1
2 CENTRAAL
GO
STATION
IJ OEVERS GO IJ OEVERS is een vier uur durende fietstocht over de oude haventerreinen langs het IJ. Deze kaden en oevers zijn de afgelopen twee decennia getransformeerd van verlaten havengebieden tot complete nieuwe moderne stadswijken. Het is een bijna 10 kilometerlange fietstocht, met verschillende mogelijkheden om te genieten van bijzondere architectuur, moderne stedenbouw, maar ook lekker uit te rusten op een terras met uitzicht over water. Wij adviseren GO IJ OEVERS fietsend af te leggen. (reserveer een OV-Fiets bij het Centraal Station en of huur een fiets bij De Baron op de Overtoom) www.debaron.nl
Het begin en eindpunt van GO IJ OEVERS is het Centraal Station. Dit station is na veel touwtrekkerij aan het eind van de 19de eeuw op een kunstmatig aangelegd eiland in IJ gebouwd. De handel- en havenactiviteiten voor de stad nemen toen enorm toe en er is behoefte aan meer vervoerscapaciteit. Het is uitdrukkelijk de bedoeling dat vervoer over water en spoor goed op elkaar aan kunnen sluiten. Door de aanleg van het station op drie kunstmatige eilanden in het IJ, wordt voorkomen dat de oude stad doorsneden wordt met spoorlijnen. Het gebouw is in neo-gotische stijl in 1882 door de architect Cuypers gebouwd. (bekend van het Rijksmuseum) Cuypers laat het station door zijn stijlkeuze meer lijken op een kasteel dan een utilitair gebouw. De stationsoverkappingen passen wel bij de functie van het gebouw. Aan de oostzijde van het station is het Koningspaviljoen (tegenwoordig de Koninklijke wachtkamer) te vinden, compleet met inpandige parkeerplaats (oorspronkelijk voor een koets, nu voor een auto). Met de twee torens aan weerszijde van de kap lijkt het station net een "nieuwe stadspoort".
1 DE HUURFIETS Let op! Fietsen in Amsterdam lijkt leuk, ontspannen en gemakkelijk, maar vergt voor diegene die het niet gewend is, veel oplettendheid. Met het volgen van de volgende tips maakt u de tour meer ontspannen, ziet u meer en komt u heelhuids terug. Concentreer u als u fietst op het verkeer. Stop als u iets wil bekijken. Zet de fiets altijd op slot en vast aan een paal. Fiets alleen en niet met meerdere personen naast elkaar. Overleg en praat als u gestopt bent met fietsen. Niet telefoneren en fietsen tegelijk. Altijd schuin de trambaan oversteken, een fietswiel past precies in de rails. Nooit het fietsgedrag van de Amsterdammer imiteren. De route voert van het oostelijk havengebied via de nieuwbouw bij het CS, de Westerdokstrook naar het westelijk havengebied. Ten slotte naar de overkant van het IJ.
Fiets achter het station in oostelijke richting langs het IJ.
2
langs het IJ bieden net op tijd prachtige, nieuwe mogelijkheden. In 2001 wordt de Jan Schaeferbrug over de IJhaven die dwars door het gebouw heen loopt geopend. Pakhuis de Zwijger maakt evenals Pakhuis Amsterdam en Pakhuis Wilhelmina deel uit van het renovatieproject aan de zuidelijke IJoevers. De Jan Schaeferbrug (brug nr. 2000) verbindt de Piet Heinkade met het Java-eiland. De brug is ontworpen door Ton Venhoeven en genoemd naar de Amsterdamse politicus en wethouder Jan Schaefer. Hij is een politicus die zich weinig aantrekt van de heersende mores. Zo gaat hij meestal in een spijkerpak gekleed. Hij is fervent voorstander van helder taalgebruik in de politiek en in de ambtenarij. Bekende uitspraken: "Is dit beleid of is hier over nagedacht?" en "In geouwehoer kan je niet wonen”. Het is geen beweegbare brug in de traditionele zin, maar om de grote zeilschepen die tijdens Sail Amsterdam in de IJhaven afmeren doorgang te verlenen kan het middendeel tijdelijk verwijderd worden.
