Groen op school. Actieblad voor leerkrachten. Planten op school zijn belangrijker dan je denkt

Groen op school Actieblad voor leerkrachten

Planten op school zijn belangrijker dan je denkt.

www.groeninbedrijf.be

Klaslucht, gezonde lucht? Uit onderzoek blijkt dat in vele scholen een ongezond klimaat heerst. Stofvrij houden van de (klas)lokalen, van vloeren en interieur, krijgt vaak onvoldoende aandacht. De ventilatie is meestal onvoldoende waardoor kinderen in (onzichtbare) ongezonde lucht hun lessen volgen. Kinderen zijn extra gevoelig voor ongezonde lucht omdat ze fysiek nog in ontwikkeling zijn. De luchtwegen van kinderen met astmaklachten zijn bovendien nog gevoeliger voor prikkels dan die van kinderen zonder deze klachten. De belangrijkste prikkels op school worden veroorzaakt door stoffige lokalen, open boekenplanken, een overvolle inrichting, krijtstof, computers, printers, kopieerapparaten, luchtverfrissers en schoonmaakmiddelen. Ook vocht en slechte ventilatie kunnen klachten veroorzaken. Daarnaast kunnen klasgenootjes allergenen van huisdieren via hun kleding mee naar school nemen. ■■■

Voor de leerlingen

Lucht is heel nabij. We ademen het in en worden er door omringd. Het is ongrijpbaar, doorzichtig en zonder vorm en toch speelt het een heel belangrijke rol. Telkens we inademen komt zuurstofrijke lucht onze longen binnen. Als we uitademen wordt alle kooldioxide die ons lichaam heeft geproduceerd verwijderd. Niet te verwonderen dus dat wanneer een aantal mensen lange tijd samen in een beperkte ruimte doorbrengt, de lucht ‘bedorven’ kan raken. Uitgeademde lucht bevat namelijk honderdmaal meer kooldioxide dan ingeademde lucht. Dat doet het zuurstofgehalte dalen.

De lucht kan ook verontreinigd geraken door stof. Die kan afkomstig zijn van natuurlijke elementen (bv. stuifmeel), slijtage van producten (bv. rubberen banden), afgestorven organismen (bv. huidschilfers – de mens verspreidt gemiddeld honderdduizend deeltjes per minuut), anorganische afvalproducten (bv. uitlaatgassen van auto’s en schoorstenen) en bacteriën. Nog enkele ‘boosdoeners’: verdamping van zweet, verbrandingsgassen van verwarmingstoestellen en dampen veroorzaakt door allerhande activiteiten. Deze vreemde elementen in de lucht kunnen tot verschillende stoornissen leiden: hoofdpijn, prikkeling en besmetting van de luchtwegen, algemene ongesteldheid, beroepsziekten,... ■ ■ ■

Tips voor scholen

Negatieve gevolgen van een ongezond omgevingsklimaat • oogklachten (vermoeide, prikkelende of tranende ogen); • mond- en keelklachten; • huidklachten (jeuk, huiduitslag, droge huid); • neusklachten (verstopte neus, loopneus); • neurologische klachten (vermoeidheid, hoofdpijn); • ergonomische klachten (pijn in nek, schouders en rug).

Ongezonde lucht heeft negatieve gevolgen, zowel voor de leerlingen als de leerkrachten en andere werknemers van de school. Enkele onderhoudtips: • zorg voor gladde vloeren in de klaslokalen. Het verwijderen van stof op textiel is moeilijker dan bij gladde oppervlakken; • vegen is stof verplaatsen. Het is aangeraden de vloer te wissen en kasten met een vochtige zeemlap te reinigen; • beperk het gebruik van open kasten en boekenplanken; • vermijd overvolle vensterbanken; • was regelmatig de gordijnen; • plaats enkele planten in de klas, maar onderhoud ze degelijk: water geven, bemesten en afstoffen; • gebruik een natte spons om het schoolbord schoon te maken; • zorg voor wasbaar speel- en spelmateriaal; • zorg voor een goede ventilatie en verlucht het lokaal tijdens elke pauze; • laat bouw-, klus- en schilderwerken bij voorkeur tijdens vakanties of weekends uitvoeren, zodat je de ruimte tijdens en na de werken ruimschoots kan verluchten; • hang geen natte jassen in de klas; • gebruik lijm en verf op waterbasis; • maak ‘gezonde lucht’ bespreekbaar.

Meer info over schone lucht op school en interessant lesmateriaal i.v.m. astma vind je op www.astmakids.nl en www.gezondegebouwen.nl.

