Gulpen-Wittem: Hart van t Heuvelland Inspiratiebron voor duurzaam toerisme in de 21 e eeuw

Gulpen-Wittem: Hart van ’t Heuvelland e Inspiratiebron voor duurzaam toerisme in de 21 eeuw

Rapportage in opdracht van: Gemeente Gulpen-Wittem

Datum Oktober 2008

Projectnummer TOURPL.8.050

ZKA Consultants & Planners Postbus 4833 4803 EV Breda tel.: 076-5658877 fax: 076-5656489 e-mail: [email protected] www.zka.nl

SAMENVATTING Toerisme van grote waarde, maar investeringsruimte onder druk De economische betekenis van toerisme bedraagt op dit moment ruim € 41 mln. euro omzet en bijna 500 FTE aan werkgelegenheid. Toerisme is daarmee een zeer belangrijke economische drager voor Gulpen-Wittem. De ontwikkeling van de sector is niet zonder zorgen. Het aantal overnachtingen (een kleine 700.000) neemt de laatste jaren nauwelijks meer toe of daalt zelfs een beetje. Een groot deel van de overnachtingen vindt plaats in (kleinschalige) appartementen. Dit aanbod wordt niet altijd professioneel geëxploiteerd en is deels verouderd. Hierdoor blijft de productiviteit (op basis van de logiesomzet) per kamer sterk achter bij het Limburgs gemiddelde (circa -58%). Dat geldt overigens ook voor de (kleinschalige) hotels en in mindere mate voor de campings in Gulpen-Wittem (resp. -25% en -13%). Door de te lage productiviteit is er onvoldoende cash flow voor innovatieve investeringen. Doordat de lokale economie onder druk staat (3-5% afname aantal bedrijven) en de totale werkgelegenheid in Gulpen-Wittem afneemt, blijft ook de vastgoedwaarde achter bij die van andere regio’s in Nederland. Daardoor komt een belangrijk financieringsinstrument (hypotheken) onder druk te staan. Al met al dreigt de financieringsbron voor de toeristische ondernemer op te drogen en dat kan toekomstige investeringsruimte in gevaar brengen. Opgave: meer toegevoegde waarde creëren Om de cash flow van de bedrijven en de vastgoedwaarde van het onderpand te verbeteren is het creëren van meer toegevoegde waarde en dynamiek in de gehele gemeente (ook buiten toerisme) noodzakelijk. Deze toegevoegde waarde kan gecreëerd worden door: Versterken en upgraden van het toeristisch aanbod, teneinde verblijfsgasten aan te trekken met een hoger bestedingsprofiel. Dit kan onder andere door een onderscheidende en heldere focus op groeimarkten (MICE en wellness); Het aantrekken van nieuwe bedrijvigheid en bewoners, waardoor de koopkracht stijgt en de economische dynamiek en leefbaarheid wordt vergroot. We denken hierbij met name aan moderne bedrijven in bijv. technologische diensten, advies, creatieve sector en ‘personal care’. Versterken landschapsbeleving en identiteit De kansen om deze activiteiten en meer hoogwaardige vormen van toerisme aan te trekken, zijn volop aanwezig. Het Heuvellandschap en de Limburgse identiteit zijn sterke troeven. Met de kernwaarden van Gulpen-Wittem (rust, panoramische vergezichten, eeuwenoude relicten van natuur en cultuur, bronnen van spiritualiteit) kan worden aangesloten bij een behoefte aan ‘scheppingscultuur’ in plaats van ‘consumptie’: het gaat daarbij om eigentijdse duurzaamheid, kwaliteit en verdieping. Deze waarden worden door steeds meer mensen in zowel het toerisme als in wonen en werken belangrijk gevonden. Het behouden en vitaliseren van deze waarden is niet vanzelfsprekend. Nieuwe, e moderne invullingen, die ‘beleefbaar’ zijn in de 21 eeuw vragen activiteiten en plekken met meer dynamiek, eigentijdse spiritualiteit, wellness, kunst&cultuur om de landschapsbeleving spannend en actueel te houden.

ZKA Consultants & Planners

7

Positionering en promotie Vanuit die kernwaarden zal Gulpen-Wittem zich positioneren als een plek voor bewust levende mensen, die belang hechten aan duurzaamheid, actief en scheppend bezig zijn, spiritualiteit en kwaliteit in natuur en cultuurhistorie. Het verder uitbouwen van de ‘scheppingscultuur’, incl. het stimuleren van kunst en cultuur, is daarvoor een vereiste. Het landschap moet meer gaan inspireren, door zijn schoonheid en ‘spirituele prikkels’ van erfgoed, beelden, verhalen etc. De bedrijvigheid in de gemeente, met toerisme in het bijzonder, heeft respect voor de omgeving en natuur. Een duurzame bedrijfsvoering is daarvoor een voorwaarde. De bestaande en nieuwe bedrijven willen ook aansluiten bij deze e 21 eeuwse ‘scheppingscultuur’. Gulpen-Wittem Hart van ’t Heuvelland Gulpen-Wittem is het hart van ‘t Heuvelland en een door zijn landschappelijke kwaliteiten inspirerende ontmoeting-verblijf-, woon-, werken reflectieplek voor mensen en organisaties, die waarde hechten aan puurheid, natuurwaarden, culturele identiteit en onthaasting. Zij willen actief en scheppend bezig zijn en daarmee ook op een duurzame manier bijdragen aan de verdere economische ontwikkeling van de omgeving.

Gulpen-Wittem is te klein om voldoende marketingkracht te genereren, het ligt daarom voor de hand om aansluiting te zoeken bij bestaande promotiekanalen als de VVV Zuid Limburg of bij grensoverschrijdende acties. Gulpen-Wittem is onderdeel van Heuvelland/Voerstreek en Zuid Limburg. Acties Om de landschapsbeleving te vergroten en meer toeristen aan te trekken met een hoger bestedingprofiel resp. meer economische dynamiek te creëren, zijn de volgende acties belangrijk: • Ontwikkel ‘belevingsplekken’ bij bronnen, vuursteenmijnen, veldkruizen etc. in samenwerking met stakeholders (o.a. landschapsbeheerders); • Herzie bestemmingsplan buitengebied: meer wonen en werken met hoge kwaliteit mogelijk maken; • Bevorder kwaliteitsverbetering bij bedrijven door de planologische ruimte te koppelen aan kwaliteit (met behulp van criteria van een nieuw ‘Heuvelland Keurmerk’?); • Onderzoek ‘onthaasting’ verkeer: bijv. door middel van transferium en/of collectief (attractief) vervoer. Als ‘pilot’ kan de organisatie van een autoloze zondag per maand worden overwogen; • Ontwikkel grensoverschrijdende routes en andere activiteiten met de Voerstreek, zodat het toeristisch territoir groter en ‘spannender’ wordt; • Onderzoek de mogelijkheden van nieuwe economische dragers voor de landbouwbedrijven, voorgesteld word in eerste instantie het concept ‘wellness’ (‘agro-spa’) uit te werken en met de betrokkenen te bespreken; • Ontwikkel ‘iconen’ voor duurzaamheid en ‘spiritualiteit’ zoals een gezamenlijke ‘ban op blik’, een zichtbare ‘trail’ voor de schaapskudde en op termijn een unieke ‘spirituele’ attractie (bijv. ‘Labyrinth der Zinnen’); • Ondersteun initiatieven voor marktontwikkeling, bijvoorbeeld bezinningstoerisme (‘Klooster Wittem’) en hotelinnovaties in de zakelijke markt etc.; • Produceer teksten en beelden voor ‘verhalen van Limburg’: achtergronden bij tradities en bijzondere plekken;


3

7

•

Prioriteer in het subsidiebeleid het behoud van oude oorspronkelijke waarden (processies, schutterij etc.) en de bevordering van nieuwe waarden (kunst).

Resultaat: verbeterde economische prestaties en onderscheidend profiel In 2020 is Gulpen-Wittem een aansprekende en inspirerende toeristische gemeente met een onderscheidend imago binnen het Heuvelland. De focus ligt op duurzaamheid, spiritualiteit en het landschap. De economische prestatie van de toeristische bedrijven in Gulpen-Wittem loopt (meer) in de pas met het gemiddelde in Limburg. Mede door het verbeteren en upgraden van de kwaliteit is het gebied ook aantrekkelijk geworden voor andere doelgroepen en nieuwe bedrijvigheid. Door nieuwe koopkracht en nieuwe economische dragers heeft de vastgoedwaarde een stevige ‘boost’ gekregen, zodat alom meer mogelijk wordt.


4

7

Inhoudsopgave

SAMENVATTING

2

1.

INLEIDING

7

1.1. 1.2. 1.3.

Aanleiding en doelstelling Verrichte werkzaamheden Leeswijzer

7 7 7

2.

