SGSCC (SERIEUZE GAMES VOOR SOCIALE EN CREATIEVE VAARDIGHEDEN)
GIDS VOOR SOCIALE VAARDIGHEDEN EN CREATIVITEIT
Uitgeverij “Blakom” Plovdiv, 2015 1
GIDS VOOR SOCIALE VAARDIGHEDEN EN CREATIVITEIT Plovdiv, 2015 Eerste editie Het SGSCC (Serieuze Games voor Sociale en Creatieve Vaardigheden – 531134-LLP-1-2012-1-BGKA3-KA3MP) project is gedeeltelijk gefinancierd door het Levenslang Leren programma. Deze communicatie geeft de mening van de auteur(s) weer, en de Commissie kan niet verantwoordelijk worden gesteld voor het gebruik dat kan worden gemaakt van de informatie die erin is vervat.
Auteurs: Prof. Rumen Stamatov, PhD, Assoc. Prof. Svetlana Sariyska, Maria Goranova, Petya Grudeva Eerste editie Illustraties: Dimitar Mehandjiiski Redacteur: Karel Van Isacker Uitgever: “Blakom” 2
SOCIALE VAARDIGHEDEN EN CREATIVITEIT..................................................................................................1 Inleiding.....................................................................................................................................................9 HOOFDSTUK 1. WAT ZIJN SOCIALE VAARDIGHEDEN?...........................................................................12 1.1. Waarom hebben we sociale vaardigheden nodig?....................................................................13 1.2. Wat zijn de kenmerken van sociale vaardigheden?..................................................................14 1.3. Waarom hebben we creativiteit nodig?.........................................................................................16 1.4. Wat zijn de kenmerken van creativiteit?.........................................................................................17 1.5. Hoe kunnen we sociale vaardigheden en creativiteit ontwikkelen?...................................18 HOOFDSTUK 2. COMMUNICATIEVAARDIGHEDEN...................................................................................26 2.1. Wat zijn communicatievaardigheden?...........................................................................................27 2.2. Luisteren....................................................................................................................................................27 2.2.1. Kenmerken......................................................................................................................................27 2.2.2. Voordelen........................................................................................................................................28 2.2.3. Beperkingen...................................................................................................................................28 2.3. Openheid..................................................................................................................................................28 2.3.1. Kenmerken......................................................................................................................................28 2.3.2. Voordelen........................................................................................................................................29 2.3.3. Beperkingen...................................................................................................................................29 2.4. Uitdrukken van eigen gevoelens relevant voor de context...................................................29 2.4.1. Kenmerken......................................................................................................................................29 2.4.2. Voordelen........................................................................................................................................30 2.4.3. Beperkingen...................................................................................................................................30 2.5. Empathie...................................................................................................................................................30 2.5.1. Kenmerken......................................................................................................................................30 2.5.2. Voordelen........................................................................................................................................31 2.5.3. Beperkingen...................................................................................................................................31 2.6. Aanvaarding.............................................................................................................................................31 2.6.1. Kenmerken......................................................................................................................................31 2.6.2. Voordelen........................................................................................................................................32 2.6.3. Beperkingen...................................................................................................................................32 2.7. Vertrouwen...............................................................................................................................................33 2.7.1. Kenmerken......................................................................................................................................33 2.7.2. Voordelen........................................................................................................................................34 2.7.3. Beperkingen...................................................................................................................................34 2.8. Vaardigheden voor het openen van gesprekken over verscheidene onderwerpen.....34 2.8.1. Kenmerken......................................................................................................................................34 2.8.2. Voordelen........................................................................................................................................35 2.8.3. Beperkingen...................................................................................................................................35 HOOFDSTUK 3. SAMENWERKINGSVAARDIGHEDEN...............................................................................36 3.1. Wat is samenwerking?.........................................................................................................................37 3.2. Erkenning van de prestaties en verdienste van anderen........................................................37 3.2.1. Kenmerken......................................................................................................................................37 3
3.2.2. Voordelen........................................................................................................................................38 3.2.3. Beperkingen...................................................................................................................................38 3.3. Dankbaarheid..........................................................................................................................................39 3.3.1. Kenmerken......................................................................................................................................39 3.3.2. Voordelen........................................................................................................................................39 3.3.3. Beperkingen...................................................................................................................................39 3.4. Voorzien en oplossen van problemen...........................................................................................40 3.4.1. Kenmerken......................................................................................................................................40 3.4.2. Voordelen........................................................................................................................................40 3.4.3. Beperkingen...................................................................................................................................40 3.5. Regels en instructies volgen..............................................................................................................40 3.5.1. Kenmerken......................................................................................................................................40 3.5.2. Voordelen........................................................................................................................................41 3.5.3. Beperkingen...................................................................................................................................41 3.6. Zich engageren voor prosociaal gedrag......................................................................................41 3.6.1. Kenmerken......................................................................................................................................41 3.6.2. Voordelen........................................................................................................................................41 3.6.3. Beperkingen...................................................................................................................................42 3.7. Andermans standpunt aanvaarden...............................................................................................42 3.7.1. Kenmerken......................................................................................................................................42 3.7.2. Voordelen........................................................................................................................................42 3.7.3. Beperkingen...................................................................................................................................42 HOOFDSTUK 4. MOGELIJKHEDEN OM INTERPERSOONLIJKE PROBLEMEN OP TE LOSSEN.....43 4.1. Wat zijn interpersoonlijke conflicten?..........................................................................................44 4.1.1. Kenmerken......................................................................................................................................44 4.1.2. Voordelen........................................................................................................................................44 4.1.3. Beperkingen...................................................................................................................................45 HOOFDSTUK 5. ZELFEVALUATIE....................................................................................................................46 5.1. Wat is eigenwaarde?...........................................................................................................................47 5.1.1. Kenmerken......................................................................................................................................47 5.1.2. Voordelen........................................................................................................................................47 5.1.3. Beperkingen...................................................................................................................................48 HOOFDSTUK 6. ZELFBEHEERSING.................................................................................................................49 6.1. Wat is zelfbeheersing?.........................................................................................................................50 6.1.1. Kenmerken......................................................................................................................................50 6.1.2. Voordelen........................................................................................................................................50 6.1.3. Beperkingen...................................................................................................................................51 HOOFDSTUK 7. ASSERTIVITEIT.......................................................................................................................52 7.1. Wat is assertiviteit?...............................................................................................................................53 7.1.1. Kenmerken......................................................................................................................................53 7.1.2. Voordelen........................................................................................................................................53 7.1.3. Beperkingen...................................................................................................................................53 4
TOEPASSING EN OEFENINGEN......................................................................................................................55 Inleiding....................................................................................................................................................57 1. Evaluatie van de ontwikkeling van sociale vaardigheden en creativiteit......58 2. Communicatievaardigheden............................................................................................................58 2.1. Luisteren................................................................................................................................58 2.1.1. Luisteroefeningen voor het verhogen van het besef van het belang van luisteren..58 2.1.2. Oefening voor het zich realiseren van de effecten van luisteren...............................61 2.1.3. Oefening voor het ontwikkelen van luistervaardigheden.............................................64 2.1.4. Oefening voor het beoefenen van luisteren.....................................................................66 2.2. Zelfkennis................................................................................................................................68 2.2.1. Oefening voor het besef van zelfkennis..............................................................................68 2.2.2. Oefening voor het bevorderen van zelfkennis..................................................................70 2.2.3. Oefening voor zelfkennis en zelfexpressie.........................................................................73 2.3. Eigen emoties uitdrukken binnen de context.........................................................................76 2.3.1. Oefening om emoties te onderscheiden..............................................................................76 2.3.2. Oefening voor het verantwoordelijkheidsgevoel over onze emoties........................79 2.3.3. Oefening voor emotionele woordenschat en uiting van emoties..............................81 2.3.4. Oefening uiting van ervaringen met verschillende methoden...................................84 2.3.5. Oefening voor ontwikkeling van een emotionele woordenschat..............................84 2.3.6. Oefening om Ik-boodschappen te gebruiken om emoties te uiten..........................85 2.3.7. Oefening voor het gebruik van Ik- en Jij-boodschappen...............................................89 2.4. Empathie...............................................................................................................................................93 2.4.1. Oefening voor het beseffen van de empathie en de effecten ervan...........................93 2.4.2. Oefening voor de ontwikkeling van empathische vaardigheden en houdingen...95 2.5. Aanvaarding........................................................................................................................................97 2.5.1. Oefening voor het beseffen van aanvaarding en de effecten ervan........................97 2.5.2. Oefening om niet-aanvaardende boodschappen te helpen herkennen.............98 2.5.3. Oefening voor het uiten van aanvaarding.......................................................................100 2.5.4. Oefening voor de ontwikkeling van aanvaarding door uitgebreid luisteren en aannemen van een warme houding..............................................102 2.6. Vertrouwen...................................................................................................................................103 2.6.1. Oefening voor het begrijpen van de betekenis van vertrouwen..............................104 2.6.2. Oefening voor het uiten van vertrouwen..........................................................................107 2.6.3. Oefening voor non-verbale uiting van vertrouwen......................................................106 2.6.4. Oefening voor de ontwikkeling van vertrouwen...........................................................107 2.7. Vaardigheden voor het starten van gesprekken over verscheidene onderwerpen.....108 2.7.1. Oefening voor het overwinnen van angst voor vreemden.......................................108 2.7.2. Oefening voor het beginnen van een gesprek...............................................................110 2.7.3. Oefening voor het beginnen van een gesprek in verschillende situaties.............112 2.7.4. Oefening voor het houden van gesprekken....................................................................114 2.7.5. Oefening voor het herkennen van de band tussen verbale en nonverbale communicatie..........................................................................................................115 2.7.6. Oefening voor zelfkennis en het beginnen van gesprekken...................................116 3. Samenwerking.........................................................................................................................................119 3.1. De resultaten en verdienste van anderen erkennen..........................................................119 3.1.1. Oefening voor het begrijpen van erkenning......................................................................119 3.1.2. Oefening voor het uiten van erkenning...............................................................................120 3.2. Dankbaarheid......................................................................................................................................122 3.2.1. Oefening voor het herkennen van dankbaarheid..........................................................122 3.2.2. Oefening voor het uitdrukken van dankbaarheid.........................................................123 5
3.3. Voorzien en problemen oplossen...............................................................................................125 3.3.1. Oefening voor collaboratieve probleemoplossing........................................................125 3.3.2. Oefening om de effecten van collaboratieve probleemoplossing te begrijpen.....................................................................................................126 3.3.3. Oefening voor probleemoplossing.....................................................................................128 3.4. Regels en instructies volgen........................................................................................................130 3.4.1. Oefening om regels te volgen..............................................................................................130 3.4.2. Oefening, “Hoe goed volg ik instructies?”.........................................................................133 3.5. Betrokkenheid met prosociaal gedrag......................................................................................135 3.5.1. Oefening voor het herkennen van prosociaal gedrag...................................................135 3.6. Andermans standpunt aanvaarden...........................................................................................136 3.6.1. Oefening voor het herkennen van de effecten van het aanvaarden van andermans standpunt......................................................................................136 3.6.2. Oefening voor aanvaarding van andermans standpunt..............................................138 3.6.3. Oefening - “Hoe goed aanvaard ik andermans standpunt”..........................................139 3.6.4. Oefening voor het herkennen van verschillen in standpunten..................................141 3.6.5. Oefening voor het overwegen van verschillende standpunten................................143 4. INTERPERSOONLIJKE CONFLICTEN.......................................................................................................146 4.1. Oefening voor het herkennen van conflicten en de effecten ervan...............................146 4.2. Oefening voor het herkennen van de effecten van conflictoplossing: Ik verlies – jij wint, ik win – jij verliest....................................................................................................143 4.3. Oefening voor het beseffen van de gevolgen van conflictoplossing zonder verliezen......................................................................................................149 4.4. Oefening voor het zich realiseren en formuleren van het conflict................................151 4.5. Oefening voor het onderscheiden van noden en oplossingen......................................156 4.6. Oefening voor het oplossen van conflicten zonder verliezen.......................................159 4.7. Oefening voor conflictoplossing met deze methode zonder partijen te verliezen....164 5. Eigenwaarde............................................................................................................................................167 5.1. Oefening voor het aanvaarden van complimenten..............................................................167 5.2. Oefening voor realistische vergelijkingen................................................................................168 5.3. Oefening voor het zich niet richten op falen.........................................................................169 5.4. Oefening voor het beperken van zelfkritiek en kritiek op anderen..............................171 5.5. Oefening voor het herkennen van de eigen sterktes.........................................................172 5.6. Oefening voor het zich bewust worden van verwachtingen..........................................174 5.7. Oefening om succes te verwachten............................................................................................175 5.8. Oefening om de gevoeligheid voor zichzelf te verhogen...............................................176 5.9. Oefening om succes te koppelen aan de eigen capaciteiten..........................................178 5.10 . Oefening om de gevoeligheid voor zichzelf en de eigen waarden te verhogen.................................................................................................................................179 5.11. Oefening om kritiek te aanvaarden – onderscheiden van kritiek over wat ik gedaan heb van wie ik ben...............................................................................................180 5.12 . Oefening voor de ontwikkeling van gevoeligheid voor uzelf..........................................182 5.13 . Oefening om het gevoel van eigenwaarde te koesteren...................................................183 5.14 . Oefening om zichzelf goed te keuren......................................................................................184 5.15. Oefening om eigenwaarde te ontwikkelen – ik ben wie................................................186 5.16 . Oefening om positieve uitspraken te doen..........................................................................188 5.17. Oefening om de gevoeligheid voor iemands eigen sterktes in verschillende domeinen te verhogen.............................................................................................189 6
5.18 . Oefening om de gevoeligheid voor iemands eigen uniek-zijn te verhogen.............191 5.19 . Oefening om de gevoeligheid voor unieke vaardigheden en talenten te verhogen............................................................................................................................193 5.20 . Oefening om de positieve uitspraken over uzelf te versterken....................................195 5.21 . Oefening om de gevoeligheid voor iemands eigen waarde en waardigheid te verhogen...................................................................................................................197 6. Zelfbeheersing.......................................................................................................................................199 6.1. Oefening om zich bewust te worden van zelfbeheersing................................................199 6.2. Oefening om zelfbeheersingstrategieën te ontwikkelen..................................................200 6.3. Oefening om inspanningen te doen..........................................................................................203 6.4. Oefening voor het voltooien van taken die inspanning vereisen...................................204 6.5. Oefening om om te gaan met vertraagde bevrediging.....................................................207 6.6. Oefening om het doorzettingsvermogen bij het najagen van doelstellingen te verhogen......................................................................................................................209 6.7. Oefening voor het gebruik van de toekomstige IK..............................................................211 6.8. Oefening om om te gaan met gedachten die verleidingen versterken...........................213 6.9. Oefening om impulsief gedrag te beheersen........................................................................215 6.10 . Oefening om de redenen voor negatieve gevoelens te begrijpen................................216 6.11. Oefening voor inzicht in de verantwoordelijkheid over onze eigen gevoelens.......217 6.12 . Oefening om zich bewust te worden van de gevoelens en gedachten die we hebben.................................................................................................................219 6.13. Oefening om de relatie tussen gedachten, emoties en situaties in te zien, en de effecten van deze relatie op emoties.......................................................................................220 6.14 . Oefening om om te gaan met gekwetstheid............................................................................222 6.15. Oefening om om te gaan met bezorgdheid, angst en vrees.............................................223 6.16. Oefening om om te gaan met woede.......................................................................................224 6.17. Oefening om woede te beheersen............................................................................................225 7. Assertiviteit...............................................................................................................................................228 7.1. Oefening om zich bewust te worden van assertiviteit.......................................................228 7.2. Oefening om zich bewust te worden van de gevolgen van passief en aggressief gedrag..................................................................................................................................230 7.3. Oefening om de assertieve antwoordstijl te leren...............................................................232 7.4. Oefening om de verschillen tussen assertieve en niet-assertieve antwoordstijlen in te zien.........................................................................................................................234 7.5. Oefening om assertieve antwoorden samen te stellen........................................................237 7.6. Oefening om om te gaan met druk van anderen....................................................................239 7.7. Oefening om iets te verzoeken......................................................................................................241 7.8. Oefening om te antwoorden op druk van anderen.............................................................243 8. creativiteit.................................................................................................................................................246 8.1. Oefening om een specifiek idee opnieuw te creëren met behulp van verschillende methodes...................................................................................................................246 8.2. Oefening om emoties en thema’s uit te drukken in originele visuele vormen...........247 8.3. Oefening om een verhaal na te spelen........................................................................................248 8.4. Oefening mijn dromen.....................................................................................................................248 Referenties.....................................................................................................................................................251 Woordenlijst...........................................................................................................................................................253 7
8
Inleiding Deze voorgestelde gids bevat een reeks oefeningen en activiteiten die u helpen om sociale en creatieve vaardigheden onder de knie te krijgen.
Wat bevat deze gids en hoe kan u het gebruiken? De gids is onderverdeeld in twee secties, namelijk sociale en creatieve vaardigheden. Elke sectie bevat een beschrijving van oefeningen en activiteiten die u zullen helpen de voorgestelde inhoud onder de knie te krijgen. Het te ondernemen proces wordt weergegeven door de volgende uitspraak: “Het observeren van sociale en creatieve vaardigheden bij anderen, en vervolgens bij uzelf, dan de sociale vaardigheden en creativiteit beoefenen in een didactische en speelse context en omzetten naar de actuele context.” Hutchings, Comins, & Offiler, 208.
Stappen Stap 1 – Modellen van sociale vaardigheden en creativiteit, door anderen getoond, observeren. Stap 2 – Eigen sociale vaardigheden en creativiteit observeren, en ze ervaren. Stap 3 – Sociale vaardigheden en creativiteit beoefenen in een didactische, speelse en veilige omgeving. Stap 4 – De geleerde sociale vaardigheden in het alledaagse leven toepassen.
Een essentieel onderdeel van het progamma voor het ontwikkelen van sociale en creatieve vaardigheden is het voorzien in mogelijkheden om die vaardigheden in situaties te beoefenen die sterk lijken op reële situaties, zodat het geloof dat het leerproces in een reële situatie kan toegepast worden kan versterkt worden en onderdeel kan worden van de persoonlijke ervaring. Natuurlijk is het voor u, begeleiders, niet mogelijk om een reële situatie te voorzien. Maar u kunt een reeks scenario’s gebruiken die gelijkaardig zijn aan reële situaties, om zo de overdracht van de geleerde sociale vaardigheden van de didactische omgeving naar reële situaties te vergemakkelijken. Het proces kan worden vergemakkelijkt door de introductie van een reeks scenario’s en gebruikers. Wat succes verzekert, is uw vaardigheid om de deelnemers aan te moedigen om de geleerde vaardigheden te blijven beoefenen in reële situaties met reële uitdagingen.
9
Noteer de volgende stappen:
Wat zou geleerd moeten worden? Deelnemers in de groep zouden in staat moeten zijn om om te gaan met het leerproces als ze het doel en de betekenis begrijpen van wat ze moeten leren en hoe ze het moeten leren.
Ondersteuning geven Deelnemers in de groep zullen meer geneigd zijn te leren en zich zelfzekerder voelen als ze regelmatig positieve feedback krijgen.
Het leren aanmoedigen Deelnemers in de groep zullen meer geneigd zijn te blijven leren als ze het vertrouwen hebben dat de geleerde vaardigheden in zekere zin hun competentie en vertrouwen verhogen.
Mogelijkheden tot beoefening Deelnemers in de groep zullen meer geneigd zijn om te blijven leren als ze ervaringen opdoen in reële situaties die gelijkaardig of relevant zijn in de onderwijsomgeving. Het proces van toepassing van de geleerde vaardigheden in een reële context is een deel van het programma en hangt af van uw mogelijkheden en vaardigheden om de deelnemers aan te moedigen om die vaardigheden toe te passen die ze hebben geleerd in hun eigen leefomgeving.
Deze gids werd ontworpen voor kleine groepen. Deelname is vrijwillig, de deelnemers staan open voor verandering en willen hun professionele en persoonlijke uitdagingen bespreken. Groepswerk past in de context van dialoogrelaties, in de situatie “hier en nu”. Het gebruik van de huidige situatie als bron voor ervaringen en het onderwerp van discussies omvat: yy Betrokkenheid op emotioneel - en gedragsvlak; yy Een algemene betekenis die verder gaat dan de voorgaande ervaringen van de individuele deelnemers; yy Een opportuniteit voor verandering van gedrag, om fouten te verbeteren, te vertellen en te delen, gezamenlijk oplossingen en betekenis te zoeken, en de vrijheid om te experimenteren met iemands eigen gedrag, te zoeken en te herbekijken, is de basis van het leerproces. yy Een opportuniteit om iemands eigen ervaringen en gedragingen te bestuderen, en de gedragingen tegenover uzelf te herbekijken. 10
Teamwerk omvat: yy Een veilige omgeving en wederzijds vertrouwen; yy dat voorziet in een authentieke aanwezigheid en vrije uitdrukking van ervaringen; yy Concreetheid – delen omvat ook specifieke gevoelens en gedragingen; yy Activiteit en initiatief, gecombineerd met de ervaring van eigenwaarde en belang van elke deelnemer; yy Onvoorwaardelijke aanvaarding van anderen; yy Verantwoordelijkheid; yy Onschendbaarheid – samenwerking mag het zelfbeeld en ervaringen van de deelnemers niet aantasten; yy Meningsvrijheid; yy Ondersteuning en ervaring van ondersteuning – deelnemers kunnen ondersteuning krijgen bij het verwerken van moeilijkheden; yy Gestructureerde situaties – oefeningen, activiteiten en scenario’s die uitgevoerd worden door een facilitator.
Voetnoot
Bij het beschrijven van de activiteiten en oefeningen in bepaalde secties worden veel van de ideeën en oefeningen van de volgende personen gebruikt: D.Jonson, S.Khlsa, A.Vernon, B.Berg, T.Gordon, K.Mcgonigal, M. Rosenberg, S.Hutchings, J.Comins, and J. Offiler, M.McKay, M.Davis, & P.Fanning.
11
HOOFDSTUK 1. WAT ZIJN SOCIALE VAARDIGHEDEN?
Samenwerking - Ik kan dingen doen samen met anderen Communicatie vaardigheden - Ik kan goed praten met anderen
Motivatie - Ik weet waarom ik moet doen wat ik heb geleerd
Assertiviteit - Ik weet wanneer NEE te zeggen en wanneer JA
Conflictoplossing Ik kan problemen met anderen oplossen
Zelfbeheersing - Ik ben mij ervan bewust wanneer wat te doen; en wanneer wat niet te doen
Eigenwaarde - Ik heb mezelf graag, ik hou van mezelf, en accepteer mezelf
yy WAAROM HEBBEN WE SOCIALE VAARDIGHEDEN NODIG? yy WAT ZIJN DE KENMERKEN VAN SOCIALE VAARDIGHEDEN? yy WAAROM HEBBEN WE CREATIVITEIT NODIG? yy WAT ZIJN DE KENMERKEN VAN CREATIVITEIT? yy HOE KUNNEN WE SOCIALE VAARDIGHEDEN EN CREATIVITEIT ONTWIKKELEN? yy WAAROM WERKEN IN EEN GROEP?
12
1.1. Waarom hebben we sociale vaardigheden nodig? Er zijn vele redenen waarom we sociale vaardigheden nodig hebben. We moeten allen: yy Behoren tot sociale groepen; yy De groepen waartoe we behoren aanvaarden, nieuwe sociale relaties ontwikkelen; yy Beheersen, wat gekoppeld is aan het initialiseren van activiteiten en conversaties in de groepen; yy Ontwikkelen, wat kan binnen de grenzen van de groep, en dit houdt het verhogen van het persoonlijk potentieel in; yy Streven naar zelfverbetering.
Sociale vaardigheden verzekeren dat we: yy Barsten door tegenstellingen, verschillen en conflicten in relaties met anderen kunnen overwinnen; yy Allerlei problemen kunnen oplossen; yy Identiteit en het Ik-concept kunnen veranderen; yy Succesvol zijn in het professionele leven; yy Vooruitgang boeken in de carrière; yy Werk beter beheersen; yy Beter omgaan met professionele taken en risico’s nemen zonder angst; yy Objectieven doeltreffender kunnen bereiken; yy Omgaan met beroepsstress en conflicten op de werkvloer; yy Een hogere productiviteit bereiken; yy Onze invloedscirkel vergroten; yy Een positieve ingesteldheid tegenover de wereld ontwikkelen; yy Tevreden zijn met het leven.
13
1.2. Wat zijn de kenmerken van sociale vaardigheden? Sociale vaardigheden zijn gedefinieerd als “multidimensionele constructies” die ons toelaten verschillende doelstellingen te bereiken op persoonlijk vlak en in relaties. De sociale competentie integreert verschillende vaardigheden, begrip, emoties en kwaliteiten van de persoon die als waardevol worden beschouwd in de huidige sociale context en cultuur.
Basiskenmerken yy Efficiëntie met inbegrip van de kijk op uzelf en anderen; yy Een systeem van constructies; yy Het bereiken van doelstellingen, beheer van gedrag in een sociale context, anticipatie van de gevolgen van gedragingen van uzelf en anderen, genereren van creatieve oplossingen, een positief gevoel van doeltreffendheid opbouwen, omgaan met moeilijkheden, sociale interacties beheersen. (Sariyska, 2013) Sociale vaardigheden worden voorgesteld door de volgende subgroepen:
SUBGROEP – COMMUNICATIEVAARDIGHEDEN Omvat: yy Het vermogen om conversaties over verschillende onderwerpen te initiëren; yy Luistervermogen; yy Het vermogen om de eigen emoties in overeenstemming met de context uit te drukken; yy Empathie; yy Aanvaarding; yy Vertrouwen; yy Ontdekking van uzelf.
SUBGROEP – SAMENWERKEN Omvat: yy Andermans mening aanvaarden; yy De resultaten en de verdienste van anderen erkennen; 14
yy Dankbaarheid; yy Regels, instructies en richtlijnen volgen; yy Problemen voorzien en oplossen; yy Pro-sociaal gedrag vertonen: aanmoediging, het delen, opluchting, ondersteuning, enz.
SUBGROEP – VERMOGEN OM INTERPERSOONLIJKE PROBLEMEN OP TE LOSSEN Omvat: yy Het probleem definiëren; yy Oplossingen genereren; yy Oplossingen evalueren; yy De oplossing kiezen; yy De beslissing toepassen.
SUBGROEP – EIGENWAARDE Omvat: yy Falen plaatsen in de context van toekomstige successen; yy Het belang van falen niet overschatten; yy Zich op succes richten en succes koppelen aan de eigen begaafdheden en inspanningen; yy Zich op de eigen sterktes richten; yy Negatieve feedback en kritiek aanvaarden zonder negatieve emoties en zonder zich terug te trekken; yy Anderen met zichzelf vergelijken, diegenen die dichtbij zijn in de domeinen die belangrijk zijn voor mij; yy Zelfdestructieve kritiek minimaliseren.
SUBGROEP – ZELFBEHEERSING Omvat: yy Voorafgaande overweging van de reacties en het gedrag; yy Inspanningen doen voor moeilijke taken; 15
yy Weerstand tegen verleidingen; yy Reguleren van negatieve gevoelens.
SUBGROEP – ASSERTIVITEIT Omvat: yy Directe vragen stellen; yy Ongegronde vragen weigeren; yy Strijden voor rechten en rechtvaardigheid; yy Een beslissing maken zonder toe te geven aan druk van anderen.
SUBGROEP – MOTIVATIE Omvat: yy Motivatie voor het gebruik van sociale vaardigheden en gedragingen in verschillende situaties; yy Motivatie voor verrijking en verbetering van sociaal vermogen.
SUBGROEP – EFFICIENTIE EN REFLECTIE Omvat: yy Het geloof dat het mogelijk is voor mezelf om sociale vaardigheden en gedragingen te ontwikkelen; yy Het geloof in mijn eigen sociale vaardigheden, ik kan mijn eigen doelstellingen bereiken; yy De instelling – Ik kan het; yy Reflectie over persoonlijke prestaties.
1.3. Waarom hebben we creativiteit nodig? Enkele zaken tonen ons waarom we creativiteit nodig hebben: yy Ze inspireert ons en zorgt voor ervaring met diepe emoties die verschillend zijn van de emoties die we in het dagelijkse leven ervaren; 16
yy Ze zorgt voor een meer artistieke expressie van emoties in verschillende sociale situaties; yy Ze zorgt voor een authentieke uitdrukking van zichtzelf, iemands geloof en waarden, en laat toe om om te gaan met de verwachtingen van anderen; yy Ze helpt ons om relaties op te bouwen met anderen, beperkt de “hedonische aanpassing” – de neiging om gewoon te raken aan alle positieve dingen die ons overkomen, zaken voor waar aan te nemen, wat de duurtijd van plezier en bevrediging vermindert; yy Ze ondersteunt ons bij het vinden van oplossingen voor vele problemen waar we mee geconfronteerd zijn; yy Ze helpt ons interpersoonlijke conflicten op te lossen; yy Ze helpt ons om te gaan met de vereisten van routine, stress, uitdagingen, kritiek en ook conflicten op de werkvloer; yy Ze versterkt de nood om nieuwe ervaringen op te zoeken en open te staan voor het nieuwe; yy Ze versterkt het gevoel van leren, omgaan met zaken en zelfvertrouwen; yy Ze versterkt het gevoel van zelfbelang en waarde.
