GRONDBEGINSELEN BOUWKUNDE VOOR TROPISCHE GEBIEDEN

b&lClV'l<;3 .....0 0 ...

9@':e<;:l<;:lc:Jd, ,:..

VIa • ....,

dp dO.....,"'5'L...r...J.c'L,p.

LJ
"",,=--d@,o.

C-liL de!'" c;~VV'\ .....vo ....d[.... "3e!"'7oogd. I"", !,.,/pL o[<3~PG"'-' V'V'IO,p1.. L-.o'-'I.. b(...l.l..e....... L.·Hi?f~a ... L -...v'o,..d~ 'Q@:zooed. 13r[ dIP Jo,,",...t...r<><:-
...ve

voocoaC'

t..G"

........e~""L.-'

k di;;?.,.,&=v\

I:' -.;el~e I"'~C""~-1~9 hOI"'L
1o
""eL. ~oc..l\... ........,erokL:· L.e>.v de? 6oc>....-v"'\ •

17

dp~aI""L"2rJde -'a~ E"'c:PV"\ plaV1lc ,~ due;- afkj'd

r>o...,dt

h

@

L- -z Ct '9@V"\


':::;~Clpel t!?V"""\ vo...-. ~o.::.... L

o~ ~C::~lP~('C"I9""

t-rp.d@. . . <5' L-:pl-

droC)(9.~""" I-~G''''-' Cp <:300.,...... VV'lc::::>c='l.. '" pL ko<=-' L V\ ,pL,.t@c;;;

de:"....... ofc:.1cPcst-opgld.

.........c>r..

1)p ~;""d

7ijcl~

...v'Ioc?L

-0...-"1

all@

d.:o hOc....ll-c;; k:t FG"I kc...l . . . V'le-~ csL1""'jk oVV'\ 6'='.,..... doc> ro

@V\ •.

19

o

"-l

~

5


(f'1

J.~ (

fT1

{~ (\

t-...

V

r.

'"

\,....-'----

r

r-0

5\

s

J

~ ~ ~:J..T""\ r I"

(\.

ill .. -

! ~\

tl

r,f,Jf-

II?

~

I

5d)d3

~

0

n;: I\.

-=::~.~.~ ..

.

,l,,[~

.~'.;

·c> ••.. , .

~.-" r .;::-~~~£~i

~ ft· t-

I

Q OC'

~ ({ '"" Ib ~~ ~ J ~) ~ < Q..lLf) tD'~ ~ ~, ~\ ~ L II ~ "~~ -, s-~ 0 ~ u...11 rib lL t~ \l • ,-r l) s ~ !L .\ t . ~ ~l ~ i\.' • j ~ l s--

LtX-

~~fr

1

n ~~ lblJ

~ J ~ s.ifd'

I\SlD['

'b •

\L

Q I)..

dl

t ,

1

;al

~~~~~~~~~~

..... I/~' .. '-

- _. ~.. ~l 1 tI i ik~::"T ..~'.~~ . ~ r tJ rtf, ~ ~ l",_,:c.._-""·"·..:.c",~,o"",,,ifil!\W

rid ! ~ (i . ~

q~ l

~

'f. Q

t"

S

1)..1

f"·t

(r

1.0

p' I £D'~" ~ 6

t

\l

t:;:

1><~~~~~~~~:\~::..::

\L ~ 5\ ~ ~ r ~ J rn if (.:) ~ tP {L.f!a~(Q5 (! t.0j~j ,~fia" pOSH

U

<

~

1

!L

ill'

lL

J; ~J)

~ ~ ~\ r -, ~ ~ s' S\~ I~ ~ ~ ~~~ f Q ~ ~ ~ ~ 1 IL l . 1 l~ Ti3' n j 1 Jl s lr '\ IL 1 (i\ d) ltl r~ l rlL r- rrl\ ~ r '0 ~ ~ ~ ra d' () i\. Q 1\\.11 I&,t!) 1\ n j rn cr a
f\..

r< ~ '~' 1: hid

l\:)..... .'

'/'1

i.U

Enige nwdeme materialen.

Triplex Triplex verhygt men door machinaal dunne Iaagjes hout van een boom te schillen. Het zijn drie dunne houtlagen die haaks op elkaar gelijmd zijn. Daardoor wordt het kromtreldcen voorkomen. Multiplex Multiplex bestaat uil meerdere houtlagen en wordt op dezelfde wijze sis triplex op elkaar gelijmd. Multiplex is te verkrijgen in dikten van 5 mm en meer. lambrizerlngen. omwandingen. plafonds. in de meubelindustrie enz. bij plafond- en wandbekleding. by vliegtuigbouw. soma speclaal bewerkt • bij betonbekistingen. Bonrdplaten Er Ujn vele sootten boardplaten: hardboard. cardboard. softboard enz. Het is te verkrijgen in tal van lengten en breooten. Sommige sootten zljn ook bcstand tegen wecrsinvloeden en kunnen dus ook bij buitenwerk worden toegepast. Andere soorten hebOOn cen warmte- isolerende ",erking of houden het geluid legen, soms zljn de platen brandvrij. Nanr die verschiUendc eigenschappen kunnen boardplaten worden loegepast bij lambrizeringen, omwandingen. plafonds. in de meubelindustrlc enz. Boam bestaat in het algemeen uit houtvczels en graanvezels en wordt in moderne fabrieken gevormd en gepent tot platen. Spaanplaten in verschillcncle samcnstellingen en matcn verkrijsbsar.

21

5 'tl

0 S-J ~

I{)J~ ~

dl ~

~u

or

ti)

5 j

n

~ I} (

O-.J f\

J

0

j t-

n~

~ 1\0-

1\1\1

'{)~ t IE?] ~

\LO .>

(II

!J-

Pc rf t ~ t. ;;;-.\)1)], D ~ ~ )-0' 'U) III

(D

'{) D

"6 r..r. \ {II

6"'" 5 ~1.O fb ~ ) ~

lJ

~~ R-o~ '" '{)-r

Sr)

I

Ps j

><

-

Pili -')

)

-.

I(}

)

(~"iL-u' ~~ ~) ~ fX '0 ~ ill&- J) J ~.

~(tn ~t rr-

ru

lJ

j_1L It\ ~ I\~t:" ~ ~ j ~()~ ~ U ~ N il r,~

~~~ ~ -~

rt -

.5 tJ

») -0\

to ~ I{) ~ ~ fD JI C T ';-lljflj'G

U)

~ () N1- Ib ~ L},

Jl

\} 0 III 0 ~ It) lij ~..::: I.) j ..tIL () () 1 S1 0 ~

D ~ III 0 D~ j ) I~ (L 1-)" n Q U o..tl.t Ifl- .; ~) flJ flll(} J D..o !Lor Ib ~ } N -10 J N n 1\)- 0, -\ 1\ H1l..... <-.1 IJ ~ (....:~) i() { ] lL~t.O O~)D GI\)s-

<S-Oc ~

IU

"'•k-f;Jl~U,.,. . . \

I\)

\1./ \!till() 11..

fb '\ (\

~

I'.l I'.l

fO

:r:- N

CO t.O

j

j

>\

fn

o

-\

t

i-

j

t)

) (

iDrtl

oXCi)

'0

!L~O

11

.QL,-

OJ

():) y-

Enkele bijzonderbeden over het materiaal bamboe.

Bamboe behoott tot de grassoorten. Bamhoe komt op tal van plaatscn voar. Er zijn vele soorten bamboe. Bamboe groel! in grocpen. Sommige soorten zijn dun als een pijpesteel. anderen maken stengels van 3 - 4 meter iengte, bij cen diameter van 10 - 15 em. Bamboo vlechtwerk, • bilik genoemd in Indonesie, • kan worden toegepast als omwanding bij bui:l:en in de kampong. Wannecr dit vlechtwetk lll1 £link natgemaakt Ie zijn word! hepleisterd 1 : 3 . dit is een dee! portland cement en drle delen zand vermengd met water . ontataat na verbarding een degelijke sterke wand. Men nuem! dit wanden van cement·belazer. Op piaatsen waar veel bamboo gevonden wordt, past men bet toe bij wonlngbouw als steigers, ladders, schoormateriaal. Wanneer men goode verbindingen toepas! en men zich boudt aan de veiliglleidsvoorschriftcn, geeft bamboo een guedkope Iichte constructie. In de kampong worden de dikke bamboo's gebruikt als stijlen, meubilair euz. Het is gowens! zich daarbij te bouden ann de voorschriften genoemd op de volgende bJadzijden (zie verder schetsjes ill dit book). Aile bamboo bestemd voar bouwmateriaal dient vooraf .,uitgeloogd" te worden, om IllIntssling van booboek en ander ongedierte tegen te gaan. Het wordt daarom gadurende !wee tot drie maanden in stromend wllter gelegd.

Het materiaa1 rotan. Hoewel het materisal rotan tot up dit ogenblik weinig toegepast wordt in de tropen zljn de mogelijkb~den vele. Rotan is een palmgcwas. Het groeii in .dichte bossen en heeft seberpe doarnen. In de kampong worden de lange dunne taaie stengels gebruikt als bindmateriaal bij huizenbouw. AI. vlechtwerk kan het rotan toegepast worden bij omwllndingen, 31 dan niet bepleistcrd. Bij het maken van meubilair nn rotan in talloze variaties worden toegepast. Rotan !tan ook worden toegepast bij bet maken van manden. In ianden waar veel rotan gevonden wordt maakt men verder nog' nuttigc gebruiks\,oorwerpen zoals b.v.: mattenkloppers. ruw gevlochten tapijten, standaards enz. Rotan dlent vaor· bet gebruik .. uitgeloogd" te worden, om de schadelijke sappen nit te ddj\'lm. Het laat zich aanzieu dat het materiaal rotan in de toekomst in rropische gcbicd~n zal worden toegepast. Voor,1I wanneer straks daan'oor opgelcide rotanbewcrkers voldocnde ervaring bebben met dit fraaie matcriaal.

23

Het sehilderen vnn bout.

In gebieden met een vochtig klimaat,. is bet nodig hout en ijzer te bed~kken met een beschermende laag. Hel bedekken van hout met een beschermende Inag noemen we: sChiidercn. Wanneer hout bed~kt is met verf, kt.tn het vocht niet zo gemakkelijk binnendringen. Huizen en
1. grondverf; 2. ffiatverf;

3. giansverf. Grondverf Grondverf is grijs of wit. Voor buitenwerk past men meestal loodwitgrondverf too. Dit Iaatste i~ beter hestand tegen weersinvioeden. Voar hinncnwerk past men :rinkwit toe. Nieuw hout wordt eel'S! in de grondverf gezet. Vaak staat in het bestek . dit zijn richtlijnen waar de aannemer :rich aan houden moet . dal houtwerk op bet houwwerk aangevoerd, in de grondverf dient Ie staan. De koxijnen. deuren en ramen moeten dus op de timmerfabriek of werkplaats in de grondver! worden gezet. Het gebeurt maar al Ie dikwijls dat deze artikelen op bet oouw\,"erk cen tijd in zan en regen staan. Dit is fout! Daarom wordt et een hescher· mende lnag grondverl aangebracht. Hout bedekt met een laag grondverf kan nog "uitzweten", tetwijl het geen yacht meer opneemt.

IVbtverf Matverf is te verkrijgen in tal van kleuren. Matverf is dof. Oneffenheden op het wetkstuk zijn bij toepassing \1In matverf niet zo xichthaar als bij glansvcrf. Het nadeel vlIn matverf is, dat vull gemakkeUJk bUjft kleven op het verfoppervlak. Glausverf Glansverf is eveneens Ie verkrijgen in tal van variaties. Bij glansverf is het gewenst het hout good glad te schavcn, claar aile oneffenhedcn . b. v. sleeht opgeschaafd hout • te zien zijn door de verflaag. Pillmuur en stopverf Plamnur en stopverf worden verkocht in bllkken. Plj1muur wordt uitgestreken op dun laagje plamuur met een ondcrlaag van grondverf. Bij good werk wordt

ean

24

het plamuurmes opgehracht, eerst op de dwarsrichting, tenslotle op de langsrichting van het Ie scbilderen werkstuk. Stopverf word! aileen gehruikt om grote gaten (Iosee kwasten en spijkergaten) te stoppen. Ook bij stopverf: eerst cen onderlaag van grondverf aanbrengen. In tropische landen kunnen we het schildcrwerk in drie klassen verdelen:

1e k1as scbiJdcrwerk. a. Het hout zonodig vooraf reinigen en vetvrij maken mel een lapje gedrenkt in benzine of met zeep oplosaing. Daama afspoelen met water. b. Eerste lang grondverhnet eeo ronde kwast ophrengen. c. Lang plamuur uitstrijken met ceo plamuurmes. Dit moet goed gelijkmatig, eersl dware, daama overlangs gebeuren. d. Naschuren met schuurpapier no. 2, een twcede laag grondverf. aanhrengen. Zonodig daze keer vermengen met een bectje verf van de aan te brangen deklaag. c. Licht schuren met schuurpapier no. 2. daarna afvegen met cen lap, tenslotte afscbilderen met glans· of matverf (deklaag). £. Soms is het nodig een tweede deklaag ann Ie brengen. Tussen b.c·d·e· en f liggen steeds enkele droogdagen.

2e ldas schllderwerk. Het hout schoon en vetvrij maken. b. Grondveri aanbrengen. c. Berste deklaag. d. Tweede deklaag. Tussen b·c.d., liggen eokele droogdagen. R.

3e k1as schilderwerk.

n. Het hout schoon en vetvrij maken. b. Berste deklaag.

c. Tweede deklaag. Tussen b en c Iiggen enkele droegdagen. Het is niet nodig op Ie merken dat le klas schilderwerk goed is. Vooral in gebieden met het warme, vochllge klimaat is het van belang degelijk schilderwerk te leveren. In de kampong waar verr moeilijk is te verkrijgen door grote afstanden en hoge onkosten, is men voorlopig tevreden. wanneer het huis een k1eur heef!. Toeh moe! IItt·n in de kampong, voorsl wanneer in de toekomst betere huisjes worden gebouwd, aandacht besteden aan goed schilderwerk. Bij tweede en deree klas schilderwerk krijgt men .Iecht werk. De veri wordt spoedig Ielijk. gaat blnderen, vacht komt onder de verfiaag, het hout verrol. Van gront belang is ten slotte het jaarlijks onderhoud. vooral bij buitenwerk, Eokele nuttige weol(en hij het schilderen van bout.