PROBLEEMSTELLING EN ACHTERGRONDEN

8

2.1. 2.2. 2.3.

Inleiding Achtergrond Toeristisch-recreatief product

8 8 8

3.

HUIDIGE SITUATIE: MARKT EN ECONOMIE

11

3.1. 3.2. 3.3. 3.4. 3.5. 3.6. 3.7.

Inleiding Vraag Aanbod Economische betekenis Productiviteit Economisch perspectief / Alternatieven Conclusie

11 11 12 13 14 15 16

4.

SWOT ANALYSE

17

4.1. 4.2. 4.3. 4.4. 4.5. 4.6.

Inleiding Sterkten Zwaktes Kansen Bedreigingen Conclusie

17 17 19 19 21 21

5.

MISSIE, POSITIONERING EN STRATEGIE

23

5.1. 5.2. 5.3. 5.4.

Inleiding Missie Positionering: het Hart van ’t Heuvelland Strategie

23 23 23 24

6.

PLAN VAN AANPAK

25

6.1. 6.2.

Inleiding Imago / bekendheid

25 25


5

7

6.3. 6.4. 6.5.

Content en belevingswaarde Kwaliteit Andere economie

25 27 28

7.

ACTIES EN RESULTAAT

30

7.1. 7.2. 7.3.

Inleiding Acties Resultaat en streefbeeld in 2020

30 30 31


6

7

1. 1.1.

INLEIDING Aanleiding en doelstelling

Het toerisme vormt voor de gemeente Gulpen-Wittem een belangrijke economische drager. De verantwoordelijkheid hiervoor ligt bij de toeristische ondernemers, maar ook zeker bij de gemeente. De gemeente Gulpen-Wittem vraagt zich af wat men kan doen om deze sector te ondersteunen en ontwikkelingskansen te geven voor de toekomst. De gemeente heeft hiertoe ZKA Consultants & Planners gevraagd een toeristische visie op te stellen. 1.2.

Verrichte werkzaamheden

De onderstaande werkzaamheden zijn verricht: • Locatiebezoek; • Deskreseach relevante nota’s, aanbodgegevens data e.d. (structuur); • Discussiebijeenkomsten met een werkgroep van ondernemers in Gulpen Wittem; • Gesprekken met enkele marktbetrokkenen en deskundigen buiten GulpenWittem (waaronder Gulpener bierbrouwerij, VVV Zuid-Limburg, Rabobank Zuid-Limburg); • Overleg met gemeente ambtenaren (RO, verkeer) en college; • Analyse van sterkten/zwaktes en kansen/bedreigingen; • Uitwerking voorkeursstrategie; • Uitwerken van programma’s en actiepunten; • Rapportage. 1.3.

Leeswijzer

Het rapport is als volgt opgebouwd: • In hoofdstuk 2 is verwoord welke achtergronden/context spelen bij toerisme en recreatie in Gulpen-Wittem (waar hebben het over?); • In hoofdstuk 3 worden de huidige prestaties van het verblijfstoerisme in beeld gebracht (hoe staat de sector ervoor?); • In hoofdstuk 4 is een analyse gemaakt van de sterktes, zwaktes, kansen en bedreigingen voor de sector en de gemeente in het algemeen (Waar liggen de kansen/aanknopingspunten voor de toekomst?); • In hoofdstuk 5 is de missie geformuleerd, alsmede is de gewenste ontwikkelingsstrategie uitgewerkt; (Wat is de opgave / missie?); • In hoofdstuk 6 wordt de aanpak verder uitgewerkt (hoe gaan we het aanpakken?); • In hoofdstuk 7 volgen tot slot de concrete acties op korte en (middel)lange termijn.


7

7

2. 2.1.

PROBLEEMSTELLING EN ACHTERGRONDEN Inleiding

In dit hoofdstuk worden de achtergronden en uitgangspunten die te maken hebben met toerisme en recreatie in de gemeente besproken (2.2.). Tevens wordt er een schets gemaakt van het toeristisch-recreatief product en het belang hiervan door de gemeente Gulpen-Wittem (2.3.). 2.2.

Achtergrond

Gemeente Gulpen-Wittem Deze rapportage is uitgevoerd voor de gemeente Gulpen-Wittem. Deze gemeente bestaat uit 10 kernen (Eys, Epen,Gulpen, Mechelen, Nijswiller, Partij / Wittem, Reijmerstok, Slenaken, Wahlwiller en Wijlre) en heeft in totaal circa 14.700 inwoners.

2.3.

Toeristisch-recreatief product

Het toerisme in Gulpen-Wittem kent een rijke historie, het is van oudsher een omgeving waar veel vakanties worden doorgebracht en dagtripjes worden gemaakt. Het toerisme is veelal landschapsgebonden: er zijn geen grote trekkers of attracties, maar fietsen en wandelen vormen de belangrijkste activiteiten. De natuurlijke waarden van de omgeving vormen derhalve het grootste aandeel van het toeristisch recreatief product. Niet alleen natuurlijke waarden (rust, ruimte etc.) zijn aanwezig, maar er is zeker ook sprake van enige dynamiek. Deze dynamiek zit met name opgesloten in de Limburgse cultuur van Bourgondisch leven en gezelligheid. Dit blijkt ook uit het aanbod aan horeca: buurgemeenten als Margraten en Vaals hebben een veel kleiner aanbod. Dit aanbod is in tabel 2.1. ook vergeleken met toeristische gemeenten buiten de regio. Opvallend hierbij is dat Gulpen-Wittem in deze sectoren, in relatie tot het inwoneraantal, een vergelijkbaar aanbod heeft met toeristische kustgemeente Noordwijk.


8

7

Tabel 2.1.

Aantal bedrijven restaurant- en drankensector Restaurantsector, Drankensector, Bevolking

Gulpen-Wittem

23

44

14.970

Beesel

7

18

13.532

Margraten

7

29

13.530

Noordwijk

35

51

24.672

1

8

2.583

Valkenburg aan de Geul

44

66

17.282

Veere

41

81

21.947

Thorn

De horecasector wordt in de weekeinden veel bezocht door dagtoeristen. Hierdoor bestaat er op piekmomenten momenteel overlast van het verkeer. De beperkte toegangswegen die de infrastructuur van het Heuvelland biedt, slippen dan dicht. De drukte, met name van gemotoriseerd verkeer, wordt door de bevolking en ondernemers wel eens als storend ervaren.

De economische belangen van toerisme en recreatie zijn groot. Dat blijkt naast het grote aanbod van horeca ook uit de werkgelegenheid die toerisme als totaal oplevert (zie kader). Toerisme grote werkgever in Gulpen-Wittem Gulpen-Wittem staat in top van Nederlandse gemeenten met het grootste aandeel werkzame personen in de sector recreatie en toerisme (incl. dagtoerisme). In onderstaand overzicht zijn de gemeentes opgenomen met de hoogste percentages werkzame personen in de toeristische sector. 1 Schiermonnikoog 54,3% 2 Vlieland 40,0% 3 Ameland 38,5% 4 Thorn 37,0% 5 Zandvoort 34,6% 6 Terschelling 34,6% 7 Valkenburg aan de Geul 34,3% 8 Veere 34,1% 9 Vaals 31,0% 10 Noord-Beveland 30,9% 11 Gulpen-Wittem 30,4% 12 Texel 27,4% Bron: cbs, bewerking rpb, 2006


9

7

Het belang van toerisme voor de gemeente is groot: • Toerisme en recreatie vormen een draagvlak voor andere activiteiten en voorzieningen, zoals detailhandel, horeca, maar ook bijvoorbeeld evenementen. De eigen bevolking kan hiervan meeprofiteren, waardoor de leefbaarheid van de gemeente voor de eigen inwoners toeneemt; • De toeristische sector in het algemeen is een mogelijk alternatief voor werkgelegenheid in andere minder goed lopende sectoren. Bovendien levert het een differentiatie in de lokale economische structuur op; • Het imago en de naamsbekendheid van een gemeente / regio kan toenemen door toerisme en recreatie. Dit positief imago kan ook doorwerken op andere sectoren in het gebied (aantrekkelijkheid als woongebied of investeringsklimaat bedrijven); • Toeristische ontwikkeling kan een aanjager (vliegwiel) voor integrale gebiedsontwikkeling zijn. Hiermee wordt bedoeld dat nieuwbouw of herstructurering van bijvoorbeeld een hotel, camping verder gaat dan bouwen/verbouwen alleen. Ook verandering, aanleg van infrastructuur en natuurontwikkeling spelen een belangrijke rol. Toerisme en recreatie zijn dus belangrijk voor de gemeente Gulpen-Wittem. Men wil deze sector graag ondersteunen en stimuleren in de toekomst, teneinde de bovenstaande voordelen te behouden en verder te versterken. De vraag is waar de kansen liggen en hoe deze het best kunnen worden aangepakt op korte én lange termijn. In deze rapportage is aan de hand van een analyse van de huidige situatie, trends en kansen een gewenste en haalbare ontwikkelingsstrategie uitgewerkt.


