appm nieuwsbrief 19 winter 2013 - 2014
energie en klimaat water
Europa wordt steeds meer één. Dat merken wij ook. Waar APPM 10 jaar geleden nog niets over de grens te zoeken had, zijn we tegenwoordig steeds vaker in het
ruimte en vastgoed
buitenland actief. Zo helpen we de Finnen in Helsinki met een fietsstrategie en ondersteunen we in België de introductie van elektrisch vervoer. Verder zetten we stappen in Duitsland, het Verenigd Koninkrijk en Turkije. Werken in het buitenland geeft inspiratie. Op een aantal onderdelen loopt Nederland voorop. Maar het
infra en mobiliteit
omgekeerde is zeker ook het geval. De voortvarendheid waarmee steden als Hamburg in Duitsland en Bursa in
organisatieontwikkeling en professionalisering
advies
Turkije worden ontwikkeld, is indrukwekkend. De lessen
management
Ons motto: “Met veel plezier aan mooie opdrachten werken.”
gebied, bereikbaarheid, infrastructuur en mobiliteit, een klimaatbestendig, waterrijk en duurzaam Nederland.
Moed en Visie houden we ons bezig met de inrichting, ontwikkeling en herstructurering van ons stedelijk en landelijk
APPM Management Consultants organiseert met zo’n 60 managers en adviseurs een Mooier Nederland. Met Passie,
Grenzen verleggen
die we in het buitenland opdoen, kunnen we bovendien goed toepassen in Nederland. Zo snijdt het mes aan twee kanten. Kortom, wij Nederlanders hebben veel te bieden aan én te leren van het buitenland. Pepijn van Wijmen
3
Nederland moo ier maken:
zoeken naar slim me combinaties
De reconstructie van het knooppunt N241-N242 is een klus waarvan het hart van menig civiel technicus sneller gaat kloppen. Ook dat van een ervaren APPM’er als Jean de Nijs. Maar Jean wil méér dan alleen tonnen staal en beton soepel op hun plek laten vallen, hij wil Nederland mooier maken. Dat is gelukt. In en rond de nieuwe turborotonde is infra gecombineerd met natuur, recreatie, architectuur en kunst. En dat binnen dezelfde
4
Foto: Provincie Noord-Holland
tijd en hetzelfde budget. >
5
> APPM was in diverse rollen bij het project betrokken: bij het projectmanagement, het contractmanagement en het omgevingsmanagement. Jeans rol verschoof van project- naar omgevingsmanager. Vanuit die hoedanigheden haalde hij het maximale uit de
Vervolgens is het zaak om mensen te overtuigen en te enthousiasmeren
opdracht. Hij is iemand die binnen zijn werk altijd
denderen voort. Het gaat om omvangrijke projecten
zoekt naar mogelijkheden om naast de functionele
met veel urgentie. Natuur en recreatie zijn echter
doelstellingen ook landschappelijke te realiseren:
“arme” sectoren. De truc is het een met het ander te
Nederland mooier maken. ‘Noem het een geloof, een
combineren. Je kunt langs elkaar heen werken en kijken
drive. In Nederland hebben we de gewoonte om sober
of je elkaar toevallig tegenkomt. Maar als je elkaar
en doelmatig te werken. Daar is op zich niets mis mee,
bewust opzoekt, kun je met hetzelfde geld en binnen
maar je kunt meer bereiken. Neem Frankrijk, waar
dezelfde tijd meer bereiken. De combinaties die je
kunstwerken vaak iets toevoegen aan het landschap.
maakt moeten wel logisch zijn. Kloppen ze bij de plek,
Vaak zit het verschil in de details. Op de route naar
bij de vorm en de functie? Vervolgens is het zaak om
het zuiden is een gebied waar de Fransen langs de
mensen te overtuigen en te enthousiasmeren. En erin
snelweg forsythia’s hebben geplant. Die bloeien als
blijven geloven en vasthouden aan je doelstellingen.’
eerste in het voorjaar. Met hun fel gele kleur kondigen ze de lente aan. Daar word ik vrolijk van.’
Barrières wegnemen Op het kruispunt van de N241-N242 krioelen auto’s,
6
De combinatie zoeken
vrachtwagens, fietsers en wandelaars door elkaar heen.
Jeans overtuiging is dat je werk leuker wordt als je
Het decor wordt gevormd door een kanaal dat tot het
bij elk project naar meerwaarde zoekt. ‘Daar wordt
Nationaal Natuur Netwerk (voorheen EHS) behoort,
iedereen blij van, ook collega’s, de opdrachtgever,
natuurgebieden en landbouwgronden. Behalve een
weggebruikers en omwonenden.’ Maar hoe vind je
nieuwe rotonde moest er ook een nieuwe brug over
die kansen, en nog belangrijker: hoe realiseer je ze?
het kanaal komen. Jean: ‘Die brug ligt er 100 jaar. Mijn
Het geheim zit volgens Jean primair in je instelling:
voorstel was: laten we een architect inschakelen. Dat
stel je open en zoek naar combinaties. ‘Infraprojecten
kost niet veel extra, het leeuwendeel van het geld gaat >
7
Een architect inschakelen kost niet veel extra, het leeuwendeel van het geld gaat naar beton en staal
> naar beton en staal. Verder heeft de provincie een klein stukje extra grond gekocht. Hierdoor konden barrières worden weggenomen voor wandelaars en voor flora en fauna. Als je die doelstellingen separaat gaat realiseren, ben je twee keer zoveel geld kwijt. Nu was één plus één drie.’ Extra’s De provincie had het knooppunt bovendien aangewezen als project waar kunst in de openbare ruimte mocht worden gerealiseerd. Bewoners en een vakjury kozen voor een ontwerp dat de cultuurhistorische waarde van de omgeving en het omliggende landschap benadrukt. Zo zijn natuur en recreatie, architectuur en kunst samengebracht. Ze vormden oorspronkelijk geen onderdeel van de opdracht, maar zijn gaandeweg door eigen initiatief, handige combinaties en vooral enthousiasme in het project opgenomen. Jean: ‘Ook zonder deze toevoegingen waren de doelstellingen bereikt, maar juist met deze extra’s maak je Nederland mooier. En dat is wat APPM en mij drijft.’ Voor meer informatie: www.infon242.nl en kies voor ‘knooppunt 242-241’.
Jean de nijs |
[email protected]
8
9
korte berichten Korte pitch
Brabantse E-Tafel brengt overheid, ondernemers en onderwijs samen
De opzet van de E-Tafel is even simpel als doeltreffend. Deelnemers krijgen een korte business update van de meest actuele ontwikkelingen op het gebied van elektrisch vervoer in Nederland en met name in Brabant. Vervolgens zijn er pitches.
APPM is initiator van de Brabantse E-Tafel. Dit
Partijen met een projectvoorstel pitchen hun idee in
is een platform waar ondernemers, overheden
maximaal twee minuten. Hierin maken ze duidelijk
en onderwijsinstellingen elkaar ontmoeten om
wat ze andere partijen kunnen bieden of wat ze van
gezamenlijk de ontwikkeling van elektrisch
hen vragen.
vervoer te versterken. In maart 2013 vond in Helmond de eerste Brabantse E-Tafel plaats.
Uitwisselingsexcursies
In oktober volgde de tweede bijeenkomst in
De deelnemers van de Brabantse E-tafel zijn
Eindhoven.
enthousiast. Ze zien graag een structureel vervolg, waardoor de Brabantse E-tafel kan
De Brabantse E-tafel overbrugt de afstand tussen
uitgroeien tot hét platform voor samenwerking
de drie O’s. En dat is zinvol. Overheden willen
tussen de drie O’s. Daarnaast zijn er suggesties
beleid maken dat aansluit op de behoeften van
voor uitwisselingsexcursies met vergelijkbare
de markt. Ondernemers kunnen hun initiatieven
samenwerkingsverbanden in andere Europese
versterken wanneer ze hiervoor beleidsmatige
landen. APPM pakt de handschoen op en zal samen
ondersteuning vinden of kunnen aansluiten bij
met de deelnemers het enthousiasme voor de
de kennisontwikkeling van onderwijsinstellingen.