3 MUZIEKGEBOUW Met de opening van Het Muziekgebouw aan 't IJ in 2005 is Amsterdam niet alleen een concertzaal maar een groot terras aan het IJ rijker. De programmering van dit ‘Concertgebouw voor de ste 21 eeuw’ is gericht op eigentijdse klassieke muziek en daaraan gerelateerde activiteiten. Het gebouw ligt boven de IJtunnel en is ontworpen door het Deense architectenbureau Nielsen, Nielsen & Nielsen, 3XN. Samen met de aangrenzende gebouwen van de Passengers Terminal, het City-Harbour Hotel en de IJ-Toren vormt het ensemble een landmark aan het begin van de oostelijke havenoever. Fiets langs de gebouwen tot pakhuis de Zwijger
Fiets onder het Pakhuis door over de brug Java eiland op. Kies voor een slingerende route van midden over naar de kade over de dwarsgrachtjes en weer terug naar het midden van het eiland.
4 PAKHUIS DE ZWIJGER EN
5
JAN SCHAEFERBRUG
JAVA EILAND
Met de aanleg van dit eiland in het IJ wordt eind van de 19e eeuw begonnen. Aanvankelijk is het een golfbreker voor de Oostelijke Handelskade, net als het naastgelegen KNSM-eiland. Later wordt het uitgebreid met de IJkade, en opgehoogd met baggerspecie uit het Noordzeekanaal. Op het haventerrein dat zo ontstaat vestigt zich onder meer de Stoomvaart Maatschappij Nederland die lijndiensten op Nederlands-Indië onderhoudt. Na
Pakhuis de Zwijger is de poort naar Amsterdams nieuwe woonwijken in het IJ geworden. Het is in 1933/34 gebouwd als koelpakhuis voor de opslag van bederfelijke waar in de stijl van het Nieuwe Bouwen gebouwd. Nadat het zijn oorspronkelijke functie verliest, staat het enige tijd leeg en dreigt het te worden gesloopt. De nieuwbouwplannen
3
de Tweede Wereldoorlog valt in de jaren vijftig de handel op de Oost vrijwel stil als gevolg van de dekolonisatie van Indonesië. In de jaren tachtig nemen krakers, kunstenaars en stadsnomaden bezit van het gebied. Het kost de gemeente moeite en verschillende ontruimingsacties om in de jaren negentig te kunnen starten met de herontwikkeling tot woonwijk, naar een plan van de Amsterdamse architect Sjoerd Soeters. Alle bebouwing wordt gesloopt, op een gebouw van de Samenwerkende Havenbedrijven (SHB) na.
6 KNSM EILAND
Op dit deel van het haventerrein vestigt zich in 1903 de KNSM die tenslotte de hele Surinamekade en Levantkade omvat. In 1956 viert KNSM nog het 100-jarig bestaan, maar vervolgens zet de neergang in, door de dekolonisatie van Nederlands-Indië en doordat van stukgoed wordt overgeschakeld op containertransport. De activiteiten worden geleidelijk naar het Westelijk Havengebied verplaatst of gestaakt. In de jaren negentig wordt het gebied herontwikkeld tot woonwijk, naar een masterplan uit 1988 van de architect Jo Coenen, die ook zelf het Emerald Empire op de kop van het eiland ontwerpt. Anders dan op het Java-eiland wordt op het KNSM-eiland een deel van de oude havengebouwen gehandhaafd, zoals het kantinegebouw, de dokterswoningen, Loods 6, het douanegebouw en het kantoor van de Rijn Scheepvaart Maatschappij. De vertrekhal voor de 1ste klas passagiers de Kompaszaal is inmiddels in ere hersteld (restaurant met terras) en een wonderschoon voorbeeld van een jaren vijftig interieur.
Aan de noordzijde van het eiland loopt een ontsluitingsweg, en het eiland wordt doorsneden door vier grachtjes (anno 1995) met postmodernistische grachtenhuizen van verschillende architecten, en fiets- en loopbruggetjes van Guy Rombouts en Monika Droste. Aan de oostzijde sluit het Java-eiland via twee gebouwen van het Zwitserse bureau Diener & Diener en het Azartplein. Fiets door over de brede KNSM laan het volgende eiland op. Fiets tot aan het einde van het eiland en rond het Emerald Empire gebouw. Fiets langs de Levantkade terug.