1.4. Wat zijn de kenmerken van creativiteit? We vinden Creativiteit in verschillende domeinen van het individueel leven; ze is een aangepast en constructief antwoord op verscheidene uitdagingen in het leven. Creativiteit wordt gevonden in het omgaan met sociale relaties en het oplossen van problemen in de sociale sfeer. De feitelijke zelfopbouw is één van de meest diepgaande producten van creativiteit (Frankl, 2012). Creativiteit is het proces waarbij de persoon -of de groep- een product creëert dat: yy origineel / nieuw, verbazingwekkend, onverwacht is; yy aangepast is (Simonton, 2009). Creativiteit manifesteert zich op drie verschillende manieren: yy Als een mentaal proces dat de creatie van aangepaste en originele zaken / oplossingen / ideeën en werken verzekert; yy Als een speciaal kenmerk van persoonlijkheid dat creativiteit toont; yy Als een specifiek product dat het resultaat is van creatieve processen van een individu (Simonton, 2009). 17
Creatieve processen die de creatie van nieuwe en aangepaste ideeën verzekeren kunnen worden samengevat in verscheidene subgroepen: yy Motivatie – een doorlopend verlangen om nieuwe kennis en begaafdheden te zoeken, of het toepassen van bestaande kennis/begaafdheden op een nieuwe manier, bereidheid om risico’s te nemen, brede interesse, een sterke openheid voor nieuwe ervaringen, intrinsieke motivatie in het specifieke domein, tolerantie voor het vage en onzekere; yy Zelf-monitoring – beheer en evaluatie van iemands eigen inspanningen om efficiënt te zijn; yy Bereidheid – aanwezigheid van ervaring, kennis en ervaringen in een specifiek domein; yy Cognitie – verbeelding, een begaafdheid om vele alternatieve antwoorden te vinden, de mogelijkheid om associaties tussen individuele ideeën te maken, een individuele situatie of probleem vanuit verschillende perspectieven bekijken, flexibiliteit, het zien van een probleem door een nieuw onconventioneel kader, problemen zien zoals ze moeten gezien worden, het vermogen om op een andere manier over zaken na te denken (Averill, 2009). Creativiteit is onveranderlijk aanwezig in de structuur van sociale vaardigheden. De onderdelen die de procedure van sociale competentie vormen (zelf-doeltreffendheid, zelfmonitoring, het streven naar het nieuwe, de gevoeligheid voor het nieuwe, probleemoplossend vermogen door verschillende alternatieven te bedenken, associaties opbouwen tussen individuele ideeën, openheid voor nieuwe ervaringen, enz.) zijn zaken die de subgroepen van creativiteit vormen en eveneens van sociale competentie. Creativiteit wordt net zoals sociale competentie uitgelokt in dezelfde sociale situaties. Creativiteit is het resultaat van het samenvoegen van talent, karaktertrekken, begaafdheden, motivaties, zelfdoeltreffendheid, kennis en ervaring in specifieke domeinen. Creativiteit wordt veroorzaakt in verscheidene sociale situaties, in interacties met anderen en het zoeken naar gemeenschappelijke oplossingen. Sociale situaties voorzien ook in mogelijkheden voor de ontwikkeling van creativiteit. In deze gids wordt creativiteit onderzocht samen met sociale vaardigheden. Vele oefeningen voor de ontwikkeling van sociale vaardigheden zijn ook oefeningen voor de ontwikkeling van creativiteit. Deze twee worden voorgesteld als onafscheidelijk.
1.5. Hoe kunnen we sociale vaardigheden en creativiteit ontwikkelen? De ontwikkeling van sociale vaardigheden en creativiteit wordt bepaald door: yy Sociale interacties; yy Persoonlijke karaktertrekken; yy Activiteiten en de didactische context. 18
Sociale vaardigheden en creativiteit kunnen worden verbeterd door via bepaalde activiteiten door verschillende stadia te gaan. De ontwikkeling van sociale vaardigheden en creativiteit is een proces dat groeit door deze stadia. De effectieve ontwikkeling van sociale vaardigheden en creativiteit hangt af van: yy Motivatie; yy
Ik-efficiëntie – een zeker geloof dat het mogelijk is om sociale vaardigheden en creativiteit te ontwikkelen;
yy Zelfreflectie en eigen prestaties; yy Prestaties die door bepaalde stadia gaan.
1.6. Motivatie voor de ontwikkeling van sociale vaardigheden
met:
William Miller & Stephen Rollnick verbonden motivatie, deel van het ontwikkelingsproces, yy Het verlangen of de wil om te veranderen – toont in hoever sociale vaardigheden en creativiteit essentieel zijn voor het dagelijkse leven, en hoe waardevol ze zijn, en of ik ze wil bereiken in de toekomst; yy Vertrouwen in verandering – toont het geloof dat ik kan omgaan met de ontwikkeling, zelfdoeltreffendheid. Ik zal sociale vaardigheden en creativiteit kunnen ontwikkelen; yy Standby – toont hoe de ontwikkeling van sociale vaardigheden en creativiteit belangrijk is.
Als we geloven en praten op een manier dat we omgaan met de ontwikkeling van sociale vaardigheden en creativiteit, stijgt de kans op succes. OEFENING Hier is een methode voor het bepalen van de motivatie voor de ontwikkeling van sociale vaardigheden (Miller & Rollick, 2002). Hoe belangrijk is het voor u om sociale vaardigheden en creativiteit te ontwikkelen. Op een schaal van 0 tot 10, waar 0 “helemaal niet” en 10 “extreem belangrijk” betekent, waar bent u? Schaal 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 helemaal niet belangrijk extreem belangrijk Hoeveel vertrouwen hebt u dat als u besluit om uw sociale vaardigheden en creativiteit te ontwikkelen, u dit ook kunt? Op een schaal van 0 tot 10, waar 0 “helemaal niet” en 10 “volledig” betekent, waar bent u? 19
Schaal 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 helemaal niet volledig STADIA VAN HET BEHEERSEN VAN SOCIALE VAARDIGHEDEN EN CREATIVITEIT yy Demonstratie: toont hoe het wordt gedaan; yy Demonstratie kan door verschillende deelnemers; yy Demonstratie veronderstelt het bepalen van verschillende standaarden voor het uitvoeren en bepalen wat mogelijk is te bereiken. MEER: OEFENEN / UITVOEREN; yy De inhoud wordt voorgesteld in een reeks stappen; yy Het voorziet in een mogelijkheid voor herhaling; yy Het stelt de inhoud voor in zijn geheel, gerelateerd aan het bereiken van de objectieven;
BEGELEIDEN / INSTRUCTIES GEVEN yy Verschillende meetwaarden gebruiken om de accuraatheid van de prestaties af te lijnen; yy Angst of faalangst wegnemen door het volgen van bepaalde stappen; yy Kansen bieden om te oefenen tot een zeker niveau van vaardigheid is bereikt;
FEEDBACK ”DAT WAS GOED!” yy Zorgen voor een gevoel van voltooiing en trots voor het bereikte resultaat; yy Zelfdoeltreffendheid versterken, het geloof dat ik het kan.
WAAROM IN GROEP WERKEN? In groep werken heeft verschillende voordelen: yy Creëert een sociale context; yy Zorgt voor veiligheid en ondersteuning; yy Zorgt voor onmiddellijke steun en feedback; 20
yy Zorgt voor een kans om vaardigheden te beoefenen vanuit verschillende hoeken, en vanuit verschillende standpunten te zien; yy Zorgt voor onmiddellijke oefening van het geleerde; yy Verzekert effectief gebruik van beschikbare bronnen en middelen; yy Creëert de omstandigheden voor samenzijn en vertrouwen tussen de deelnemers; yy Zorgt voor een mogelijkheid om de motivatie en zelfdoeltreffendheid te verbeteren.
DYNAMIEK VAN DE GROEP Als het hoofd van de groep voelt u zich misschien op uw gemak en zeker, door de ervaring die u hebt, maar voor de deelnemers van de groep zijn de ervaringen en verwachtingen heel anders. Om doeltreffend in groep te werken moet u overwegen om de groep te ontwikkelen, door verschillende stadia die hierna worden uitgelegd. yy De groep vormen yy Het werk van de groep organiseren; yy Het werk van de groep – oefeningen uitvoeren; yy Afsluiten. TAKEN VAN DE GROEPSLEIDER yy De groep vormen; yy De ruimte organiseren, waarin de bijeenkomsten plaatsvinden; yy Kennismaking van de groep – deelnemers onder elkaar; yy Kennismaking met het programma en de inhoud uitleggen; yy Kennismaking met de werkregels in de groep – verantwoordelijkheden en activiteiten; yy Actieve inclusie in de groep aanmoedigen en spanningen wegnemen; yy Bijbrengen van vertrouwen en kwetsbaarheid, angst en onzekerheid van de deelnemers rapporteren; yy Vertrouwen opbouwen.
HET WERK VAN DE GROEP ORGANIZEREN Taken van de groepsleider: yy Kennismaking met de inhoud, wat het onderwerp wordt van het programma; 21
yy Selectie van de meest toepasselijke leermethoden in de groep, uitleggen wat sociale vaardigheden en creativiteit zijn en hoe kunnen die worden geleerd, gebruik van demonstratie en modellen voor hoe het kan worden bereikt met heldere instructies en richtlijnen. yy De rol van de deelnemers en de leider verduidelijken; yy De zienswijzen en verwachtingen van de groep verduidelijken; yy De individuele noden overwegen.
NORMEN EN ORGANISATIE Taken van de groepsleider: yy Faciliteren van groepscohesie, feedback geven, aanmoediging voor specifieke bijdragen; yy De positieve ingesteldheid onderhouden – focussen op bestaande mogelijkheden, de verschillen en conflicten tussen de deelnemers helpen behandelen, een positieve atmosfeer bevorderen, het begin en einde van de bijeenkomsten plannen; yy Faciliteren van het samenkomen van de groep – focus op actieve inclusie, instructies herhalen, gebruik van verschillende methoden voor het vermijden van monotone herhalingen en verveling; yy Zorgen voor een veilige leercontext; yy Vertrouwen wekken dat men het kan doen; yy Ondersteuning; yy Zorgen voor nabijheid en vertrouwen.
GROEPSWERK - PRESTATIES Taken van de groepsleider: yy Inclusie aanmoedigen; yy Productieve probleemoplossing faciliteren; yy De groep ondersteunen door het genereren van creatieve oplossingen en ontdekkingen; yy Het beoefenen van sociale vaardigheden en creativiteit aanmoedigen in een brede sociale context; yy Specifiek thuiswerk tussen sessies gebruiken door duidelijke instructies: wat, met wie, hoe en wanneer; yy Een samenvatting maken van de belangrijkste punten van de vorige sessie en de vooruitgang vaststellen. 22
AFSLUITEN Taken van de groepsleider: yy Het afsluiten voorbereiden – toepasselijke manieren vinden om de resultaten te evalueren – evaluatie, feedback van anderen, omgaan met ervaringen gerelateerd aan het afsluiten van bijeenkomsten; yy Onafhankelijk zoeken en oefeningen maken aanmoedigen in de toekomst – een herinnering aan de verscheidene mogelijke activiteiten die gebruikt kunnen worden voor de ontwikkeling van sociale competentie en creativiteit; yy Finale discussie met de deelnemers over het belang van sociale vaardigheden en creativiteit voor de zelfrealisatie in professionele context; yy Discussie over verhoogde zelfdoeltreffendheid.
INLEIDING TOT DE INHOUD VAN HET PROGRAMMA yy De betekenis van sociale vaardigheden en creativiteit in het kader van sociale relaties en professionele realisaties duiden; yy Beschrijving van de ingediende onderwerpen van de individuele subgroepen; yy Deelnemers in de groep aanspreken. AANSPREKEN U weet reeds uit ervaring dat het gemakkelijker is om iets te leren als het onderverdeeld is in kleinere delen. Dit is ook van toepassing op sociale vaardigheden en creativiteit. In het leerproces wordt u geconfronteerd met verschillende bedenkingen – zaken die u tegen uzelf zegt. Wat u zegt zal beïnvloeden wat u wilt doen. U zal verschillende voorbeelden tegenkomen, ook uit uw eigen leven. Noteer dan het volgende: yy Het gevoel van vaardigheid – iets te bereiken, is iets dat u zichzelf moet zeggen dat u het kan realiseren. yy Succes verwachten – als u het gevoel heeft dat u het kan bereiken, moet u zeggen dat u het zal doen, dat u succes zal verkrijgen; yy Geen zorgen maken – wanneer u een nieuwe vaardigheid beoefent, maak u dan geen zorgen over uw resultaten. Als u uw angst niet kan overwinnen, zeg dan tegen uzelf dat u uw vaardigheden zal beoefenen, zelfs als u zich zorgen maakt; yy Aanvaard fouten en mislukkingen – wanneer u iets nieuw uitprobeert, zal u zeker fouten maken en niet altijd slagen. Aanvaard de fouten en mislukkingen, wees niet ontmoedigd en probeer opnieuw; 23
yy Aanvaard het succes – wanneer u bekomt wat u wilt, vertel uzelf dat u de reden was waarom het gebeurde, door uw capaciteiten en inspanningen. Doe dit zelfs wanneer de resultaten niet perfect zijn; yy Loof uzelf – verwacht dit niet van, anderen, zelfs wanneer u het goed gedaan hebt loof uzelf voor het concreet gedrag. Wanneer u zichzelf wil bekritiseren dat u iets niet gedaan hebt of een fout beging, focus dan uw kritiek op het concrete gedrag en niet op uzelf.
PRAKTIJK OEFENING: GEBRUIK DE VOLGENDE UITSPRAKEN Markeer na elke oefening wat u zichzelf vertelt: yy Ik voel me competent yy Ik verwacht succes yy Ik maak me geen zorgen yy Ik aanvaard mijn fouten en mislukkingen yy Ik aanvaard mijn succes en kan dit succes koppelen aan mijn eigen capaciteiten en inspanningen yy Ik kan mezelf loven en belonen UITVOERINGSGEBIED yy Sessies van 45 tot 50 minuten; yy Het meesterschap over de inhoud van het programma in individuele sessies kan weken tot maanden duren; intensievere sessies zijn ook mogelijk.
DEELNAMEREGELS IN GROEPSBIJEENKOMSTEN yy Werk, praat en focus op wat er hier en nu gebeurt in de groep; yy Vertrouw uzelf en uw eigen gevoelens; yy Wees eerlijk en concreet in uw relaties met de andere deelnemers; yy Wees openhartig over wat er gebeurt in de groep; yy Aanvaard en geef feedback over wat er gebeurt in de groep; yy Betrouwbaarheid in de groep is gebaseerd op vertrouwen, respect en gelijkwaardigheid; yy Vermijd geen risico’s bij het aanpakken van verschillende taken, en bij het volgen van de regels. 24
ONDERWIJSMETHODEN yy Andere gezichtspunten aannemen; yy Discussies; yy Creatieve oplossingen in groep; yy Feedback; yy Reflectie / introspectie over uw resultaten en vooruitgang.
ONDERSTEUNING / MOTIVATIE yy Wederzijdse ondersteuning geven tijdens en na de sessies; yy Aanmoediging.
25
HOOFDSTUK 2. COMMUNICATIEVAARDIGHEDEN
yy INITIATIE VAN DISCUSSIES OVER VERSCHILLENDE ONDERWERPEN yy LUISTEREN yy UITDRUKKEN VAN EIGEN GEVOELENS RELEVANT VOOR DE CONTEXT yy EMPATHIE yy ACCEPTATIE yy VERTROUWEN yy OPENHEID
26
2.1. Wat zijn communicatievaardigheden? Deze zijn vaardigheden die het bereiken van effectieve sociale interacties verzekeren. Communicatievaardigheden helpen bij: yy Het associëren met anderen en het versterken van het gevoel van erbij te horen; yy Het aanvaarden van anderen en het gevoel van belang bevorderen; yy Het controleren van de situatie – de mogelijkheid om anderen te beïnvloeden en gepast te reageren in verschillende situaties; yy Het bereiken van de nagestreefde doelstellingen. Communicatievaardigheden laten toe om boodschappen te verzenden en te ontvangen die ons begrip, geloof, onze waarden, emoties, intenties en doelstellingen openstellen in overeenstemming met de sociale context (DeVito, 1992).
2.2. Luisteren 2.2.1. Kenmerken Luisteren is een actief en productief proces. Het vereist toewijding, inspanningen en creativiteit, en combineert capaciteiten die het mogelijk maken de inhoud en bedoeling van wat anderen zeggen te begrijpen. Luisteren vereist: yy Toewijding van uw aandacht voor de spreker en wat hij deelt; yy Een verlangen om te luisteren, om een inspanning te doen; yy Een inspanning doen om de inhoud en betekenis van wat de spreker zegt te vatten; yy Een inspanning doen om de emoties van de spreker te vatten; yy Uw commentaar en vragen beperken; yy Om opheldering vragen; yy Respect tonen voor uw spreker; yy Luisteren met uw volledig lichaam – houding, gebaren, gezichtsuitdrukking.
27
2.2.2. Voordelen Luisteren zorgt voor: yy Het begrijpen van de spreker; yy Zicht bewust zijn van de spreker; yy Kennis; yy Empathie voor de spreker. Als u luistert, zal u merken dat: yy U mensen aantrekt; yy Relaties dieper worden; yy Vertrouwen toeneemt; yy U gemakkelijker succes verkrijgt omdat u verstaat wat anderen willen, wat ze kwaad of gelukkig maakt, enz.
2.2.3. Beperkingen Als u niet luistert: yy Zal het de indruk geven dat u niets geeft om anderen behalve uzelf; yy Zal u anderen afstoten en als gevolg u eenzaam en geïsoleerd voelen; yy Zal u niet verstaan wat er fout is; yy Zullen misverstanden voorkomen en zal u fouten maken; yy Zal u belangrijke zaken missen en niet zien hoe problemen ontstaan; u zal verplicht zijn de gaten te vullen met gokken.
2.3. Openheid 2.3.1. Kenmerken Openheid zorgt voor een relatie met anderen die ons interesseren. Openheid: yy Gaat verder dan een herhaling van oude thema’s en verhalen en hangt af van het delen van zaken over uzelf; 28
yy De andere partij leert iets over u – uw ervaringen, noden, plannen, dromen, verwachtingen en begrip. Openheid is niet gelijk aan ongepaste en overdreven spraakzaamheid.
2.3.2. Voordelen Openheid verzekert: yy Het bereiken van een dieper eigenbegrip – we verstaan onszelf in het proces van uitdrukking van onze gedachten, ervaringen en noden naar anderen toe; yy Het bereiken van een grotere intimiteit met anderen; delen van zaken ontwikkelt een relatie, terwijl ze verbergen de relatie doet afkalven; yy Het uitdiepen van de relatie – Openheid genereert ook openheid bij de andere persoon. Ze verbreedt de besproken onderwerpen en verdiept het wederzijds begrip; yy Het wegnemen van schuldgevoelens die verborgen en onderdrukte gevoelens veroorzaken; yy Vertrouwen – onuitgedrukte gevoelens en gedachten stapelen zich op en nemen authenticiteit weg.
2.3.3. Beperkingen Als u zich niet bloot geeft: yy Vermindert u de mogelijkheid om nieuwe relaties te bouwen; yy Vermindert u de positieve ervaringen in relatie tot anderen; yy Beperkt u de uitvoering van toekomstige gezamenlijke projecten.
2.4. Uitdrukken van eigen gevoelens relevant voor de context 2.4.1. Kenmerken Uw gevoelens uitdrukken: •
Legt uw semantische relatie met de situatie bloot;
•
Legt de rijkdom van uw innerlijk leven bloot;
•
Verrijkt uw professionele en intieme relaties met anderen. 29
2.4.2. Voordelen yy Versterkt uw authentieke aanwezigheid; yy Zorgt voor betere relaties met anderen; yy Beperkt conflicten omdat het iemands kwetsbaarheid, gekwetstheid en onzekerheid blootlegt; yy Verhindert zichzelf vervullende voorspellingen – als u constant beschuldigd wordt dat u als zich afstandelijk gedraagt, zal u zich waarschijnlijk gekwetst en gefrustreerd voelen en zich terugtrekken, en zo de opinie van anderen bevestigen.
2.4.3. Beperkingen Indien u uw eigen gevoelens niet kunt uitdrukken:
yy Creëert u mogelijkheden voor misverstanden en conflicten met anderen; yy Verhoogt u frustratie en ontevredenheid; yy Beperkt u de mogelijkheid om betekenisvolle relaties te onderhouden.
2.5. Empathie 2.5.1. Kenmerken Empathie is de capaciteit om de wereld te verstaan vanuit het perspectief van iemand anders – en zijn standpunt in te nemen. Empathie vereist: yy Toegewijdheid en begrip van wat er gebeurt met de andere; yy Volledige aandacht geven aan de boodschap van de andere – tijd en ruimte geven om zaken te delen, om begrepen, gehoord en aanvaard te worden; yy Gevoeligheid voor de emoties en noden van de andere; yy Een niet-evaluerende houding tegenover de ervaringen van de andere. Empathie is niet iets doen voor anderen, maar er zijn. Het volgende drukt uit hoe Carl Rogers empathie beschrijft: "... Wanneer iemand echt luistert naar jou en je niet veroordeelt of verantwoordelijkheid afneemt… is het een geweldig gevoel. Wanneer ik het gevoel heb dat er geluisterd wordt 30
begin ik de wereld anders te bekijken, wat me helpt verder te gaan. Het is geweldig hoe je zaken kan overwinnen die onoverwinnelijk lijken, wanneer iemand werkelijk luistert. Hoe chaos kan worden georganiseerd wanneer iemand echt jouw woorden hoort."
2.5.2. Voordelen Empathie helpt ons: yy de wereld van de andere aan te raken, te ontdekken wat gemeenschappelijk is, het lot dat we delen; de menselijkheid in anderen vinden wanneer ze boos, razend, cynisch, of egoïstisch zijn; yy een belediging, gekwetstheid, afwijzing te overwinnen – biedt een kans om te begrijpen wat er achter de “nee” zit bij de anderen; yy onszelf weghouden van saaie en lege gesprekken, en eindeloze herhalingen van dezelfde verhalen; yy om te gaan met de moeilijkheden en confrontaties in communicatie met anderen; yy open en in vertrouwen relaties met anderen op te bouwen.
2.5.3. Beperkingen Een niet-empathische houding: yy kan door anderen worden gezien als verwaarlozing en ongevoeligheid voor de noden en emoties; yy kan worden gezien als vervreemding en kan communicatie beschadigen.
2.6. Aanvaarding 2.6.1. Kenmerken Dit is de capaciteit om de anderen te aanvaarden zoals ze zijn. Aanvaarding betekent niet de anderen te willen veranderen. Zoals aanvaarding heeft het niet aanvaarden ook een eigen taal. We kunnen verschillende boodschappen onderscheiden die duidelijk gebrek aan aanvaarding tonen en effectieve interactie met anderen verhinderen. Thomas Gordon onderscheidt twaalf soorten boodschappen die gebrek aan aanvaarding tonen: 31
yy Bevelen, instructies; yy Verwittigingen en bedreigingen; yy Het meedelen, preken en oplijsten van wat moet en niet mag; yy Tips, oplossingen bieden; yy Logische argumenten geven; yy Kritiek, veroordeling, meningsverschil, beschuldigingen; yy Labels en benamingen gebruiken; yy Interpretatie, analyse, diagnose; yy Loven, positieve evaluatie geven; yy Comfort, meeleven, ondersteuning, zelfvertrouwen geven; yy Gedetailleerde vragen en bevragingen; yy Afleiding, opwinding, sarcasme.
2.6.2. Voordelen yy Behoudt het vertrouwen en respect; yy Versterkt de capaciteit voor zelfexpressie en creativiteit; yy Versterkt het plezier van communicatie met anderen; yy Ondersteunt zelfaanvaarding en zelfontplooiing; yy Versterkt geloof in uw eigen capaciteiten om problemen op te lossen; yy Versterkt de mogelijkheid voor zelfbevestiging.
2.6.3. Beperkingen Boodschappen die het gebrek aan aanvaarding uitdrukken beperken interactie omdat ze veel verborgen boodschappen bevatten. Elke keer dat we iemand iets zeggen, zeggen we ook iets over hen. Niet-aanvaardende boodschappen drukken het volgende uit: yy beschuldigingen; yy superioriteit; yy onderschatting; yy de schuld aan anderen geven; 32
yy verontwaardiging en woede uitlokken; yy een gevoel van inferioriteit suggereren; yy gebrek aan vertrouwen; yy druk voor verandering; yy misverstanden; yy betuttelen; yy frustratie en wanhoop uitlokken; yy weerstand veroorzaken.
2.7. Vertrouwen 2.7.1. Kenmerken Vertrouwen is fundamenteel voor de ontwikkeling van sociale relaties. Vertrouwen bevat: yy Begrip dat vertrouwen niet enkel positieve maar ook negatieve effecten heeft op onze noden en doelstellingen, vertrouwen impliceert een zeker risico; yy Begrip dat de effecten van vertrouwen (positief of negatief ) afhangen van het toekomstig gedrag van anderen; yy Begrip dat we kunnen lijden als de gevolgen negatief zijn; yy Geloof dat het gedrag van anderen positieve gevolgen zullen hebben. Vertrouwen omvat ook: yy Het risico van openheid nemen, betekent niet dat de andere superieur is; yy De reactie is belangrijk, wat aanvaardend en ondersteunend zou moeten zijn en ook de gepaste wederzijdse openheid inhoudt. Vertrouwen hangt af van de gedragingen, verwachtingen en het geloof dat de andere: yy Verantwoordelijk is en zijn beloftes nakomt; yy In staat is aan de beloftes te voldoen; yy Eerlijk is; yy Fair is; yy Openhartig is; yy Respectvol is. 33
2.7.2. Voordelen yy Creëert een omgeving die de angst voor bedrog, afwijzing en gebrek aan respect vermindert; yy Versterkt de hoop voor aanvaarding en steun; yy Helpt openheid; yy Versterkt wederzijds begrip.
2.7.3. Beperkingen Als u geen vertrouwen kunt hebben, dan: yy Neemt u openheid en oprechtheid weg; yy Versterkt u de angst voor afwijzing, misbruik en gebrek aan respect; yy Verhoogt u uw onzekerheid; yy Versterkt u misverstanden en vervreemding; yy Verzwakt u de mogelijkheid voor diepe relaties; yy Beïnvloedt u interacties met anderen.
2.8. Vaardigheden voor het openen van gesprekken over verscheidene onderwerpen 2.8.1. Kenmerken In het dagelijkse leven ontmoeten we vele vreemden en passeren we mogelijke vrienden en partners. Maar hoe starten we een conversatie met vreemden, met iedereen en overal, hoe verminderen we de afstand, hoe overwinnen we bezorgdheden voor het spreken met vreemden? De kans om gesprekken te openen is verbonden aan de keuze van het onderwerp dat belangrijk is voor mij en de anderen. Gespreksonderwerpen kunnen gaan over verschillende domeinen. Ze reflecteren wat belangrijk en waardevol is voor mij en tonen de rijkdom van mijn innerlijke wereld en ervaring.
34
2.8.2. Voordelen Verhoogt de kans om nieuwe relaties op te bouwen; Verhoogt de kans om nieuwe dingen te leren; Verhoogt creativiteit.
2.8.3. Beperkingen Als u geen gesprek kan openen over verscheidene onderwerpen, dan; yy Vermindert u de kans om nieuwe relaties op te bouwen; yy Vermindert u de kans om nieuwe dingen te leren; yy Beperkt u de creativiteit.
35
HOOFDSTUK 3. SAMENWERKINGSVAARDIGHEDEN
yy IEMANDS STANDPUNT AANVAARDEN yy ERKENNING VAN DE PRESTATIES EN VERDIENSTE VAN ANDEREN; yy DANKBAARHEID; yy REGELS, INSTRUCTIES EN RICHTLIJNEN VOLGEN; yy VOORZIEN EN OPLOSSEN VAN PROBLEMEN; yy ZICH ENGAGEREN VOOR PROSOCIAAL GEDRAG/ AANMOEDIGEN, DELEN, VERLICHTING, STEUN, ASSISTENTIE, ENZ.