10

7

3.

HUIDIGE SITUATIE: MARKT EN ECONOMIE

3.1.

Inleiding

In dit hoofdstuk is een economische analyse gemaakt van de huidige situatie, specifiek gericht op het verblijfstoerisme (dagtoerisme is hier buiten beschouwing gelaten). Eerst is de vraag (3.2.) en het aanbod (3.3.) in kaart gebracht. Op basis hiervan is de economische betekenis en productiviteit van het verblijfstoerisme geraamd (3.4. en 3.5.). Vervolgens zijn kort de alternatieve economische dragers in de gemeente besproken (3.6.). Ten slotte volgen de conclusies (3.7.). 3.2.

Vraag

Huidige vraag: circa 685.000 overnachtingen Momenteel worden er in Gulpen-Wittem circa 685.000 overnachtingen gerealiseerd, verdeelt over alle categorieën. Het grootste aandeel hebben de hotels en appartementen, met ieder eenderde van het totaal. Goede derde is de kampeersector. Agrotoerisme (waaronder ook kamperen bij de boer), pensions en B&B hebben een marginale bijdragen aan het gerealiseerde aantal overnachtingen in de gemeente. Tabel 3.1. geeft een overzicht. Tabel 3.1.

Aantal en verdeling van overnachtingen in 2007

Sector

Overnachtingen

In %

Hotels

236.849

35%

Appartementen, Bungalows, Groepsacc.

228.018

33%

Campings

152.018

23%

50.166

7%

Pension / B&B

8.328

1%

Overig

8.448

1%

683.827

100%

Agrotoerisme / minicampings

Totaal 2007:

Vraag blijft stabiel: weinig groei De ontwikkeling van het aantal overnachtingen kende de afgelopen jaren een wisselend beeld. Vanaf 2001 liep het totaal gerealiseerde overnachtingen in Gulpen-Wittem terug, naar circa 641.500 in 2004. Deze daling kan voor een groot deel verklaard worden door de invoering van de euro, de economische situatie en de aanslagen van 11 september. Deze factoren zorgen voor een achterblijvende vakantieparticipatie. De kleine opleving in 2003 werd waarschijnlijk veroorzaakt door de extreem goede zomerperiode in dat jaar. Vooral campings konden hier goed van profiteren. In de onderstaande grafiek, figuur 3.1., is de ontwikkeling tussen 2000-2007 weergegeven.


11

7

Figuur 3.1.

Ontwikkeling van overnachtingen 2000-2007

710000 700000 690000 680000 670000 660000 650000 640000 630000 620000 610000 2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

Opvallend is de piek in 2006 met een aantal recordovernachtingen van circa 705.000. Hierna daalde de overnachtingen echter weer naar het niveau van 2000. Al met al kan gesteld worden dat de vraag stabiel is, maar zich weinig heeft ontwikkeld. 3.3.

Aanbod

Groot aanbod aan appartementen In tabel 3.2. is het aanbod aan logiesbedrijven in Gulpen-Wittem weergegeven, uitgesplitst naar bedrijven en aantal slaapplaatsen (bedden). In totaal bevinden zich in Gulpen-Wittem 214 logiesbedrijven met een totale capaciteit van 8.755 bedden. Tabel 3.2.

1

Aanbod in bedrijven en bedden in 2007

Sector

Bedrijven

Hotels

47

1.750

122

950

Appartementen, Bungalows etc. Campings

Bedden

7

4.700

Agrotoerisme / minicampings

19

1.100

Pension / B&B

19

255

214

8.755

In dit overzicht valt het grote aantal aan appartementen op, die ten opzichte van de hotels veel minder overnachtingen per bedrijf realiseren. Ook de toevoeging van het aantal slaapplaatsen is gering. Deze accommodaties bepalen wel voor een belangrijk deel de uitstraling van de sector in Gulpen-Wittem.

1

Afgeronde aantallen op basis van HinC 2006, aangevuld met eigen inventarisatie.


12

7

3.4.

Economische betekenis

Aan de hand van de overnachtingen (de vraag) is de huidige economische betekenis van het verblijfstoerisme in Gulpen-Wittem in kaart gebracht. Dat is gedaan aan de hand van het ZKA impactmodel, dat aan de hand van de bestedingen, ook de werkgelegenheid in beeld brengt. De bestedingen zijn verdeeld over de volgende uitgavencategorieën: • Logies (overnachtingkosten voor huisje/hotel); • Horeca; • Detailhandel; • Entree (entreegelden attractie, fietshuur, parkeergelden, etc.); • Vervoer. Bestedingen circa € 41,5 miljoen per jaar De totale toeristische bestedingen van verblijfstoeristen bedragen circa € 41,5 miljoen. In tabel 3.3. zijn deze bestedingen uitgesplitst naar uitgavencategorie. Tabel 3.3.

Bestedingen per categorie in €

Categorie Logies Horeca Detailhandel Entree Vervoer Totaal

Bestedingen 17.239.860 10.992.074 5.200.768 1.927.855 6.134.808 41.495.367

in % 42% 26% 13% 5% 15% 100%

Circa 40% wordt besteed aan het verblijf zelf. Horeca en detailhandel zijn samen goed voor circa € 16 miljoen, waarmee toeristen een substantiële bijdrage leveren aan de omzet van de lokale voorzieningen. Wanneer de bestedingen worden uitgesplitst naar sector (zie tabel 3.4.), blijkt dat de hotels veruit de meeste omzet genereren: 68%. Het grote aanbod aan appartementen zorgt in verhouding, met circa 19%, voor veel minder toegevoegde waarde. De campings hebben een aandeel van 9%, dat op basis van het aantal bedrijven (slechts 7) in verhouding ook groot kan worden genoemd. De overige twee sectoren blijven met een bijdrage van < 5% achter. Tabel 3.4.

Bestedingen per sector in €

Sector Agrotoerisme Appartementen, Bungalows, Groepsaccommodaties Campings Pension / B&B Hotels Totaal

Bestedingen 1.136.260 7.955.548 3.777.647 597.200 28.028.711 41.495.367

in % 3% 19% 9% 1% 68% 100%

Werkgelegenheid toerisme circa 495 FTE 2 De totale werkgelegenheid op basis van deze geraamde bestedingen bedraagt circa 495 FTE (direct + indirect). Gezien er ook parttimers werkzaam zijn (zeker in de toeristische sector) gaat het hier om veel meer banen/arbeidsplaatsen: circa 640 -690.

2

Alleen op basis van het verblijfstoerisme.


13

7

Figuur 3.2.

Verdeling werkgelegenheid per sector

Logies Horeca Detailhandel Entree Vervoer Overig

In overeenstemming met de bestedingen heeft ook hier de categorie logies het grootste aandeel. Het aantal indirecte banen is nog niet in het bovenstaande overzicht opgenomen. Deze bedraagt circa 134 FTE, omgerekend circa 175-185 banen. Onder deze indirecte werkgelegenheid worden de indirecte uitgaven geschaard: leveranciers, bestedingen van toeristen bij niet-toeristische bedrijven etc. 3.5.

Productiviteit

Als nader ingezoomd wordt op de productiviteit, zien we dat deze achterblijft bij het gemiddelde van Limburg (en daarmee ook bij dat van Nederland). Duidelijk is dat op basis van deze gegevens alleen de campings een redelijk marktconforme productiviteit leveren. Tabel 3.5.

Productiviteit per eenheid in €

Logiesomzet Hotelkamer

3

Gulpen-Wittem

Limburg

13.750

18.500

Appartement / bungalow

7.700

18.100

Campingplaats

1.350

1.550

De productiviteit blijft met name achter door: 4 • Bezettingsgraad van met name de appartementen is laag, circa 20-25% bedbezetting. De gemiddelde bedbezetting van bungalows ligt in Limburg op 5 circa 45% ; • Relatief lage prijsniveaus van alle verblijfsaccommodaties.

3 4 5

Op basis van de logiesomzet per eenheid, excl. horeca. Op basis van inventarisatie aanbod versus overnachtingen. Bron: CBS, Het gebruik van logiesaccommodaties


14

7

3.6.

Economisch perspectief / Alternatieven

In deze paragraaf wordt kort ingegaan op de algemene economische situatie in de gemeente en welke economische alternatieven er voor de gemeente zijn indien het toerisme stagneert. Daarnaast is toerisme ook in grote mate afhankelijk van het aanbod in andere sectoren. Bedrijvigheid: aantal bedrijven neemt af Het aantal bedrijven in Gulpen-Wittem is ten opzichte van 1999 met circa 3-5% afgenomen. Er was vooral een daling waarneembaar in de landbouwsector en commerciële dienstverlening. Deze laatste sector heeft zich sinds 2003 weer wat hersteld (samen met de economie) en het aantal bedrijven is sindsdien weer iets toegenomen. Deze sector blijft overigens veruit het grootst. Nijverheid en nietcommerciele-dienstverlening zijn klein, maar stabiel en laten de laatste jaren een stijgende trend zien. Figuur 3.3 geeft een overzicht. Figuur 3.3.

