H E E R L I J K H E D E N

HEERLIJKHEDEN

INHOUD Op korte termijn zijn er twee belangrijke activiteiten in het jubileumjaar van de VOHB. Noteert u vooral 14 april en 24 april in uw agenda. Op 24 april a.s. vieren wij officieel ons 60-jarig jubileum (gecombineerd met een korte Algemene Ledenvergadering, zie pagina 55 ) en op 14 april is er een excursie naar het Cruquiusmuseum (zie pagina 85). blz Van het bestuur • Uitnodiging jubileumviering 54 • Convocatie voor de Algemene ledenvergadering 55 • Jaarverslag 2006 56 • Financieel jaarverslag 2006 en begroting 2007 60 • Wisseling van de wacht 63 Evenementen • Jaaroverzicht activiteiten evenementencommissie

85

Jubileum • Als losse bijlage: De eerste nieuwsbrief van de VOHB uit 1973 • Behouden en verloren door de jaren heen • Het jaar ’47: een bijzonder gewoon jaar • Lezers over heel de wereld • De VOHB geeft antwoord op vele vragen

65 72 80 83

Heemstede en Bennebroek • 3½ eeuw Leidsevaart, 1657 – 2007, deel 2 • De familie Van Pel van de Prinsenlaan

86 98

Heemstede • Woningstichting Op Eigen Wieken na bijna 70 jaar ter ziele • Nieuw boekje over het Molentje van Groenendaal Vaste rubrieken • Historische actualiteiten • Reacties van lezers • Nieuwe leden

105 108

109 115 116

Illustratie voorzijde: Bronsteeweg 100, één van de vele mooie huizen in Heemstede en Bennebroek. In deze jubileum-HeerlijkHeden leest u ook over andere fraaie panden in beide gemeenten, die al dan niet behouden zijn. (Foto: Cees Peper)

HeerlijkHeden

53

HEERLIJKHEDEN

UITNODIGING JUBILEUMVIERING Dit jaar viert de Vereniging Oud Heemstede-Bennebroek (VOHB) haar 60-jarig bestaan. Ter gelegenheid van dit jubileum organiseert de VOHB op dinsdag 24 april 2007 in de middag een feestelijke bijeenkomst. De feestmiddag bestaat uit een reguliere Algemene Ledenvergadering voor de leden en een feestelijk samenzijn voor leden en genodigden.

De Vredesbrug (Pons Pacis) en het poortgebouw van het Oude Slot. Op deze prachtige historische locatie viert de VOHB haar 60-jarig jubileum.

54

HeerlijkHeden

Het programma voor deze middag is als volgt: 13.30 uur Zaal open. 14.00 uur Aanvang ALV (voor leden). De agenda vindt u aansluitend aan deze uitnodiging. 15.00 uur Pauze / verwelkoming van de gasten. 15.30 uur Aanvang feestmiddag • Opening door voorzitter Gerard Brand, terugblik op 60 jaar VOHB. • Feesttoespraak van dr. B. de Vet, voorzitter van het Historisch Museum Haarlem, over het belang van historische verenigingen. • Onthulling van het door Ellen Wolff vervaardigde bronzen borstbeeld van Adriaan Pauw (17e eeuws staatsman en ambachtsheer van de heerlijkheden Heemstede en Bennebroek) door de burgemeesters van Heemstede en Bennebroek. 16.45 uur Sluiting officiële gedeelte. Aansluitend receptie.

HEERLIJKHEDEN

CONVOCATIE VOOR DE ALGEMENE LEDENVERGADERING VAN DE VOHB OP 24 APRIL 2007 OM 14.00 UUR IN HET OUDE SLOT TE HEEMSTEDE De jaarlijkse Algemene Ledenvergadering (ALV) van de Vereniging Oud Heemstede-Bennebroek (VOHB) vindt plaats op dinsdag 24 april 2007 om 14.00 uur in het Oude Slot te Heemstede. De zaal is geopend vanaf 13.30 uur. Aansluitend vieren wij ons 60-jarig jubileum. De agenda voor deze ALV luidt als volgt: 1

Opening door de voorzitter, Gerard Brand

2

Mededelingen en ingekomen stukken

3 Verslagen van de ALV • verslag van de ALV van 11 mei 2006 (gepubliceerd in HeerlijkHeden 129, augustus 2006) • verslag van de ALV van 30 november 2006 (gepubliceerd in HeerlijkHeden 131, februari 2007) 4 Jaarverslag VOHB over 2006 (opgenomen in deze HeerlijkHeden) 5 • • •

Financieel jaarverslag 2006 (opgenomen in deze HeerlijkHeden) toelichting van de penningmeester verslag van de kascommissie en decharge van het bestuur verkiezing van een lid van de kascommissie

6 Verkiezing van twee leden van het bestuur Door het vertrek van de huidige voorzitter ontstaat er een vacature in het bestuur voor het voorzitterschap. Het bestuur stelt de ALV voor in deze vacature te benoemen Jaap Verschoor uit Heemstede. Eind 2007 zal een vacature ontstaan door het vertrek van Anja Kroon uit het bestuur. Het bestuur stelt voor in deze vacature te benoemen Marloes van Buuren uit Heemstede. 7

Rondvraag en sluiting van het formele gedeelte

In verband met de viering van het 60-jarig bestaan van de VOHB wordt de ALV uiterlijk om 15.00 uur afgesloten

HeerlijkHeden

55

HEERLIJKHEDEN

JAARVERSLAG 2006 VAN DE VERENIGING OUD HEEMSTEDE-BENNEBROEK De Vereniging Oud Heemstede-Bennebroek (VOHB) heeft als statutaire doelstelling: het bevorderen van kennis over en belangstelling voor het verleden, het heden en de toekomst van Heemstede, Bennebroek en omgeving en het bepleiten van het behoud van zaken die van historische, stedenbouwkundige, architectonische en / of landschappelijke betekenis zijn. Het ligt voor de hand dat alle activiteiten van de VOHB in het verlengde liggen van deze doelstelling. In dit verslag wordt aangegeven hoe bestuur en commissies - soms samen met individuele leden - in het jaar 2006 getracht hebben deze doelstelling waar te maken. Dit verslag wil een evenwichtig, maar beknopt beeld geven van de activiteiten van onze vereniging; de wetenschap dat het blad HeerlijkHeden ieder kwartaal de lezer informeert over de belangrijkste gebeurtenissen binnen de VOHB maakt het mogelijk het jaarverslag kort te houden. 1

Het bestuur en de commissies

Tot lid van het bestuur is tijdens de ALV van 11 mei 2006 benoemd Marc de Bruijn. Tot zijn taakgebied behoort de marketing voor de vereniging. Hij is benoemd in de vacature die ontstaan was door het vertrek van Hans Krol in 2005. Tijdens de ALV van 30 november 2006 trad Alexander Koopman af, die acht jaar lang als penningmeester van het bestuur is opgetreden. In zijn plaats is benoemd Ton Bruseker, die ook de functie van penningmeester op zich heeft genomen. Uit de redactie van HeerlijkHeden is vertrokken Pascale van der Vorst. Naar een vervangend redactielid wordt nog gezocht, bij voorkeur iemand die kan schrijven over de historie van Bennebroek. In de evenementencommissie zijn geen personele wijzigingen. Marijke van Donge vertegenwoordigt deze commissie in het bestuur. In de loop van 2006 heeft het bestuur besloten een nieuwe commissie op te richten, de commissie karakterbehoud. In deze commissie met ruime bevoegdheden is de deskundigheid op dit gebied adequaat gebundeld en wordt deze ingezet voor dit voor de vereniging zo belangrijke aandachtgebied. De commissie adviseert het bestuur over alle aspecten die te maken hebben met karakterbehoud en beeldkwaliteit in beide gemeenten. Van deze commissie zijn lid: Gerard Brand, Michel Bakker, Marijke Meyer, Ron van Straalen, Maarten van Voorst van Beest.

56

HeerlijkHeden

HEERLIJKHEDEN

2

Activiteiten voor leden

De VOHB heeft in 2006 weer twee excursies voor de leden georganiseerd: een kleine excursie naar SEIN / Meer & Bosch in april en een grote jaarexcursie naar Den Bosch in september. Ieder jaar wordt van beide excursies verslag gedaan in HeerlijkHeden. Uit deze verslagen blijkt steeds dat de excursies goed zijn georganiseerd, dat er ruim voldoende belangstelling is en dat de deelnemers tevreden zijn over de kwaliteit van de inhoudelijke informatie die op die dagen wordt verstrekt. Aansluitend aan de ALV van mei heeft Hans Krol in een lezing getiteld ‘Van Diaconessenhuis en Mariastichting tot Spaarneziekenhuis’ een uitgebreid beeld gegeven van de ontwikkeling van de intramurale gezondheidszorg in Heemstede en omgeving aan de hand van een groot aantal dia’s. De premieavond van 30 november werd voor een groot deel gevuld door een inleiding van Johannes van der Weiden over ‘het omgaan met historisch erfgoed’. In een goed gedocumenteerde toespraak, omlijst met vele foto’s uit Heemstede en Bennebroek, liet hij op soms lichtvoetige wijze zien hoe overheden maar ook particulieren omgaan met waardevolle monumenten en karakteristieke ensembles, zowel in positieve als in negatieve zin. Tijdens de premie-avond is als jaarpremie de kalender 2007 gepresenteerd met een aantal nog niet eerder gepubliceerde foto’s. Het bestuur ervan uitgaande dat deze kalender een bestseller zou worden had de oplage aanzienlijk verhoogd in vergelijking met eerdere jaarpremies. Opvallend was dat deze kalender ook veel aftrek gevonden heeft buiten de vertrouwde kring van de leden van de Vereniging. Dankzij de inspanningen van met name VOHB-voorzitter Gerard Brand was de gehele oplage uitverkocht aan het eind van het jaar. In het vorige jaarverslag is al melding gemaakt van de vernieuwing van de opmaak van ons kwartaalblad HeerlijkHeden. De kwaliteit van deze nieuwe opmaak wordt door velen op prijs gesteld. Bestuur en redactie streven er samen naar dat de onderwerpen en schrijfstijl aansluiten bij de verwachtingen van de lezers.

De luxe kalender voor 2007 die de VOHB eind 2006 als jaarpremie uitgaf.

Een aparte taak van de VOHB is het beantwoorden van de vele vragen over historische onderwerpen die binnenkomen via e-mail, telefoon of brief. Nagenoeg al deze vragen worden beantwoord door Hans Krol, die daarmee zijn functie als vraagbaak van de VOHB meer dan waar maakt. Elders in deze HeerlijkHeden leest u er meer over. De website van de vereniging (www.oudheemstedebennebroek.nl) wordt zo veel mogelijk actueel gehouden, dankzij de benoeming van Alexander Koopman tot webmaster. HeerlijkHeden

57

HEERLIJKHEDEN

3

Contacten met de gemeenten

Kort na de gemeenteraadsverkiezingen heeft het bestuur zich gepresenteerd bij de beide Colleges van B&W, en/of bij de betrokken wethouders. In deze kennismakingsgesprekken is gesproken over de wensen van de VOHB en over de adviezen die de VOHB kan geven over beeldkwaliteit. Uiteraard is er vooral gesproken over de wensen ten aanzien van karakterbehoud, maar ook andere op cultuur gerichte zaken zijn aan de orde gekomen. In Heemstede is – als vervolg op het in 2005 gevoerde overleg – gesproken over de wensen van de VOHB ten aanzien van het behoud van het historische, karakteristieke winkelcentrum van Heemstede aan de Binnenweg en de Raadhuisstraat: het reddingsplan Karakteristiek Centrum Heemstede. Op instigatie van de VOHB is onder voorzitterschap van Martin de Vries een breed samengestelde klankbordgroep in het leven geroepen met als taak de voorstellen van B&W over het ambitieniveau voor de Binnenweg te bezien en daarop commentaar te leveren. In deze klankbordgroep zijn verschillende belanghebbende organisaties vertegenwoordigd, waaronder de VOHB. Naar aanleiding van een reactie van de VOHB op het nieuwe bestemmingsplan in Bennebroek en het daaraan gekoppelde verzoek om haast te maken met de totstandkoming van een gemeentelijke monumentenlijst, heeft de gemeente daadwerkelijk stappen ondernomen om tot een dergelijke lijst te komen. Ook hierin heeft de VOHB niet alleen de aanzet gegeven, de VOHB is ook feitelijk betrokken bij de samenstelling van de lijst. De verwachting is dat deze lijst begin 2007 in het college van B&W en in de Gemeenteraad aan de orde zal komen en vervolgens zal worden vastgesteld. Daardoor zullen meer panden en andere objecten dan tot nu toe kunnen rekenen op extra bescherming ingeval van sloop- of verbouwplannen. DIVERSEN Het onderwijseducatieproject Een activiteit die niet gericht is op de leden, maar wellicht in de toekomst wel nieuwe jonge leden (of hun ouders) kan opleveren, is het onderwijseducatieproject. Dit project komt voort uit een vraag van de Jacobaschool en De Ark. Zij vroegen of de VOHB met de kennis, deskundigheid en middelen waarover zij beschikt een product kon aanbieden dat voor het onderwijs op de basisscholen gebruikt kon worden voor het “bijbrengen van historisch besef van de eigen omgeving” en dat gedurende vijf jaar kon worden gebruikt.

58

HeerlijkHeden

Anja Kroon vraagt leerlingen van de Jacobaschool naar hun ervaringen met de wandeling over Raadhuisstraat en Binnenweg, die deel is van het onderwijsproject dat op 25 januari 2007 officieel gepresenteerd werd in café De Eerste Aanleg.

De VOHB heeft het volgende gedaan: 1 Voor groep 6 materialen ontwikkeld die aansluiten bij de gebruikte methodes en die passen in het cultuurbeleid van de scholen. 2 Achtergrondinformatie voor leerkrachten en praktische inleidingen op de projecten gemaakt. 3 De mogelijkheid onderzocht om aansluitend aan de Open Monumentendag ook andere monumenten open te stellen voor groepsbezoek van de groepen 8 van Heemsteedse scholen. 4 Een pilot-project gestart voor de Jacobaschool en De Ark, met de bedoeling ook de andere Heemsteedse scholen te interesseren. Anja Kroon, bestuurslid van de VOHB, is in dit project de drijvende kracht geweest. Inmiddels is op 25 januari 2007 het scholenproject formeel van start gegaan door het aanbieden van het lesmateriaal aan de betrokken wethouder en aan alle Heemsteedse scholen. De locale media hebben hiervan verslag gedaan. Ordekaart voor Stedenbouwkundige zones en architectonische eenheden Om te kunnen bepalen wanneer de Commissie Karakterbehoud van de VOHB zich moet inzetten en aan welke richtlijnen de gemeentelijke ingrepen in gebouwd Heemstede en Bennebroek moeten voldoen, heeft het bestuur opdracht gegeven om een waarderingssysteem te ontwikkelen. Zo’n systeem kan zowel op stedenbouwkundige als architectonische aspecten betrekking hebben. Onder ‘stedenbouwkundige zones’ wordt in dit verband verstaan: pleinen en straten, combinaties of gedeelten daarvan in samenhang met de flankerende bebouwing en de openbare ruimte. De ‘architectonische eenheden’

HeerlijkHeden

59

HEERLIJKHEDEN

hebben betrekking op de individuele bouwwerken. Deze waardering wordt met kleuren op kaarten aangegeven. Op grond van de toegekende kwaliteiten kunnen aanbevelingen worden geformuleerd, die in combinatie met elkaar richtlijnen opleveren voor de gewenste aanpak op elke locatie. Het project moet gezien worden als een gedegen en belangrijke eerste stap. De kaart is een ‘groeikaart’ waarop ook komende veranderingen zichtbaar kunnen worden gemaakt. De verwachting is dat deze kaarten medio 2007 beschikbaar komen. A.J.M. van Unnik, secretaris

FINANCIEEL JAARVERSLAG 2006 EN BEGROTING 2007 BALANS ACTIVA Te ontvangen Vooruit betaald Liquide middelen TOTAAL ACTIVA

2006

2005

1.691,90 2.250,00 13.981,23

1.325,00 0,00 17.790,43

17.923,13

19.115,43

PASSIVA Vermogen Reserve scholenproject Reserve jubileumjaar Reserve Hist. Ordekaart Nog te betalen Vooruit ontvangen TOTAAL PASSIVA

2006

2005

7.998,34 1.626,26 5.000,00 3.000,00 298,53 0,00

6.083,12 2.000,00 3.000,00 0,00 8.017,31 15,00

17.923,13

19.115,43

KOSTEN/BATEN Baten RESULTAAT 2006 CONTRIBUTIE 16.244,84 OPBRENGST VERKOPEN 5.327,16 RENTE 335,87 SUBSIDIE 1.384,25 JUBILEUMKALENDER 25,41 TOTAAL 23.317,53

BEGROTING 2006 16.000,00 1.700,00 400,00 1.500,00

RESULTAAT 2005 16.412,07 550,53 376,67 1.616,25

19.600,00

18.955,52

Kosten RESULTAAT BEGROTING RESULTAAT 2006 2006 2005 ALGEMENE KOSTEN 2.639,93 4.500,00 5.982,36 HEERLIJKHEDEN 13.603,28 14.000,00 12.200,91 KOSTEN ACTIVITEITEN 159,10 500,00 549,00 RESERVE JUBILEUMJAAR 2.000,00 2.000,00 1.000,00 RESERVE HIST. 0RDEKAART 3.000,00 TOTAAL 21.402,31 21.000,00 19.732,27 RESULTAAT 1.915,22 -1.400,00 -776,75

60

HeerlijkHeden

RESULTAAT 2004 15.090,22 1.144,88 442,99 1.384,25 18.062,34

RESULTAAT 2004 4.680,55 9.945,74 338,79 2.000,00 16.965,08 1.097,26

HEERLIJKHEDEN

TOELICHTING 1.

Algemeen

De jaarrekening 2006 is net zo opgesteld als die van 2005, dwz: Balans • Saldi kas en girorekeningen worden getotaliseerd en gepresenteerd als Liquide Middelen Kosten en baten • De post ‘Verkopen’ is gesaldeerd met de kosten die de verkopen met zich meebrachten (inkopen, productie etc). In deze post zijn ook de kosten en opbrengsten van het Monumentenboek II opgenomen. • Bestuurskosten, ICT en Archief worden getotaliseerd en vermeld als ‘Algemene Kosten’. • Productie- en verzendkosten ‘Heerlijkheden’ worden getotaliseerd. • Opbrengsten en kosten evenementen worden eveneens gesaldeerd gepresenteerd. • Opbrengsten en kosten jubileumkalender zijn ook gesaldeerd. • Waar nodig wordt over deze posten in de toelichting een specificatie gegeven. 2.

