hetzelfde gebouw als militaire kantine en als koffiehuis

Doopsgezinde Gemeente en ook de WABO scouting-groep vond er vanaf 1945 onderdak. In 1954 moesten zowel het Protestants Jeugdhuis als het Koffiehuis plaats maken voor de bouw van De Olijftak. Mevrouw L. Bos-van Seters, destijds woonachtig aan de Crayenerstersingel en het Adriaan van Ostadeplein, liet ons telefonisch weten dat de afgebeelde kantine in het blad inderdaad de kantine van het Militair Tehuis is, later in gebruik als Koffiehuis. Ze is daar als kind diverse malen geweest o.a. om het 'voetbalspel' te spelen en kwam ook regelmatig bij mw. De Voogt-de Vogel. Dhr. Herman Santen schreef: “De foto’s van de ‘Cantine voor militairen’ komen mij zeer bekend voor. Ik woonde destijds aan de H. Dreef nabij het haventje en in mijn jeugdjaren speelde ik met vriendjes in en om de gebouwtjes die daar stonden. Ik herinner mij dat het opschrift gewijzigd

216

HeerlijkHeden

HEERLIJK HEDEN

is in ‘Café Volkshuis tegen drankmisbruik’. Ik was ook goede maatjes met de beheerder (zijn naam is mij ontschoten) en kwam er regelmatig met kletspraatjes. Ik herinner mij ook, dat rechts van dit gebouw er nog een gazon was waar gespeeld kon worden. Links op de hoek met de van de Eijndekade stond nog een ander wit gekleurd gebouw, met de aanduiding Protestants Jeugdhuis. Dit gebouw heeft dienst gedaan op de Flora van waarschijnlijk 1935. Hoewel niet officieel, heb ik zo herinner ik mij, ik, daar ook wel eens op een harmonium wat geluid naar voren gebracht.”

Interieurfoto die zeer waarschijnlijk hoort bij de militaire kantine

Het voormalige Protestants Jeugdhuis.

De heer Ruud van der Molen vond het volgende op de website van de meisjes-scoutinggroep WABO: “Ons clubhuis staat aan de rand van het Groenendaalse Bos in Heemstede aan de Ritzema Boskade. De W.A.B.O. groep is opgericht direct na de oorlog in 1945. Veel was er verwoest en iedereen werkte mee aan de wederopbouw vandaar dat de naam ‘Wij Allen Bouwen Op (W.A.B.O)’ werd gekozen. Per 1 januari 1946 werd de meisjesgroep ingeschreven bij het N.P.G (Nederlands Padvindsters Gilde). Het eerste clubhuis was een varkensschuur aan de Heemsteedse Dreef, waar nu De Olijftak staat." (De Olijftak is inmiddels dus afgebroken.) De heer van der Molen is ervan overtuigd dat de interieurfoto inderdaad bij de andere foto hoort. Mevr. F. van der Bilt (Beyssenac, Frankrijk) denkt er anders over. Zij schreef: “In 1947 hebben we een leuke bijeenkomst gehad met alle padvindsters van Heemstede. Dat moet in de ex-militaire kantine geweest zijn, daar ben ik nu wel zeker van. Maar de foto rechts komt helemaal niet overeen met wat ik me van het interieur herinner. Het was een lange, lege, gladde zaal, wit met zeegroen van kleur, en ik kan me absoluut geen zware dakconstructie herinneren. Er stonden stoelen in rijen en rechts (vanaf de ingang gerekend, dus aan de Wipperpleinkant) was een podium met een afgeschutte ruimte waar de optredenden zich konden verkleden.” Artikel over mevrouw de Voogt-de Vogel (HH 137, pag. 141-149) Mevrouw A. Váhl-Lekkerkerker uit Gennep schreef ons: “Ik vond het een interessant artikel, omdat het zo aardig de tijd, de persoon en haar status