Brabantse E-tafel een structureel vervolg geven.
En onderwijsinstellingen ontwikkelen graag
10
kennis die relevant is voor de markt en willen
Suggesties voor de Brabantse E-tafel? Neem dan
hun studenten graag in de praktijk inzetten.
contact op met Harm-Jan Idema via
[email protected].
11
APPM zet samen met DWA (adviesbureau op het gebied van energie en installaties in de gebouwde omgeving) een ESCo op in de Plaspoelpolder. Via een ESCo (Energy Service Company) gaan eigenaren van vastgoed hun bezit op een voordelige en eenvoudige manier verduurzamen. Het model is in Nederland nog vrij onbekend. Worden ESCo’s normaliter ingezet voor één enkel gebouw, de ESCo Plaspoelpolder is de eerste die dat op gebiedsniveau doet. En dat biedt de betrokkenen meer mogelijkheden en een hoger
12
rendement. >
APPM introduceert eerste Energy Service Company op gebiedsniveau
13
> De ESCo inventariseert de energiebesparende maatregelen die op korte termijn toepasbaar zijn, financiert deze en ontzorgt de vastgoedeigenaren bij de implementatie hiervan. De vastgoedeigenaren betalen de voorfinanciering gedurende de contractduur terug uit de lagere energierekening.
Een ESCo op gebiedsniveau biedt de betrokkenen meer mogelijkheden en een hoger rendement
Meer besparingsmogelijkheden Het unieke van de ESCo van APPM en DWA is dat deze
en wat ze ervoor terugkrijgen. Een eerste quickscan,
op gebiedsniveau in plaats van op gebouwniveau
die we gratis aanbieden, levert vaak al een besparing
opereert. In de Plaspoelpolder brengen we bedrijven
op van 10 tot 30%. Die besparing kan vervolgens
bij elkaar die in totaal over minstens 40.000 m2
worden gebruikt om maatregelen met een langere
vloeroppervlak beschikken. Door de grotere schaal
terugverdientijd te realiseren. De hoogte van
zijn er meer besparingsmogelijkheden. Collectieve
de energiebesparing wordt vastgelegd in een
inkoop van bijvoorbeeld energie en LED-verlichting
prestatiecontract. Valt de besparing hoger uit, dan
is voordeliger. Er kunnen systemen worden
profiteren alle partijen daarvan.
aangelegd waarvan meerdere gebouwen profijt hebben. Zo verdient een WKO-installatie zichzelf
Meerdere voordelen
makkelijker terug als er meer vierkante meters op
In de Plaspoelpolder hebben zich al veel eigenaren
zijn aangesloten. De synergievoordelen leiden tot
gemeld. Begin volgend jaar moet de ESCo operatio-
efficiëntere investeringen en daarmee tot een hoger
neel zijn. De interesse is begrijpelijk. Een duurzaam
rendement Het geld dat hiermee verdiend wordt, zet
gebouw is beter verhuurbaar en heeft een hogere
de ESCo in om de gebouwen verder te verduurzamen.
marktwaarde. Niet alleen rendeert het op de lange termijn beter, ook is de arbeidsproductiviteit hoger
14
Snelle besparing
en het ziekteverzuim lager, zo heeft onderzoek
In de Plaspoelpolder stellen we voor de bedrijven
uitgewezen. Een ESCo is extra aantrekkelijk voor
een businesscase op. Daarin staat wat ze bijdragen
eigenaren van lastig verhuurbaar vastgoed. Ze >
15
Een duurzaam gebouw is beter verhuurbaar en heeft een hogere marktwaarde
> hebben doorgaans een lage investeringsbereidheid om hun bezit weer marktconform te maken. Met een ESCo kunnen ze hun pand budgetneutraal een kwaliteitsimpuls geven. Er is natuurlijk ook een algemeen belang: de CO2-uitstoot wordt gereduceerd en bestaande gebouwen zullen eerder worden hergebruikt dan gesloopt. Geen nieuwbouw dus en geen onnodig ruimtebeslag. Successtory In Amerika, Duitsland en Groot-Brittannië is de ESCo al een bekend fenomeen en erg succesvol. De besparingen lopen op tot gemiddeld 30%. Zo heeft het Empire State Building in New York een energiebesparing van 38% gerealiseerd. King’s Cross Station in Londen bespaart 39% op de energie en heeft de CO2-uitstoot gehalveerd ten opzichte van het gemiddelde. Meer weten? Kent u ook een gebied waar een collectieve ESCo zou kunnen werken? Of zou u daarover van gedachten willen wisselen? Neem dan contact op met Bart van de Velde (
[email protected]/ 06-54918338).
bart van de velde |
[email protected]
16
17
De provincie Flevoland wil het openbaar vervoer herijken. Reden is de komst van de Hanzelijn en de landelijke trend van stijgende kosten en dalende opbrengsten. In een motie riep Provinciale Staten op om bij de herijking gebruikers en andere belanghebbenden te betrekken. APPM begeleidde dit proces. We troffen in de samenleving een schatkist
18
aan vol creativiteit, initiatieven, ideeën én begrip. >
OV nieuwe stijl:
de samenleving aan zet
19
> Het was een bont gezelschap dat aanschoof: vertegenwoordigers van welzijns- en onderwijsinstellingen, het reizigersoverleg Flevoland, bewoners van kleine kernen, provincie en gemeenten. Eerst gaven we de deelnemers in twee workshops inzicht in de huidige situatie aan de hand van een
Wij hebben de poldermentaliteit waarmee we de schouders eronder willen zetten!
vervoersanalyse. Vervolgens vroegen we naar de wensen, kansen, zorgen en bestaande initiatieven.
Velen kwamen tot de conclusie dat bestaande ideeën en
Op basis van deze informatie en gesprekken met
initiatieven beter op elkaar kunnen worden afgestemd.
gemeenten stelden we samen met de provincie drie
Ook zouden die meer met de overheden moeten worden
conceptvisies op. In Economie en Onderwijs ligt de
gedeeld. Het openbaar vervoer naadloos laten aansluiten
focus op openbaar vervoer ten behoeve van werk en
op de vraag was een andere veel gehoorde wens.
onderwijs. De visie Rendement en Zelforganisatie gaat
Bijvoorbeeld: een oudere moet naar een specialist in een
uit van OV-verbindingen met het hoogste rendement;
ziekenhuis. Laat hiervoor niet een (vrijwel lege) bus rijden
aanvullend wordt gebruik gemaakt van de ‘energieke
maar organiseer een passende oplossing. Gepleit werd
samenleving’. De derde visie luidt Behoud van de Bus,
voor flexibiliteit: in visies en bij de vervoerder. Zo kwam
met als principe ‘de bus voor iedereen behouden’.
vanuit het onderwijs het idee voor een snelle aanpassing
Tijdens de laatste workshop kregen de deelnemers
van de dienstregeling bij een omslag naar slecht weer.
de kans om op de conceptvisies te reageren.