1. He! schiJderva'k is een moo; maar moeilijk vak! Probeer goed werk te leveren. 2. Gebruik verf van cell bekende fabrick. Er zijn tegtnwoordig vele goede soortel! \'Crf in de handel. Die verfsoorten hebben speciale eigenschappen. Bij het mengen

25

van verf client men op te letten, dezelfde soorten Ie mer-gen. Wanllcer men cen klen! verf vcrrnengd mel een kl~ur ,'erl met andere eigenschaprJen, geef! !Ilt teleurstellingen. 3. fiij het schilderen van ceo huis of werkstnk altijd de omgeving vegen en stofvrij maken. Een stofje op schilderwerk geert cen lelijke vlek ! 4. Gebruik g~dc kwasten. Nieuwe kwasten ears! een nachl In bet water zetten om haaruitval te "oo.-komen. 5. Pdk de kwast bij hot uUcinde van de steel vast. De steel, gezicht, handcn en Heding niet besmeren met verl! Wees zuinlg met verf. Verf kosI vee! geld I 6. Breng de verflang gelijkmatig op: eerst dwars, daama overlangs. Breng dunne lagon ilan, beter twee lagen dun, dan eenmaal dik. Bedenk da! bij een dikke laBg, cl<: \'I~r! gaat ..Iopen" en dllt die dikke lang decb! droogt. 7. Ncem zo"cel vcrf, dat bet in cen keer verwerkt kan worden.Het is niet goed rc.tantjes "cd over te houden, of tcrug te storten in het grote blik. 8. Wanneer het Hjd is om met werken op te bouden, het scbilderwerk eerst afmaken I 9. Wnnneer de verf te dik is, kan men verdunnen met verd'unning (terpentljn). Wl1nneer men benzine, petroleum of olie gebroikt, wordt de samenstelling van de verE anders en we krijgen slecht schildcrwerk. 10. Verfblikken afslulten met een goed sillitend dekseL Wanneer verf niet goed afgesloten wordt, komt er een dikke vel op de vcrf. Olt vel moeten: we weggoolen. Er gaat dan verl verloren. 11. Wanncer er toch een reslant verl overblljft, moeten we grondverl bedekken met cen laagje water. Glansverf en matverf bedekken we met een laagje terpentijn. 12. Wallneer het tljd is om naar huls te gaan, ccrs! de verfkwasten verzorgen. W3noeer de volgende dag weer gcschiderd moet worden, kan de kwast in bet water worden gazet. Is het scbilderwerk hclemaal klaar, de kwast sehoonmnken met zeep en water of benzine, daaroa opbangell ! 13. Oppassen dat andere lllenSetl niet tegen het schilderwerk oplopen! Plaats een bo:dje hij het nog natte schilderwerk met duidelijke letters: ..NAT'" J 1·1. Aile boulwerk dat met melsel-, beton- of pielsterwerk In aanrnking komt. moet worden gemcnied. 15. Houtverbiodlngen, vaotal bij buitenwetk, dienen iogesmeerd te worden met dikke veri. 16. Wanneer bout vettlg is, dan "pakt" de verl nle!. Met een lapje gedrenkt io benzine eers! het vet verwijderen. Het lakken van hout. Er :ijn in de tropen versehlllende houtsoorten, welke zich good laten lakken. Hou! met cen mooie vl::tmmenwerking op het Iangshout wordt vnak gelnk!. Lak gee!t !liel a;ieen cen besehermende laag, ook de tekening van de vlammen komI door de deklaag naar voren. Lak Is doorzichtig aI, gins. Regelwetk, kozijnen. ramen en deuten van ijzerhout, worden vaak gelakt. Stoelen, tdds, kaslen em. Win tjinahout of een andere mooie houtsoort kunuen eveneens worden gelakt. IJzcrhout dicnt met 20rg gescbnafd. geschraapt en ge.chuurd te worden. Zadw: houtsnorten b.v. tjinabout, worden aUeen gescbaafd en geschuurd. Zachte houtsoortell laten zieh niet schrnpen !

26

De julste volgorde btj lakwerk: 1. Een dunne laag ltjoolie opbrengen met cen platte lakkwast. Het is goed om de lijnolle half om half Ie gcbruikcn. dit is half rauwe en half gekookte )ijnolic door elkaar vermengen. Na een dag drogen kan de olie voorzichtig in de ner! van het hout worden geschuurd. Altijd met de draad van het hout meeschuren, met schuur· papier no. 2.

2. Gaten In het bout, alsmede spijker· of schroefgaten, vullen met S«1pverf in de kleur van het hout. Tegenwoordig is vloeibaar hout in de handel. in elke gewensle houtkIeur verkrijgbaar. Nadat vloeibaar hout aallgebracht ell goed verhard is, met een Hjn stukje schuurpapier ·bijsciluren. Soms krimpt het vloeibare hout na droging. He! is dan nodig bij moo! werk bet gat voor de t .....eede maal te stoppen I Met nadrnk willen we opmerken dat vloeibaar hout gcbruikt mag worden om spijker. en schroefgatell te bedekken. Het is niet verantwoord om gebreken van het hout, • open galen • en kie:ren blj verbindingen dicht Ie stoppen met vloeibaar houl of met stQpverf. Daardoor ontstaat knoeiwerk. Er kunnen zelfs ongelukken door ontstaan I

3. Na eerst het werk te hebben afgeveegd met een schone lap, kan de eersle laklaag met een speciale lakkwast worden aangebracht.

4. Nil. drogen van de eerste laklaag, zo nodig een tweede laklang aa.nbrengen. Enkele nuttige wenken bij het laklren van hout.

1. De beste resultaten met lakwerk verkrijgen we door het werkstuk, de stijien van het huis, de deuren of ramen, de stoel of tafel welke gelakt moelen worden, voorllf keurlg af Ie werken en glad Ie schnren. Bli schilderwerk kan cen fout worden bedekt met stopverf of plamuur. Bij Inkwerk komen de fouten door de lak duidelijk naar voren 1 2. Lak bij mooi droog zonnig weer. Bij regen komt er cen leliik blauw waa~ op hel lakwerk.

3. Gebrulk goede Iakkwasten. Behandel lakkwasten zoals geIecrd bij verfkwasten. 4. Brong cen dunne Iaklaag aan. Beter twee maal dUll, dan eenmaal dik I Werk vlug en COrt!!ct I 5. Let good op, dnt het te lakken houtwerl. gOed droog is. 6. Gebrulk Iak van cen bekcnde fabriek. 7. Bewaar geen restanlen lak. Slnit de lakbus goed af. 8. Tegenwourdig zijn er ook andere laksourten in de handel. Oit zijn synlbctische Iakkeu. Bij daze soort~n is het goed om de gebruiksaanwijzing van de fsbriek. die meestal up de bus i. anngebracht, op te v(>lgen. Politoeren van het hout. Politoeren is cen aparl yak. Het echlc politoeren vcreis! grote vakbekwaambeid. Met poli«1eren bedoclen we in de tropen n.l. hel volgende. Po!itocr Is cen up· iossing van schellak; 100 - 20U gram op 1 liter spiritus. Nadat deze vloeistor 24 uur gestaan heeft, is het Ie gebruikcn. Met vcrlstol door de vioeisto! te vcrmcngen is !edere gewenste kleur te verkrijgen. Het opbrcngen met cen gewone lakkwast !loeml men in de tlopell politoerp.l1. Vaak wordt poliloer gebruikt ill de kampong am meubilair cen kleur tc gcven. Het is goedkoop. Hoewel nlet afdOl.'nde geeft politCCI coige beschenning.

27

act heit.<;u en in de blank" was zetlen van hout. SOl",nigc houtsoorten binllenshuis, zowe! betlmmeringen als meubilair, kunnen wor· den gcbeltst Beits is in tal van kleuren Ie verkrijgen. het is gemakkelijk op te mengen. \Vaslleits is beits vermengd met was. \Vanneer de opgebrachte wasbeits on emge tljd met cen :mohte borstd wordt bewerkt, dan ontstaat een Inoole doff" glans. In tropische Ianden kunllcn we Icnslotte nog noemen het "in de blanke was zetten" van hOllt. Oil is uitsluitcnd bedoeld voor meubilair. Kajn tjina • mits goed uitgewerkt. droog hout • leent zich bijzonder om blanK in de was Ie worden gezet. Blanke was is verkrijgbaar in potten of blikken en wordt mer cen lapje op het tevoren good afgewerktc werkstuk gebraeht. Na de cerste laag Illet een fijn stukjc schuurpapier in de ned te hebben geschuurd, wordt een twccde laag aangebracht. Na enige tljd kan met een zachte oorstel met de hOllldraad mce de was worden uitgewreven; daarna het werkstuk met een ~achtc lap nawrijven.

lets over kleurenleer. Het is moeiliik om in een kort bestek leIS te vertellen over klenren. T och meet de tlmmerman in de tropen iets weten van kleuren. en verfstoffen, de eigenschap· pen en toepassingen. !:lij het aallbrengcn van een verflaag ging het tot nn toe om de beschermende fnnctle VaD d¢ vccflaag 01' het hout. Wij weten dat door het aanbrengen van ecn verflaag 01' het hout, clat hout een langere levensduur krijh>1:. Die verflaag heeft echier nc)g een funetie. Door de keuze van de kleur ven, knnnen wlj het werkstuk mooler maken en komt de dccorntieve funetie naal VOren. De k:cur geeft de de del rum het gehec!. Een barmonic van jniat gekozen kleuren, zowel voor het interieur als het exterlenr van bet woonhuis • ook het woonhuis voor de bevolking In de tropen· is van betekenis. Daarbij behoren nog de tuinaanleg, bloemen en planten in cen verseheidenheid van !dclUren I In eell ttopisch land is het gewenst IIchte tinten toe Ie passen. , De kleur wit schrikt muskieten af. B1auwe kleuren worden genoemd om vliegen Ie wercn. Er zljn mwrdere practische o'!erwegingen blj onze klcurenkeuze. Bij he'! schllderen van cen bergplaats, kcuken, kippen. of varkenshok denken we aa.n kleuren die niet %0 besmettclijk zijn.

28

upl- """,,G'¥"I~G'V")

-'<=14"'"'\

L--I
~rL d... haoCdk-lec..ll"
I

dV'"\dprop

1........;-...c!i"V'\ge1e"GjeV"l 1;-1......41..<9.......

=L.,.... Pld _ ~d ."..,.., brCl .... """' 9@"""""""' 'Bb~ . . . . GO",", 9~1 ge......""4"'"'\ 'v'i'olE"1Clt'>op,,",

~""jP e" __ (oIU

G>V"I

ClG've"""

9

P -.l
•

vi';:.I.s:>.t.. ~

...oOdbpo<-'~

drJ'Cct'o
.'VV" l-!""""I"'¥",,", F'S"':';P'" b~i elL.-..::;::Iaro '} de C'9 """c.-I t.-9~o""'p""
1).p ;..,

b.v_

I'"


....... '016"!!.,

106 c..t......" - c:>t"Q"le

no tt9 """.......... 9PPCL k:v~c;: hpL V'V"Itddpl Q":" ......09 ""'1PF'ir b([F=<;;"'
~<:..<~crp....... ovt""t">9E"'... ~Pide

~r'b
.-v"'l

et..

c'~9k-@JhelCl. 1(9CjA"l

,c>ood -

OI""Cl""'fP

29

Hang- en sluitwerk.

A. Pancel··, glas-, jaIouziedcuren en ramen kunnen worden afgehangen met panmenea. Kleine deurtjes van kaslen en dergelijkc worden afgehllngcn met klepscbarnieren. De meubelmaker gcbruikt vaak bij het afllangcn van deuren en ramen pianoscbarnieren.

B. Opgeld:nnptc demen en lulken worden af!\1lhangen met kruishengsels. C. Tuimelramen worden draaicnd gemaakt met ljzerboutcn spiei!nof raamspennen. Deurcn of ramen kunnen voomen zijn van de volgende s\nitingen: A. Paneel-. glas., jalouzie-deuren van insteek- of oplegsloten_ DubheIe deuren van grcndels en espagno!ettcn.

B. OPlleklnmpte deuren er. luiken worden afgehangen met kruishengsels. gewone grandeIs of een boom met hangsiot. C. Ramen naar buiten- of naar binnen dtaalend: raamboompjes of raamsioten.

D. Dubhel... glns- en jaIouzieramcn: espagnoletten.

E. Tuirr.c\r:lmen, Idapramen: grendels, knippen of snapsioten.

VOGr de kampong kan men van ijzerhont op eenvoudige goedkope wijze, zelf hang· en sluitwerk mnken. Hier voll\'en enkele voorbeelden: I}zcrhoutcn raaml'ennen. waarop de denr en het raam draaien. Grendel~. rlUrn· en deurbomen.

Wervels en ijzcrhouten pennen, waarmee ramen en deuren van binnenuit worden gesloten.

30

Yak materialenkennis B

Het metselen en het werken met beton bij de woningbouw.

Hei maken van goedkope vlocren in de kampong.

lets orer vOrln.tecn.

Verderc mogclijkheden met het malcrianl karang.

Metselen in de praktijk.

lots over metsel· en betonmortcls. het be reid en en enige samenstellingen

Algernene begrippcn.

Practische wen ken.

31

Het mefSclcn en hat werI.en met belou bij de woningbuuw. Het melse! en llIet vonnsteen, het waIken met belon het af\Wmen en plelsteren Is in de troper nog nieuw. Jn sonmll);" tfopische landen wordt merge! of kar~gsteen gevQnden. Karang vermengd met portland.cement in cen speciale mengwrhouding, geeft een goede vormst~Cll. De iaalste tijd worden ook vonnstenen gemaakt van gebroken kalisteen vermcngd met portlalld.cement. De kaliSteen wordt gebroken <:loor grote stecnbrekers. K:mmg dient in maagdelijke FtlIat te worden venverkt. Het mag geen k1el of humua· stoffen bevlltten. Er zijn vindplantsen, waar rorxiachtige, gele en ook waar :lui>-eJe witte brang gevanden wordt. Het maken van gocdlrope vloeren in de kampong met karang, zonder toevoeging van p.c.

met

Karang bemt veel kelk. Wannccr fijngewrevcn. vermengd water~' ven~lgens gestort op een te"oren hard gemaakte onderlaag, . b.v. een werkvloer van goed rumgestampte vlak aangelegde kalisteen • outataat een goedkope vlo.-r. Natuurlljk is e~n "loer '/3n betnn beter. Dat kost echter geld. Omdat at in vee! kampongs geen seld aanwerlg is, mo.-ten we ""-II voorloplge oplossing msen. VOO! kampongscholen is een katangvloer a1tijd beter dan een aarden vloer. In verband met de volksgezondheid is een katangvloer aan Ie be\'elen. Hct maken Vlln funderltlgsstrokcn, fundatie op "poeren" enz. bij de grate plaalsen. Karang kan worden toegepast bij: A. Het maken van een fundatle met of zander beldsting. B. Blj bet maken van poeren en funderingsstroken tussen de poeren. De verhouding kan dan zijn: 1 : 8, dlt wil ;reggen: 1 deel p.c. en 8 delen karnng. Som.. wordt eon toeslag van steenslag toegepast om de hardheid te bevorderen.

Sid zr.aken van vorrnsleen met het materiaal karang. \' "'" bnitenmuren kan de vormstcen worden toegepast in de verhoudlng van 1 : 8 (1 cleel p.c. vermengd met 8 delen karang, met water aangemaakt tot een dikke brei). D,,1." karangspeeie wordt ",'!Start in uitneemoorc houten mallea. Deze houten mallen zljn zcer eenvoudig te make:! en orengen gean hoge kosten ~et zich.

32

Vcrdere bljzollderheden. Het maken van vormstecn met handkracht.