36
3.1. Wat is samenwerking? Samenwerking zorgt voor de uitwerking van iemands creativiteit en het ontdekken van veel betere oplossingen. Samenwerking is gebaseerd op (Stamatov, Enchev, 2013): yy Gelijkwaardigheid en erkenning; yy Wederzijds respect en aanvaarding; yy Begrijpen dat iedereen vaardigheden en talenten heeft die kunnen worden gebruikt bij het behalen van wederzijdse doelstellingen en aangelegenheden; yy Verenigen van inspanningen, verschillende perspectieven en besef van wederzijdse afhankelijkheid. Samenwerking zorgt voor: yy Verbreden van ervaringen; yy Versterken van het gevoel en de betekenis van samenhorigheid; yy Overstijgen van de beperkingen van iemands eigen positie, inzicht, standpunten en opinies; yy Versterken van creativiteit en ervaringen gerelateerd aan de zoektocht naar oplossingen; yy Richting geven naar iemands eigen sterktes; yy Betrokkenheid met verschillende structurele gedragingen.
3.2. Erkenning van de prestaties en verdienste van anderen 3.2.1. Kenmerken Erkenning van de prestaties en de verdienste van anderen zorgt voor: yy Samen oplossingen bedenken en de band versterken; yy Feedback – de andere voelt zich aangemoedigd en geapprecieerd; yy Een mooiere relatie. 37
Erkenning omvat: yy Aanduiden van de ondernomen acties, die bijgedragen hebben tot de algemene prestaties; yy Aanduiden van de zaken die gelukt zijn; yy Aanduiden van de gevoelens die veroorzaakt werken door wat er gedaan en bereikt werd. Om anderen te erkennen moet u de houding aannemen om het goede in anderen op te merken, alsook hun talenten, capaciteiten en goede karaktertrekken. Men moet tevens in staat zijn te genieten van de successen in plaats van zich te focussen op wat er meer kan gebeuren. Vergeet niet dat iedereen verlangt naar erkenning en ze het willen horen. Het is erg moeilijk andermans gevoelens in te schatten. Anderen voelen en begrijpen onze erkenning via uitgedrukte erkenning. Om volledig te zijn moet erkenning ook worden aanvaard. De aanvaarding van erkenning is mogelijk wanneer we afraken van valse bescheidenheid en het gevoel dat we superieur zijn, alsook van zelfgenoegzaamheid.
3.2.2. Voordelen yy Beschermt tegen ons eigen egoïsme; yy Verhindert het verlangen om alle verdienste aan onszelf toe te schrijven; yy Verhindert arrogantie en veronachtzaming van anderen wat hen zou demotiveren, triestig maken en zich doen afwenden.
3.2.3. Beperkingen Als u geen erkenning kunt geven, dan: yy Versterkt u de vervreemding; yy Versterkt u de zelfingenomenheid; yy Vermindert u de samenwerking en creativiteit.
38
3.3. Dankbaarheid 3.3.1. Kenmerken Dankbaarheid is meer dan kracht, het is een deugd, een uitdrukking van onze diepe natuur. Dankbaarheid is erkennen wat anderen voor ons deden. Dankbaarheid is enkel mogelijk als: yy Wat de andere voor ons deed niet hun verplichting is; yy We zelf niet konden wat anderen voor ons deden, of dat het een grote inspanning had gevergd; yy Wat gedaan werd betekenisvol is voor ons. Dankbaarheid veronderstelt het begrip dat de anderen niet verantwoordelijk of verplicht zijn voor wat ze deden.
3.3.2. Voordelen yy Motiveert anderen om te blijven doen wat ze deden; yy Erkent het belang voor ons; yy Vervult ons met vreugde – dankbaarheid is een gedeelde vreugde – wat ik kan teruggeven is enkel het plezier van de ervaring.
3.3.3. Beperkingen Ondankbaarheid: yy Berooft relaties; yy Demotiveert de andere; yy Hindert creativiteit; yy Versterkt egoïsme.
39
3.4. Voorzien en oplossen van problemen 3.4.1. Kenmerken Vele problemen moeten we oplossen door inspanningen van iedereen. Samenwerking suggereert het erkennen van andermans perspectief, ideeën, noden en emoties, en creëert een omgeving gevuld met respect, erkenning voor hun bijdrage en opportuniteit voor de ontwikkeling van creativiteit.
3.4.2. Voordelen yy Verhoogt creativiteit; yy Zorgt voor vele opportuniteiten om oplossingen te vinden; yy Versterkt pro-sociale oriëntatie; yy Versterkt het geloof in succes; yy Versterkt relaties met anderen.
3.4.3. Beperkingen Problemen oplossen zonder samenwerking: yy Beperkt de mogelijkheid om ideeën of onconventionele benaderingen en standpunten te genereren; yy Versterkt de focus op zichzelf.
3.5. Regels en instructies volgen 3.5.1. Kenmerken Regels zijn manieren om ons eigen gedrag en de relatie met anderen te reguleren.
40
3.5.2. Voordelen yy Vermijdt fouten en onaangename gevolgen; yy Zorgt voor vertrouwen en zekerheid; yy Definieert de grenzen in relaties met anderen.
3.5.3. Beperkingen Regels en instructies negeren verhoogt: yy De kans op fouten en onaangename gevolgen; yy Onzekerheid; yy Het risico op onaangename emoties; yy De kans op problemen in de relatie.
3.6. Zich engageren voor prosociaal gedrag 3.6.1. Kenmerken Prosociaal gedrag uit zich op verschillende manieren en is gericht op het ontwikkelen van relaties met anderen en het oplossen van problemen. Prosociaal gedrag wordt uitgedrukt als: yy Opluchting; yy Steun; yy Hulp; yy Aanmoediging.
3.6.2. Voordelen yy
Versterkt mutuele relaties;
yy
Verhoogt creativiteit;
yy
Promoot onze zoektocht en het bereiken van verschillende doelstellingen. 41
3.6.3. Beperkingen Gebrek aan prosociaal gedrag: yy Verzwakt de doeltreffendheid van communicatie; yy Ontmoedigt anderen, wanneer het prosociaal gedrag vervangen wordt door egoïsme; yy Beperkt creativiteit, voor zover dat ik open blijf staan voor mijn begrip, noden, verlangens en perspectieven.
3.7. Andermans standpunt aanvaarden 3.7.1. Kenmerken Andermans standpunt aanvaarden is de basis voor creativiteit en zorgt voor kansen om de eigen beperkingen te overstijgen, effectieve interactie op te bouwen, samenwerking te bevorderen en doelstellingen te bereiken.
3.7.2. Voordelen: yy Verzekert een beter begrip van anderen – hun ervaringen, gedachten en noden; yy Versterkt vertrouwen; yy Zorgt voor het overstijgen van het eigen perspectief; yy Laat ons toe creatieve beslissingen te zoeken en te vinden.
3.7.3. Beperkingen: Onmogelijkheid om iemands standpunt te aanvaarden verzwakt: yy
De mogelijkheid om zaken vanuit een ander perspectief te zien;
yy
Creatief te zijn bij het vinden van oplossingen voor problemen;
yy
Empathie te voelen.
42
HOOFDSTUK 4. MOGELIJKHEDEN OM INTERPERSOONLIJKE PROBLEMEN OP TE LOSSEN
yy HET PROBLEEM OMSCHRIJVEN yy MOGELIJKE OPLOSSINGEN BEDENKEN yy EVALUATIE VAN DE OPLOSSINGEN yy SELECTIE VAN DE BESTE OPLOSSING yy DE OPLOSSING TOEPASSEN
yy EVALUATIE VAN DE RESULTATEN
43
4.1. Wat zijn interpersoonlijke conflicten? Communicatie met anderen gaat onvermijdelijk hand in hand met conflicten. Om opkomende conflicten op te lossen, is het nodig om ze te beseffen en te weten hoe ze opgelost kunnen worden.
4.1.1. Kenmerken Conflicten zijn onvermijdelijk in onze relaties met anderen. Conflicten kunnen ontstaan door verschillende redenen en met verschillende kracht. Conflicten weerspiegelen de botsing tussen deelnemers waarbij het gedrag van de ene het antwoord op de noden van de andere aantast, of wanneer er enkele grote waardeverschillen zijn, verschillen in doelstellingen of manieren om aan de noden te voldoen. Of het nu uitgedrukt wordt als een kleine onenigheid of extreme vijandigheid, de reden is altijd dezelfde – deelnemers drukken protest uit tegen het gedrag van de andere, wat ervaren wordt als een obstakel voor de noden en levensstijl. Wat essentieel is voor relaties, is voornamelijk: yy Het aantal opgeloste conflicten; yy De manieren waarop de conflicten worden opgelost. Het ontbreken van conflicten betekent enkel dat we niet of niet goed genoeg met anderen communiceren.
4.1.2. Voordelen Constructieve conflictoplossing: yy Verbetert het nabij zijn en de kwaliteit van de relatie; yy Leidt tot persoonlijke verandering en groei; yy Verhoogt creativiteit; yy Versterkt de nood om nieuwe dingen te leren; yy Versterkt vertrouwen; yy Versterkt zelfdoeltreffendheid; yy Versterkt de motivatie om de uitdaging aan te nemen de relatie te verbeteren; yy Verhoogt de capaciteit om om te gaan met stress. 44
4.1.3. Beperkingen Destructieve conflictoplossing: yy Leidt tot de vernietigingen van relaties met anderen; yy Vermindert creativiteit; yy Vermindert de motivatie om te veranderen; yy Vermindert zelfvertrouwen; yy Versterkt negatieve emoties. Er zijn verschillende manieren om conflicten op te lossen: yy Ik win – jij verliest; yy Ik verlies – jij wint; yy Ik win – jij wint. De gevolgen van deze manieren zijn: Ik win – jij verliest & ik verlies – jij wint yy Onproductieve conflictoplossing; yy Schadelijk, irriterend en veroorzaakt leed; yy Veroorzaakt woede en vijandigheid; yy Beperkt plezier en versterkt woede, vijandigheid en frustratie; yy Gedrag wordt geleid door dwang, niet door verantwoordelijkheid; yy Beperkt creativiteit; yy Beperkt samenwerking omwille van de angst voor dwang; yy Beperkt productiviteit, verhoogt onverschilligheid; yy Beperkt zelfbeheersing. Ik win – jij wint yy Beperkt negatieve emoties – ontevredenheid, woede, vijandigheid en teleurstelling; yy Behoudt eigenwaarde; yy Elimineert frustraties; yy Verhoogt vertrouwen; yy Verbetert het begrip van de noden en emoties van anderen; yy Verhoogt creativiteit. 45
HOOFDSTUK 5. ZELFEVALUATIE
yy HET PLAATSEN VAN DE MISLUKKING IN DE CONTEXT VAN TOEKOMSTIG SUCCES yy NIET OVERSCHATTEN VAN HET BELANG VAN FALEN yy ZICH RICHTEN OP SUCCES EN SUCCES KOPPELEN AAN DE EIGEN CAPACITEITEN EN INSPANNINGEN yy ORIËNTATIE OP DE EIGEN STERKTES yy AANVAARDING VAN NEGATIEVE FEEDBACK/KRITIEK ZONDER NEGATIEVE EMOTIES EN TERUGTREKKING
46
5.1. Wat is eigenwaarde? Eigenwaarde is een combinatie van opinies die we hebben over ons in het algemeen en over specifieke aspecten van onszelf. Eigenwaarde weerspiegelt de wijze waarop we onze eigen capaciteiten, kwaliteiten en vaardigheden vaststellen.
5.1.1. Kenmerken Eigenwaarde beïnvloedt elk domein in ons leven. Eigenwaarde duidt aan hoe sterk we onszelf appreciëren. Ze is een ervaring van onze capaciteit ons leven te regelen, om te gaan met uitdagingen, waardig te zijn voor geluk en liefde. Als we onszelf als waardevol ervaren, zullen we openstaan voor onze gevoelens, gedrag en onze groei, we zullen in staat zijn problemen op te lossen, verantwoordelijk te zijn voor ons leven, en om te gaan met moeilijkheden. Eigenwaarde weerspiegelt (Mruck, 2013): yy De capaciteit om onze waardigheid te behouden en te verdedigen, zich te richten op sterktes, te reageren op gebeurtenissen op een manier die de positieve houding tegenover onszelf behoudt; yy Hoe we onze capaciteiten, competenties en waarden inschatten. Om een gezonde eigenwaarde te ontwikkelen zijn een aantal eigenschappen nodig. Berthold Berg richt zich op de volgende eigenschappen: yy Het belang van falen niet overschatten; yy Zich richten op succes en dit koppelen aan onze eigen capaciteit en inspanningen; yy Identificatie en zich richten op sterktes; yy Aanvaarding van negatieve feedback zonder negatieve emoties en terugtrekking; yy Aannemen van positieve feedback; yy Zelfkritiek minimaliseren.
5.1.2. Voordelen Hoge (of gezonde) eigenwaarde: yy Versterkt het geloof dat we zo goed zijn als anderen op verschillende domeinen in ons leven; 47
yy Zorgt voor een leven dat in overeenstemming is met onze eigen verwachtingen; yy Versterkt het kunnen omgaan met stress; yy Versterkt het vertrouwen dat we kunnen omgaan met de taken; yy Vergroot openheid voor onze ervaring, leren en creativiteit.
5.1.3. Beperkingen Zwakke eigenwaarde: yy Versterkt het geloof dat we niet zo goed zijn als anderen op vele domeinen in ons leven, dat we onder onze verwachtingen leven; yy Versterkt onrealistische verwachtingen; yy Verzwakt het zelfvertrouwen; yy Versterkt het gevoel dat we respect en affectie niet waard zijn; yy Versterkt zelfkritiek en beschuldigingen naar onszelf; yy Vermindert onze openheid voor ervaring en creativiteit.
48
HOOFDSTUK 6. ZELFBEHEERSING
yy INSPANNINGEN DOEN VOOR HET OPLOSSEN VAN MOEILIJKE TAKEN yy WEERSTAND TEGEN VERLEIDINGEN yy VOORAFGAANDE OVERWEGING VAN DE REACTIES EN HET GEDRAG
yy REGULEREN VAN NEGATIEVE EMOTIES
49
6.1. Wat is zelfbeheersing? De capaciteit om ons gedrag en onze emoties te regelen in verschillende situaties, om in harmonie te leven met zichzelf en anderen.
6.1.1. Kenmerken Zelfbeheersing helpt ons onze verlangens, emoties, gedachten en gedrag te regelen. Zelfbeheersing is verbonden aan zelfbesef – de mogelijkheid om te begrijpen wat we doen en waarom we het doen, wat de gevolgen zijn, en te voorzien wat we zullen doen voor we het doen. Kelly Makgonikal (2012) onderscheidt drie uitdagingen voor zelfbeheersing: yy "Ik zal ...” uitdaging: Wat wil u méér doen, of niet meer uitstellen of vermijden, omdat u weet dat het de kwaliteit van uw leven verhoogt? yy "Ik zal niet... " uitdaging: Wat is uw meest koppige gewoonte waar u van af wilt geraken? Wat wilt u graag verminderen of stoppen omdat het uw gezondheid, geluk en succes aantast? yy "Ik wil..." uitdaging: Wat is de belangrijkste lange termijn doelstelling waaraan u meer energie wil besteden? Welke verleiding ontmoedigt u het meest en leidt u af van dit doel?
6.1.2. Voordelen Betere zelfbeheersing helpt bij het bekomen van: yy Professionele carrière; yy Diepere en meer bevredigende intieme relaties; yy Materiële welvaart; yy Geluk; yy Gezondheid; yy Goede professionele relaties; yy Overwinnen van stress overwinnen; yy Omgaan met verdriet. Zelfbeheersing is waarschijnlijk de belangrijkste factor voor succes. 50
6.1.3. Beperkingen Alhoewel we weten dat we elk aspect in ons leven onder controle moeten houden, hebben we dikwijls het gevoel dat we deze controle verliezen. Een zwakke zelfbeheersing is de belangrijkste reden voor: yy De onmogelijkheid om doelstellingen te halen; yy Falen om te voldoen aan eigen en andermans verwachtingen; yy Ons leven onderhevig te maken aan willekeurige grillen in plaats van bewuste keuzes; yy De uitputtende slag om alles onder controle te houden.
51
HOOFDSTUK 7. ASSERTIVITEIT
yy DIRECTE VRAGEN STELLEN yy ONGEGRONDE EISEN AFWIJZEN yy OPKOMEN VOOR RECHTEN EN GERECHTIGHEID yy EEN BESLISSING MAKEN ZONDER TOE TE GEVEN AAN DRUK VAN ANDEREN
52
7.1. Wat is assertiviteit? Assertiviteit is de capaciteit om zichzelf te verdedigen zonder andermans rechten te schenden.
7.1.1. Kenmerken Assertiviteit zorgt voor een mogelijkheid om onze gevoelens, gedachten en stellingen uit te drukken, op te komen voor onze rechten, zonder de rechten van anderen te schenden en zonder hen te schaden. Assertiviteit houdt vertrouwen, empathie, ontspanning, vastberadenheid, openheid en eerlijkheid in (DeVito, 1992).
7.1.2. Voordelen •
Tekent de grenzen van wat we zouden ondernemen of niet ondernemen;
•
Behoudt eigenwaarde en zelfvertrouwen;
•
Verhindert het gevoel van angst, woede, vijandigheid en schuld;
•
Verzekert bevrediging van de noden;
•
Verzekert het halen van doelstellingen.
7.1.3. Beperkingen Gebrek aan assertiviteit: yy Verhoogt ontevredenheid; yy Vervult ons met woede, frustratie, schuldgevoel en angst voor afwijzing; yy Verzwakt zelfvertrouwen; yy Beperkt het inlossen van onze noden; yy Beperkt het halen van doelstellingen; yy Steelt het plezier van samenleven.
53
54
TOEPASSING EN OEFENINGEN
55
56
Inleiding Alle oefeningen in dit document werden ontworpen op zo’n manier om uw leerlingen aan te moedigen creatieve oplossingen te vinden, rekening houdende met hun eigen capaciteiten en ontwikkelingscapaciteiten aan te wakkeren zodat men zichzelf kan evalueren in een veilige omgeving, met de bedoeling sociale vaardigheden en creativiteit te ontwikkelen. De oefeningen zorgen voor: –– Het tonen van het belang van creativiteit en sociale vaardigheden in sociale relaties en professionele zelfrealisatie; –– Gevoeligheid voor sociale vaardigheden; –– De mogelijkheid om sociale vaardigheden te beoefenen in een veilige omgeving; –– Kansen voor gezamenlijk onderzoek om motivatie en zelfzekerheid te verhogen.
In deze handleiding variëren toepassingen en oefeningen in moeilijkheidsgraad. Ze worden onderverdeeld in drie niveaus:
Eerste niveau (geen vlag) – oefeningen met de hoogste moeilijkheidsgraad, ontworpen voor personen die hun eigen situatie, ervaringen en gedrag kunnen evalueren en beoordelen. Daarenboven zijn deze oefeningen ook ontworpen voor u – als trainers. Ze zullen u helpen bij de ontwikkeling van uw eigen sociale vaardigheden, om de effecten van de ontwikkeling van sociale vaardigheden te ervaren die u helpen om doeltreffender te worden bij de organisatie van het leerproces en de communicatie met de leerlingen;
Tweede niveau - aangeduid door een gele vlag - deze oefeningen zijn ontworpen voor personen met een beperking met een basis van sociale vaardigheden en zonder leermoeilijkheden (personen die geen grote zelfreflectie hebben over hun eigen situatie, ervaringen en gedrag).
Derde niveau aangeduid door een blauwe vlag - oefeningen met de laagste moeilijkheidsgraad, ontworpen voor personen met beperkte leermoeilijkheden (die geen zelfreflectie hebben over hun situatie en gedrag, en moeilijkheden ervaren met complexere doelstellingen).
57
1. Evaluatie van de ontwikkeling van sociale vaardigheden en creativiteit Deze worden geëvalueerd door het gebruik van vragenlijsten voor de zelfevaluatie van de vooruitgang in de ontwikkeling van sociale vaardigheden en creativiteit.
2. Communicatievaardigheden 2.1. Luisteren
2.1.1. Luisteroefeningen om het besef van het belang van luisteren te verhogen
Doelstellingen yy Om het belang van luisteren in te zien. yy Om de effecten van niet luisteren te begrijpen.
Inhoud In het dagelijkse leven luisteren we niet altijd. Niet luisteren veroorzaakt verscheidene moeilijkheden die onze prestaties, probleemoplossend vermogen en interacties met anderen aantasten.
Materiaal Schrijfmateriaal en werkbladen.
WERKBLAD – PRINCIPES VAN LUISTEREN 1. Hoofd knikken ter bevestiging. 2. De belangrijkste momenten in het verhaal herhalen.
LUISTEROEFENING De trainer vertelt een kort verhaal. Aan het eind van het verhaal moeten de deelnemers bevestigen dat ze het verhaal hebben verstaan door met het hoofd te knikken of door “Ja” of “Aha” te zeggen. 58
Als tweede stap vertelt de trainer het verhaal opnieuw en de deelnemers moeten bevestigen dat ze het verhaal hebben verstaan door korte momenten uit het verhaal te herhalen. De trainer geeft feedback over hoe de deelnemers omgaan met de taak en vat de principes van luisteren samen met nadruk op de twee methoden van begrip – ofwel “Ja” ofwel de belangrijkste momenten uit het verhaal herhalen. Nota: Afhankelijk van de persoonlijke mening van de trainer kan dit worden opgedeeld in twee verschillende oefeningen.
WERKBLAD – KAN IK LUISTEREN? А. GOED LUISTEREN
Hierna volgen de tien kenmerken die goed luisteren beschrijven. Gebruik een schaal van 1 tot 5, met 5 als hoogste score, om aan te duiden hoe sterk u het kenmerk bezit. STELLINGEN Ik hou oogcontact met de spreker. Ik vraag verklaring. Ik toon betrokkenheid en merk de gevoelens van de spreker op. Ik herhaal of parafraseer de woorden van de spreker om te tonen dat ik het juist begrepen heb. Ik wil eerst begrijpen, dan begrepen worden. Ik ben klaar om mijn gevoelens te beheersen. Ik reageer met een glimlach, hoofdknik, en frons of aanraken wanneer nodig. Ik let vooral op de situatie en laat me niet afleiden. Ik reageer op een verantwoorde wijze op wat ik hoor. Ik hou me aan het onderwerp.
1 2 3 4 5
WERKBLAD – KAN IK LUISTEREN? B. SLECHTE GEWOONTES
De volgende tien kenmerken beschrijven slechte gewoontes bij het luisteren. Gebruik een schaal van 1 tot 5, met 5 als hoogste score, om aan te duiden hoe sterk u het kenmerk bezit. Wees eerlijk met uzelf. Erkennen hoe u luistert, is de eerste stap naar verandering. 59
1 2 3 4 5 Ik onderbreek de spreker dikwijls. Ik neem overhaaste conclusies. Ik vervolledig de zinnen van de spreker. Ik verander het onderwerp zonder verwittiging. Ik maak conclusies vooraleer ik alles gehoord heb. Ik ben niet volledig geconcentreerd. Ik geef geen enkel antwoord. Ik ben angstig. Ik word op slag defensief. Ik denk na over mijn antwoord tot de andere persoon spreekt.
WERKBLAD – HET EFFECT VAN LUISTEREN Maak een lijst van de belangrijkste effecten van luisteren. Hoe voelt u zich wanneer iemand naar u luistert? 1. ............................................................................................................................................................... 2. ............................................................................................................................................................... 3. ............................................................................................................................................................... 4. ............................................................................................................................................................... 5. ............................................................................................................................................................... 6. ............................................................................................................................................................... 7. ............................................................................................................................................................... 8. ............................................................................................................................................................... 9. ............................................................................................................................................................... 10. .............................................................................................................................................................
PROCEDURE Begin met wat het betekent te luisteren en waarom het belangrijk is te luisteren. Schrijf dan de antwoorden van de deelnemers tijdens het gesprek op. Als volgende stap start u een bespreking over de antwoorden en hun belangrijkheid. 60
Vervolgens moeten de deelnemers de volgende vraag beantwoorden “Wat zijn de effecten van luisteren” en de antwoorden opnieuw op het werkblad ‘Het effect van luisteren’ noteren. Elke deelnemer deelt met de groep een ervaring die hij had in relatie tot de positieve effecten van luisteren. Vervolgens worden de deelnemers onderverdeeld per twee, en beantwoorden ze vragen van het werkblad ‘Kan ik luisteren’, dat zij op voorhand hebben ontvangen, en bespreken hun ervaring. Na beëindiging delen de deelnemers hun antwoorden met de groep. BESPREKING Vragen Wat zijn de positieve effecten van luisteren? Wat zijn de negatieve effecten van luisteren? Gepersonaliseerde vragen: Wat gebeurt er wanneer u op de werkplek luistert? Helpt het luisteren u om zich beter te voelen op de werkplek? Kunt u een voorbeeld geven uit uw ervaringen/leven waar men niet luisterde naar u? Wat voelde u? Waarom denkt u dat luisteren belangrijk is voor communicatie op de werkplek?
2.1.2. Oefening om de effecten van luisteren in te zien Doelstellingen yy De hindernissen tijdens het luisteren begrijpen. yy De effecten van niet luisteren begrijpen. yy De hindernissen tijdens het dagelijks luisteren overwinnen.
Inhoud In het dagelijkse leven wordt de doeltreffendheid van luisteren beperkt door verschillende hindernissen. Het besef van deze hindernissen en ze overwinnen is een voorwaarde om beter te kunnen luisteren.
Materiaal Schrijfmateriaal 61
SCHRIJFBLAD – HINDERNISSEN TIJDENS HET LUISTEREN
Hindernissen tijdens het luisteren zouden bekend moeten zijn, want we komen ze in het dagelijkse leven dikwijls tegen. Besef van deze hindernissen zal in belangrijke mate uw capaciteit om met anderen te communiceren verbeteren. - Vergelijkingen – u bent betrokken bij de evaluatie van iemand die competenter, beter geïnformeerd en in balans is … u of de andere persoon waartegen u praat - ze spreken en u denkt iets anders: "Kan ik dit wel zo goed?" “Het was ook niet gemakkelijk voor mij "...; - Veronderstellingen – u bent bezig met te bedenken wat de andere denkt en voelt: "Ze wil met ons meegaan, maar ik denk dat ze te moe is en alleen wil zijn "; - Uw eigen antwoord beschouwen – terwijl de andere spreekt; - Selectief gehoor – u hoort sommige zaken en hoort andere zaken bewust niet – vooral negatieve, kritische, onaangename en bedreigende zaken; - Kritiek geven/benoemen – als u denkt dat de andere dom, incompetent, onbetrouwbaar is, stopt u met luisteren en reageert u mechanisch; - Dromend/afgeleid – het gesprek geeft u associaties naar vroegere ervaringen en gebeurtenissen, en u luistert niet meer naar de andere; - Associatie – de stelling van de persoon waartegen u spreekt veroorzaakt bij u associaties naar zaken die u beide deelt - voor men stopt met spreken begint u uw verhaal te vertellen, wat u gedaan en ervaren hebt; - Advies/probleemoplossing – nog voor de andere klaar is, hebt u al een idee en suggesties voor een oplossing en u stopt met luisteren; - Meningsverschil – nog voor de andere klaar is met zijn stelling, verschilt u van mening op alle mogelijke manieren – dit kan kleinerend zijn, sarcastische opmerkingen. - Uw gelijk benadrukken – u probeert uw gelijk te halen en dit maakt u onvoorwaardelijk, verwijtend, u aanvaardt de mening van de andere niet; U wiltt tegenstellingen, argumenten en bewijs vinden om er voordeel uit te halen; - Het gesprek afleiden naar een ander onderwerp – de saaiheid en frustratie die u ondervindt kunt u van onderwerp doen veranderen, of u geeft geen ernstige antwoorden meer; - Akkoord gaan – om kalm te blijven of het beeld van een vriendelijke en steunende persoon te behouden, gaat u akkoord met alles. - U wilt dat anderen u aantrekkelijk vinden; - U wilt niet afgewezen worden; - U wilt zeker zijn dat u verkrijgt wat U wilt.
62
WERKBLAD OM HINDERNISSEN TIJDENS HET LUISTEREN TE NOTEREN Vastgestelde hindernissen bij het luisteren ..................................................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................................................... De meest voorkomende hindernis(sen) tijdens het luisteren ..................................................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................................................... Hoe voelde u zich wanneer deze hindernissen voorkwamen? VERVEELD GEÏRRITEERD OVERBELAST VERMOEID ANGSTIG ONDER DRUK AANGEVALLEN BEKRITISEERD WANHOPIG
Deze oefening kan buiten de groep worden herhaald, door zelf uw manier van luisteren gedurende een week te observeren tijdens gesprekken met vooraf gekozen personen.