Toelichting op de balans

Vermogen Eigen vermogen per 1 januari 2006: bij: exploitatieoverschot 2006 Eigen vermogen per 31 december 2006:

+/+ € 6.083,12 +/+ € 1.915,22 -----------------------+/+ +/+ € 7.998,34

Bestemmingsreserves • De vooruit betaalde kosten hebben betrekking op het jubileumjaar 2007. • De nog te ontvangen verkopen hebben betrekking op de jubileumkalender 2007. • De nog te betalen bedragen hebben betrekking op de algemene kosten en het scholenproject. • De reserve die was opgebouwd met betrekking tot productie van Monumentenboek II is ten gunste gebracht van de opbrengsten van de verkoop van datzelfde Monumentenboek. Aangezien de VOHB (voorlopig) geen plannen heeft tot het produceren van een Monumentenboek III is deze reserve/voorziening niet verder aangevuld. • In 2007 bestaat de VOHB 60 jaar. Het bestuur is niet van plan dit heuglijke feit zomaar voorbij te laten gaan. De gelijknamige reserve is daarom conform de begroting 2006 aangevuld met € 2.000,--. Deze aanvulling is ontrokken aan de exploitatie 2006. • De gemeente Heemstede stelt subsidie beschikbaar met betrekking tot een project voor de basisscholen in Heemstede dat tot doel heeft het historisch bewustzijn van de leerlingen te verhogen. De VOHB heeft hiertoe, in samenwerking met andere instellingen, een erfgoedproject ontwikkeld. Uitgaven die gedaan zijn ten behoeve van het scholenproject zijn ten laste gebracht van deze bestemmingsreserve en zijn derhalve niet terechtgekomen in de exploitatie. • De VOHB is bezig met de productie van een cultuurhistorische ordekaart. Deze zal in 2007 het licht zien. Er is een bestemmingsreserve voor dit project van € 3.000,--. Deze reserve is onttrokken aan de exploitatie 2006.

HeerlijkHeden

61

HEERLIJKHEDEN

3.

Toelichting op de kosten/baten-rekening

Specificatie kosten: a. Algemene kosten Bestuurskosten € ICT € Archief: € Totaal €

2.079,31 344,68 215,94 ----------- +/+ 2.639,93

b. Heerlijkheden Productiekosten € Verzendkosten € Totaal €

10.533,28 3.070,00 ----------- +/+ 13.603,28

c. Verkopen Reguliere verkopen € Monumentenboek II € Kosten € Saldo €

668,10 4.659,06 0,00 ----------+/+ 5.327,16

d. Activiteiten Opbrengsten € Kosten € Saldo €

1.563,00 1.722,10 -----------/- 159,10

e. Jubileumkalender Opbrengsten € Kosten € Saldo €

8.234,47 8.209,06 ----------25,41

(opbrengsten)

(kosten)

(opbrengst)

Alexander Koopman penningmeester VOHB 18 januari 2007 BEGROTING 2007 KOSTEN HH productie HH verzending

€ 12.000 4.000

Bestuurskosten ICT Archief

4.000 500 200

BATEN Contributies

Gemeentelijke subsidie

HeerlijkHeden

18.000

1.600

Activiteiten 1.800 Eigen bijdragen 1.500 300

Rente

300

Jubileum 6.000 Subsidie -/1.000 Voorziening -/- 5.000 0

Opbrengsten verkoop

600

Onderwijsproject 2.500 Nadelig Saldo Subsidie-/800 Voorziening-/1.700 0 21.000

62

€

500

21.000

HEERLIJKHEDEN

BESTUUR

WISSELING VAN DE WACHT Bij mijn vertrek als voorzitter van de VOHB schrijf ik met genoegen in het kort een aantal algemene noties op die in mijn ogen wezenlijk zijn voor de bestaansreden van een historische vereniging. Deze noties zijn de volgende: wij zijn als maatschappelijke organisatie werkzaam voor de gemeenschap door in het krachtenveld van lokale politiek, eigendoms- en andere belangen de noodzaak tot behoud van cultuurhistorische waarden te onderstrepen. De inhoud daarvan overstijgt de waan van de dag, want wij richten ons vooral op het behoud van het historisch erfgoed voor de langere termijn. Dit laatste kan alleen succesvol zijn als het gevoel voor historische waarden bij velen ‘tussen de oren’ zit en als daarvoor ook buiten de vereniging voldoende draagvlak bestaat. Dit is voor een historische vereniging dan ook zowel het probleem als de uitdaging: hoe vinden we gehoor bij anderen dan de 1100 gezinnen die al lid zijn van de VOHB? Sinds het begin van dit jaar proberen wij door het scholenproject bij de jeugd van Heemstede meer aandacht te krijgen voor de historische waarden van hun woonomgeving. Dat is een goed begin. Ook de eigendomsbelangen vormen een element in het krachtenveld. In concreto zien wij in onze gemeenten dat de landgoederen die in privé-handen zijn daardoor de beste garantie bieden voor hun behoud in de toekomst. Generaties na ons zullen dankbaar zijn dat de huidige eigenaren zich die inspanning hebben willen getroosten. Anderzijds zijn er ook belangen van eigenaren die minder positief uitwerken, waar het gaat om het behoud van historische waarden. Het blijkt wel eens lucratiever om een karakteristiek pand te slopen dan het te behouden in de oorspronkelijke vorm. De eigenaar beseft dan kennelijk onvoldoende dat zijn eigendom niet alleen een materiële, maar ook een immateriële, cultuurhistorische waarde heeft. Mij is wel eens op de man af gevraagd wat wij als VOHB tot nu toe eigenlijk hebben bereikt, naast het houden van lezingen, het organiseren van excursies en lesprogramma’s voor scholen en het uitgeven van boeken en kalenders. In dit jubileumnummer presenteert Frans Harm een overzicht, waaruit blijkt dat onze rol in de maatschappelijke besluitvorming - je mag bijna alles zeggen, maar je hebt weinig te vertellen - tot zodanige resultaten heeft geleid, dat de vereniging als geaccepteerde speler op de kaart is gezet. Onverdroten doorzetten levert soms positieve resultaten op en dat is een uitstekende drijfveer om op de ingeslagen weg door te gaan.

HeerlijkHeden

63

HEERLIJKHEDEN

Er zijn overigens ook teleurstellende ontwikkelingen: zo lijkt het erop dat ons Reddingsplan van maart 2005 voor het behoud van karakteristieke, historische bebouwing aan de Binnenweg en de Raadhuisstraat bij het gemeentebestuur onvoldoende gehoor vindt. Het bestuur heeft de nieuwe voorzitter van de VOHB met enthousiasme binnengehaald. Jaap Verschoor treft een goed functionerende vereniging aan waarin een prettige sfeer heerst en een zekere gedrevenheid (hoe kan het ook anders) van vrijwilligers het zout in de pap vormt. Nu ik zowel mijn voorganger als mijn opvolger heb genoemd is het moment gekomen om er een punt achter te zetten. Het was zeer de moeite waard. Gerard Brand

Vertrekkend voorzitter van de VOHB, Gerard Brand.

64

HeerlijkHeden

HEERLIJKHEDEN

BEHOUDEN EN VERLOREN DOOR DE JAREN HEEN Vanaf het prille begin van de geschiedenis van de VOHB staat ‘karakterbehoud’ als kerndoelstelling in de statuten. De laatste jaren kwam dat element steeds meer in de belangstelling; niet in het minst door de druk vanwege nieuwbouw in - naar ons oordeel - kwetsbare delen van de gemeente. In de VOHB-tentoonstelling in januari/februari van dit jaar in de bibliotheek van Heemstede is dit met fotomateriaal in beeld gebracht. Wie deze expositie heeft gemist vindt hier een overzicht met beeldmateriaal. Negentien objecten - merendeels panden of ensembles maar ook een enkel ander object - brengen we hier ter sprake. Daarvan konden er elf - dus een meerderheid - behouden blijven; acht andere gingen verloren. Ze werden verwijderd en vervangen door bouwwerken die niet zelden beduidend detoneren met de omgeving. De VOHB heeft in de acties rond het behoud vaak een rol gespeeld, zij het niet altijd een hoofdrol. De opsomming geven we u in chronologische volgorde. Omdat we het leukste voor het laatst willen bewaren beginnen we met: WAT VERLOREN GING 1. Oranjerie Meer en Berg De oranjerie van Meer en Berg uit 1732 met ornamentering door architect Daniël Marot was een imposant bouwwerk en werd door Ton Koot van ‘Heemschut’ als de mooiste oranjerie van ons land beschouwd. Tijdens de Tweede Wereldoorlog hebben de Duitse bezetters er lelijk huis gehouden.Voor restauratie was na de bevrijding - toen de prioriteiten anders lagen - geen geld en in 1953 is dit klassieke bouwwerk afgebroken.

De oranjerie van Meer en Berg.

HeerlijkHeden

65

HEERLIJKHEDEN De Belvedère in het Groenendaalse bos in 1926. In de zomermaanden was de fraaie uitkijktoren open voor publiek. (Ansichtkaart van 1926 of eerder.)

2. De Belvedère in Groenendaal Eigenaar Adrian Elias Hope liet in 1839 in Groenendaal op een kunstmatige heuvel een uitzichttoren bouwen, bekend als de Belvedère. Deze is in 1864 verhoogd. De bovenste balustrade was even hoog als het dak van de Haarlemse oude Sint Bavo. In de as van het gebouwtje was een wenteltrap van 68 treden geconstrueerd, rustend op ijzeren pijlers. Op de toren was in een steen uitgebeiteld ‘At spes non facta’ ofwel ‘Nog is de hoop niet verloren’, de wapenspreuk van bankiersfamilie Hope. Na aankoop van het wandelbos werd de Belvedère verhuurd en kon men deze in de zomermaanden beklimmen. Omdat de almaar hoger groeiende bomen steeds meer het uitzicht beletten en het bezoekersaantal jaarlijks afnam, was een lonende exploitatie niet meer mogelijk. Niettemin werd een plan gemaakt om de uitzichttoren met een verdieping te verhogen, waardoor weer uitzicht mogelijk zou zijn. In 1965 werd tevens een restauratie dringend noodzakelijk geacht. De totale kosten zouden zeker 100.000 gulden bedragen. De kosten van sloop werden daarentegen geraamd op ƒ 1.475,- . De toenmalige gemeenteraad koos in meerderheid voor de laatste optie. 3. De koepel in Groenendaal Omdat de weduwe van John Hope aan het huis van Bosbeek de voorkeur gaf, is het herenhuis van Groenendaal omstreeks 1790 afgebroken. Enkel een deel van het pand bleef intact, om te dienen als tuin- of speelhuis. Het bevatte een stucplafond met een ‘witje’ ofwel grisaille, vervaardigd door Jacob de Wit. De (thee)koepel, met dankzij Jacob van Lennep literair-historische betekenis, had na 1913 geen duidelijke functie meer en raakte in verval. Na nog als verkennershonk te zijn gebruikt was de gemeente niet bereid de koepel te herstellen. Omstreeks 1970 is hij vanwege acuut instortingsgevaar gesloopt. 4. Het Timmerwinkeltje Binnenweg 15 (nu Spaarndam, vloeren, kasten, deuren) Vanaf 1956 was hier Het Timmerwinkeltje van A.W. Schutter gevestigd. Daarvoor waren het woonhuis en de bijgebouwen van wasserij Van der Weijden. In 1985 werd het afgebroken. Het bedrijf van Schutter zat tot 1956 beneden links naast (nu) De Zanderij aan de Zandvaart. 5. Binnenweg 182 t/m 188 (tegenover de Binnendoor) Hier stonden vier karakteristieke huisjes, laag, kleinschalig en dorps. Op nummer 186 het aandoenlijke winkeltje van mevrouw Hageman, die daar tot op hoge

66

HeerlijkHeden

HEERLIJKHEDEN

leeftijd schoonmaakartikelen en ‘losse’ petroleum per liter verkocht. De huisjes werden stuk voor stuk opgekocht en vervolgens na vertrek van de bewoners totaal verwaarloosd. De VOHB heeft al in 1994 met de gemeente overlegd of ze niet behouden konden worden. Antwoord: de bestemming van de nieuwe eigenaar past in het plan en de huisjes hebben geen wettelijke bescherming. U kunt nu genieten van 20e eeuwse nieuwbouw, de kledingzaak Cogolain en appartementen.

Het Timmerwinkeltje.

6. Binnenweg 81/83 (nu ING-bank) Eind 1995 zijn deze karakteristieke woonhuizen met serre aan de voorzijde gesloopt om plaats te maken voor een kantoor van de ING-bank. 7. Raadhuisstraat 78 (Kaptein) In 1993 pleitte het VOHB-bestuur bij de leden van de Gemeenteraad in Heemstede voor behoud van dit pand, waarin al in 1838 een tapperij gevestigd was en omstreeks 1910 café De Halte van de heer Toledo. Het stond in een authentiek rijtje huizen dat mede de Raadhuisstraat zijn eigen karakter geeft. Al was het exterieur gaaf, het interieur bleek niet meer te voldoen aan de eisen van de tijd en uiteindelijk is een sloopvergunning afgegeven voor dit toentertijd oudste pand van de Raadhuisstraat, om plaats te maken voor een nieuwbouwpand van Kaptein Schoenreparatie.

HeerlijkHeden

67

HEERLIJKHEDEN

8. Raadhuisstraat 130 In mei 2004 werd het VOHB-bestuur opgeschrikt door de publicatie van een bouwplan voor een nieuw bedrijfs- en woninggebouw op de plaats waar één van de nog weinige karakteristieke panden van Heemstede stond. Het vormde met het belendende huisje een ‘beeldbepalend ensemble’, dat volgens de VOHB behouden moest blijven. Ondanks een onmiddellijk bezwaarschrift van ons ging de nieuwbouw door, omdat deze in het bestemmingsplan paste en het in 2004 afgebroken pand geen status als monument had. Deze ingreep was voor het bestuur aanleiding met verve actie te gaan voeren tegen verdere aantasting van de Binnenweg en de Raadhuisstraat.

De Appelkamer aan de Koediefslaan was rijp voor de sloop. De VOHB maakte zich sterk voor restauratie, met succes. Beide foto’s, voor en na restauratie, zijn genomen aan de achterzijde van het pand Koediefslaan 97-101. (Foto na restauratie: V.C. Klep)

68

HeerlijkHeden

HEERLIJKHEDEN

WAT BEHOUDEN BLEEF 1.Vredesbrug Oude Slot De eerste bestuursactiviteiten van de in 1947 gestichte VOHB waren bijna helemaal geconcentreerd op de opgravingen rond het Oude Slot en men kon trots melden: ”Het is ons gelukt burgemeester en wethouders en de raad van Heemstede zodanig voor deze overblijfselen te interesseren dat als uiteindelijk resultaat kon worden bereikt, dat deze overblijfselen met omliggende terreinen door de gemeente zijn aangekocht.” Intussen was Adriaan Pauw’s naar aanleiding van de Vrede van Munster omstreeks 1647 opgerichte ‘Pons Pacis’ na drie eeuwen in een deplorabele toestand. Talrijke historische instellingen en verenigingen, inclusief de VOHB, hebben getracht de gemeente te overtuigen van het belang van deze oude renaissancebrug. Toch zou het nog tot 1963/1964 duren toen de gemeenteraad een krediet van meer dan een half miljoen gulden beschikbaar stelde - waarbij het rijk tot een percentage van 50% zou bijdragen - voor restauratie van o.a. het Poortgebouw (Nederhuys) en de Vredesbrug. 2. De Dorstige Kuil, Koediefslaan 69 Dankzij een bezwaarschrift van de VOHB in 1973 kreeg dit pand de status van rijksmonument en kon voorkomen worden dat het gesloopt zou worden. In 1980 werd de restauratie gestart en werd het voormalige atelier van de schilder Herman Heuff bij de Gerrit Bargerschool (nu Haemstede-Barger) getrokken. 3. De Appelkamer, Koediefslaan 97-101 Tot 1948 was dit huis onderdeel van de buitenplaats Kennemeroord. In de daarop volgende jaren raakte het ernstig in verval en stond het eind jaren ’70 op de nominatie voor sloop. De VOHB heeft zich toen met succes sterk gemaakt voor plaatsing op de rijksmonumentenlijst. Door particulier initiatief van de bewoners volgde er een ingrijpende restauratie zodat het pand -mét de Dorstige Kuil- een mooi onderdeel van deze laan vormt. 4. Meerzicht, Glipperdreef 205 Deze hofstede, genoemd naar het fraaie uitzicht over het toenmalige Haarlemmermeer, maakte deel uit van de buitenplaats Meer en Berg. Na enkele generaties particuliere bewoning - vanaf 1949 was de gemeente eigenaar stond het gebouw vanaf 1976 leeg. Er waren geen duidelijke toekomstplannen, wat de staat van het pand niet ten goede kwam. In 1979 werd Meerzicht gekraakt door studenten, die woonruimte zochten en hier ook vonden. Dat was aanleiding om de buitenplaats op te knappen en te verbouwen tot één- en tweepersoonsappartementen. In 1983 werd de restauratie voltooid. 5. De Libanonceder voor Bronsteeweg nummer 59 Rechts voor dit karakteristieke pand staat de ceder, die in de winter van 1984 te lijden kreeg van een zware sneeuwlaag, waardoor hij ernstig scheefzakte en als verloren beschouwd werd. Des te treuriger omdat deze boom geplant in 1735, tot de oudste van Nederland werd gerekend. De VOHB startte een inzameling om de boom te (helpen) redden. Met bijdragen van anderen kon de boom gestut worden en staat hij er nog steeds. HeerlijkHeden

69

HEERLIJKHEDEN

6. Glipperweg 83 Bij de bouw van de wijk Glip 4 ofwel het Prinseneiland dreigde het voormalige politiebureau met woongedeelte (en tot 1924 brandspuitenberging) te worden afgebroken. Aan de zijkant van het pand op de hoek van Dr. J.Th. de Visserstraat, is nog een tralieraampje te zien, waarachter zich een politiecel bevond. Mede door inzet van de VOHB is het van de slopershamer gered. In de voorgevel zijn stenen gemetseld met jaartal 1912 en in de top een kleine plaquette met een merlet. 7. Achterweg 13,15, 17 Voorbij de Oude Kerk aan het Wilhelminaplein staan deze drie schilderachtige panden. Ook weer zo’n ‘beeldbepalend ensemble’, voorheen eigendom van de Hervormde Gemeente. Lange tijd was hier het Kerkelijk Bureau gevestigd, tot de Kerkvoogdij in 1991 besloot ze te verkopen. Gelukkig zijn ze toen niet gesloopt en vormen ze nog steeds een sieraad voor het oudste deel van Heemstede. 8.Tegeltableau Peeperkorn, Blekersvaartweg 44 Door een initiatief van de VOHB in 1994 kon dit tableau, dat in de gevel van één van de gesloopte bijgebouwen van de ‘Stoomwasscherij van J. Peeperkorn & Zn.’ zat, gered worden. Het kon vakkundig en op tijd uit de topgevel losgezaagd en bij de gemeente veilig opgeslagen worden, tot er een nieuwe passende plaats voor was gevonden. Die lag niet erg voor de hand maar nu, in 2007, vindt u het boven de doorgang van het nieuwe appartementencomplex aan de Blekersvaartweg 44, vrijwel precies op zijn oorspronkelijke plaats. 9. Molen De Nachtegaal, Glipperweg, 96 Mede in verband met bouwplannen rond deze karakteristieke molen uit 1760 vroeg de VOHB in 1996 de rijksmonumentenstatus. Dat was niet bepaald een ‘gelopen’ race. Ten eerste was de eigenaar niet bepaald enthousiast over dit initiatief, maar ook de rijksoverheid was niet meteen overtuigd van het belang. Wij hadden een gedegen rapport opgesteld, waarbij we ook het oordeel van de vereniging ‘De Hollandsche Molen’ hadden gevraagd. Dat was positief. Pas na zo’n drie jaar kwam het bericht dat ons verzoek gehonoreerd was. 10. Raadhuisstraat 1 t/m 7 Begin 2003 bleek dat het gemeentebestuur het pand nr. 7 had aangekocht om er een gemeentelijke dienst in onder te brengen. Er was toen ook sprake van uitbreidingsplannen van het raadhuis en aantasting van dit rijtje karakteristieke huizen leek ons niet denkbeeldig. Het VOHB-bestuur heeft dan ook meteen schriftelijk gereageerd en aangedrongen op behoud van deze huizen. Wij wezen erop dat deze nog maar één van de weinige ensembles vormen die het vroegere dorpse karakter van Heemstede’s kern laten zien. Resultaat: ze staan er nog en er zijn geen plannen ze ten behoeve van de uitbreiding te slopen.