Ideeën waren er voor buurtbussen, besloten vervoer en combinaties. Er werd voorgesteld een (professioneel)
De schouders eronder
e-platform voor particulier vervoer op te richten. Ook
In de workshops spraken de deelnemers hun
werd het idee geopperd om jongeren te betrekken bij
enthousiasme uit over het feit dat ze nu zelf ideeën
het vinden van oplossingen.
konden inbrengen en dat er echt naar hen werd
20
geluisterd. ‘Fijn dat we mogen meedenken. Wij
Ontzorging
hebben de poldermentaliteit waarmee we de
Wat de deelnemers verbond, was het verantwoor-
schouders eronder willen zetten!’
delijkheidsbesef en de wil om het zelf op te lossen. >
21
> Zelfs de politiek gevoelige ‘laatste bus’ werd ter discussie gesteld. Dat ‘altijd en overal een busverbinding’ niet langer maatschappelijk verantwoord is, daarover was eigenlijk iedereen het eens. Van de overheid wordt niet zozeer extra geld verlangd, als wel slimmer omgaan met de beschikbare budgetten: steun bijvoorbeeld met concessiegeld ook particuliere initiatieven. Verder is ‘ontzorging’ een aandachtspunt: mensen willen wel de handen uit de mouwen steken, maar niet vastlopen in papierwerk. Denk aan het regelen van vergunningen en verzekeringen. Dat vraagt om een energieke, stimulerende en toegankelijke overheid, die voorstellen vanuit de samenleving snel faciliteert of uitvoert. Provincie en/of gemeenten zou(den) een handboek of platform kunnen ontwikkelen voor ondersteuning van particuliere vervoersinitiatieven. Ook wet- en regelgeving mogen geen onnodige
Zelfs de politiek gevoelige ‘laatste bus’ werd ter discussie gesteld 22
blokkades opwerpen. Lef De drie conceptvisies zijn met het commentaar van de workshopdeelnemers aan Provinciale Staten voorgelegd. Die koos voor Rendement en Zelforganisatie, met daaraan toegevoegd een goede bediening van de belangrijkste doelgroepen in de >
23
> spits en behoud van een vorm van vervoer in het
Anja Holtkamp,
landelijk gebied. Provinciale Staten toont daarmee
manager extramurale begeleiding Interakt
het lef de wissel om te gooien van aanbod- naar
Contour
vraaggestuurd OV. Hierin ligt meer focus op rendement en de kracht van de samenleving om
‘De werkgroepen vond ik zeer interessant, omdat ik me
initiatieven te nemen. De provincie zelf doet een
voor het eerst realiseerde hoe divers de gebruikers van
stapje terug. De inbreng vanuit de stakeholders in
het openbaar vervoer zijn. Ik heb daardoor meer begrip
de workshops heeft in dit besluit een belangrijke
gekregen voor de problematiek van anderen.
rol gespeeld. Momenteel wordt de definitieve OV-
Met de decentralisatie van de AWBZ krijgen gemeenten
beleidsvisie opgesteld. In januari 2014 gaat deze de
de verantwoordelijkheid voor het vervoer van onze
besluitvorming in.
cliënten. Aan dat vervoer worden zeer specifieke eisen gesteld. Ik heb niet de indruk dat gemeenten
Lees ook op de volgende pagina’s de reacties van
goed weten wat er op hen af komt. Winstpunt van de
de workshopleden en de gedeputeerde Verkeer
workshops was dat ik dit punt onder de aandacht heb
en Vervoer van de provincie Flevoland.
kunnen brengen. Gedeeltelijk is die boodschap wel overgekomen, maar of de gemeenten daar voldoende mee zullen doen, weet ik niet. Al met al heb ik dit proces als positief ervaren. Als ik naar het vervolg kijk, dan hoop ik dat er iets met onze kanttekeningen wordt gedaan. We zijn in aantal een kleine gebruikersgroep. Er gaat
erik van der kooij |
[email protected] anne verschraagen |
[email protected] bas scholten |
[email protected]
meer aandacht uit naar het scholierenvervoer. Verder hoop ik dat we in het vervolgproces de kans krijgen om ook één op één met de beslissers van de provincie van gedachten te wisselen. Nu waren we toch maar één van de gebruikers.’ Anja Holtkamp spreekt ook namens zorgleverancier
24
Triade-Flevoland >
25
Ap de Boer, voorzitter Dorpsbelangen Swifterbant
Theo Jorna, directeur-bestuurder Bonifatius mavo en Zuyderzee College
‘Belangrijk winstpunt is dat je inzicht krijgt in elkaars
‘Het mooie is dat je ook van andere sectoren hoort waar
problemen en dilemma’s. Je kunt dan binnen de
ze mee worstelen. Er blijken veel overeenkomsten te
financiële kaders gezamenlijk oplossingen verzinnen
zijn. Je wensen worden gehoord en je krijgt het gevoel
die niet voor één maar voor alle doelgroepen een
dat er wat mee wordt gedaan. Natuurlijk snappen
goed OV-product opleveren. Als je combinaties
we dat er minder geld is, ook door de aanleg van de
maakt, kun je voor minder geld meer doen. Van de
Hanzelijn. Maar in de Noordoostpolder is geen spoor
provincie verwacht ik dat ze de samenleving ondersteunt.
en we willen toch dat daar een of andere vorm van
Zelfredzaamheid wordt belangrijk gevonden. Daar is
openbaar vervoer blijft.
wel budget voor nodig. Je kunt bijvoorbeeld door
26
een website of een app mensen met individuele
Dankzij de workshops zijn de banden met de vervoerder
vervoerswensen aan elkaar koppelen. Zo’n e-platform
geïntensiveerd. Er is nu structureel overleg, daardoor
zou door de provincie ondersteund moeten worden.
kunnen in de toekomst veel problemen worden
Ook zou de overheid kunnen helpen bij bijvoorbeeld
voorkomen. Na de workshops is de vervoerder langs
het regelen van verzekeringen of opleidingen.
geweest om te praten over de specifieke wensen van
Je ziet dat we gewend zijn mensen naar activiteiten te
onze sector. We hebben de rijtijden van het openbaar
brengen. Het kan ook andersom. Neem het onderwijs.
vervoer en de schooltijden beter op elkaar afgestemd.
Scholieren zijn de grootste gebruikers van openbaar
Als er een nieuwe overeenkomst met de vervoerder
vervoer. Je kunt ook een leercentrum in een kleine kern
wordt gesloten, zullen de scholen daarbij worden
als Swifterbant oprichten en dat ondersteunen met
betrokken. Ook hebben we betere afspraken gemaakt
digitale middelen. Ik realiseer me dat dit een oplossing
over het inzetten van extra bussen bij slecht weer of
voor de lange termijn is, maar het is nodig, want ook in
speciale evenementen op de scholen. Ja, ik zou de
de toekomst zal er geen geld zijn. Ik verwacht van de
volgende keer zeker weer meedoen aan een workshop.
overheid dat ze ook hierop een visie ontwikkelt.’
De balans is positief.’ >
27
Jaap Lodders,
Foto: Hugo van den Broeke (CBO)
gedeputeerde verkeer en vervoer provincie Flevoland ‘Ik ben zeer positief over het proces en de uitkomst daarvan. De belangstelling voor de bijeenkomsten was groot. Aanwezigen stelden het zeer op prijs dat ze konden meepraten over het openbaar vervoer. Wat me opvalt is dat er in de samenleving draagvlak is voor een actievere rol. Er wordt niet alleen naar de provincie gekeken, maar organisaties en instellingen vragen zich ook af hoe ze zelf kunnen bijdragen aan optimalisatie van het openbaar vervoer. Het proces heeft de totstandkoming van de visie verrijkt. Het resultaat is een visie die gebaseerd is op het zo rendabel mogelijk faciliteren van de vervoervraag.
van de sturing en regie los moeten laten. Bijvoorbeeld
Hierbij wordt samen met belanghebbenden gekeken
geen vaste dienstregeling meer en andere vormen van
hoe het beste kan worden aangesloten op die
vervoer mogelijk maken. De provincie zal natuurlijk
vervoervraag. Er wordt een groter beroep gedaan op de
haar maatschappelijke verantwoordelijkheid blijven
“zelforganisatie“ van de samenleving. Dat vraagt van
nemen en een sober vangnet bieden voor diegenen die
de overheid en de vervoerder een heel andere manier
echt geen alternatief hebben.
van werken. Soms zul je maatwerk willen leveren voor
28
een specifieke vervoervraag. Bijvoorbeeld de vervoerder
Ik vind dat we met de nieuwe visie toekomstbestendig
levert de busjes die door de vrijwilligers worden
zijn. Het is mogelijk om flexibeler op de behoeftes in
gereden. Andere keren zul je budget beschikbaar stellen
te spelen. Door de sturing op rendement is het ook
voor lokale vervoersinitiatieven. We zullen een deel
makkelijker om financieel bij te sturen.