De verbindingsdam over fietsen direct linksaf Sporenburg via de Jan van Hengelstraat tot aan de kop uit fietsen. Langs de panamakade tot aan de rode verbindingsbrug fietsen.
4
8
LlOYD HOTEL
7 SPORENBURG EN BORNEO-EILAND Het Lloyd Hotel is een hotelgebouw op het Lloydcomplex dat in opdracht van de Koninklijke Hollandsche Lloyd (KHL) is gebouwd. Het gebouw is in 1918 in een eclectische stijl, met invloeden van de Amsterdamse School ontworpen door architect Evert Breman. Na gebruik als landverhuizershotel, vluchtelingenopvang, huis van bewaring, jeugdgevangenis en verzamelgebouw van kunstenaarsateliers, doet het tegenwoordig dienst als hotel. Het is een rijksmonument. Na 1989 is het gebouw een tijdlang verwaarloosd. Het dient onder meer als atelierruimte voor kunstenaars uit het voormalige Joegoslavië. In 1996 schrijft de gemeente Amsterdam een prijsvraag uit voor een nieuwe bestemming van het gebouw. Het beste idee zou het recht op koop krijgen. De ontwerpster Suzanne Oxenaar en historicus Otto Nan winnen met een ontwerp voor een hotel annex "culturele ambassade" die de cultuur in Amsterdam bij de bezoekers bekend moet maken. Het architectenbureau MVRDV krijgt de opdracht het ontwerp te realiseren. In het gebouw, waar 1 en 5 sterren-kamers op dezelfde centrale hal uitkomen, wordt voortdurend gespeeld met het spanningsveld tussen publiek en privé. Aan de inrichting werken onder meer Claudy Jongstra, Atelier van Lieshout, Christoph
De bebouwingsdichtheid van de historische binnenstad is uitgangspunt van de wijze waarop beide smalle schiereilanden zijn bebouwd. Het stedenbouwkundig plan is van Landschapsarchitect Adriaan Geuze van bureau West 8. De dichte bebouwing van de beide eilanden wordt onderbroken door twee grote gebouwen, superblokken. Zij fungeren echt als blikvanger. The Whale van Frits van Dongen, de Architecten Cie., is aan de voet van het eiland het opvallends. De walvisvorm is gevolg van wens om zonlicht op elk tijdstip van de dag zo diep mogelijk in het blok door te laten dringen.
Op Borneo zorgt de hoge dichtheid aan woningen, 70 per hectare, voor het stedelijk karakter van het gebied. Tuinen zijn op de eilanden niet te vinden, maar wel patio’s, loggia’s en balkons. Samen met veel binnenhoven, dakterrassen, serres en een recreatiesteiger aan de Borneokade zorgt dit bij mooi weer voor een mediterrane sfeer. Landschapsarchitect Adriaan Geuze van bureau West 8 is verantwoordelijk voor de groene omgeving.
Seyferth, Ineke Hans en Richard Hutten mee. Langs de kade fietsen tot aan Pakhuis de Zwijger. Linksaf de Katteburgerstraat infietsen. Langs het scheepvaartmuseum tot aan het Kattenburgerplein rijden.
Via de Stuurmankade naar de kop van het eiland fietsen; via de Scheepstimmerstraat tot halverwege fietsen. Over het water de Stuurmankade afrijden; via de Borneokade het eiland verlaten. Dan de van Eesterenlaan volgen; met de bocht mee de Handelskade opfietsen.
5
10 SCHEEPVAARTHUIS
9 SCHEEPVAARTMUSEUM EN NEMO U bent gefietst over één van de Oostelijke Eilanden. Deze zijn in 1650 aangelegd, gedeeltelijk aangeplempt in het IJ en gedeeltelijk gegraven in de destijds oostelijk gelegen weilanden. Van oudsher waren hier vanwege de gunstige ligging bij het IJ veel scheepswerven en toeleveringsbedrijven. Ook langs dit stuk van de route is het scheepvaart en handel wat de klok slaat. Het markantste gebouw is 's Lands Zeemagazijn, waar sinds 1973 het Nederlands Scheepvaartmuseum is gevestigd. De architect Renzo Piano is de ontwerper van het NEMO. Hij laat zich voor het ontwerp van het gebouw inspireren door zijn plek op de buis van de IJ tunnel en de locatie aan de haven. Het gebouw lijkt op de boeg van een schip. Het is In 1997 geopend en het grootste science center van Nederland, met vijf verdiepingen vol wetenschappelijke en technologische doe- en ontdekdingen.