HeerlijkHeden

217

HEERLIJK HEDEN

schetst. Op pagina 146 komt E.C. Lekkerkerken ter sprake. Daar is een klein vergissinkje aan de orde. Ze heette niet Lekkerkerken maar Lekkerkerker. Het gaat hier om mevr. Eugenia Cornelia Lekkerkerker geboren 1888 te Probolinggo op Java. Ze is overleden in 1985. Hoewel Eugenia (Eus) liever maatschappelijk werker wilde worden, studeerde ze op aandrang van haar vader rechten. In 1931 promoveerde ze op het onderwerp ‘Reformatories for Women in the United States’. Ze stichtte het eerste consultatiebureau voor moeilijke kinderen later MOB genaamd, in 1928 in Amsterdam. Om daar zelf ook professioneel te kunnen werken volgde ze een opleiding tot psychiatrisch sociaal werker in Londen. Sinds 1936 werkte ze bij het MOB in Haarlem en later ook in Zaandam. In de oorlog hielp ze onderduikers, waardoor ze op verschillende adressen leefde. Naar mijn mening wordt zij beschouwd als een van de grondleggers van de geestelijke gezondheidszorg in Nederland.” De Camplaan in vroeger tijden (HH 137, pag. 150-156) De heer Van Langelaar, die het artikel met veel plezier gelezen heeft, brengt met behulp van de telefoongids van 1950 twee correcties aan: “U noemt de sigarenzaak van Huizinga, waarvan ik aanneem dat deze gevestigd was naast de bloemenzaak van juffrouw Ewijk en wel op nummer 37. Ik herinner mij echter de naam Sabel, die zoals uit het telefoonboek van 1950 blijkt, toen de sigarenzaak dreef en waar ik vaak voor mijn vader een doosje Willem II moest halen. Bij de door u genoemde winkel op nummer 38 vermeldt u dat eerst Hessels er ijzerwaren verkocht en dat het later een drogisterij was. Ook hier schoot mij een naam te binnen en wel die van Carpentier. Volgens het eerder genoemde telefoonboek dreef hij in 1950 de ijzerhandel.” De heer A.J.M. Hermans uit Heemstede liet ons weten dat het niet mevrouw Beun was die de staatsloten verkocht, maar mevrouw Böhm. De heer V.C. Klep merkt op over Camplaan 22 (pag. 155): "Op de hoek van de Camplaan (oost) en de Heemsteedse Dreef, was geen banketbakkerij, maar de brood- en banketbakkerij van de heer Van der Heijden. Het was een van de grotere broodbakkerijen in ons dorp. 's Morgens om zeven uur kon je het verse brood al ruiken. Mijn ouders woonden toen om de hoek, op de Heemsteedse Dreef nummer 6." Mevrouw E.E. Spruit vertelde Cees Peper het volgende over het deel tussen het Raadhuisplein en de Dreef: Op de hoek waar nu het Zorgcentrum staat, stond omstreeks 1920 een klein wit huisje met rood/groene luiken, bewoond door de heer Kuipers. In de grote tuin stond een loods/atelier met grote ramen waar de heer Kuiper zijn landschaps- en dorpsgezichten schilderen. Onbekend is of er nog werk van hem in Heemstede aanwezig is. Huize Margaretha op nummer 36 is gebouwd in 1909. De oudste huizenbouw op de even nummers begon vanaf het Raadhuisplein. Nummer 32 dateert uit 1920. De nummers 26 en 28 dateren uit 1928/1930.

218

HeerlijkHeden

HEERLIJK HEDEN

Op nummer 26 woonde de heer K.E.A. Slansky, zoon van een baron uit Tsjechoslowakije, die met zijn moeder in Nederland ging wonen. Naast makelaar was de heer Slansky inkoper van marmer en graniet uit Italië, Tsjechië en Noorwegen. Op nummer 45 naast het café van Van der Heuvel (de eerste steen werd gelegd in 1933, nu heet het café Yverda) woonde het gezin Böhm. Ze hadden een snoepwinkeltje en verkochten staatsloten. Het gezin bestond naast de ouders uit twaalf kinderen. De kinderen sliepen als ‘lepeltjes in een doosje’, uiteraard jongens en meisjes gescheiden. Aan de huidige raampartij is nog te zien dat daar een nering bestond. Tegenover nummer 32, waar nu mevrouw Spruit woont, was vroeger het café Mulder met een grote lindenboom ervoor, waar zomers de bierdrinkers zaten. Mevrouw Mulder bediende de tap en de heer Mulder was timmerman. Aan de achterzijde van het huis was een grote groentetuin. Luchtvaartpionier Jan Duimelaar en Historische actualiteiten (HH 137) De heer V.C. Klep wees ons erop dat bij de foto ‘Bij de groeve’ op pag. 139 bij de genoemde namen moet staan ‘van rechts naar links’ in plaats van ‘van links naar rechts’. Op bladzijde 163 bij de archiefaanwinsten in de Historische actualiteiten moet de zin over de ballpoint gewijzigd worden in: “Aan de ene zijde staat 'Rijkspolitie Bennebroek' en aan de andere zijde 'Gemeentepolitie Heemstede'.