29
korte berichten EV-excursie naar Berlijn inspireert en verbindt
verschillende typen laadinfrastructuur. Ook vindt in
Op initiatief van APPM hebben Belgische en
Tijdens het ochtendprogramma gaven de Duitse EV-
Nederlandse Elektrisch Vervoer-professionals,
professionals een algemeen beeld van de situatie in hun
afkomstig uit overheid en bedrijfsleven, een bezoek
land en een doorkijkje naar de toekomst. ’s Middags
gebracht aan een Duits pilotproject in Berlijn. Doel
werden in een ‘benen op tafel’-setting drie thema’s
was het uitwisselen en opdoen van kennis en
behandeld: publieke laadinfrastructuur, smart grids en
ervaring. Net zo belangrijk was het samenbrengen
EV in de praktijk.
Berlijn een vooruitstrevende aanbesteding van publieke laadinfrastructuur plaats.
van partijen die ieder voor zich bezig zijn met EV, maar die door samenwerking verder kunnen komen
De deelnemers aan de excursie zijn afkomstig uit ver-
in het realiseren van hun ambities.
schillende sectoren en disciplines, maar één ding bindt hen: ze willen allemaal EV een stap verder brengen.
30
Om het EV een impuls te geven, heeft de Duitse
Door de ongedwongen sfeer overdag en de borrel en
rijksoverheid vier ‘Schaufensters’ ingericht. In deze
het diner na afloop waren ze in de gelegenheid elkaar
regionale demonstratie- en pilotprojecten werken
op een andere manier te spreken. Het resultaat was een
overheid, bedrijfsleven en kennisinstellingen samen.
bevlogen verkenning van kansen voor samenwerking
Berlijn-Brandenburg is een van die Schaufensters. De
en kennisuitwisseling. Nieuwe lijntjes werden gelegd
focus ligt op e-mobiliteit, laadinfrastructuur en smart
tussen de Nederlandse partijen onderling, maar ook met
grids (inclusief energieopslag). Zo zijn er op de EUREF-
de Duitse collega’s. Lijntjes die in de toekomst zullen
campus in Berlijn, het terrein van een voormalige
worden doorgetrokken. En dat is een mooi resultaat,
gasfabriek, een real-life smart grid, standplaatsen
want samenwerking is essentieel om EV-projecten
voor elektrische deelauto’s en experimenten met
succesvol en rendabel in de praktijk te brengen.
31
Zelfredzaamheid, eigen kracht, participatiesamenleving. Het zijn begrippen die steeds vaker opduiken in het publieke debat. De overheid neemt een andere rol in: niet zelf uitvoeren maar regisseren, stimuleren en faciliteren en een groter beroep doen op de eigen kracht van de samenleving. APPM gelooft in dit model. We denken dat hier grote kansen liggen, mits enkele barrières uit de weg worden geruimd. >
Ruim baan voor de participerende samenleving
32
33
> APPM’ers worden gedreven door de wil Nederland mooier te maken. We geloven dat we daarvoor medeverantwoordelijk zijn en in de positie verkeren om er binnen onze domeinen een bijdrage aan te leveren. We signaleren een maatschappelijk probleem en kunnen in volle vrijheid, buiten de
We signaleren een maatschappelijk probleem en kunnen in volle vrijheid naar oplossingen zoeken
kaders, ‘out of the box’ naar oplossingen zoeken. Dat doen we snel en deskundig. Vaak werken we samen met publieke of private partijen die
Speciaal team
aanvullende kennis leveren, bijvoorbeeld op
Het ene initiatief is succesvoller dan het andere, maar
het financiële, stedenbouwkundige of verkeers-
een mislukking is het nooit. Door je te verdiepen in
technische vlak.
een vraagstuk doe je nieuwe kennis op en groei je als organisatie. Bovendien leer je nieuwe mensen
Eigen initiatieven
kennen en ontstaan nieuwe netwerken. We hebben
De afgelopen jaren hebben we meerdere eigen
daarom een team Eigen Initiatieven in het leven
initiatieven of ‘unsollicited proposals’ ontwikkeld.
geroepen, dat collega’s aanmoedigt met ideeën te
De Urbanisator is een model waarmee we partijen
komen. Het EI-team onderwerpt het initiatief eerst
op bedrijventerreinen bij elkaar brengen zodat
aan een kritische toets. Is het realistisch? Welke
ze eendrachtig verloedering en leegstand kunnen
spin-off wordt voorzien? Na het doorstaan van de
tegengaan. We hebben samen met anderen in
eerste toets, kan een verdiepingsslag plaatsvinden.
drie maanden tijd Bestemming Amsterdam
Het team adviseert dan bij het concretiseren en
ontworpen, een visie op de regionale OV-
vermarkten.
bereikbaarheid van de hoofdstad. Ander voorbeeld
34
is onze oplossing voor de verbinding A8-A9. De
Barrières
Green Business Club is operationeel en recent zijn we
Nog steeds wordt er vaak van uitgegaan dat de
gestart met Energie Service Company’s (ESCo’s; zie
overheid probleemeigenaar en probleemoplosser
pagina 12).
is. Dat denken is aan het veranderen, maar >
35
We zijn alleen geïnteresseerd in oplossingen die voor alle betrokkenen voordeel opleveren
36
Foto: Binckhaven Den Haag, één van de projecten van de Urbanisator
37
Er zit veel kracht, kennis en creativiteit in de samenleving
Faire deal Overall is het verdienmodel een zoektocht. Hoeveel investeren we zelf? Op welk moment en op welke manier halen we onze voorinvestering terug? Wat is een ‘fair deal’ voor ons en onze partners? Ook is het over en weer wennen om samen te investeren in een opgave. Je gaat dan als partners door het leven en niet in de traditionele opdrachtgever-opdrachtnemer
> voordat de samenleving daadwerkelijk mede-
relatie.
verantwoordelijkheid kan nemen, zullen er nog enkele barrières geslecht moeten worden.
Er zit veel kracht, kennis en creativiteit in de samenleving. Niet alleen bij ons, ook bij gewone
Een lastige maar zeker niet onneembare barrière
burgers, de overheid, het bedrijfsleven en
is die van de aanbestedingsregelgeving. De
belangengroepen. Samen kunnen we meerwaarde
huidige regelgeving is nog grotendeels gestoeld
genereren. Dat zal alleen gebeuren als je de
op het ‘traditionele’ model, waarin de overheid als
participatiesamenleving ruim baan geeft en de
opdrachtgever initieert en de markt uitvoert. In onze
initiatieven naar behoren beloont. Wij gaan er voor;
filosofie neemt de markt juist veel meer initiatief en
doet u met ons mee?
zoekt daarbij naar opdrachtgevers. Argwaan jegens het verdienmodel is een andere hindernis. Ja, we willen geld verdienen, we zijn per slot van rekening een commercieel bedrijf. Maar ons streven is óók maatschappelijke meerwaarde te creëren en we zijn alleen geïnteresseerd in oplossingen die voor alle betrokkenen voordeel opleveren. En die oplossingen willen we, of beter: moeten we samen tot stand
38
brengen!
arend van dijk |
[email protected] pepijn van wijmen |
[email protected]
39
korte berichten Nat Ecoduct haalt Naardermeer uit zijn isolement
Foto: Provincie Noord-Holland
zodat lichtinval mogelijk is. Verder zijn de steile oevers van de ’s-Gravelandse Vaart afgevlakt, waardoor deze geen
Tussen het Naardermeer en de Ankeveense Plassen is
barrière meer vormen. Vissen kunnen op en neer pendelen
het grootste natte ecoduct van Nederland aangelegd.
via een visvriendelijk gemaal bij de Ankeveense molen.
De natuurverbinding vormt een belangrijke nieuwe schakel in het Nationaal Natuur Netwerk (voorheen
Visuele barrières
ecologische hoofdstructuur). APPM verzorgde namens
Het werken in een kwetsbaar natuurgebied maakte de
de provincie Noord-Holland het projectmanagement
opdracht in technisch opzicht uitdagend. De zompige
vanaf de ontwerpfase tot en met de uitvoering.
veengrond bemoeilijkte het werken. De N236 moest gedurende de werkzaamheden gewoon openblijven. Dat
In het Naardermeer leven veel zeldzame diersoorten.
kon alleen door een nieuwe weg aan te leggen, waarvoor
Het meer is echter ingesloten door wegen en
de aanvoer van honderdduizenden kubieke meters grond
spoorlijnen, waardoor er geen uitwisseling van flora
en zand noodzakelijk was. De grootste uitdaging was het
en fauna plaatsvond met andere natuurgebieden.
vermijden van visuele barrières. Dat betekende onder meer zo min mogelijk steunpunten en een zo dun mogelijk
Moerasgebied
brugdek, wat het uiterste van de betonconstructies vergde.