Dit gebouw uit 1913 behoort tot een van de mooiste Amsterdamse school bouwwerken van de stad en hoort absoluut in GO IJ OEVERS thuis. De opdrachtgevers voor het immense kantoor zijn zes rijke Amsterdamse rederijen. Voor de bouw richten zij een naamloze vennootschap op, de NV Kantoorgebouw ‘Het Scheepvaarthuis’, met een kapitaal van 1.000.000 gulden. Het gebouw is gepland op een perceel van 1400 vierkante meter. Het ontwerp en de uitvoering van het pand is in handen van de gebroeders Van Gendt. De architectonische vormgeving laten zij over aan de toen nog vrij onbekende Amsterdamse School architecten Van der Mey, de Klerk en Kramer. Daarnaast werkt een grote groep kunstenaars mee aan de talrijke decoraties van zowel exterieur als interieur van het gebouw. Het pand dient als praktisch, modern en functioneel kantoorgebouw en verwijst in vorm en door haar decoratie naar de rijke scheepvaarttraditie van Nederland. In het bijzonder het rijk gedecoreerde centrale trappenhuis en de directievertrekken.
Met de fiets de Prins Hendrikkade afrijden tot de Oosterdokskade. Oversteken naar de Binnenkant..
6
De Prins Hendrikkade in westelijke richting afrijden. U heeft zicht op de OBA en fietst langs de Sint Nicolaaskerk (schutspatroon van de zeelieden) voor het Centraal Station langs. Bij de Martelaarsgracht oversteken, het fietspad naar beneden volgen, rechts de steile brug op, onder het spoor door naar het IJ. Linksaf bij de bocht de Westerdokskade opfietsen, rechts de brug over.
12 SILODAM
11 WESTERDOKSTROOK
e
De Silodam is eind 19 eeuw als een ca. 300 meter lange strekdam in het westelijk havengebied van Amsterdam aangelegd. Langs de Silodam staan twee voormalige graansilo's die nu dienstdoen als appartementengebouwen. De graansilo Korthals Altes uit 1896, beter bekend als de Stenen Silo, is ontworpen door Klinkhamer en bestaat uit 60 schachten met elk een oppervlak van 15m². Als de Stenen Silo te klein wordt, bouwt men in 1952 er een Betonnen Silo naast. De Stenen Silo wordt in 1996 tot rijksmonument. Rond de eeuwwisseling worden de silo's omgebouwd tot appartementengebouwen. In 1998-2002 wordt aan de kop van de Silodam een modern appartementengebouw neergezet, ontworpen door het architectenbureau MVRDV. Het gebouw, meestal kortweg Silodam genoemd, staat vrij in het water, vijf meter van de kadewand, en is ontworpen als een soort enorme ladekast, waarbij elke "lade" een ander woningtype bevat. Deze zelfstandige units bestaan ieder uit 4 tot 8 gelijksoortige woningen en vormen een soort minibuurten binnen het gebouw. De veelkleurige gevel doet denken aan een volgeladen containerschip.
De Westerdokstrook is de meest recent strook nieuwbouw langs het IJ. De vier grote bouwblokken; Westerkaap I en II, de VOC Cour en la Grande Cour door verschillende architecten vormgegeven vormen een dichte strook bebouwing langs het IJ. De verkaveling en de architectuur van elke blok zijn anders. Fietsend langs deze kade heeft u zicht op de westelijke eilanden die een wereldje op zichzelf vormen. Van oudsher zijn er op de Westelijke eilanden, oorspronkelijk het Voor-, Midden- en Achtereiland geheten, scheepswerven geweest. In tegenstelling tot de Oostelijke Eilanden zijn de scheepswerven en pakhuizen op de Westelijke eilanden niet bij de VOC of de Admiraliteit van Amsterdam betrokken, maar bij de WIC en de handel op de Levant en de Oostzee. In de pakhuizen wordt haring, graan, tabak, wijn, zout, ansjovis, kattenhuiden, pek en teer opgeslagen. De Silodam, de Zoutkeetsgracht, de Bokkinghangen, de Nieuwe Teertuinen en de Breeuwerstraten danken hun naam aan de daarmee verbonden activiteiten. Als u nog even tijd heeft is het beslist de moeite waard om wat dwalend te fietsen over de eilanden en via de Zandhoek, Grote Bickersstraat, Prinseneiland via de Vier Windenstraat en de Barentszstraat naar het Stenen Hoofd te fietsen.