Bedrijfsvestigingen in Gulpen-Wittem per sector

500 450 400 350

A/B Landbouw, bosbouw en visserij

300

C/F Nijverheid en energievoorzieninig

250 200

G/K Commerciële dienstverlening

150

L/O Niet-commerciële dienstverlening

100 50 0 1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

Vastgoedwaarde blijft achter De vastgoedwaarde is tegenwoordig nog steeds een belangrijke vorm van onderpand (hypotheken) en derhalve nodig voor het financieren van nieuwe investeringen in omvang, kwaliteit en comfort. De vastgoedwaarde in ZuidLimburg blijft echter achter bij het Nederlandse gemiddelde (zie figuur 3.4.) en vormt daardoor steeds minder een stevig fundament.


15

7

Figuur 3.4.

Ontwikkeling vastgoedwaarde G e midde lde waarde be staande bouw

300 250 200 Zuid-Limburg

150

Nederland

100 50

3.7.

20 07

20 06

20 05

20 04

20 03

20 02

20 01

20 00

19 99

19 98

0

Conclusie

Relatief grote economische betekenis toerisme….. Het aantal overnachtingen en de economische betekenis van het verblijfstoerisme in Gulpen-Wittem is relatief omvangrijk. Het aantal gerealiseerde overnachtingen staat bijna gelijk aan dat van de stad Maastricht. Echter, het bestedingsprofiel van de gasten die daar verblijven, ligt gemiddeld hoger. …..maar productiviteit blijft achter De productiviteit van de bedrijven op basis van de logiesomzet blijft achter bij het Limburgse gemiddelde. Dit is zeker voor de kleinere aanbieders (met name appartementen) een probleem. Er is een te kleine financiële basis voor investeringen en professionele bedrijfsvoering. Financieringbron droogt op Doordat de lokale economie onder druk staat en de totale werkgelegenheid in Gulpen-Wittem afneemt, staat de vastgoedwaarde verder onderdruk. Bovendien stagneert de toeristische vraag momenteel, waardoor de financieringsbron voor de toeristische ondernemer opdroogt. Dat geldt zeker voor de kleinschalige bedrijven (met minder omzet) die minder financiële armslag hebben voor nieuwe investeringen. Opgave: creëren toegevoegde waarde Om de vastgoedwaarde te verbeteren is het creëren van meer toegevoegde waarde wenselijk. Deze toegevoegde waarde kan gecreëerd worden door het aantrekken van nieuwe markten en meer verblijfsgasten met een hoger bestedingsprofiel. In de praktijk zullen dit voornamelijk gasten zijn van hotels of luxe bungalows/appartementen. Wanneer de vastgoedwaarde stijgt wordt ook het investeringspotentieel vergroot, waardoor er eerder een upgrading van het aanbod kan plaatsvinden. Voor kleinschalige logiesaccommodaties biedt het ook een economische uitweg. In het volgende hoofdstuk is geanalyseerd waar er aanknopingspunten zijn voor de verbetering van de productiviteit, teneinde de economische betekenis te vergroten en de vastgoedwaarde te verhogen.


16

7

4. 4.1.

SWOT ANALYSE Inleiding

In dit hoofdstuk worden de sterktes, zwaktes en externe kansen en bedreigingen in beeld gebracht. Uit deze beschrijving van het toeristisch-recreatief product en de (mogelijke) markten van Gulpen-Wittem, kunnen de belangrijkste potenties en knelpunten worden aangegeven. Deze laatstgenoemden vormen de input voor de strategie om de productiviteit en toegevoegde waarde te vergroten. Hier wordt in hoofdstuk 5 op ingegaan. 4.2.

Sterkten

Heuvellandschap unieke omgevingskwaliteit De meest unieke karakteristiek van de gemeente Gulpen-Wittem is het Heuvellandschap. Dit landschap is dan ook voor Nederlandse begrippen enig in zijn soort: de heuvels, beekdalen, ruimte, vergezichten, en groene omgeving zijn nergens anders te vinden. Vooral het Geul- en Gulpdal zijn zeer bijzondere omgevingskwaliteiten. Het Geul- en Gulpdal zijn door de Stichting Natuur en Milieu in 2005 uitgeroepen tot één van de twee toplandschappen in Nederland. Het kreeg sterren voor belevingswaarde, voor ecologische waarde, voor cultuurhistorische waarden, voor mogelijkheden voor (natuur)recreatie en voor het unieke karakter van het gebied. Het landschap dient als decor, maar geeft ook in grote mate invulling aan de sfeer in de gemeente. Het wordt voor een groot gedeelte beheerd door Staatsbosbeheer, Limburgs Landschap en het waterschap.

Gulpen-Wittem: hart van ‘t Heuvelland Het landschap leent zich uitstekend voor een inspirerende wandel- of fietstocht. De kleinschaligheid en de fijnkorreligheid zijn unieke kenmerken, maar maken het landschap ook kwetsbaar.


17

7

Veel cultuurhistorische en spirituele elementen Het landschap wordt gekenmerkt door een grote hoeveelheid aan religieus en cultureel erfgoed. Er zijn met name veel uitingen van volksdevotie aan het katholieke geloof: Mariabeelden, veld- en wegkruisen etc. Deze elementen geven het landschap enigszins een spirituele lading. Tevens zijn het herkenningspunten op wandelen fietsroutes, die soms al eeuwen oud zijn.

‘Dichter bij de oorsprong’ De omgeving en het landschap roepen een oergevoel op: je voelt je er onderdeel van een groter geheel, dichter bij de oorsprong…..De fijnkorreligheid, vergezichten en religieuze elementen in het landschap kunnen zorgen voor een ‘bezinningsmoment’. Uit onderzoek blijkt overigens dat circa 40% van de mensen wel eens diep geraakt is door de schoonheid van de natuur. Het Heuvellandschap heeft alles in zich om dit te bewerkstelligen. Dit blijkt ook uit de vele wandelroutes en pelgrimsroutes die door dit unieke landschap lopen. Bedevaarten waren in het zuiden van Nederland de eerste vorm van toerisme. Op een feestdag gingen gelovigen te voet, te paard of later per fiets naar 'heilige plekken'. Voor de wandelaar van nu kan Wittem het begin zijn van een pelgrimstocht van honderd kilometer die voert langs Holset, Moresnet, Val-Dieu, Noorbeek, Visé, Maastricht, Meerssen en Houthem St. Gerlach. De stichting vindt onderdak in het redemptoristenklooster van Wittem, waar de heilige Gerardus Majella wordt vereerd en ook veel aan Maria-devotie wordt gedaan. De toerist die over stille weggetjes en door bossen en weilanden dwaalt, wordt attent gemaakt op traditionele uitingen van volksdevotie. Wandelen wordt zo een eigentijdse vorm van pelgrimeren langs kapelletjes, wegkruisen en kerken die van oudsher op bedevaarten worden aangedaan. Voor de natuurliefhebber die niets om roomse parafernalia geeft, blijft er genoeg te genieten over. (Stichting Pelgrimswegen & Voetpaden, 2001)

Authentieke en traditionele waarden Limburg roept van oudsher bij mensen een beeld op van gastvrijheid en het Bourgondische leven. Deze beelden worden in de gemeente ook waargemaakt: de gemoedelijkheid, het dialect, tradities en de algehele uitstraling kunnen getypeerd worden als écht Limburgs. Verschillende waarden die ieder mens nodig heeft zijn in Gulpen-Wittem nog in relatieve puurheid voelbaar: voedselproductie, sociale interactie en gemeenschapsgevoel, natuurlijke omgeving en rust. Deze authentieke waarden kenmerken de gemeente en zijn ook voor de toeristen een belangrijk onderdeel van de vakantiebeleving. Deze waarden zijn niet zondermeer vanzelfsprekend. Sterker nog ze staan in een steeds meer globaliserende wereld steeds meer onder druk.


18

7

Nieuwe waarden: kunst en cultuur Gulpen-Wittem heeft met circa 15 kunstgaleries/expositieruimtes/kunstwinkels een relatief groot kunstaanbod. Bovendien vinden er diverse culturele en muzikale evenementen plaats, waarvan Kunstdagen Wittem, Poorten van Reijmerstok en muziekdagen Eys het bekendste zijn.

4.3.