Omdat hierdoor genetische verarming optrad, besloten
40
de provincie en de Vereniging Natuurmonumenten een
Op woensdag 9 oktober openden Jaap Bondt (gedepu-
natuurverbinding aan te leggen met de Ankeveense
teerde van Noord-Holland) en Marc van den Tweel
Plassen. De N236 is op pijlers gezet. Hieronder zijn
(directeur Natuurmonumenten) de natuurverbinding.
doorgangen van 60 en 90 meter, die als moerasgebied
Daarmee is de toekomst van het prachtige Naardermeer
zijn ingericht. De rijbanen zijn uit elkaar getrokken,
veiliggesteld.
41
De passie van Bart Budding: ‘Zenmeditatie doet het licht aan’ Past zenmeditatie in de ‘harde wereld’ van ingenieurs en bouwers? Wat APPM’er Bart Budding (48) betreft wel degelijk. Zijn passie helpt hem in zijn privéleven, maar ook op de werkvloer. Hij maakt zijn keuzes bewuster en ervaart meer rust. Dat hij dat soms ook op anderen kan overbrengen, is mooi meegenomen. >
42
43
> Water loopt als een blauwe draad door Bart’s leven. Vroeger, als zeiler en als roeier. Later met ‘de organisatie van water’, door zijn werk voor waterbedrijven en waterschappen. Hij is opgeleid in de civiele gezondheidstechniek. Na verschillende publieke en private opdrachtgevers kwam hij een half jaar gelden bij APPM in dienst.
Ik laat mijn denken minder snel vertroebelen door angst of door verlangens
Belangrijke waarden Inmiddels voelt hij zich als een vis in het water. ‘Mijn
conflicten aan. In de praktijk loste ik ze wel op,
eerste kennismaking was de website. Ik kreeg meteen
maar de fundamenten van die problemen bleven
een goed gevoel bij het motto “Nederland mooier
overeind. Door zenmeditatie leer ik alles met veel
maken” en de manier waarop mensen en projecten
meer aandacht te doen. Ik word me bewust van
werden geprofileerd. Vrijheid, verantwoordelijkheid
gedachtepatronen. Het doorzien daarvan geeft me
en vertrouwen vind ik belangrijke waarden. Ze worden
de vrijheid heilzamere keuzes te maken.’
hier daadwerkelijk in de praktijk gebracht. Mijn collega’s zijn creatieve en onderzoekende geesten, open en
Slang
nieuwsgierig. Ze zijn op zoek naar verbinding: wat
Zen betekent ook dat je het leven accepteert zoals
delen we en hoe kunnen we van elkaar leren.’
het zich aandient, zonder waardeoordeel. ‘Of dat nu momenten van geluk, pijn, boosheid of verdriet zijn.
44
Zuivere keuzes
Een lastige situatie wordt dan niet een heel ding. Dat
In zijn werk kan hij zijn hart ophalen, maar Bart kwam
maakt mij als mens rustiger.’ Acceptatie en rust ervaart
bijna tien jaar geleden door een burn-out tot de
hij ook in zijn werk. ‘Ik laat mijn denken minder snel
conclusie dat hij ook daarnaast iets moest gaan doen.
vertroebelen door angst of juist door verlangens. Ik
In zenmeditatie vond Bart een passie. ‘Zelfonderzoek is
kan makkelijker zien wat er nu eigenlijk aan de hand
de essentie. Ik merkte dat ik veel dingen onbewust en
is. Reflecteren maakt me bewust van oorzaak en
uit gewoonte deed. Vaste patronen zijn comfortabel en
gevolg. Dan kan ik anders naar dezelfde situatie kijken.
veilig. Toch liep ik in mijn leven steeds tegen dezelfde
Een metafoor uit het boeddhisme legt dat heel mooi >
45
> uit: het is alsof je een donkere schuur inloopt en in de hoek een slang ziet liggen. Zenmeditatie doet het licht aan, en dan blijkt het een opgerold touw te zijn.’ Nieuwe wegen Aanvankelijk waren meditatie en werk twee gescheiden werelden. Nu overlappen ze elkaar meer en meer. ‘Het werken aan meer bewustzijn is eigenlijk mijn werk en wat ik bij APPM doe is mijn baan. In mijn relatie met anderen zoek ik naar manieren om mezelf bewuster te maken van mijn handelen. Soms leidt dat ook bij de ander tot een inzicht en dat is mooi meegenomen. Het vanzelfsprekende is dan niet langer vanzelfsprekend. Maar ik ben geen psycholoog en ook geen missionaris!’ Leren Bart wil graag zijn zenleraar Ingrid Roelofs vermelden. ‘Waarom? Omdat ik veel aan haar te danken heb. Door haar wijze lessen besef ik dat alles wat ik weet te danken heb aan iemand anders. Dat inzicht was voor mij een doorbraak, omdat ik daarvóór dacht dat ik alles zelf had gepresteerd. Bewust leren en de
46
Dit is een Japanse scroll, een kalligrafie. De betekenis van de tekens is Kai Katsu, oftewel (vertaald) Spontane Actie. Dat is waar zen voor mij over gaat: in het moment zijn (spontaan) en doen (ervaren).
ander daar credits voor geven is belangrijk. Als ik dat doe, voel ik me verbonden met andere mensen en dat maakt me gelukkig.’
47
korte berichten en effecten van contractpassages en het
Infracontracten: hoe voorkom je vastlopen en hoe trek je ze vlot?
aanbestedingsproces. Ook kwam het opstarten van de samenwerking aan bod en de signalen die erop wijzen dat de samenwerking de verkeerde kant op gaat. Hoe reageer je als manager in zo’n situatie? Wat kun je vervolgens doen om tijdig bij
Infracontracten worden met veel zorg opgesteld,
te sturen of een vastgelopen samenwerking vlot
en ook de samenstelling van teams en onderlinge
te trekken? Opdrachtgevers en opdrachtnemers
samenwerking krijgt tegenwoordig de nodige
stelden zich kwetsbaar op. Ze waren open over
aandacht. Toch loopt geregeld een contract vast.
hun ervaringen, beweegredenen en frustraties,
Wat zijn de oorzaken? En wat kun je doen om dit
maar ook over hun hoop en ambities. Daarbij
te voorkomen of in ieder geval snel op te lossen?
toonden ze het lef om kritisch naar zichzelf en de eigen organisatie te kijken.
APPM en Motion Consult organiseerden een
48
bijeenkomst om opdrachtnemers te inspireren
Concrete resultaten
om anders om te gaan met de dilemma’s
De bijeenkomst leverde een inventarisatie op van
rondom vastgelopen contracten. Aanwezig
concrete signalen en maatregelen. Daarnaast
waren managers van projectenportefeuilles en/
ontstond er meer inzicht in en begrip voor ‘de
of programma’s op het gebied van infrastructuur
andere kant’. De tegenstellingen zijn kleiner
die de mogelijkheid hebben zaken binnen hun
dan gedacht en zowel opdrachtnemers als
organisatie te veranderen. Ze waren zowel van
opdrachtgevers blijken toch echt een gezamenlijk
overheden als uit het bedrijfsleven afkomstig.
doel voor ogen te hebben.