7
Op de fiets stappen Silodam afrijden en rechtsaf de Van Diemenstraat infietsen tot aan de brug.
13 PAKHUIS HET VEEM
De industriële gebouwen van de NDSM trekken de aandacht van kunstenaars en creatieve bedrijven die zich inspannen voor behoud van de unieke scheepswerf als broedplaats voor creatieve ondernemingen en mediabedrijven. Architect Trude Hooykaas is in het bijzonder gefascineerd door het Kraanspoor. Een kolossaal betonnen platform aan de kade in het IJ voor het afbouwen van schepen. Zij ziet een interessante basis voor een kantoorgebouw boven het water en lanceert met haar bureau de eerste ontwerpen.
Pakhuis Het Veem is een van de eerste in onbruik geraakte industriële gebouwen langs het IJ dat een nieuwe functie krijgt. Het eind negentiendeeeuwse pakhuis is een van de eerste ‘moderne’ pakhuizen in het Westelijk havengebied, met elektrisch aangedreven kranen en liften, vlakke vloeren met ruime afmetingen gedragend oor gietijzeren kolommen en een groot belastingsvermogen. Voor detaillering is aan de straatzijde voor neoromaanse elementen gekozen en aan de kadekant vooral gekeken naar de historische Amsterdamse pakhuisgevels. Het pand is een bedrijfsverzamelgebouw en in gebruik door een groep culturele ondernemers. De fiets pakken de brug over direct rechtsaf tot aan het pontveer fietsen. Over naar noord aan de andere kant van het IJ.
14 KRAANSPOOR
15 EYE FILM INSTITUUT
Langs de IJ oevers in Noord hebben lang twee grote scheepswerven gefunctioneerd. Een nieuwbouw, ADM en een reparatiewerf NDSM.. Voor beide werven is de crises in de scheepsbouw van de jaren 70 dramatisch. De ADM verdwijnt en voor de NDSM-werf lopen de activiteiten sterk terug. Voor het gebied worden nieuwe bestemmingen gezocht met de nadruk op bedrijfshuisvesting, kantoren en woningbouw.
Nieuw geopend en een groot succes! Met name de opzienbarende architectuur van Delugan Meissl Associated Architects, vier mooie filmzalen, een tentoonstellingszaal van 1.200 m² en het terras met uitzicht over het IJ zijn een voltreffer. De fiets pakken richting Klaprozenweg fietsen. Fiets tot aan de Ridderspoorweg en fiets langs het IJ naar het filmmuseum. Vandaar met de pont terug naar het Centraal Station.
www.gotoursamsterdam.nl
© art ideacultuurmakelaar 8
Punten voor google a. Centraal Station b. Muziekgebouw aan 't IJ, Piet Heinkade, Amsterdam c. Jan Schaeferbrug, Oostelijk Havengebied, Amsterdam, Noord-Holland d. Kratontuin, Zeeburg e. Venetiëhof, Oostelijk Havengebied, Amsterdam f. Verbindingsdam, Oostelijk Havengebied, Amsterdam g. J.F. van Hengelstraat, Oostelijk Havengebied, Amsterdam h. Stuurmankade, Oostelijk Havengebied, Amsterdam i. Borneokade, Oostelijk Havengebied, Amsterdam j. Borneolaan k. Oostelijke Handelskade, Oostelijk Havengebied, Amsterdam l. Kattenburgerstraat, Oostelijke Eilanden en Kadijken, Amsterdam, Noord-Holland m. Kikkerbilsluis n. Grand Hotel Amrâth Amsterdam, Prins Hendrikkade, Amsterdam o. Martelaarsgracht p. De Ruyterkade q. Westerdoksdijk r. Silodam, Houthavens, Amsterdam s. Pontsteiger t. IJ Kantine, Mt. Ondinaweg, Amsterdam u. Kraanspoor, Buiksloterham, Amsterdam v. Ridderspoorweg w. Ljpromenade 1 x. Centraal Station
9
10
