Groen Ontwikkelprogramma Natuurnetwerk (ambitiedocument) Streeknetwerk LandStad De Baronie
1. Het Natuurnetwerk Nederland In het Natuurpact voor de ontwikkeling en beheer van natuur in Nederland (2013) hebben Rijk en provincies hun nieuwe ambities voor het behouden en ontwikkelen van natuur vastgelegd. De naamgeving is veranderd van Ecologische Hoofdstructuur naar Natuurnetwerk Nederland. Het kabinet, de provincies en een groot aantal maatschappelijke partijen hebben in het Natuurpact aangegeven dat ze samen werken aan een rijke, aantrekkelijke en maatschappelijk waardevolle natuur in Nederland. Daarvoor worden onder andere de natuurgebieden robuuster gemaakt.
2
2. De Baronie vergroent De provincie Noord-Brabant is ecologisch rijk en gevarieerd. De grote verscheidenheid aan natuur en landschappen is uniek en onvervangbaar. De provincie Noord-Brabant heeft daarom - als reactie op het overdragen van steeds meer taken van de Rijksoverheid naar de provincies – de regie op het gebied van de realisatie van het Natuurnetwerk naar zich toegetrokken. Zij heeft in 2012 besloten om het Natuurnetwerk in Noord-Brabant af te maken en daar zelf € 240 miljoen, afkomstig uit de Essentgelden, voor beschikbaar te stellen. In 2015 heeft de provincie in haar bestuursakkoord aangegeven zich onverminderd in te zetten voor het bevorderen van de biodiversiteit door het versterken van haar ecologische structuren. De uitvoering hiervan wil zij stevig aanpakken met meer betrokkenheid van Brabantse burgers en bedrijven. De acties die de provincie gaat uitvoeren zijn (1) het handhaven van de ambities op het gebied van natuur, (2) het versnellen van het tempo van de uitvoering en (3) het veranderen van de werkwijze. Met een veranderende werkwijze bedoelt ze het maximaal meebewegen met de ideeën en plannen van anderen. Daarnaast zet de provincie in op het verbinden van het beleidsveld ecologie met de beleidsvelden economie, groene innovatie en vrijetijdseconomie. In het verlengde van de Provincie streeft ook LandStad De Baronie naar vergroening van haar gebied. Een eerste aanzet daartoe is dit Groen Ontwikkelprogramma in de vorm van een ambitiedocument. Het moet gezien worden als een dynamisch werkdocument.
3. Natuurnetwerk in de Baronie In LandStad De Baronie (gemeenten Breda, Etten-Leur, Oosterhout, Zundert, Rucphen, Alphen-Chaam en Baarle-Nassau) ligt een uitgebreid Natuurnetwerk (de voormalige Ecologische Hoofdstructuur). Dit Natuurnetwerk bestaat uit bestaande en nieuw te ontwikkelen natuurgebieden. Natuurgebieden zijn belangrijke componenten voor de ecologische, landschappelijke en recreatieve waarden van de Baronie. Door het realiseren van nieuwe natuurgebieden ontstaat een robuuste natuurlijke eenheid en door alle natuurgebieden met elkaar te verbinden kunnen planten en dieren zich van het ene naar het andere gebied verplaatsen. Streeknetwerk LandStad De Baronie wil daarom, samen met de gebiedspartijen - gemeenten, Waterschap Brabantse Delta, ZLTO, Brabants Landschap, Staatsbosbeheer, Natuurmonumenten en partijen als de Vereniging Markdal - in volle vaart aan de slag met het aanleggen en versterken van het Natuurnetwerk. Hierbij willen ze ook agrariërs, landgoedeigenaren, burgers, ondernemers en maatschappelijke organisaties betrekken.