WERKBLAD OM HINDERNISSEN TIJDENS HET LUISTEREN TE OVERWINNEN Als u de hindernissen die u ondervond wilt overwinnen, kunt u het volgende doen: Kies opnieuw een persoon die belangrijk is voor u. Noteer de hindernissen die u gebruikte tijdens de vorige dag. ..................................................................................................................................................................................... Noteer de onderwerpen en situaties die deze hindernissen veroorzaakten. ..................................................................................................................................................................................... Probeer bewust deze hindernissen te vermijden wanneer u met deze persoon opnieuw binnen een dag communiceert. 63
Noteer wat gebeurt wanneer u vecht tegen deze hindernissen. ..................................................................................................................................................................................... Maakt u zich geen zorgen als u faalt of een hindernis vervangt door een andere. Als u ze al kleiner maakt, is het reeds een verbetering. PROCEDURE De deelnemers bekijken de lijst van hindernissen en worden opgedeeld per twee. Elk paar begint met een gesprek gedurende 10 minuten. Na voltooiing van het gesprek zouden de deelnemers de hindernissen die ze vonden moeten noteren op het werkblad “Hindernissen tijdens het luisteren noteren”. De deelnemers bespreken dan de effecten van de hindernissen op het luisteren en manieren om ze te overwinnen. Na beëindiging van de besprekingen ontvangen ze een werkblad “Het overwinnen van hindernissen tijdens het luisteren”, die binnen de week moet worden ingevuld. BESPREKING Vragen Welke emoties ervaart u wanneer u denkt dat de persoon met wie u praat niet luistert? Hoe beïnvloedt dit uw eigenwaarde? Hoe beïnvloedt dit relaties met uw collega’s op de werkplek? Gepersonaliseerde vragen Welke moeilijkheden hebt u bij het overwinnen van de hindernissen die u tegenkwam?
2.1.3. Oefening om luistervaardigheden te ontwikkelen
Doelstellingen yy De aard van “luisteren” verkennen. yy Leren over actief luisteren en uitdrukkingsvormen. yy Luistervaardigheden ontwikkelen. Inhoud In vele situaties moeten we “actief luisteren”, wat een combinatie is van begrip van de inhoud en de betekenis van de boodschap, en wat we verkrijgen door het stellen van vragen en feedback geven aan de andere. 64
Materiaal Schrijfmateriaal en werkbladen
WERKBLAD – REGELS VOOR LUISTEREN yy yy yy yy
Richt u op de boodschap van de andere; Luister naar de boodschap; Verduidelijk de inhoud en betekenis van de boodschap; Gebruik verklarende vragen om te verstaan wat niet duidelijk is voor u, maar ook om de achterliggende gevoelens te begrijpen; yy Geef feedback – deel met de andere wat u begrepen hebt. Feedback moet eerlijk en steunend zijn en onmiddellijk worden gegeven. Feedback is de essentie van luisteren.
WERKBLAD – DE BETEKENIS VINDEN Een vriend deelt het volgende met u: ”Is dit een job interview waar ik morgen naartoe moet gaan, of is hun besligging reeds gemaakt?” Hier zijn enkele antwoorden die u uw begrip tonen: ”Je maakt je zorgen voor het komende interview, omdat je niet weet of je voldoende voorbereid bent en of je een goede indruk zal maken op de interviewers” ”Ik denk dat je heel achterdochtig bent” ” Ik denk dat je niet naar dit interview wilt gaan om deze job te krijgen” Kies het meest toepasselijke antwoord.
PROCEDURE De groep herbekijkt de regels voor het luisteren, die op voorhand zijn uitgedeeld. Dan wordt de groep opgedeeld per twee en beoefenen ze luistervaardigheden. Eén deelnemer moet luisteren naar wat de andere vertelt, volgens de regels van de kunst. Dan veranderen de deelnemers van rol. 65
De groep krijgt vervolgens een werkblad met een taak (een bepaalde stelling) om de betekenis ervan te vinden. De groep bespreekt dan de antwoorden die de deelnemers gaven volgens de gebruikte regels.
BESPREKING Vragen Wat zijn de effecten van luisteren? Welke moeilijkheden kwam u tegen terwijl u de betekenis van wat uw partner zei probeerde te begrijpen? Gepersonaliseerde vragen Wat was het moeilijkste bij het luisteren? Wat kunt u verbeteren wanneer u luistert?
2.1.4. Oefening om luisteren te beoefenen
Doelstellingen yy Luistervaardigheden ontwikkelen yy De effecten van luisteren ondervinden Inhoud Het belang van luisteren voor effectieve communicatie en ontwikkeling van luistervaardigheden inzien.
Materiaal Schrijfmateriaal, gespreksonderwerpen, werkbladen. Gespreksonderwerpen: Op te lossen problemen. Iets dat ik beter wil doen. Hoe mijn vaardigheden verbeteren die me helpen op de werkplek.
66
WERKBLAD - LUISTEREN Beschrijf een situatie waarin u probeerde te luisteren tijdens een gesprek. Wat deed u? ..................................................................................................................................................................................... Beschrijf het resultaat. ..................................................................................................................................................................................... Beschrijf wat u zou doen als de situatie herhaald kon worden. ..................................................................................................................................................................................... Wat zou u anders doen? .....................................................................................................................................................................................
PROCEDURE Begint met een korte bespreking van het onderwerp wat het betekent te luisteren. De deelnemers worden onderverdeeld per twee en staan tegenover elkaar, en verwisselen regelmatig van rol: spreken en luisteren. Iedereen heeft 3 minuten om te spreken en te luisteren, dan verwisselen ze van rol. Na een paar keer komen de deelnemers samen om hun ervaring te delen. Deelnemers vullen dan de werkbladen in en delen hun ervaringen opnieuw.
BESPREKING Vragen Hoe schatten ze de communicatie tussen hen in? Hebben ze geluisterd op een manier die ze zouden willen? Hoe schatten ze het gesprek in? Werden gedachten duidelijk en begrijpelijk uitgedrukt? Werden ze onderbroken wanneer men luisterde? Gepersonaliseerde vragen Wat betekent het om beter te luisteren? Waarom is het belangrijk om beter te luisteren? Was het moeilijk om te luisteren? Welke hindernissen hebt u gevonden die u verhinderden te luisteren?
67
2.2. Zelfkennis
Doelstellingen yy Vaardigheden ontwikkelingen om uzelf te leren kennen. yy De effecten van zelfkennis ervaren. Inhoud Zelfkennis die relaties helpt op te bouwen, betekent het delen van feiten uit ons eigen leven, gedachten, emoties, dingen die in het verleden gebeurden of die we willen zien gebeuren in de toekomst, maar ook ervaringen, gedachten en intenties in relatie met het hier en nu en met respect voor de andere. Materiaal Schrijfmateriaal en werkbladen
2.2.1. Oefening om zelfkennis te beseffen Doelstellingen yy Het begrijpen van de betekenis van zelfkennis en de effecten ervan; yy Begrijpen wat de eigen zelfkennis betekent; yy Hindernissen voor zelfkennis begrijpen.
Materiaal Schrijfmateriaal en werkbladen
WERKBLAD – EEN SCHAAL VOOR HET DELEN Instructies Zodra u de documenten kent, duidt u aan hoe u daarover met uw familie heeft gesproken en hoe u het met hen hebt gedeeld. Om de graad van delen vast te stellen, gebruik de volgende schaal: 68
- 0 – Ik heb hierover niets gedeeld; -1 – Ik heb uitgebreid gedeeld over deze eigenschap van mij – zij weten slechts een paar dingen, maar niet alles; -2 – Ik heb alles gedeeld over deze eigenschap van mij – met inbegrip van emoties, gedachten en behoeften; -3 – Ik heb hen misleid, gaf verkeerde informatie over deze eigenschap van mij. Domeinen yy Spiritueel yy Sterktes yy Zwaktes yy Ambities en nagestreefde doelen yy Vaardigheden en competenties yy Opleiding en kwalificaties yy Gebreken en onvolkomenheden yy Financiële omstandigheden yy Inkomsten yy Moeilijk te uiten en te beheersen gevoelens yy Persoonlijk en seksueel leven yy Angsten Zaken van het verleden of het heden die me beschaamd maken of waarover ik schuldgevoelens heb yy yy yy yy yy
Mijn begrip over de schoonheid en aantrekkelijkheid van anderen Mijn esthetische smaken en voorkeuren Mijn voorkeur voor ontspanning Mijn voorkeur voor rusten Mijn favoriete voedsel en drank
Lichaam yy yy yy yy yy
Houding tegenover het lichaam Hoe ik er uit wil zien Houding tegenover het gezicht Houding tegenover verzorging Ziektes en behandelingen PROCEDURE
Het woord ‘zelfkennis’ wordt opgeschreven zodat de ganse groep het kan zien, en een bespreking begint. Vervolgens worden de positieve effecten van zelfkennis geïdentificeerd. De deelnemers ontvangen dan werkbladen en noteren scores voor zelfkennis in elk domein. De deelnemers bespreken vervolgens de hindernissen die zelfkennis beperken. 69
BESPREKING Vragen Wat zijn de effecten van zelfkennis? Wat verhindert zelfkennis? Hoe gaan we om met deze obstakels? Gepersonaliseerde vragen Hoe kunt u uw zelfkennis verbeteren?
2.2.2. Oefening om zelfkennis te bevorderen Doelstellingen yy Zelfkennis bevorderen yy De gevoeligheid voor iemands eigen gevoelens en de capaciteit om gevoelens uit te drukken, verhogen Inhoud We kunnen geen betekenisvolle relaties opbouwen zonder zelfkennis. Zelfkennis creëert omstandigheden voor anderen om onze capaciteiten, onze emoties en creativiteit te evalueren, alsook hoe we onze situatie ervaren.
Materiaal Werkbladen en schrijfmateriaal.
WERKBLAD – GEVOELENS TONEN
Lees de volgende gevoelens en schrijf zinnen op die een situatie beschrijven waar u dat gevoel heeft ervaren. Nadat u klaar bent, deelt u dat met de andere deelnemers. Voorbeeld Gevoel – verward Zin – Ik voel me verward omdat ik de taken niet versta. Gelukkig ..................................................................................................................................................................................... 70
Vrolijk ..................................................................................................................................................................................... Opgewonden ..................................................................................................................................................................................... Angstig ..................................................................................................................................................................................... Trots ..................................................................................................................................................................................... Gefrustreerd ..................................................................................................................................................................................... Geïrriteerd ..................................................................................................................................................................................... Dankbaar ..................................................................................................................................................................................... PROCEDURES U start met uitleg over wat gevoelens zijn en dat we verschillende gevoelens kunnen hebben. Leg vervolgens uit waarom het belangrijk is gevoelens te uiten. De deelnemers ontvangen vervolgens werkbladen om in te vullen, en delen hun antwoorden met alle deelnemers.
BESPREKING Vragen Was het gemakkelijk de gevoelens die u had in die situatie te herkennen? Was het gemakkelijk om ze uit te drukken? Was u bezorgd wanneer u uw gevoelens uitte? Gepersonaliseerde vragen Welke gevoelens waren het moeilijkst uit te drukken? Waarom? 71
WERKBLAD – ZAKEN DIE IK KAN KENBAAR MAKEN yy Feiten uit uw eigen leven; yy Gevoelens, gedachten en behoeften uit het verleden en de toekomst; yy Gevoelens en gedachten, geassocieerd aan de andere hier en nu, delen. Stappen voor zelfkennis Het gebeurt geleidelijkerwijs: yy Start met wat recent gebeurde – gelijk wat over uw activiteiten, verplichtingen, enz. yy U kunt dan een andere stap zetten om contact te bevorderen – u begint te praten over uw gedachten, gevoelens, behoeften – maar enkel over het verleden en de toekomst – dit kunnen verhalen zijn wanneer u er lachwekkend uitzag, zorgen over de toekomst, zaken die u graag had, plaatsen die u bezocht of wilt bezoeken, boeiende zaken die u overkwamen, belangrijke momenten uit het verleden, grappige dingen die u ervoer, resultaten, problemen met vorige relaties, al wat u denkt dat interessant is – door het delen van die zaken geeft u de andere het gevoel gevleid te mogen zijn dat ze toegelaten worden tot uw wereld. Door het delen van uw hoop, genot, angsten, geloven en voorkeuren enz. ontdekken ze u als een uniek individu. yy Dan kunt u een andere stap zetten – mogelijk de moeilijkste stap – praten over uw gevoelens die u ervaart terwijl u de andere voor u leert kennen – hem vertellen wat u aantrekt, hoe hun gedrag u beïnvloedt, delen wat u hoopt dat zal gebeuren in jullie communicatie. Op dit diep niveau van intimiteit is het belangrijkste dat u deelt wat u op dat moment voelt. yy Zelfkennis wil niet per se zeggen dat u de meest intieme geheimen en verlangens deelt. PROCEDURE leren.
De groep wordt bekend gemaakt met het werkblad dat voorstelt wat men over zichzelf kan
Vervolgens worden de deelnemers per twee opgedeeld, en delen ze bepaalde feiten gedurende 5 minuten, gerelateerd aan werk, de laatste vakantie, een bezoek aan een interessante plaats; blijf bij de feiten wanneer/waar/wat/met wie zonder gevoelens en evaluaties. Nadien vervolgen de paren met het delen van gedachten, emoties en behoeften gedurende 5 minuten – terwijl men de feiten presenteert, voegt men gevoelens, gedachten en behoeften toe. “Oefening om gevoelens, gedachten en behoeften uit het verleden en de toekomst te delen”. Onderwerpen kunnen gevarieerd zijn – bijvoorbeeld muzikale voorkeuren, religie en geloof, carrièrewensen en gezondheidsproblemen, enz. Praat niet over wat u op het moment voelt en denkt, maar wat aan het verleden of de toekomst verbonden is. Vervolgens delen de paren, opnieuw gedurende 5 minuten, gedachten, emoties en behoeften in het hier en nu en in verband met de persoon waarmee men praat. Dit is het moeilijkste deel van zelfkennis omdat u het risico moet nemen om te delen wat u nu in deze situatie voelt en denkt. U kunt praten over de aantrekkingskracht van de andere, hoe u zich voelt in zijn nabijheid, wat 72
u plezier gaf, wat u op dat moment wilt en hoe u de conversatie wil verder zetten.... U kiest het onderwerp. Als u angst ervaart, is dat normaal, maar laat u niet zodanig door angst leiden dat u weigert over het heden te praten. Na het beëindigen van deze taak verzamelt de groep opnieuw en bespreekt de effecten van zelfkennis. De groep bespreekt vervolgens de manieren waarop men zelfkennis kan verbeteren in verschillende situaties, vooral die situaties die betekenisvol voor hen zijn.
BESPREKING Vragen Wat zijn de belangrijkste moeilijkheden die opkwamen in het proces van zelfkennis? Welke angsten moesten we delen? Welke ontdekkingen gaven ons de grootste moeilijkheden? Gepersonaliseerde vragen Welke gedachten en gevoelens had u wanneer u moest spreken over wat u voelt over de andere persoon voor u, hier en nu? Wat kunt u doen om zelfkennis te verbeteren?
2.2.3. Oefening zelfkennis en zelfexpressie
Doelstellingen yy Zelfkennis volledig mogelijk maken. yy De effecten van zelfkennis ervaren. Inhoud Zelfexpressie wordt uitgedrukt door uitgebreide boodschappen, waaronder observaties, gedachten, gevoelens en behoeften. Als de boodschappen niet volledig zijn, creëren ze wantrouwen of misverstanden. Natuurlijk vereist communicatie niet altijd volledige boodschappen, maar als we halve boodschappen gebruiken, zorgen we gemakkelijk voor hindernissen in de communicatie. Bij communicatie kunnen we uitdrukken: - Wat we zien – het simpele feit dat we weten of ervaren hebben; - Gedachten die we hebben over wat er gebeurd is en waarom; 73
- Emoties die we ervaren over wat er gebeurt; - De behoeften die we hebben. De wijze van uiting van emoties, gedachten en behoeften heeft een groot effect op de kwaliteit van de communicatie, of anderen ons begrijpen en aanvaarden, en gevoeligheid tonen voor ons.
Materiaal Schrijfmateriaal en werkbladen
WERKBLAD – ZELFKENNIS De trainer splitst de groep per twee. Het eerste lid van het paar stelt zich voor en dan verwisselen ze van rol. De trainer zou de deelnemers hun naam, favoriete sport, voeding, TVprogramma, vrienden, zangers, reisdoelen, enz. moeten vragen. Aan het einde van de oefening delen de deelnemers hun eigen gevoelens en delen ook of ze meer ontdekt hebben over hun partners.
WERKBLAD - ZELFKENNIS Nota: indien nodig kan de trainer een opmerking geven of voorbeelden om het gezamenlijke werk van de groep te ondersteunen. Beschrijf een situatie wanneer u geprobeerd heeft uzelf te leren kennen. Wat hebt u gedaan? ..................................................................................................................................................................................... Beschrijf de resultaten ..................................................................................................................................................................................... Beschrijf wat u zou doen als de situatie zich herhaalt ..................................................................................................................................................................................... Wat zou u anders doen? .....................................................................................................................................................................................
74
WERKBLAD – EEN OMSCHRIJVING VAN EEN UITGEBREIDE BOODSCHAP Een uitgebreide boodschap omvat: yy yy yy yy
Voorstelling van de situatie in haar geheel; Voorstelling van gedachten; Voorstelling van emoties; Voorstelling van de behoeften die U wilt inlossen.
Werkblad – Regels voor het geven van een uitgebreide boodschap yy Boodschappen moeten direct zijn – maak geen veronderstellingen, want anders weet men niet hoe u zich voelt en wat U wilt; praat openlijk als u zich begrepen wilt voelen en niet buiten de kwestie wilt vallen; yy Boodschappen moeten op tijd komen – een tijdige boodschap zorgt voor onmiddellijke feedback, beperkt slechte gevoelens en negatieve houding (passief agressieve reactie) en behoudt de kwaliteit van de relatie; yy De boodschap moet duidelijk zijn – alle observaties, gedachten, gevoelens en behoeften zouden duidelijk en specifiek voorgesteld moeten worden; yy De boodschap moet eenduidig zijn – er zouden geen verschillen moeten zijn tussen wat u bedoelt en hoe u het zegt; yy Boodschappen zouden niet tweeslachtig mogen zijn – de ene mag niet in tegenstelling staan tot de andere; yy Boodschappen moeten rechtlijnig zijn – het voorgestelde doel moet overeenkomen met de bedoeling van de boodschap “waarom zeg ik dit?”, “is dit wat ik wil dat ze horen?” – de antwoorden op die vragen helpen u te begrijpen of u duidelijk bent; yy De boodschap moet ondersteunend zijn – wat U wilt zeggen zou niet mogen kwetsen, beledigen, of storen in de communicatie. “Ik win – jij verliest” vernietigt enkel de communicatie. – vermijd negatieve intonatie, negatieve vergelijkingen, teruggaan naar beschuldigingen uit het verleden, bedreigingen, negatieve evaluaties en beledigingen. PROCEDURE De groep wordt eerst geïntroduceerd tot de regels voor effectieve overdracht van uitgebreide boodschappen en de inhoud van de boodschap. Dan worden de deelnemers onderverdeeld per twee. Elke partner kiest een onderwerp in verband met iets emotioneels, iets van het verleden, het heden, de nabije toekomst, iets betekenisvol of gerelateerd aan de anderen of de andere partner. Het gesprek zelf moet een patroon volgen van een uitgebreide expressie – wat er gebeurde, uw gedachten beschrijven, welke gevoelens veroorzaakt werden en de behoeften die u heeft. Wanneer u klaar bent wisselt u van rol. 75
Nota: Deze oefening kan ook gebeuren buiten de bijeenkomsten. Als het mogelijk is, praat dan over belangrijke problemen van de laatste twee weken. U kunt niet enkel het onderwerp uitbreiden, maar ook de groep waartegen u spreekt; het is belangrijk om een gewoonte te maken van deze manier van vertellen. De deelnemers vullen vervolgens het werkblad “zelfkennis” in en delen hun ervaringen met de groep.
BESPREKING Vragen Wat zijn de voordelen van uitgebreide boodschappen? Welke moeilijkheden had u bij het geven van uitgebreide boodschappen? Gepersonaliseerde vragen Welke moeilijkheden kwam u tegen bij het samenstellen van uitgebreide boodschappen? Hoe kunt u de samenstelling van een uitgebreide boodschap verbeteren?
2.3. Eigen emoties uitdrukken binnen een context
2.3.1. Oefening om emoties te onderscheiden
Doelstellingen yy Het verschil tussen emoties en gedachten herkennen. yy Het verschil tussen gedachten en gevoelens van anderen voor mij herkennen. Inhoud De uiting van emoties veronderstelt onderscheid tussen emoties en gedachten, met gebruik van gepaste emotionele taal die duidelijk en precies uitdrukt wat we voelen.
Materiaal Schrijfmateriaal en werkbladen.
76
WERKBLAD – EMOTIONELE WOORDENSCHAT Als u de emoties die u ervaart wilt uitdrukken, zodat ze verstaan kunnen worden door iemand anders, moet u woorden gebruiken die specifiek en accuraat uw ervaring uitdrukken. Daarom is het noodzakelijk om een emotionele woordenschat te hebben. Bijvoorbeeld: “dat is geweldig”. Geweldig kan betekenen dat u opgewonden bent, verbaasd of gelukkig. De volgende lijst helpt u uw emoties te benoemen die u in een bepaalde situatie voelt, en zal de grote variatie in uw emoties tonen: Emoties wanneer aan uw behoeften voldaan werd: Vreugdevol, vermakelijk, aangemoedigd, hoopvol, opgewonden, gecharmeerd, verbaasd, extatisch, enthousiast, sentimenteel, grappig, emotioneel, verwonderd, gefascineerd, geraakt, geïntrigeerd, bekoord, in beslag genomen, geagiteerd, ontroerd, gelukkig, overdonderd, vrolijk... Emoties als niet aan uw behoeften voldaan werd: Hulpeloos, gespannen, bezorgd, woedend, apathisch, onverschillig, ontevreden, gebroken, wantrouwig, ontroostbaar, zenuwachtig, gevoelloos, razend, geïrriteerd, wrokkig, onzeker, gefrustreerd, angstig, schuldig, somber, bitter, bezorgd, verward, verveeld, afgemat, pessimistisch, uitgeput, moe, bang, geërgerd, ontzet, walgend, zwak, verdrietig, eenzaam, perplex, geschokt, verbijsterd, ongelukkig, rusteloos, gewelddadig, ontevreden...
LIJST MET UITSPRAKEN Hieronder is een lijst met uitspraken. Duid aan dewelke emoties uitdrukken: 1. Ik heb het gevoel dat je niet op uw gemak bent bij mij. 2. Ik heb het gevoel dat ik je teleurstel. 3. Ik heb het gevoel dat ik niet vaardig genoeg ben voor deze job. 4. Ik maak me zorgen wanneer je dit doet. 5. Je bent verschrikkelijk. 6. Ik heb het gevoel misbegrepen te zijn. 7. Ik voel dat je me ontwijkt wanneer je me niet groet. 8. Ik voel me gelukkig wanneer ik denk aan hoeveel dingen je voor me deed. 9. Ik voel me gelukkig dat we samen zullen zijn. 10. Ik voel dat ze me niet willen. (Antwoorden: 1 - nee, 2 - nee, 3 - nee, 4 - ja, 5 - nee, 6 - nee, 7 - nee, 8 - ja, 9 - ja, 10 - nee.) 77
WERKBLAD – REGELS OM TE ONDERSCHEIDEN Om uw gevoelens in een bepaalde situatie uit te drukken is het nodig om: yy Gedachten van gevoelens te onderscheiden – dat is niet zo eenvoudig. In gewone taal betekent ‘voelen’ dikwijls zaken die niets te maken hebben met emoties. "Ik heb het gevoel dat mijn beslissing niet zo goed is " – in dit geval betekent ‘het gevoel hebben’: denken. Als het de uitdrukking ‘het gevoel hebben’ gevolgd wordt door ‘dat’, of woorden die een persoon aanduiden... betekent dit zeker niet dat het gevoelens uitdrukt: “ik voel me stom, ik heb het gevoel dat mijn ouders verantwoordelijk zijn... ". yy Te onderscheiden wat u voelt van wat u denkt over uzelf – onze evaluatie is niet gelijk aan emoties over onszelf – “ik voel met niet goed als administrator” is verschillend van “ik voel me bezorgd over mijn prestaties als administrator". yy Uw gevoelens te onderscheiden van de manier waarop u denkt dat anderen over u denken. "Ik voel me ontweken" drukt geen ervaring uit, maar uw begrip van de actie tegenover u, en bijvoorbeeld blijft het gevoel gekwetst te zijn onuitgedrukt. PROCEDURE Elke deelnemer in de groep moet een gebeurtenis in hun leven delen waarbij ze emotioneel betrokken waren. Daarna legt de trainer de regels van uiting uit en volgt de bespreking of de deelnemers het onderscheid hebben kunnen maken. De deelnemers worden vervolgens op de hoogte gebracht van de emotionele woordenschat. De groep wordt onderverdeeld per twee. Elk paar deelt een verhaal waarbij ze gebruik maken van de emotionele woordenschat voor meer specifieke en accurate uiting van de emoties in het verhaal. De deelnemers wisselen van rol. Diegene die luistert, noteert de uitgedrukte emoties en zorgt voor feedback aan de verteller. De deelnemers bespreken de moeilijkheden bij het uitdrukken van emoties. De deelnemers ontvangen dan een lijst van uitspraken en moeten bepalen welke emoties deze uitdrukken. Na de taak bespreekt de groep de antwoorden die werden gegeven.
BESPREKING Vragen Hebt u moeilijkheden ervaren bij het onderscheiden van gedachten en emoties? Wat kunt u doen om uw emotionele woordenschat te verrijken? Welke emoties zijn de moeilijkste om te uiten? Gepersonaliseerde vragen Welke moeilijkheden ervaart u bij het uitdrukken van emoties? Wat kunt u doen om uw emoties beter uit te drukken? 78
2.3.2. Oefening het verantwoordelijkheidsgevoel voor onze emoties
Doelstellingen yy Zich verantwoordelijk voelen voor onze emoties. yy De verbinding tussen onze eigen behoeften, gedachten en emoties inzien. Inhoud Er zijn twee manieren waarop we onze behoeften uitdrukken: - Indirect, door het overdragen van verantwoordelijk naar anderen – gebeurt door verwijten, kritiek, veroordeling, hints en interpretaties, het gedrag van anderen bekritiseren en zoeken naar fouten; - Direct, door aanvaarding van onze verantwoordelijkheid en onze behoeften openlijk uiten. Wanneer we indirecte manieren gebruiken, veroorzaakt dit defensief gedrag bij anderen, wat hun mededogen voor ons beperkt. Wanneer we onze behoeften, verlangens, verwachtingen en waarden echter erkennen in plaats van anderen te verwijten, nemen we verantwoordelijkheid voor onze gevoelens.
Materiaal Schrijfmateriaal en werkbladen.
WERKBLAD - DE EFFECTEN VAN OPENLIJKE UITING VAN ONZE BEHOEFTEN yy Toont dat u ook behoeften hebt en dat ze belangrijk zijn voor u – dit verhindert dat anderen uw behoeften negeren en kleineren; yy Plaatst anderen in een positie om uw behoeften te evalueren; yy Legt een verbinding tussen uw emoties en behoeften. Basisbehoeften waarvoor we extra gevoelig zijn: - behoefte aan intimiteit, behoefte aan erbij horen; behoefte aan zekerheid; behoefte aan aanvaarding; behoefte aan vertrouwen; behoefte aan erkenning; behoefte aan begrip; behoefte aan belangrijk zijn; behoefte aan respect; behoefte aan creatie; behoefte aan vrijheid – om onze waarden, doelstellingen en dromen te kiezen en de manier waarop we die bereiken; behoefte aan plezier, genot en vieren; behoefte aan inspiratie en verrijking in het leven. 79
WERKBLAD - EMOTIES KOPPELEN AAN ONZE BEHOEFTEN. Voor u liggen er twee uitspraken waarbij de verantwoordelijkheid voor de gevoelens overgedragen wordt aan de andere. Nadat u ze gelezen hebt, probeer ze te wijzigen om zo de relatie tussen emoties en behoeften uit te drukken. Ik ben zeer kwaad wanneer ik schrijffouten vind in een officiële brochure. ..................................................................................................................................................................................... Ik ben kwaad omdat je jouw belofte niet hebt ingelost. ..................................................................................................................................................................................... Wanneer u klaar bent, controleer dan of uw boodschap deze antwoorden weergeeft: Ik ben erg kwaad wanneer ik schrijffouten ontdek in een officiële brochure omdat ik ons team geassocieerd wil zien met professionalisme. Ik ben kwaad omdat ik van jou verwacht dat je jouw belofte inlost, omdat ik op jou vertrouwde om de presentatie op tijd in te leveren.