Zwaktes

Uitstraling en onbekendheid Gulpen-Wittem is als toeristische destinatie niet bekend en daardoor niet een directe keuzefactor. De toerist kiest veel meer voor Zuid-Limburg of het Heuvelland. Daar komt bij dat de uitstraling van het bestaande aanbod enigszins is verouderd. Deze uitstraling komt in sommige gevallen niet overeen met het beeld dat een 5-sterrenlandschap oproept. Monofunctionaliteit buitengebied Het buitengebied van Gulpen-Wittem wordt nu voornamelijk gebruikt door de landbouw en het toerisme. Hierdoor heeft het buitengebied een monofunctioneel karakter. Tijdens een wandeling of fietstocht door het gebied komt men veel dezelfde bedrijven tegen. 4.4.

Kansen

Groeimarkt short breaks: zakelijk toerisme en wellness De schaarse vrijetijd die mensen hebben wordt steeds doelbewuster ingevuld. Gericht wordt gekozen voor een bepaalde bestemming, waar men het liefst een aantal dagen vertoeft. Dat wordt in verschillende verbanden (gezin, familie, werk etc.) soms tot wel 6-8 maal per jaar gedaan. Te denken valt aan stedentrips, korte vakantie naar het buitenland, familieweekenden in de Ardennen of bedrijfsuitje in Zuid-Limburg etc. Het aantal korte vakanties groeien beduidend harder dan de lange vakanties. Bovendien wordt tijdens deze vakantie relatief veel uitgaven gedaan. Het zakelijke toerisme (exclusief locatiegebonden zakelijke bezoek) is een markt die in sterke mate wordt bepaald door cursussen, congressen maar ook bedrijfsuitstapjes en incentives voor zakelijke relaties. Deze markt gaat gepaard met hoge bestedingen per activiteit. Het gaat met name om leren, ontmoeten en


19

7

genieten. Met 4,5 miljard maakt deze markt circa 21% uit van de totale markt 6 voor toerisme, hospitality en leisure . De groei is afhankelijk van de conjunctuur. Wellness is een sterk groeiende markt in Nederland. Onder wellness wordt niet alleen sauna- en thermencomplexen verstaan, maar uiteraard ook centra voor behandelingen, gebruik en verkoop van beautyproducten, therapieën, zonnebankbezoek, fitness en dergelijke. De marktomvang van wellness is in 7 Nederland circa € 2,75 miljard . De markt voor wellness groeit nu en in de komende jaren met circa 5%-10% per jaar. Spiritualiteit en persoonlijk welbevinden Terwijl de kerkgang steeds verder terugloopt, zijn andere vormen van spiritualiteit in Nederland in opkomst. Dit alles heeft te maken met een toegenomen aandacht voor het geestelijk welzijn in de hedendaagse veeleisende en hectische samenleving. De vraag naar spiritualiteit of bezinning is groot: circa 80% van de mensen zegt hieraan op enig moment behoefte te hebben (in meer of mindere mate). Deze vraag is echter grotendeels latent aanwezig. Dat wil zeggen dat er weinig gedrag aan deze behoefte wordt gekoppeld. De natuurlijke omgeving, rust en het landschap als zodanig zijn in Gulpen-Wittem sterke aanknopingspunten voor bezinning. Circa 40% wordt wel eens diep 8 geraakt door de schoonheid van de natuur . Ook heeft de gemeente met Klooster Wittem een sterke religieuze trekker op het gebied van spiritualiteit. Andere economische dragers: werken en wonen Het aantrekken van nieuwe economische dragers die de lokale economie in het algemeen kan versterken, is wenselijk. Vooral werken en wonen bieden voor Gulpen-Wittem o.i. kansen. De nieuw aan te trekken bedrijven dienen (uiteraard) wel te passen in de bestaande structuur van de gemeente. Grootschalige productiebedrijven zijn derhalve niet wenselijk. De natuurlijke en rustige omgeving biedt o.i. vooral aanknopingspunten voor bedrijven die passen in de bestaande ‘scheppingscultuur’. Op basis hiervan zouden de volgende uitgangspunten gehanteerd kunnen worden: • Bedrijvigheid passend in de kleinschaligheid van de omgeving, maar toch met enige economische impact (ook werkgelegenheid); • De werknemers wonen zoveel mogelijk in de gemeente • Voor de bedrijfsvoering gelden innovatie, creativiteit en duurzaamheid als kernwaarden. Een aantal aanknopingspunten voor nieuwe bedrijvigheid en inwoners ligt in het regionale aanbod aan universiteiten en technologische bedrijvigheid (AZM, DSM, Universiteiten Maastricht en Aken).

6 7

8

Bronnen: o.a. NRIT, Centre for Live Communication. Bronnen: o.a. Fitvak, wellnessexploitanten, Kamer van Koophandel, NBTC-NIPO, SCP, Rabobank. Bron: God in Nederland 1996-2006, RKK


20

7

4.5.

Bedreigingen

Traditionele waarden onder druk De Limburgse identiteit staat in Gulpen-Wittem onder druk. Dat geldt niet specifiek voor deze gemeente, maar is een algemene bedreiging voor de regio/provincie. Door een toegenomen mobiliteit, globalisering en vergrijzing van de bevolking dreigen de traditionele waarden van Limburg te verdwijnen. Jongeren vestigen zich buiten de gemeente/regio en de bevolking die vergrijst. Door deze demografische ontwikkelingen staat niet alleen identiteit en cultuur onder druk, maar ook het lokale voorzieningenniveau (horeca, detailhandel etc.). Om deze rendabel te exploiteren zijn er nieuwe impulsen nodig, die kunnen komen van nieuwe inwoners (koopkracht) of het toerisme. Landbouw onder druk Het aantal bedrijven in de agrarische sector neemt af, maar deze bedrijven bepalen nog steeds voor een groot deel het landschapsbeeld in Gulpen-Wittem. Door teruglopende opbrengsten zien de agrarische ondernemers zich genoodzaakt tot het verbreden van hun activiteiten. In Gulpen-Wittem blijkt dit ook uit het aanbod aan agrotoerisme, waaronder ook minicampings vallen. Deze functies leveren echter weinig economische waarde op. Er zal gezocht moeten worden naar nieuwe functies met enige impact, passend in de omgeving. Concurrentie neemt toe De concurrentie op de toeristische markt is groot, zeker in een toeristengebied als Zuid-Limburg. Door deze concurrentie dreigt er (ook in Gulpen-Wittem) een ‘me too’ strategie te ontstaan. Dat wil zeggen dat succesvolle initiatieven worden ‘gekopieerd’, waardoor het onderscheidende vermogen zeer beperkt wordt. Daar komt bij dat de internationale concurrentie blijft toenemen. Steeds meer vakanties (ook korte vakanties) worden, mede door de opkomst van low carrier vluchten, in het buitenland geboekt. Op deze internationale markt is het niet eenvoudig om op te vallen. Deels verouderd aanbod Het huidige verblijfsaanbod (m.n. in het buitengebied) is deels verouderd en/of heeft een gedateerde uitstraling. Bij een te groot aanbod aan dergelijke accommodaties kan dit imago de beeldvorming ten aanzien van de totale gemeente beïnvloeden. 4.6.

Conclusie

Landschap, cultuur en identiteit sterk Het landschap is een zeer belangrijke en sterke (omgevings-)kwaliteit voor de gemeente, die voor een belangrijke mate ook het toeristisch recreatief product van de gemeente vormt. Zonder het Heuvellandschap zou de aantrekkingskracht van de gemeente zeer beperkt zijn. De gemeente Gulpen-Wittem is tevens sterk op het gebied van kunst & cultuur, zowel cultuurhistorie (tradities, cultureel en religieus erfgoed etc.), artistiek (galeries, exposities en evenementen etc.) als ook volkscultuur (muziekverenigingen en gezelschappen etc.). Je zou kunnen spreken van een ‘scheppingcultuur’: aanwezigheid van creativiteit en innovativiteit in een inspirerend landschap.


21

7

Deel accommodaties wat verouderd Het aanbod is wat verschraald/verouderd: de ontwikkeling van het toeristischrecreatieve product lijkt te hebben stil gestaan de afgelopen decennia (jaren ’80 sfeer). Bovendien blijven de verblijfsvoorzieningen ook ten aanzien van productiviteit achter bij het Limburgse gemiddelde (zie hoofdstuk 3). Een upgrading in kwaliteit en comfort is derhalve gewenst. Kansen in nieuwe markten in toerisme, wonen en werken Potenties liggen met name in het aantrekken van nieuwe toeristische en zakelijke markten, met name MICE en wellness. Dit zijn omvangrijke en groeiende markten, met bezoekers met een hoog bestedingsprofiel. Er bestaan naast kansen op het gebied van nieuwe toeristische markten ook zeker mogelijkheden voor het aantrekken van niet-toeristische markten. De stedelijke omgeving en educatief aanbod bieden hier voldoende aanknopingspunten voor. Het aantrekken van nieuwe (liefst creatieve en innovatieve) bedrijvigheid en inwoners is nodig om het koopkrachtniveau op peil te houden en zodoende de voorzieningen (horeca, detailhandel etc.) een impuls te geven en de continuïteit te waarborgen. Op weg naar een strategie… De conclusie van de SWOT analyse is samengebracht in de onderstaande confrontatiematrix. Door de sterktes en zwaktes te koppelen aan de kansen en bedreigingen ontstaat een contour van de strategie die in hoofdstuk 5 verder zal worden uitgewerkt. Tabel 4.1. geeft de belangrijkste potenties en knelpunten aan. Tabel 4.1.