De rol van planten Op een degelijke manier de lucht verversen en de klas zoveel mogelijk stofvrij houden is de boodschap. Dit kan op verschillende manieren. Spleten van deuren en ramen zorgen voor natuurlijke verluchting. Ramen en deuren helemaal openzetten kan natuurlijk ook. Zo kunnen kleine of grote hoeveelheden frisse lucht binnenkomen. Een efficiënte ventilatie is het niet. Ook ongewenste gasten, zoals insecten en regendruppels, maken van die natuurlijke verluchtingsgaten gebruik. Bovendien zijn de verluchtingsgaten bij koude nadelig voor het energieverbruik. Een andere optie is het aanbrengen van roosters. Behalve tal van technische mogelijkheden voor luchtzuivering, bestaat er ook een natuurlijke: planten. Planten kunnen gezondheidsproblemen door slechte luchtkwaliteit niet de wereld uit helpen. Ze kunnen de situatie wel wat rooskleuriger maken en in combinatie met aandacht voor een gezonde omgeving werken en schoolgaan gezonder maken.

Voor de leerlingen

■■■ Planten hebben vijf elementen nodig om ‘het goed te doen’: aarde, licht, lucht, warmte en water. Aarde is op verschillende manieren nuttig voor de planten. Ten eerste biedt het houvast omdat de wortels er diep in kunnen doordringen. Zo hebben de planten een stevige ondergrond. Verder houdt de grond water vast. Zo krijgen de wortels van de plant rustig de tijd om vocht

op te nemen, zoveel als nodig is. Tot slot bevat aarde talloze voedingsstoffen. Afgestorven plantendelen en mest worden verteerd en omgezet in compost. Dit is een belangrijke voedselbron, want het zorgt ervoor dat de plant kan groeien. Als de aarde te weinig voedingsstoffen bevat, wat wel eens gebeurt bij kamerplanten, moet je bijmesten. Ook zonlicht is heel belangrijk voor de plant. Een plant die onvoldoende licht heeft, vertoont al na enkele dagen gele blaadjes. Zonnestralen leveren energie. Elke plant heeft chlorofyl in zijn bladeren. Dat zijn hele kleine groene bolletjes. Dankzij het licht zetten die bolletjes koolzuur en water om in voedingsstoffen die noodzakelijk zijn voor de plant. Daarbij komt ook zuurstof vrij. Zelfs bij bewolking is het licht nog

Ook planten kunnen niet zonder water. Als ze geen water krijgen, gaan de blaadjes er slap bij hangen. Of de bloempjes buigen hun hoofdje. Buiten zorgt de regen voor het vocht, maar soms volstaat dat niet en moet je een extra sproeibeurt geven. Kamerplanten verwachten uiteraard dat je ze geregeld wat water geeft. ■■■

Tips voor scholen • veel kamerplanten doen het goed op de vensterbank. Zet ze niet tegen het glas, want dat kan verbranding of bevriezing veroorzaken; • zet planten niet te dicht tegen de verwarming, want dan drogen ze snel uit;

• wil je toch in een donker hoekje een plant zetten, kies dan voor een groene plant die weinig licht nodig heeft;

krachtig genoeg om dit proces te laten gebeuren. Ook planten ademen! Bladeren hebben talloze kleine ‘mondjes’ of ‘poriën’. Hierlangs nemen ze koolzuur uit de lucht op en ademen ze zuurstof uit. Precies andersom dus als bij de mensen. Mensen hebben dus planten nodig omdat die de lucht zuiveren. De meeste planten ontkiemen in de lente pas bij een bepaalde minimumtemperatuur. Die verschilt van plant tot plant. Warmte bevordert niet alleen het ontkiemen, maar ook de groei van de plant. Hoe hoger de temperatuur, hoe sneller de plant opschiet. Maar er zijn uiteraard grenzen. Te veel warmte zorgt voor een sterke verdamping, waardoor de plant kan uitdrogen.

• je kan de luchtvochtigheid rond de planten voldoende hoog houden door bv. een bakje water op of bij de verwarming te plaatsen (opgelet met plastic!); • planten met dikke, leerachtige bladeren hebben minder vocht nodig dan planten met weelderig, zachte bladeren; • snoeien kan sommige planten in model houden. Grijp dus af en toe naar de schaar, maar overdrijf niet; • verwijder direct planten die schimmel krijgen. Schimmel veroorzaakt ongezonde lucht! Soms is het gewoon beter je plant weg te gooien vooraleer ze andere planten kan aantasten.

Deze informatie voor leerlingen vind je ook op handige fiches op www.opdesiertoer4kids.be (download - lesmateriaal).

Enkele feiten... • In het Nieuwsblad van 24 oktober 2001 stond te lezen dat slechte klaslucht leerlingen verstrooid maakt. Dat bleek uit een onderzoek in het Mechelse. In de klassen met ‘goede’ lucht waren er geen concentratieproblemen. In lokalen met een te hoog CO2-gehalte merkten

de leerkrachten concentratieproblemen en eenneiging tot misselijkheid bij leerlingen. In klassen waar de lucht zeer slecht was, maakten ze ook melding van zware concentratieproblemen, onrust en zelfs agressief gedrag.