3
4. Een gezamenlijk plan voor de realisatie van het Natuurnetwerk in de Baronie Vanaf begin jaren negentig hebben de gebiedspartijen samen hard gewerkt aan de aankoop, inrichting en het beheer van het Natuurnetwerk in de Baronie. Maar het Natuurnetwerk is nog niet af. De ambitie van LandStad De Baronie is om het Natuurnetwerk af te maken. Om deze ambitie te halen is het noodzakelijk dat alle partijen zich scharen achter deze doelstelling en budgetten vrijmaken voor een gezamenlijke aanpak. Er bestaat nog geen overkoepelend - door alle partijen - gedragen plan van aanpak voor het Natuurnetwerk in de Baronie. Dit programma vult deze leemte op. In dit programma staat beschreven op welke wijze LandStad De Baronie met alle partijen gezamenlijk het Natuurnetwerk wil realiseren, welke ‘meekoppelkansen’ er liggen, wat de kosten voor de uitvoering zijn, welke financieringsbronnen er beschikbaar zijn, welke financiering nog ontbreekt en wat globaal de planning is. Ook wordt aandacht besteed aan de rollen en verantwoordelijkheden die de diverse partijen bij de uitvoering hebben. Het is een eerste aanzet om de ambitie te formuleren voor een gezamenlijk programma Natuurnetwerk. In de hierna volgende hoofdstukken is een eerste inventarisatie gedaan van nog resterende opgaven, is een ambitie geschetst en een suggestie tot prioritering. De prioritering en programmering zijn door de diverse betrokken partijen nog niet vastgesteld. Het geschetste programma heeft daarom het karakter van een dynamisch ambitiedocument dat een basis biedt om de komende tijd het beeld compleet te maken en vervolgens gezamenlijk verder af te stemmen over prioritering en programmering.
Kaart 1. Totale opgave Natuurnetwerk in de Baronie 4
Op kaart 1 staat de totale opgave voor het Natuurnetwerk weergegeven. In onderstaande tabel worden de verschillende kleuren die worden gebruikt om de natuurgebieden aan te geven, verklaard. Tevens is voor elke kleur een oppervlakte (ha) aangegeven. Dit betreft een eerste inschatting, de exacte opgave wordt nog nader bepaald. Tabel 1. Totale opgave Natuurnetwerk in de Baronie Kleur natuurgebied
Status
Oppervlakte (ha)
Donkergroen
Bestaande natuur in 1990 (restopgave bedroeg in 1990 3.642 ha) Nieuwe natuur (gerealiseerd na 1990) Verworven en nog in te richten Nog te verwerven en nog in te richten
10.652
Lichtgroen Oranje Rood Totale opgave Restopgave (oranje en rood)
1699 680 1346 14.377 2026
5. De aanpak Op provinciaal niveau worden afspraken gemaakt over de realisatie van het Natuurnetwerk in heel Noord-Brabant. Bestuurders van de provincie, waterschappen, natuurorganisaties en maatschappellijke organisaties hebben hun handtekeningen gezet onder een manifest om met elkaar voor 2027 het Natuurnetwerk van Noord-Brabant te realiseren. Op basis van dit manifest zijn de ‘Manifest-partners’ een gezamenlijke programmering aan het maken, op initiatief van de Werkeenheid van het Natuurnetwerk. De Manifest-partners zijn de provincie Noord-Brabant, Waterschap de Dommel, Waterschap Brabantse Delta, Waterschap Aa en Maas, Waterschap Rivierenland, Staatsbosbeheer, Natuurmonumenten, Brabants Landschap, Vereniging Brabants Particulier Grondbezit, Stichting Brabantse Milieufederatie, de Zuidelijke Land- en Tuinbouworganisatie en Toeristisch Ondernemers Platform Brabant. De afspraken die de Manifest-partners op provinciaal niveau met elkaar maken en de aanpak die zij uitwerken, zijn een belangrijk uitgangspunt voor de realisatie van het Natuurnetwerk in de Baronie. De gebiedspartijen van de Baronie gaan de afspraken en de uitwerkingen die op provinciaal niveau worden gemaakt, vertalen naar de Baronie. Het Streeknetwerk LandStad De Baronie gaat hierin daar waar nodig een aanjagende rol vervullen.