70

HeerlijkHeden

HEERLIJKHEDEN

11. Contouren fundamenten Oude Slot Begin 2005 presenteerde de gemeente een inrichtingsplan voor het gebied rond Het Oude. Slot. Besloten was de exploitatie te privatiseren en om dat te bevorderen moesten het terrein en de toegankelijkheid grondig worden aangepakt. Pas toen deze ontwikkeling begin januari al in een definitief stadium was, kwam het VOHB-bestuur er achter dat de gemeente een unieke kans liet liggen om de fundamenten van het historische kasteel in beeld te brengen. Door in te spreken in de commissievergadering kon deze fout op het laatste moment worden voorkomen. Het resultaat van het daarna op gang gekomen overleg tussen de VOHB en de gemeente is te zien als u het Oude Slot bezoekt. De contouren zijn ‘boven water’ en op een informatiebord bij de entree tot Het Oude Slot ziet u hoe de indeling van het gebouw in z’n glorietijd er uit zag. Tot slot Het laatste ons bekende standpunt van het Heemsteedse gemeentebestuur ten aanzien van behoud van karakteristieke bebouwing in het centrum-Binnenweg en Raadhuisstraat komt er op neer dat zij de voorschriften van het bestemmingsplan ongeveer wil handhaven en geen moeite zal doen om de resterende historische panden te beschermen. Het effect daarvan kunt u zien bij de recente ‘aanwinsten’ van De Pijp aan de Raadhuisstraat en de firma Hästens aan de Binnenweg. Op zich misschien nog acceptabel, maar niet dáár! Mochten wij over 10 jaar weer zo’n overzicht in ons blad opnemen dan wordt de lijst met verloren panden vast langer. U doet er dan ook verstandig aan uw camera bij de hand te houden om nog de laatste stukjes karakteristiek Heemstede voor uw plakboek (of dvd) te redden.

De contouren van het vroegere kasteel werden in 2005 blootgelegd. (Foto: Frans Harm, 15-3-2005)

In de volgende aflevering van HeerlijkHeden zullen we aandacht besteden aan de nieuwe monumentenlijst voor Bennebroek en wat er in die plaats verloren ging en behouden bleef. Frans Harm

HeerlijkHeden

71

HEERLIJKHEDEN

HET JAAR ’47: EEN BIJZONDER GEWOON JAAR Op woensdagavond 12 maart 1947 werd in het Heemsteedse raadhuis tijdens een door gemeentesecretaris Vos geleide vergadering besloten een historische vereniging op te richten. Doel van deze vereniging zou zijn: ”het bijeenbrengen en bewaren van voorwerpen uit Heemsteed’s geschiedenis”.Voorzitter van het voorlopig bestuur was wethouder H. Disselkoen, waarnemend secretaris J.L.Veen. Het bestuur bestond uit drie Heemstedenaren en twee Bennebroekers. 12 maart 1947 is dus de oprichtingsdatum van de Vereniging Oud HeemstedeBennebroek. Opmerkelijk is dat deze oprichtingsdatum samenvalt met de dag waarop president Truman zijn befaamde doctrine ontvouwde. Deze samenloop van omstandigheden was voor mij aanleiding om te achterhalen welke belangrijke gebeurtenissen er nog meer in 1947 plaats vonden. Daarom een terugblik op het jaar ’47 in de afgelopen eeuwen. 1947 Marshallhulp In 1947 werd de internationale politiek beheerst door de groeiende tegenstelling tussen oost en west. Op 12 maart 1947 hield president Harry S. Truman een rede tot het Congres waarin hij verklaarde dat de Verenigde Staten democratische landen zullen helpen die bedreigd worden door een staatsgreep of burgeroorlog, in het bijzonder als deze communistisch van aard is. Enkele maanden later, op 5 juni 1947, maakte de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken, George C. Marshall, zijn plan bekend om Europa met Amerikaanse financiële hulp er weer bovenop te helpen. Zijn plan werd in Nederland bekend onder de naam Marshallplan of Marshallhulp. Marshall vond de economische heropleving van de Europese bondgenoten van cruciaal belang voor de VS. Daarnaast vreesde Marshall dat als de Verenigde Staten geen steun zouden leveren, West-Europa in de handen van het communisme zou kunnen vallen. Eerste politionele actie De binnenlandse politiek stond in het teken van Nederlands-Indië dat zich los probeerde te maken van Nederland. Omdat geen overeenkomst kon worden bereikt over de mate van autonomie met de Republiek Indonesië, besloot het kabinet tot een militaire actie. Deze actie begon op 20 juli 1947 met als doel belangrijke economische gebieden te heroveren om de economie weer op gang te brengen. Men gebruikte de term ‘politionele actie’ om aan te geven dat het een interne Nederlandse zaak betrof. Het militair ingrijpen van Nederland werd door de internationale gemeenschap veroordeeld. Na een oproep van de Veiligheidsraad van de VN werd op 4 augustus 1947 de strijd gestaakt. In 1949 zou Nederland, na een tweede politionele actie, Nederlands-Indië uiteindelijk moeten opgeven.

72

HeerlijkHeden

HEERLIJKHEDEN

Koud en warm Meteorologisch was 1947 een jaar van uitersten. Het begon met een zeer strenge winter. Op 8 februari 1947 werd een Elfstedentocht gehouden. Op veel plaatsen was het ijs slecht en er stond een straffe wind. Een aantal schaatsers maakte zich schuldig aan overtredingen. Degene die oorspronkelijk als eerste over de streep kwam zou zelfs een gedeelte van de tocht op de fiets hebben afgelegd! Pas in augustus werd Jan van der Hoorn uit Ter Aar, die oorspronkelijk als vijfde was geëindigd, tot winnaar uitgeroepen; zijn tijd was 10 uur en 36 minuten. De zomer kreeg het predikaat ‘zomer van de eeuw’. De zomer begon op 8 mei en duurde tot 21 september. Literatuur Met zijn boek De avonden wordt schrijver Gerard Reve in één klap beroemd. Techniek In het Amerikaanse Bell-laboratorium vond op 23 december 1947 een test plaats met de eerste werkende transistor. Zonder de transistor, en de daaruit ontwikkelde chip, is de huidige informatiemaatschappij ondenkbaar. De uitvinding van de transistor behoort daarom volgens velen tot een van de belangrijkste gebeurtenissen van twintigste eeuw. 1847 De naamgever van het Bell-laboratorium, de uitvinder van de telefoon Alexander Graham Bell, werd op 3 maart 1847 in Edinburgh geboren. Vóór de uitvinding van de telefoon was de elektrische telegraaf het communicatiemiddel om over lange afstanden berichten te verzenden. In Nederland werd in 1845 de eerste telegraafverbinding aangelegd langs de spoorbaan Amsterdam-Haarlem. Later werd deze verbinding via Den Haag doorgetrokken naar Rotterdam.Vanaf 1847 mochten ook particulieren via deze lijn berichten versturen. Honger De winter van 1846/47 was lang en koud. Hierdoor ontstond er grote schaarste aan graan en aardappelen en stegen de prijzen tot grote hoogte. Mensen met een laag inkomen kwamen in ernstige moeilijkheden en er ontstonden onlusten. In Harlingen plunderde het volk een schip met voor Engeland bestemde aardappelen. In Groningen schoten ingezette soldaten met scherp op werkloze arbeiders die brood eisten. Er vielen 5 doden. In Ierland heerste hongersnood omdat drie opeenvolgende aardappeloogsten waren mislukt. 1,5 miljoen Ieren stierven van honger of door epidemieën, 1,5 miljoen anderen emigreerden naar Australië en de Verenigde Staten. Ook veel Nederlanders emigreerden naar de VS, vaak op religieuze gronden. In de nacht van 21 november 1847 verging het schip de Phoenix tijdens een storm op het Michiganmeer. 151 Nederlandse emigranten, afkomstig uit de Achterhoek, kwamen om.

HeerlijkHeden

73

HEERLIJKHEDEN

Oorlog met Mexico De emigranten arriveerden in een land dat in oorlog was met Mexico, met als inzet de grens tussen Texas en Mexico. De Mexicanen leden een verpletterende nederlaag bij Buena Vista (23 februari 1847) maar bleven zich verzetten. Het laatste verzet werd op 15 september 1847 gebroken. In februari 1848 werd de Vrede van Guadalupe Hidalgo getekend. De Verenigde Staten kregen hierbij Californië en het gebied dat nu New Mexico, Arizona, Nevada, en Utah omvat, plus gedeelten van Colorado en Wyoming. Mexico ontving hiervoor 15 miljoen dollar. De oorlog had aan 25.000 Mexicanen en 13.000 Amerikanen het leven gekost.

Tekening van stoomgemaal de Cruquius door A.Wieringa.

74

HeerlijkHeden

Cruquius Het oorlogsnieuws uit het verre Amerika zal Heemstede en Bennebroek nauwelijks hebben beroerd. De voorbereidingen voor de drooglegging van het Haarlemmermeer kreeg waarschijnlijk meer aandacht. Want begin 1847 was de aannemer, die de opdracht had gekregen om de behuizing voor de drie stoomgemalen te bouwen, in moeilijkheden geraakt. Bij het graven van de bouwput voor het stoomgemaal ‘De Cruquius’ stuitte men op een diepte van ongeveer 6 meter op een schulplaag waardoor water en loopzand opborrelden. Wat de aannemer ook probeerde, hij kreeg de bouwput niet droog. Hij zette alles op alles om het water de baas te worden. Met behulp van

HEERLIJKHEDEN

vier zware kettingmolens, twaalf heistellingen, 450 werklieden, 83 paarden en een verplaatsbaar stoomgemaal slaagde hij er in het opwellende water terug te dringen. Twee jaar later verrees het bekende neogotische gebouw met de imposante stoommachine. Strijd om een station Berkenrode trok in 1847 de aandacht door het optreden van Mr. Aarnoud Hendrik van Wickevoort Crommelin, heer van Berkenrode (1797-1881). Crommelin wilde graag een station in Heemstede. Maar de HIJSM weigerde, want “de trein mocht niet te vaak stoppen tussen Haarlem en Leiden”. Tot verbazing van Crommelin bleek later dat de trein wel op vijf andere kleinere stations stopte. Hij liet dit niet op zich zitten. Toen het spoor werd doorgetrokken naar Rotterdam kocht hij, samen met enkele vrienden, in 1846 bij Delft het Laantje van Van der Gaag. Dat laantje kruiste de geplande lijn. Hij wilde dit stuk land voor 20.000 gulden wel verkopen aan de spoorwegen, tenzij er alsnog een halte kwam bij Heemstede. De directie liet zich niet chanteren. Ingenieur Conrad liet in 1847, om het landje heen een hulpspoor aanleggen. Met veel kunst en vliegwerk kon er tóch gereden worden. Na enkele dagen zag Crommelin het absurde van de situatie in. Hij bood het stukje land gratis aan in ruil voor de halte bij Heemstede, maar hij had het bij de HIJSM verbruid: er kwam geen deal. Uiteindelijk gaf Crommelin het landje op. Diezelfde nacht trok ingenieur Conrad van de HIJSM de lijn door en ’s ochtends kon er gereden worden; langs een rechte lijn.

Het Cromme Lijntje bij Delft.Tekening van J.C. Greive, destijds gemaakt “naar eene schets in het bezit van de directie der Holl. IJzeren SpoorwegMaatschappij”.

1747 Feest op Berkenrode 1747 was een onrustig jaar in de Nederlanden. In 1740 was de Oostenrijkse Successieoorlog om de Oostenrijkse troon uitgebroken. Maria Theresia van Oostenrijk was in 1740 haar vader Karel VI opgevolgd. Andere vorsten, de latere keizer Karel VII, Filips V van Spanje en August III van Polen, meenden ook recht te

HeerlijkHeden

75

HEERLIJKHEDEN

hebben op de troon. Zo raakten bijna alle Europese mogendheden betrokken in het conflict. Oostenrijk werd hierbij gesteund door het Verenigd Koninkrijk en de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. In 1747 gaf de Franse koning bevel tot een inval in Zeeuws Vlaanderen, dat spoedig was veroverd. Lodewijk XV wilde de Republiek hiermee onder druk zetten, zodat zij zich zou onthouden van steun aan Oostenrijk. Dit doel werd niet bereikt. Daarop zetten de Fransen hun opmars voort en drongen door tot Bergen op Zoom. De stad viel in handen van de vijand. De val van deze stad gaf aanleiding tot oproeren. Het volk van de republiek riep om een leider, een stadhouder, net als vroeger, een Prins van Oranje die de problemen zou oplossen. De Staten van Holland en Zeeland benoemden Willem Karel Hendrik Friso, stadhouder van Friesland, Groningen en Gelderland, tot stadhouder van hun eigen gewesten. Zo kwam een eind aan het Tweede Stadhouderloos Tijdperk. Maar de nieuwe stadhouder was geen veldheer en had geen beslissende invloed op het krijgsverloop. Een jaar later kwam met de Vrede van Aken een einde aan deze oorlog. De benoeming van de nieuwe stadhouder was voor Mattheus Lestevenon, sinds 1734 Ambachtsheer van Berkenrode, aanleiding op 4 mei 1747 het huis Berkenrode te illumineren met vetpotjes en kaarsen. Dit zou door onoplettendheid uitlopen op een ramp. Want in de nacht van 4 op 5 mei brak er brand uit met als gevolg dat het huis grotendeels uitbrandde. 1647 ‘Finest hour’ van Adriaan Pauw Op 14 maart 1647 overleed stadhouder Frederik Hendrik. Op dat moment waren de vredesonderhandelingen met Spanje in volle gang. De Republiek had hierbij, dankzij de diplomatieke inzet van Frederik Hendrik, de steun van Frankrijk en de Engeland. Frankrijk steunde de Republiek met geld en met de Engelsen was een verbond aangegaan door het huwelijk van Willem II met Maria Stuart, de dochter van de Engelse koning Karel I. In 1646 startte Frederik Hendrik de vredesonderhandelingen met Spanje. Adriaan Pauw speelde hierbij als afgevaardigde voor Holland een belangrijke rol. Hij had zitting in de delegatie van de Republiek op het congres te Münster (1646-1648). In de herfst van 1647 werd overeenstemming bereikt over een voorlopig traktaat met Spanje. De ratificering daarvan zou Pauw en zijn medestanders nog heel wat hoofdbrekens kosten. Zo wilde bijvoorbeeld Utrecht alleen vrede sluiten in overleg met Frankrijk. Toch werd op 30 januari 1648 het verdrag door vijf van de zeven gewesten ondertekend. Een klinkend succes voor Pauw, die door zijn persoonlijke tussenkomst tal van partijen had overtuigd of gewoon zijn zin had doorgedreven. De voor de Republiek gunstige bepalingen voor de vrede waren voor een groot deel zijn verdienste.

76

HeerlijkHeden

De Stier 1647 is ook het jaar van ‘De stier van Potter’. Paulus Potter was 21 jaar toen hij ‘zijn’ stier schilderde. Waarschijnlijk was het doek in opdracht vervaardigd, maar het is niet duidelijk voor wie het schilderij bestemd was en waar het moest komen te hangen. Enkele jaren later overleed Potter, 28 jaar oud, aan de gevolgen van tuberculose.

In 1947 werden bij opgravingen de fundamenten van het Oude Slot blootgelegd.

Hempstead De West Indische Compagnie benoemde in 1647 Peter Stuyvesant tot directeur generaal van Nieuw-Amsterdam. Onder zijn bewind vond een grote uitbreiding van de nederzetting plaats op de zuidelijke punt van Manhattan. Enkele projecten die Stuyvesant tot stand bracht waren de beschermingsmuur op Wall Street, de aanleg van een kanaal dat later Canal Street werd, en Broadway. Omstreeks deze tijd wordt bij Nieuw-Amsterdam ook het plaatsje Heemstede, het huidige Hempstead, gesticht. Ten slotte is 1647 het overlijdensjaar van de dichter en historicus Pieter Corneliszoon Hooft en de Italiaan Torricelli, wiskundige en uitvinder van de barometer. 1547 Op 28 januari 1547 overleed Hendrik VIII, koning van Engeland en Ierland. Tijdens zijn bewind, in 1534, scheidde de Anglicaanse kerk zich af van de kerk van Rome. Verder is Hendrik VIII vooral bekend om zijn zes vrouwen. In Rusland vond op 16 januari de kroning plaats van de 17 jarige Ivan IV, later bijgenaamd de Verschrikkelijke, tot (eerste) Tsaar aller Russen. Begin 1547 versloeg Karel V de protestanten in de Schmalkaldische Oorlog met de slag bij Muhlberg en stond hij met zijn leger voor de poorten van Wittenberg. De keurvorst werd gedwongen de ‘Wittenberger Kapitulatie’ te ondertekenen, waarin hij de stad overgaf. Op 23 mei 1547 reed Karel V Wittenberg binnen en bezocht toen ook het graf van Luther. Over deze gebeurtenis zijn vele verhalen in omloop, die echter niet bewezen kunnen worden. Zo zou aan de keizer zijn

HeerlijkHeden

77

HEERLIJKHEDEN

voorgesteld om de stoffelijke resten van de ketter alsnog aan de brandstapel prijs te geven. Waarop Karel antwoordde: “Hij heeft zijn rechter gevonden. Ik voer oorlog met de levenden en niet met de doden.” 1447 Paus Nicolaas V gaf de eerste aanzet tot de bouw van een nieuwe basiliek, de Sint Pieter. Ook verzamelde hij 800 codices (handschriften), die de basis vormden voor de Biblioteca Vaticana.Volgens tijdgenoten bleef Nicolaas V, ondanks zijn tiara, de onberispelijke priester die hij altijd was geweest en liet zich niet verleiden tot nepotisme. Een unicum voor een renaissancepaus. Voor het eerst wordt de naam Schiphol vermeld. Hendrik van Borsselen, Heer Van Der Veere, gaf op 11 september 1447 een schriftelijke vergunning aan Reyner Struys, pastoor van de Kerk in Amstelveen, om “vier maden lands liggende in de Aelsmerbanne in Sciphol” te verkopen en de opbrengst te besteden aan een nieuw kerkgebouw. Over de herkomst van de naam Schiphol bestaan meerdere verklaringen. Een verklaring is dat Schiphol de naam was van een stuk moerassig land, dat gebruikt werd om hout vandaan te halen. Schip komt dan van het Gotische woord ‘scip’, dat hout betekent. Een andere verklaring is dat ooit op deze plek een baai lag. Schepen dreven bij zuidwester storm deze baai binnen, liepen aan de grond en vergingen. Schiphol zou dan betekenen ‘plaats van het vergaan van schepen’. Maar bij de drooglegging van de Haarlemmermeer en de bouw van het huidige Schiphol zijn bij mijn weten geen scheepswrakken gevonden. Na het overlijden van heer Gerrit van Heemstede (achterkleinzoon van de vorige Gerrit) eind 1446 werd deze kort daarop opgevolgd door zijn zoon Jan van Heemstede, die huwde met Beatrix van Alkemade. 1347 Op Sicilië kwam in 1347 een schip aan waarvan de bemanning was besmet met de pest (veroorzaakt door besmette vlooien uit bontvellen die afkomstig waren uit Mongolië). Dit vormde het begin van de Zwarte Dood in Europa. Binnen enkele jaren stierf een kwart van de Europese bevolking. Pas omstreeks 1700 was de ziekte in West-Europa verdwenen. Uit recent Engels onderzoek blijkt dat de Zwarte Dood mogelijk een variant was van het Ebola-virus dat nog steeds rondwaart in Afrika. In 1347 zegelde Gerrit van Heemstede, lid van de Grafelijke Raad, voor het eerst zijn brieven met ‘Heemstede’.