SWOT Confrontatiematrix Kansen

Bedreigingen

Sterktes

VERSTERKEN

BEHOUDEN

Landschapsbeleving (‘spiritualiteit’)

Kernen en landbouw (‘identiteit’)

Zwaktes

ONTWIKKELEN

OMDRAAIEN

Kwaliteit op maat (‘exclusiviteit’)

Gebruik en doelgroep (‘dynamiek’)


22

7

5. 5.1.

MISSIE, POSITIONERING EN STRATEGIE Inleiding

Om de kwaliteiten uit te kunnen bouwen en kansen in de markt te pakken is er behoefte aan een duidelijke richting. De formulering van een overkoepelende missie (5.2.) en heldere positionering binnen de toeristische markt (5.3.)kunnen hierbij helpen. Aan de hand hiervan is een strategie uitgewerkt: hoe kan deze missie verwezenlijkt worden? (5.4.). 5.2.

Missie

De kernwaarden (voortkomend uit de SWOT) van Gulpen-Wittem zijn onzes inziens: • Natuur: het 5-sterrenlandschap in al haar facetten; • Rust: de omgeving en sociale interactie (leeftempo); • Spiritualiteit/verdieping: het aanbod aan religie, kunst&cultuur, spiritualiteit etc. waardoor er een ‘scheppingscultuur’ heerst (i.p.v. consumptie- of productiecultuur); • Duurzaamheid: respect voor de omgeving is het uitgangspunt; • Kwaliteit/comfort: ontspannen en comfortabel genieten. De missie voor Gulpen-Wittem ligt in het behouden van de bestaande authentieke en spirituele waarden (met name landschap en ‘scheppingscultuur'), deze te versterken en te actualiseren aan de hand van de modern markteisen. Hierbij wordt beoogd dat de bestaande identiteit behouden blijft, maar daarbij ook op lange termijn economisch benut kan worden. 5.3.

Positionering: het Hart van ’t Heuvelland

Gulpen-Wittem Hart van ’t Heuvelland Gulpen-Wittem is het hart van ‘t Heuvelland en een door zijn landschappelijke kwaliteiten inspirerende ontmoeting-verblijf-, woon-, werken reflectieplek voor mensen en organisaties, die waarde hechten aan puurheid, natuurwaarden, culturele identiteit en onthaasting. Zij willen actief en scheppend bezig zijn en daarmee ook op een duurzame manier bijdragen aan de verdere economische ontwikkeling van de omgeving’.

Het hart van het Heuvelland staat voor het echte Limburg, waar tradities, persoonlijke aandacht en gastvrijheid nog ongedwongen beleefbaar zijn. Deze waarden zitten opgesloten in de cultuur. Het is een plek waar graag mensen komen die houden van natuur, rust en tradities. Het verder uitbouwen van de ‘scheppingscultuur’, ook door middel van het stimuleren van kunst en cultuur, is daarvoor een vereiste. In de gemeente Gulpen-Wittem is iedereen welkom die respect heeft voor de kernwaarden. Het landschap is inspirerend, door zijn schoonheid en ‘spirituele prikkels’: erfgoed, beelden, verhalen etc. De bedrijvigheid in de gemeente, met toerisme in het bijzonder, heeft respect voor de omgeving en natuur. Een duurzame bedrijfsvoering is daarvoor een voorwaarde. De bestaande en nieuwe bedrijven passen ook in de ‘scheppingscultuur’.


23

7

Bron van inspiratie in het Hart van ’t Heuvelland……

5.4.

Strategie

Aan de hand van de SWOT zijn de belangrijkste onderwerpen geïdentificeerd die op korte en lange termijn kunnen worden opgepakt om het toerisme in GulpenWittem een impuls te geven (zie ook tabel 4.1). In de onderstaande tabel is aangegeven waar de mogelijkheden liggen om dit te bewerkstelligen. Tabel 5.1.

Strategische opties

Versterken

Wat? Landschapsbeleving

Ontwikkelen

Kwaliteit

Behouden

Identiteit, cultuur en landbouw

Omdraaien

Gebruik en doelgroep

Hoe? Beleving ‘prikkelender maken’ door middel van spiritualiteit, kunst, cultuur en natuurbelevingplekken ‘Belonen’ van kwaliteitsverbeteringen en opstellen uitgangspunten kwaliteit (keurmerk) Toestaan nieuwe functies in buitengebied en ondersteuning traditionele waarden Aantrekken nieuwe toeristische markten (short-breaks) met hoger bestedingsprofiel

Strategie: aantrekken nieuwe markten/economie en versterken beleving De belangrijkste onderdelen van de strategie worden gevormd door: • Toename short-breaks: meer korte vakanties gericht op wellness (zowel fysiek als mentaal) en zakelijke markt (MICE). Om dit te bereiken zal er meer gebruik gemaakt moeten worden van het bestaande imago van Zuid-Limburg en het Heuvelland. De gemeente Gulpen-Wittem is te klein om de marketingkracht te generen om een onderscheidend imago neer te zetten. Wel kan Gulpen-Wittem zich binnen deze markt onderscheidend positioneren. Dat kan ondermeer met de huidige cultuur en identiteit en het versterken van de landschapsbeleving; • Meer landschapsbeleving door middel van ‘spiritualiteit’ en/of ‘kunst&cultuur’: het beleefbaar maken van het landschap door meer in te spelen op de emotie. Dat is mogelijk door het bestaande aanbod aan cultuurhistorische en spirituele/religieuze elementen beter uit te lichten; • Andere economie, met name life-sciences, diensten en ‘personal-care’. Om dit te bereiken zal de gemeente moeten toestaan dat het buitengebied anders wordt benut, inclusief het verbreden van bestaande bestemmingen. Bovendien moeten hiervoor oude gebouwen en locaties zichtbaar gemaakt en ook gebruikt kunnen worden.


24

7

6. 6.1.

PLAN VAN AANPAK Inleiding

In dit hoofdstuk wordt de missie en strategie omgezet naar een plan van aanpak. Hierin worden de belangrijkste aandachtspunten en voorwaarden beschreven. Hierbij komen achtereenvolgens aan de orde: • Imago / bekendheid (6.2.); • Content en belevingswaarde (6.3.); • Kwaliteit bedrijven (6.4.); • Andere economie (6.5.). 6.2.

Imago / bekendheid

Richten op ‘waarden-doelgroep’ Voor de beschrijving van doelgroepen wordt normaliter uitgegaan van leeftijdsfase, gezinssamenstelling, opleiding etc. In dit geval is voor een andere invalshoek gekozen. Onzes inziens moet Gulpen-Wittem interessant worden voor een zogenaamde ‘waarden-doelgroep’. Deze doelgroep heeft een levensopvatting die aansluit bij de kernwaarden van Gulpen-Wittem: rust, natuur, verdieping, duurzaamheid en kwaliteit/comfort. Promotie: onderdeel van Heuvelland / Limburg Zoals al eerder in deze rapportage opgemerkt: Gulpen-Wittem is te klein voor een zelfstandige promotie. Het verdient veel meer de aanbeveling aan te sluiten bij bestaande promotiekanalen, als VVV Zuid-Limburg. Het ondersteunen van deze partij is daarom ook wenselijk. In het geval van Gulpen-Wittem moet een deel van de promotie ook ‘ontstaan’: door op te vallen met een duidelijke keuze en daaraan vast te houden. Het uitstralen van de missie als ‘Hart van het Heuvelland’ met de omschreven kernwaarden, biedt daar voldoende aanknopingspunten voor. 6.3.

Content en belevingswaarde

Landschapsbeleving ‘grootser’ maken De landschapsbeleving houdt niet op bij bestuurlijke gemeente- of landsgrenzen. Het landschap dat te vinden is in de gemeente Gulpen-Wittem loopt door over de grens, in de Belgische Voerstreek. Vergelijkbare natuurlijke waarden zijn hier veel meer terug te vinden dan in de omgeving in Nederland. Een oriëntatie op het Zuiden, vooral de Voerstreek, ligt o.i. voor de hand om de landschapsbeleving te vergroten. Om de landschapsbeleving te versterken zou deze Voerstreek over de Belgische grens erbij getrokken kunnen worden (routes etc.).