5
Hierbij kan het zijn dat andere ruimtelijke ontwikkelingen in LandStad De Baronie kansen bieden voor het realiseren van het Natuurnetwerk. Denk aan particuliere initiatieven (landgoederen, recreatie, overige bedrijvigheid en dergelijke) en grote infrastructurele projecten. Een voorbeeld van zo’n meekoppelkans is het verbreden van de A58. Rijkswaterstaat (RWS) werkt, samen met onder andere de provincie Noord-Brabant, aan het verbreden van de Rijksweg A58. Het project zit op dit moment in de verkenningsfase; begin 2016 start de planvormingsfase. Vanuit het project is sprake van een compensatie-opgave. De gebiedspartijen in de Baronie willen dan ook de dialoog aangaan met RWS om te onderzoeken of het realiseren van het Natuurnetwerk gekoppeld kan worden aan deze opgave.
Kaart 2. Prioritaire onderdelen Natuurnetwerk in de Baronie
Er zijn binnen het Natuurnetwerk van de Baronie ongeveer 90 gebieden te onderscheiden. Het varieert van gebieden bestaande uit een klein perceel tot gebieden die een grote oppervlakte beslaan. Elk gebied kent zijn eigen uitdagingen om de realisatie tot stand te laten komen. Het is niet zo dat het ene gebied meer prioriteit heeft dan het andere. De ambitie is om het gehele netwerk te realiseren. Alle partijen die met de realisatie aan de slag willen of al zijn, kunnen daarom op ondersteuning rekenen van LandStad De Baronie. Hiernaast gaat LandStad De Baronie – om vaart te krijgen in de realisatie – in eerste instantie energie zetten op een aantal gebieden. Haar inzet verschilt per gebied.
6
Het gaat erom dat er (weer) een vonk ontstaat en beweging komt in de ontwikkeling van het Natuurnetwerk. Het vrijmaken of verkrijgen van financiering door partijen maakt hier onderdeel van uit. Op de volgende (prioritaire) gebieden (zie kaart 2) wil LandStad De Baronie in eerste instantie haar energie richten: • • • • • • •
’t Merkske in de gemeente Baarle-Nassau; Chaamse Beken in de gemeente Alphen-Chaam; Noordrand Midden in de gemeente Breda en de gemeente Etten-Leur; Markdal in de gemeente Alphen-Chaam en de gemeente Breda; Vierde bergboezem in de gemeente Breda; Lange Maten in de gemeente Rucphen en de gemeente Zundert; Oude Buissche Heide in de gemeente Zundert.