De karang bellodigd voor stencn, dient vaoraf te worden gczeefd. De good omgezctlc en tot een' stevigc brei vermengde spe;;ie wordt in de houten, uitneembare mat gestort. De houten matlen h.v. 6 - 10 op cen rij. worden vooraf nat gemadtt me! water. Enige uren na he! storten lmnnen de mallen worden "gelost" . uit elkaar genomcn.• De steen is dan nog z&cht. Het "lassen" dient zeer voorzichtig te gabeuren. De totaIe verharding vind! plaats na 3 weken. Bli het metselen diencn de stenen voortdurend nat te worden gehouden. Het resultkat Is een vast degelijk muurvlak. De stenen brokkelen bij cen uitgeoefende krachtproef niet af op de zijkanten. Verdere mogell.ikheden met brang. Ais pleisterlaag op Cen betonvloer is een verhouding van 1: 3 aan Ie be·{eiell. Wanneer ro'n kanmgslijtlaag ns twee dagen met carborundum steen word! geschuurd. onlsma! cen fraaie marmerwerking. Gildurende 1 week diencn karangvloeren nat gchouden Ie worden met zuiver water. Er zijn meeraere mogelljkheden om het maleriaa! karang toe te passen In de hou\\·. Hler volgen enkele:

1. Geschuurde aanreebten in de kcuken. 2. Tegels VIlor woonhuizen, ziekCitlhuizen, laboratoria en kantoren. Om de hardheid Ie bevorderen past men als toesl"g soms stcenslag toe. Wanneer iets uitgevoerd wordt in karang. gesehuutd evenmecl nog ..ermangd met kIeurstof fo .... dodekop), onlslaa! een fraai geheel. Eis is: reine karang good vcr· mengd met zuiver waler. De bouwmaatsehappijen hij de grate centra in de tf('r~r' maken vormstecll met llllt· chines. IRze stencn :r:ijn go~..I ill! zijll in verschillenae melen verkrijgbaar. Hat mrulen van Yormste<:n met de hand is bedoeld voor kleine annnemers 0;> bulten·

posten of VOor kampongbewoners die zeU cen mUUT vlln steen willen aanbrengen. Melselen in de praclijlc. Wanneer we gaan metselen, diem men vo~raf de bcnodigde materinlen te verzamc!en. In strcken, wallr natuur- en kalisleen geYOnd(lll worck is ail niet 20 m()eilijk.

33

\\'anncer de ball:\aag vall hout of ecn onderreltfl van bamboo direct met de grond ill camaking komi, is dit \'ooral in de tropen spoedig venat. We kunnen dit ook in de kampong IlIaar al te vaak zien. Bij de schetsen zien we in dit bockie tal van een· '.'oudige goedkope oplossingen ~owel voor een palenconstructie van houl, al5 ccn fundatic van sreen (heton). Daze SChelgjcs ge\'en cen Mee, niet aileen voor ceo fundering in laag gelcgen gebieden, manr ook mogelijkhedcn roor hergstreken. Men diellt er bij de fundering op te (etlen, steell te gebruiken met de nodige vast· held, am het gewicht van de bov~nbouw te kunnen dragcn. Bij rots· en kalisteen VO()cul toezlen, dat de '"tllen vrlj is van zouten en :ruren en verdere onreinheden (daze s!offen werken In op de mortel, zoda! de samenhang verloren gaat). Tijdens het metsel~n met rots· of kalisteon zorgen. dat de door gebrulk van ongelijke stenen ont3mne bolten worden opgevuld met kleine sreen, (tjotjokans). Dit ter bospllring ,'an ~peeie (1 zak per mS). Bij vGehtige oodem dicbte harde steensoort tocpassen. De fUllderillg wordt als regel \ortind. dit is:dun bepleisteren. hI de tropen zal men omdat zon· en regellseizoen, snelle verwering geven, ClOp dlenen te letten dat bij metselen van opgaand werk vaste steen toegepast wordt. Is dit niet altijd mogelijk, dan sterke pleislerlaag aanbrengen. In varband met de 70n is het cis de steen voortdurend te begieten. De droge steen zon het water, nodlg om tot tot verstelling te komen. uit de mortel halen. Tijden. het verwerken dient de steen "willddroog" te njn, (bij Ie "natle" steen gaa! holt werk "drijven", loopt de mortel uit de voegen). De muren zoveel mogelijk gelijk Oll metselen. Altijd met profiel werken bi] het metsclen :ronder klampmuren. leta over mctselmortels. Er djll mortels. welke alleen vetalcnen door het opnemen van koolzuur. dit ;!ljn !uchtmortcis: cement + %and + kalk + water; daze worden bij wonlngbouw het meest toegepast in Nederland. Er zijn ook mortels. welke onder water knnnen verstenen, dit zijn bydraulisclle mortals of portland·cementmortels. Daze mortel wordt in Nederland toegepast, wanne"r men last heeft van water (moens, kelders. veel regen). In de tropen gebruikcn we in hoofdzaak p.c .• mortel. Mortels dicoen am de stenco van een metselwerk tot cen geed gesloten geheel te verbinden. Er behoort vethand te bestaan tussen de mortel en de toegepaste steen· wort. Bij harde steensoort: sterke mortel. Blj melltere steensoort: schralere mortel. Bij te veel portland.cement.gebtuik, vcoral in warm klimaat, kans op scheurco: dus ven>chralen met zand in de juiste hoeveelheid. Blj pieisterwerk,. bullen- :rowel aI.s binnen·muren: voora£ reinigen, ruig maken. nat houden, na bewerking de eIItste \\'eck nat honden. Teoslotte nog lets over bet bereiden van metselmortels: Op plaatsen, waar geen specicmolens njn .• zal dit met de hand worden godaan. Op ecn plaat zink of schotwerk wordt het zand uitgaspreid, daarover in gelijkmatige lang de p.e.. Deze massa wordt met tjankol of schop drie maa! droog omgezet. Daarna in het midden een kuil maken. zuiver water gielen en omzetten, tot een stijve pap ontstaat; de pap wordt nu met de tjankol telkens bij kleine hoeveelheden uilgekneed, dit is halen en terugduwen van het mcngscl. totdet een gelijkmatige pap i5 verkregen. Eon lenige martel "'l.'rkt prettig en vlug.

34

Met de speciemolen gaat een en ander heel wat vlugger. Deze mol ens worden gebruikt door de bouwmaatschappiJen. Er ziJn speciemolens en betonmolens. Enlge samenstellingen van specie- of cementmortels en betonmortels. Bij muren opgetrokken in zaehtere steen: 1 p.c. Pleistermortels huitenrnuur: 1 p.c. 3 zand. Binnenmnren: 1 p.c. + 4 zand.

+

+

5 zand.

Enn goode cementmortel kan :djn: 1 : 3. Voor 1 rns specie 1 : 3, zijn de volgende materialen nodig: 550 kg p.c. = 11 balen van 50 kg. + 1,4 m a zand. Er :djn vele vadaties in mengsels, zowel voor cementmortels als voor betonmortels. Dit hangt af van de volgende omstandigheden: 1e de aard van het werk en welke cisen men stelt; 2e heelt men voldoende geld om het werk behoorlijk nit te voeren.

Bij gewapend betonfundering is cen goede mengverhouding 1 : 2 : 3 "" 50 I. p.e. + 100 l. zand + 150 I. grint. Blj ongewapend hetonfundering mag de saruensleUing schraler zijn b.v.: 1 : 3 : 5 of 1 : 3: 6. Grondstoffen benodigd voor 1 m B beton, bij een mengverhouding 1 : 2 : 3 = 335 kg. p.c. : 0,56 m 3 zand : 0,84 ma grint. Na het storten de beton. vooral in de tropen: nat houden (natte zakken) ± 6 - 7 dagen. Algemene begrippen a. Cementlijm

= cement vermengd met water, naemt men cementUjm.

b. Cementmortel = cementUjm vermengd met zand in een bepaalde mengverhouding, noemt men cementmortel. Er :djn vette, normale en magere mortels.

c. Betonspecle en beton = cementmortel. vermengd

met~grint, stecnslag, gebroken kalisteoo in eoo bepaalde mengverhouding en korrelgrootte, noemt men beton; wanneer het mengsel nog niet is verhllrd, noem! men het betonspecie of betonmengsel; men onderscheidt: 1e vette, 2e normale en 3e magere betonmengsels.

Practisehe wenken.

1. Bij het mengen von de cementmortel als ook hij betonmorteI, dienen de droge toeslag materialen (zand/grint) vermengd Ie worden met schop of tjankol; de p.c. daarover regelmatig verdelen. daarna 3 - 4 mall I droog omzetten. Vervolgens mengwater toevoegen al wrijvende tol gelijkmatige kleur. en dikte is verkregen. Veor helde geldt: gebruik zo wein!g mogelijk water.

2. Bij gewapend beton zal de mortel groter wntcrgehalte hebben, daar hel mengsel goed om de hewapening dlent te lopen. Een bepaalde hoeveelheid water is nodig vcor binding cn verharding en om de mortel te bewerken. Te veel water betekent: vermindering van de hoedanigheid van het beton.

3. Cement moet van een bekende fabriek komen, en dient droog opgesJagen Ie worden. 4. Zand moot VIij zijn van humusstoffen; dit !
35

5. G
6. Water: moet zuil'er, zoe!, tellkloos en vrlj van rottende bcstanddelen zijn. Regen. water (zaeht water) heeft voorkeur. boven ",elwater (hard water). Het is niet mogelijk voor de verschillende mortals de ''ereiste boeveelheid water op te ge"en. Dit is prnctijkwerk en hangt af vnn de aard van het werk, terwiji bet vochtigheidsgebalte van de materialen een grate rol speelt. Men kan zeggen: Kies de kleinstc hoe\·eelheid mengwater, waarmee nog een goed verwerkbai:e mortel wordt "erkregen. 7. Bewnpcning: moet vrij zijn van wi!. ven, Iosse bladders roest. Het hulgen van het materitllli moe! in koudc toestand gebeuren.

8. Betonbekistmg: voor het storten nat maken. wt beton rustig verharden zander scnokken of stoten. Wanncer beton na wegnemen van de bekisting row is, kan het worden bestreken met cementiijm (sausen).

9. Betonvloeren: storten in vakken b.v. 1 bij 3 m. Na storten nat houden gedurende 7 dagen. Eij a£werken van de vloer: knieplank gebrniken. Voor fijnere afwerking

tevens na verstijving: poederen met droog cement (\1.1 kg per m2 ). (Gebruik daarblj cen stukje mllskietengaas). 10. Bij pleisterwerk: ondetl:utg altijd schoon maken. Beton met staaIhorstel scburen en nat mahn. Vlechtwerk bepleistercn: C\'Cneens earn nat maken. Nooit meet dan e
11. Het is gewellst niet rr.eer martel aan te maken dan voor he! begin van de binding kan worden verwerkt.

36

Vak constructieleer A

lets over spannlngen. Verbindingen in de lengte. Verbindingen in de breedte. Staande verbinding. Hoekverbindingcn. lets over het afsehrijven en het bewerken van bout. Binnendeurkozijn Enige bamboe oonstructies. Het a£schrijven van rondbout en bamboe.

De eonstrnctie van een gaba.gaba wand

37

~---=-4=--~:::::_:::::-=~::: L?~

de

~~~~~~~~.

;'

IV""'I

de t.?~9J·e "Plc:l ~~
;:...;::,.;:;;.~=c-=':":;"":"::;:::F ~~....." 1/1 c.::?e::~

d

t V"\~Ct_•

,"~e=>r-_

c:.'!t'r=:bc;. ........

.........

de-.. . . . . . . . .~~d";;;-::-.. Vi-""\e,-,\

=~e'1."'.,. ~~c:~~

_

c.,~l,

/=-s-

39

~~ ..."""" '-n~! lo:} """"[08f""Sy\,

~

............._G7"""

......cl,.c>t-......,""' ... L.,

~~~e''''

"..."... _ _ ...('.....

""'c..U'''lsf'.....,

l.:.r....f.e"" , e.t..J.

~

S i-aoV"'\dl:!?' -'/&IDbl~d 1'V\'g

c::;; I-oo . . . . .de 10 <;

b;j L..

I -"I

"'
"'''''' ......

I c:::lc::t""'<.;;>iI -s.... ,-;...., Q

h@t..

t'S£'?v...-. tt'>!'1..•.. ~'~

..

41

-bep""'''S'':S't...... -;:J: b[J, Irc::.f-..j,.. "1"".:::0"""____ ......... e ..... "'" I I-.=r-r-e-....

""

:, II

:',J.- _ •• .....

---

II

___ JJ

t...._.

"

,

t=e~="SS'.~ ~.-..-e~~

42

~-~

V

c;>

......

V'l-

....

efoo"'\.

hel-

r-oa~

!'VI""" "P"'~pe>"I eM '3"""""'''''''95!at"de pe...