25

7

Creëren van ‘belevingsplekken’ Om de beleving ‘prikkelender’ te maken zouden er ‘belevingsplekken’ ontwikkeld kunnen worden. Hiervoor liggen er aanknopingspunten bij: • Bronnen: het beleefbaar maken van deze plekken door het meer zichtbaar en bruikbaar (drinkwater) te maken van deze bronnen. Aanvullend zou de historie achter de diverse bronnen aan het publiek overgedragen kunnen worden. Het creëren van een ‘bronnenroute’ met diverse drink- en rustplekken is hierbij een mogelijkheid. • Traditie / spirituele plekken: het landschap is door de jaren heen verschillend gebruikt en heeft als decor gediend voor lokale tradities (pelgrimstochten, meiboombossen etc.). Enkele elementen hiervan zijn nog steeds zichtbaar in het landschap, denk aan veldkruizen, kapellen etc. Door de verhalen achter deze tradities en spirituele (religie) te gebruiken en te verpakken als ‘Verhalen van Gulpen-Wittem / Limburg’. Een herder met schaapskudde – zichtbaar in het landschap- kan dienen als icoon van spiritualiteit; • Één met de natuur: door het creëren van plekken waar men de natuur als zodanig kan beleven kan de belevingsintensiteit ook worden verhoogd. Concreet voorbeeld is het creëren van doorwaadbare plekken in beken en beekdalen; • Panorama/vergezichten: de gemeente heeft diverse plekken waar genoten kan worden van een uitzicht over het Geul- en Gulpdal. De afwezigheid van hinderlijke / verstorende elementen geeft het gevoel uitzicht te hebben op ‘Europa’; • Op termijn moet er een volwaardige natuurattractie ontwikkeld worden die invulling geeft aan de kernwaarden van Gulpen-Wittem (voorbeelden: 9 Labyrinth der zinnen of Hexenwasser ). Hier kunnen de natuur en tradities van de streek fysiek beleefd worden. Een dergelijke attractie kan gecombineerd worden met workshops in duurzaamheid, creativiteit, natuureducatie en streekproducten. Het is van belang zowel binnen als buiten faciliteiten te ontwikkelen om zo jaarrond geëxploiteerd te kunnen worden.

‘Labyrinth der Zinnen’

9

‘Hexenwasser’ (Oostenrijk)

Het Labyrint der Zinnen is eerder gerealiseerd bij Boekelo Zoo. Hexenwasser is een bestaand park in Oostenrijk waar jong en oud de natuur en historie van het Alpenland kunnen beleven. Aan de hand van thema’s Heksen en Water worden de bezoekers door het landschap geleid. Ook kan een kijkje genomen worden in een boerderij waar nog op ambachtelijke wijze producten worden vervaardigd. De bezoekers kunnen hieraan zelf deelnemen.


26

7

Behouden en ondersteunen cultuur en identiteit De traditionele Limburgse cultuur en identiteit zijn onderdeel van het toeristisch recreatieve product van Gulpen-Wittem. Het is daarom zeer van belang dat deze elementen behouden blijven. De gemeente zal in haar beleidskeuzes innovatie moeten afwegen tegen het belang van de tradities. De processie Processies zijn een godsdienstige plechtigheid binnen het rooms-katholieke geloof, dat nog steeds sterk vertegenwoordigd is in Limburg. Een meerderheid van de processies die nog in Nederland plaatsvinden, zijn Limburgs. Ook in de gemeente Gulpen-Wittem vinden deze nog steeds plaats. Voor de bewoners is dit een belangrijk stuk volkscultuur, maar ook voor de toerist heeft het een waarde: het is een bijzonder evenement. Dergelijke tradities geven de gemeente kleur en zijn voor de toerist een unieke ervaring. Het behouden van deze tradities is daarom van belang. De gemeente kan de processies faciliteren door het reguleren van verkeer en vervoer, afstemming te zoeken met andere evenementen etc.

Ook de traditionele architectuur is een belangrijk beeldmerk voor de regio. In het algemeen en in het toerisme in het bijzonder, verdient het de aanbeveling de ‘Heuvellandarchitectuur’ te stimuleren. Dat betekent niet dat alle nieuwbouw in een gedateerde stijl gegoten moeten worden, maar wel dat de nieuwe architectuur past bij de huidige omgeving en dat meer traditionele vormelementen in nieuwe ontwerpen worden verwerkt (zie ook 6.4.). Verkeer en vervoer Overwogen kan worden om het (gemotoriseerd) verkeer te ontmoedigen door middel van transferium en/of collectief (attractief) vervoer (vb. ‘Heuvelland Express’). Het doorgaande verkeer verstoort de landschapsbeleving en zorgt vooral in de weekeinden voor overlast. Het grote aantal dagtoeristen is hier voornamelijk debet aan. Uit diverse gesprekken met stakeholders is gebleken dat het draagvlak voor het verbieden of vergaand ontmoedigen van het gemotoriseerde verkeer beperkt is. Wel onderkent iedereen het probleem, vooral in de zomerperiode kan het verkeer hinder opleveren. 6.4.

Kwaliteit

Ontwikkelen ‘Heuvelllandkeurmerk’ Om het kwaliteitsniveau op verschillende terreinen te borgen kan de ontwikkeling van een ‘Heuvellandkeurmerk’ als instrument dienen. Een keurmerk zou ontwikkeld kunnen worden voor: • Kwaliteit en comfort: ten aanzien van aanbod, uitstraling, professionaliteit, innovatie etc.; • Duurzaamheid: bedrijfsvoering, bouwen, vervoer etc.; • Architectuur: ‘Heuvelland architectuur’ en/of duurzaamheid Een Heuvellandkeurmerk zou ook kunnen aansluiten bij bestaande landelijke en/of internationale keurmerken.


27

7

Voorbeelden keurmerken Duurzaamheid: Green Key De Green Key (voorheen Milieubarometer) is hét internationale keurmerk voor bedrijven in de toerisme- en recreatiebranche die serieus en controleerbaar bezig zijn met de milieuzorg op het bedrijf. De Green Key staat garant voor de inzet van de ondernemer om meer aan het milieu te doen dan de wet- en regelgeving van hem verlangt. De Green Key is een middel om het milieubewuste imago van de onderneming naar gasten, overheden en zakenrelaties te communiceren. Green Key is onderdeel van FEE, net als de Blauwe Vlag voor schone stranden en jachthavens. In Europa zijn op dit moment meer dan 450 bedrijven aangesloten bij de het internationale keurmerk Green Key. Bron: Keurmerk Milieu, Veiligheid & Kwaliteit, www.kmvk.nl Architectuur: Cotswold Het Engelse Cotswold staat bekend om zijn mooie landschap en kenmerkende architectuur. De overheid heeft voor nieuw en verbouwingen regels opgesteld: de zogenaamde Design Code. Hierin staat beschreven: • De Cotswold Stijl • Harmonie en straatbeeld • Uitvoering: details en decoratie • Materiaalgebruik. Bron: http://www.cotswold.gov.uk/

6.5.

Andere economie

Het is van belang nieuwe koopkracht te generen in Gulpen-Wittem, teneinde zo de leefbaarheid in de kernen te waarborgen. Nieuwe mensen brengen ook nieuwe impulsen en ideeën. Het toelaten van andere economische activiteiten in het buitengebied (op nader te selecteren plekken) is daarvoor een voorwaarde. De nieuwe bedrijven zullen wel aan een aantal voorwaarden moeten voldoen ten aanzien van duurzaamheid en omgevingskwaliteit. Ook nieuwe bedrijvigheid zal moeten passen in de eerder geformuleerde positionering voor Gulpen-Wittem. Te denken valt aan bedrijven in (innovatieve) technologie en personal care. De acquisitie van dergelijke bedrijven zou opgepakt moeten worden met een sterke netwerkpartij (bijvoorbeeld LIOF). Bij de acquisitie is het belangrijk te letten op de FTE-norm: hoeveel werkgelegenheid levert het de lokale samenleving op. Om nieuwe bedrijvigheid te kunnen vestigen in het buitengebied is ook de verruiming van het bestemmingsplan een noodzakelijke voorwaarde. Nieuwe functies voor agrarische locaties/gebouwen De agrarische sector (veehouderij, akker- of tuinbouwbedrijf) staat onder druk, waardoor de agrariër in toenemende mate op zoek gaat naar nieuwe inkomstenbronnen. Daar het landschapsbeeld behouden dient te blijven, is een schaalvergroting van het agrarisch bedrijf daarbij niet wenselijk. Een dergelijke schaalvergroting gaat namelijk in de meeste gevallen ten koste van de beeldkwaliteit (stallen, schuren, machines etc.). Het bevorderen van nieuwe functies op boerderijen (uitgezonderd de minicamping) zou een impuls voor de sector zijn. Het biedt ondernemers die de huidige exploitatie moeilijk rond kunnen krijgen een uitweg. Bovendien kan hierdoor de vastgoedwaarde stijgen.