78

HeerlijkHeden

HEERLIJKHEDEN

1247 Uit deze periode stammen de oudste bronnen waarin Heemstede en Bennebroek worden vermeld. Heemstede maakte in de middeleeuwen deel uit van het Haarlemmerambacht. In 1245 kreeg Haarlem stadsrechten. Geleidelijk zijn de omliggende gebieden waaronder Heemstede door de graven van Holland beleend aan hen toegewijde ridders. 1247 is vooral het jaar waarin Graaf Willem II wordt gekozen tot koning van het Heilige Rooms-Duitse Rijk. Willem II verleende stadsrecht aan de steden Haarlem (1245), ‘s-Gravenzande en Delft (beide in 1246), en Alkmaar (1254). Ook koos hij Den Haag als plaats voor zijn nieuwe paleis. In 1253 nodigde de paus hem uit om zich in Rome tot keizer te laten kronen.Voor zijn kroning wilde Willem II eerst nog de West-Friezen onderwerpen. Dit werd zijn noodlot want begin 1256 zakte hij in de buurt van Hoogwoud door het ijs. Enkele West-Friezen sloegen hem dood en verborgen het lijk onder de haardplaats van een nabijgelegen boerderij. En verder … Ook in de eeuwen voor 1247 zijn er opmerkelijke jaren ’47 geweest. In 1147 werd Lissabon, na een maandenlange belegering, op de Moren veroverd. 1147 was ook het stichtingsjaar van Moskou en het jaar van de mislukte tweede kruistocht. In 647 werd de Al-Aksa moskee op de tempelberg in Jeruzalem voltooid. Honderd jaar eerder in 547 vielen de Angelen Britannia binnen. In het jaar 447 versloegen Byzantijnse troepen de Hunnenleider Attilla. In 147 vierde Rome met grote feesten haar 900-jarig bestaan. En in 47 bouwen de Romeinen een fort dat zou uitgroeien tot de stad Utrecht. Afsluitend Een blik in het verleden werpen is makkelijker dan de toekomst voorspellen. Wat 2047 ons zal brengen weet niemand. De toekomst voor de VOHB ziet er echter zonnig uit en zoals het er nu naar uitziet, zal de vereniging in 2047 haar eeuwfeest kunnen vieren! Kees de Raadt

HeerlijkHeden

79

HEERLIJKHEDEN

LEZERS OVER HEEL DE WERELD Het merendeel van onze VOHB-leden woont, begrijpelijkerwijs, in Heemstede, Bennebroek of de directe omgeving. Maar ook mensen die hun jeugd hier hebben doorgebracht of hier een groot aantal jaren hebben gewoond, blijven vaak verknocht aan hun oude woonplaats en lezen de HeerlijkHeden met veel belangstelling. Binnen Nederland, maar ook ver daarbuiten. In ons vorige blad riepen we die ‘lezers van ver weg’ op om contact met ons op te nemen. Twee reacties leest u hieronder. De heer Van Rooden uit Australië, brief Mijn naam is Jan van Rooden, geboren op 8 januari 1927 op de Binnenweg 199, waar mijn grootouders, Johannes P.J.Tushuizen en Maria de Laat, een maatkledingzaak hadden. Mijn ouders, Herman van Rooden en Hendrica Tushuizen, kwamen in 1926 terug van hun verblijf in Den Helder, waar mijn vader als kleermaker werkte voor de marine. Mijn schooljaren bracht ik eerst door op de bewaarschool van de zusters aan de Kerklaan, en later op de lagere school, St. Joseph, op de Herenweg, bij de broeders van De la Salle. Heemstede was voor mij altijd een fijne plaats, niet alleen mooi; het had een gezellig dorpse aantrekkelijkheid. U zult vragen, waarom ben je dan weggegaan? Het waren de omstandigheden na de oorlog, die er ons toe dwongen. Als jonge mensen, midden in de twintig, konden we geen huisvesting vinden. Dat ging op de eerste plaats naar mensen met kinderen. Ik had al twee broers in Nieuw-Zeeland. Het was omdat mijn verloofde verpleegster was, dat we binnen een jaar goedkeuring kregen te emigreren. We trouwden op 5 maart 1955 voor de wet op het Raadhuis, bij meneer Hermans, en op 12 maart 1955 vertrokken wij met de Johan van Olden Barneveld , met 1000 andere landgenoten naar Australië! Dat is nu 52 jaar geleden. Het was niet makkelijk. Je pakte alles aan om vooruit te komen. De plaats waar mijn wieg heeft gestaan zal ik nooit vergeten en daarom kijk ik iedere keer uit naar HeerlijkHeden om op de hoogte te blijven. Met vriendelijke groeten, Jan van Rooden Als bijzonderheid willen we nog vermelden dat het huis van meneer van Rooden in Australië ‘Berkenrode’ heet. Mevrouw Catcher-Lekx uit Canada, telefonisch interview Clazien Lekx werd geboren in 1926 en woonde tot 1940 op een wel heel historisch plekje, namelijk in wat nu het Theehuis is bij het Oude Slot. “Mijn vader was zetboer voor de familie Beels, toen de eigenaars van het Oude Slot. Toen hij genoeg gespaard had, kocht mijn vader zijn eigen boerderij aan de Prinsenlaan,

80

HeerlijkHeden

op nummer 48. Dat was in oktober 1940. De vorige eigenaar van de boerderij was boer Jansen. Mijn vader was melkveehouder en maakte zelf boter en kaas. Hij had één of twee knechts en die ventten de melk uit. Ik was de oudste van zeven kinderen. Ik ging naar de Nicolaas Beetsschool, en daarna, toen ik 13 of 14 was, ging ik van school om ook te gaan venten. Ik hielp mijn vader al vanaf mijn twaalfde jaar.” Clazien wist van aanpakken en moet een sterke meid geweest zijn, want ze nam alles op de fiets mee. Op de opmerking dat dat dan natuurlijk niet veel was, begint ze te lachen: “Ha. Dat dacht je! Ik had een fiets met voor op de bagagedrager een 20-liter melkkan met een kraantje, aan mijn stuur aan weerszijden nog eens 5 liter en in de tassen achterop zat pap, yoghurt, room en kaas. Aan mijn arm had ik nog een mandje met eieren. Er is nooit iets gebeurd. Eén keer ben ik gevallen toen mijn wiel in de tramrails kwam bij de Blauwe Brug, maar dat was aan het eind van mijn route en toen had ik bijna niets meer bij me. Mijn vader moest wel mijn fiets gaan ophalen, want die had een heel krom wiel. Later had ik op de Glip mijn eigen wijk en gebruikte ik een handkarretje.” In de loop van de oorlog moest vader Lekx kiezen.Van de Duitsers mocht hij niet én boer zijn én melk uitventen. Hij koos toen voor het boer zijn met als argument: ‘Ik ga geen taptemelk drinken!’

Wat nu het theehuis is bij het Oude Slot, was vroeger een woonhuis. In de jaren ’20 en ’30 van de vorige eeuw woonde daar de familie Lekx. Vader Lekx was zetboer voor de familie Beels.

HeerlijkHeden

81

Na de oorlog besloten vader en moeder Lekx om te gaan emigreren. In 1950 vertrok het gezin, met alle zeven kinderen, met de boot naar Canada. “We hebben er nooit spijt van gehad, geen van allen. Mijn ouders zijn één keer in Nederland terug geweest, in 1961 of 1962. Ook ik ben maar één keer teruggeweest. Dat was in 1983. Toen was er een reünie van de Nicolaas Beetsschool en daar ben ik naar toe geweest. Daar kwam ik mijn oude schoolvriendin Tineke Oosterhoorn ook weer tegen. Zij heeft me overgehaald om lid te worden van de VOHB. Ik lees de HeerlijkHeden nu dus al bijna 25 jaar!” In mei 1983 vierde de Nicolaas Beetsschool (toen nog gevestigd aan de Voorweg/Bosboom Toussaintlaan) haar 80-jarig bestaan. Vl.n.r.: Wim van Pel, Chris Catcher, Clazien Cather-Lekx, oud-onderwijzer en -schoolhoofd Piet van Noppen, Kees Lekx, Tim Visser van de organisatie en Johan Kruiderink, die vijftig jaar werkte op de Heemsteedse secretarie.

82

HeerlijkHeden

Veertien leden in het buitenland In totaal heeft de VOHB veertien buitenlandse leden, twee in Duitsland, één in Engeland, twee in Frankrijk, één in Italië, twee in Canada, vier in Amerika en twee in Australië! In onze oproep in de vorige HeerlijkHeden vroegen we ook om reacties van mensen die al heel lang lid zijn van de VOHB. We zijn er niet achter gekomen wie de meeste jaren lid is (wij houden dat zelf niet bij). In de komende tijd kunt u nog een aantal interviews verwachten naar aanleiding van de overige binnengekomen reacties. Marloes van Buuren

HEERLIJKHEDEN

DE VOHB GEEFT ANTWOORD OP VELE VRAGEN Op de openingspagina van HeerlijkHeden vindt u onder het kopje ‘Historische informatie’ de naam van Hans Krol. Wie iets wil uitzoeken over het huis waarin hij of zij woont, een oude foto zoekt of informatie wil hebben over iets anders dat direct met de historie van Heemstede en Bennebroek te maken heeft, komt bij hem terecht. Niet alleen de eigen leden maar ook vele anderen stellen hun vragen.Vroeger gebeurde dat per brief of telefonisch, tegenwoordig vooral via de website. De vragenstellers zijn particulieren maar ook mensen van musea, architectenbureaus, historische verenigingen of andere organisaties. Als u de lijst bekijkt van 2006 en begin 2007, krijgt u een goede indruk van het brede scala van onderwerpen. Het gebeurt maar hoogstzelden dat Hans Krol het antwoord schuldig moet blijven. Loopt u al een poos rond met iets wat u wel eens uitgezocht zou willen zien, aarzel dan niet om contact op te nemen. Het levert vaak ook weer een leuk artikel op voor HeerlijkHeden. 2006 Vraag aan de VOHB over: - Historie Zuiderhout en naamgeving

Persoon/instantie die de vraag stelde: B. Aleva, Haarlem

- Crayenesterschool

mw. M. Roos, Heemstede

- Schilderij Willem Vester

mw. J. Helderman, Haarlem

- Graven monumententuin

S. Huys (gemeente Heemstede)

- 350 jaar Leidsevaart (2006 + jan. 2007)

mw. M. Smitsloo, Oegstgeest; mw. A. Aarts,



Prov.Atlas N.H.; R. van Dommelen,



Oegstgeest; mw. M. Bultink, Hillegom

- Bevrijdingsmonument Heemstede

mw. J. Lemmens (Nat. Comité ’45)

- Rhee

D. Böing (gemeente Heemstede)

- Bodemvondsten Cruquius

mw. José v.d. Klashorst

- Burgemeester Jan Reeland/Lestevenon

B. Sliggers (Teylers Museum)

- Jupp Henneböhl/De La Salle

M. Schut (Hilversum/Munster)

- ‘Cromme lijntje’ van Crommelin

mw. S. Hendriks (Teleac)

- Boek Chr. J. van Vliet (Stichting Unicum Heemstede) - Heraldisch devies Hendrik van Brederode

Ewout Sanders (NRC) Cees Schenkel, Heemstede

- Firma Enschedé

F. v.d.Voort, Capelle a.d. IJssel

- Pand Binnenweg 8, Bennebroek

mw. J. Seyferth,Vriescheloo

- Pand Blekersvaartweg 24, Heemstede

mw. A. Dalinghaus

- J.Verdoorn (oorlogsslachtoffer)

J. A. Does, Oosterend (Texel)

- Fotoafdrukken Heemstede

mw. F. Versteeg (Spanje)

- E.O. Moltzer (oorlogsslachtoffer)

mw. M. Moltzer, Australië

- Paul Schoenrock (paardenpikeur)

M. van der Pols,Veldhoven

- Joodse oorlogsslachtoffers Heemstede

Jerry Meents, Ogden, USA

- Familie Keyser-Wils

R. Haans, Turnhout, België

HeerlijkHeden

83

HEERLIJKHEDEN

- Cosie, met bijnaam Schaphals de Jonge

mw. Anna S. de Haas, Amsterdam

- Harmonie St. Michaël

mw.Y. Schouten, Heemstede

- De Hartekamp

Jan Holwerda, Arnhem

- Minerva Theater

L. Bouwmeester, Heemstede

- Architect Meuleman

Ernst Manger (Arch. bureau, Delft)

- Foto’s gasfabriek aan de haven

Clemens Mens, Heemstede

- Ontwerp J.D. Zocher van Meer en Berg

mw. Carla Oldenburger, Rhenen

- Afbeelding raadhuis Bennebroek

P. van der Velde, Ermelo

- Moeder van Ida Gerhardt

mw. Mieke van den Berg, Wassenaar

- Schapenbosch/Croesbeek/Moens

D. de Clercq, Lisserbroek

- Foto starttoren K.R.Z.V. ’t Spaarne

Van Langelaar, Haarlem

- Pluimveevereniging De Eendracht

De Winter, Heemstede

- Fonteinen Meer en Berg

M. Stokroos, Akersloot

- Familie Elfring

R.W. Philippo, Hardinxveld-Giessendam

- Bezoek Kon. Wilhelmina Bennebroek, 1915 Mw. Ina Mostert,Vogelenzang - Maasstraat Heemstede

M.C.H. Legeer, Weert

- Bunkerbouw Heemstede

G. Bellers, Hengelo, Ov.

- Ketelaar

T. Lentz,Veenendaal

- Biljartkamers Heemstede (Oude Slot)

C. Sprangers, Dongen

- Herman Frederik Bultman

H. Bouwman, Apeldoorn

- Bronzen kerkklokken

E. Destrée (Meerhistorie, Hoofddorp)

- Linnaeus en de Hartekamp

P. Dijk (National Geographic Magazine Ned./



België, Diemen)

- Genealogie Pauw

De Paula Lopes, Amsterdam

- Gebied rond het Oude Slot

(Jeroen Schipper Architecten, Rotterdam)

- Adriaan Pauw als verzamelaar

dr. M. Keblusek (Universiteit Leiden)

- foto Landzichtlaan

mw. L.O. Weygers, Amsterdam

- Manpadshoek

L. Bos, Heemstede

- Dorstige Kuil

mw. M. van Vlijmen, Haarlem

- Sint Bavokerk

P.E. Bijvoet, Leiden Onopgelost:

Niet opgelost konden worden: Foto van kangoeroes bij Molentje Groenendaal

Mw. C. van Leeuwen

Foto van burgemeester Van Hardenbroek (Bennebroek) in jagerstenue



(St.Vijverberg Naarden)

2007, januari - Vinkenbaan Heemstede

84

HeerlijkHeden

I. Matthey, Amsterdam

- Labberlotten

Doopsgezinde Bibliotheek, UB-Amsterdam

- Dokter Th.W. van Luenen

K.M. Kemper/mr. J.M. Pijls, Haarlem

- Maarten Vaars (1841 geb. Heemstede)

W. Timmer



(Hist. Kring Abcoude-Baambrugge)

- Woningbouwstichting ‘Op Eigen wieken’

E. Langerijs

- Groenendaal/Alg. Begraafplaats

Jan v.d. Reep (gemeente Heemstede)

- (Nieuw) Unicum

F. Zwart, Krimpen a.d.IJssel

- Fotofafdruk ijsbaan De Volharding

mw. M. Olthoff, Haarlem

- Duivenvoorden

J. van Duivenvoorden, Hillegom

HEERLIJKHEDEN

JAARPROGRAMMA 2007 Ook in 2007 willen de leden van de evenementencommissie er weer een goed cultureel jaar van maken! Het programma voor het jubileumjaar ziet er als volgt uit: Kleine excursie naar het Cruquiusmuseum op zaterdag 14 april 2007 Op zaterdag 14 april is er een excursie naar het Cruquiusmuseum. Hoewel het niet ver weg is, hebben velen dit museum nog nooit van binnen gezien. Omdat 14 april in het landelijke Museumweekend valt, is de toegangsprijs gereduceerd. Voor houders van een museumjaarkaart is de entree € 2,-, voor alle overigen € 5,-. Dit is inclusief de rondleiding. We verzamelen om 10.30 uur bij de ingang van het museum. Er zullen twee rondleiders voor ons klaar staan. Na afloop van de excursie kunnen we (voor eigen rekening) gezamenlijk een kopje koffie drinken in het ernaast gelegen Theehuis. Wilt u graag mee? Geeft u zich dan telefonisch op bij mevr. Eveline van Bemmel: 023 528 26 59. Wie zich wil voorbereiden kan vast een kijkje nemen op www. museumdecruquius.nl. Jubileum van de VOHB op 24 april 2007 Op 24 april is de jubileumbijeenkomst van de VOHB in Het Oude Slot. (Zie pagina 54) Open Monumentendag op 8 september 2007 Het thema van de Open Monumentendag is ‘Monumenten van de twintigste eeuw’. Welke monumenten er in Heemstede worden opengesteld is nog niet bekend. Dit leest u in de volgende HeerlijkHeden. Grote excursie naar Leiden op zaterdag 15 september 2007 De evenementencommissie heeft dit jaar gekozen voor de mooie stad Leiden. Dit in verband met het 350-jarig bestaan van de Leidsevaart. Aan de voorbereiding van de excursie wordt momenteel hard gewerkt. Omdat Leiden niet zo ver weg is, hebben we des te meer tijd om naast een stadswandeling en een boottocht ook zelf nog wat rond te snuffelen! Noteert u bovenstaande data alvast in uw agenda. We hopen u bij een of meer van deze activiteiten te mogen ontmoeten! Namens de evenementencommissie, Theo Jonckbloedt

Het wapen van Leiden op de tolpoort die vroeger bij Heemstede aan de Leidsevaart stond. Nu is de poort de toegang tot het tennispark in wandelbos Groenendaal.