_~e........e:.-b-1-e

~~~.~ . __ ~~ d.~~,

~

+-----'

A

"-"'_.-;_ L c::>t'>

,/\"

A

,,

f ...... __

d~.--l 1.--...==-dp ha,..L [Jd,.:o I 1- h.... . . . . 1- b~j hp~ =h6-.:::Ih...U'-''''''. . . . t 2

__01"",

cd.... lril

J...,a'[i.....

,--=•..,..

·.,J ...QQi"e...... d

<"'a<::s.......

....cra'-

6c. J,p...., .

......,_~ c:::r"".......I...... d.. :""e

""f' "",,
fOc::..(:

~

~~e~

cd .... ladle ",,,,,,,,,,fO lo .... il-cP..-,. ........,p(..

lars

2~:.IcP

J....,"?~ ..."-'''''l..IP all-£ld ...AcP......-;......:l l--C7;;.Jde....

h"",-l-2£jde ......,:t..... l--r~ L.O"-ll- • h=.... ~ =!jde' ~""' de' ""..... cdfJde .......c:..... h6"l- 1.-.""..... 1- ;"$ de ha~'6"hP 9<'> ..... ;1.. L, ...!- .......... ~cPl ......fP,..k • 2S" de' h=T""L -e: ijde ' ' Ii ........,~'5l..=1 ..., ;ef- -;!'<:> ......... =<.'::>( l (..,c::I,.,.kc'L..e~,-e...... )

. . . . :.!- d ...

.,{,p

"\./=C::>.-

[",

Je I:-I"""peV\

' '5

h&>I- . . . .""IJ"".........::Ie

dt""J.-...... ..."".......,...e"" t..

......

2: ....,eta... b;............ e..., d.-.:::lc::l,e..... cle ....""'...."..,e.... :3: ~'-'.~VYlelr<>,::::u......... e....,

4 :

Id
'5: .......a ....

44

l.e

.

I""""".........,e.....,.

.

h~L a~l~'H"((vt:?~ e".......

I bLS"'-...v'E""t".l
Cf-zer"ho<::..J-_

"",ldE"" hoV\d VV"1

Q3<j iC:>~ ~ ~~

zs: )~

45

,

1\-,) J

(?n ~ ! ~~ ~Ii ~1!..a ~f{ il
U~'~·l\ !.L:'L~ t <}

r-,

r r;-rJ.dJ S oil ~

~ U ~ fQ ?ff~ ~ J {I Ii I ~ >~ T}tJ I al"<" J 0 ell ~

Us to "'"

»

.

D11i1 ,

tt),

n S Nr

J\

_~

•

u

Ib II (Il 1\

.

~

j'

Ib I IL

tJJ /?;§. i) r ~~~lW

.r

P

J ~(f

",

fl)--J c- t,f··

t>

Ibfi\

~

__)

tfI

[

l-

I

ill 4\

~~

l~

IL~ ~_

~

J 1'11\

~¥');~' (, I

(:UU

(\JI1-,1

+-~ "\ ~'s s

~f ~ ~ ~:~r~~ ~ ~ ~
<..:..

.v ~

'i'

tJ

1

~.1\ s !{

~(:J. it~~ ~

I

j'

0 ~,

~

C 1.

"

(L

:\

5~

u-,

J$'Y

P

----.-------------

l\J

I

,b ~tr ~

i

Oj~1'~~ ~~J!~:~ ~~A~Ji.r I\~\~r-~Dfts rJ~i~'f~ 1~f~~ nl fi Ii~ -" ~ ( NS tb S dJ ~ :n'~ ~~ I In r !l.~ r- 6 l t- ~~ t _ n 0..:. 3 I'. If ~ 0 r: " ~ I I~ ~ ~ n 0 ~ s tl t l III K [~c.:: tl-. C ? ~I c.:" n ILl ~.~ 1 1 ~ b Tl\f f .I S<Jc~ j' ~ ~ r [fi ~ Lt 1 J11 t S ;;:,h .' r~ { ti 0 L" ., ij I\;lt...~ l ~, r ~ S (ti-:~ fi l +-'-: S f'.... 5 n.. ~

C:'rt'~

-;i'~~, ( !£L~I ~"l\?rl h1

Q\

"'"

~:

.

I I ' :.deb;! A ~t,·n <•• , .. ee..,...-~d(ee.

lh

,. Jill

6~ ......... 6~e c..-;::;;>-.c:;...J.r-..::..o

c+'-ce

/ 48

deb:\ A

50

1I "

¢,;" :tbh-

1~

~""'\--- ~.~.

VoQt<' ["""""L ClC''Sdh~c;'V
bo~..,bop

'V'Qlge.......

..."a",

p...,.,~.=I"'"

,..= . . . d.ho.:...rL.

p,,"ocl-tschp

...vPV"'l~p....., . ~="""~oc..4L p.,... ba ....... bC>P ......,.o",dl.. !..c,..:.gPFc;;L b~1 _.:::>...... ,~g6o<.-lv..t: L-.J.ckp......... S.::::>PdOV'9<;'; ""''''' W~S gil i,.-,pL bo"-'VY'~"" VOrl PIP""" hLJ'~ I~ dp ko.,...,....po,,",~ .'.:;- ,d..:, kopc:'C>"'.~..L,..c:.J":.L,p ,,"ook ....,.c;:rv; root-...J~o ~...... _

hpl.. oC''''i'c:lL-.I''''JVPVI dho ..J bc,,,.,..,bc:l"'" k<-J,r\V"'I':p""" PF'v'"I 10010"'" 0 SP ..... o"'k-L"" L.akkiF'..... /"'" d~ 'a"'o.... d 0 ,""o...d"",,,., 'qppfaoLs-L _ l;oll 119L ,'' ' dp vc:>""ic. M<"",L pp ...... L.Oc:.l . . . . . L.;~ k"",,,,,,~p,,, dp ,fcPV"'\.rIoP-,", PV"'\ soLe...... Bi'J>

v./o.-dpv"\

""'0:::>.....

f'C'\:::) .....

G

ot-gpc:;-c::
l).,- a~p<;;ck(Op'-"PV"\ bolk teo,,", ....,er<>vo!g<><")'" ~c>,-dcF''''' bp . . . . . p,..~L ('" 70,,", gp,-,a.-~

t-ok _ __

51

N

U1

~

cr-

r-

t

J

~

s

L~

U

~ ~

II"

rruL

fi

Ll)

~ (J)

t'> •

r

0.

d)

~

~

lL

J

dl S

SIbO

I

Ib

llILo

fii-'~ ~'~Ib

I

If\.. I~t I~ • Qrn !K'1LIlc/!l.

("'\

t-

"0

Cl:l U1'

:!'0

11>

.1

jtil

aJ

(Jet r d1~ (j)S s nr

tl.l

o~

~ LI) r -

cJ; \

l

~ s-~\

dI .0 r.J P It! ~

.

0

~

J

ru

fLl)

II

f

5

r

s'

r

-f' ~ Q J

l\"

It'

£' lL' J +- 1 r'~ III

\

0 c\

f

.r-

n

Q(j

~

.

r c:~ ...

.1

III

d 1":;>

J !L

.1'

f·

s ~ a

III

0

I .

1\

-. -

!L ~

r t .

S/}. \ ~ fLO

3,

l'~ <

r o . . . I l ttl

O(L!,lJO(1~r~jJ

l'1=

ll9 ~ f i"~ ~

~

III J 10 l 1"TI

{Q" ~

t

Iw PII

Ia

I «l

DDs

L

S if S lr r ~ n r/l..~ L f} n ? ~~} !fiJI,} J7 · f r L ~ ~ ~ fL \ ~ ~ S

c.\)'

-0

~

U\

m

J

~

11

gOOr

1 n "1 n

f'

J I II iii.

l

lL

S ~

tt

ILt

J

fi

:r

...~ i 0>\\ l )T);s

Q ~,

0-

J

~

If\)

1

r:;--

)

~

(

(0

~

+--

)"

I

C'

5
~~

J

a

)

~

(J) lb

Q

~

f\tJ)

§

Yak constructieleer B

Halfsteensverband Staandverband Koppenverband Cyclopenverband Breuksteenverband

Vormstenen; benamingen daarvan.

Constructies:

1. Halfsteensverband

2. Hoek in halfsteensverband (stasnde tand)

3. Hoek in hnlfstccnsverband (vallende land).

53

kc:::>"..,pe..., ....... geb=....,d --==t<'" ~e~~<..4~('" ("",~e....... k<::!:>p.pe ...... · c::::>~ de """ ..... det""'€ I=="'(J +-e b'e':::1 r:"'....,e..., '-"VIetee..... dl""te kle:p=I"""_

aile 54

55

1.:::31=9 13

cP..-,.:g
..........,,,,,,.,...k,,,,,,"",

......... IPI ........ p.~L.

l,.o,..l

v'"'CI

_

-="""5,p"",,-

='=~ ~P"""'''''''''c::l.J ........ c>@l-

L-.@I- ......... ~.,."P"'"'

","",~L l-~b.p~

loti he1-

c::> ...... "3""'....,.PPr-

.......-.::::>f"'de...-.. Q.c:'___ _

100':1,"9.

bii o",""cL!:"'r"6I"'cPk ,-",,",'3cPV'") <;6=V"\c!e" oj..: •.

,,-,,=, r~,,,,,d@" +-=v. . d

k,e-'F<:i"<,;'<::?'.-"'\

57

01--"-----'--' 100<=;3 . B-

b;J' oVlde ....b.-ek u, 1~c::\eVi

o~ "s~aClV"\de 58

...J

t-aV"\d

'-./ClIIcS"V"\de II ,I

h:::.(PFS'c;;eV""'l

Vak constructieleer C

Daken en dakbedekking. Enige dakvormen. Het zadeldak met galerij. Enige hangkappen. Constrnctie van een eenvoudig span!

+

cnige details.

59

Daken en dakbedekking Wit men een zadeldak of schildd"k maken, dan heeft men kapspanten nodig. Zo'n kapspant kan up versebillende manleren gemaakt worden. B;; g~ote bouwwerken. welke mcestal onder toeoot staan van een archltectcn· bureau. worden kapspanten toogepast met goode verbindingen. He! spambeen is dan met de makelaar verbonden door een pen· en gat met tand.·De vcrbinding wordt vastgeboudeo door houten toognagels. Soms worden daubii lIog ijzerer. beugels aangebracbt om het span! steviger te maken. In het tropisch klimaat worden de kapspanten, voor woonhuizen, op eenvoudige wij. ze in elkaar gaze!. 80ms gebruikt men ijzeren bouten of draadnagels. Zo'n gespijkerd spant is goedkoop. Blj een spant worden de verbindingen vastgehouden door: Ie toognagels of 2e bonten. of 3e draadnagels Om te onthouden: BiJ elke spantconstructle moe! men zoveel mogolijk aaneensluitende drlehoeken maken. Daardoor ontstaat cen sterk spant (zie bij bangkappon waar de drlehaeken te :zien zijn). Wanneer cen spant wordt "gesteld". mag de afstand tussen de spanten nlet groter zijn dan 2 - 11 meter. Is de a!&tand grotor dan 3 meter. kunnen de gordingen welke bovon op het spant komen te liggen, doorbuigen. Dit is lelijk en gcvnarliik! Tussen de spanten schoren asnbrengcn; dit wordt genoemd "windverband". Gordingen mogen "koud" op het spanlbeen Uggen en '",orden ondersteund dO'Jr met cen tond in het kapbeen ingeillten klassen. De dikte en de breodte van een gording hangt af van de dakbedokking. Bij een zinken dak. mag de gording 5 X 6 of 5 X 8 om zijo.

Bij zware eternlet.golfplaten is het goed gordingen van 5 X 10 om te gcbruiken. Bij ingewikkelde kapconstructies worden berekeningen gemaakt op het archltectenbureau. Wanneer de spanten gesteld en de gordingen gelcgd :tijn. kan het dak worden ill' gedekt. Voor de kampong gebruikt men als regel atap rumbla. Bli de grote plaalsCn past men meestal dakij7er of etemit.golfplaten tae. B!j dakljzer Is het gewenst in de breedte richting te dekken op twee gnlven. In de lengte riehting overlappen met 15 em. Dekken tegen de hcersendc winden in. De uitelnden reiver in een techte liin houden. De langzijden loodreoht op de gording. liebling. De bevestiging met laden kopspijkers of ijzeren honlsChroeven met lod"n ringen. Bij etemit.dakbedekking is bet gewenst In breedte.richting te overIappel1 lnet cen golf. De bevestiging met bonten. nf speciale draadnagels. welke door de fabrick worden geleverd.

60

61

" "- , ,

/

/

....... G".J,.. //

,

'"

, '\

'\,

OO'l;;~

ft gu",..

~r.s""C-/t".

/

",,

/ /

-.;;:

~.~

~

...

'*".1'

':2'c..t[d

Sch
62

h",,-,

""S"[email protected] . . . . .

C1..-"')

d .............. CI k-@r'\ lc-l ....""S"
-....v'=c:::.ro

C:;;-c::'LeVYI=l("'6'c~e "'S<::L.::"L%~......, A.:t3.

e'"",kele Lo.-.9 ko pp

CVl

c3 -'D. d~66elG> ~~'=jL;1ppeV1

64

de ~o(Odt:"'~ I~L .. ltc:x..4d' op heL. ~po",",l... bee,,", _

91..

.k:,,,,,d ........ol"'>dl.. de ~or"d'~9k'c::>'IS ~ kel<5F. .·J-b PI?'" f~~el.oLe...,. VV'\

EH?",

65

Yak bouwkunde A

Bouwen in hot binncnland Het uitzetlen en waterpassen met ecnvoudige nulpmiddelen. De 3 - 4- 5 sleek. Het uitzetten van de fundatie 01' de bouwplenk. Detail doorsnedc woonhuis met palenconstructie 01' poarcn. Idem, constructie mel gebruikmakcn van drums. Idem, constructie, uiteindc der palen "aanbranden". Idem, constructic van suanghout.

67

'"

m III 1\

10

r< ) ra

-+-ro CU Ii) fL j

.ft

J

L~ ~

.1

f\)

vi

~ -,Ill :J ii'

til ..

1 oD ro''J r

,

l~~t

III " _

\11

1- ro C', j

f~ o'~3o

00

I

I

I

I

r

I

"

I J

,

/

I

, I J ,

I

I

I

I

I

I

I

,

I

,

I

I",/\~e -

,.14 I

..

t

\}

, f

,I f,

I,,", I

J

l

f

r

o

& rr~ J

1

1\

il

J

'

C'

i\

A\ LII I

I

~

r'

,

'I

r

s-

r 1KJf\~~~ ~ tJ 1~ ~

r9

!If S •

~~

ar~ It 11\ 1r

'1 :l7j

(n '"1

£,}

r fI
t

~ cd\~1rrn 1f ~ r l·l~ • r~~ ~\_1 !

l' (J

C\

J

~

0

r ~~!rl~~~~ _ ~ljfif'

l-

tr

•

J~

q,d' ~l

r,n(t)~'l

<

t,

r }r h .. ~-!

~~u..~ I~t-

fl

~ ~ i~ rJ tf Uf} ro- }:., 1 r 1\(j,4 ~ ~ J' ~ ~T} ~ f r a

IC\. ItiJ Ip '( r $1 L ~ ~ }r~ f~\ r

'" \

"'-

\

\

\

\

\ \

\ \

\\

'y

\

i

r... Ii) rY

0~ ~

(

\1

\\. ~

j

J

rom

./l j .II

()'---

Dr

,Mf 1 ro

1,\

\"

\

\ \ft

'\!\\

\

\ ,j

\

II\. \

\

I'

II

~\

/ 1\\'\ ~

y;'\

II ,v ""

~~"J

~---Jf~

-~?o

~

A

:H-~~~~-'D ~

~

eV\ ('gE?

c/ool"''SV'I!'''d@V'>,

:""00"" k'o~F0V'l9V!c..I;""z@'"

op

pol e'V"\ <::'oVl"iS 1-1"'c;:..I1:= I-('E? •

CO V'lc:>h...:...IC ~ jp

;j 7tpr-!,...Oc.J L

p~"'e.,.,

..,.h::,VVl

70

.....a....

k,IPLo......

4 ','=3 " "5

eV""\

t <;3 ~

...." , 0 0 r<>

o

P

po

doC' r=><S Vi (!.?deVi k-o p0"-''3 hG,...ll'Zt:5?Vi vv,)

leV"lcoV""l"5~r"'c:::,.Jc::' t...--e

I J I

I I

IL_I

~

~;;

~'

I

I

I

130_<5'....... d@ VY'"I<S'Vl "Sc.J<:5lI ......

I

'De2't?

g

7!?PrS>

fa'6~

c:;Lrjl........., I--? . . . .~"" I--.=...... L. ho..... k= ... L ~

r-

b,;::><;:>h::...,..., d

I

I

\.

d_

FC:lL""""=.--....,, •

\

I

!-~_......

;

71

Yak houwkunde B

Bouwen bij de grote plaatsen Constructie bctonbekisting. F\I1ldering In brcnksteenvcTband zender bekisting. Fuudering stampbeton met bekisting. Fundering stampbeton met en zonder bekisting. Fundering met eenvoudige vr"pcning.

Detail fundering van een woonhuis met klampmuur. Gedee\tt; vall eeo klampmuur in scheve projectic.

13

~ ~fo"

~

.r::. . V'\de...,'V"t'a..'S"/e~...,. e!t'"a"""""",

rrlc..Jfcle....

I

~I- ~I-6'>llp""",

V"ds<> ...Je-:

4

-

r

. . . ...:::a""" . de 6~k ~:...:I-~.:.::r"'"':....:;::::;).__+-

Of e>t-">de... /("",':!J c ...t:;.tarnd """"' ..... 6c.-'BOd......... ,,,.. de <3e~........,.. ....... {'G.,;t", de ... ~ ..... ca;;:deGA ~Glc:l","" 3 heL. .,c.ho~ B, (e ......e ..... L l::1= ....... p..v-. ..... c::ac:::>... b",:k~) -k....-,;:<e"", de pikdpcale..... b-ev.';:}«""1 4 .de koPFel~lc:>o-npd :2

,G>~

A

. . ech+ o .....del"" de .J....c::tc::sd r:

of de r'beik...,r'--I#----~-I+I--

~£jL:er"'el;'"\l

s ..de .,;-chc:>He.....

74

eV"'\ (9(9

dOO<"'6Vi~eV')

r.::...t"""d@r='(Vls

~c::)V"\L . . . (. . C:?Vi IorS de? 9<"'C:>~@

CPViI-r"t:::l

1a,...".""'\........\-.opV"\ ~vv:::l ..\:'3)

....,.c:t,..... . . . . OIi'J..P~

f

boPk~J-,. . . SJ .;k.. . . .l"bk.... 4 :'S...:.§J

_lPI"k. . . IC>6!'ro

~ ::3 :(5

~

C",,-,V'\d@f'O'~9 . . . .=...,

II

bc:?L..o..., VVl c.J.. bo?kii ~IV'lg_ hc:>I(S.~""'<;;""""""t"1o ...... d

I

75

-..l

--

\

..--

'"

s

<.0 ~

5\ t1l

s'

Q

'\\

Ul

• 5

~ -\1\ Ul .- til "-_.

Q

5

,-

on "'" III ) "6 Iii' Ib !L

J\rof) -,,, 18 l.

r .

5'

0

~ 1

1

,-

< 0 J

J J

fo t

1

'\)

<...:' 111'

rft

'fl ttl Ifi

~ ()~

ill

5 3\ ~

Ii)

~\Ul (L

~

)

(It.O 'b '1)

)1

,5

'Q

-=---""""'"":::'''''""'''''--='?

J\ ill

~[LS'

f~ j !!,~ to

1 {!) ],

'b 'b 1\

~ ~

0.... ~}-L

L

j'LO rcr} ,)Jlro-,

(lj

101 ll"'C::>c..J

~f~c'~Le

.....,.l:,=I"'~

-J>t?-

o •.

c,;::jf'''o...-"\

d

k-=........ iL~aJLr"E? c:::>V'\~-­

,k:.aV'\ aI~ blf L

~'<$I"", de ~=4l"~? er':oV\d .!-&~.., o..,;Jero-c~;df? "-""""e-"\ 0".......,

d.,.,c.-I b-

['G-I-dp,...r~9

k

"'-
~~c:;,V'\, IS k~ cgE?. . ...--e....ISL ~V\ -.:?I""~[c?t-L,~g ClC<'"\

L...s:. br"'e.-,se-'> r..esa--.

l-,..ekFo"'.... .-VlgcS'vt. 2 ("2IG"

c>V'\def")

. . . . :-:s ~

~

..,

-.. , -2e:::>

~~-J,-~~~~~~e~~~I~~

..c.} ~r~....,...J~!~e =p poe-.-e...... .(...~~G;."-. ....Ie I

~oec-e_..., ~("""'de....., -Zl~ de B. +~I- ..JC'ilr-.:...'5 .;;-.l-....<:::>k.e ....... ~ (j:;ae...t..c::::>".!..e_ .:;aer-=-=- ,le(-wbete.lj 21 klc:::\-~"F-""'="-"-::?""" _..::::z ................c;::> ............. .;: i=~ . .£. nr:5'u~ bel-o ........ ~el"'G" r'""l C l r \ !..._e ,-

:c 0

78

_a........

~=V'"\

k""",[ 1::"5/,>"''''''''''' (""';3 ........ """;.=::~ C'.4.0:: VV>S' ...... I e " " , .......

!

..!."""'C;"'$G!!'!5cP.-.

......,:, ..:d ................ '"Ii' d~.,.,I ..........

::l-'"

e' e.-.

klaVVl (O,'Y\('...4

G.4

F'

Vak materialen kennis C

Maatregelen om woonhuis en inrichting te beschennen tegen witte mieren. A

Maatregelen bij metsdwerk.

B Maatregelen bij houten palenconstructie. C

MlIntregelen om het interieur te beschctmell.

81

Hot witte mieren gcvllar.

Wille micron kunnen aHeen leven in cen vochtlge omge\ing. SGOtten wille mieron. Dc meest voorkomende socrt leeft en verplaatst zich in zelfgemaakte tunnels van vochtige narde . Zij hobben hun nest in een klomp vochtige klei of in cen oude rolle boomstronk. In het nest leeft de wille mieren·koningin. Zij is het h~fd van de kolonie en legt per dag 30.000 cities. Via de tunnels komen dagclijks troopen mieten de Imizen binnen om alles te vemielen. Zij zijn in staat een huis met inventaris binnen een panr maanden Ie vernietigen I

Er :djn verschillende

Mogelijkheden om illVllme van witte mieroo tegen te gaan.

A. Wanneer de verbinding verbroken wordt tussen wedderrein en nest. is de mler gedoemd te stervcn.

B. De gewone rode of %Warte mier Is de groots!e vijand van de witte mier. 50ms worden doze mieren naar een besmet huis gebracbl om de witte mieren uit Ie roeien.

C. De omgeving van het huis schoonhouden. Gras kort snijden, geen te kleine of verstopte goten bij het woonhuis, geen plasjes of stiltaand water in de omgeving. gecin lopende of Iekkende waterkranen. goede faeces-dvoer, goode regen - en spocl. waterafvoer.

D. Bij houtbouw: ljzerhout tocpassen. Wanneer geen iJzcrhout aanwczig Is, de zachtere houtsoorten voaraf impregneren met Wolmanzout, Kopernaphtcnaat of carbolineum. Bij houten palcn kan het gedeelte wat In de grond gaat met idjoek worden omwoeld. Doze zwarte vezelige idjoek is aIkomstig vall de arenpalm. Voor meerdere bijzonderheden over de arenpalm zie hoofdstuk materialenkennis. E. Zowel blj Ijzerltouten palenconstructe. aIs blj metselwerk is het mogclijk mierenschermen aan te brengcn om invasie te voorkomen. ~ierensehermeD van dun pJaatijzer of zlnk worden aangebraeht random de palen wearop het huls ru~!. of aan onderkant kozijn bij metselwerk. onder een hoek van

45°. Men vergete vooral Diet ook de trap van het woonhuis op palen van mierenscbermen te voorzien - zie verder biJgaande tekeningen.

82

J

c::::>..::;. r-

he ~

c:::::1Ic=f """

bl""'e

..c::::'IF'..............t;Qel"""lrv"'\e.t.~c::::l f

V'"'\

ceJe'V"'\ ...........cd " " '

d eo he+-

c::::&c:::::4'-"'\

be>-e""" bc:::::J""'"I+ . . . . . .~""'"'

h ef...

I-"'VH2+<5>zl-.-'sf"'"k=. I

("'0

(V'\....,..c::::::I"S"'(e

~ (l.l-e

LA"" T

_

_..::::1 V'\

·1

..-noeel£Jk. V"Yl ;Sr""S""",",

......

-tt:::1~"" k.:,(I;:;:>r.-'Y"'l .... """"'.

83

j~C2 ,.-I0'k-s- ~or=-d l

<:::]uldeV""'lcs ........,.-el--

dC-l(";ZE?Y""\den

...,(et-~d

""'001=

de -vrl-k

doole>

/'

rY"'I I G! F"G?v-'\ _

~

drL kClV'"l

........"or=dev-\ __<=>01"""-

doar'"

loVYlG'''-'

...-nG>~Clal

~ /i{ rI~J I,

I"Y'H!?l-

.-

'~

G?:_ __

I'

l I \

II!

r~

e?V'"\

~ C-I1~eV'"\

J~~..

II

...........rLLe

.,r''''"

r./,d. iLl

f \,

I~d~I

1

rv"\.er-eV'"\

~eV"'\ ~hoC-.ldG'>",)

...........C>F"deV'"\

" door- he-L ~~e-Lc:::Ial

jII! I' ,c;l-~ 1 "\

II

C1{:".........,-eer--

LE? b,..e. . . . gEi"n

Of' d~ d.;jleV"'\ _aV'\ d(? ~V"\ V"'\':3 FoiG"V"\ coV"'\.:;;-L r-C-tdL r r--= l ~

/1/

I

i

aan

dah c-der46'"

,I ,,,

Vc:I-v--.

I

(CD I

ee>V"\

L.-eek

""'-ClV"\

.aClVO\geb.-c:::rd....k: I

~
I'

,.

\

:<. \ " /~:,~: \ .;./,~., <::.' .. : ,

~, .

........,

84

~/

.

//'''' (...d~dCl cg ,.:,iI~ Gl~• .......,e~=c:;;I'

',,,V

c,;;cl. . .== I 1: 5

~9

%

-,

:.\s \ n ~J 1 UlI lb

III rr

~ ~

~

~

r r

)~

L~j'

-oro..

h,O-J an d ~ s'

~- ~ ~

n

Q~~ 1""5+--1-

~ ~.r..(J)

'F s

flJ~~

VJ'S l' I ~ .\fi'~

lY~~ _ ~ S~

LO\~O £\

fS t !. >l <~ ~ _r s tb ~ { Jt-.~

J

r-l'h rvf':3tJ (\Nl \}ll

~ ~ ~! ,~t { ~ IA 1 -, ~ s [,\ l/!ll ~ • ~ ii ~ \I-! - -'''-j <.!}

<~ ~ ~ ~~€I\~!\s-, t-

~r:. ~

J> '1-~ O'Ol·l\llJ rv~ 3:

[s

(\ /

. f)

\ill\)

~

. I

-/

,-

r

~

~\

J

~_. IL ~ .. J

J

~

~

I

(.l... j

-. t-Q ~ "0

D

s~ I ~r ~.. l t

(J!Lt llj _ r !\';

Ib)~

l

J N .j- c.:~~

I

st

~ ~

<

~'l

(L

:-

s

~

Q II....

0-

IW

~

l/

S~ 1

n

~

Ili

U\

f ?

I

I'\"

f

U-D,j ~1'jVI

~r~i- t5l"\ o 0 N ~­ ~ r t\l.::: 6~ :s

1Q

'\ rP . . +- 1 ij ~ t N~\ £

~~s ~!\n

1\ T)rt;(j fA -, 0 +':I ~r} ~-1 10

4-0 ~ s'i(l} !l Q ~

)~ ;'r-(Lfj':r-r ~

~ M+--1\ S"G' S • ~

~

,....::

r

.11

~ ~ C G"lr\ -0 if ~ 1 ( ~ ~ ~~ ~<.Sl +fi 5 -, n ~~ 1\ ~' ::I III S s- 5 S _,JI ~ ~ ~ if-s!l ~ 1 1 ~ ~ tn !' & ~ IL-I\ 's \b IrJ 1"11 -\ (b it, .t-~ t-j -,~ Ilf- .'1 S IL~ ( is ~ 1 J Sf) ~cIi <:_ ·1~l\dl ~ tl Ul I J;;i I III f~,6 'I ~ .-

1 f~ } ~ ~ 5 ~ ~ <1l H~ ~,r ~ ~1S 1r~lLti f-l }+- ii !J j C

-'5 "Ir

+-l.\r 1bf\ ~"' J

l~t--~'

S~ ~r-t-

trl

b .,1> ..

0... T'5 1\ ~s!\

(\~,( t~ ~

f s ~'!!II!\:r:.. '1 ~

Yak hygiene en gezondheid A

Afvoer

faecali~n

De untte beerkuil. De droge beerkuil.

De septictank met drain. Het hurkclosct met inventaris voor de kampong.

87

Ahaer fae<:ali!n. Beerputtcn mooten in het algemecn 30 m. van de ,lrinkwatervaorzienlng ge· legen zijn. Het beervacht zou infilteren of bngs omleraardse stroompjes het .uivere water kunnen besmetten. Door ondeskulldigheid en llalatigheld zijn in het verleden louten gemaakt, waardoor rampen voorgekomen zijn: dysenteric epidemielln I Wanneer het huis hoven het waler is gcbouwd, is de oplossing eenvoudig. Uit oog· punt van hygiene en gezoodheid is het woonhuis voor de be"olkiog hoven hel water gebouwd, aan te bevclen. Natle bcerkuil (toegepnst in he, ilinneruand). Put graven tot 1 m. grandv/ater vcrkregen is. De ontlasting rot onder water, lost op en trekl in de grond en wordt door de zelfreinigcnde krachl van de baden. geheel vernletigd. Hoe losser de grand, hoe beter de put werkt. In de kampongs in de tropen wordt Qok wei met de grondboor gewcrkt. Hiermee 30 cm. diameter tot op tientallen meters gemaakt worden. In kunnen gaten van doze putten, die bekleed kunnen worden lIlet geteerd bamboo· 01 rotanvlechtwerk. meet minstens 1 m. grondwaler staan. Deze putten hobben dan cen capaciteit voor 50 pOISonen. Droge bcerkuil (toegepast in het biunenillnd). Men kal1 de outlasting van 10 personen gedurende 1 jaar berekeneu op 300 liter.

Oat is voor 5 jaar 1l1! mS. De put moet zo diep zijn, vanwege de mijnwoIm die de mijnwornl'Zlekte wIoorzaakt (de gevreesde ziektc in sommige streken). Deze mijnworm kan. 1 - 1l1! m. uit de put oIUhoog kruipen. De put moet cen doorlaat. bare bodem hebben, zodat urine en spoelwater, In de bodem kan trekken. Eon en ander hangt af van de bodemgesteldbcid. Na 5 jaaI, wanneer de kuit tot op 1l1! m. van de rand vol is, moet het w.c. huisje cen cindje worden verplantst en kan de kuil worden dichtgegooid. De put moet vliegenvrij worden rugesloteo. Bij nieuwe kuileo af en toe, • zo nodig, • een bas brandend gras latcn zakken om ongedierte te doden. Ecn oude kIli! geeft mindel last, de hangende gassen verstikken alle vliegen.

De septictank (bij de grote plaatsen). Dit is wei de meest ideale oplosslng. Een septictank kan worden gemaakt van beton of steen. Voor valwassenen neemt men gewoonlijk nan 100 liter inhoud bij be· rekening hoe groot de tank moet zijn; voor kindereo neemt men 50 liter. De meast toegepaste VOflll voar eeo gewoon woonhuis is: lang 1,50 meter, breed 1 meter, diep 1,90 meter. Bij septictanks nimmer desinfectans (zeep, carbol, zeeppoeder, creoline) gebruiken. Dit doodt de bacteriewerking. Bij in gebruik.neming vnn de tank: vol I_ten lopen met water, Iiefst wat oude faeces toevoegen om bacteriewerking te bevorderen. Het is gewenst op de tank cen stankpijp aan te brengen om de gassen te latell ontsnappen. In het deksel van de tank dienen controle.gaten aanwezig te zijn.

88

CQ eC'ClIre.,.-, I~ d
•

~.'"

1::1

¥"'P":'.P'""~

~....hC-l';' bo'V"(?v'"\ ....vaL.,;;"... ~ '5~c:... ........d, dQ ..... -I'53""et:'l- d"" C'C:U!l"'C fi,>.;;; -

"'-"/a"",,,,,Pe?t<> aL~.....,..aec-

V<:>O<""

hei-

caee..-,

hC..H-?~

~oetl~~h\?de"". Of',

dE" .....,..a
""""iT ee,,? d ...¢>~e- oC'ee..-, I-e VV\C!:~eY'\_

I""

de

........ql. di'qV"'\ e...-, .....,at..\...(? 1oE1'~""'lC,,-,:1

(c::lG' ~a....,.....,ro . . . . ss 'St""",,,,,dl:5=tI>_

OVY"l .........

'1'. . del"<.'?k:~""""""E'''''' biJ
I.ek-<;;!- _

/(!?

'Bebr"'~ik~ ....".,e-""" 69~,...eC('eV'\d(? de

\...... ......,co ... "Z)Qa."'dc? 89

ID

o

de ~F 1-idJ.,."r.... k

'"".:=1-. loeb...... """==>,,,.,11. . """"".-_

I...a «-j ~ 1@K'lt eo @!'~

9 e-ZOI"'ll d~ ~IJ !"" _e"" .l. <::::I .- .:'"ii

'-"-"'_

c:: _

~ d ..."""""'" ~e,J.. ..........-t..lif'C) ~Jebbokbl dG :3 dek"i"el VV\E' \...

tj::1, ,I

I