28

7

Steeds meer bedrijven zoeken ook naar meer creatieve oplossingen. Een bekend voorbeeld is de zorgboerderij. Mogelijke nieuwe (neven)functies voor boerderijen zijn: • Wellness (sauna en kuren); • Kinderopvang; • Streekproducten; • Winkelfunctie; • Expositieruimte/kunstatelier; • Kantoor/vergaderruimten.

Hierbij is wel van belang rekening te houden met de economische toegevoegde waarde van een nieuwe activiteit/functie. Naar verwachting zal de toegevoegde waarde van nieuwe functies als streekproducten, expositieruimten etc. marginaal zijn. Wellness en vergaderfaciliteiten zijn vanuit economisch perspectief een stuk interessanter en worden op diverse plaatsen in het land al succesvol geëxploiteerd (Vb. Nutter, Schoonebeek). Bij het zoeken van nieuwe functies kan ondersteuning gezocht worden bij het Ministerie van Landbouw, Natuur en 10 Voedselkwaliteit .

10

Het ministerie van LNV heeft in 2006 de Taskforce Multifunctionele Landbouw geïnitieerd. De taskforce ondersteunt en faciliteert innovatie markten regio pilot op het gebied van verbrede landbouw. www.multifunctionele landbouw.nl


29

7

7. 7.1.

ACTIES EN RESULTAAT Inleiding

In dit hoofdstuk zijn concrete acties beschreven die op de middellange- tot korte termijn opgepakt kunnen worden door de gemeente, in samenwerking met ondernemers, natuurbeheerders en overige stakeholders rondom het toerisme in Gulpen-Wittem (7.2.). Ten slotte is het resultaat in 2020 beschreven (7.3.). 7.2.

Acties

In deze paragraaf worden concrete acties besproken die veelal op relatief korte termijn door de gemeente Gulpen-Wittem opgepakt kunnen worden. Hierbij aangetekend dat er in veel gevallen en op diverse terreinen samengewerkt zal moeten worden met stakeholders (andere overheden, landschapsbeheerders, VVV, ondernemers, investeerders etc.). Promotie • Op korte termijn kan een symbolische pilot opgestart worden aan de hand van de gekozen positionering. Hierbij denken wij aan bijvoorbeeld het niet meer verkopen van blikmateriaal (blikjes fris, bier etc.) of een autoloze zondag eens per maand. Hiermee wordt een duidelijk statement gemaakt ten aanzien van duurzaamheid. De concepten zijn onderscheidend en kunnen bovenregionale aandacht opleveren. Bovendien zijn de uitvoeringskosten relatief gering. Voor de gemeente ligt er een taak hier draagvlak voor te creëren; • Ontwikkel ‘iconen’ voor duurzaamheid en ‘spiritualiteit’ zoals bijvoorbeeld autovrije zondag, schaapskudde ‘trail’ (trektocht zichtbaar en beleefbaar in het landschap) en op termijn natuurattractie (vb. Labyrinth der Zinnen) met bovenregionale uitstraling.

Belevingswaarde en content • Onderzoek ‘onthaasting’ verkeer: door middel van transferium en/of collectief (attractief) vervoer (bijvoorbeeld ‘Heuvelland Express’). Ook hiervoor kan de organisatie van een autoloze zondag per maand als pilot gebruikt worden. Een eventuele samenwerking met buurtgemeenten, provincie en vervoerders is mogelijk; • Onderzoeken van de mogelijkheden van een natuurattractie zoals eerder in deze rapportage besproken (zie pagina 20); • Gezien de bovenstaande actie een langere termijn heeft, wordt voorgesteld op korte termijn ‘belevingsplekken’ bij bronnen, vuursteenmijnen, veldkruizen etc. te initiëren. Bovendien kunnen de historische pelgrimspaden meer geaccentueerd worden. Dat kan in samenwerking met diverse stakeholders


30

7

•

•

•

(o.a. landschapsbeheerders) Bovendien kan er een schaapskudde ‘trail’ worden ontwikkeld, eventueel in samenwerking met Staatsbosbeheer; Produceer ‘verhalen van Limburg’ als achtergronden bij tradities en bijzondere plekken. Hierdoor kunnen bestaande plekken meer attentie- en herinneringswaarde krijgen; Ondersteun initiatieven vanuit de markt, zowel op het gebied van content als accommodaties. Te denken valt aan het stimuleren van bezinningstoerisme in Wittem of het ondersteunen van hotelinnovaties gericht op kwaliteit en aantrekken van nieuwe doelgroepen (ook ‘belonen’ op het gebied van ruimtelijke ordening); Prioriteer in het subsidiebeleid het behoud van oude oorspronkelijke waarden (processies, schutterij etc.) en de bevordering van nieuwe waarden (met name kunst).

Ruimtelijke ordening • Het bestemmen van gebied voor de ontwikkeling van een natuurattractie, door een concreet gebied hiervoor te bestemmen, biedt het investeerders concretere aanknopingspunten; • Voorwaarde voor het aantrekken van nieuwe economische dragers is het herzien van bestemmingsplannen, met name in het buitengebied. In deze gebieden moet meer mogelijk worden op het gebied van wonen en werken. Uiteraard zullen hier ook kwaliteitscriteria voor opgesteld moeten worden; • Ter bevordering van de kwaliteit van de bedrijven kan deze gekoppeld worden aan een score op een ‘Heuvelland keurmerk’. Het onderzoeken van de mogelijkheden en het creëren van draagvlak kan op korte termijn gebeuren. De invoering zal een langer proces zijn, waar ook de ondernemers in de gemeente nauw betrokken bij moeten zijn. Er zouden projecten in bijvoorbeeld Cotswold bezocht en bestudeerd kunnen worden. Andere economie • Onderzoek de mogelijkheden van nieuwe economische dragers voor de landbouwbedrijven. Voorgesteld wordt in eerste instantie het concept ‘wellness’ (‘agro-spa’) uit te werken en met de betrokkenen (ondernemers etc.) te bespreken. Gezien deze functie ook aansluit bij de trends in de markt kent deze nieuwe functie een grotere economische betekenis en stabiliteit. 7.3.

Resultaat en streefbeeld in 2020

Onderscheidend profiel: duurzaamheid en spiritualiteit In 2020 is Gulpen-Wittem een aansprekende en inspirerende toeristische gemeente met een onderscheidend imago binnen Zuid-Limburg. Het is een ideale destinatie voor ontmoetingen, exposities, en ontspannen weekeindes of korte vakanties. Binnen Nederland is het profiel van Gulpen-Wittem duidelijk onderscheidend. Het is het Hart van ’t Heuvelland, de destinatie voor een natuurlijke, authentieke en comfortabele vakantie in een duurzame omgeving. Diversiteit bezoekers en hoger bestedingspatroon De toerist kiest bewust voor de thema’s van Gulpen-Wittem en besteedt meer geld aan uit eten, winkelen en recreatieve activiteiten. De kernen van GulpenWittem zijn bereikbaar met een duurzame ‘Heuvelland Express’, waar zowel toeristen als bewoners gebruik van maken. De bezoekers, zowel jong als oud, voelen zich verwant met de thema’s van Gulpen-Wittem.


31

7

Betere economische prestaties De economische prestatie/productiviteit van de bedrijven in Gulpen-Wittem loopt (meer) in de pas met het gemiddelde in Limburg. Door een upgrading van de kwaliteit en het comfortniveau zijn de bezetting en de prijzen, met name in hotels en appartementen gestegen. Daarmee is de productiviteit verbeterd en is er ruimte voor nieuwe innovatieve investeringen en het aantrekken van hoogwaardige, professionele krachten. Spin-off voor bedrijven en bewoners Mede door het verbeteren en upgraden van het verblijfsaanbod in Gulpen-Wittem is het gebied ook aantrekkelijk geworden voor andere doelgroepen en nieuwe bedrijvigheid. Door nieuwe koopkracht en nieuwe economische dragers heeft de vastgoedwaarde een stevige ‘boost’ gekregen, zodat alom meer mogelijk wordt. De werkgelegenheidsstructuur is in 2020 ook sterk verbeterd: er is een grotere diversiteit aan bedrijvigheid, met name in het buitengebied. Het voorzieningenniveau kan dankzij de nieuwe ontwikkelingen op het gebied van werken en wonen op peil blijven. De traditionele waarden van Gulpen-Wittem blijven behouden en zijn beter bekend in de omgeving en daarbuiten.


32

Gulpen-Wittem: Hart van t Heuvelland Inspiratiebron voor duurzaam toerisme in de 21 e eeuw

Recommend Documents