HeerlijkHeden

85

HEERLIJKHEDEN

3½ EEUW LEIDSEVAART 1657 – 2007, DEEL 2 Dit jaar wordt vooral in Leiden, Oegstgeest, Lisse en Haarlem herdacht dat de Leidsevaart in 1657 tot stand kwam. De 29 kilometer lange vaart van Haarlem naar Leiden loopt door de volgende plaatsen en buurtschappen: Heemstede, Bennebroek,Vogelenzang, Ruigenhoek, Hillegom, De Zilk, Lisse (‘Halfweg’), Noordwijkerhout, Noordwijk,Voorhout, Oegstgeest en Warmond. Eigenlijk had het jubileum vorig jaar gevierd moeten worden. Omdat een latere auteur per abuis schreef “het jaer daer aan volgende” (na 1656) is het misverstand ontstaan dat de eerste spade van de Leidsevaart op 26 september 1657 is gestoken, in plaats van dinsdag 26 september 1656. Een deel van het werk is namelijk afzonderlijk aanbesteed en, omdat het heel tijdrovend was, ook eerder

Officiële aankondiging van de aanbesteding voor het graven van de Leidsevaart in 1657 (afbeelding verkregen van A.J. Smits-Ciggaar uit De stamboom van de familie Ciggaar.).

86

HeerlijkHeden

HEERLIJKHEDEN

begonnen. Het betreft hier de ‘parken en vakken’ 32 tot en met 36, het stuk tussen Bennebroek/Vogelenzang en Hillegom. Dit deel, 325 roeden ofwel 1.225 meter, moest worden uitgegraven in de oude strandwal, wat een zwaar karwei was. De aanbesteding van de parken 1 tot en met 3 vond plaats op 10 februari 1657 in Leiden en die van de overige 42 ‘parken’ (ieder park was 100 Rijnlandse roeden = 12 voet = bijna 378 meter) op 27 februari 1657 in de ‘Nieuwe Doelen’ in Haarlem. Het werk begon omstreeks 15 april en 6½ maand later was de Leidsevaart gereed. In de 17e eeuw sprak men van “een onmooglyk wonder” omdat de vaart en jaagpad met mankracht in zo’n kort tijdsbestek tot stand kwamen. De totale kosten bedroegen volgens een berekening 456.000 gulden. Een chronologisch overzicht (1656-1657) - 6 april 1656: de Staten van Holland verlenen octrooi voor het graven. - Juni 1656: de landmeters Andries van der Walle en Joris Gerstecoren tekenen de eerste kaart van het tracé. - 12-20 juni 1656: de gronden langs het traject zijn getaxeerd ten behoeve van aankoop en schadevergoeding. - 24 juni 1656: publicatie over het graven van de vaart.Voor bezwaarschriften kon men zich richten tot de secretaris van Rijnland. - 22 september 1656: brief van Mattheus Steyn, commissaris van de Trekvaart aan zijn collega in Leiden, dat op dinsdag 26 september een begin wordt gemaakt met het afzanden van de duinen tot het meerwater voor de trekvaart, gelegen tussen het Quade laantje en de Margrietenlaan (Bennebroek/Vogelenzang tot Hillegom). - 26 september 1656: Hugo en Johan Steyn verrichten ceremonieel de ’eerste spit’.

Fantasietekening en -gravure van J.van Meekren van een brug over de Leidsevaart waarbij het Huis te Manpad als kasteel is afgebeeld.Vervaardigd om o.a. het huwelijk in 1650 van Jacob Heiblocq, eigenaar van de Hartekamp, met Maria de Lange, stiefdochter van Hendrik van de Camp van Huis te Manpad te symboliseren.

HeerlijkHeden

87

HEERLIJKHEDEN

- December 1656: de landmeters Van der Walle en Gerstecoren voltooien de grote kaart in 40 bladen. - 27 februari 1657: aanbesteding van het (resterende) werk in Haarlem. - 15 maart 1657: de laatste graafwerkzaamheden zijn begonnen. - 6 oktober 1656: provisionele ordonnantie over de toekomstige dienstregeling van de trekschuit. - 31 oktober: eerste vaart. - 1 november 1657: begin van de reguliere dienstregeling tussen Haarlem en Leiden. Gedenkpenning en lofdichten Ter herinnering aan het werk hebben de burgemeesters van Haarlem een sierlijke gedenkpenning laten munten. Deze is pas in 1659 geslagen en afgebeeld in het vierdelige boek van Gerard van Loon: Beschrijving der Nederlandsche historiepenningen [van 1555-1714], 1723-1731. “Ter gedachtenis van den gebaanden weg en de gegraave Vaart voor de Trekschuiten tot ’t gebruik van ’t Gemeen en gemak van de Reizigers, Huig en Johan Steyn het werk aanvoerende, en de vier Heeren, Cornelis Guldewagen, Gaaf Fabritius, Mattheus Steyn, en Frans Woutersz. Het van Stadswegen bestierende, hebben Burgemeesters des jaars 1659 dezen Penning laten munten.” Verder vervaardigeden twee Haarlemse rederijkers, Cornelius Gravesteyn en de meer bekende Francois Snellinx (lid van de ‘Wijngaardranken’), ieder een (hoogdravend) vers. Bij beide gedichten staat vermeld: “Op den laatsten van Wijnmaand, des jaars 1657 bevaren ingewijd.” Een deel uit het lofdicht van F. Snellinx (1627-1669) luidt: “Rey-Zangk op de trekvaart tusschen Haarlem ende Leyden, door ’t goedvinden van d’E. Heeren der zelve steeden bestemdt te maaken, uyt last van haare E.Heeren Gevolmaghtighden daar oover gesteldt, en eerstmaals bevaaren den laatsten van wijnmaandt 1657. (Spaarne) De Burgervoogden die aan ’t Spaar En aan den Rynstroom, neemen waar Het groot bestier van Stadt en Staat, Beslooten in haar wyze Raat, Om tot gemak van ieder, een, Die reizen moet van Stee’n tot Stee’n (van stad tot stad) En wordt door ’t leedenschokken moe (van ’t geschud der ledematen, in een koets) Van Haarlem af tot Leiden toe Een vaart te maken (…) Schoon ’t duijn verkruijen in ’t byzonder Geacht wierdt een onmooglyk wonder.”

88

HeerlijkHeden

De Leidsevaart bij de Manpadslaan, ca 1910.

Veerschippers Bekende veer- en kleerschippers in de ambachtsheerlijkheid Berkenrode (in 1857 door Heemstede geannexeerd) waren leden van de familie Kroon. Zij voeren sinds 1744 heen en weer tussen Amsterdam en Heemstede/Berkenrode, o.a. voor het vervoer was wasgoed, post en andere goederen.Van de ambachtsheer hadden ze toestemming in de Leidsevaart te laden en te lossen. Jan Jacobszoon Kroon (1698-1789) had de begeerde beurtvaartlicentie bemachtigd en hij werd opgevolgd door zijn zonen Pieter en Maarten. Broer Jan Kroon moest 25 gulden recognitie aan de “ordinaire veerschippers” betalen om in de Leidsevaart af te meren voor het bezorgen van goederen bij de hofsteden Oosterduin, Ipenrode, Leyduin en Woestduin. Toen Pieter Kroon senior in 1828 overleed mocht de weduwe met behulp van haar 13-jarige zoon Pieter junior ondanks het verval dit veerbedrijf voortzetten. In de ‘Nederlandsche Dorp- en Stadbeschrijver’ (1796) staat te lezen: “De Heerlijkheid heeft twee eigene schippers welken uit de Leidsche vaart op Amsterdam vaaren; dit echter kan me niet eigenlijk voor eene reisgelegenheid houden: intusschen zijn die gelegenheden op de omliggende plaatsen en aan de Leidsche vaart voornoemd, voldoende genoeg”. Onder Heemstede wordt gemeld: “Men kan ook naar de mannenpads brug gaan, om met de aldaar passeerende trekschuit naar Leiden te vertrekken” en bij Bennebroek worden als reismogelijkheden genoemd: 1) de “kleereschuit” die ook passagiers meeneemt; 2) herberg de Geleerde Man, vanwaar men van de postwagen tussen Haarlem en Leiden gebruik kan maken, en 3) naar de Leidsevaart gaan voor de passerende trekschuit.

‘De Kapel’, gelegen aan de Leidsevaart, ter hoogte van de Manpadslaan 7. (Foto:V. Klep)

HeerlijkHeden

89

HEERLIJKHEDEN De blauwe tram naar Zandvoort rijdt over de brug over de spoorbaan. De elektrische tram kruiste de spoorbaan Haarlem Leiden en reed daarna parallel aan de Zandvoortselaan naar Zandvoort.

90

HeerlijkHeden

Hofsteden langs de Leidsevaart in Heemstede en Berkenrode De aanleg van de Leidse trekvaart heeft de vestiging van Amsterdammers op hofsteden in de zomermaanden gestimuleerd. In 1688 maakte kunstenaar Romeyn de Hooghe (1645-1808) een fraaie kopergravure van de godin Diana/Artemis met op de achtergrond een gezicht over de Leidsevaart. Tussen de Heerenweg en de Leidsevaart lagen op grondgebied van Heemstede en Berkenrode de volgende buitenplaatsen: Eindenhout (sinds 1927 Haarlem), Oud Berkenroede, Westerduin, Berkenrode, Duin en Vaart (waar nu de Geleerdenwijk ligt), Ipenrode, Huis te Manpad en de Hartekamp.Verder aan de westzijde nog Boekenrode, Leyduin, Woestduin en Croesbeek (Schapenbosch), grotendeels bij Vogelenzang gelegen. Het gereedkomen van de trekvaart betekende een betere ontsluiting via het water. Langs de vaart kwam een ‘trekweg’ met jaag- en rijpad. Nu konden de Amsterdamse heren niet alleen met hun rijtuigen hun buitenplaatsen bereiken, maar ook hun eigen jacht afmeren. Er kwamen dan ook aanvragen bij de overheid om steigers met palen in de Leidsevaart te plaatsen. De Zweedse reiziger Bengt Ferrner noteerde in zijn dagboek op 20 juni 1759 na aankomst bij de Hartekamp: “Hier zag men een ook een mooie grot, een fontein, een menagerie en vrolijke wandelwegen, die naar de Vaart leidden, waardoor de trekschuiten naar Leiden en Haarlem voeren.” In deze periode was de Amsterdamse bankier George Cliffort eigenaar van de Hartekamp. Van 28 mei 1733 dateert een bij Everardus van den Burgh in Den Haag notarieel vastgelegde overeenkomst over het gebruik en vervoer van zand van een stuk duin bij paal 16 op de weg van Bennebroek naar Heemstede, zoals afgesproken

HEERLIJKHEDEN

“in de Schuijt vaerende van Haerlem nae Amsterdam.” Met het graven van de Leidsevaart in 1656 zijn de Achter- en Voorkoekoek (= Ipenrode), die daarvoor één geheel waren, geografisch van elkaar gescheiden. Achter-Koekoek ligt nu in Vogelenzang. De toenmalige eigenaar Cornelis Ormeo, uit een geslacht van Lombardische geldschieters, bouwde vermoedelijk op de bestaande boerenhofstede ‘Voorkoekoek’ (nu Ipenrode) tot ‘heerschapshuis’. Op 2 juli 1757 kreeg de toenmalige eigenares, weduwe Sautyn-Geelvinck, toestemming van de ‘Heeren van de Leidsche Trekvaart der stad Haarlem’ om een houten beschoeiing te maken in plaats van de voorheen “gemaeckte panneschoeying”. “Begraven: op 8 december 1717 te Heemstede: een kint van Trijntje Jans in onecht geteelt bij…heeft in de trekschuit den arbeidt gekregen, is aan de Manpadt door de schipper uitgeset, en is ten huise van Sijmen de Breem verlost. Begraaven door ordre van de schout.” (Noord-Hollands Archief, DTB-Heemstede) Heemstede De Schouwtjesbrug ligt nu in Haarlem, maar dit was vóór de annexatie in 1927 Heemsteeds grondgebied.Vanuit Haarlem gezien was het de eerste Heemsteedse brug over de Leidsevaart. Kort na de aanleg van de Leidsevaart, maar volgens een andere bron al 20 jaar eerder, is bij die brug een horecaonderneming gevestigd. Vanouds heette dat bedrijf ’t Schouwtje’ bij de Schouwtjesbrug. Uit een op 20 mei 1658 gedateerde akte blijkt dat burgemeester en schepenen van Haarlem op het grondgebied van de heerlijkheid Heemstede aan Jan Gerrit Wijncamp een hoekje grond in erfpacht afstonden om daarop een huis te bouwen en een herberg in te richten. De grond lag ten westen van de Leidsevaart, bij de eerste brug op de hoek van de Pijlslaan en was 67 roeden groot. De pacht bedroeg 16 gulden en 15 stuivers per jaar. Hier vindt de huidige cafetaria/snackbar ’t Schouwtje’, Leidsevaart 336, dus haar oorsprong. De oude herberg, in de 17e en 18e eeuw ook ‘Heerenlogement’ en na een verbouwing omstreeks 1780 het ‘Nieuwe Heerenlogement’ geheten, is in de loop van zo’n 3½ eeuw vele malen van eigenaar veranderd. In 1781 was bij de uitspanning een overdekte kolfbaan en bedroeg het totale oppervlak ruim 950 meter. Bijna twee eeuwen later kocht A.M.S. van Gennip in 1976 het café met bijbehorende woningen, intussen gereduceerd tot een oppervlakte van 150 vierkante meter, voor ƒ 60.000,-. De Schouwtjesbrug werd in 1961 geheel vernieuwd. In 2006 is aan het zuidelijk deel van de Leidsevaart de kademuur vernieuwd.

HeerlijkHeden

91

HEERLIJKHEDEN

In de loop van 3½ eeuw zijn mogelijk enige tientallen personen in de Leidsevaart verdronken dan wel te water geraakt en van de verdrinkingsdood gered. Adolf van Wickevoort Crommelin van de buitenplaats Berkenrode was een groot liefhebber van paarden. Op 67-jarige leeftijd reed hij met paard en rijtuig in de Leidsevaart en verdronk. Eenzelfde lot van verdrinking in de Leidsevaart onderging op 7 oktober 1940 de destijds bekende bouwer van tussen de 500 en 600 huizen in Heemstede en omgeving: Hendrik Brouwer. Zowel bij de Centenbrug in Bennebroek als bij de brug over de Zandvoortselaan bij het station Heemstede-Aerdenhout zijn mensen, meestal in een auto, te water geraakt. Op 15 juli 2005 berichtte de pers dat opvarenden van een plezierboot in de Leidsevaart een dood lichaam hadden gevonden, dat achteraf van een 74-jarige Bennebroeker bleek te zijn. In 1902 is richting stadscentrum de Emmabrug over de Leidsevaart gebouwd, die na ruim een eeuw nu gesloopt wordt en vervangen door een geheel nieuwe brug. Het werk zal ongeveer een half jaar in beslag nemen. Vorig jaar is in Haarlem aan het zuidelijk deel van de Leidsevaart de kademuur vernieuwd. Sinds 1657 ligt er een brug over de Leidsevaart bij de Zandvoortselaan, in vroeger tijd (sinds ongeveer 1663) Aerdenhoutselaen genoemd en daarvoor Gasthuislaan. Lange tijd was dit de tweede Heemsteedse brug.

De Leidsevaart ter hoogte van de Zandvoortselaan, ca 1920. Links, waar nu het station staat, het tolhuis. Op de achtergrond de firma J.J.Thoolen. Op de voorgrond een zandschuit met schipper.

92

HeerlijkHeden

Vlakbij de vanouds derde brug, ter hoogte van de Manpadslaan nummer 7, staat een huis dat oorspronkelijk dateert uit omstreeks 1700. Het heeft de wat mysterieuze naam ‘de Kapel’. Dat zou op een schuilkerk kunnen duiden, maar erg aannemelijk is dat niet omdat aan de andere kant van de vaart op het landgoed Koekoeksduin een jachthuis lag met op de bovenverdieping een huiskerk. Een andere verklaring is dat zich hier een illegale herberg annex “hoerhuys” bevond, die spottend ‘De kapel’ genoemd werd; ver van de bebouwde kom en bovendien strategisch gelegen, niet ver van de Herenweg en nabij de Leidse Trekvaart. Al in de 19e eeuw was er een eenvoudige pleisterplaats bij de Manpadsbrug aan

Station HeemstedeAerdenhout met de Leidsevaart op de voorgrond, ca 1960.

de Leidsevaart met namen als het ‘Gouden Klompie’, ‘Hemeltje’ en ‘Het Hol’. De pleisterplaats werd ook enige tijd gecombineerd met een levensmiddelenzaak. Volgens overlevering zou de uitspanning ook als halteplaats voor reizigers met de trekschuit gefungeerd hebben. Er legden ook zand- en mestschippers aan. Eigenaren in de vorige eeuw waren o.a. Jan Blom, Jan Belder, A. de Winter en Trijntje de Winter. In de Tweede Wereldoorlog is dit café afgebroken omdat het in schootsveld van de bezetter lag. Op de hoek van de Leidsevaart en Zandvoortselaan, gunstig gelegen voor passanten, stond vanaf begin 1900 tot 1966 café ’t Hoekje ofwel café Jansen van ‘Tante Dien’.Volgens de overlevering was er altijd verse koffie. Varen en vissen Door de vele vaste bruggen is de Leidsevaart niet erg in trek bij de pleziervaart. Het water is hooguit geschikt voor kano’s, roeiboten en kleine motorjachten. Al direct na de aanleg is de visserij verdeeld over Haarlem en Leiden.Vanwege het grote aantal karpers is de vaart nog altijd geliefd bij de pleziervissers. ’s Winters kan er geschaatst worden, maar de laatste tijd steeds minder. De Leidsevaart is tegenwoordig een eldorado voor koeten, reigers, eenden en futen, met name het deel tussen Lisse en Vogelenzang. Wijken en gebouwen langs de Leidsevaart Op het achterterrein van Oud Berkenroede bij Heemstede is in de jaren twintig en dertig van de vorige eeuw de Letterkundigenwijk aangelegd met langs de Leidsevaart de Boutenskade en het eind van de Alberdingk Thijmlaan. De witte hoekvilla aan de vaart speelt een kleine rol in de film ‘Amsterdamned’ (1988) van de in 1951 in Heemstede geboren cineast Dick Maas. Iets noordelijker, aan de andere kant van de Zandvoortselaan, ontstond in de jaren twintig en dertig van de 20e eeuw de Bloemenwijk met aan de Leidsevaart de Asterkade. Daar stond vroeger het schilderachtige huisje van Holdorp, dat al uit de 18e eeuw dateerde en moest wijken voor de bouw van serviceflat De Rozenburgh.