hQV\d_"""l-

4 hdV\ddaek._

91

Yak hygiene en gezondheid B

Drinkwater voorziening.

Regenwater Bronwater Grondwater

93

Drinbmlcrvoorziening in de tropen. fn het a!J(emeen is het veHig in het binnenland drinkwater. • onverschillig waar het vandam komt, • te koken. Bij de gro,te ce~lra: waar modcrne walerleidingcn zijn met afdoende oontr6ie, is dit oiet nodig. Resenwater Groot dakvlak, breda goten. Nimmer loden pijpcn toepasscn. Tank boven de grond, goed afdekken. zo min mogeliik schoon makcn. zo nodig 1 of 2 maal per Jaar ontsmctten

III hoog gelegen streken wanr dagelijks regen valt, wordt veel scbrll&!: cen drum (de schets). De afvoerpijp loopt vanaf de gool in de drum tot ± 10 em. van de bodem. Op deze wijle is steeds vcrs watet in voorraad. Op plaatsen waar de bevolking potten maakl van klei. kan men zo'n pot gebruiken :>tn vers waler op te vangen. Ann de buitenkant zijn dem potten bewerkt met damar. Bronwater Voornamelijk aan de rand van een beuyel; mits deze onbewoond is, betrouwbaar; nimmer mag een w.c. of een beerput in de nabijheid zljn ! Grondwalet <JcmetseJde putlen van 2 tot 5 m. De diepte is afhankelijk van de bodemgeSteldheid en aanwezigheid van water. De put moet tot 3 III. gecementeerd zijn en minstens l!i boven bet grondoppervlak uitstekcn. Rondom de put een gemetselde. liever !,clouneu plaat . aanbrengcn, tegen morswater. Bij het metseJen van de put \\'Ordt nak gcbrulk gcmaakt van een bonten rand met scherp hoekijzer, waardoor gelijk. malig metselwerk wordt verkregen. &tonnen ringen zljn eenvoudiger bij bet maken van· een put. In bet algemeen moet de drink-wsterput 50 - 100 meter verwijderd zijn van een beerput of andere afvaipnt.

94

Ejc::::::>edbc::::>jOGEl' .............~+er

bU

. . . . . ...:;;:::oldtOo$"....... de.

~

. . . .c::::::>G:>I""-z.;e~ I~e

--

r-e-e.e.-. __.:::::::>0

f_

~~I~:~-~§§z::-;-;;;;--~ , -~;:;. ;~......-.-

Rrn't~;:":'; ~£.-

95

,-

In

'i?'P.r"\ I'""'Y'\

d

OE"~

t""(.-.

k___

Clll-rid

3

C1

........... e~eol"" ........a...... d'C? '-M-c:!.

9'C?!e"3E>r'I

z;f. . . .

b0'..9c::rc::r ..... de ....c:."heJ..;;1'<9t dE? p.c.A -i e> d(~J..

:=:'A

b;I he~ F"'i~(e>".J.IeL

he~ .-'5 .goeJ o""~ ...O ......dOVVl de "--",a~e"'p",,,i- e'G?"'" bel't:>..... pIGlolc:lOV'"\ ~e Ior-e..., <:J G?...-- j.~&'''""' 96

VY"ors-=~e,...

Ee,,",V'o \....u::kc:Jc::?

"""'Clet(.) geen

o f \o'S S (nC3

'Z,1....l l v e ....

oCln .........e2.l<:3 15. Ifet

In s\-y.>ekeVl oh·o {....,kltY'OIiey.>

'wv"ateV'"

dlent 15 vn(l"l.

te kokeV1 Cllvo~V'ls het net etfkoelr""fd

2.olf'\devo c::::IevClovo voo~ best'Ylett(Y1c:::J gedvooVlken ko Y1 \ov"ovodeV'\. TWI'Vlt i"c:3 FeY"'soVleVl b.AV\".,eVl 010 de2.f2 wEf2:e ~ed\....\yoe"., de eE'Vl \Nee k YaVl welleV'=> v./ovodeY" VOOV""2.(e.Vl.

55 <3ollon kI/OClClV\

o\VOVln-l

of'ro1uqs

stene VI 'ZClV'\d

pOlI'"i loV'\d cement t¥'f'cl.,eY" W'let

f (Iteyo

tplatte ste\f\eVl of Tecaels vOOV" vloeyo

97

Yak hygiene en gezondheid C

Het maJarlagevaar. Het vliegengevaar.

Erlbeplanting en vitamlnen.

99

I-let malaria gevnar. In d~ trope" zijn vcci muskieten. Met bestrijdingsmldd'.llen heeft men op tal van plaatsen met sucres de overhrenger van de malaria· do anopheles • teruggedreven I i~ij het bouwon van huizen is het gowenst maatregelen te treffen om het gevaar van malaria zovee) mogelijk tegen te gaan.

De wIgende mantregelen kunnen worden toegepast: A. De omgeving van hel woonhuis schoonhonden. Geen moerassen, stilstaandc poelen of stortjllaatsen van vuil in de nabijheid van het huis. B. Het hula zoveel mogelijk rouskietenvrij nitvo.eren. Ramen eo ventilaticopeningen met ffiuskietengaas bekleden. Deze ramen dicn.en groter van afmetillgen te zljn dan g1asramen, daar het gaas slechta 60 - 70% van de lucht doorlaal. Bij slaapvertreUen kall men een "slnla" maken om muskieten tegen te houden. Bij :dekenhulz~n in muskietenstreken past men de "sluis" vaak toe. Daar vliegen ()()k door he! muskictengaas worden tcgengehouden. Is de kana op :mdere infe~1ieziekten zoals b. v. dysenteric vcrminderd. In rnuskietengebied past men jalouzieramen en deuren toe, welke aan de binncn· zijd~ worden bespannen met muskietengaas. In v~rband met de snellc verwering is plastic muskietengaas am te bevelen.

100

LJeL.

V'V'IOI.::::tr<"IO

les

ge_ocu'"

9,100001-.

K'l reI- d IeeV'"'l e@V") d=k-Le .... c:>C' """"c ....... l-l""'le ~oeL h,'el'" """"E?dE? op de hoo91-e Glj~"

.De

_=1.:-""""0...." de ~=V'"'I d,e oak .....,.,.,eL d;1-

b.::>c..J.....,.....L ~Ooel-

ffO<::>blee:VY') beke . . . . . d '2.i}",. ~Q~""'P@~

~@

bo...... ........ et/"\ do......... .........,9

9~0~

."""'oel-e .........

de C>V'V\ge-'/I:""9

"ZoG>k- e .....

eV'"'l

e=> .....

dP<"'-

"Zo...,-eel

VY"I"""fi,,",ijk .-.c..J.,L,-.e Le..... - ""'I""j'

......... =1:<2 ......

UP """"'.:..I~,@L (.... O ..... <2\f" vqo..-,d_ t@...... ~aIG:l"""~ - """"C,..Jc;-k--"el-

~ I~ ~='-

V'V"\ eV'"'lc:;-p.........

9..-v"\

"2 .-E?ic

.....
I-e ......... okp..... l

101

<Je'V'~C;,eL .... del- he~ e~e~ c.J." £""'Y"-.c: ~

e e~ k ......... I(e~e""" of

r ot-

PISQr'19. blad

,..:.r

---" ---"" .....

~ :~.:;..:,~\..

fTi11,'jlt': \ ..~

vI ie~e",", '-a CfVi '3 e"VC:::H.::::rC'" Iijk~ b 1.!?<S?c;.-~c!?....., J - - - - - - - - : ; : ; - - - - - - , r - r - - r -

02.-:; oro

"2

rl-i-e.,., .Of'

aC'. . . . .a I, IcJeC'"

G>!... (if!} ""'I _ - ; -_ _ __ dG ~ert'"\'i' k~'J~k__d "-1 c:;'e<"""l ~ro (
102

OY"'lC:;;;

103

Vak gereedschapskennis

De lichaamshouding bij schaven. Het uit het ..ruig" halen. het vlakken en het strijken. van breedtc en van dikte maken.

ODS

gereedschap en nog wat.

De schaaf

De zaag

105

4

Me+ de r-etrchClGl r- ~rdJ­ nu de /"vn"",,{ Ie: ......c:JV\ ,de balk

"'2.(; c:..{e

hc::!<=lkr

=p de

9~IClkl.e" ~.; de ,II '9~r-l-r"e k e","",'~

Ons gereedschap en nog wnt. Bij de houtbewerking dienen we vooral te letten op de juiste lichaamsbouding, de wijze waarop we ons gereedscbap vasthouden en het juiste gebruik van licbaamskracbt.

Hicr volgen cnkele wenken in bet algemeen:

1. Bij het spijkeren de hamer doorzwaaien en de steel van de hamer lan het uiteinde vasthoudcn. Bii het spijkeren of schroeven van ijzcrhout • om splijten tc voorkomen • altljd voorboren I 2. Bij het uittrekken van een draadnagel uit het hout, altijd een grote befboom maken dus de nijptang aan het uitcinde vast houden.

3. Bil het zagen met de wijsvinger sturen, de xasg over de gehele lengte gebruiken.

4. Bij het vlak steken met de steekbeitel. de hand nooit v66r de beilel houden. 5. Bij het schaven. de sehaaf bij bet terugtrekken altijd even opliehtcn, de beitel wordt dan niet zo gauw bot. 6. Bij het sehaven van ijzerhout, de vouw van de beite! klein houden. Bij het schaven van zachlere houtsoorten mag de vonw groter geslepen worden.

7. Bij het sehaven van ijzerhout de dekbeitel dicht op het scherp stellen. 8. Let op dat de dekbeitel good asnsluit op de schaafbeitel. Zorg clat de bek van de schaaf niet tc wijd wordt.

9. . Bij het metselen, de troffel tegen de muis van de hand klemmen. De kuip met specie in de onmiddeIlijke omgeving plaatsen. 10. Bij het schilderen, de kwast un hilt uitcinde vast houden. Met overleg werken. betel twee lagen dun aanbrengen. dan een te dikke verflasg in een keer.

Om Ie onlhouden Zorg voor goed onderhanden en scherp gereedschap. Het werl, wordt daardoor betet.

He! werken vrasgt mindel iuachtinspanning. Een vakman gehruikt zijn gereedsehap met soepelheid. Hij maskt geen overbodige bewegingen. De gereedschappen nodig voor cen bepaald werkstuk. bevillden nch binnen handbereik. Hij beheerst :din spieren. Hij houdt zijn gercedschap op de juiste wijze vast. Daarom wordt een goede vakman nlet spoedig vennocid. Daarom kan
108

de. -a''2:el ..........cr--dl-

L

:s.d..._ctc::r-I:J....f-,~9

=~;~~~ cd r-~~ d r- ~c::;:.. hl-(V""\~ ----------.------------~

le-l. .:::::>p ds d,-~~d r-,~h-J..tlt<""'\!:5" ........-=:.~ he.f. h.:::::>.::..4.t. b:-j he.f- "5".:;;hc=:~","",! -SIGIO de 'S"'c:t..c:::\c:::\C(n;.f.er YV'>e.f.- ~~, de .-G.t:'::'Js blok......L,c::::tc::t~""'c::tS (J_c::.J>_ 'I""..:::>'""d -':::"'~1<1, de -z.:::,e.~e b(ol:'5ck=<=<~ _Je>!k: ~(ijf='EI' ....... r dE ~ c::::>e ker........ :e-l-s' .:;:::. t=: M:;:;)'' H'::=l e --. _

b:j !...cu-d hc ..... .t.

Se:"":,,

t: t el~e

_ _ -.. .........................

e.f..

de c:ole.6be(+el d,c::c....t- """'I<'" hat- "'S'~(i'.:l'r""F. b;j -:a.<:::'\c::h~e.. hC:::>.:..4·~"c:>"""rk~ ~f""c::.>+ec-e

-""' ................ ...-v'Ie4 de


dekbe::ied'

-scf...et"""p_ "$c::;;>o.....t.e........ _c:::~~~V'"\:.. .-~:":)e,- "'2.0~i.. , I \ . , .-e-I ".S<::.l--I.c::1<.......e....... I -<:::;><:::>.1'" =F;"'~;::t'"'" I 'Sj=>o'tr"\'....... h~.':1 ,.'<

-"""' .........

",",e4.

\::'0'0'('" -

e ....... \or-cc:,{ef

s-.;..I.,~~~, "51°<.::70= ~o.f=­

p b ..,,-.:::: hc:;:lj,::;;-;. c:. , '::1 r-c;:»....-. d. "Sc I-. c::;;t c:;; _ere:c-lt::>'t .• "'!f

C;::>c;;>

r-

I

109

Yak bouwkunde C

Belmopte samenvatting A. Het kamponghuis

B. Het stadswoonhuls Pas op \IOOr bandjirs. Pas op,voor overhallgende rotsco. Pas op voor oude homen.

111

Belmopte samenyatting A!gemenc opmcrkingen Z(lwel voor het I,,,mponghuis aIs het stadswoonhuis. D~ e;;fste vraag, wanneer men gaal bouwen, is: aan welk.. cisen dient het gehouw te voldotm. Moet het een eenvoudlg woonhuis worden, of cen gehouw vall grotere a(mctingen. Verder is van bdang welke houwmaterialcn ill de onmiddellijke nabijheid van het bouwwerk worden geyonden. 01' de b"'tcllposten die:len we [e deoken aan het volgende: het oerwoud, ongedierte, wmen:oorzicning, moetasson, bandjireode rivieren, overhangcnde rotsen, gevurlijk hellond. (rotte) homen, stormcn. aardbevtngen. Om lnlichtingcn Ie verkrijgen i~ h~! gewen.t Clln een prl!:ltje Ie m±en met de hevolking woonachtig in de o:ngeving waar gebouwd moet worden. Zo mogeliji: 30 lll. van de weg en 50 m. van nabijzijnde huizen bouwen, om wedel" ~ijdse rellexle "an ltonnestralen Ie voorkomen. Er moet mimle zijn voor erfboplanting. l3ij het vaststellen van de m'ilcst geschikte plaats voor het woonhuis dient men te denkon nan een stuk grond bij het huis. D~ mensen zijn dan in de gelegenheid om cen groentc- en v~lleht~lIt\1in aan te le);gen. In de toeb)mst kunaea de bewoncrs goc-dkoop groente verkrijgen. Het huis met de lang.te ?ijde naar de hcersende winden karen, dlt Is goed yoor doorwaalcn. Muskletcn hebben een hakel aan ,vind. Het hui. z6 plantl1etl, dal de zon, zOV\"el als mogelijk is, aileen de smallc zijde van I,et hllis ttoft. Wanneal bij eon woning, cen goedang of wasplaats gebouwd wordt, dient daze z6 geplaatsl te worden, da! di! gemillelijk te bereUtcn ill vanuil de keuken of de nehterdelU' van de woning.