WERKBLAD – VERANTWOORDELIJKHEID VINDEN OVER ONZE GEVOELENS Er ligt een reeks uitspraken voor u waarbij de verantwoordelijkheid voor emoties op een verschillende manier is voorgesteld. Duid de uitspraken aan waarbij verantwoordelijkheid wordt genomen. 1. Ik ben razend wanneer je alle belangrijke documenten op verschillende plaatsen in het bureel legt. 2. Je maakt me kwaad wanneer je zo reageert omdat ik het beter wil begrijpen en je weinig respectvol bent. 3. Ik ben kwaad wanneer je te laat komt. 4. Het spijt me dat je niet mee gaat naar het concert vanavond, omdat ik had gehoopt dat we samen konden zijn en samen naar een prachtig optreden konden gaan. 5. Ik ben verdrietig omdat je niet kwam, ook al had je het beloofd. 6. Ik heb schrik omdat ik dacht het rapport te kunnen opleveren tegen maandag, maar ik er nog niet klaar mee ben. 7. De opmerkingen van mijn collega’s kwetsen me. 8. Ik ben blij dat je de eerste plaats hebt gekregen. 9. Ik haat het wanneer je roept. 10. Ik ben blij dat je voorstelde om de dataverwerking te doen, omdat ik mijn studie op tijd wil afronden. (1 - nee, 2 - ja, 3 - nee, 4 - ja, 5 - nee, 6 - ja, 7 - nee, 8 - nee, 9 - nee, 10 - ja) 80
PROCEDURE U start met de vraag: “wat betekent het om duidelijk emoties te uiten en er verantwoordelijkheid over te nemen?" Na het opschrijven van de antwoorden gaat u verder met dit te bespreken. Duidelijk uiten van emoties veronderstelt dat men ze koppelt aan de behoeften die we hebben in de situatie. Ik voel …. omdat ik nood heb aan... De groep wordt dan opgesplitst in subgroepen van vier, en elke deelnemer vult een werkblad in – emoties koppelen aan onze behoeften. Na voltooiing bespreken de deelnemers in de subgroep de ervaringen. De subgroep vervolgt met het invullen van het werkblad voor het vinden van verantwoordelijkheid over de gevoelens. Na voltooiing bespreken de deelnemers hun ervaringen opnieuw.
BESPREKING Vragen Wat zijn de effecten van verantwoordelijkheid nemen voor onze gevoelens? Wat moet er gebeuren om die verantwoordelijkheid te bekomen? - Ons realiseren dat dit onze behoeften en verwachtingen zijn. - Ons realiseren dat de emoties die we voelen tekenen zijn dat de behoeften en verwachtingen de onze zijn. - Verantwoordelijkheid nemen over onze behoeften en verwachtingen. Gepersonaliseerde vragen Hoe kunt u verantwoordelijkheid uiten over uw emoties?
2.3.3. Oefening: emotionele woordenschat en uiting van emoties Doelstellingen yy Een emotionele woordenschat ontwikkelen yy Herkennen hoe onze gevoelens onze gesprekken met anderen beïnvloeden Inhoud Verbale uiting van emoties is een conditio sine qua non voor doeltreffende communicatie; ze toont hoe we verschillende situaties ervaren en wat ons perspectief is. 81
Materiaal Schrijfmateriaal en werkbladen
WERKBLAD – UITING VAN EMOTIES Na elk gevoel in de onderstaande lijst schrijft u een zin die de situaties beschrijft waarbij u die gevoelens hebt. Bijvoorbeeld, verlegenheid: ik was gisteren bezorgd omdat ik niet zeker was dat ik op tijd klaar ging zijn. Gevoelens Woede ..................................................................................................................................................................................... Verveling ..................................................................................................................................................................................... Angst ..................................................................................................................................................................................... Verwardheid ..................................................................................................................................................................................... Teleurstelling ..................................................................................................................................................................................... Gebrek aan respect ..................................................................................................................................................................................... Verbaasd ..................................................................................................................................................................................... Bang ..................................................................................................................................................................................... Aanvaard ..................................................................................................................................................................................... Gewaardeerd ..................................................................................................................................................................................... 82
Goed gevoel ..................................................................................................................................................................................... Competent ..................................................................................................................................................................................... Kalm ..................................................................................................................................................................................... Vol vertrouwen ..................................................................................................................................................................................... Blij ..................................................................................................................................................................................... Opgewonden .....................................................................................................................................................................................
PROCEDURE U start met de vraag “is het gemakkelijk om over uw eigen gevoelens te praten, en hoe beïnvloedt dit de communicatie met anderen?” Vervolgens ontvangen de deelnemers een lijst van gevoelens, die opgedeeld is in twee categorieën: verdrietig en blij, en vullen de lijst in. De deelnemers bespreken dan hoe moeilijk het was voor hen om hun gevoelens te identificeren.
BESPREKING Vragen Hoe moeilijk is het emoties te uiten? Hoe moeilijk is het een onderscheid te maken tussen emoties en gevoelens? Hoe voelt u zich wanneer u uw gevoelens vrij kunt uiten? Helpt dit in uw communicatie over en weer met anderen? Gepersonaliseerde vragen Hielp de lijst u om uw gevoelens vrijer en duidelijker te uiten? Kunt u in de toekomst uw gevoelens vrijer uiten? 83
2.3.4. Oefening uiting van ervaringen op verschillende manieren
Doelstellingen yy Ervaringen uiten op verschillende manieren; yy Positieve emoties of ontspanning ervaren. Inhoud Ontwikkeling van gevoeligheid voor de verschillende manieren van uiting van ervaringen. Materiaal Kleurbanden, ballonnen, gekleurd papier, foto’s uit bladen.
PROCEDURE De deelnemers zitten in een cirkel. De trainer vertelt een kort verhaal gelijkaardig aan hun ervaring die bepaalde emoties opwekt (zoals verdriet, blijdschap, woede). Na het luisteren, moeten de deelnemers hun emoties uiten met verschillende materialen. Nota – Deze oefening kan worden uitgebreid om meer consistente ervaringen en verschillende manieren van uiting te tonen.
SAMENVATTING De trainer evalueert het verhaal en de emoties, en moedigt het delen van ervaringen aan. Dit is een oefening voor verbale uiting van emoties en de ontwikkeling van een emotionele woordenschat.
2.3.5. Oefening om een emotionele woordenschat te ontwikkelen
Doelstellingen yy Een emotionele woordenschat ontwikkelen yy De capaciteit ontwikkelen om emoties te uiten 84
Inhoud Uiting van emoties veronderstelt een duidelijke verbale indicatie van de waargenomen emoties.
Materiaal Afbeeldingen van gezichtsuitdrukkingen van de individuele emoties.
PROCEDURE De deelnemers zitten in een cirkel. De trainer vertelt een verhaal, en de deelnemers moeten vaststellen welke emotie ze ervaren door de keuze van een gepaste afbeelding die hun emotie uitdrukt. Vervolgens moeten de deelnemers hun emotie uiten door woorden: Bijvoorbeeld als het verhaal, in overeenstemming met hun ervaringen, woede bevat – dan moeten de deelnemers een afbeelding kiezen die de woede weerspiegelt en het uitdrukken in woorden – ik ben kwaad of ik voel me boos; nadien kan het in meer detail gebeuren door het toevoegen van de reden: ik voel me boos omdat ik niet tewerkgesteld werd. De oefening moet herhaald worden met andere verhalen en andere emoties.
2.3.6. Oefening om Ik-boodschappen te gebruiken om emoties te uiten
Doelstellingen yy De bijzonderheden van Ik-boodschappen en Jij-boodschappen weerspiegelen. yy De effecten van Ik- en Jij-boodschappen weerspiegelen. yy Vaardigheden ontwikkelen om Ik-boodschappen te gebruiken om emoties te uiten. Inhoud Ervaren emoties, behoeften en verwachtingen, vooral in situaties waar anderen u onnadenkendheid, koppigheid, arrogantie en egoïsme tonen, kunnen worden geuit door Ikboodschappen en Jij-boodschappen.
Materiaal Schrijfmateriaal en werkbladen die de structuur van Ik- en Jij-boodschappen weerspiegelen. 85
WERKBLAD – HERKENNING VAN BEPAALDE EMOTIES De deelnemers vormen een cirkel. De trainer speelt twee muziekstukken achtereenvolgens af. Het eerste stuk is somber, het andere vrolijk. Elke deelnemer zou de emotie van elk stuk moeten herkennen door het tonen van een pictogram of smiley of verdrietig gezicht. Materiaal: twee verschillende pictogrammen – smiley en verdrietig gezicht; Voorbeelden van muziek: Somber: Mozart – “Lacrimossa” van Requiem Opgewekt: Strauss – De Blauwe Donau Waltz
WERKBLAD – HERKENNEN VAN BEPAALDE EMOTIES Elke deelnemer ontving vier verschillende pictogrammen die het volgende uitdrukken: woede, angst, blijdschap en verdriet. De trainer vertelt een kort verhaal of een uitspraak die één van de vier emoties bevat. Nadien moeten de deelnemers het relevante pictogram tonen. De trainer moet een verhaal vertellen voor elk van deze vier emoties. Nadien vat de trainer de oefening samen.
WERKBLAD – BESCHRIJVING VAN EEN IK-BOODSCHAP Effecten Ik-boodschappen: - weerspiegelen de verantwoordelijkheid over uw emoties en behoeften; - beperken de negatieve evaluatie van de andere; - tasten relaties niet aan; - verhogen andermans gevoeligheid voor de gevolgen van het eigen gedrag. Structuur Een Ik-boodschap bevat de uiting van wat niet aanvaardbaar is voor mij zonder verwijt, veroordeling of evaluatie. Ze is beschrijvend – ze beschrijft enkel de specifieke situatie en het specifieke gedrag. Ze begint gewoonlijk met “wanneer”. 86
"Wanneer ik door de bureau wandel en overal verspreide documenten zie…"; "Wanneer je me onderbreekt terwijl ik de dagtaken uitleg...". Deze uitspraken zijn verbonden aan de gevolgen van het gedrag van anderen. Alhoewel impliciet het voornaamwoord “jij” kan voorkomen, bevatten ze geen verwijt of evaluatie “Wanneer je me onderbreekt…” Een Ik-boodschap is niet evaluatief maar beschrijvend – in dit geval zegt u dat de emoties die u ervaart specifiek zijn voor de situatie en het gedrag. Een Ik-boodschap bevat: - tastbare uiting van de specifieke gevolgen van specifiek gedrag – tastbare gevolgen voorgesteld in de Ik-boodschappen tonen anderen dat hun gedrag moeilijkheden veroorzaakt e helpt hen te realiseren dat het gedrag onaangename gevolgen heeft die ze misschien niet inzien; "Wanneer u me onderbreekt (niet-beoordelende beschrijving) kan ik niet uitleggen wat er volgende week moet gebeuren " (tastbaar gevolg). En Uiting van de emoties die u ervaart als gevolg van een specifiek tastbaar resultaat. "Wanneer u me onderbreekt (niet-beoordelende beschrijving) kan ik niet ten volle uitleggen wat er volgende week moet gebeuren (tastbaar gevolg) en dit maakt me van streek (ervaren emotie)”. Met andere woorden, Ik-boodschappen bevatten: andermans gedrag, gevolgen, emoties. Onthoud dat Ik-boodschappen die gericht zijn op gedrag met ontastbare gevolgen de anderen niet stimuleren om te veranderen. Ons gevoel van juist en fout, aanvaardbaar en onaanvaardbaar spoort ons dikwijls aan om het gedrag van anderen te evalueren, zelfs als het ons niet direct schaadt. "Ik kan die tatoeage en jouw piercings niet uitstaan".
WERKBLAD – JIJ-BOODSCHAPPEN Effecten Jij-boodschappen: yy Weerspiegelen de verantwoordelijkheid voor onze emoties en behoeften niet. Ze vertellen anderen hoe te veranderen, wat men moet doen en wat niet. De oorzaak van het probleem wordt overgedragen naar de andere, wat verdedigende reacties uitlokt en een poging om de schuld te verschuiven; yy Beperken de negatieve evaluatie van de anderen niet, ze bevatten een bijkomende vernederende betekenis; yy Tasten relaties aan; yy Verhogen de gevoeligheid van de andere niet voor de gevolgen van hun gedrag en wat er in onszelf gebeurt; 87
yy Ondermijnen de eigenwaarde; yy Zorgen voor isolatie en terugtrekking; yy Veroorzaken woede, schuldgevoel en schaamte. Structuur Wat gemeenschappelijk is in al deze boodschappen, is dat ze gebaseerd zijn op het persoonlijk voornaamwoord “jij”. "Je denkt niet redelijk", "Je klaagt als een kind", "Je bent weer slim", "Je zou dit moeten weten", "Zwijg, of..." Jij-boodschappen tonen niets over de persoon die ze zeggen maar zijn gericht op hen die ze ontvangen; de verantwoordelijkheid ligt bij de andere; de inhoud van de boodschap toont niet duidelijk wat Ik voel. Het is evaluerend. Evaluatie is gewoonlijk negatief. Jij-boodschappen drukken onenigheid uit met het gedrag van anderen, omdat dit onze behoeften en rechten beïnvloedt.
WERKBLAD – JIJ-BOODSCHAPPEN OMZETTEN IN IK-BOODSCHAPPEN Hier zijn enkele jij-boodschappen. Probeer ze om te zetten naar Ik-boodschappen. - Alle problemen beginnen altijd met jou. - Zet uw GSM eens af, tenminste tot de meeting voorbij is. - Wat verwachtte je van jouw presentatie, omdat je het zo slecht deed? - Je kan niet in team werken. - Dit is de manier. Doe het zoals het gevraagd werd.
WERKBLAD – SAMENSTELLEN VAN IK-BOODSCHAPPEN Veronderstel dat je in de volgende situaties bent. Probeer uw antwoord uit te drukken met Ik-boodschappen. Situaties Tijdens de meeting heeft een collega zijn GSM aangezet en die blijft bellen. ..................................................................................................................................................................................... Een collega is regelmatig te laat en tijdens deze momenten moet u zijn verplichtingen uitvoeren, wat u verhindert uw werk te doen. ..................................................................................................................................................................................... 88
Twee van uw collega’s spreken luidop en verhinderen u om u te concentreren op uw werk. ..................................................................................................................................................................................... Na het werk laat uw collega altijd een chaos achter, en u moet het opruimen al is het niet uw verantwoordelijkheid. ..................................................................................................................................................................................... Een collega onderbreekt altijd uw uitleg en maakt het u moeilijk om instructies te geven. .....................................................................................................................................................................................
PROCEDURE De groep wordt geïntroduceerd tot een aantal Ik- en Jij-boodschappen, en sommige details over de structuur en effecten op relaties. De groep wordt dan opgesplitst in subgroepen van 4 personen en elke deelnemer vult het werkblad in – “Jij-boodschappen naar Ik-boodschappen omzetten”. Na beëindiging bespreken de deelnemers in de subgroepen hun ervaring en moeilijkheden bij het samenstellen van Ikboodschappen. De groep wordt dan onderverdeeld per twee en elke deelnemer vervolledigt het werkblad met situaties die Ik-boodschappen vereisen. Nadien bespreken de deelnemers de moeilijkheden bij het samenstellen van Ik-boodschappen. Dan gaan de deelnemers verder naar de volgende oefening – één van hen presenteert een Jij-boodschap, en de andere zet die om in een Ik-boodschap. De rollen worden dan omgekeerd.
BESPREKING Vragen Wat bevat een Ik-boodschap? Welke moeilijkheden hebt u bij het vormen van Ik-boodschappen? Gepersonaliseerde vragen Wat kunt u doen om Ik-boodschappen frequenter te gebruiken?
2.3.7. Oefening om Ik- en Jij-boodschappen te leren gebruiken
Doelstellingen yy Het belang van verschillende soorten uitingen van emoties herkennen yy Het verschil tussen Ik- en Jij-boodschappen begrijpen yy De structuur van Ik-boodschappen inzien 89
Inhoud Het begrijpen van het verschil in uitingen van emoties en de invloed van verschillende uitdrukkingen op communicatie met anderen. Het oefenen van het vormen van Ik-boodschappen.
Materiaal Schrijfmateriaal en werkbladen
WERKBLAD – JIJ-BOODSCHAPPEN OMZETTEN NAAR IK-BOODSCHAPPEN Probeer Ik-boodschappen te gebruiken in plaats van Jij-boodschappen wanneer u kwaad bent, en wanneer u uw gevoelens wilt delen. In plaats van anderen iets te verwijten (Jij-boodschappen), praat enkel over uw gevoelens en behoeften (Ik-boodschappen). Jijboodschappen veroorzaken verwijten en duwen anderen in de verdediging. Hier is een voorbeeld hoe een Jij-boodschap in een Ik-boodschap kan worden omgezet. Jij-boodschap - "Je bracht me opnieuw in verleging in de nabijheid van mijn collega en ik denk dat je wat eerlijker moet zijn en je verontschuldigen." Ik-boodschap - "Ik voel me overstuur wanneer je me in verlegenheid brengt in de nabijheid van mijn collega’s, want ik dacht dat je mijn vriend was." Probeer nu Schrijf eerst Jij-boodschappen op en verander ze in Ik-boodschappen Probleem Een collega beloofde u te bellen om de taken van morgen te bespreken, die erg belangrijk zijn voor het werk, maar belde nooit. Jij-boodschap ..................................................................................................................................................................................... Ik-boodschap ..................................................................................................................................................................................... Probleem Een collega drijft de spot met u, omdat ze weten dat u bezorgd bent over de meeting met uw overste morgen. Jij-boodschap ..................................................................................................................................................................................... 90
Ik-boodschap ..................................................................................................................................................................................... Probleem Een collega is niet ernstig over iets dat u belangrijk vindt. Jij-boodschap ..................................................................................................................................................................................... Ik-boodschap ..................................................................................................................................................................................... Probleem Beschrijf nu zelf een probleem. ..................................................................................................................................................................................... Jij-boodschap ..................................................................................................................................................................................... Ik-boodschap ..................................................................................................................................................................................... Probleem Beschrijf nu zelf een probleem. ..................................................................................................................................................................................... Jij-boodschap ..................................................................................................................................................................................... Ik-boodschap ..................................................................................................................................................................................... Probleem Beschrijf nu zelf een probleem. ..................................................................................................................................................................................... Jij-boodschap ..................................................................................................................................................................................... Ik-boodschap ..................................................................................................................................................................................... 91
WERKBLAD – UITING VAN EMOTIES Beschrijf een situatie waar u emoties probeerde te uiten tegenover een andere persoon. Wat deed u? ..................................................................................................................................................................................... Beschrijf het gevolg ..................................................................................................................................................................................... Beschrijf wat u zou doen als de situatie zich opnieuw zou voordoen ..................................................................................................................................................................................... Wat zou u anders doen? .....................................................................................................................................................................................
PROCEDURE U begint met een opname van een Ik- en Jij-boodschap en legt uit dat de Ik-boodschap gebruikt wordt wanneer we een probleem hebben dat we willen uitdrukken naar anderen toe en dat de Jij-boodschap dikwijls verandert in beschuldigingen en verbale aanvallen naar de andere toe. Dan vraagt u welke van deze soorten boodschappen door anderen als een aanval worden beschouwd, en bij hen de behoefte voor zelfverdediging en bescherming van de eigenwaarde uitlokken. Vervolgens ontvangt elke deelnemer een werkblad met de taak om de situaties aan te pakken met verschillende soorten boodschappen. De deelnemers delen dan een voorbeeld met zowel een Ik- als Jij-boodschap met de rest van de groep, en delen hoe ze die opgesteld hebben. De deelnemers vervolledigen vervolgens het werkblad– “Uiting van emoties” en delen opnieuw hun ervaringen.
BESPREKING Vragen Wat is de bedoeling van het uiten van uw ervaringen, zonder anderen aan te vallen of te verwijten? Hoe draagt de Ik-boodschap bij tot communicatie? Gepersonaliseerde vragen Wat voelde u wanneer u Ik-boodschappen gebruikte? Werd u ontmoedigd? 92
2.4. Empathie
2.4.1. Oefening empathie en de effecten ervan te beseffen
Doelstellingen yy Gevoeligheid voor empathie verhogen. yy De effecten van empathie begrijpen. yy De verschillen tussen empathische en niet-empathische antwoorden inzien. Inhoud Empathie is een houding van aanvaarding van en begrip voor andere standpunten terwijl men het respect voor de andere behoudt.
Materiaal Schrijfmateriaal en werkbladen
WERKBLAD – NIET-EMPATHISCHE ANTWOORDEN Niet alle houdingen als gevolg van evaluerende uitspraken zijn empathie. Deze houdingen en uitspraken zijn niet empathisch: - Raad geven en oplossingen aanbieden – “Jij kan dit ....“ "Probeer dit te wijzigen...“; - Onderwijzend en voorspellend - “Laat dit een les zijn voor jou... ", " Ik heb je gewaarschuwd dat die relatie niets is voor jou...“ - Bevragend - “Sinds wanneer begon dit alles...? “ - Interpretatie - "Ik denk dat je je zo voelt omdat...“ - Rechtzetting - “Jij bent fout, het is niet zo”; - Eigen verhalen vertellen - "Dit herinnert me aan de situatie waarbij ik...“ - Kleinerend, troostend, “het spijt me” - “Het is niet jouw fout, je deed je best", " Maak je geen zorgen, alles komt in orde ", " Oh mijn arme....“
93
PROCEDURE Schrijf de definitie van empathie op voor de groep en ga verder met het bespreken van de effecten van empathie op mensen en hun relaties. De groep krijgt dan uitleg over niet-empathische houdingen en antwoorden. Zodra men de inhoud begrijpt, deelt elke deelnemer een levenssituatie waarbij ze een niet-empathische houding ervoeren, en beschrijft de waargenomen emoties.
BESPREKING Vragen Wat is nodig om empathisch te zijn? Hoe kunt u uw empathie verbeteren? Gepersonaliseerde vragen Wat zijn de moeilijkheden wanneer men empathisch probeert te zijn? Hoe kunt u uw empathische houding verbeteren?
2.4.2. Oefening om empathische vaardigheden en houdingen te ontwikkelen
Doelstellingen yy Uw vermogen ontwikkelen om empathisch te reageren. yy Het verschil tussen empathische en niet-empathische reacties leren kennen. Inhoud Empathisch vermogen en houding zijn voorwaarden voor de ontwikkeling van doeltreffende communicatie en ontplooiing van creativiteit.
Materiaal Schrijfmateriaal en oefeningen voor het onderscheid tussen empathische en nietempathische reacties.
94
WERKBLAD – WEES EMPATHISCH De deelnemers vormen een cirkel en de trainer vertelt een kort verhaal: “Eén van uw vrienden viel en kwetste zijn been erg. Hij heeft veel pijn.” Elke deelnemer zou moeten bepalen welke emotie hij/zij voelt voor zijn/haar vriend door het tonen van één van de drie pictogrammen: verdriet, woede en blijdschap. Bij het einde van de oefening maakt de trainer een samenvatting en de deelnemers worden uitgenodigd om hun emoties opnieuw te delen.
WERKBLAD – EMPATHIE Beschrijf een situatie waarbij u geprobeerd hebt om empathie te tonen voor iemand anders. Wat deed u? ..................................................................................................................................................................................... Beschrijf de resultaten ..................................................................................................................................................................................... Beschrijf wat u zou doen als de situatie zich opnieuw voordoet ..................................................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................................................... Wat zou u anders doen? .....................................................................................................................................................................................
WERKBLAD VOOR HET ONDERSCHEIDEN VAN EMPATHISCHE EN NIET-EMPATHISCHE REACTIES De volgende situaties bevatten zowel empathische als niet-empathische reacties. Lees ze en duid de empathische reacties aan.
1. - Hoe kan je je zo stom gedragen? - Verwijt jezelf niet. Het kan iedereen overkomen. 95
2.
- Ik moest lang geleden mijn job opgeven. En alles zou beter zijn. - Denk je dat dit je probleem oplost? 3. - Wees geen betweter, want dat maakt me nog meer tegendraads. Het wordt steeds duidelijker dat je mij alleen gebruikt. Wat zou je doen als je alleen was! - Dat is niet waar, ik gebruik je niet! 4. - Hoe kan je zoiets tegen me zeggen? - Je voelt je gekwetst door wat ik je zei omdat je van me verwachtte te doen wat je me vroeg. 5. - Ik ben erg kwaad op hen. Wanneer ze me nodig hebben, ben ik er altijd, en wanneer ik ze nodig heb is er niemand! - Denk je dat ze altijd bij je moeten zijn wanneer je dat wil? 6. - Wanneer ik mezelf in de spiegel zie, voel ik me walgelijk. - Als je met fitness begint, kan je er anders uitzien. 7. - Ik was het beu om hun vakantie te regelen. Niemand wou wat ik koos. Elke dag waren er te veel andere ideeën. - Je bent het beu wat je beloofd heb te doen en zou je beter voelen als de rest van de familie begrijpt hoe moeilijk ze het maken met hun besluiteloosheid en gebrek aan compromis. 8. - Ik word gek als ze thuis komen en ze er een stal van maken. - Ik begrijp je. Dit zijn de feiten van het leven. 9. - Ik ben teleurgesteld met de resultaten van jouw team. Ik verwacht dat de zaken deze maand afgewerkt zijn. - Ik begrijp dat je teleurgesteld bent, maar velen zijn met vakantie.
96
PROCEDURE De groep wordt geïnformeerd over de bijzonderheden van empathische reacties. Iedere deelnemer bepaalt dan de antwoorden voor specifieke situaties in het werkblad dat op voorhand werd uitgedeeld. Daarna delen de deelnemers hun antwoorden en bespreken ze de aard van hun antwoorden. De deelnemers vervolledigen dan het werkblad “Empathie” en delen hun ervaring.
BESPREKING Vragen Wanneer is een gegeven reactie empathisch? Wat is het verschil tussen een empathisch en niet-empathisch antwoord? Gepersonaliseerde vragen Welke moeilijkheden had u bij het bepalen van het empathische antwoord?
2.5. Aanvaarding
2.5.1. Oefening om aanvaarding en de effecten ervan te beseffen
Doelstellingen yy Aanvaarding herkennen en de effecten ervan yy Gevoeligheid voor aanvaarding verhogen. Inhoud Aanvaarding is het aannemen van iemand anders voor wat hij is, zonder hem te willen veranderen.
Materiaal Schrijfmateriaal en werkblad
97
WERKBLAD – DE EFFECTEN VAN GEBREK AAN AANVAARDING BESEFFEN Keer terug in uw leven en herinner u een situatie waar u niet aanvaard werd. Als u zich zo’n situatie kan herinneren, probeer deze te beschrijven: Welke emoties voelde u? ..................................................................................................................................................................................... Hoe tastte dit uw zelfvertrouwen aan? ..................................................................................................................................................................................... Wat dacht u? ..................................................................................................................................................................................... PROCEDURE Schrijf het woord Aanvaarding op en wat u denkt dat het betekent, en schrijf dan de antwoorden op. De deelnemers delen dan een gebeurtenis in hun leven waarbij ze zich aanvaard voelden en noteren de effecten van aanvaarding. De deelnemers vervolledigen dan het werkblad Effecten van gebrek aan aanvaarding, en zodra ze klaar zijn delen ze hun ervaring met de groep.
BESPREKING Vragen Wat zijn de korte termijn en lange termijn effecten van aanvaarding? Hoe beïnvloedt aanvaarding relaties met anderen? Gepersonaliseerde vragen Hoe beïnvloedt aanvaarding uw eigenwaarde en zelfvertrouwen?
2.5.2. Oefening om niet-aanvaardende boodschappen te helpen herkennen
Doelstellingen yy Afwijzing herkennen. yy Het effect van niet-aanvaardende boodschappen herkennen. 98
Inhoud Een houding van afwijzing wordt uitgedrukt door verschillende boodschappen en kunnen relaties aantasten. In het algemeen plaatsen die de andere persoon in een nadelige positie.
Materiaal Schrijfmateriaal en werkbladen
WERKBLAD – SOORTEN NIET-AANVAARDENDE BOODSCHAPPEN yy yy yy yy yy yy yy yy yy yy yy yy
Orders, bevelen, instructies; Verwittigingen en waarschuwingen; Belerend, prekend, oplijsten van verplichtingen en verboden; Tips, oplossingen aanbieden; Belerend, logische argumentatie geven; Kritiek, veroordeling, onenigheid, beschuldigingen; Labels en benamingen gebruiken; Interpretatie, analyse, diagnose; Loven, positieve evaluatie geven; Troost, medeleven, steun, vertrouwen geven; Gedetailleerde vragen stellen; Afleiding, opwinding, sarcasme.