HeerlijkHeden

93

HEERLIJKHEDEN

In Haarlem is aan de westzijde van de Leidsevaart in 1880 door de toenmalige burgemeester mr. E.A. Iordens de eerste steen gelegd van een blok huizen, dat uitgroeide tot de Leidse Buurt ofwel het Leidsevaartkwartier. In vorige eeuwen lagen hier o.a. bleekvelden, weilanden en ‘pleiziertuinen’, zoals te zien op een tweedelige prent van Romeyn de Hooghe als randversiering van de plattegrond van Haarlem uit 1688/1689. In 1833 is de destijds befaamde katoenblekerij en -drukkerij van de Engelsman Thomas Wilson opgericht tussen de Leidsevaart en de tegenwoordige Wilhelminastraat. Van 1895 tot 1898 werd aan de vaart een nieuwe kathedraal Sint Bavo gebouwd (tussen 1902-1906 voltooid) en uit 1931 dateert het garage- en kantoorgebouw van de Electrische Tramweg Maatschappij, nu Connexxion. In de eerste helft van de 19e eeuw was Haarlem nog een echte ‘Bloemenstad’, mede dankzij beroemde bloemisterijen als die van Krelage. In 1915 werd de Rijkskweekschool aan de Leidsevaart geopend. In 1928 kwam een nieuw gebouw voor de bloembollenbeurs, het Krelagehuis, aan de Leidsevaart tot stand, op de plaats van de vroegere machinefabriek van de Gebroeders Figee, die naar het Noorder Buiten Spaarne verhuisde. Richting Bennebroek en Vogelenzang is in 1853 op Leiduin aan de westzijde van de Leidsevaart voor de Duinwater Maatschappij het eerste waterleidingpompstation gebouwd, dat nu op de rijksmonumentenlijst is opgenomen. Diverse oude en moderne gebouwen van de Amsterdamse Waterleidingduinen, ten dele in Heemstede en grotendeels in de gemeente Bloemendaal gelegen vormen heden ten dage een architectonisch openluchtmuseum. Aan de oostzijde van de Leidsevaart ligt de Geleerdenwijk.Verderop naar het zuiden, voorbij de groene long Ipenrode, de Rivierenwijk, waarvan de eerste aanzet uit begin jaren dertig van de vorige eeuw dateert. De huidige Amstelbrug over de vaart is in 1946 gebouwd en de balustrade bevat sinds 2003 een kunstwerk van Barbara Kletter in de vorm van letters en woorden, die verband houden met de waterwinning. Tegen de grens van Bennebroek, Leidsevaartweg 1, is tussen 1924 en 1928 onder architectuur van J. Zietsma het gebouw voor bloembollencultuur, de Bulb, tot stand gekomen. Tegenwoordig is het onder meer als kantoorruimte in gebruik en is het beschermd als rijksmonument. De Leidsevaart stonk “Ingezonden In onze goede stad Haarlem zullen de bewoners der Leidsche Vaart in twijfel geraken over de vraag, of hun woonplaats wel zeer heilzaam voor de gezondheid is. Die vaart toch verspreidt een zeer onaangenamen geur, die aan de Amsterdamsche grachten doet denken. Zou de bevoegde overheid in deze niet kunnen zorgen, dat de uitdieping der vaart, die van Leiden uit begonnen is, en weldra aan de Manpadsbrug zal gestaakt worden, ook het Haarlemsche gedeelte dier vaart op de vereischte diepte brengen? Ieder schip dat geladen is, werkt de modder naar boven.” Uit: Haarlem’s Dagblad, 18 mei 1889.

94

HeerlijkHeden

HEERLIJKHEDEN Tekening van de Schouwtjesbrug, gezien vanuit Heemstede richting Haarlem, 1782.

Bennebroek Bij Bennebroek lag een koepel met een uitstek over het water aan de Leidsevaart achter het Huis te Bijweg. Dit huis was sinds 1812 eigendom van de staatsman Johan Valckenaer, die hier woonde met zijn huisgenoot professor Theodorus van Kooten. In Bennebroek was aan de oostkant van de Leidsevaart, bij het ‘Bennebroekerhuisje’ aan het einde van de latere Zwarteweg, een openbare aanlegplaats en wachtplaats voor trekvaartpassagiers. Deze was het gezamenlijk eigendom van de stad Haarlem en de ambachtsheer van Bennebroek. Bij het begin van de Bataafse Republiek in 1795 werd in het Bennebroekerhuisje het volgende, nogal onheuse, vers geschreven op predikant M. den Appel: “Dominee den Appel is een oproermaker Hij moet op z’n donderement hebben en hem tot de ribbens kraken Hij was een gewesen Presentant Maar zijn knegt is een Oranjeklant” Dominee den Appel was furieus en eiste van schout en baljuw om binnen 24 uur “over dit crimineel delict tegen zijn eer en persoon zou worden geïnformeerd met verzoek de strengste inquisitie naar de dader.”

HeerlijkHeden

95

HEERLIJKHEDEN

Vogelenzang In 1795 verkocht Willem van Schoten zijn huis en het veer aan de westzijde op de grens van Vogelenzang en Bennebroek voor 1300 gulden aan Anthony van Moorsel. De schuit “tot het gerief van de passagiers” was maar honderd gulden waard. De verbinding over de vaart gebeurde door het ‘overzetje’, het bootje van de veerman. Bij de aankopen die Valckenaer later deed waren ook het ‘overzetje’ en het veerhuis begrepen. Tot 1834 bleef dit overzetveer bestaan, totdat de familie Barnaart van Huis te Vogelenzang een vaste oeververbinding liet bouwen. De onderhoudskosten werden terugverdiend door tolheffing: één cent per passant. Om die reden kreeg de brug in de volksmond de naam van Centenbrug, vroeger ook wel Barnaartsbrug. In 1847 ontwierp ingenieur T.W. Conrad een houten traliebrug over de Leidsevaart bij Vogelenzang. Deze deed dienst tot 1858 en werd toen vervangen door een ijzeren spoorwegbrug. De huidige brug dateert van 1923, en is in 2005 vervangen op de bestaande landhoofden. Al in 1743 had de toenmalige eigenaar van Teylingerbosch (Huis te Vogelenzang), de Amsterdammer Pieter Beck, van de commissarissen van de Leidse Trekvaart verlof gekregen herstelwerkzaamheden te verrichten aan de steiger en de beschoeiing van de vaart vóór de hofstede. In Vogelenzang werd van paard gewisseld en intussen konden de passagiers hun benen strekken of zich laven in herberg De Witte Hond (in Bennebroek lag een herberg met naam De Swarte Hond). Een nu verdwenen beeldje herinnerde vroeger aan de tijd dat hier een pleisterplaats was voor de trekschuitendienst Haarlem-Leiden vice versa. In 1880 was overeengekomen dat Leiden de weg langs de Haarlemmertrekvaart tot Halfweg nabij station Lisse zou onderhouden en Haarlem het resterende deel van de Leidse vaart. De stad Haarlem bleef formeel tot 1932 eigenaar van de Leidsevaart bij Bennebroek/Vogelenzang. Over het onderhoud van de vaart, de walkanten en het jaagpad waren in de loop der jaren veel meningsverschillen, vooral over wie voor de kosten opdraaide. Het gevolg was dat nogal eens sprake was van achterstallig onderhoud. Het huis aan de Leidsevaart 32 en dat van de buren behoorde tot 1978 bij de gemeente Bloemendaal, sinds welk jaar men bij Bennebroek is ingedeeld. Naar het zich thans laat inzien gaat het huis van de familie Kuiken terug naar Bloemendaal. Hillegom In Hillegom is het vroegere jaagpad (of ‘Jaagweg’) nog aanwezig en als fietspad in gebruik (Noorder- en Zuider Leidsevaart met de Kalkovenbrug over de vaart). In maart 2000 is aan de Rooversbroekdijk bij de molen een informatiezuil geplaatst, waarop het een en ander over de geschiedenis van de Leidse Trekvaart wordt uitgelegd. In de loop van de tijd verkocht de stad Leiden de vaart, berm en weg aan de diverse gemeenten die er langs lagen. Haarlem deed dat ook, aan Heemstede in 1910/1916 en aan Bennebroek in 1932. De onderhandelingen met Hillegom en Lisse verliepen moeizaam omdat die gemeenten onacceptabele

96

HeerlijkHeden

HEERLIJKHEDEN

voorwaarden verbonden aan de aankoop. Dat leverde een jarenlang conflict op en ergernis bij de bewoners over de belabberde staat van de wegen. Door onenigheid tussen de dorpen en Haarlem is jarenlang geen groot onderhoud gepleegd aan de Leidsevaart. In het jaar 2000 is besloten dat Hillegom de Noorder Leidsevaart koopt als Haarlem eerst voor een goede staat van de weg zorgt. Pas in augustus 2005 gaf Haarlem na vele jaren van overleg een stukje Leidsevaart in het buurtschap Halfweg aan de gemeente Lisse. Dat werd besloten nadat Haarlem erin toestemde de kosten van grondsanering, geraamd op minimaal 6.000 euro, voor z’n rekening te nemen en bovendien de weg zodanig op te leveren dat er de eerste vijftien jaar geen onderhoud nodig is. Hans Krol Bronnen en literatuur Heerlijkheidsarchief Heemstede, in Noord-Hollands Archief Haarlem. B.W. Colenbrander. Verkeer in en Heemstede en Bennebroek. Heemstede, VOHB, 1974. J. Dólleman. ‘Verhaal van al het geen merkwaardig is voorgevallen in en omtrent de Heerlijkheid van Heemstede…(…)’, blz. 206-208. Handschrift. Documentatiemappen Leidsevaart en Tolhek. G. van Duinen. ‘De Leidsevaart’. In: De geschiedenis van de heerlijkheid Berkenrode. VOHB, 1959, blz. 68-72. J.M. Fuchs. Het beurtveer Amsterdam – Haarlem. In: Haerlem; jaarboek 1939. 1940, blz. 87-103. J.W. Groesbeek. Bennebroek; beeld van een dorpsgemeenschap. 1982. ‘Een nieuwe waterweg’, blz. 99-100. [Twee correcties: 26 september 1656 (“Eerste spa-steking”) moet zijn 26 september 1656 en de openstelling was niet 1 oktober 1657 maar 1 maand later]. S.J. Fockema Andreae. ‘De trekvaart Haarlem-Leiden driehonderd jaar’. In: Haerlem; jaarboek 1957. 1958, blz. 76-83. A. Versprille. ‘De Haarlemmertrekvaart 300 jaar ‘. In: Jaarboekje voor geschiedenis en oudheidkunde van Leiden en omstreken. 1958. 1959, blz.114-126. Jubileumactiviteiten - Het boek Tussen Tol en Trekvaart door Miep Smitsloo-de Graaff, € 24,95, o.a. verkrijgbaar bij boekhandel De Pijp en Boekhandel Blokker. - 17 april: lezing over 350 jaar Trekvaart door Birgit Rink en Wim Bosch bij de Vereniging Oud Lisse. - Het Waternetmuseum in het monumentale Pompstation Leiduin uit 1853 aan de Leidsevaart (tegenover de Amstelbrug in de Rivierenwijk) is geopend van 10 - 16 uur op 5 en 6 mei, 2 en 3 juni, 7 en 8 juli, 4 en 5 augustus, 1 en 2 september. - 11 mei: presentatie boek 350 jaar Trekvaart van Marca Bultink en begin expositie in museum De Zwarte Tulp in Lisse - Vanaf 12 mei: Expositie over lokaal vervoer in Historisch Museum Haarlem. - Heel veel foto’s en informatie vindt u op www.leidsevaart.nl.

HeerlijkHeden

97

HEERLIJKHEDEN

DE FAMILIE VAN PEL VAN DE PRINSENLAAN EEN KINDERRIJK GEZIN OP DE GLIP

V.l.n.r. Swaan, Cees en Greet van Pel op de Prinsenlaan, vlakbij hun ouderlijk huis.

Negentig jaar is mevrouw Van den Berg-van Pel nu. Sinds haar huwelijk in 1941 woont ze niet meer in Heemstede, maar haar herinneringen aan haar jeugd op de Glip zijn nog talrijk en gedetailleerd. Haar ouders, Marinus van Pel en Johanna Maria Saarloos, kregen tussen 1893 en 1916 veertien kinderen. Enkele jaren geleden hielden hun vele nakomelingen een reünie en stelden ze een kleine familiekroniek samen. In dit artikel leest u de herinneringen van mevrouw Swaan van Pel, de jongste van de veertien kinderen, en fragmenten uit de familiekroniek. Huzaar Vader Marinus van Pel (1865-1950) ging als 19-jarige jongen vrijwillig in militaire dienst en werd ingedeeld bij het 2e Regiment Huzaren. Helaas kreeg hij na een harde trap van een paard tegen zijn knie en later nog eens een flinke val een zodanige ontsteking aan het kniegewricht, dat het been geamputeerd moest worden. Drieëntwintig jaar oud moest hij de dienst verlaten en verder leven met een houten been. “Maar mijn moeder heeft daar niet naar gekeken’’, zegt Swaan van Pel. “Hij had een mooi gezicht en hij was een heel tevreden man. Een lieve vader ook.” Marinus en Johanna woonden beiden in Nieuw-Vennep toen ze elkaar leerden kennen. Ze trouwden in 1892, woonden de eerste jaren in NieuwVennep en daar werden hun eerste vier kinderen geboren. In 1899 verhuisden ze naar Heemstede en gingen wonen op de Glip, op de Prinsenlaan nummer 8.

98

HeerlijkHeden

HEERLIJKHEDEN

Sigaren Vader van Pel had vanuit de dienst een levenslang pensioen van 250 gulden per jaar, maar uiteraard kon hij daar met z’n gezin niet van leven. Hij verdiende de kost onder andere als sigarenmaker. Klaasje, een van de oudste dochters, vertelt in de familiekroniek: ‘’Mijn vader en moeder hadden een sigarenwinkeltje aan de Schoollaan in Bennebroek. Achter de winkel waren nog twee kamertjes. De sigaren maakte mijn vader thuis op zolder. Eens per week werd er een groot pak tabaksbladeren gebracht en de kinderen hielpen dan met het ritsen van de bladeren.Vader maakte per week honderd sigaren. Er waren twee soorten, van 2 cent en van 2½ cent. Die zaten in een zakje, 5 voor 10 cent en 4 voor 10 cent. Wij kinderen brachten de sigaren naar klanten op de Glip.’’ Swaan herinnert zich dat ze ze ook afleverde bij het Waterleidingbedrijf aan de Leidsevaart. Vader van Pel had ook varkens. Klaasje in de familiekroniek: ‘’Op de Glip woonde bakker De Wit (1). Hij had een groot terrein achter zijn huis en daar hield mijn vader een stuk of zes varkens om vet te mesten. Als ze 200 pond wogen werden ze verkocht.Voor het varkensvoer moesten er schillen worden opgehaald. Wij kinderen deden dat op de Glip. Mijn vader mocht, via een oude dienstkameraad die koetsier was bij een familie in de Haarlemmerhout, schillen en etensresten ophalen bij een hotel-restaurant in de Hout. Daarvoor kocht hij van bakker De Wit een wagentje en een hit. Dat paardje was nogal kwaadaardig en mijn moeder was het met de koop helemaal niet eens. Ze zei: ‘Je wilt dat andere been er zeker ook nog af hebben’ ”. Bij het huis aan de Prinsenlaan was ook een stuk land. Daar kweekte de familie voor eigen gebruik groente, aardappelen en fruit en ze hielden er kippen. Het huis was een huurhuis.Vader van Pel haalde voor de huisbaas ook de huur op bij andere mensen op de Glip.

Moeder Van Pel gebruikte de fluit van de stoomtram als klok. Op deze foto staan de stoomtram naar Leiden en de elektrische tram richting Haarlem. De foto is gemaakt bij de begraafplaats aan de Glipperdreef.

HeerlijkHeden

99

De Willinkschool en de Nicolaas Beetsschool Klaasje vertelt in de familiekroniek: ‘’Een groot feest was het toen de christelijke school in 1904 in Bennebroek geopend werd.Vader bracht ons er met de hondenkar naar toe. Die werd getrokken door twee grote honden. Eén ervan was een dalmatiër met één blauw en één bruin oog. Mijn vader zat schrijlings op de zijkant van de kar en wij kinderen erin. Wat voelde ik me blij! Na twee dagen wisten we zelf de weg en gingen we voortaan lopend naar school.’’ De elf jaar jongere Swaan ging later in Heemstede naar de Nicolaas Beetsschool: “Ik was de enige uit de buurt die daar naar toe ging. Dat vond ik niet zo gezellig. Omdat het lopend te ver weg was om tussen de middag naar huis te gaan, moet ik overblijven. Dat was helemaal niet leuk, want er was niets te doen op school. Op de terugweg naar huis ging ik vaak langs bij ome Teun Saarloos, een broer van mijn moeder. Hij was beheerder van het kerkhof aan de Herfstlaan en woonde in het huis op het terrein van het kerkhof. Mijn tante hielp bij begrafenissen met het schenken van de koffie na afloop.’’ Opening in 1932 van het gemeentelijk sportpark in Heemstede, waar RCH uit Haarlem kwam spelen. Swaan van Pel speelt mee in het muziekkorps.

100

HeerlijkHeden

Groenendaal ‘’Mijn moeder’’, vertelt mevrouw Van den Berg-van Pel verder ‘’werkte ook regelmatig, onder andere in het verversingshuis in Groenendaal. Ik ging haar wel eens ophalen.Van mijn vader mocht het eigenlijk niet, maar ik deed het toch. Als ik bij Groenendaal kwam, mocht ik binnen komen en dan kreeg ik in de keuken een broodje met ham. Heerlijk vond ik dat! Van het geld dat mijn moeder verdiende spaarde ze stiekem een deel voor zichzelf. Mijn vader mocht

dat niet weten. Als ze thuiskwam mikte ze haar beurs met een zwiep onder het buffet. Daar kon mijn vader toch niet bij.Van dat extra geld kocht ze af en toe iets moois voor zichzelf, bijvoorbeeld een mooie chabot, zo’n witte kraag, voor op een jurk. Daar was ze gek op. Ze werkte af en toe ook als baker bij andere gezinnen.’’ Moeder had nooit leren lezen en schrijven en kon ook niet klokkijken, maar ze wist zich prima te redden. Kleinzoon Marinus van Pel schrijft in de familiekroniek: ‘’Het huis lag vlak bij de Glipperdreef. Als we tuuutt tuu...tt hoorden, konden we bij het hek de stoomtram met veel geraas en gepuf voorbij zien gaan. Oma gebruikte dat geluid als een soort klok, net als het klokgelui van de buitenplaatsen. Zonder te kunnen klokkijken wist ze precies wanneer het eten klaar moest zijn of wanneer er koffie of thee gezet moest worden. Ze was ook buitengewoon gastvrij. Haar huis was een pleisterplaats voor de hele familie en voor vele anderen.’’