• Belangrijke gezondheidsproblemen worden in verband gebracht met milieuverontreiniging. Het betreft o.m. een aantal luchtwegenziekten en allergische aandoeningen, kankers, verstoringen van het hormonale evenwicht, autoimmuunziekten, nierziekten. Behalve deze milieugerelateerde oorzaken zijn er nog andere oorzaken die rechtstreeks of onrechtstreeks dezelfde gezondheidsproblemen kunnen genereren, bv. straling, geluid en passief roken. • Studenten bedrijfsergonomie en arbeidshygiëne aan de UIA onderzochten in 1998 de fysische omgevingsfactoren van de theorielokalen in het secundair onderwijs in België en Nederland. Behalve de beschikbare ruimte, de lichtinval, lawaai en ergonomie, lieten ook klimaat en verluchting te wensen over. Docenten kloegen voornamelijk over de slecht te regelen temperatuur. In vele gevallen lag het CO2-gehalte ruim boven de 1200 ppm, terwijl lucht meestal als ‘bedorven’ wordt beschouwd bij een CO2-gehalte > 1000 ppm. De schadelijkheidsgrens ligt voor inademingslucht bij 3000 ppm. Lucht is onfris bij een concentratie van 1000 ppm. De hoge CO2-concentraties in de onderzochte scholen veroorzaakten concentratiemoeilijkheden, vermoeidheid, hoofdpijn, een droge mond en geurhinder.

Kies groen

groepje om een van de planten op de educatieve poster mee te brengen;

• bouw een beurtrol in voor het onderhoud Uit de meeste onderzoeken komt naar voren dat planten een aanzienlijk psychologisch en ook een niet te verwaarlozen fysiologisch effect hebben. Op psychologisch vlak doen ze het stressniveau dalen en hebben ze een positieve invloed op het welbevinden. Bloeddruk en spierspanning verminderen aanzienlijk. Het fysiologische effect van planten in je omgeving bestaat uit een effect op de luchtvochtigheidsgraad, geluidsabsorptie, warmteregulering en het zuiveren van de omgevingslucht. Mensen voelen intuïtief aan dat het contact met planten en de natuur een positieve invloed heeft op hun gemoedstoestand. Het spreekt echter voor zich dat dit niet voor elke plant geldt. Planten die bijvoorbeeld weinig water nodig hebben, zijn niet geschikt omdat ze ook niet veel vocht zullen afgeven aan de omgevingslucht. In die optiek is een cactus niet echt aangewezen. Hetzelfde geldt voor planten die een ‘winterslaap’ houden. Groene planten daarentegen met een hoog waterverbruik kunnen de luchtvochtigheid met 10 tot 15% verhogen.

Enkele tips • plaats in de lokalen enkele ‘gezonde’ planten; • bezoek met je leerlingen een plantencentrum; • deel de leerlingen in in groepjes en vraag elk

van de planten in de klas en voor het openen van de ramen tijdens de pauzes;

• organiseer aan het einde van het schooljaar een (teken)wedstrijd in verband met groen op school en verdeel de planten uit de klas onder de winnaars. Bijkomend voordeel is dat er geen probleem is voor onderhoud tijdens de vakantiemaanden;

• laat de leerlingen zelf voor de aangekochte planten ‘onderhoudslabels’ maken (water, zonlicht, schaduw, bemesten,…) en hiervoor eerst informatie zoeken in de bibliotheek of op internet.

Een handig hulpmiddel De educatieve poster ‘Deze planten zuiveren de lucht’ geeft een overzicht van tien planten die bij een onderzoek van vijftig kamerplanten op de effecten op het binnenmilieu als beste uit de bus zijn gekomen. Ze zijn gerangschikt op hun vermogen de lucht te zuiveren, vocht in de atmosfeer te brengen, resistentie tegen ziekten en ongedierte, en op mate van veeleisendheid wat betreft de verzorging. Bij gelijke algemene beoordeling geeft het zuiverende vermogen de doorslag.

www.groeninbedrijf.be Op www.groeninbedrijf.be vind je up to date informatie over dit onderwerp. Via deze site kan je ook extra voorlichtingsmateriaal aanvragen of downloaden en je inschrijven voor de elektronische mailings over groen op het werk.

Meer informatie Voor meer informatie kan je terecht bij Prevent vzw Gachardstraat 88/4 1050 Brussel Tel. +32 2 643 44 44 Fax +32 2 643 44 40 www.prevent.be e-mail [email protected]

CAMPAGNE GEFINANCIERD MET STEUN VAN DE EUROPESE GEMEENSCHAP EN VLAM