WERKBLAD – BOODSCHAPPEN DIE GEBREK AAN AANVAARDING UITDRUKKEN Verscheidene boodschappen weerspiegelen aanvaarding. Bepaal het soort: 1. Stop met mompelen en gooi de vuilnis weg. (bevel) 2. Als U wilt dat we samen zijn, dan is het tijd dat je helpt. (bedreiging) 3. Het had duidelijk moeten zijn wanneer je begon met die job; je had bepaalde verplichtingen, waaronder op tijd zijn. (belerend) 4. Als je vooruit wil in jouw carrière, dan moet je verdergaan met studeren. (advies) 5. Laten we objectief zijn. Als je wilt slagen in het examen, dan moet je alle inhoud binnen twee weken geleerd krijgen. (belerend) 6. Je hebt altijd een antwoord op alles. Je bent walgelijk. (veroordeling, beschuldiging) 99
7. Je handelt als een complete idioot. (benoemend) 8. Het enige waaraan je denkt is hoe niet te gaan zodat je die onprettige opdracht niet hoeft uit te voeren. (interpretatie) 9. Je bent geweldig. Ik denk dat je het goed zal doen. (loven) 10. Eerst denkt iedereen dat ze het niet zullen kunnen, maar na een tijd zal je zien dat het niet zo moeilijk is. (troostend) 11. Denk je dat het interview moeilijk was? Hoelang heb je je voorbereid? Waarom zeg je nu dat het moeilijk was? (bevragend) 12. Kijk! Laten we over iets anders praten. Nu is het niet de tijd ervoor. (afleiding)
PROCEDURE De groep leert de verschillende niet-aanvaardende boodschappen en bepaalt de effecten van die boodschappen. Dan vult elke deelnemer onafhankelijk het werkblad in voor het bepalen van het soort van niet-aanvaardende boodschappen. De deelnemers delen dan hun antwoorden met de groep.
BESPREKING Vragen Beïnvloeden niet-aanvaardende boodschappen onze eigenwaarde? Hoe kunnen we niet-aanvaardende boodschappen vermijden? Gepersonaliseerde vragen Welke van de niet-aanvaardende boodschappen is het meest toepasselijk op u? Hoe kunt u zich erover heen zetten?
2.5.3. Oefening om aanvaarding te uiten
Doelstellingen yy Een houding van aanvaarding ontwikkelen. yy De voordelen van aanvaarding beseffen. 100
Inhoud Aanvaarding vereist een gerichtheid op de feiten, en het vermijden van evaluatie en labels toekennen. Materiaal Schrijfmateriaal.
WERKBLAD – AANVAARDING De groep wordt opgedeeld per twee. Elke deelnemer uit een warme houding naar de andere. Die houding kan worden uitgedrukt op verschillende manieren: Niet-verbaal – glimlachen, houding, enz. Verbaal – door iets positiefs te zeggen Door een geschenk. Nota: de oefening kan worden opgesplitst in drie losstaande oefeningen.
WERKBLAD – AANVAARDING Beschrijf een situatie waarbij u probeerde de andere persoon te aanvaarden voor wat hij is. Wat deed u? ..................................................................................................................................................................................... Beschrijf het resultaat ..................................................................................................................................................................................... Beschrijf wat u zou doen als de situatie zich opnieuw zou voordoen ..................................................................................................................................................................................... Wat zou u anders doen? .....................................................................................................................................................................................
PROCEDURE U start met de vraag “Hoe aanvaarding tonen?” en schrijf de antwoorden op van de groep. Benadruk het verschil tussen feiten en evaluatie. 101
De groep wordt dan per twee opgesplitst en de deelnemers delen een gebeurtenis van nietaanvaarding. Ze moeten niet-aanvaarding in aanvaarding omzetten. De groep verzamelt dan en de deelnemers delen met de groep hoe ze ermee omgingen en welke moeilijkheden ze ondervonden. De deelnemers vullen het werkblad “Aanvaarding” in en delen hun ervaringen met de groep.
BESPREKING Vragen Hoe kunnen we aanvaarding uitdrukken? Wat is het voordeel van aanvaarding? Aanvaarding zorgt voor: yy Mogelijkheid om te veranderen; yy Mogelijkheid om zich te verbeteren; yy Mogelijkheid voor vrije expressie van onze gevoelens en behoeften; yy Overwinnen van angst en schrik voor het delen, afwijzing en gebrek aan aanvaarding; yy Veiligheid en zekerheid in het proces van zelfbegrip en rationaliseren yy Gezond verstand voor begrip en betekenis. Gepersonaliseerde vraag Welke moeilijkheden had u bij het uiten van aanvaarding?
2.5.4. Oefening om aanvaarding te ontwikkelen door uitgebreid te luisteren
en het aannemen van een warme houding
Doelstellingen yy Aanvaarding uitdrukken door uitgebreid luisteren en aannemen van een warme houding yy De effecten van aanvaarding ervaren. yy Non-verbale aanvaarding uiten. Inhoud Communicatie die gebaseerd is op aanvaarding zorgt voor een ervaring van zekerheid die nodig is voor vrije uiting, ontdekking en creatieve betrachtingen. Daarom is het nodig om begripsvol te luisteren (tonen van betrokkenheid over wat anderen zeggen, hun ideëen en ervaren emoties; dus vertrouwen versterkt) en een warme houding aan te nemen.
102
Materiaal Schrijfmateriaal. PROCEDURE De groep wordt opgedeeld per twee. De deelnemers worden betrokken in een bespreking over een zeker onderwerp dat interessant is voor hen beiden (bijvoorbeeld hoe relaties met collega’s zich ontwikkelen). Gedurende de bespreking moet elke deelnemer aanvaarding tonen door het aannemen van een warme houding en uitgebreid te luisteren. Na de bespreking geven de deelnemers feedback aan elkaar over het feit of ze zich aanvaard voelden. Dan gaat de bespreking verder, maar deze keer is het onderwerp verbonden aan de belangrijkste bezorgdheden en hoop voor de deelnemers. Na voltooiing geven de deelnemers opnieuw feedback over de uitgedrukte aanvaarding. Dan komt de groep samen in een cirkel. Een stoel staat in het midden. Elke deelnemer gaat beurtelings rustig op de stoel zitten en sluit de ogen. Andere deelnemers uiten hun warme houding zonder woorden, zoals ze willen (dit kan op verschillende manieren – aanraken, uitdrukking). Dan delen de deelnemers die in het midden zaten hoe ze zich voelden met zoveel aanvaarding, en wat ze geleerd hebben over zichzelf. Andere deelnemers delen hoe ze zich voelden bij het uiten van aanvaarding.
BESPREKING Vragen Suggereert aanvaarding ook goedkeuring? Wat is de impact van aanvaarding op vertrouwen, vrijheid van uiting van emoties en het gevoel van respect? Welke moeilijkheden had u bij het aannemen van een warme houding? Gepersonaliseerde vragen Hoe kunt u de warme houding verbeteren?
2.6. Vertrouwen
2.6.1. Oefening om de betekenis van vertrouwen te begrijpen
Doelstellingen yy De effecten van vertrouwen begrijpen yy Het belang van vertrouwen voor sociale interacties begrijpen. 103
Inhoud Elke betekenisvolle relatie is gebaseerd op vertrouwen. Openheid, bereidheid om de relatie uit te diepen, gezamenlijke projecten en probleemoplossing zijn ook gebaseerd op vertrouwen.
Materiaal Schrijfmateriaal.
WERKBLAD – OEFENING OM DE BETEKENIS VAN VERTROUWEN TE BEGRIJPEN Schrijf het woord Vertrouwen op vóór de groep en vraag wat het betekent. De antwoorden worden dan geschreven en besproken. De groep merkt de effecten van vertrouwen op communicatie op. De deelnemers delen dan gebeurtenissen in hun leven waarbij ze vertrouwen uitdrukten en duiden de positieve effecten aan, en hoe ze zich voelden.
BESPREKING Vragen Wat zijn de effecten van vertrouwen? Wat is nodig om vertrouwen op te bouwen in het interactieproces? Gepersonaliseerde vragen Wat zou helpen wanneer u vertrouwen opbouwt?
2.6.2. Oefening om vertrouwen te uiten
Doelstellingen yy Openlijk en wederzijds delen van het eigen standpunt over het niveau van vertrouwen in de relatie. yy Kansen om vertrouwen te versterken bespreken. Inhoud Vertrouwen houdt een wederzijdse uiting van bepaalde gedragingen en houding in. Vertrouwen vereist wederzijds leren kennen, wat progressief gebeurt. 104
Materiaal Schrijfmateriaal.
WERKBLAD – OEFENING OM VERTROUWEN TE UITEN Elke deelnemer kiest een deelnemer die ze het minst vertrouwen. De deelnemers delen dan hun mening over de reden waarom het niveau van vertrouwen zo laag is. Ze vermijden vijandigheid en verdedigende reacties. U moet proberen te verstaan waarom anderen zich zo voelen. De deelnemers delen dan hun visie over hoe ze vertrouwen kunnen verbeteren (suggesties moeten specifiek zijn) Het paar beantwoordt dan de volgende vragen: yy In hoeverre draagt het gebrek aan zelfkennis van elk of beide toe tot het zwakke vertrouwen in hun communicatie? yy In hoeverre draagt het gebrek aan uiten van aanvaarding en steun van één of beide bij tot het zwakke vertrouwen in hun communicatie? De deelnemers kiezen dan een andere deelnemer die ze het meest vertrouwen. De deelnemers delen dan hun visie over de reden waarom het niveau van vertrouwen zo hoog is. De deelnemers proberen te begrijpen waarom anderen zich zo voelen. De deelnemers delen dan hun visie over hoe ze het vertrouwen verder kunnen verhogen (suggesties moeten specifiek zijn) Het paar beantwoordt dan de volgende vragen: yy In hoeverre draagt het gebrek aan zelfkennis van elk of beide toe tot het zwakke vertrouwen in hun communicatie? yy In hoeverre draagt het gebrek aan uiting van aanvaarding en steun van één of beide bij tot het zwakke vertrouwen in hun communicatie? BESPREKING Vragen Wat is het belang van risico nemen om zichzelf te leren kennen om vertrouwen op te bouwen? Wat is het belang van aanvaarding en steun bij het opbouwen van vertrouwen? Gepersonaliseerde vragen Wat zou u doen om vertrouwen te tonen? Wat zou u doen als u
105
2.6.3. Oefening non-verbale uiting van vertrouwen Doelstellingen yy Het risico nemen om steun te krijgen van anderen. yy Het belang van het risico inschatten. Inhoud Vertrouwen impliceert een zeker risico, gekoppeld aan begrip dat de andere zal reageren op een aanvaardende en steunende manier.
Materiaal Schrijfmateriaal.
WERKBLAD – OEFENING VOOR NON-VERBALE UITING VAN VERTROUWEN De groep wordt opgedeeld per twee. Eén deelnemer leidt de andere met gesloten ogen rond in het lokaal. De eerste houdt de hand vast van de andere en wandelt rond de objecten in het lokaal. Na beëindiging (15min) wisselen ze van rol.
BESPREKING Vragen Hoe voelde u zich wanneer u geleid werd? Wat is uw beste ervaring terwijl u geleid werd? Hoe voelde u zich als gids? Wat voelde u voor elkaar? Gepersonaliseerde vragen Wat hebt u geleerd wanneer u geleid werd?
106
2.6.4. Oefening om vertrouwen te ontwikkelen
Doelstellingen yy Manieren vinden om vertrouwen op te bouwen in relaties met anderen. yy Opgebouwd vertrouwen ervaren. Inhoud Vertrouwen is gebaseerd op het tonen van bepaalde kwaliteiten – eerlijkheid, openheid, billijkheid, respect, consistentie, blijvende consistentie in het gedrag naar anderen toe, verantwoordelijkheid voor uitvoering van verplichtingen en beloftes – die aan de verwachtingen en het geloof van anderen voldoen.
Materiaal Schrijfmateriaal en werkbladen.
WERKBLAD – VERTROUWEN Beschrijf een situatie waar u vertrouwen schonk aan iemand anders. Wat deed u? ..................................................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................................................... Beschrijf het resultaat ..................................................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................................................... Beschrijf wat u zou doen als de situatie zich opnieuw voordoet ..................................................................................................................................................................................... Wat zou u anders doen? ..................................................................................................................................................................................... 107
PROCEDURE De groep wordt opgesplitst in subgroepen (per vier). Elke subgroep moet tien zaken aanduiden om vertrouwen op te bouwen. De deelnemers delen hun bevindingen. De deelnemers kiezen dan de tien belangrijkste zaken die kunnen gedaan worden om vertrouwen op te bouwen en ze in volgorde van belang te ordenen. (in de lijst zijn zaken zoals: progressieve zelfkennis naar de andere toe, consistent gedrag tonen naar de andere, verplichtingen vervullen en verantwoordelijkheid nemen, een warme houding aannemen, aanvaarding tonen, evaluerende en kritische houding vermijden, integriteit tonen). De deelnemers vervolledigen dan het werkblad en bespreken hun ervaringen.
BESPREKING Vragen Waarvan hangt vertrouwen in communicatie af? Wat zijn de belangrijkste hindernissen bij het opbouwen van vertrouwen? Gepersonaliseerde vragen Wat zou u doen om uw angst om iemand te vertrouwen te overwinnen?
2.7. Vaardigheden voor het starten van gesprekken over verscheidene onderwerpen
2.7.1. Oefening angst voor vreemden om angst voor vreemden te overwinnen
Doelstellingen yy De effecten van angst voor vreemden begrijpen yy De angst voor vreemden overwinnen Inhoud Angst voor vreemden hangt samen met de eigen destructieve monologen, maar ook met bepaalde sociale normen die verhinderen om contact te leggen. Destructieve monologen tonen onderschatting, en zelfperceptie als onbelangrijk en beperkt, en plaatsen anderen in een superieure positie. Het geloof in de eigen minderwaardigheid leidt 108
tot terugtrekking en de pijnlijke conclusie dat anderen die waarmee ik samen wil zijn niet samen willen zijn met mij. Deze gedachten worden normaal gezien achter destructieve woorden: "Ze willen niet met me praten”, “Ik ben te saai, te stom, ik ben niet zeker dat er iets grappig te zeggen is...“
Materiaal Schrijfmateriaal en werkbladen
WERKBLAD – MANIEREN OM OM TE GAAN MET ANGST VOOR VREEMDEN yy Beperking van destructieve woorden - (duid alle negatieve conclusies aan die u over uzelf maakt en vervang ze door beschrijvingen, duid uw sterktes aan herinner ze voor u met een vreemde begint te praten); yy Herformulering van het eigen begrip over het ontmoeten van vreemden – (hier zijn enkele inzichten die uw contacten beperken “ze zullen waarschijnlijk van me denken dat ik een indringer ben…”, kijk naar de relatie als een kans om iemand te leren kennen die u interesseert, en niet als een controle of ze vrienden willen zijn, of ze u graag zien, of ze intiem/seksueel contact willen). U wilt eigenlijk niet anders – bied gewoon aan om tijd en interesses te delen, afwijzing is enkel een gemiste kans – en niets meer; yy Herformulering van afwijzing – (het weigeren om een uitnodiging te aanvaarden om te praten kan liggen aan vele redenen – probeer dus niet de oorzaak te raden en verbind de afwijzing niet aan uw eigenschappen of kwaliteiten of aantrekkelijkheid. Probeer 30 redenen voor afwijzing op te lijsten en u zal zien dat ze niet noodzakelijk aan u verbonden zijn); yy Bereid u voor om om te gaan met de emoties die ontstaan wanneer u afgewezen wordt – (stop negatieve monologen); yy Aanvaard de afwijzing.
PROCEDURE Elke deelnemer in de groep ontvangt een werkblad die situaties en vragen voorstelt. Aanvaarding van afwijzing Vooraleer u een gesprek begint waarbij u afgewezen kan worden, beantwoord de volgende vragen: Van welke zaken in mijn persoonlijkheid zouden ze niet houden ..................................................................................................................................................................................... Wat zal ik voelen en hoe wil ik weerstand bieden ..................................................................................................................................................................................... 109
Hoe zal ik omgaan met de situatie als ze me afwijzen ..................................................................................................................................................................................... De groep wordt onderverdeeld per twee. Elke deelnemer zal beurtelings een gesprek beginnen over een specifiek onderwerp dat hen angstig maakt. Nadien delen de deelnemers hun gevoel of hun verwachtingen omtrent de antwoorden van de andere bevestigd of niet bevestigd werden. BESPREKING Vragen Wat waren uw verwachtingen gedurende de gesprekken? Kwamen uw verwachtingen uit? Wat kunt u doen om uw angst gedurende de eerste gesprekken te verminderen? Gepersonaliseerde vragen Wat voelde u wanneer u een gesprek moest beginnen? Wat zei u tegen uzelf over uzelf?
2.7.2. Oefening om een gesprek te beginnen
Doelstellingen yy De capaciteit om te praten ontwikkelen. yy De angst voor een gesprek overwinnen. Inhoud Er is geen enkele manier om een gesprek te beginnen zonder te spreken. U kunt veronderstellen dat u niet alleen opgewonden bent en eerlijke interesse toont, maar de persoon voor u voelt hetzelfde. U bent niet alleen bang, bezorgd, verontrust; de persoon voor u voelt waarschijnlijk hetzelfde. Materiaal
WERKBLAD – HOE EEN GESPREK BEGINNEN Als u moeilijkheden hebt om te beginnen, ontspan u dan en denk aan uw ervaringen, herinneringen en vorige gebeurtenissen, en kies wat U wilt delen. 110
U kunt op verschillende manieren een gesprek starten, bijvoorbeeld: yy yy yy yy yy
De andere om informatie vragen; Een compliment maken; Een beetje humor tonen; Gebruiken wat er vandaag en hier gebeurt; Routinevragen stellen zoals "Hoi. Hoe gaat het? Is dat uw vrouw? Woont u hier ergens? "… yy Delen wat u voelt en wil. Het gesprek zal gemakkelijker zijn als: yy U respect, aandacht, interesse toont; yy U zich richt op gelijkaardigheden – Alles wat gemeenschappelijk is tussen jullie kan gebruikt worden om een gesprek te beginnen (de ontdekking dat u van gelijkaardige zaken houdt, dat jullie dezelfde zaken bewondert, dat jullie dezelfde zaken gebruiken of dragen zijn alle goede startpunten voor een gesprek).
WERKBLAD – LICHAAMSTAAL Lichaamstaal is iets dat anderen kan afstoten. Om dit te vermijden, moet u: yy Op een gepaste afstand staan (niet te ver, niet te dicht); yy Oogcontact houden; yy Glimlachen en vriendelijk zijn; yy De andere aanraken wanneer het gepast is – het geeft uw woorden warmte en sympathie. PROCEDURE De groep leert de vereisten voor het beginnen van een gesprek. De groep wordt dan onderverdeeld per twee. De deelnemers beginnen beurtelings met gesprekken over verscheidene onderwerpen, waarbij ze proberen om de vereisten te volgen. Nadien geven de deelnemers feedback over hoe succesvol ze de richtlijnen volgden om een gesprek te voeren.
BESPREKING Vragen Welke moeilijkheden had u wanneer u gesprekken begon? Hoe kunt u uw vaardigheid verbeteren voor het beginnen van gesprekken? Gepersonaliseerde vragen Welke zijn de grootste moeilijkheden wanneer u gesprekken met vreemden begint? Wat kunt u doen om die moeilijkheden te ondervangen? 111
2.7.3. Oefening om een gesprek in verschillende situaties te beginnen
Doelstellingen yy Het belang van het starten van een gesprek onderkennen yy Het verschil tussen doeltreffend en niet doeltreffend gebruik van de mogelijkheid om een gesprek te beginnen. Inhoud Om het belang van het beginnen van een gesprek over verschillende onderwerpen te onderkennen en zelfvertrouwen te verbeteren.
Materiaal Schrijfmateriaal en werkbladen.
WERKBLAD – GESPREKSVAARDIGHEDEN 1. Elkaar groeten met een glimlach, de handen schudden en de voornaam zeggen als u de andere nog nooit hebt ontmoet; 2. Oogcontact maken; 3. Interesse houden in het onderwerp; 4. Vragen stellen die anderen toelaten zich uit te drukken; 5. Goed luisteren.
WERKBLAD – EEN GESPREK BEGINNEN 1. Groeten met een glimlach, de handen schudden en uw naam zeggen als u de andere nog nooit hebt ontmoet Bijvoorbeeld: Hoi, mijn naam is…. Weet u waar …. is? 2. Voorbeeld 112
3. Voorbeeld 4. Voorbeeld 5. Voorbeeld
Situaties Voor een job als secretaris solliciteren. ..................................................................................................................................................................................... Een departement in een school zoeken ..................................................................................................................................................................................... Een gesprek beginnen bij een bushalte .....................................................................................................................................................................................
PROCEDURE U begint met uitleggen waarom het belangrijk is te leren hoe een gesprek te beginnen met verscheidene mensen op verschillende locaties. De deelnemers worden bekend gemaakt met de vaardigheden die nodig zijn voor het beginnen van een gesprek. De deelnemers vullen dan het werkblad in “een gesprek beginnen”, en geven voorbeelden voor elke vaardigheid. Ze proberen het dan uit door een gesprek te beginnen in die situaties. De groep wordt dan opgesplitst in groepen van 3-4 personen, en beginnen hun ervaring te delen, of ze al hun vaardigheden gebruikt hebben. BESPREKING Vragen Welke vaardigheden gebruikte u wanneer u een gesprek begon? Welke vaardigheden gebruikte u niet? Welke vaardigheden maken gesprekken ondoeltreffend? Gepersonaliseerde vragen Welke vaardigheden maken een gesprek doeltreffend? Hoe voelde u zich wanneer u een gesprek moest beginnen met een vreemde? 113
2.7.4. Oefening om gesprekken te houden
Doelstellingen yy Vaardigheden opbouwen om een gesprek te beginnen in verschillende situaties yy Vaardigheden leren voor het houden van een gesprek
Inhoud Zich bewust worden van vaardigheden die nodig zijn om gesprekken over verschillende onderwerpen te beginnen.
Materiaal Schrijfmateriaal en werkbladen.
WERKBLAD – EEN GESPREK BEGINNEN Noteer verschillende manieren om een gesprek te beginnen in deze situaties. Duid dan de twee moeilijkste situaties aan en schrijf ook enkele mogelijkheden op om een gesprek te beginnen. U wacht op uw beurt voor een operatie en er zit een vreemde naast u ..................................................................................................................................................................................... Een collega heeft u juist geïntroduceerd bij een collega van een nabije afdeling ..................................................................................................................................................................................... U ging binnen bij de afdeling Human Resources ..................................................................................................................................................................................... U bent net gestart met een nieuwe job en wil uw collega leren kennen ..................................................................................................................................................................................... U wilt de aard van het werk kennen en gaat naar uw chef .....................................................................................................................................................................................
114
Schrijf nu twee situaties op die u het moeilijkste vond. Situatie 1 ..................................................................................................................................................................................... Situatie 2 ..................................................................................................................................................................................... PROCEDURE U begint met uitleggen dat er verschillende manieren zijn om gesprekken te beginnen met verschillende mensen in verschillende situaties. De deelnemers worden dan gevraagd om na te denken over verschillende situaties en plaatsen waar gesprekken gevoerd worden. Deze situaties worden dan genoteerd. Vervolgens worden de deelnemers gevraagd om werkwijzen te bepalen die helpen om een gesprek te beginnen in deze situaties. Na een paar besproken voorbeelden worden de werkbladen uitgedeeld en na het invullen van de werkbladen wordt besproken wat werd opgeschreven.
BESPREKING Vragen Welke methoden kunnen we gebruiken om een gesprek te beginnen? Welke situaties zijn het moeilijkste om een gesprek te beginnen? Wat zijn gepaste en ongepaste manieren om een gesprek te beginnen? Gepersonaliseerde vragen Welke methoden om een gesprek te beginnen kunt u beschrijven? Geef een voorbeeld van wanneer u moeilijkheden had om een gesprek te beginnen? Wat was moeilijk in die situatie en waarom?
2.7.5. Oefening om de band tussen verbale en nonverbale communicatie te herkennen Doelstellingen yy De interactie tussen verbale en nonverbale uitdrukkingsmethoden herkennen yy De gevoeligheid voor nonverbale uitdrukking verhogen. Inhoud De relatie begrijpen tussen de twee modi van uitdrukking en de effecten van het verschil ertussen. 115
Materiaal Schrijfmateriaal.
PROCEDURE Begin met de vraag of de deelnemers hun schaduw zagen wanneer ze bij anderen waren. Leg dan uit dat deze oefening ons in de schaduw zetten wanneer we met anderen praten. De deelnemers worden dan onderverdeeld per twee en staan met hun rug naar de andere, en worden aangemoedigd om een gesprek te beginnen met elkaar zonder zich om te draaien en met een vlakke stem. Bijvoorbeeld: 'Waarom belde u mij vorige avond niet op? Sorry, ik was het vergeten’... De deelnemers noteren dan de moeilijkheden die ze ondervonden in het gesprek en bespreken deze met de andere deelnemer. Alle deelnemers delen dan de moeilijkheden en hoe ze deze vorm van communicatie ondervonden.
BESPREKING Vragen Hoe voelde u zich tijdens dit gesprek? Ondervond u moeilijkheden bij het herkennen van de gevoelens van anderen? Ondervond u moeilijkheden bij het herkennen van de waarheid van wat gezegd werd? Wat gebeurt er wanneer er verschillen zijn tussen verbale en nonverbale uitdrukking (wanneer u de andere niet kan zien, de houding, uitdrukkingen, intonaties, kracht bij het spreken)? Wat is het belang van nonverbale communicatie in het verloop van het gesprek? Персонализирани Vragen Wat is het belang van nonverbale uiting voor u? Wat kunt u doen om uw nonverbale uiting te verbeteren?
2.7.6. Oefening zelfkennis en het beginnen van gesprekken
Doelstellingen yy Het belang van zelfkennis inzien. yy De redenen voor zelfkennis begrijpen.. 116
Inhoud Zelfkennis helpt bij het opbouwen van relaties met anderen Materiaal Werkbladen en schrijfmateriaal
WERKBLAD – WAAROM OVER UZELF PRATEN Richtlijnen Er zijn genoeg redenen om zichzelf te leren kennen en over uzelf te praten. Eenmaal dat u die redenen inziet, geeft u voorbeelden van wat kan worden gezegd om elke reden te illustreren. Redenen voor zelfkennis Reden Uiting van beleefdheid Voorbeeld Hallo mijn naam is… Ik wil graag weten of u geïnteresseerd bent in poëzie. Ik hou van poëzie en wil graag wat meer leren over poëzie. Reden Helpt om een gesprek te beginnen Voorbeeld ..................................................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................................................... Reden Het helpt me te bepalen wat ik wil dat anderen in mij zien Voorbeeld ..................................................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................................................... Reden Als ik mijzelf eerst wil leren kennen, kunnen anderen mij ook leren kennen Voorbeeld ..................................................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................................................... 117
WERKBLAD – GESPREKKEN OVER DIVERSE ONDERWERPEN BEGINNEN Beschrijf een situatie waar u probeerde om een gesprek te beginnen met een vreemde. Wat deed u? ..................................................................................................................................................................................... Beschrijf de resultaten ..................................................................................................................................................................................... Beschrijf wat u zou doen als de situatie zich opnieuw voordeed ..................................................................................................................................................................................... Wat zou u anders doen? .....................................................................................................................................................................................
PROCEDURE U begint met zelfkennis uit te leggen en het belang ervan voor relaties. De deelnemers worden dan onderverdeeld in groepen van 3-4 personen, en beginnen te bediscussiëren hoe ze dingen over zichzelf leerden kennen, wat hen hielp om een diepere en warmere relatie op te bouwen. Nadien vullen de deelnemers de werkbladen in. Na beëindiging van deze taak zitten de deelnemers in een cirkel en bespreken de redenen waarom ze zichzelf zouden moeten leren kennen. De deelnemers vullen dan het werblad – gesprekken beginnen in en delen hun ervaringen met de groep.
BESPREKING Vragen Wat is het belang van zelfkennis? Wat zijn de risico’s van zelfkennis? Hoe kunnen we onszelf leren kennen? Gepersonaliseerde vragen Geef voorbeelden van zelfkennis in uw eigen leven. Wat zijn de gevolgen van zelfkennis?
118
3. Samenwerking 3.1. De resultaten en verdienste van anderen erkennen
3.1.1. Oefening om erkenning te begrijpen
Doelstellingen yy De effecten van erkenning begrijpen. yy De gevoeligheid voor erkenning verhogen. Inhoud Erkenning duidt de verdienste en resultaten van anderen aan; bevredigt de nood aan betekenisvol te zijn, waarde, eigenwaarde en identiteit te hebben; en versterkt het gedrag dat leidde tot die erkenning.