Fondering Het makcn van de fundering hangt af vau de grondsoort, zwantle bovenoouw, tijdsdum van het til houwen huis. Dnar sommige j{roepcn van de bevulkinK III de Uf>pen nooit lang op een plants II'onen en het hnls dus als tljdelijk beschouwen, worden soms nlet al te hoge eisen gesreld en wordt Keen funderini! toej(epast. Er .Ijn in de tropeD funderingen op houten palen, van rotsstenen, 01' pecten (de paleo worden verankerd in een voetslok van beton), mctselwcrk, stampbeton en ge wapend beton4 In sommigc strekcn in het binnenland kan men paakonstruetie van Ijzerhout toepilssen. De vloer 1- 1,50 m. boven de begane grond. Een en ander ter bevurdering van de luchtverversing ell het voorkumen van ongcdierte, zoals slangeD, rarten, mieren. Orn'Vanding D~ w~ntlcn in hel huis kunnen zijn van beton, steen, wildhout (rondhotlt},strumd of liggend llangebracht.

112

De wanden knnncll zijn van geproflleerde-_ gc.chaafde-, ruigc- en scha:>.IJelen. Teg<:nlvourdig ziet men vaak ctemi"!. of boardplhtcu nIs omwanding. Sams past I1Ml combinatles toe: tot onderzijde raamkozljn metselwcrk, claarbo"en: eternlet- of boardplaten. 'fcnslott.e Zijll daar gaba-gaba-, bamboo-, rolun-cmwandingen. In het alge. meen zijn er nog wanden van gevlochtcn materiapl, Dit vlechtwcrk van bamboe of rotan kan worden hepJeislcrd. Men Memt di! "cement-bewer". De stralcn van de ;ron mogen de wanden niet raken. daar de wand In kOlte tijd :reer warm ZOn zijn en de Ilumers zon vcrhitten. Een galerij lengs het huls is lIall te raden! Dubhele wanden aileen toepasscn, als .;en wand opklapbaar is. Aan de ondcrzijde van de wand ventilaticroo$ters aanbtengen. Bi; het houtcn huis met heplanking is de eenvoudigste oploss!ng: ondcmc plank jalCn draa!en om de luchlstroming te bevorderen. Deze methode wordt toegepast !n Indonesie bij hui_en met een djatihoutcn omwanding. Ramen zoveel mogelijk op het noorden of zuiden. Jalouzieramen en deur~n met bekleding van musldete.ngaas zijn aan te bevelen.

Knmers De kameI1i moeten ruim en hoog zlin b.v. 3.50 - 4 m. Slaapvertrekken zoveel mogclijk op het ousten plaatsen. In muskletenstreken: deuren en ramen met muskietengaas heklcden. De huizen muskietenvrij maken. In het Engels !loomt men dit "serenen". Het is goed om te onthouden da! cen hllis pas goed "gescreend" is wanneer een "sluis" aallwezig is. ren ,,sluis" is cen aigesloten rulmle welke men binllenkolllt voor men h~t hnis !tinnell' gaat. Men komt dUB ~crst In de .. sluis". Wanneer de deur achter ons gaalotel! is, gaal men het huis binnen. 01' deze wiize is het voor de muskiet mocilijk om bel hui. tegelljk met de hewoner hlnnen te gaan. . PWond van e!emit·, board-, plnnkcn-, triplex. of gevlochtcn materlaal. In de kampong ~Iet men vaak plafonds ''an gaba.gaba. ZoIder boven de kametl;. Op het dak cen kooko,,!:. dlt is cen clakverhoging, waardoor hete Incht kan ontsnappen. Dit wordt vaak toogepast bij keukens cn werkplaatsen. Boven plafond voldoende ventilatle aanhrengen. In ollde Indlsche hnlzen bevindt zlclt soms in het plafond een opening om de trek te bevordercn. Kapconstructie Brede overhangende dalmmd is gowen.t voor de kakl lima (= gaanderij) aan d~ oost· en westzijde van het huis. Wanneer de zon om 9 uur en 3 nur Invalt onder een hoek van 45", raken de zonnestralcn de wand oiet. Men kan ook Kree's tocpassen om de zon te weren. Kree's zijn gordljncn van gesplcten hemboe of rotan. Eij stenen woonhull,en bii de grote pInaL..". past men soms rol gordljnell toe ,'an plastic of undo. materiaal uit het buitenland. Bij de kapcOllstructie r('kening houdcn met de keu'Ze m zwaartc van hout, in verhand met de dukbedekkillg. Bij ecn dakhcdckking .van zwarc gegolfde ctcrni£platen moet de breadte en dikte van het balkhout nntuurlijk zwaarder zijn dan bij cell dakiledekking van lichte aluminium gol!platen. Blj de kupconslrnctie lngcwikkeldc hoeken vermijden om rattengc'Icar te voorkomcn. De nokbulk afschuincn of met scharpc kant nanr boven plaatscn. Dc dakhcdekking moot zo Iicht mogelijk zijn. Er zijn vete variatitlll: leien., zinken·, plantijzcren, alluminium en cternitdakcn. D",.e kunncn worden gcspljkcrd, gcschrcdd of met k!emlllcn of houlen worden bevestigd.

113

Nallst dcze dakbedekklngen worden in sommige ltopische landen nog toegcpast: sirappen van djatihout. Dele zijn duurzaam, ± 30 jaax, maten: 40 blj 12Y.! em., dikte onder 1 Y.! em., boven teniet uitlopend. SItappen van ljzerhout duten ± 20 jant, matcll: 60 blj 9 em.: gekloofd 6 mm. Bij slrappen is het gewenst cen ruiter nan te brellgen. Alar afkomstig van de klapperboom Is de goedkoopste dakbedekking. geeft goede ..-entilatie. is eehter niet duurzaam (3 jaat). Sago atap is duurmmet (5jaar). Idjoek nfkomstig van de Aren.pnlm - is betet en beef! 'len Ievensduut van ± 15 jaat. Oanr vakmensen ill tropisehe !anden onder de OO\'Olking voorlopig nog schaal'S :djn. is het verslandig het zadeldak en het lcssenaarsdal, toe te passen hij bouW\vcrken . op afgelegen plaatsen. Bamboeconsmretie In karnpongs, waat bamboebossen in de omgeving zijn, word! gebrwk gemaakt van bamboe bij het bouwen van hulsjcs. Blj toepassing van bamboo 'lOveel mogelijk gespJeten bamboe gebruiken. Bamboe in zljn geheel loegepast, . bij stijlen vnn het huis b.v.• moet voldocn aan de yolgende elsen: rattenmj. gezond en gaaf ,zonder scheuren en de uiteinden 00dekken me! zinken (blikken) dop. die 1Y.! em. over de rand reikt en op de kant \'astgespljkerd zit. Deze nileinden kunnen oak opge\'Dld worden ruet goede specie. die op de ecrstvolgende res moel aansluilen, b.v. 1 p.c. en :; z. of 1 p.c. en 5 z. Het is goed wannellt bamboestljlen op neuten van OOton staan. Bij tijdclijke bouwsels moeten de elnden. die in de grand gaan. om\vocld worden met Idjoek, daarna teren 01 wolmaniseren. Wllnneer er geen geld is, dan .. aanbranden", dlt is even in het VUUt honden zeda! een beschermende koollaag onlstan!. Welk materiaai men toepas! in de tropen: bij fundering, vloeren, stookplaatsen. kapconstructie's: gaten en dode hooken vermijden om ongedierte te weren. G~timmertcn binnens!tuis zoals men belen. kasten gemnakt van zachte houtsoorten moeten "ar, hun plaats ganomen kunnen worden om het gevaar \'Oor witte mieren tegen te gaan. Mellbilair en vaste wanden zoals doorgeefluikcn eJlZ. gemaakt van ijzethout. lopen geen gevaar daar ijzethout niet pangetast wordt door witte mieren. Schilderwetk Het is gewenst de kleur van het bouwwerk in het tropisch landschap In overeenstemming te honden met de omgeving. In het algemeen: alles zo Heht mogelijk van tint. Omdat het vochtig is in !ropische landen.moeten we zorgcn dat het houtwerk goed bedekt blijft. Daarom is het gewenst om ieder jnar een beetje "bij te schilderen". am de twee jaar moet de oude vcrflaag afgekrabd worden, en kan CeD nieuwe verflang worden aangcbracht. Voor verdere bijzonderheden. zie blj hoofdstuk: •.he! achilderen vall hout" elders in dit boek.

114

Architectnur van bet woonhuis. Naas! de practiscbe zijde knnu,'n we rekcning houden m~t de al'cbitccluur blj het bouwen van ecn huls In tal \'IU! strekell in tropiscbe landen heft het IlUis een eig~n spedant karaJ
Vcrduurzamen van hout. Vour het woollhuls gebruiken "'e in tropische landen bij voorkeur ijzerhotlt, Er l.ijn verscbillende methoden om zaehle houtsoorten te verduurzamen. loals: kyanlsereno c1'eosotercn, het bestrijken met carbolineum. en verdere teerproductcn. 1mpregoeren met kopernaphtenaat, Vonr de !ropen ken men oak wolmaniseren. Het vercls! geen speciaa! vakmanschap. om mee te werkcn, Het product is kleur- en reukloos. Het Is een poeder en is in water oplosb.ar. N. ondcrdompelen of aansmeren van het hout in Wolmanzolltopiossing. kan het mel ecn ,'erflaag worden b"clekt. daar de oplos.ing nlet door de vert slant. Het insmeren moet 3 - 4 maaJ plants ,'1uden in cell opJossiug van 1 : 25 (I kg 01' 25 liter water). Houtverbilldingen kunnen voor het In elkoar lette'Tl aangesmecrd worden met cen pasta (een gewichtsdecl Wolmanzout op 2 gcwichtsdelcn water), Bij ondcrdompelen van het hout in een daarvoor gemaakte houtC!l of gemetselde hak is de opiossing eveneen. 1 : 25, Het hout blijf1 goed bedekt gedurende 3 - 8 dagen in de bal,. daarna op stapel drogen. We I10emen dit: imprcgneren van het hout. Dil lmpreg·

us

Hewn kan ook onder druk plaats vlndcn. Men doe, dit 0 ••• in Nederland waar men nuas! Wolmunzout nog andere opJossingcn toepast. Het doel van al deze hewclkingen is: van ecn gewone goedkope boutsoort een dumz!<me wuardevolle houtsoon te maken. Residu He! is aan Ie bevelen, residu van motorolie te bewaren en op geregelde tijden iangs de fnnrlering van woonhuizcn op buitenposten Ie sprenkelen. Dit geafl cen uitstekende wegvcrharding. Ongedwrte heeft afkeer viln deze vettige substantie.

een

F OUTen bij bet honwell me: toepassing

VIII!

hout.

Hierondcr volgen allkele foutcl! welke kunnen worden gemnakt bij tocpassen van hout.

1. gebn.ik van slecb! of door ziektekiemen aangelast houl;

2. gebruik van !e jong hout (spint);

3. toepassing van bout, anngetast door witte mieren of andere parasieten; 4. het nalaten het hOllt te verduurzamen zoals: A. ultlogen, B. stapelen, C. drogen,

D. impregneren, E. scbilderen. 5. het toepassen van onvakkundigc. slordige verbindingen. Daardoor ontstaat: A. zwakke constructie; B. rottillg bij de verbilldingen; C. ollgedierte kriJgt gelegenheid zich te llettelrm en vermenigvuldigen in de gaten en kieren.

116

I

k-I~ 'S"

v·V,,:? ~ 'Z 010

P100 Ls

d <9

g

he>f.. ...........,oOv""'\ h C-IIS

"V'"OV\

•

"-A/Oll"l v""'\ G> G? Ie:> d

IS?:

('Oe9G' .... 'S

dOC;fe>k--oVVlG',.....j

!~

('0

d
bec;;-~o~!eetr)

kc:w"")C;-' op

bOll"ldJlf

O

117

ee......

"QlleV'\d~

kloFpero

~E?GI"'\

...,oUe"",d@ <5L~t?'"

oc..;dE? o...."..~("l>hC!V)ge~d
I'--~ 118

Vak houwkunde D

Ontwerpen van woonhuizen. (met todichting)

1. On twerp kampong.

2. Constructie woonhuis. 3. £nige details type A. 4. Indeling type A.

5. Woonhuis type B. 6. De keTk. 7. De school.

8. De kinderspeeJpJaatil'. 9. Badkamer. hurkcloset. 10. Woonhuis typo C.

11. Woonhuls trpe D.

119

Verschillende bouwrnethoden

le. Huizcn met {underingen van beton en muren van vormsteen. met betonnen kolommen. waar!n een waj}ening van ijzer is aangebrllcht. Deze werken worden uitgevoerd ..Toor de grate bouwma.~tschappijell. Men gebrulkt bouwmatcriaal Inge· vaerd uit andere landen.

2. ,\nder" huizen zijn ultgevoero met een jjz.~rh()uten sl<elet (geraamte) op een fundering van beton. De open vakken tUS$en het ij~erhot1len rcgelwcrk zijn opgevuld met stenen. We noomen dit klampmurcn.

3. In het binncnland zien we huizen op een palenconstructie boven het land of boven het water. Men gcbruikt daarbij uitsluitcnd bouwmaroriaal uit eigen land. De open ruimlen russen het regehverk worden opgevuld met gaba. gaba of ander plaatselijk materiaal. De palen welke in het water staau bij woonhuizen boven de zee gcbouwd. zijn van suanghout.

Huizen van steen, zowel als huizen op ijzerhouten palen kunncn een lange levclllI' dUlIr hebben, nls men:

1e. good materiul gebruikt,

2e. wnnneer men goode verbindinsen en constructies toepast,

3c. 4.,.

120

\Vanneet het hout be