Kwetsbare opstelling
Voor meer informatie over het vlottrekken van
De deelnemers gingen met ons maar vooral met
vastgelopen contracten, neem contact op met
elkaar het gesprek aan over doelen, interpretaties
Jon Bellis via
[email protected]
49
Overheidstaken worden steeds meer overgedragen aan de markt. Dat geldt ook voor het beheer en onderhoud van infrastructuur. De provincie NoordBrabant heeft een grote stap genomen door het beheer en onderhoud van het gehele wegareaal te bundelen in twee prestatiecontracten. APPM verzorgt voor een deel het contractmanagement, begeleidt de organisatie naar de nieuwe manier van werken en bouwt een brug tussen provincie en marktpartijen. We vroegen projectmanager Hans van Zandvoort en hoofd Verkeersbeheer Hans Goossens van de provincie Noord-Brabant naar de eerste ervaringen. Wat betekenen prestatiecontracten voor de eigen organisatie? Wat leveren ze op? En hoe ziet de toekomst eruit? >
Prestatiecontract in de infrastructuur: 50
Zoeken naar een optimum tussen loslaten en zelf doen
51
> In Brabant is het beheer van het ‘groen en grijs’ bij Ballast Nedam neergelegd en de elektrotechniek bij Heijmans. De provincie heeft er bewust voor gekozen niet alles in één megacontract aan te besteden. Projectmanager Hans van Zandvoort van de provincie
Hoe vertaal je begrippen als ‘doorstroming’ en ‘veiligheid’ naar de uitvoering?
is nauw betrokken geweest bij de invoering van de prestatiecontracten: ‘Het is niet raadzaam in één keer over te stappen naar een groot contract. Je moet je
de opdrachtgever’ precies in? Ook hier liggen de
medewerkers meenemen, opleiden en waar nodig
antwoorden op deze vragen voor een deel in een
nieuwe mensen aantrekken. Vervolgens moeten ze
cultuuromslag. Als een vrachtwagen zijn lading heeft
ervaring opdoen met het nieuwe werken. Dat vraagt
verloren, repareer je dan alleen het wegdek of neem
zorg en aandacht en kost tijd.’
je ook meteen de gevallen lading mee? Verder speelt kennis van het areaal een belangrijke rol. Zo deed
Hans Goossens, hoofd Verkeersbeheer bij de provincie,
zich bij een verkeerslicht een kleine storing voor die
wijst op de culturele aspecten: ‘Vroeger werden
tot grote files leidde. Heijmans leert daarvan dat het
werkploegen door ons zelf aangestuurd, nu moeten
betreffende kruispunt gevoelig is voor files en zal in de
we loslaten en vertrouwen op de marktpartij. Daar
toekomst extra snel op storingsmeldingen reageren.
komt bij dat de meeste mensen een technische achtergrond hebben en gewend zijn met hun voeten
Winstpunten
in de klei te staan. Nu toetsen ze vanachter het bureau
Voor een inventarisatie van de voordelen over de volle
op systeem- en procesniveau.’
breedte is het nog te vroeg, toch zijn er al positieve effecten te benoemen. Goossens geeft aan dat de
52
Areaalkennis
interne coördinatiekosten zijn teruggedrongen: ‘Die
Ook de marktpartijen moeten wennen aan de
konden bij de traditionele contracten oplopen tot
prestatiecontracten en het functionele denken. Hoe
30% van het totaal. Dat moet aanzienlijk worden
vertaal je begrippen als ‘doorstroming’ en ‘veiligheid’
verminderd. We zijn er nog niet, maar wel op de
naar de uitvoering? Wat houdt ‘ontzorgen van
goede weg.’ >
53
Een prestatiecontract prikkelt de markt tot een omschakeling van ‘veel doen’ naar ‘goed doen’
Doelgedreven versus budgetgestuurd Goossens denkt niet dat de overheid ooit het beheer volledig uit handen zal geven. ‘De provincie is doelgedreven, de markt budgetgestuurd. Dat zal altijd zo blijven. Je moet het doel niet heilig verklaren, we zullen nooit alle verantwoordelijkheden overdragen. Ook Rijkswaterstaat is daarop teruggekomen, zeker bij risicovolle projecten. Als overheid moet je een inhoudelijke rol blijven vervullen. Daarnaast is de
> De innovaties die de markt introduceert, bevinden
continuïteit bij de overheid beter gewaarborgd omdat
zich vooral op het organisatorische vlak.
wij niet failliet kunnen gaan. Wel kan de markt ons
Een prestatie-contract prikkelt de markt tot een
in grote mate ontzorgen. We zijn gezamenlijk en in
omschakeling van ‘veel doen’ naar ‘goed doen’.
alle openheid op zoek naar een optimum. Wederzijds
Goossens: ‘Minder is meer, maar dan op een positieve
vertrouwen is daarbij van essentieel belang. Het is als
manier. In de zin van een minimum aan inspanningen
met mijn verwarmingsmonteur. Ik heb een zakelijke
met een maximum aan resultaat. Vroeger moesten wij
overeenkomst met hem, maar durf hem wel mijn
de aannemer binnen de perken houden, nu doet hij
huissleutel te geven. Wie het vertrouwen recht doet,
dat zelf.’
heeft een grotere kans op een vervolgcontract. Maar wie het beschaamt, komt er niet meer in.’
Van Zandvoort constateert dat de markt de provincie een spiegel voorhoudt. ‘Je gaat anders naar je areaal
Lees op de volgende pagina’s de reacties van
kijken.’ Hij geeft daarvan een voorbeeld: ‘Ballast
Henri Nas, projectmanager van Heijmans Wegen en
Nedam constateerde dat door de verandering van
Joep Huijstee, directeur beheer Ballast Nedam.
de wegstructuur een parkeerplaats overbodig was geworden. We hebben gezamenlijk besloten die parkeerplaats op te heffen. Dat levert zowel de aan-
54
nemer als de provincie een financieel voordeel op.’
jeroen van griethuysen |
[email protected]
55
56
Henri Nas,
Joep van Huijstee,
projectmanager van Heijmans Wegen
directeur beheer Ballast Nedam
‘De essentie van prestatiecontracten is gebaseerd op
‘De uitdaging voor ons is de gevraagde prestaties te
vertrouwen en vertrouwen moet je opbouwen. Daarnaast
vertalen naar inspanningen. Hoe zet je kwaliteit om
moeten de organisaties aan beide kanten de tijd krijgen
naar kwantiteit? Daar ligt een spanningsveld tussen onze
om zich in het project te kunnen verdiepen.
belangen en die van de overheid. Je moet hierover goed
Om een prestatiecontract te laten slagen, heb je een
met elkaar in gesprek blijven. Zaken die afwijken van
goede Project Startup (PSU) nodig om helder te krijgen
het contract moet je in redelijkheid en billijkheid met
wat je van elkaar verwacht. In Noord-Brabant heeft de
elkaar kunnen oplossen. Prestatiecontracten hebben
PSU geleid tot vijf gezamenlijke hoofddoelstellingen die
een langere duur. Je bouwt een relatie op waarin je
in het projectmanagementplan zijn opgenomen. Maar je
makkelijker kunt geven en nemen.
kunt niet alles vooraf in checklisten vastleggen. Het duurt
Een van de voordelen van prestatiecontracten is dat de
wel een jaar voordat onze organisatie goed is ingespeeld.
bedrijfscontinuïteit beter gewaarborgd is, zeker als het
Voor mij ligt de winst in de gelijkwaardigheid die tussen
een groter areaal betreft. We krijgen meer gelegenheid
opdrachtgever en opdrachtnemer ontstaat. Je kunt zaken
te investeren in mensen en systemen en kunnen
efficiënter organiseren. Zo liepen we vroeger van het ene
doelgerichter, efficiënter en goedkoper werken. Daar
overleg naar het andere. Bij grote projecten was je daar
mogen beide partijen profijt van hebben. Je hebt dan
drie tot vier uur per dag mee bezig, van projectmanager
wel een flexibel contract nodig, dat zodanig is ingericht
tot hoofd uitvoering.
dat er ook nog ruimte is voor gezond verstand en het
Het contract met de provincie steekt goed in elkaar, maar
meenemen van leermomenten. Dat je nu plotseling de
er is nog meer te winnen. Ik denk dat het goed is om de
kans zou krijgen om grote technische innovaties door te
winst uit optimalisaties te verdelen tussen opdrachtgever
voeren, is een illusie. Wel maak je een stap voorwaarts
en opdrachtnemer. De overheid krijgt dan ook een
doordat je het beste van twee werelden met elkaar
prikkel om zich in te spannen voor het slagen van de
combineert. De scherpte van een aannemer met het
optimalisaties. Afspraken hierover zullen op korte termijn
maatschappelijke verantwoordelijkheidsgevoel van de
worden gemaakt.’
overheid. En dat is goed voor de BV Nederland.’