Bij het bepalen van de prioritaire gebieden is uitgegaan van twee zaken. Allereerst is geprobeerd om binnen elke gemeente een prioritair gebied aan te wijzen. Daarnaast is gekeken naar de actuele stand van zaken met betrekking tot de gebieden op basis van gesprekken die zijn gevoerd met de gemeenten, GOB, terreinbeherende organisaties en het waterschap. De in tabel 2 genoemde oppervlaktes zijn een eerste inschatting, de exacte oppervlaktes worden nog nader bepaald. Tabel 2. Prioritaire onderdelen Natuurnetwerk in de Baronie Naam gebied
Oppervlakte (ha)
Status
Betrokken partijen
’t Merkske in de gemeente Baarle-Nassau
33 inrichten 109 aankopen en inrichten
Gedeeltelijk gerealiseerd
Chaamse Beken in de gemeente Alpen-Chaam Noordrand Midden in de gemeente Breda en de gemeente Etten-Leur
82 inrichten 226 aankopen en inrichten 347 inrichten 146 aankopen en inrichten
Gedeeltelijk gerealiseerd
Markdal in de 21 inrichten gemeente Alp195 aankopen en hen-Chaam en de inrichten gemeente Breda
Gedeeltelijk gerealiseerd
Vierde bergboezem in de gemeente Breda Lange Maten in de gemeente Rucphen en de gemeente Zundert Oude Buissche Heide in de gemeente Zundert
25 aankopen en inrichten
Gedeeltelijk gerealiseerd
17 inrichten 37 aankopen en inrichten
Gedeeltelijk gerealiseerd
Baarle Nassau, waterGemeente faciliteert. Door Staatsbosbeheer tot schap, terrenbeherende prioriteit benoemd (financiële ruimte voor aankoop). instantie(s) Samenwerking met België (Natuuragenda en Agentschap Natuur en Bos). Meekoppelkansen rood voor groen en waterkwaliteit. Alphen-Chaam, water- Landinrichtingsproject recent afgerond. Grondaanschap, terreinbeheren- koop ligt mogelijk gevoelig; Natuurmonumenten ziet de instantie(s) kansen (prioriteitsgebied). Breda, Etten-Leur, Staatsbosbeheer en de provincie bezitten veel waterschap, terreinbe- gronden (prioriteit). Groot draagvlak bij alle partijen. Inhoudelijke discussie met betrekkig tot verhoging herende instantie(s) waterstand. Mogelijke locatie voor kleiwinning ten behoeve van project verbetering regionale keringen/ dijken. Vereniging Markdal, Initiatief Vrienden van het Markdal. Meekoppelkans Alphen-Chaam, Breda, A58. Voorbeeld voor gebiedsontwikkeling cq. ontwikwaterschap, terreinbe- keling Natuurnetwerk. herende instantie(s) Resterende opgave Markdal na realisatie convenantafspraken bedraagt 200 ha. Breda, waterschap, Provinciaal projectleider benoemd. Cultuurhistorisch terreinbeherende interessant gebied. Weidevogelgebied. Discussie over instantie(s) opzetten waterpeil. Rucphen, Zundert, Deel grondeigendom Maatschappij van Welstand. waterschap, terreinbe- Natuurmonumenten ziet kansen. herende instantie(s)
64 aankopen en inrichten
Gedeeltelijk gerealiseerd
Gedeeltelijk gerealiseerd
Zundert, waterschap, terreinbeherende instantie(s)
Bijzonderheden
Provincie bezig met grondaankoop. Prioriteitsgebied voor Natuurmonumenten. Bevat verschillende landgoederen. 7
6. Kosten en financieringsmogelijkheden Kosten Het realiseren van natuur kost geld. Als normbedrag voor de aankoop, planvorming en inrichting van natuur kan globaal € 85.000,= per hectare worden gehanteerd. Op basis van het normbedrag kan worden berekend hoeveel het realiseren van het Natuurnetwerk in de Baronie gaat kosten.