De Prinsenlaan, gezien vanaf de Glipperdreef op een houtgravure van Johan Enschedé uit 1909 (destijds gepubliceerd op de voorpagina van het ‘Zondagsblad van de Oprechte Haarlemsche Courant’ en gesigneerd Joh. E, zn). Mevrouw Van den Berg-Van Pel: “Links ligt zaal Samuël, met de fietsenstalling aan de voorkant en de ingang opzij. Rechts ligt ons huis. Paard en wagen zijn van melkboer Kortekaas. Tegenover de melkboer woonden mijn zus Nel en haar man Hidde.” Wat de functie van het houten bord aan de rechterkant is, is ons niet bekend. Het zou een bord voor mededelingen kunnen zijn, maar mogelijk ook een kast waar een reddingslijn in zat voor als er iemand in het water viel. Als er lezers zijn die het weten, horen wij het graag.

Streng gelovig Het geloof was voor vader van Pel heel belangrijk. Mevrouw Van den Berg-van Pel: ‘’Hij had zich op 28-jarige leeftijd bekeerd en was een heel godsdienstige man. Als hij het niet eens was met wat de dominee zei, dan stak hij in de kerk zijn hand op. Mijn oudste zus vertelde vroeger dat we op zondag met z’n allen met paard en wagen naar de kerk gingen op de Raaks in Haarlem. Maar ik kan het me niet herinneren. Later gingen we altijd naar de kerk aan de Binnenweg in Bennebroek. Een neef van ons was daar koster.’’

HeerlijkHeden

101

HEERLIJKHEDEN

Kleinzoon Marinus van Pel in de familiekroniek over zijn logeerpartijen bij opa en oma in de dertiger jaren: ‘’Bij iedere maaltijd werd zowel ervoor als erna gebeden. Na het middagmaal las opa altijd een hoofdstuk uit een grote bijbel voor. Als kind verlangde ik altijd naar het laatste woord, want dan mocht ik van tafel af. Om te zien of ik wel goed luisterde vroeg opa soms plotseling: ‘Riensje, wat is het laatste woord?’ Als ik het dan herhaalde mocht ik naar buiten, maar niet verder dan het hek.’’ Met dertien jaar van school af Doorleren was, zeker voor de meisjes, niet gebruikelijk. Swaan had dat best gewild en ook gekund, maar toen ze 13 jaar was ging ze werken als hulp in de huishouding. Als eerste bij de familie Willinge in huize ‘De jachthaven’ op de Glipperweg. Meneer was afkomstig uit Eenrum en verdiende zijn geld met de verkoop van jachten. Toen ze 16 jaar was kwam ze in dienst op de Heemsteedse Dreef nummer 11, bij een gepensioneerde kapitein en zijn vrouw. Bij deze adressen was Swaan alleen overdag en ging ze thuis slapen. Maar de volgende betrekking was in Amstelveen bij ingenieur Servatius en zijn vrouw. Ze had het er helemaal niet naar haar zin: “Je hebt van die mevrouwen die denken dat ze een mevrouw zijn, maar die dat helemaal niet zijn. ‘s Ochtends mocht ik pas iets eten als mevrouw beneden kwam. Tegen die tijd rammelde ik van de honger. Ik had een heel klein kamertje op de derde verdieping en ik voelde me er doodongelukkig. Na een poosje heb ik gezegd dat ze me thuis nodig hadden en dat ik dus niet meer kon blijven. Daarna kwam ik bij de buren van de familie op de Heemsteedse Dreef, op nummer 9 bij meneer en mevrouw van Slogteren. Dat waren heel aardige mensen en daar ben ik lang geweest. Er was ook nog een tweede dienstmeisje. Meneer was professor in de biologie en soms kregen ze mensen uit Amerika te dineren. Ik weet het nog precies, rechts bedienen en links afhalen. Als het andere dienstmeisje en ik na zo’n feestje een grote afwas hadden, kwam de professor ons wel eens gezelschap houden en kregen we een glaasje wijn.’’ Swaan was ook enige tijd gezelschapsdame bij mevrouw Van Egmond, een rijke weduwe die in de Madelievenlaan woonde, op de grens van Aerdenhout, tegen Heemstede aan. ‘’Daar had ik een mooie kamer. Mevrouw en ik handwerkten samen en maakten smyrnakleden. Er was een particuliere chauffeur, maar op zondag kwam haar zoon altijd. Dan gingen we eerst naar Westerveld om het graf van meneer te bezoeken en vervolgens naar Tuschinski in Amsterdam.’’ Swaan van Pel werkte nog op diverse andere adressen, als laatste in de oorlog voor de gemeente op villa de Meerlhorst, die toen in gebruik was als distributiekantoor. ‘’Meneer Nijenhuis was toen de bode, meneer Horsten de conciërge en ik herinner me nog meneer Westra en meneer de Wilde.Van meneer De Wilde heb ik later nog een heel aardige brief gekregen, omdat hij geen afscheid van mij genomen had toen ik wegging, omdat ik ging trouwen.’’ Veel gezelligheid In de vrije tijd was er natuurlijk ook tijd voor pleziertjes. Mevrouw Van den Bergvan Pel weet nog hoe ze vroeger op Koninginnedag meedeed met het ringsteken op de fiets. Dat was op de Vrijheidsdreef. En als er ijs was ging ze schaatsen: “Op de vijver bij het molentje gingen we vaak schaatsen, zelfs wel eens ’s avonds bij maanlicht!”

102

HeerlijkHeden

HEERLIJKHEDEN

De Van Pel’s waren ook een heel muzikale familie. Ze hadden een harmonium en allemaal hielden ze van zingen. Swaan speelde bugel, broer Arie klarinet, de broers Evert en Cees en zwager Hidde trombone. Cees speelde in de in 1903 opgerichte Harmonie ‘Eensgezindheid’. Swaan was ook lid van een muziekkorps. Ze staat op de foto bij de officiële opening in 1932 van het gemeentelijk sportpark, waar RCH uit Haarlem kwam spelen. In zaal Samuël aan de overkant op de hoek van de Prinsenlaan en de Glipperdreef was de zondagsschool, maar daar werd ook het kerstfeest gevierd en de vrouwen gingen er handwerken. (3) Ook in de feestzaal van Rehoboth aan de Schoollaan in Bennebroek kwam de familie graag. En niet in de laatste plaats werd er thuis veel plezier gemaakt. “Ons huis zat altijd vol. Al die broers namen vrienden en collega’s mee naar huis. Een zwager werkte als broeder bij Meer en Bosch en hij kwam samen met andere broeders bij ons koffie drinken. En ik maar schenken uit zo’n emaillen koffiekan.’’ Zo heeft Swaan ook haar man Wim van den Berg leren kennen. Tijdens de mobilisatie was hij als dienstplichtig soldaat ingekwartierd op Meer en Berg samen met broers van Swaan.’’ Broers en zussen Over haar broers en zussen vertelt mevrouw Van den Berg-van Pel: ‘’Mijn broer Evert was adjudant bij de politie. Henk was postbode en werd ook wel ‘Prins Hendrik’ genoemd. Mijn broer Hans was makelaar. Hij woonde in de Koediefslaan in een huis met de naam ’t Nippertje. Later verhuisde hij naar de Oude Posthuisstraat. Broer Arie is de enige die ver weg is gaan wonen. Hij was bij de douane in Drenthe.’’ Arie had in de familie een bijzondere positie. Neef Marinus van Pel vertelt daarover in de familiekroniek: ‘’Arie was onze oudste oom die naar opa’s vader was vernoemd. Hij was op jonge leeftijd het huis uitgegaan en had zich door zelfstudie tot belastingcommies opgewerkt. Hij was in de familie een man van aanzien, getrouwd met een onderwijzeres. In de zomervakantie kwamen ome Arie en tante Jantje helemaal vanuit Emmercompascuum naar de Glip. Iedereen was dan in rep en roer. Oma was overmand door zenuwen en liet alles over aan tante Nel en tante Swaan. Zij moesten de voorkamer in gereedheid brengen. ‘Is het tafelkleed wel schoon genoeg?’ ‘Denk erom, ze eten met mes en vork!’ ‘Vergeet de klok niet stil te zetten want ze kunnen niet tegen dat getik!’ Hoe het met de bedstee ging waar ze in moesten slapen weet ik niet, maar ze werden als ‘VIP’s’ behandeld.Vooral door tante Nel die niet alleen het eten klaarmaakte maar het ook moest opdienen.’’

HeerlijkHeden

103

HEERLIJKHEDEN

Van Heemstede naar Rotterdam Wim van den Berg werkte bij de spoorwegen. Na hun trouwen gingen Swaan en Wim wonen in Rotterdam, in Feijenoord, vlakbij het spoorwegemplacement. Een gevaarlijke plek, want daar werd veel gebombardeerd. In september 1944, na Dolle Dinsdag, deed Wim ook mee aan de spoorwegstaking. Daarna moest hij onderduiken en om hem niet in gevaar te brengen moest ook Swaan haar huis uit. Ze zwierf maanden rond van adres naar adres. Haar baby, Hans, bracht ze onder bij een zus die ook net een kindje had en beide kinderen kon voeden. Wim was net in Den Haag bij een zus toen daar het bombardement op Bezuidenhout plaatsvond. Gelukkig kwam het gezin uiteindelijk weer ongedeerd bij elkaar. Na de oorlog kregen ze nog twee kinderen. Wim overleed in 1970. Mevrouw Van den Berg-van Pel woont nu in Maartensdijk. Omdat zijn moeder het nog vaak over haar Heemsteedse jeugd heeft, ging zoon Hans op het internet op zoek naar informatie en vond zo de Vereniging Oud Heemstede-Bennebroek. Mevrouw Van den Berg-van Pel bedanken we hartelijk voor haar kleurrijke verhaal en we verwelkomen haar als ‘jongste’ lid van de vereniging. Marloes van Buuren

Noten 1. Bakker de Wit werd om zijn uiterlijk met lange bakkebaarden in zijn omgeving ook wel ‘de patriarch’ genoemd. 2. Professor van Slogteren was directeur van het Laboratorium voor bloembollenonderzoek in Lisse. In Heemstede is een straat naar hem vernoemd. 3. Nu heeft het gebouw nog steeds een publieke functie: het is de Prinsenhof, behorend bij Casca.

104

HeerlijkHeden

HEERLIJKHEDEN

WONINGSTICHTING ‘OP EIGEN WIEKEN’ NA BIJNA 70 JAAR TER ZIELE Woningbouwstichting ‘Op Eigen Wieken’ heeft het 70-jarig bestaan net niet gehaald. Het scheelde minder dan twee maanden. In de plaatselijke pers is diverse keren aandacht besteed aan de verkoop van de woningen aan een vastgoedbedrijf. Hieronder als aanvulling nog een aantal historische gegevens over deze en andere woningbouwverenigingen in Heemstede.

Tegeltableau van Op Eigen Wieken, ingemetseld op het Wiekenplein. (Foto:V. Klep)

Heemstede heeft landelijk het imago van een villa- en forensengemeente. Daarbij wordt wel eens vergeten dat vroegere gemeentebesturen, samen met een aantal vermogende industriëlen en bloembollenkwekers, hun uiterste best gedaan hebben de begin vorige eeuw vaak beroerde leefomstandigheden te verbeteren. Zij deden dat met name door middel van sociale woningbouw voor de gewone man. In 1908 telde de gemeente Heemstede 820 huizen, inclusief 70 volstrekt ontoereikende éénkamerwoningen, waarin soms wel 5 of 6 personen waren gehuisvest. Als we Tuinwijk meetellen (in 1927 geannexeerd door Haarlem maar daarvoor een deel van Heemstede), zijn tussen 1909 en 1927 de volgende woningbouwverenigingen in het leven geroepen: Berkenrode (1909), Sint Joseph (1918), Heemstede’s Belang (1919), Het Oude Posthuis (1921) en Op Eigen Wieken (1927). In 1948 volgde als laatste woningbouwvereniging ‘Heemstede’. Op Eigen Wieken is op 18 januari 1927 opgericht ten overstaan van de Haarlemse notaris D.W. Niekerk door vier van de vijf zelfde heren die toen het bestuur vormden van Berkenrode. Dat waren wethouder E.A.M. Droog, gemeentesecretaris A.A. Swolfs, wasserijbaas H.J.M. Peeperkorn en bloembollenkweker J.C. van der Eijken. Omdat kweker Quirinus van den Berg op 30 januari 1926 was overleden, is zijn plaats ingenomen door een zoon.Voor de bouw werd een obligatielening uitgegeven en het was usance dat de gemeente Heemstede ongeveer 10% van de bouwsom uit eigen middelen bijdroeg. Omstreeks 1948 zijn door aannemer Boot in de Vijfherenstraat en op het Wiekenplein tien woningen gebouwd. In de jaren 1987-1990 had groot onderhoud plaats van 19 woningen in dezelfde straten. Het kleine complex van in totaal 32 huizen aan het Wiekenplein, een gedeelte van

HeerlijkHeden

105

HEERLIJKHEDEN

Tegel op de hoek van de Jan van den Bergstraat en het Wiekenplein. (Foto:V. Klep)

Jan van den Bergstraat (10, 12 en 15 t/m 37 oneven nummers) en een deel van de Vijfherenstraat (en 16 t/m 30 even nummers) bleef al die tijd bestaan en op het adres Wiekenplein 8A had tot voor kort de intussen ontslagen beheerder een kantoortje. In de top van het complex aan het Wiekenplein is destijds een tegeltableau aangebracht met de afbeelding van een adelaar met uitgestrekte vleugels.Verder kregen de afzonderlijke huizen, net als de huizen van Berkenrode, een tegel met een vogel- of insectennaam. Als herinnering is bovendien tegen een gevel van een huis aan de Jan van den Bergstraat, hoek Wiekenplein, een fraaie gedenksteen geplaatst met de naam van de architect Nic. J. Nijman en de vijf oprichters. De Haemstede en Heemstede zijn in 1988 gefuseerd tot De Woonstede, met zo’n 1.700 woningen en zijn nu ondergebracht bij Elan Wonen. Deze woningcorporatie beheert ongeveer 7.000 woningen en 1.000 garages, winkels en bedrijfsruimten in Haarlem en Heemstede. Berkenrode, Heemstede’s Belang en Sint Jozef fuseerden tot Binnenhof, sinds 2003 de woningcorporatie Pré Wonen. Woningbouwvereniging Het Oude Posthuis is als enige zelfstandig gebleven. Op Eigen Wieken is, zeer tegen de wil van de bewoners, per eind januari 2007 door het stichtingsbestuur verkocht aan projectontwikkelaar M.A. van Praag uit Huizen. Het stichtingsbestuur bestond (en bestaat nog) uit de heren S. van Keulen, L. Goorix, Belgisch ingezetene maar woonachtig in Heemstede en mevrouw N. Mier uit Haarlem. Opmerkelijk genoeg heeft de stichting na de verkoop van het woningbouwcomplex zichzelf niet ontbonden. Dit betekent dat slechts drie bestuurders nu de vrije beschikking hebben over een vermogen van 4.650.000 euro, wat nooit en te nimmer intentie van de idealistische stichters kan zijn geweest.

106

HeerlijkHeden

HEERLIJKHEDEN

De koper, projectontwikkelaar Van Praag, is bestuurder van de firma Appeldoorn Vastgoed B.V. en heeft, in tegenstelling tot bijvoorbeeld Elan Wonen en Pré Wonen, geen binding met deze regio. In het Monumenten Inventarisatie Project Noord-Holland: Heemstede (Haarlem, Provinciaal Bestuur, 1992) zijn de oneven nummers 2-12 op het Wiekenplein van dit woningbouwcomplex als nummer 120 geregistreerd [beschrijving 7551]. Ten slotte een citaat uit de Welstandsnota Gemeente Heemstede (2004) waarin over waardebepaling en het welstandsregime het volgende staat vermeld: “Binnen de complexmatige bouw bestaat een grote mate van architectonische homogeniteit. De vooroorlogse woningen (inclusief het complex Vijfherenstraat e.o.) zijn traditionalistisch gebouwd met veel natuurlijke materialen zoals metselwerk, houten gevelopeningen en daklijsten, zink, gebakken pannen. De bouwstijl van de woningwetwoningen uit de jaren twintig is verwant aan de Amsterdamse School (Iepenlaan e.o.,Wiekenplein e.o.). Kenmerkend is de grote aandacht voor detail die wel door eenheid wordt gekenmerkt. De gevelopeningen van de twintiger jaren woningen zijn bij renovaties collectief gewijzigd. (…) Een sterke samenhang in stedenbouw en architectuur en in traditioneel gebouwde eengezinswoningen vormen de algemene karakteristiek.Vooral de vooroorlogse ensembles zijn karakteristiek (Iepenlaan, zuidzijde Vijfherenstraat-Wiekenplein uit 1948. Bijzonder is de samenhang tussen straatprofiel, beplanting (bomen en tuintjes en openbaar groen) en de ‘dorpse’ bebouwing van eengezinswoningen die per complex een architectonische eenheid vormen. De samenhang van stedenbouw en architectuur (dus de ensemblewaarde) is belangrijker dan de afzonderlijke elementen. Afwijkingen van het bestaande beeld, veroorzaakt door renovatie of nieuwbouw vormen al snel een aantasting van de aanwezige kwaliteiten. Het beleid is gericht op behoud en versterken van de belangrijkste karakteristieken zoals de kleinschaligheid van de architectonische eenheid van de bouwblokken die een ensemble vormen.” Hans Krol

HeerlijkHeden

107

HEERLIJKHEDEN

NIEUW BOEKJE OVER HET MOLENTJE VAN GROENENDAAL Begin maart verscheen Het Molentje van Groenendaal en de molens van Heemstede van de hand van Rob Hinse. Het boekje is een uitgave van de gemeente Heemstede, in samenwerking met de Stichting Molens Zuid Kennemerland (SMZK). Hinse is medewerker van de Bibliotheek in Heemstede en tevens beheerder van het Molentje. Zijn boekje belicht de historie van het Molentje en van andere molens die binnen de Heemsteedse grenzen stonden en waar tot nu toe weinig over geschreven is. Cijferwerk en technische details zijn tot een minimum beperkt, zodat het een prettig leesbaar verhaal is geworden over het wel en wee van onze lokale molenaars en de molens die zij bestierden.