57
Het Tweede Hoogwaterbeschermingsprogramma (HWBP-2) kenmerkt zich door grote, complexe projecten met spijkerharde planningen. Voor het behalen van de deadlines is het niet zozeer belangrijk om te focussen op de interne processen, als wel op de projectomgeving. Daar liggen de knelpunten die bepalen of je je planning haalt. Wie flink in het omgevingsmanagement investeert, krijgt dat verderop uitbetaald in de vorm van meer kwaliteit en een besparing op tijd
58
Omgevingsmanagement in HWBP betaalt zich dubbel en dwars terug
en geld. >
Foto: beeldbank Rijkswaterstaat, Harry van Reeken
59
> Hoe de waterveiligheid technisch gerealiseerd gaat worden, is natuurlijk belangrijk. Toch wordt een planning alleen gehaald als het projectmanagement ook vat heeft op de tientallen kleinere en grotere vraagstukken in de omgeving van de dijkverzwaring en op de belangen die daar spelen. Dat kleine huisje dat op tien meter van de dijkvoet staat maar wel een rijksmonument is. Het verderop gelegen Natura
Wie de details over het hoofd ziet, kan maanden vertraging oplopen en in dure procedures terechtkomen
2000-gebied waarvoor beschermende maatregelen moeten worden getroffen als er geheid gaat worden.
variantenverkenning. Hier zit de kennis van het gebied
De details maken het verschil. Wie ze over het hoofd
en ook vaak de oplossing. In de interactie tussen
ziet, kan maanden vertraging oplopen en in dure
omgeving en techniek is veel te winnen; het is geen
procedures terechtkomen.
gevecht, maar biedt de kans om de kwaliteit van je eindproduct te verbeteren. Bovendien, wie geen ruim
Vroeg in beeld
baan maakt voor de wensen van de omgeving, laadt
De omgevingsmanager is degene die de belangrijke
algauw de verdenking op zich geen oog te hebben
‘details’ in kaart brengt. De fysieke omgeving, zoals
voor andermans belangen.
kabels en leidingen en objecten die in de invloedsfeer van het project liggen. De bestuurlijke omgeving,
Broedseizoen
want daar moeten de besluitvormingsprocessen
In de praktijk komen we mooie voorbeelden tegen
worden gestroomlijnd. Hoe vroeger en hoe completer
van kwaliteitsverhoging dankzij de betrokkenheid
deze ‘omgevingen’ helder zijn, hoe kleiner de kans op
van de directe omgeving. Zo is er een waterkering
verrassingen die het proces verstoren.
ontworpen in de vorm van traptreden. De waterkering wordt daardoor lager én krijgt in het dorp de functie
60
Interactie
van een ontmoetingsplek en tribune.
Ook bewoners, bedrijven en belangengroepen
Partijen die serieus genomen worden, veranderen
verdienen een plaats voorin het proces, al bij de
van tegenstanders in medestanders. Er moest een >
61
Zaak is de omgevingsmanager vroegtijdig te betrekken, nog voordat de technische oplossing is bedacht 62
63
> dijk worden aangelegd in een Natura 2000 gebied. De voorzitter van de natuurorganisatie waarschuwde het waterschap dat ze snel moest maaien omdat het broedseizoen voor weidevogels eraan kwam. Schijnbaar een futiliteit, maar wel één waarmee maanden vertraging werd voorkomen. Snel aan de slag
Een project dat gedragen wordt door de omgeving, maakt Nederland niet alleen waterveiliger maar ook mooier
De focus op de projectomgeving impliceert dat de omgevingsmanager een volwaardige rol heeft in
in kaart en kwantificeren deze. Vervolgens worden
het IPM-projectteam, al in de verkenningsfase van
ze geborgd in de contracten met ingenieursbureaus,
de dijkversterking. Zaak is de omgevingsmanager
aannemers en leveranciers. Een goede voorbereiding
vroegtijdig te betrekken, nog voordat de technische
kost tijd en geld, maar betaalt zich terug verderop
oplossing is bedacht. Hoe eerder hij aan de slag kan,
in het proces. Geen tijdrovende vertragingen bij
hoe meer hij kan bereiken. In het trechtervormige
vergunningaanvragen, geen dure aanpassingen in
besluitvormingsproces wordt de bewegingsvrijheid
de techniek, minder zienswijzen. Een project dat
steeds kleiner en aanpassingen steeds duurder.
gedragen wordt door de omgeving, omdat het daarmee daadwerkelijk rekening houdt, maakt
Terugverdienen
Nederland niet alleen waterveiliger maar ook
Idealiter combineert de omgevingsmanager harde
mooier.
projectkennis met zacht empathisch vermogen richting de bestuurlijke en maatschappelijke omgeving. Bij APPM geloven we van oudsher in de meerwaarde van het vroegtijdig en maximaal betrekken van de
64
omgeving. Daar sturen we in al onze projecten actief
maartje rieter |
[email protected]
op. We halen de benodigde informatie op en vertalen
geert jan zweegman |
die in het proces, brengen kansen en bedreigingen
[email protected]
65
Herstructurering Te Werve: ‘Samenwerken is niet lastig, samenwerken is leuk’
66
Te Werve in Rijswijk is een naoorlogse uitbreidings-
inblazen en vroegen APPM de basis te leggen voor
wijk. Veel kleine portiekwoningen waarvan de staat
een nieuwe aanpak en een nieuwe manier van
van onderhoud matig is. Veel verhuisbewegingen
samenwerken. Marion Wendel (Rijswijk Wonen) en
en weinig buurtbinding. En een openbare ruimte
Frank Gosens (gemeente) zijn enthousiast over het
die moet worden opgewaardeerd. Gemeente en
resultaat: door initiatieven te combineren blijkt
corporaties willen de herstructurering nieuw leven
ook in deze tijd veel mogelijk. >
67
> APPM organiseerde twee workshops. Daarvoor waren naast de gemeente en Rijswijk Wonen ook corporatie Vidomes en Stichting Welzijn Rijswijk uitgenodigd. De workshops kenmerkten zich door een open, informele sfeer,’ aldus Marion Wendel, ‘maar APPM zorgde ervoor dat we de doelen geen moment uit het oog verloren.’ Meteen uitvoerbaar Uit deze snelkookpan rolden drie ‘stippen op de horizon’: Groen, Buurtkracht en Gevarieerde doelgroepen. Frank Gosens noemt het basisprincipes: ‘Het is een flexibele aanpak. De stippen zijn handvatten. Ze geven richting aan je handelen, zonder dat is vastgelegd hoe je je doelen precies gaat bereiken.’ Door initiatieven te combineren kwamen de deelnemers tot meer dan twintig projecten, met
Door initiatieven te combineren, kwamen de deelnemers tot meer dan twintig projecten 68
daaronder weer meerdere deelprojecten. Per (deel) project is aangegeven welke partijen aan zet zijn. Gosens benadrukt het realiteitsgehalte van de plannen: ‘In het verleden gingen we uit van wat we zelf wilden. Bovendien lag er tussen planvorming en uitvoering te veel tijd, waardoor je ingehaald werd door de werkelijkheid. Nu focussen we op de kansen en mogelijkheden van de wijk en zijn de projecten sneller uitvoerbaar.’ >
69
> Elkaar versterken Minstens even belangrijk vinden Wendel en Gosens dat dankzij de workshops nieuw linkjes en netwerken zijn ontstaan. Frank Gosens: ‘Wat mij verraste was dat er zoveel gebeurt op dezelfde plek. Zowel binnen de gemeentelijke organisatie als daarbuiten. We weten nu wie wat doet en hoe initiatieven elkaar kunnen versterken. Bijvoorbeeld het verbeteren van het groen, het oplossen van de parkeerproblemen, de herinrichting van de openbare ruimte en woningbouwontwikkelingen.’ Marion Wendel voegt daaraan toe dat de workshops ook tot nieuw elan hebben geleid. ‘Er is een gemeenschappelijk enthousiasme voor Te Werve ontstaan. We zijn gaan houden van de wijk als geheel. Elke professional wil wat voor de wijk betekenen en weet nu dat hij er niet alleen voor staat.’ Bewaken en sturen APPM heeft geadviseerd de samenwerking te borgen in een slagvaardige organisatie die stuurt op hoofdlijnen. Er is een centraal regieteam gevormd, met daarin Frank Gosens en Marion Wendel, drie programmacoördinatoren en twee communicatieadviseurs. Het regieteam komt één keer per maand bijeen. Het bewaakt de voortgang en samenhang en benoemt belemmeringen en kansen. Per
70
stip is een coördinator benoemd, die voor zijn stip >
We focussen op de kansen en mogelijkheden van de wijk en de projecten zijn meteen uitvoerbaar
71
> het overzicht houdt op de projecten en de verbanden daartussen. Frank Gosens: ‘Een organisatie die bewaakt en stuurt, zonder te verzanden in details en zonder dat de samenwerking op zich te veel tijd vraagt.’ Heel normaal Volgens Marion Wendel zal de samenwerking alleen maar groeien. ‘Er is heel veel kracht en energie in de wijk, zowel bij professionals als bewoners. De uitdaging is die te kanaliseren, zodat je tot resultaten komt. Er is een fundament gelegd van waaruit weer nieuwe verbanden en nieuwe initiatieven ontstaan. Dankzij de workshops zijn we alerter geworden op de mogelijkheden.’ Frank Gosens: ‘In de oude situatie deed iedereen zijn eigen ding. Lekker overzichtelijk, binnen je eigen budget en je eigen termijn. Maar samenwerking is niet lastig, samenwerking is leuk. Wat we nu doen, is eigenlijk heel normaal. En als je concludeert dat het normaal is, ben je goed bezig.’