Tabel 3 Kosten van aankoop en inrichting van het Natuurnetwerk Naam natuurgebied
Nog te realiseren (ha)
Indicatie kosten in €*
’t Merkske in de gemeente Baarle-Nassau Chaamse Beken in de gemeente Alphen-Chaam Noordrand Midden in de gemeente Breda en de gemeente Etten-Leur Markdal in de gemeente Alphen-Chaam en de gemeente Breda Vierde bergboezem in de gemeente Breda Lange Maten in de gemeente Rucphen en de gemeente Zundert Oude Buissche Heide in de gemeente Zundert
142 308
10.255.000 21.670.000
493
22.820.000
216
17.205.000
25 54
2.125.000 3.655.000
64
5.440.000
* Kosten aankoop en inrichting € 85.000,= per ha; alleen inrichting gerekend met een maximaal bedrag van € 30.000,= per ha, is afhankelijk van het te realiseren natuurdoeltype. Financieringsmogelijkheden De kosten voor het realiseren van 1 hectare Natuurnetwerk bedragen dus gemiddeld € 85.000,=. Voor een deel van de kosten heeft het Groen Ontwikkelfonds Brabant (GOB) financiën beschikbaar voor verwerving (of beëindiging van pacht), functiewijziging en inrichting. Voor 2015 is een budget vastgesteld van € 57 miljoen. Ook voor 2016 en verder is budget beschikbaar; dit budget wordt jaarlijks vastgesteld. Deze regeling is er voor iedereen die ambitie heeft in de realisatie van het Natuurnetwerk, dus niet alleen voor terreinbeheerders, waterschappen en gemeenten, maar ook particulieren en ondernemers kunnen er aanspraak op maken. Voor de financieringsmogelijkheden vanuit het GOB is het relevant of een gebied valt onder het Rijksdeel van het Natuurnetwerk of het provinciale deel. Bij het Rijksdeel bedraagt de subsidie voor grondverwerving/functiewijziging maximaal 85% van de subsidiabele kosten en de subsidie voor inrichting maximaal 50% van de normkosten voor de inrichting. Voor het provinciale deel van het Natuurnetwerk bedraagt de subsidie voor grondverwerving/functiewijziging maximaal 50% van de de subsidiabele kosten en de bijdrage voor inrichting is 50% van de normkosten. Om in aanmerking te komen voor financiering vanuit het GOB moet onder andere voldaan worden aan de voorwaarde van het opstellen van een projectplan waarin wordt ingegaan op de (sluitende) begroting, onderbouwing van de inrichtingsmaatregelen, risico’s, etc. Om initiatiefnemers te ondersteunen bij het opstellen van een subsidieaanvraag en projectplan is er een Werkeenheid Natuurnetwerk opgericht die de initiatiefnemers hierbij ondersteunt. Voor meer info zie www.groenontwikkelfondsbrabant.nl.
8
Deze nieuwe manier van werken betekent dat er voor het realiseren van het Natuurnetwerk 15%-50% aanvullende financiering gezocht moet worden. Tegenwoordig is er soms sprake van een knelpunt in de realisatie van het Natuurnetwerk omdat partijen niet altijd de middelen hebben om deze 15% of 50% te financieren. Voor het provinciale Natuurnetwerk wordt daarom het concept ‘De Ondernemende EHS’ (DOE) ontwikkeld waar naast de realisatie van de natuur ook nog ruimte is voor agrarische productie onder een aantal voorwaarden. Dit concept is echter nog in ontwikkeling. Begin 2016 wordt verwacht dat er meer duidelijkheid ontstaat over de inzet van ‘DOE’.
7. Rollen en verantwoordelijkheden Streeknetwerk LandStad De Baronie beschouwt het als haar taak om samen met de gebiedspartijen in de regio (de provincie Noord-Brabant, gemeenten, Waterschap de Dommel, Waterschap Brabantse Delta, Staatsbosbeheer, Vereniging Natuurmonumenten, Stichting Het Noord-Brabants Landschap, Vereniging Brabants Particulier Grondbezit, Stichting Brabantse Milieufederatie, Zuidelijke Land- en Tuinbouworganisatie en Toeristisch Ondernemers Platform Brabant) de kwaliteit van onder andere natuur en landschap te behouden en te versterken. Die taak pakt zij op door relevante partijen met elkaar in contact te brengen en hen te wijzen op aanwezige kansen. Zij gaat initiatieven aanjagen en ondersteunt bij het creëren van draagvlak en het vinden van aanvullende financiering. Uitgangspunt voor het Streeknetwerk LandStad De Baronie is het zoeken naar win-win situaties door gebiedspartijen en hun ambities met elkaar te verbinden. Zij is een verbinder die het overkoepelende geheel bewaakt. Daarnaast zorgt zij voor afstemming (bijvoorbeeld omdat gebieden vaak de gemeentegrenzen overschrijden), samenwerking en uitwisseling zodat ervaringen opgedaan in het ene traject gebruikt kunnen worden bij een ander traject. Om de daad bij het woord te voegen stelt de provincie Noord-Brabant ten behoeve van het Streeknetwerk een alliantiemakelaar extra (1/2 fte) aan per 1 januari 2016. Deze alliantiemakelaar gaat aan de slag met dit programma. De alliantiemakelaar coördineert, jaagt aan, legt verbindingen, ondersteunt en zal zich ook inzetten om de wat minder ervaren spelers in het proces van natuurontwikkeling te begeleiden. Zo kan de alliantiemakelaar begeleiden in de regelgeving en procedures en kent de alliantiemakelaar de juiste contactpersonen. Dit voorkomt dat een initiatiefnemer van het kastje naar de muur wordt gestuurd.