NIEUWE LEDEN Heemstede Dhr. J.C. Wienese Mw. R. Dunki Jacobs Mw. C.A. Klos Mw. M.E. Prins – Ballast Dhr. S.W. van der Wel Fam. H.J. Kuttschrütter Fam. C.J.C.N. van Bentem Mw. C. Leuven – van Ree Mw. A.C.M. Nierman

Bennebroek: Dhr. J.B.M. Lammerse Hoofddorp: Dhr. C.B.M. Voorham

HeerlijkHeden

219

HEERLIJK HEDEN 220

UIT VOORRAAD LEVERBAAR De HVHB heeft voor de geïnteresseerde lezer nog een aantal uitgaven in voorraad die misschien nog niet allemaal in uw boekenkast staan. Dit kan een welkome aanvulling zijn van hetgeen u al wel heeft. Tussen haakjes staat het jaar van verschijnen. U kunt uw wens kenbaar maken aan Marloes van Buuren (023- 5290756, [email protected]) Verkoopprijs in euro De geschiedenis van het Huis te Heemstede (1952) (3 delen) Deel 1 Schets van het leven van A. Pauw (1948) Deel 2 Enkele gegevens omtrent Adriaan Pauw en het slot van Heemstede (1949) Deel 3 Het huis en de Heren van Heemstede tijdens de Middeleeuwen (1952) Wees- en armhuis te Heemstede 1796-1861(1952) Geschiedenis van Onderwijs in Heemstede deel 2 1800-1954 (1954) Historie hofstede Paradijs later Meer en Bosch (1960) Reproductie kaart Claes Janzoon Visscher uit 1724, Haarlemmermeer en omgeving (1976) Poort van het Oude Slot (tekening P. Kapsenberg) (1980) Zo zijn Heemstede en Bennebroek (1984) Adriaan Pauw (1585-1653), staatsman en ambachtsheer (1985) Verjaardagskalender met reproducties van oude prenten van Lutgers (1986) De geschiedenis van het buitengoed Bosbeek in Heemstede en van het adellijk geslacht Van Merlen (1987) Van achter de Blaeuwen Engel: Hervormd Heemstede in de 17e eeuw (1987) Eiland in de stroom, Hervormd Heemstede in de 18e eeuw (1988) Heemstede-Bennebroek 1907-1931: een gids door de jaren (1988) Gezondheidszorg in Heemstede (1988) Heemsteedse Gemeentepolitiek in de jaren tussen omstreeks 1750 en 1900 (1989) Heemstede, Berkenrode en Bennebroek; drie heerlijkheden in Zuid-Kennemerland (1992) Kroniek van het jaar 1895 Heemstede en Bennebroek (1994) De tijden veranderen: burgemeesters Heemstede en Bennebroek 1811-1997 (1997) Vijftig jaar van oud naar nieuw 1947-1997 (1997) Een wandeling door Heemstede en Bennebroek (de videoband uit 1997 NU OP DVD) Ons dorp Heemstede en Bennebroek. Geschreven voor de jeugd (1997) Hartekampkaart uit 1706; facsimile-uitgave en een toelichting (1999) Zorg aan de duinrand: Kennemeroord, Kennemerduin, Parkzicht, Westerduin (2000) Vier eeuwen Voorkoekoek-Ipenrode; een historische buitenplaats in Heemstede (2001) Facsimile van kaart van W.Blaeu uit 1631 van Rijnland en Amstelland (2004) Monumenten van Heemstede: een keuze uit de parels van de Heerlijkheid (2004) Monumenten van Heemstede en Bennebroek: opnieuw een keuze uit de parels van de Heerlijkheden (2005) De twee Monumentenboeken samen HeerlijkHeden vanaf nummer 124 (127 en 133 zijn uitverkocht) per los nummer

HeerlijkHeden

13,50 4,50 4,50 4,50 8,00 5,00 4,00 4,50 4,50 4,00 10,50 1,00 6,00 2,50 6,50 2,00 6,00 1,00 8,00 2,00 9,00 4,00 6,00 1,50 2,50 15,00 7,00 3,00

12,00 20,00 4,00