72
We weten nu wie wat doet en hoe initiatieven elkaar versterken
frank van vliet |
[email protected] jantien van den berg |
[email protected]
73
Vastgoedeigena ren bereid tot samenwerking op gebiedsniveau
74
Als partijen in een gebied hun krachten bundelen
op één lijn te krijgen. Anno 2013 is de
en denken en handelen alsof ze één eigenaar
bereidheid tot samenwerking groter en zien
zijn, kunnen ze veel meer bereiken. Vanuit die
we zelfs dat het samenvoegen of ruilen van
gedachte is de Urbanisator ontstaan. Toen we ruim
vastgoed bespreekbaar is. Twee voorbeelden:
twee jaar geleden met dit initiatief begonnen,
kantoorterrein de Pallisade bij Vianen en
kostte het nog veel overtuigingskracht partijen
Leiden Lammenschans. >
75
> De Palissade is een in potentie sterk gebied. De kwaliteit van de openbare ruimte en het vastgoed is goed, de ligging direct aan de A27 en vlakbij Utrecht prima. Toch kampt een deel van de vastgoedeigenaren met leegstand. Twee van hen
SamenvoegenDe of Olympische ruilen van vastgoed is steeds Spelenald vaker bespreekbaar
vroegen de Urbanisator te onderzoeken welke mogelijkheden er voor samenwerking waren. Na
Herverkaveling
een eerste bijeenkomst bleken eigenaren interesse
Leiden Lammenschans is een verouderd bedrijven-
te hebben in de oprichting van één gebiedsfonds.
terrein direct grenzend aan het oostelijk deel van de
Voordeel daarvan is dat het kansen biedt om
stad. Er zijn enorme kansen om hier een gemengd
vanuit een sterk gebiedsconcept te werken. Ook
stedelijk programma te introduceren, met een
verruilt het de onderlinge prijsconcurrentie voor
veelheid aan functies. Voor de transformatieopgave
gezamenlijke werving.
heeft de gemeente Leiden samen met Soeters van Eldonk architecten een krachtige ontwikkelstrategie
76
Stap vooruit
opgesteld. De ontwikkelstrategie geeft duidelijk
De oprichting van een gebiedsfonds op korte
richting maar heeft flexibele kaders. In het
termijn, stuitte op te veel obstakels. Dat een aantal
plan wordt gestuurd op meerwaarde voor heel
beleggers ons vroeg om deze mogelijkheid te
Lammenschans, over de kavelgrenzen heen.
verkennen, beschouwen we echter als een enorme
Ondernemers en eigenaren zijn hierover positief
stap voorwaarts. De samenwerking krijgt nu gestalte
in gesprek met de gemeente, waaruit blijkt dat
via een door ons opgesteld actieplan. Het bevat
ze bereid zijn om voor een nieuwe benadering
onder meer een voorzet voor een gebiedsconcept
te kiezen. De Urbanisator en Kadaster delen hun
en voorstellen om de werk- en verblijfskwaliteit
ervaringen uit andere gebieden met de direct
op de Palissade te verbeteren. Daarnaast is ons
betrokkenen, om de kans op ruilen of samenvoegen
voorstel overgenomen om een gezamenlijke
van bezit zo groot mogelijk te maken. Dan kan
marketingstrategie te ontwikkelen.
binnen het gebied een flinke kwaliteitsverbetering worden gerealiseerd. >
77
De samenwerking in een gebiedsfonds is slagvaardiger, eenvoudiger en duurzamer
78
Illustratie: Soesters van Eldonk architecten
79
Het opzetten van samenwerking vergt extra tijd en aandacht en is een vak apart
vroeger onbespreekbaar, nu gaat de discussie over het wegnemen van belemmeringen, bijvoorbeeld bij de banken of buitenlandse aandeelhouders. Partijen beseffen ook dat het opzetten van samenwerking extra tijd en aandacht vraagt en een vak apart is. Een sterke procesaanpak waarin de inhoudelijke hindernissen worden genomen is van essentieel belang. Enthousiasme, vaart in het proces en doorzettingsvermogen zijn essentieel. We geloven
> Gebiedsfonds
dat echte samenwerking de sleutel tot succes is,
Samenwerking op gebiedsniveau kan op ad hoc-basis,
om Nederland mooier te maken en dus ook om de
per initiatief plaatsvinden. Dat is de kortste klap, maar
kwaliteit van werkgebieden te verbeteren. Vanuit die
tevens het minst duurzaam. Aan het andere eind
overtuiging lukt het steeds vaker partijen aan tafel te
van het spectrum bevindt zich de meest vergaande
krijgen en te houden.
vorm van samenwerking, namelijk de oprichting van een gebiedsfonds. Opstarten kost meer tijd, maar
Met de Urbanisator (www.urbanisator.nl)
eenmaal gereed, is de samenwerking slagvaardiger,
verenigen we vastgoedeigenaren en huurders
eenvoudiger en duurzamer. In Nederland is de High
op bedrijventerreinen en kantorenparken. Doel
Tech-campus van Eindhoven een mooi voorbeeld. De
is vanuit gezamenlijkheid en op gebiedsniveau
kwaliteit wordt bewaakt door één partij, die stuurt op
leegstand te voorkomen dan wel op te lossen en
één duidelijke propositie. Met succes, want er is geen
waardeontwikkeling tot stand te brengen.
leegstand. Tijd rijp Wat we in Vianen en Leiden constateren, is dat samenwerking steeds meer vanzelfsprekend wordt.
80
Het opzetten van bijvoorbeeld een gebiedsfonds was
hilco van der wal |
[email protected]
81
Colo fon Nummer 19 · jaargang 9 · winter 2013 - 2014
uitgave APPM Management Consultants Redactie Anne Verschraagen Monique Nales Pepijn van Wijmen Tekst Vincent Westzaan Vormgeving 52 graden noorderbreedte Drukwerk Druno en Dekker Productie APPM Alles uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of overgenomen onder voorwaarde van bronvermelding.
Spicalaan 8 2132 JG Hoofddorp t 023 5621630
Marksingel 2c 4811 NV Breda t 076 5210639
[email protected] www.appm.nl
Röntgenlaan 19c 2719 DX Zoetermeer t 079 3600044
83
appm nieuwsbrief 19 winter 2013 - 2014
84