Het Molentje in Groenendaal op 3 maart 2007, bij de opening van het Provinciaal Molenjaar. (Foto: Hans Krol)

Het eerste exemplaar werd op 3 maart, de dag van de opening van het Provinciale Molenjaar, aangeboden aan scheidend burgemeester mw. T. van der Stroom-van Ewijk. Zij was tot 1 april voorzitter van de Provinciale Molencommissie, maar heeft die functie gelijk met haar burgemeesterschap neergelegd. Het Molentje van Groenendaal is te koop bij de lokale boekhandels, in de bibliotheek en bij het gemeentehuis van Heemstede en kost € 5,-. 2007, Jaar van de Molens Vereniging de Hollandse Molen heeft 2007 uitgeroepen tot het Jaar van de Molens, omdat het 600 jaar geleden is dat de eerste poldermolen in ons land in gebruik werd genomen. Die molen stond in de omgeving van Alkmaar. De poldermolens betekenden destijds een enorme doorbraak in de strijd tegen het water en in de vorming van de Provincie Noord-Holland. In dit Jaar van de Molens worden in het hele land evenementen georganiseerd. In onze directe omgeving gebeurt dat door de SMZK, die vijf molens in Haarlem en één in Heemstede beheert. De Hollandse Molen en de SMZK willen graag de aandacht vestigen op het belang van het behoud van de molens die ons land nog heeft. Leden en donateurs zijn bij alle landelijke of lokale molenorganisaties van harte welkom. Informatie vindt u o.a. op www.smzk.nl en op www.molens.nl Marloes van Buuren

108

HeerlijkHeden

HEERLIJKHEDEN

HISTORISCHE ACTUALITEITEN In het vorige nummer is op pagina 36 een foto geplaatst van het houten gebouwtje van de Heemsteedse Vereeniging voor School- en Werktuinen, met daarvoor schoolkinderen die tuingereedschap in de hand dragen. De volks- en schooltuinen lagen op de plek van de huidige Geleerdenwijk aan de westzijde van de Herenweg waar nu flats staan. De heer G. van Langelaar reageerde en meent op de foto rechts de heer A.C. Boekweit te herkennen, die van 1923 tot 1953 onderwijzer op de Voorwegschool was. De in 1947 opgerichte Heemsteedse Vereeniging voor School- en Werktuinen had tot doel bij de jeugd “belangstelling voor de bodemcultuur” op te wekken. Leerlingen van alle Heemsteedse scholen konden in klassenverband hun eigen tuintje bijhouden. In november 1969 is de exploitatie beëindigd.

De Bronsteeschool op 31 augustus 1945, de eerste Koninginnedag na de bevrijding.

Archivalia - De heer R.B. Assendelft, verzamelaar van ansichtkaarten van Heemstede, schonk een foto met leerlingen van de voormalige Bronsteeschool.Volgens de vermelding op de achterzijde is de foto kort na de bevrijding op Koninginnedag 1945 gemaakt. Van oud-bestuurslid Kees de Raadt ontvingen we de volgende trivia/curiosa met betrekking tot Heemstede en omgeving: * AEG Telefunken 1979: ter gelegenheid van het 100 jarige bestaan van de gloeilamp verscheen een speciale editie van het Nederlandse huisorgaan van dit Duitse bedrijf. Op een van de foto’s is te zien dat de straatverlichting van Heemstede blijkbaar door AEG geleverd was. * Wandel- en fietstochten: vouwblad uit circa 1947/1948 met zes wandel- en fietstochten in en om Haarlem. * Knipsels naar aanleiding van het overlijden van wielrenner Piet Steenvoorden uit 1989.

HeerlijkHeden

109

Het voormalige hofje aan de Kerklaan tussen de nummers 33 en 37.

* Een kalenderblad van uitgeverij Remóvos met een aquarel van de Molen van Groenendaal, vervaardigd door mondschilderes Hanneke Boot. * Een foto van het vroegere hofje Kerklaan 33 t/m 37 met één van de bewoonsters. Na verschijning van de VOHBuitgave over de Kerklaan in 1996 ontvingen we van de heer Hermans uit de Lieven de Keylaan de hier afgebeelde foto. Het hofje lag tussen nummer 29, destijds drukkerij G. van Wouw, en aardappelhandelaar A. Breewel van nummer 39. Het adresboek 1942/1943 vermeldt als bewoners van het hofje de dames J.E. v.d. Horst-Mabelius, weduwe A.Vennink-Relk en mw. A.E. Neeskens-Kuiper. Mogelijk herkent een van de lezers de onbekende dame op de foto. -V  an de heer E. Heukels ontvingen we documentatie over de heer G.Manschot (1894-1986). Manschot was afkomstig uit Gouda en vestigde zich in 1926 als apotheekhoudend huisarts in Bennebroek. Eind 1973 is hij door de toenmalige gemeenteraad tot ereburger van Bennebroek benoemd. Tot zijn 80e jaar bleef hij werkzaam als gemeentearts en arts voor de bewoners van De Hartekamp. Op 7 februari 1986 is hij begraven op de begraafplaats bij de Hervormde Kerk aan de Binnenweg. - In de vorige aflevering wezen we op een ontvangen klassenfoto van de zesde klas van de Nicolaas Beetsschool in 1953, met op de achtergrond de Bosboom Toussaintlaan.

110

HeerlijkHeden

HEERLIJKHEDEN

Ons lid, de heer Jan Bloemendaal, heeft hier de namen bijgezocht.Van links naar rechts: vooraan zittend: Henk Ree (van de verfwinkel), Jan Brouwer en Frans van der Heijden. Rij daarboven, zittend: Wim Giebel, Harry Bruinsma, Leopold Beels (zoon van de destijds bekende rallyrijder Lex Beels van Heemstede uit de Molenlaan), J.B. Kijne (hoofdonderwijzer), Henny van der Pligt, Hanny van Soest, Hetty Bloemendal, Cora Rekkers. 1e rij staande: Diny Redelaar, Dini Leysen, Richard van Dijk, Jan Bloemendaal, Marjan Verjaal, Lotti Voûte (opgeleid als binnenhuisarchitecte en sinds 1965 één van de vijf bruiden van de in 2005 overleden kunstenaar Anton Heyboer), Gerard Nieuwendijk. Bovenste rij staande: Netty ofwel Jeanette Klijn, Elly van Andel, Tjeerd IJtsma, Ria Jurgens, Rietje van der Staaij en Harry Kruiderink (de latere gemeenteambtenaar bij de afdeling Bevolking). - Ten slotte zijn we attent gemaakt op het feit dat ir. F. de Voogt, bewoner van het bijzondere Huis voor ’t Anker aan de Zonnelaan in Haarlem, over een aantal fotoalbums beschikt uit de periode 1903-1920 toen de familie Aberson de villa ’t Oude Clooster ofwel Groot Clooster bewoonde. Deze witgepleisterde villa aan de Cruquiusweg bij Hageveld is in 1873 gebouwd in opdracht van burgemeester/notaris Jan Dólleman voor zijn zoon Jan Philip Dólleman (18421891), die van 1874 tot 1891 burgemeester was van Heemstede (in 18901891 ook van Bennebroek), en ook gemeentesecretaris van Heemstede en Bennebroek. Architect was de Haarlemmer A. van der Linden. Hij ontwierp ook het qua bouwstijl vergelijkbare herenhuis ‘Nieuw Clooster’, bij de Binnenweg, oorspronkelijk bewoond door notaris F.H. Dólleman, later de familie Quarles van Ufford. Het huis moest in de jaren vijftig van de vorige eeuw wijken voor de bouw van de huidige winkelgalerij. Na 1891 is het Groot Clooster nog bewoond door de weduwe Dólleman en haar kinderen.Vervolgens is het huis in 1903 gekocht door de uit Oost-Indië gerepatrieerde G.N.Aberson. Hij liet een serre aan de achterzijde en een uitbouw aan de noordzijde bouwen. Een steen met jaartal ‘1903’ herinnert aan deze uitbreidingen. In 1921 kocht het Bisdom Haarlem ’t Clooster. Sindsdien bood het o.a. huisvesting aan rustende priesters en zusters Franciscanessen.Vanaf 1986 was hier ook de hoofdzetel gehuisvest van de door pater Jacques van Ginniken in 1922 gestichte organisatie van lekenapostolaat (met tien jaar later nog slechts 28 leden). Na een recente restauratie is het de woonstee van de familie R. Lamers, die zich met volle overtuiging inzet voor behoud van wat van het vroegere landgoed ‘t Clooster/ Hageveld resteert.

HeerlijkHeden

111

HEERLIJKHEDEN Baas Tromp, trots met zijn eerste nieuwe auto na de oorlog.

112

HeerlijkHeden

Recente publicaties - De heer P.J. Beliën zocht zijn familiegeschiedenis uit en publiceerde het boek De Beliën’s van Leende naar Leeder; een speurtocht naar en ontdekkingsreis langs familiehistorie. Telgen uit ditvan oorsprong Oostbrabantse geslacht wo(o)n(d)en in deze regio in o.a. Haarlem,Velsen, Santpoort, Heemstede, Bennebroek, Bloemendaal en Vogelenzang. - De heer G. Rekoert van de Zandvoortselaan stelde een kleine publicatie samen met herinneringen aan het Koetshuis van de buitenplaats Oud-Berkenroede. Daar werkte de heer Jan Tromp als particulier chauffeur van de heer P.H. Kaars Sijpesteijn. Na diens overlijden in 1934 erfde Tromp de auto’s plus 25.000 gulden en begon daarmee een taxibedrijf in het monumentale pand aan de Zandvoortselaan naast de vroegere bollenschuur van Quirinus van den Berg. Omdat het oude gebouw het drukke verkeer rond dit verkeersknooppunt belemmerde, is het in 1974 gesloopt. - Oud-wethouder Ton van ’t Hof wees ons op een nieuwe publicatie van onze zustervereniging Oud Monnickendam, De Grote Kerk van Monnickendam. Daarin staat beschreven dat de huidige preekstoel in 1695 werd vervaardigd en oorspronkelijk afkomstig is uit een gerestaureerde kerk in het Groningse Winschoten. Deze preekstoel is geschonken door de Heemsteedse familie Korthals Altes-Wijnstroom, zoals een schildje op de zijkant aanduidt. (Zie afbeelding op pagina 114.) J. Korthals Altes was lid van Provinciale Staten van Noord-Holland en in 1909 één van de 45 deelnemers aan de allereerste Friese Elfstedentocht. Hij woonde in Heemstede, later in Zandvoort. Ook na een watersnood op 14 januari 1916, waarbij de Grote Kerk als onderkomen diende voor het vee, heeft de heer Korthals Altes zich voor de kerk in Monnikendam inspanningen getroost, en bepaald niet louter om electorale redenen, zoals auteur Harry Voogel opmerkt.

HEERLIJKHEDEN

Varia - In HeerlijkHeden 104 (april 2000) schreef ik over de Familiekapel Van Heemstede in de Sint Janskerk te Haarlem, waar de stoffelijke overschotten van een aantal telgen uit het adellijke geslacht Van Heemstede zijn begraven. Restauratie vond plaats na het Beleg van Haarlem in 1573 op kosten van Vincent van Lockhorst en na 1640 ten laste van Adriaan Pauw. Uit recent onderzoek van mr. Wim Cerutti is gebleken dat al omstreeks 1373 heer Gerrit van Heemstede - mogelijk nog tijdens de bouw - vóór de kapel en zijn vrouw Maria van Polanen later in de kapel is begraven. De overblijfselen zijn in september 1976 geruimd, toen de grafkelder van de voormalige Heemstedekapel werd geopend. Nu bevindt zich in de begin 14e eeuwse Janskerk de vernieuwde publieksruimte van het Noord-Holland Archief. - Het restaurant van landgoed Groenendaal viert dit jaar z’n 90-jarig jubileum. Inmiddels is zoon Hein, de vierde generatie van de familie Uitendaal, tot de directie toegetreden. Na de verbouwing en nieuwe inrichting van restaurant en keuken, zijn nu de tuin en het terras aan de beurt. - De Koninklijke Bibliotheek in Den Haag is door aankoop van een Belgische edelman in het bezit gekomen van een middeleeuws handschrift, een bundeling van unieke Middelnederlandse teksten, waaronder het Kerelslied en het Egidiuslied. Het zogeheten Gruuthuse-manuscript is genoemd naar de vroegere eigenaar, Lodewijk van Gruuthuse uit Brugge, die bekend stond als bibliofiel verzamelaar. Deze Lodewijk van Brugge ofwel Gruuthuse (1422-1492) was van 1472/1473 tot 1486 tevens Heer van Heemstede, totdat hij dit ambacht doorverkocht aan de Vlaming Roelant le Fèvre, die was getrouwd met Hadewy van Heemstede. - Huis te Manpad is in 2006 begonnen met een grootschalig restauratieproject. Tuin en park worden de komende vijf jaar zoveel mogelijk in de oorspronkelijke staat teruggebracht. De buitenplaats beschikt met Slot Zuylen over één van de langste 18e eeuwse bakstenen slangenmuren van Europa. Een slangenmuur

Het garagebedrijf van Tromp aan de Zandvoortselaan, dat in 1974 gesloopt is.

HeerlijkHeden

113

HEERLIJKHEDEN

is een meanderende muur, waar fruit tegen groeit. Restauratie is mogelijk geworden dankzij een nieuwe financieringsregeling van het VSB fonds om historische buitenplaatsen in ere te herstellen. Huis te Manpad is een van de eerste projecten die gebruik maakt van deze regeling. Sinds februari is het park weer op dinsdagmiddag en zaterdagochtend voor belangstellenden opengesteld; na 1 juni alleen op zaterdag om 10.00 uur. - De hevige storm van donderdag 18 januari heeft helaas een aantal oude populieren doen sneuvelen, twee op het Jozef Israëlsplein en twee aan de zuidkant van het Richard Holplein. Aan de noordzijde van dit laatste plein is de volgende dag uit voorzorg nog één populier weggehaald waar een grote scheur in zat. De overige dertien bomen zijn begin maart gekapt en alle bomen op het Jozef Israëlsplein en Richard Holplein zijn vervangen door nieuwe populieren met een stamdikte van 20 tot 25 cm. Door ouderdom sneuvelde onlangs een eeuwenoude beuk in het wandelbos Groenendaal bij het vijvertje tussen Bosbeek en Mariënheuvel. - Een ‘Kleine Commissie’ in Bennebroek heeft, in weerwil van alle historische en actuele banden met Heemstede, in principe besloten bij een toekomstige fusie voorkeur te geven aan de gemeente Bloemendaal. Het streven is dat Bennebroek per 1 januari 2009 als vijfde kern bij de gemeente Bloemendaal wordt gevoegd.Voor de VOHB is een en ander vooralsnog geen reden de B van Bennebroek uit de naam van de historische vereniging te schrappen. - Per 1 april 2007 vertrekt mevrouw Tine van der Stroom-van Ewijk na een bijna zesjarige ambtstermijn als burgemeester van Heemstede vanwege het bereiken van de pensioengerechtigde leeftijd.Van april tot en met november 2005 was ze ook waarnemend burgemeester van Bennebroek. Ze wordt opgevolgd door mevrouw J.J.C. Heeremans (59), die sinds 2002 gemeentesecretaris was in Utrecht, maar in Heemstede woont. Zij is de derde vrouwelijke burgemeester in successie nadat sinds 1400 ongeveer 40 mannen het burgemeestersambt in deze gemeente hebben vervuld. De familienaam Heeremans is niet onbekend in het plaatselijk bestuur, met Ed Heeremans als voormalig gemeenteraadslid in Heemstede, en diens zoon en dochter als huidige gemeenteraadsleden in respectievelijk Heemstede en Bennebroek. Hans Krol

De preekstoel in de Grote Kerk van Monnickendam is geschonken door de Heemsteedse familie Korthals AltesWijnstroom, zoals op dit schildje beschreven staat.

114

HeerlijkHeden

HEERLIJKHEDEN

REACTIES VAN LEZERS Over het artikel ‘De Raadhuisstraat in vroeger tijden’, HH 131 De heer Van Rooden merkt op dat in het artikel ‘De Raadhuisstraat in vroeger tijden’ helaas Raadhuisstraat 26 vergeten is. “Nr 26 waar mijn grootouders Serfinus van Rooden en zijn vrouw Geziena Meeuwenoord woonden en een bedrijf in maatkleding en textiel hadden. In vroeger dagen was daar ook een uitleenbibliotheek. Mijn oma was de dochter van de welbekende Jan Meeuwenoord, die de bode was van dokter Droog.” J. van Rooden, Lilydale, Australië De heer Van Seggelen vult aan bij Raadhuisstraat 3: “De genoemde schoenhersteller was mijn grootvader, W. van Seggelen (18701963). Hij heeft het pand gekocht rond 1920. Daarvoor had hij sinds 1894 zijn bedrijf in een pand nabij de IJzeren Brug. ‘Veertig jaar alhier’ wil dus zeggen sinds 1894 in Heemstede. Mijn grootvader heeft gewerkt tot ongeveer 1937 of 1938, toen mijn vader, A.G. van Seggelen (1900-1982) het bedrijf overnam. Hij heeft er gewerkt tot 1951. Toen werd het huis verkocht aan de huidige eigenaar.” Drs W. A.A.M. van Seggelen, Heemstede

De Raadhuisstraat met de elektrische tram (bestemming Schoten). Rechts ligt het oude postkantoor.

HeerlijkHeden

115

HEERLIJKHEDEN

Over de foto van de toegangspoort bij Elswout, HH 131 “Waar is die toegangspoort van Elswout? Of waar is die geweest? Op oude foto’s van dit landgoed - er staan nogal wat van die foto’s in diverse jaarboeken van de Vereniging Haerlem - is die poort nergens te vinden . Misschien weet iemand het antwoord.” W. ten Hacken, Haarlem Een soortgelijke reactie kwam van A.J. Bus uit Heemstede Over het artikel over 350 jaar Leidsevaart, HH131 “Een kleine aanvulling op de bijdrage van Hans Krol. Op p. 29 staat vermeld dat de steen met het Leidse stadswapen is ingemetseld in een tuinmuur van Keukenhof. De andere steen met het wapen van Haarlem is ingemetseld boven de poort van het vroegere Arme Kinderhuis aan de Kinderhuisvest in Haarlem. Beide stenen zijn gemaakt door Rombout Verhulst (1624-1698). W. ten Hacken, Haarlem

NIEUWE LEDEN Heemstede Mw. S. Albrecht - Pijs Dhr. O.Veldmaat Dhr. M.L. Maassen Dhr. M. Fransen Mw. C.M.D. Thunnissen - Timmermann Fam. van Breugel Dhr. M. Merkx Dhr. W. Schreuder Goedheijt

Haarlem Mw. L. de Jonge Dhr. T.C.J. Kerkvliet St. Nicolaasga Fam. W. Lanoman Oegstgeest Dhr. R.H.A. van Dommelen Doesburg Dhr. K. Lasschuit Maartensdijk Mw. S. v.d. Berg-van Pel Australië Dhr. T. Mooren

116

HeerlijkHeden