Materiaal Schrijfmateriaal.
PROCEDURE Begin met het woord ‘erkenning’ op te schrijven en de deelnemers definiëren wat dit betekent. Nadien delen de deelnemers voorvallen in hun leven waarbij ze erkenning kregen voor wat ze deden en hoe ze zich voelden. De deelnemers delen dan situaties waarbij ze geen erkenning kregen en wat ze voelden.
BESPREKING Vragen Hoe beïnvloedde erkenning uw zelfvertrouwen? Welke moeilijkheden ondervond u wanneer u uw erkenning moest uitdrukken? Gepersonaliseerde vragen Wat voelde u wanneer u de verwachte erkenning niet kreeg? Hoe weerspiegelt erkenning zich op uw relaties met anderen? 119
3.1.2. Oefening om erkenning te uiten
Doelstellingen yy De capaciteit ontwikkelen om erkenning te uiten. yy De effecten van erkenning begrijpen. Inhoud Erkenning impliceert bevestiging van wat de anderen deden, tot de noden die bevredigd werden en de emoties als gevolg ervan.
Materiaal Schrijfmateriaal en werkbladen
WERKBLAD MET EEN VERHAAL DAT ERKENNING VERDIENT Situatie: Een collega won een project die grotere kansen geeft voor uw team, en ook voor nieuwe contracten. Omschrijf de prestatie ..................................................................................................................................................................................... Zeg welke gevoelens u heeft ..................................................................................................................................................................................... Omschrijf de nood die ingelost werd .....................................................................................................................................................................................
WERKBLAD VOOR HET UITEN VAN ERKENNING VOOR EEN SITUATIE IN IEMANDS EIGEN LEVEN Herinner u verhalen in uw leven waarbij u succes en verdienste van anderen meemaakte. Gebruik deze elementen om uw erkenning te uiten 120
Omschrijf de prestatie ..................................................................................................................................................................................... Zeg welke gevoelens u heeft ..................................................................................................................................................................................... Omschrijf de nood die ingelost werd .....................................................................................................................................................................................
PROCEDURE De deelnemers beginnen met een bespreking van de manieren om erkenning te uiten. Ze beschrijven dan de situaties waarin ze geprobeerd hebben om een andere te erkennen voor wat hij deed of bereikte met behulp van het volgende schema: Beschrijf een situatie waarbij u geprobeerd hebt om een andere te erkennen voor wat hij deed of bereikte. Wat deed u? ..................................................................................................................................................................................... Beschrijf het resultaat ..................................................................................................................................................................................... Beschrijf wat u zou doen als de situatie zich opnieuw voordeed ..................................................................................................................................................................................... Wat zou u anders doen? ..................................................................................................................................................................................... Ze ontvangen dan een werkblad met een specifieke situatie en uiten erkenning. Na de taak bespreken ze hoe ze hun erkenning hebben geuit in de groep. Ze vullen vervolgens het volgende werkblad in en delen opnieuw hun antwoorden en geuite emoties met de groep. De groep wordt dan onderverdeeld per twee en elk paar uit erkenning voor wat de andere gedaan of bereikt heeft, dan wisselen ze van rol. Tenslotte verzamelt de groep en de deelnemers delen wat ze hebben ondervonden bij het tonen van erkenning.
BESPREKING Vragen Hoe voelde u zich wanneer u erkend werd? Welke moeilijkheden ondervond u bij het uiten van erkenning? 121
Gepersonaliseerde vragen Duid situaties aan waarin het moeilijk is voor u om erkenning te uiten. Wat zou u doen om deze moeilijkheden te overwinnen?
3.2. Dankbaarheid 3.2.1. Oefening om dankbaarheid te herkennen
Doelstellingen yy De gevoeligheid voor dankbaarheid vergroten. yy De effecten van dankbaarheid begrijpen. Inhoud Dankbaarheid is het delen van blijdschap met een andere wiens gedrag de oorzaak is van deze ervaring. Materiaal Schrijfmateriaal en werkbladen.
WERKBLAD – BESCHRIJVING VAN EEN SITUATIE VAN GETOONDE DANKBAARHEID Nota: als de deelnemer zich verward voelt, kan de trainer een voorbeeld geven. Beschrijf een situatie waarbij u dankbaarheid toonde aan een ander voor wat hij voor u deed. Wat deed u? ..................................................................................................................................................................................... Beschrijf het resultaat ..................................................................................................................................................................................... Beschrijf het resultaat ..................................................................................................................................................................................... Wat zou u anders doen? ..................................................................................................................................................................................... 122
PROCEDURE Schrijf het woord ‘dankbaarheid’ voor de groep en de deelnemers geven definities. De deelnemers worden dan onderverdeeld in groepen van vier personen en delen elk een situatie in hun leven waarbij ze dankbaarheid ontvingen. De deelnemers delen dan de effecten van de getoonde dankbaarheid met de hele groep. De groep wordt opnieuw onderverdeeld in subgroepen van vier personen en iedereen deelt een situatie van een ondankbare houding. De deelnemers bespreken dan de effecten van ondankbaarheid en bespreken hoe de effecten van ondankbaarheid hen en anderen beïnvloeden. De deelnemers vullen het werkblad in en delen de antwoorden met de groep.
BESPREKING Vragen Wat zijn de effecten van dankbaarheid? Waarom is het moeilijk om uw dankbaarheid te tonen? Wat denkt u van de volgende uitspraak: "Ondankbaarheid is het meest walgelijke gebrek?" Gepersonaliseerde vragen Hoe zou dankbaarheid u veranderen?
3.2.2. Oefening voor het uitdrukken van dankbaarheid
Doelstellingen yy De capaciteit om dankbaarheid te tonen ontwikkelen. yy De gevoeligheid voor dankbaarheid vergroten. Inhoud Dankbaarheid tonen vraagt om eerlijkheid bij het delen van emoties met anderen, en hen te tonen hoeveel we hun inspanningen appreciëren. Materiaal Schrijfmateriaal en werkbladen
123
WERKBLAD – 10 ZAKEN IN MIJN LEVEN WAARVOOR IK DANKBAARHEID MOET TONEN 1...................................................................................................... 2...................................................................................................... 3...................................................................................................... 4...................................................................................................... 5...................................................................................................... 6...................................................................................................... 7...................................................................................................... 8...................................................................................................... 9...................................................................................................... 10.................................................................................................... Nota: de trainer kan het aantal zaken beperken volgens de capaciteiten van de deelnemers.
PROCEDURE De groep wordt opgesteld in een cirkel en gedurende vijf minuten moet elke deelnemer (met gesloten ogen) denken aan een aantal goede zaken die gebeurden in hun leven zonder daarvoor verdienste ontvangen te hebben. De deelnemers in de groep vullen dan het werkblad in en schrijven 10 zaken op waarvoor ze dankbaar kunnen zijn. De groep wordt dan per twee onderverdeeld, en elke deelnemer toont dankbaarheid naar zijn partner voor iets wat de andere heeft gedaan. Nadien delen de deelnemers met de hele groep hoe ze zich voelden.
BESPREKING Vragen Welke moeilijkheden had u bij het tonen van dankbaarheid? Op welke manieren kunt u dankbaarheid tonen? 124
Gepersonaliseerde vragen Stel u een situatie voor waarbij u dankbaarheid wou tonen maar het niet deed. Probeer nu uw dankbaarheid te tonen. Op welke manieren kunt u dankbaarheid tonen?
3.3. Voorzien en problemen oplossen
3.3.1. Oefening collaboratieve probleemoplossing
Doelstellingen yy Collaboratieve probleemoplossing aanmoedigen. yy Het verschil tussen collaboratieve en competitieve probleemoplossing vinden. yy Feedback koppelen aan met iemands eigen rationalizatie. Inhoud Collaboratieve probleemoplossing betekent een zekere houding en capaciteiten verbonden aan de ontwikkeling van verschillende oplossingen en het vinden van de beste oplossing, maar ook het besef van de afhankelijkheden in het proces van probleemoplossing.
Materiaal Bladen, pennen, enveloppes. Drie puzzels voor beginners met 3 of 5 puzzelstukken voor elke subgroep (te leveren door de trainer)
PROCEDURE De groep wordt opgedeeld in subgroepen van vier personen en elke subgroep ontvangt alle puzzelstukken in een envelop. Elke groep werkt onafhankelijk en kiest één van de deelnemers als observator. Wat de observator zou moeten noteren zijn de specifieke daden van samenwerking en competitie, alle conflicten en hoe ze worden opgelost. Elke deelnemer ontvangt dezelfde hoeveelheid puzzelstukken en instructies voor het spel; Uw doel is drie puzzelstukken van gelijke grootte te verzamelen; U mag niet met elkaar spreken 125
Als een deelnemer een puzzelstuk nodig heeft om de puzzel te beëindigen, kunt u dit hem geven. Om dit te doen moeten alle deelnemers alle puzzels in het oog houden en elkaar helpen om de puzzel af te werken zonder stukken te nemen of te vragen. BESPREKING in de groep Na de taak moet de observator beschrijven hoe goed men samenwerkte, wie puzzelstukken deelde en wie niet deelde; of de deelnemers enkel gericht waren op hun eigen puzzel, die van de buurman of alle puzzels; welke conflicten voorkwamen hoe ze werden opgelost. De deelnemers delen dan wat ze geleerd hebben van de observator en hun eigen ervaring.
BESPREKING Vragen Wat voelde u wanneer u samenwerkte? Welke moeilijkheden kwam u tegen? Gepersonaliseerde vragen Hoe voelde u zich wanneer u moest samenwerken? Wat wil u wijzigen om beter te kunnen samenwerken?
3.3.2. Oefening om de effecten van collaboratieve probleemoplossing te begrijpen
Doelstellingen yy Een dieper begrip van collaboratieve probleemoplossing verkrijgen. yy De effecten van samenwerking begrijpen.
Inhoud Begrijpen dat samenwerking veel meer mogelijkheden geeft bij het zoeken naar verscheidene oplossingen.
Materiaal Schrijfmateriaal en werkbladen
126
WERKBLAD – SAMENWERKING Zeg in 2 tot 3 zinnen wat samenwerking betekent. Hieronder zijn enkele begrippen die U kunt gebruiken wanneer u uw zinnen opschrijft. U mag deze gebruiken. Plezier, nut, steun, oplossing, tijd, afstand, creativiteit, kennis Voor mij betekent ‘samenwerking’ ..................................................................................................................................................................................... Schrijf over een situatie waarbij u samenwerkte om een doel te bereiken ..................................................................................................................................................................................... Schrijf op wat u voelde ..................................................................................................................................................................................... Nota: de trainer moet de groep altijd ondersteunen door het geven van voorbeelden en een samenvatting te maken na elke uitspraak van de deelnemer.
PROCEDURE Schrijf het woord ‘samenwerking’ op en vraag wat het betekent volgens de deelnemers, en noteer de antwoorden. Elke deelnemer moet een voorbeeld geven van collaboratieve probleemoplossing. De deelnemers beantwoorden dan de vraag 'Wat winnen we bij samenwerking?' De antwoorden worden dan besproken: Wanneer men samenwerkt: yy Vindt men meer oplossingen voor een probleem; yy Leert men elkaar beter kennen; yy Wint men tijd. De deelnemers vullen dan de uitgedeelde werkbladen in en delen die in kleine groepen. De deelnemers vullen dan het werkblad in: Beschrijf een situatie waarbij u deelnam in collaboratieve probleemoplossing. Wat deed u? ..................................................................................................................................................................................... Beschrijf de resultaten ..................................................................................................................................................................................... Beschrijf wat u zou doen als de situatie zich opnieuw voordeed ..................................................................................................................................................................................... 127
Wat zou uw anders doen? ..................................................................................................................................................................................... Deel dan de ervaringen met de groep.
BESPREKING Vragen Wat zijn de effecten van samenwerking? In welke domeinen is samenwerking mogelijk? Waaar kunt u samenwerken (thuis, op het werk … ) Wat is het resultaat wanneer iedereen alleen werkt? Gepersonaliseerde vragen Wat gebeurt er wanneer u samenwerkt? Wat gebeurt er wanneer u alleen werkt? Wat voelt u wanneer u samenwerkt?
3.3.3. Oefening probleemoplossing
Doelstellingen yy Probleemoplossende vaardigheden ontwikkelen. yy Afhankelijkheden herkennen.
Inhoud Het proces van probleemoplossing herkennen en de vaardigheden die erbij aan te pas komen.
Materiaal Twee bladen met stappen voor probleemoplossing en schrijfmateriaal
128
WERKBLAD – PROBLEEMOPLOSSING De groep wordt opgesplitst in twee subgroepen; elk van de groepen maakt een collage van afbeeldingen uit tijdschriften. Elke groep krijgt een paar tijdschriften. Eén van de groepen heeft maar een helft van de benodigdheden (scharen), en de andere groep heeft de rest (lijm, borstels, markeerstiften). Om de twee collages af te werken moeten ze samenwerken en een volgorde bepalen waarin de middelen gebruikt worden.
WERKBLAD – BLADEN MET STAPPEN VOOR PROBLEEMOPLOSSING Beantwoord alle vragen hieronder Wat is het probleem? ..................................................................................................................................................................................... Wat zijn alternatieve oplossingen? .................................................................................................................................................................................... Wat zijn de middelen? ..................................................................................................................................................................................... Analyse van de alternatieven ..................................................................................................................................................................................... Uitvoering van de gekozen oplossing ..................................................................................................................................................................................... Evaluatie van de beslissing – is ze doeltreffend, waarom, waarom niet? .....................................................................................................................................................................................
PROCEDURE Begin met de noodzaak om de verschillende problemen in uw eigen leven en werkomgeving op te lossen. De deelnemers moeten overwegen welke problemen ze reeds oplosten in de laatste dagen en welke ze nog moeten oplossen in de nabije toekomst. De stappen bij het oplossen van problemen worden dan opgeschreven. 129
Beschrijving van de stappen Wat is het probleem? Eén van de moeilijkste zaken bij probleemoplossing is definiëren wat het probleem is. Wat zijn alternatieven? (middelen ter beschikking) Nadat het probleem is vastgesteld bereidt u een lijst met alternatieven voor (dit omvat middelen, geldmiddelen, vrienden, talent,…) die kunnen helpen om het probleem op te lossen. Analyse van de alternatieven – Elk alternatief wordt op zich beschouwd, en het beste wordt gezocht. Keuze van alternatieven. Beslissing. – uitvoering van de beslissing. Evaluatie van de beslissing. De oplossing kiezen en uitvoeren is niet het einde van het proces. Nu moeten we uitzoeken of de gekozen oplossing efficiënt is. De deelnemers ontvangen oefeningen en lossen de problemen op per twee, volgens de bepaalde volgorde. Het beslissingsproces wordt dan gedeeld met de andere deelnemers.
BESPREKING Vragen Welke gevoelens veroorzaakt deze manier van probleemoplossing? Welke moeilijkheden had u bij het zoeken van alternatieven? Gepersonaliseerde vragen Wanneer had u problemen en hoe loste u die op (Ik win – jij verliest, ik verlies– jij wint, ik win – jij wint)? Hoe voelt u zich wanneer u deze manier van probleemoplossing gebruikt? Hoe kunt u deze oplossing voor toekomstige problemen gebruiken?
3.4. Regels en instructies volgen
3.4.1. Oefening om regels te volgen Doelstellingen yy De noodzaak inzien om regels en instructies te volgen. yy De gevoeligheid voor de volgorde van wat er gedaan wordt en de gevolgen van wat er gedaan werd vergroten. 130
Inhoud Gevoeligheid en begrip voor de noodzaak van het volgen van verscheidene instructies en richtlijnen ontwikkelen.
Materiaal Werkblad en schrijfmateriaal
WERKBLAD - "WAT GEBEURT ER?" De volgende zaken zijn verhalen van personen die instructies niet volgden. Noteer wat hen overkwam en bepaal het juiste antwoord in een nota. Bespreek dan uw antwoorden met de andere deelnemers. Een collega werd uitgenodigd voor een feest Omdat hij verlegen is, vraagt hij niet hoe hij er kan geraken. ..................................................................................................................................................................................... Een collega zou de werkplek moeten reinigen. Hij vergeet snel en reinigt de vloer voor het werk start. De vloer wordt nog vuiler tijdens het werk. ..................................................................................................................................................................................... Een collega luistert niet goed wanneer de deadline voor de testen voor kwalificatie is, en dient die pas de dag nadien in. ..................................................................................................................................................................................... Een collega die de laatste vergadering niet bijwoonde, controleerde niet wat beslist was en kwam laat op het werk omwille van de gewijzigde werktijd. ..................................................................................................................................................................................... Een collega die die instructies niet volgde voor het bakken van koekjes, verbrandde de koekjes. ..................................................................................................................................................................................... Een bestuurder respecteerde de verkeerslichten niet en reed door het rood. ..................................................................................................................................................................................... Een collega las niet dat deze detergent kleuren vervaagt en wast de uniformen ermee. .....................................................................................................................................................................................
131
Antwoorden A. De uniformen zijn verbleekt B. Mist het feest C. Een incident gebeurde D. Werd onbruikbaar en veroorzaakte verliezen E. Verliest een deel van zijn loon en wordt bedreigd met ontslag F. Faalt in het examen G. Reinigt twee keer. PROCEDURE Begin met uitleggen dat elk gedrag (al wat we doen) gevolgen heeft. Als u de regels niet volgt, kunnen de gevolgen onaangenaam zijn. De deelnemers beantwoorden dan de vraag 'Wat betekent het om richtlijnen te volgen?’ Na enkele minuten delen de deelnemers hun antwoorden. Ze beschrijven dan een situatie waarbij ze geneigd waren om regels te breken die moesten gevolgd worden. Beschrijf een situatie waarbij u probeert om de regels te volgen en in verzoeking kwam om ze te breken. ..................................................................................................................................................................................... Wat deed u? ..................................................................................................................................................................................... Beschrijf het resultaat ..................................................................................................................................................................................... Beschrijf wat u zou doen als de situatie zich opnieuw voordeed ..................................................................................................................................................................................... Wat zou u anders doen? ..................................................................................................................................................................................... De deelnemers ontvangen dan werkbladen en vullen die in..
BESPREKING Vragen Wat gebeurt er als u geen instructies en richtlijnen volgt? Wat betekent het om instructies en richtlijnen te volgen? Wat gebeurt er als u instructies en richtlijnen volgt? 132
Gepersonaliseerde vragen Wat waren de gevolgen van uw gedrag wanneer u de instructies en richtlijnen niet volgde? Geef een specifiek voorbeeld uit uw leven.
3.4.2. Oefening “Hoe goed volg ik instructies?” Doelstellingen yy Gevoeligheid verhogen voor instructies. yy Het belang van het volgen van regels en instructies voor zelfdoeltreffendheid. Inhoud Regels en instructies volgen versterkt de prestaties op het werk en het zelfvertrouwen.
Materiaal Werkbladen en schrijfmateriaal
WERKBLAD – INSTRUCTIES VOLGEN Richtlijnen Lees de vragen en duid de antwoorden aan die u het best passen. Vraag uw partner dan om het antwoord dat u het best past aan te duiden met een andere kleur. Nota: de trainer kan de geschreven formulieren vervangen door mondelinge vragen. Leest u instructies zorgvuldig wanneer u iets doet? Ik meestal soms bijna nooit Mijn partner meestal soms bijna nooit Luistert u zorgvuldig naar instructies? Ik meestal soms bijna nooit Mijn partner meestal soms bijna nooit Luistert u zorgvuldig wanneer een collega tegen u praat? Ik meestal soms bijna nooit Mijn partner meestal soms bijna nooit 133
Denkt over wat u zou moeten doen om fouten te voorkomen? Ik meestal soms bijna nooit Mijn partner meestal soms bijna nooit Stelt u vragen wanneer u verward bent of niet zeker dat u de instructies begreep? Ik meestal soms bijna nooit Mijn partner meestal soms bijna nooit Als u alle vragen met ‘soms’ of ‘bijna nooit’ hebt beantwoord, zijn dat de domeinen die u moet verbeteren. De volgende lijst helpt bij het verbeteren van uw capaciteit om instructies en richtlijnen te volgen. Probeer de volgende vragen te beantwoorden: Wie kan me helpen? ..................................................................................................................................................................................... Wat wil ik veranderen? ..................................................................................................................................................................................... Hoe kan ik dat doen? ..................................................................................................................................................................................... Wat gebeurt er als ik het doe? ..................................................................................................................................................................................... Hoe zou ik het weten? .....................................................................................................................................................................................
PROCEDURE Begin met de vraag ‘Is het belangrijk om instructies op de werkplek te volgen?’' Ga dan verder met bespreken hoe u uw capaciteit om instructies te volgen kan verbeteren. De deelnemers krijgen dan werkbladen en antwoorden zo eerlijk mogelijk. De deelnemers bespreken dan de sterktes en hoe ze deze capaciteit kunnen verbeteren. Vervolgens vraagt u hoe belangrijk het is om instructies te volgen en hoe variaties de resultaten beïnvloeden. Nadien wordt aan de deelnemers gevraagd om een tekening te maken volgens bepaalde instructies. De deelnemers ontvangen bladen en potloden, en beginnen met de taak volgens de instructies. 134
Instructies - teken in het midden een vierkant van 4 cm op 4 cm; - teken in dat vierkant een kleiner vierkant van 3 cm op 3 cm; - teken dan een rechthoek van 6 cm lang en 3cm breed, en dit moet de onderkant van het grote vierkant raken; de rechthoek moet gecentreerd zijn ten opzichte van het vierkant; - teken dan in de linkerhoek van de rechthoek een kleinere rechthoek van 2 cm lang en 1 cm breed; teken onder deze rechthoek een kleine appel waarin gebeten is; - teken dan een andere rechthoek op de rechterbovenhoek van 1 cm lang en een halve cm breed. Wat tekende u? (het antwoord is een computer) . De deelnemers tonen dan hun tekeningen.
BESPREKING Vragen Wat zijn uw sterktes? Welke domeinen denkt u die u moet verbeteren? Had u moeilijkheden bij het volgen van de instructies? Wat is het verband tussen de instructies en wat we doen? Wat kan gebeuren als u instructies niet volgt? Gepersonaliseerde vragen Ondervond u moeilijkheden bij het volgen van instructies? Kunt u een voorbeeld uit uw leven geven waarbij u de instructies niet volgde? Wat wil u doen om uw capaciteit om instructies te volgen te verbeteren?
3.5. Betrokkenheid met prosociaal gedrag
3.5.1. Oefening om prosociaal gedrag te herkennen
Doelstellingen yy Prosociaal gedrag herkennen. yy De effecten van prosociaal gedrag begrijpen. Inhoud Prosociaal gedrag versterkt relaties en ontwikkelingskansen. 135
Materiaal Schrijfmateriaal.
WERKBLAD – PROSOCIAAL GEDRAG OEFENEN De groep wordt opnieuw opgedeeld per twee. Eén van de deelnemers heeft een sjaal rond zijn ogen. Hij/zij moet tussen objecten gaan zonder ze te raken. De andere deelnemer helpt hem met mondelinge instructies.
PROCEDURE Schrijf de uitdrukking ‘prosociaal gedrag’ voor de groep, en de deelnemers delen dan hun begrip over dit gedrag. De deelnemers delen dan in groep situaties van prosociaal gedrag en hun ervaringen met dit gedrag. De groep kiest dan een situatie van prosociaal gedrag uit wat voordien gedeeld werd, en begint met de effecten van prosociaal gedrag op zichzelf en de relatie met anderen te bepalen.
BESPREKING Vragen Hoe beïnvloedt prosociaal gedrag eigenwaarde en succes? Wat zijn de gevolgen als we niet reageren of geen hulp verkrijgen als we in moeilijkheden zijn? Gepersonaliseerde vragen Welke moeilijkheden voelt u wanneer u prosociaal gedrag moet tonen?
3.6. Andermans standpunt aanvaarden
3.6.1. Oefening om de effecten van het aanvaarden van andermans standpunt te herkennen Doelstellingen yy Het belang inzien van de capaciteit om andermans standpunt te aanvaarden. yy De capaciteit verhogen om andermans standpunt te aanvaarden. yy De effecten begrijpen van het aanvaarden van andermans standpunt. 136
Inhoud Andermans standpunt aanvaarden veronderstelt begrip van de situatie, en wordt ondervonden en geïnterpreteerd door de andere.
Materiaal Schrijfmateriaal. Zes stokken van gelijke lengte.
PROCEDURE De groepsleden luisteren naar het volgende verhaal: Er was eens een vader die een heel goede en prachtige dochter had. De vader leende geld van een woekeraar, die zoals in elk verhaal oud, lelijk en slechtaardig was. Wanneer de tijd kwam voor de terugbetaling van het geld, ging de vader naar de woekeraar en vroeg hem om de lening te schrappen omdat hij niet het geld had om terug te betalen. De woekeraar luisterde en deed het volgende voorstel: hij zou de schuld kwijtschelden als de vader hem zijn dochter gaf als vrouw. Zoniet gaat de vader naar de gevangenis. De vader kwam met een gebroken hart thuis. Zijn dochter zal zijn kwelling, vroeg wat er gebeurd was en de vader legde het verschikkelijke voorstel uit. Zij troostte hem en vroeg om de volgende dag samen naar de woekeraar te gaan. De volgende dag gingen ze terug naar de woekeraar. Overwelmd door de schoonheid van de dochter deed de woekeraar het voorstel opnieuw. De vader zei echter dat hij liever naar de gevangenis ging dan hem zijn dochter te geven. De woekeraar deed dan een nieuw voorstel. Hij bood aan om twee stenen – zwart en wit – in een zak te steken. Als de dochter de witte steen neemt, zal ze vrij zijn en de schuld zal dan kwijtgescholden zijn. Als ze de zwarte nam, wordt ze zijn vrouw en de schuld zal dan kwijtgescholden zijn. Met verschrikkelijke toekomstige lot van haar vader in haar gedachten, aanvaardde de dochter het voorstel. De woekeraar boog zich voorover en nam twee zwarte stenen van het pad waarop ze stonden en deed ze in de zak. De dochter zag de fraude. Wat kon ze doen? Na het verhaal beginnen de deelnemers de zaak te bespreken en een oplossing te zoeken. De woerkaar beschuldigen van oneerlijkheid, haar lot te aanvaarden, of leven met de gedachte dat ze haar plicht vervulde voor haar vader, of het vooruitzicht van een materiële welstand... Benadruk bij de discussie van de mogelijkheden dat iedereen hun standpunt moet geven – gericht op de steen die genomen werd en niet op de andere steen. Wat zou echter gebeuren indien men zich niet richt op de genomen steen maar de andere? Dan is de situatie in het voordeel van het meisje. Het zal genoeg zijn om één van de stenen te nemen, ongeacht welke die is, en die op de grond laten vallen met het excuus dat ze onhandig is. Dan kan de kleur van de steen gemakkelijk gevonden worden door te kijken naar de steen in de zak (die altijd zwart is). Eens de deelnemers de verschillen in de situaties gebaseerd op hun standpunten gevonden hebben, gaat men verder met de bespreking van de effecten van verschillende voorstellingen. Na beëindiging van de bespreking legt men zes stokken vóór de groep. Geef hen de taak om deze zes stokken te gebruiken en vier gelijkzijdige triangels te bouwen waarbij de lengte van de 137
zijden gelijk is aan één van de stokken. Om met deze taak om te gaan moeten de deelnemers een standpunt kiezen - de constructie van de triangel in een vlak, en vanuit een ander perspectief – de constructie van triangels in meer dan één vlak – in de vorm van een pyramide. Zodra ze beslist hebben, bespreken ze opnieuw de moeilijkheden en de effecten van verschillende perspectieven op de situatie. De deelnemers moeten gebeurtenissen in hun leven delen waarbij ze één en dezelfde gebeurtenis vanuit verschillende perspectieven zagen en welke gevoelens die ze veroorzaakten.
BESPREKING Vragen Moet u de situatie veranderen om vanuit verschillende perspectieven te kijken? Is er één enkel standpunt? Wat zijn de effecten van het wijzigen van standpunt van waaruit we naar de situatie kijken? Gepersonaliseerde vragen Welke moeilijkheden voelde u wanneer u andermans standpunt moet aanvaarden?
3.6.2. Oefening om andermans standpunt te aanvaarden
Doelstellingen yy De capaciteit verhogen om andermans standpunt te aanvaarden. yy De gevoeligheid voor andermans standpunt verhogen. Inhoud Andermans standpunt aanvaarden veronderstelt dat er een verschil is tussen het eigen en het andere perspectief, dat er geen één standpunt is en dat andermans standpunt aanvaarden betekent dat men de betekenis van de situatie begrijpt Materiaal Werkblad Beschrijf een situatie waarbij u probeerde om andermans standpunt te aanvaarden. Wat deed u? ..................................................................................................................................................................................... Beschrijf het resultaat ..................................................................................................................................................................................... 138
Beschrijf wat u zou doen als de situatie zich opnieuw voordeed ..................................................................................................................................................................................... Wat zou u anders doen? .....................................................................................................................................................................................