9
8. Acties en planning De eerste stap die gezet moet worden is het definiëren van de (rest)opgave. De provincie is op dit moment bezig om de restopgave van het Natuurnetwerk inzichtelijk te maken. Hier wordt bij aangesloten. In dit programma is met behulp van normbedragen en oppervlakten een eerste indicatie gegeven van de opgave. Deze dient per gebied nader uitgewerkt te worden door de terreinbeherende instanties, het waterschap, de gemeenten en een vertegenwoordiger van het Streeknetwerk samen met de provincie. Een overzicht van de overige acties staat in onderstaande tabel. Het betreft een globaal stappenplan voor de periode tot 2020. Gedetailleerde acties worden geformuleerd in de projectplannen die voor de diverse gebieden moeten worden opgesteld.
Tabel 4. Acties LandStad De Baronie Acties
Wie
Wanneer gereed
Inventariseren restopgave in de Baronie m.b.t. Natuurnetwerk Meekoppelkansen verkennen (bijvoorbeeld dialoog RWS over A58).
Streeknetwerk i.s.m. de provincie
Voorjaar 2016
Streeknetwerk LandStad De Baronie met een vertegenwoordiger van de betreffende gemeente, waterschap en (eventueel) terreinbeherende instantie(s). Terreinbeherende instantie(s), gemeenten, waterschap, eventuele derden en Streeknetwerk LandStad De Baronie (initiëren en faciliteren bijeenkomsten). Terreinbeherende instantie(s), gemeenten, waterschap en eventuele derden. Daar waar nodig ondersteund door het Streeknetwerk. Terreinbeherende instantie(s), Rijk, provincie en eventuele derden. Terreinbeherende instantie(s), gemeenten, waterschap en eventuele derden. Terreinbeherende instantie(s), gemeenten en waterschap. Terreinbeherende instantie(s) en eventuele derden. Terreinbeherende instantie(s) en eventuele derden.
Voorjaar 2016
Startbijeenkomsten per gebied en benoemen trekkers (in principe terreinbeherende instanties). Projectplan per gebied opstellen met aanpak.
Grondverwerving. Planvorming. Vergunningen en procedures. Realisatie. Beheer en onderhoud.
Voorjaar 2016
Zomer 2016
Najaar 2016 - en verder 2017 2018 2019 2020
Een belangrijke rol is weggelegd voor terreinbeherende instanties. Er zijn daarom in de voorbereiding van het opstellen van dit programma gesprekken met de betrokken instanties gevoerd. Het definiëren van de (rest)opgave en het bepalen van de prioriteit en planning van de vervolgacties zal in nauw overleg met de terreinbeherende instanties moeten plaatsvinden.
10
Colofon Titel:
Groen Ontwikkelprogramma Natuurnetwerk De Baronie
Opdrachtgever:
Streeknetwerk Landstad De Baronie
Status en datum:
Definitief 4 december 2015
Kenmerk: GM345632 Auteurs:
ir. J. Poppema, S. Kuiper MSc en ir. W. Snellen
Vormgeving: R. Popeijus Begeleiding
Het Baronieteam, GOB
11
12