T oelichting bij de tekeningen Tekening no. 1 Overzicht van cen aantal cengezins"..,ningen bij elkaar gebouwd. Dit zou cen model· kampong kunnen zijn. De huizen kunuen warden uitgevuerd met A: funderingen van beton op de begaue grond of B: op ijzerho\lten palenconstructie, waarhij de huizen 1 meter "oven de grand komen Ie staan. De hulzell ap tckening na. t zijl1 gebauwd op palen en staan om en om opzij tegen elkaar. Het laatsre is gedaan om aansluiting van licht en water goedkoop Ie hauden. t&wijl de bewoners ap deze wijze weinig hinder van elkaar hebben. Wanileer die aansluiting van Iieht en water geen moeilijkheden geeft en volduende bouwgrond aanwezig is, dan kunnen de huisjcs met grorere tusseruuimten worden geplaatst. Het skelet (geraamte), wordt uitgevaerd in ijzerhout. Om invasie van ongedierte te voorkomen, is zowel aan de stijlen van hel huis als aan de trap. afwcermctll.al aange· bracht. De omwanding is van matc;riaal uit bet land • ijzerhout bcplanking, gaba·gaba of vleehtwcrk '. De dakvorll1 ill het ecnvoudige lessenaarsdak. De constructie van zo'n ",oonhuis is gemakl.elijk. Bij het lessenaarsdak is gcen kapconstructie nodig. Da~rom is het goedkoop om uit te voeren. De spanton worden op de grond in elbar gezet, daarna worden de spanton overeind geplaalst. In totaal zijn nodig 3 hoofdspanten en 2 huipspantCD (zie tek..ning no. 2). Wanneer de spnn!efi "in h~t load" xijn gesteld en geschoord. de gordingen op de bovenregd van het span! zijn hevestigd tegen gordingklossen, kunnen mensen met weinig vakhekwaall1heid. het huis verder afwcrken. Bij grore gezinncn, kan men door het aanbrengen van een spant meer,het woon· huis groter maken. Wanneer sis dakbedckking rode of groene eternit·golfplaten worden gebruikt, kan zo'n waanhtlis . wanncer het norma Ie jaarlijkse onderhoud niet wordt vcrgeten • 25 jnar staan. Bij tDepas,en van atap rUll1biak (gomaakt van bladeren van de sagopalm). zal men om de 5 jaar een nieuwe atapbedekking moeten annbrengen. Ais or streken zijn, waar men nie! van lessenaarsdaken houdt, kan het zadeldak. waarvan de constructie in het hoofdstuk "daken en dakbedekkingen" worden be· handeld, worden toegepnst.

01' tekcning no. 1 is verder Ie zien, dat aan voor· en achlerzijdc van de wtlonhuizcn, gcl~g(mbeid is voor erfbeplanting (dit !led! een nuttige vrije tijdsbestcding en kan mcewerkell om vitaminegebrek in de kampong Ie voorkomen). In de omgeving van deze kampong is ruim~ om vruchtbolllcn te planten en groen!e· tuinen aan Ie leggcn. Omdat de kampong dicht bij zee ligt, kunnen de bewoners gaan vissen. Om llin voor gem~enschaJl te bcvordcren, is or cen kerk, cell school. een vercnigings. gebouw. eell sportveld en cen kinden;pcclpl.nts. Tussen de huizen en verdere gobouw..n kunllen bJocll1cn en slIelgroeiende hcestcrs. b.v. kembnng rnerak en kemballg scpatu. afgcwisseld door !,'l'asgazons, worden geplam. Gep.slc versicringslIloticvcn van he! land, kUllllcn nan de 1Il0delkampong cpn eigen karakler gown.

121

Tekening no. 2 (ijzerhouten skeletbouw). Type A. Daze tekening geeft de benamingen, de conslruetle en de maten Ie :tien van het woonhuis op palen.

Tekll11ing no. 3 Type A. Enige details van het woonhu!. op palen. Wanneer drums aanweZlg ZI)n, kunnen deze worden gebruikt als op de tekening aangegc\'en bij het plaatsen van slijlen van het buis. Wanneer geen drums aanwezig zijn, kunnen de stijlen worden geplaatst zoaIs 3311gegcven in hoofdslnk .,wenken en constructies kamponghuis",

Tekening no. " Type A. Op de tekening werd het dak van het huis genomen, om naar binnen te kunMn kijken. De lndcling van de kamers kan vmereu, h.v.: in het midden de woonkamer. links en rechts de slaapkamers. Zoals reeds werd opgemerkt kan men door Spallt, meet te plaalsen, voor grote gezlnnen een siaapkamel' toovoegen nan de reeds bestaande.

een

Tekening no. 5 T~'pe

n.

Oit woonhuis is uitgcvoerd met ijzerhouten skelet. De hoofdspanten zijn gepiaal$t Oll "poeren". Tussen de poeten be\'lnden lIieh de funderlngsstroken. Voor bijltmdorheden, zie: .. detail klampmuur", elders in dit boek. Dit woonhuis met een fundade van heton en klampmuren van vormtltecn of brenk· steen kan worden gebouwd op plaatsen want vonn· of breuksteen gemakkelijk Ie "erkrijgen zijo. De afrnetingeo en de constructle van de spanten • met ultzonderlng van de stillen welke 1.00 meter kotler moeten zijo. omdat dit huls niet op palen maar op poeren komt te saan. d~ dah'onn en "erdere bijzollderbeclen •• zij11 dezelfde sis hij Type A.

Tekening no. 6

De kerk. De afmalingen van de kerk zijll afhankelijk van bet nanta! kerkgangers in de streek waar de kork wordt gebouwd. Door de grate overspanning werd hier het zadeldak toegepast. Vnor bij~ol1derheden wat betre!t de fundalie. opgaand werk, :de tckenln!l no. 5

T,pe 13.

122

Tekening no. 7

De school uitgevocrd in iJ1.erhouten skeletoouw. Bij d~ grote renlm ult te vo~r~n met klampmurcll van kali. of vonnstecn. In het binnenlnnd kunnen de 0Plln 'I"llkken in bet ijzerhouten skde! worden opge\'uld met materiaal uit her land, zoals ijzerhomen beplanking, gaba.gnba enz. De constructie Oll bijzonderheden zijn als bij tekclling no. 6. De afmctingen 7.iju afbankelijk van bet type school.

Tekening no. 8

In de modeme kampong dient men te dcnken ann speelrulmte Y()(;r kinderen. Door

het spel krijgt het kind zelfvertrouwen. Door het spelen met andero kinder.m leerr hel'kind me! andere kinderen om te gaan. Tal yall goede eigenschappen kunnen in zo'n Idnderspeclplaals in de kampong worden allngelecrd. Wanneer men ijzerhouten rondhoutpalcn gebruikt bij l.et inrichten van cen sp~cl. pInata, zijn de kosten niet boog.

Tekening no. 9

De W.C.· badgelegenheid kan bij het woonhuis Tl'lJe A geplaatst worden op de achtergnlcrlj. Wanucer men echter de achtergalerij uilsluiteud wil gchruike" als keukcn cn bergruimte. of uit oogpunt van hygiene de "I.e. niet in huis wil h~bbcn. dan !tan de w.c.·badkamer achter het huis geplnat5t worden. Met een haag van kembang sepalu kan worden gezorgd VOOr afdnende afsluiting aan de voorzijde w.c. Om dezelfde reden zou deze w.e .• badkamer ook geplaatst kunnen worden aan de achterzjjde bij woningtype B • ziti t"kening no. 5 en aan de achterzijde bij Typo C • zle tckening no. 10.

Tekening no. 10 (ijzerhouten skeletbouw me~ klampmuren). Type C. Eenvoudig huis uitgeyaerd met fundatie van betan en kJampmuren. Men kan hier brcuksteenverband met kali· of bergstcen, zowel halfstecn$\'{,rband met yormstcen toepassen. Ter afwisselillg werd hier het zadeldak toegepilst. Zie verder .. Iegeuda" Jjij bcdoelde tekcning.

123

Tc!tcning IlO. 11

Type D. uitgevoero in vonnsteen. De hulzen habben vcrschll1ende afmetingen. Op teKoning nO. 11 zien wlj cen woonhuis met een woonoppervlak van 65 m ~. Funderingen worden gelegd met een wapclling. Gcw(lp~Jld betonnen kolommen zijn ter versterking aangcbracht. De muren rijn geheel van vormsteen. Door hel dakoverste>k heeft men welnlg last van regeninslag. Het houten topgev"hjc is IO gemaakt. dat frisse lucht binnen lIan komen eu warme Incht kan ontsnapp"..... zodat de ruimOO hoven het pln/ond doorwaait en koel blljft. Eeu rabatgoot van beton rond bet huis zorgt vaor afdoende afwatering van regen· en spoelwaoor. Blj dcze woonhulzcn, welke gehouwd \VOrden hij de grote plantsen In de tropen woro· en als regel w.e.'s gebouwd met septic. tank (zie hoofdstuk •.afvocr faecalil!n).

124

Op de volgcnde bladzijden volgen voorbeelden vall woonbuizcu cn andere llebou\\'cn

uitgevoerd in steen zowel als hout.

§

De ambachtstnan werbaam op de bllitenposteu zal zelfstandig moeten werken. Daarom zal de constntctle eenvondig. daaruaast toch vakkllndig veralltwoord dlenen

te zijn.

§

Door zovecl mogclijk materiaal nit eigcn land toe Ie passen in het oou,,",-werk kunnen de kosten laag worden gehollden.

§

125

-::De

•

,

c:::'iE"ZW"l'5> _ 0 " " , '1"\

9~-r.:;::>CItlS+ V''''''9~S

,. 'Z I

l'

J......

'ejEi:?''''I

hef z:~.

""'1E'l-""

1"\.

'S'e:;I!.=kels""1:rAee.....,.,..,.. e ::J:)e:z:.el~de ~'3e.-, k'f'!7"'""e ........ c:!i'cl......+c:?... cr.:ok =t;;::~:, ...... ;.Ie"'U-k. ~"'or_ dGE'h "36?p l9'''''''''s+., •.

---= ....

:::Oe"'~e

:;e.!J V1

~~;h'",~~o,!:)¥". U'"'~r~'~·'"'-

':3E':i'cl.-l.k..f. -'f'='- 1""'''''''B::lek7'':)G? .......

......... IOIk

4erre,Y""l.

=. . . ;. . . .

:D==r ..... "",c=;o;;J, lee ..... ·~ d:+ . . . . . . 5.fL1PE> :.:.;.d... bU2c'I..... =(el- 0 ........·'\ (~

+e

he.:..vel=C'h·H"9 Sa'6ied

de~ I =:Jeb"",,,,,,, vv-c:iJ -tec:::lEl' "'"' ber""j h .!D t I i 1--\ <::J b_ ........

"'-""0 ..... _

ee\oo"'\

- - --.

-

-~~""","",*

...

-

--- - ...... ...............:-~"':;, ~-

~-...:--.-

, / t

I

I

,

,

I

~... "-

;

\

'-

......--va..ian~

~oo~

_________________

~~..Z5o+-, :s.s"' ......-+-- :s.'So"",~.'50+

~~'7!!rW;J~~~~~ 1-4 eo+- 4. () 0

-+t.so-j

.......

--

==-

-

~--

I~

9 o !sP:j

-

le.o;;;loko=!

le.,lokQo\

60...00"'7- 0 0 """.

(£.00""'7"'0 ......,.

-

-

--

f-

-

--

-

..

......

_-

·le...lob=1

1e9lc:ok==1

6.00,../"00 .......

6.0°7

'---.---

-

- r--

0 0 .......,.

"

-- -

-

I ~

:",'

...................

./

IIdI

f~ t i,

~ ~

II

,

\

11

q

I 1 l

III"

C:~:'@

Ij ,I

I

T I

f

o o

oi

I!~

_ _ 00.--..7:1(' ,l -1:::....==-___---5".00"",,, ------I.

"I I I

I I I

I I I

I I I

I

,I I

'S.

nadere onde:rscheiding

genom. na4ml

-----1i jzerhotlt . .,

oelin

Borneo. Bil1itl"l\ Banka Smpstra

lii.igba (whoOT't tot de

IndonesiEi N.-Guine.;;

Inu1, eh Padoek

Trop. R.-l'fdka Andamsnen

Afrika""" Padoek '" 13II1l!Il Padoek (( liseh (Burma) Padoek It di.cll Padoek (Nurra)

~tAR.8Ae gL'A.~!.

lingoa

;:1 ad.:lak groop)

P.adnek

gX'~p

Bunna

Phi lippijnen Afrika matoa

Hl.'l!!nga

Borneo

N.-Guinea :nersawa m.,:r1l1lJ

mersawa

Indonasia, Malakka N. -Guinea, Thai land XalA~ka

!udon.eeie ~7.

-Bornt:.0

ikrneo lip;tijnen

~'H

:~4.·M~ra

dark red, light red~ white en yeUow ;:te.ranti dark red. whi te en yellow 1'IW!'ranti dark red~ light. red. white sar-ayn white en yello", Uleranti light red maranti

tanttuile. red, white Juan mayapi)o1 light red marmei

djad

:surmJi

Rums teak

lnd\:-Cl:tina iho.il3nd

Laos tea!<

lndonesii

Hchtbruine zachte houtsoott

Siam teak

~\[r-ika

Tndonesie

grijsaehti}!S hatde houtsoort (kleurnuance afhankolijk bod..,)

WOORDENLIJSr IND.-NED.

ARANG

KARANG

-

KKf.JANG IDJOE

-

ATAP

Kf.AP RUMBIA BAJEM

BANDJIR BILIK BUBUK (BOEBOEK) DAMAR DJEROEK

GABA-GABA GOEDANG IDJOEK KAJU TJINA

KAKI LIMA

KAMPONG

PALMIET PAPAJA PISANG SAPULIDIS StRAP TALI IDJUK (tDJOEK)KREE (KRill) MANTRIE

TAUG!

-

TJANKOL

-

TJEBBOK BLU

TJEMARA BOOM TJOTJOKANS

127

houtskool; roet dakbedekking dakbedekking v.d. sagopalm spinazie overstroming vlechtwerk v.bamboe; wand houtworm hars citroen gevlochten wenden; plafonds pakhuis; loads; schuur arenvezels lett.:Chiuees hout; zie:tjina-hout stoep; galerij dorp; wijk; buurt; erf soort mergelsteen met een hoog kalkgehal te; erg bros. kleine groene erwt (wordt tauge van gemeakt) bamboe gordijn chef; hoo fd binnenste van de palmboom vrucht van de papajaboom banaan bezem gem.v.d.nerven v.palmbladeren still rustig zwart touw v.d. areupallll ontkiemde erwten als groente gemttigd hak om grand te bewerken blik met water (ter reiniging) casuarine boom kleine stenen