PROCEDURE De groep wordt opgesteld in een cirkel en iedereen moet het werkblad invullen – ‘beschrijf een situatie waarin u andermans standpunt probeerde te aanvaarden’. Nadien delen de deelnemers hoe ze zich voelden wanneer ze andermans standpunt probeerden te aanvaarden. De groep wordt opgedeeld per twee, en elke deelnemer denkt aan iets onaangenaam dat hij meemaakte en deelt dit met de andere. Dan moeten ze voorstellen wat ze ondervonden vanuit een ander perspectief, het opnieuw delen en het effect van het kijken vanuit een ander perspectief beschrijven. (15 min) Elke deelnemer vertelt dan iets wat ze ondervonden (een verhaal uit hun leven). De andere, die luistert, moet reproduceren wat hij gehoord heeft en de betekenis en emoties van wat er gezegd werd behouden. De verteller moet bevestigen of het zijn standpunt was. Dan wisselen ze van rol. (15 min)
BESPREKING Vragen Welke moeilijkheden had u wanneer u andermans standpunt moest aanvaarden? Wat deed u om die te overwinnen? Gepersonaliseerde vragen In welke situaties is het zeer moeilijk om andermans standpunt te aanvaarden? Wat zou u kunnen doen?
3.6.3. Oefening “Hoe goed aanvaard ik andermans standpunt”
Doelstellingen yy De gevoeligheid voor verschillende standpunten verhogen. yy De capaciteit vergroten om andermans standpunt te aanvaarden. 139
Inhoud Iemands standpunt aanvaarden veronderstelt niet enkel zich richten op het eigen standpunt, maar ook de situatie te overwegen vanuit het perspectief van een ander.
Materiaal Werkblad
WERKBLAD – SITUATIES WAARBIJ U ANDERMANS STANDPUNT AANVAARDT Situatie Voor ze uitging vroeg een moeder aan haar zoon om haar kamer op te ruimen, maar de zoon weigert en zegt zichzelf: “Dit is mijn kamer”, en vervolgt “Wat geeft haar het recht om te bepalen wanneer en hoe ik opruim? Zelfs al is et een rommel, waarom kan ik niet beslissen wanneer ik opruim?" Plaats uzelf in de positie van de moeder en verklaar waarom U wilt dat de kamer opgeruimd wordt ..................................................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................................................... Situatie Een werknemer kwam eens te laat. De teamleider liet hem niet toe in de vergaderingen en zegt hem dat hij niet mag meewerken in het nieuwe project. Nadien wordt de werknemer kwaad en zegt dat de beslissing oneerlijk is. Plaats uzelf in de positie van de teamleider en probeer uit te leggen waarom u uw werknemer toegang ontzegde tot de vergaderingen. ..................................................................................................................................................................................... .....................................................................................................................................................................................
PROCEDURE De groep krijgt uitleg over de uitgedeelde werkbladen en alle deelnemers moeten die invullen. De groep bespreekt dan de antwoorden op de verschillende situaties. De groep wordt dan opgedeeld per twee. Elke deelnemer moet een verhaal kiezen en deze vanuit twee verschillende perspectieven vertellen. Nadien worden de rollen omgedraaid. Elke partner in het paar vertelt dan hoe de andere omging met de taak. 140
BESPREKING Vragen Is het moeilijk om af te raken van de gehechtheid aan het eigen standpunt en een ander standpunt in te nemen? Welke opties zijn er wanneer het verhaal vanuit verschillende perspectieven wordt voorgesteld? Hoe beïnvloedt het aanvaarden van een ander standpunt de relaties? Hoe beïnvloedt het aanvaarden van een ander standpunt het beslissingsproces? Gepersonaliseerde vragen Wat kunt u doen om uw capaciteit om een ander standpunt te aanvaarden, te verhogen?
3.6.4. Oefening om verschillen in standpunten te herkennen
Doelstellingen yy De relatie tussen verschillende perspectieven en indrukken van de situatie herkennen. yy Afhankelijkheid van indruk over het bestaande perspectief. Inhoud Het huidige standpunt bepaalt de indruk van de situatie en het gedrag.
Materiaal Schrijfmateriaal en werkbladen
WERKBLAD – AFBEELDINGEN VAN MENSEN PROCEDURE De groep wordt onderverdeeld in twee groepen met een gelijk aantal deelnemers. Elke groep krijgt een afbeelding. De eerste groep krijgt afbeelding A, de tweede afbeelding B. Elke groep beschrijft de afbeelding – geslacht, leeftijd, kledij, voorkomen. Dan worden paren samengesteld van personen uit de beide groepen. De deelnemers krijgen afbeelding B. Dan moeten ze samen de beschrijving van de persoon in de afbeelding bespreken, met inbegrip van geslacht, kledij, voorkomen (haarstijl) en leeftijd. Het gedrag in de groep in zijn geheel gedurende de bespreking toont de resultaat van de bespreking. Of ze de persoon in afbeelding B op dezelfde manier zagen. 141
BESPREKING Vragen Is het mogelijk om een afbeelding die op één manier bekeken wordt ook anders te bekijken? Bepalen vroegere ervaringen, verwachtingen en raamwerken de indruk van iemands eigen gedrag en die van anderen in een conflictsituatie? Gepersonaliseerde vragen Wat kunt u doen om de impact van uw eigen standpunt te beperken?
Afbeelding 1 Portret van een jonge vrouw
Afbeelding 2 Portret van een oudere vrouw 142
Afbeelding 3 Portret van een oudere en jongere vrouw
3.6.5. Oefening om verschillende standpunten te overwegen Doelstellingen yy Gevoeligheid ontwikkelen voor het eigen standpunt en die van anderen. yy To recognise the impact of perception of the situation in the maintained perspective Inhoud Om een algemene indruk te krijgen van de situatie moeten verschillende perspectieven worden samengevoegd. Dit kan gebeuren door een uitwisseling van standpunten. Uitwisselen van standpunten beperkt misverstanden en verklaart elke kant en de ervaren emoties.
Materiaal Schrijfmateriaal
143
WERKBLAD – ROLLENSPEL De groep zit in een cirkel. In het midden ligt er het volgende voorwerp. Er zijn twee “helden” die op elk van de vier posities van het object kunnen worden geplaatst. Vanuit elke hoek kunnen ze twee cellen zien en twee niet. (Zie afbeelding 4)
Afbeelding 4 Rollenspel Elke deelnemer heeft een object die hij/zij kan plaatsen in één van de onzichtbare cellen die de held niet kan zien. De trainer verandert elke keer de plaats van de held. De deelnemers plaatsen dan hun object in één van de twee overblijvende zichtbare cellen. De trainer kan een tweede held toevoegen, die ook in één van de cellen geplaatst wordt. De deelnemers kunnen elke plaats van de twee helden overwegen. Nota: Deze oefening kan in twee worden gesplitst volgens de noden van de trainer.
PROCEDURE Een probleem (een te overwegen situatie) dat vanuit verschillende perspectieven kan worden bekeken wordt aan de groep voorgesteld. De groep wordt dan opgesplitst in twee groepen, en elke groep stelt een standpunt voor. Elke groep moet het eigen standpunt verdedigen en bereidt argumenten voor tegen het standpunt van de andere groep. Dan worden paren samengesteld van personen uit de beide groepen. Elk paar representeert dan beide groepen. 144
Elke deelnemer stelt dan hun standpunt voor. Daarna stelt deze het tegengesteld standpunt voor, alsof hij de andere deelnemer zou zijn. De deelnemers stoppen dan met de bespreking en iedereen ervaart dan het effect van het overwegen van beide standpunten – het eigen en het andere standpunt. De groep bespreekt dan de impact van het veranderen van standpunt op het begrip en de appreciatie van de andere persoon.
BESPREKING Vragen Beïnvloedt het wijzigen van standpunt de waarneming? Beïnvloedt het wijzigen van standpunt de emoties van de andere persoon? Gepersonaliseerde vragen Hoe voelde u zich wanneer u het standpunt van de andere persoon aanvaardde? Wijzigde dit uw begrip over de situatie en waarover u praatte?
145
4. INTERPERSOONLIJKE CONFLICTEN 4.1. Oefening om conflicten en de effecten ervan te herkennen
Doelstellingen yy De gevolgen van conflicten begrijpen. yy Het verband tussen conflicten en de effecten ervan begrijpen, en leren om te gaan met conflicten. Inhoud De belangrijkste factor in een conflict is niet het conflict zelf maar hoe ermee omgaan. De gevolgen van het conflict hangen af van de manier waarop er wordt omgegaan met het conflict.
Materiaal Schrijfmateriaal en werkbladen
WERKBLAD – “HOE LOS IK CONFLICTEN OP?” Noteer vijf conflicten die u zich herinnert en de manier waarop u die oploste. Conflict ..................................................................................................................................................................................... Hoe loste u het conflict op? .....................................................................................................................................................................................
PROCEDURE De groepsleden bespreken kort dat conflicten verschillend opgelost kunnen worden. Dan vullen de deelnemers het werkblad in en noteren hun stijl van conflicthantering. De deelnemers delen dan in de groep hoe ze conflicten afhandelen. De groep wordt opgesplitst in subgroepen van 4 leden en elke deelnemer moet een ervaren conflict delen, en de gevolgen op zichzelf en de relaties met anderen. De groep verzamelt dan en de deelnemers delen hoe ze omgingen met conflicten, en noteren de gevolgen van deze conflicthantering op korte en lange termijn. 146
BESPREKING Vragen Is er een verband tussen de verschillende manieren van conflicthantering en de effecten ervan? Welke manieren van conflicthantering kunt u benoemen? (Ze noteren drie manieren: ik verlies – jij wint, ik win – jij verliest, ik win – jij wint) Wanneer komen conflicten voor? Gepersonaliseerde vragen Welke manier lijkt het meest van toepassing op u? Wil u die wijzigen? Waarom?
4.2. Oefening om de effecten van conflictoplossing te herkennen: Ik verlies – jij wint, ik win – jij verliest.
Doelstellingen yy Het effect van deze methode van conflictoplossing begrijpen. yy De redenen voor deze methode begrijpen. Inhoud De methode van conflictoplossing beïnvloedt emoties, gedachten, gedrag en noden, en de kwaliteit van relaties. Het gebruik van druk veroorzaakt dikwijls passieve agressie – demonstratie van externe onderwerping samen met interne weerstand.
Materiaal Schrijfmateriaal en werkbladen.
WERKBLAD – DE DESTRUCTIEVE EFFECTEN VAN CONFLICTOPLOSSING ONDER DRUK HERKENNEN Herinner u situaties waarbij u moest doen omwille van de druk van iemand anders Een situatie uit uw leven ..................................................................................................................................................................................... 147
Als u zich zo’n situatie herinnert, welke gevoelens had u dan: yy Verachting, woede...; yy Vijandigheid en kwaadwilligheid...; yy Haat...; yy Bitterheid en wraak...; yy Vernedering...; yy Hulpeloosheid...; yy Confrontatie....; yy Angst, bezorgheid...; yy Een gevoel van minderwaardigheid...; yy Onverschilligheid...; yy Schaamte... Welke zaken wou u doen: yy yy yy yy yy yy yy yy yy yy yy
Provocatie...; Weerstand bieden...; Rebelleren...; Wraak nemen...; Onderdanig en gehoorzaam zijn; Zich terugtrekken en isolatie...; Verzoening....; Vluchten...; Vergelden ...; Beschuldigen, terugkeren naar het verleden, beledigen...; Emotie verbergen...
PROCEDURE De groepsleden herinneren zich verschillende manieren om om te gaan met conflicten. Dan moeten ze een conflict ophalen die eindigde in toegifte. Ze vullen het werkblad in dat op voorhand werd uitgedeeld. Nadien delen de deelnemers de effecten van deze manier van conflictoplossing. Ze bepalen dan wat de mogelijk destructieve effecten zijn voor de persoon die zich in de winnende positie bevindt. Het gebruik van druk en kracht leidt tot verdere toename van de kracht en alertheid, toegenomen zelfzucht en gebrek aan zelfbeheersing, verlies van innige relaties en een sterker verlangen naar rebellie, vergelding en afwijzing. De groep bepaalt dan de redenen waarom we deze manier van conflictoplossing hanteren: yy Mijn noden zijn belangrijker dan de jouwe – ik heb gelijk, jij niet; ik ben goed, jij bent slecht; uw noden en verlangens betekenen niets; yy Er kan maar één winnen – als ik krijg wat ik wil, kan je niet krijgen wat jij wil; het is dus beter om in conflict te gaan – als ik win, verlies jij. 148
BESPREKING Vragen Is de houding van doorzetten en falen om met de andere overeen te komen gerelateerd aan de ‘ik win – jij verliest’ methode? Hoe beïnvloedt deze methode onze relaties met anderen op korte en lange termijn? Win ik altijd als ik win? Gepersonaliseerde vragen Hebt u deze methode om conflicten te hanteren ooit gebruikt? Wat zou u doen om dit te veranderen?
4.3. Oefening om de gevolgen van conflictoplossing zonder verliezen in te zien Doelstellingen yy De gevolgen van deze methode van conflictoplossing inzien. yy De afspraken in deze methode van conflictoplossing begrijpen. Inhoud Conflicten oplossen zonder een partij te verliezen heeft positieve gevolgen – het bevordert creativiteit en gevoeligheid voor de noden, emoties en levensstijl van anderen.
Materiaal Schrijfmateriaal en werkbladen
WERKBLAD – DE EFFECTEN VAN CONFLICTOPLOSSING ZONDER VERLIEZEN VASTSTELLEN Bedenk een situatie waarbij u een conflict oploste zonder verlies voor beide partijen. Situatie ..................................................................................................................................................................................... Uw gevoelens ..................................................................................................................................................................................... Uw gedachten ..................................................................................................................................................................................... 149
Wat zou u doen? ..................................................................................................................................................................................... Hoe ervaart u de relatie met de andere? .....................................................................................................................................................................................
PROCEDURE Er wordt gevraagd aan de deelnemers om te denken over een situatie waarbij ze een conflict hebben opgelost zonder verlies voor beide partijen, en om dan de werkbladen in te vullen. Vervolgens bespreken ze hun antwoorden en noteren de positieve effecten van deze manier van conflictoplossing op emoties, motivatie, gedrag, eigenwaarde en zelfvertrouwen en de mogelijkheid om de relatie te verbeteren. De groep bepaalt dan welke concepten betrokken zijn bij deze conflicthantering: yy Conflicten zijn onvermijdelijk – we hebben verschillen, en streven naar verschillende zaken, iedereen heeft eigen unieke noden, verlangens, smaken, voorkeuren, opinies, verstandhouding, waarden en doelstellingen; verschillen zijn niet noodzakelijk destructief; yy Mijn noden zijn even belangrijk als de uwe – onze noden zijn natuurlijk, redelijk en verstaanbaar. Als ik zorg wil dragen voor mijn noden, wil het niet zeggen dan mijn noden belangrijker en betekenisvoller zijn dan de uwe; yy We kunnen samen een oplossing vinden die voor beide bevredigend is – en wij winnen allebei, ik verkrijg wat ik wil zonder gekwetst te worden of te profiteren van u. BESPREKING Vragen Kan deze manier van conflictoplossing gebeuren wanneer er een ongelijke krachtverhouding en authoriteit is tussen ons? Is het samen zoeken naar een voor ons beide aanvaardbare oplossing noodzakelijk? Zijn inspanningen nodig om zo oplossingen te vinden? Is het noodzakelijk om de oplossing te aanvaarden en zich te verbinden tot de implementatie ervan? Gepersonaliseerde vragen Welke moeilijkheden had u bij deze methode van conflictoplossing? Wat kunt u doen om deze moeilijkheden te overwinnen?
150
4.4. Oefening om het conflict in te zien en te formuleren
Doelstellingen yy Het verschil tussen noden, emoties, gedachten en oplossingen herkennen. yy Het conflict in concrete bewoordingen voorstellen. Inhoud De specifieke definitie van het conflict die het voorstellen ervan in termen van de eigen emoties en gedragingen vereist, een begrip over hoe iemands eigen gedrag het conflict beïnvloedt, en het herkennen van de verdraaiingen in de eigen waarneming en iemands eigen gedrag en dat van een ander.
Materiaal Schrijfmateriaal en werkbladen
WERKBLAD - CRITERIA VOOR DE SELECTIE VAN EEN CONFLICT De trainer vraagt aan de deelnemers om een conflictgeval te kiezen. Om een conflict kiezen, verzeker u ervan dat het: yy yy yy yy
Belangrijk is voor u; Iets waar u persoonlijk bij bent betrokken; U het zeker wil oplossen; Het oplosbaar is.
Werkblad – een concrete situatie van het conflict De specifieke voorstelling van het conflict gaat door de volgende stadia: yy Algemene voorstelling van het conflict als iets onaangenaamsen slecht Ik zie het conflict als: ........................................................................................................................................................................................ (mijn collega wordt te snel kwaad) 151
yy Voorstelling van het conflict als iets onaangenaam en slecht dat me aantast (het probleem niet voorstellen als een probleem van een ander maar gerelateerd aan mezelf; als een eigen probleem) Hoe tast het conflict mij aan? ........................................................................................................................................................................................ (mijn collega wordt te snel kwaad); yy Voorstelling van het conflict als iets onaangenaam en slecht, dat me aantast en bepaalde emoties en reacties op de situaties uitlokt Wat voel ik en hoe reageer ik in conflictsituaties ..................................................................................................................................................................................... doen)
(mijn collega wordt zeer snel kwaad op me en ik kan me niet concentreren op wat ik moet yy Voorstelling van mijn “bijdrage” tot het conflict – de manier waarop mijn gedrag zaken toevoegt aan het conflict
Hoe versterkt mijn gedrag het ontstaan en het in stand houden van een conflict – wat doe ik of wat niet ..................................................................................................................................................................................... (mijn collega wordt snel kwaad op me; dit verwart me en ik kan me niet concentreren op wat ik moet doen. Mijn gevoel voor hem, voor zijn geïrriteerdheid en gebrek aan controle, maakt me zenuwachtig, zodat ik zeer snel een fout kan maken, wat hem nog woedender maakt)
WERKBLAD – WAARNEMING VAN HET EIGEN GEDRAG EN DAT VAN EEN ANDER In conflictsituaties neigen we naar het verstoord waarnemen van ons eigen gedrag, motivaties en posities maar ook die van de ander. Dit maakt constructieve conflictoplossing zeer moeilijk. Hier zijn verschillende verdraaiingen die we bijna in elke conflictsituaties tegenkomen: yy spiegelbeeld - Ik denk dat ik juist bent en jij niet, jij denkt dat je gelijk hebt en ik niet (elke deelnemer denkt dat een onschuldig slachtoffer die de waarheid en rechtvaardigheid voorstelt, en die bewust en kwaadaardig aangevallen wordt door anderen; dat ik een oplossing heb en de andere niet) yy splinter-balk mechanisme – Ik versta wat je me aandoet met jouw gedrag, maar ik versta niet wat ik veroorzaak met mijn gedrag (het gedrag dat ik aanneem als onaanvaardbaar wanneer anderen het vertonen, is voor mijzelf aanvaardbaar; ik heb een andere gevoeligheid voor hetzelfde gedrag als het gebeurt door mijzelf of door de andere) 152
yy dubbele standaard – wat voor mij aanvaardbaar is, is onaanvaardbaar dat jij dat doet (zelfs wanneer we gevoelig zijn voor gelijkaardig gedrag is er een sterke neiging om het eigen gedrag als aanvaardbaar te beschouwen en dat van de andere niet). yy Gepolariseerd denken – ik denk da tik gelijk heb, en jij niet, en omgekeerd (beide partijen geloven dat wat ze zelf doen ok is, en de andere niet). PROCEDURE De groep wordt ingelicht over de noodzaak om een conflict specifiek voor te stellen, de de verschillende stadia voor deze specificatie. Dan haalt iedere deelnemer een conflict in zijn leven boven, en stelt die consequent voor door de verschillende stadia met behulp van het werkblad. Nadien delen de deelnemers de moeilijkheden die ze ondervonden. De deelnemers worden dan opgegedeeld per twee en elk van hen haalt terug een conflict op en stelt die voor, de emoties en ervaringen, zijn gedrag en het gedrag dat bijdroeg tot het conflict. Dan deelt elk van de twee zijn ervaring. De deelnemers komen samen en stellen de vraag 'Kan de specifieke definitie van het conflict moeilijk worden, omwille van de verdraaide waarneming van de eigen positie en die van de andere, motivatie en gedrag?' Nadien krijgen de deelnemers het werkblad. Wanneer ik in een conflictsituatie het geloof hanteer dat ik gelijk heb, en de andere niet, wanneer ik geloof dat ik enkel goede oplossingen heb maar de andere niet, dan stijgt de kans op destructieve beslissingen. De deelnemers worden verdeeld in subgroepen van vier en elke deelnemer legt de verdraaiingen in conflicten in hun leven uit.
BESPREKING Vragen Is er een relatie tussen de specifieke voorstelling van het conflict en conflictoplossing? Wat betekent het om een conflict te specifiëren? Hoe tasten verdraaiingen het specifiëren van het conflict aan? Gepersonaliseerde vragen Welke moeilijkheden had u bij het specifiëren van het conflict? Wat kunt u doen om ze te vermijden?
153
WERKBLAD - CONFLICTOPLOSSING Wat kan ik doen als ik kwaad ben op iemand? Rollenspel: ik speel een grappig spel op de computer. Iemand roept tegen me, omdat hij/zij ook wil spelen. Wat kan ik doen?
1. Roepen. a. Een luide schreeuw. b. Luid spreken.
2. Een vraag stellen.
154
3. Weglopen.
4. Een vriend/mentor om hulp vragen
WERKBLAD – IEMAND LEREN KENNEN Rollenspel: als ik iemand wil leren kennen, wat kan ik doen? Iemand aanraken? 1) Onbekende
155
2)
Goede vriend
3)
Verliefd
4.5. Oefening om noden van oplossingen te onderscheiden
Doelstellingen yy In staat worden op noden van oplossingen te onderscheiden. yy Het conflict leren voorstellen op een bepaalde manier. 156
Inhoud Om een conflict te definiëren, wat erg belangrijk is voor een constructieve oplossing van het probleem, is het nodig om de noden van oplossingen te onderscheiden en de eigen en andermans noden duidelijk te onderkennen;
Materiaal Schrijfmateriaal en werkbladen.
WERKBLAD- HERKENNING VAN DE NODEN EN ONDERSCHEIDEN VAN OPLOSSINGEN Herinner u een conflict dat u met iemand had (een familielid, vriend, collega, chef, buur,…). Noteer nadien uw eigen noden en die van de andere persoon. Bekijk dan de oplossing die u en de andere aanbiedt. Probeer nadien een oplossing te vinden waarbij je rekening houdt met jullie beide oplossingen. Bedenk gewoon wat oplossingen. Voorbeeld Situatie U wilt uw ouders verrassen voor ze terugkeren van vakantie, door iets te herstellen in hun huis. U vraagt een jongere broer om te helpen, en vertelt hem dat dit klaar moet zijn voor zaterdagavond, en dat het de hele vrijdagnacht en zaterdag in beslag zal nemen. Hij weigert met de woorden dat hij zijn vriending voor een examen van volgende week ging helpen, en dat hij niet op zijn gemak is als hij haar niet kan helpen wanneer hij zijn broer helpt. Uw eigen noden Iets doen voor uw ouders en meer tijd met uw broer doorbrengen De noden van de andere Zijn belofte nakomen en een aangename tijd beleven met zijn vriendin Uw eigen oplossing Zijn belofte aan zijn vriendin opzeggen en u helpen Zijn oplossing Uw vraag negeren en naar zijn vriendin gaan Alternatieve oplossing U begint twee uur vroeger op vrijdag en werkt tot ’s morgens op zaterdag, dan gaat uw broer zijn vriendin helpen in de namiddag; 157
U beslist alles alleen te doen. Situatie ..................................................................................................................................................................................... Mijn noden ..................................................................................................................................................................................... Zijn noden ..................................................................................................................................................................................... Mijn oplossingen ..................................................................................................................................................................................... Zijn oplossingen ..................................................................................................................................................................................... Alternatieve oplossingen .....................................................................................................................................................................................
Situatie ..................................................................................................................................................................................... Mijn noden ..................................................................................................................................................................................... Zijn nodien ..................................................................................................................................................................................... Mijn oplossingen ..................................................................................................................................................................................... Other’s solutions ..................................................................................................................................................................................... Alternatieve oplossingen .....................................................................................................................................................................................
PROCEDURE U begint met de uitspraak dat, om een conflict te definiëren, we het onderscheid moeten maken tussen noden en oplossingen en uw eigen noden moet bepalen. 158
Om een nood van een oplossing te onderscheiden, gebruik de vraag: 'Hoe zal dit mij/jou/ ons helpen?'; ‘wat zal dit voor mij/jou/ons opleveren?' Ik wil dat jullie elke week vergaderen om 8:00u! Dat is geen oplossing maar een noodzaak. Wanneer ik de vraag stel: "Wat helpt me bij het werk als we elke week om 8:00u samenkomen?" Ik zou ontdekken dat ik meer creatieve voorstellen nodig heb om om te gaan met de huidige taken, voor een grotere controle of beter aanvoelen dat anderen begrepen hebben wat er moet gebeuren. Elke deelnemer vult het werkblad in – noden van oplossingen onderscheiden. Nadien delen de deelnemers hun ervaringen.
BESPREKING Vragen Hoe kunnen we noden, verlangens en oplossingen onderscheiden? Welke moeilijkheden had u bij het onderscheiden van noden en oplossingen? Gepersonaliseerde vragen In welke domeinen hebt u grotere moeilijkheden bij het onderscheiden van noden en oplossingen? Wat kunt u doen om noden en oplossingen gemakkelijker te onderscheiden?
4.6. Oefening om conflicten zonder verliezen op te lossen
Doelstellingen yy De volgorde in conflictoplossing zonder verliezen herkennen. yy Een schema van conflictoplossing zonder verliezen implementeren. Inhoud Conflictoplossing zonder verliezen vereist een zekere houding van respect en gevoeligheid voor de noden en emoties van anderen, de houding dat door de verschillen de andere niet slecht maken en dat het mogelijk is om oplossingen te vinden door gezamenlijke inspanning bij het zoeken naar oplossingen, en de eigen creativiteit gebruiken.
Materiaal Werkbladen en beschrijvingen 159
WERKBLAD – STAPPEN BIJ CONFLICTOPLOSSING Nota: het resultaat van dit werkblad hangt af van het soort conflict. De trainer kan helpen door voorbeelden te geven. De trainer kan de deelnemers vragen om een conflict op te lossen met gebruik van dit schema. SCHEMA VAN THOMAS GORDON HET PROBLEEM DEFINIËREN Het probleem definiëren het definiëren van het probleem is essentieel. Als het probleem niet gedefinieerd is, is de kans op een goede oplossing zeer klein. Om het probleem te definëren, is het nodig om: - wederzijdse inspanningen te doen; - uw eigen noden en gevoelens voor te stellen door Ik-boodschappen; - de andere persoon in staat te stellen zijn eigen noden en gevoelens te tonen door actief luisteren; - de frustrerende nood te onderscheiden van de manier waarop die bevredigd wordt. (voorbeeld "Ik wil internet en een computer op het werk" is een oplossing die de frustrerende nood kan bevredigen, maar het is niet de echte nood) OPLOSSINGEN GENEREREN Om hiermee om te gaan is het goed om: - anderen kansen te geven om oplossingen aan te bieden; - mensen aan te moedigen om te zoeken (welke mogelijke oplossingen kunnen we vinden? Laten we zien hoeveel oplossingen we kunnen vinden.); - de voorgestelde oplossingen niet bespreken en evalueren; - de voorgestelde oplossing niet rechtvaardigen; - als het zoeken naar oplossingen niet lukt, stel dan vragen om verder te kunnen gaan (Zijn er andere oplossingen waar we tot nu toe niet aan dachten?). EVALUATIE VAN DE OPLOSSINGEN Begin met een open vraag (“Kan je me vertellen welke oplossingen aantrekkelijk lijken?”). Als een oplossing geweigerd worden om welke reden dan ook, moet u die laten vallen. Als een gegeven oplossing u niet zint, vermeld dan openlijk de onaanvaardbaarheid ervan en doe uw voorstel. Gebruik Ik-boodschappen om emotionele ervaringen te uiten, die u ervaart met de besproken oplossingen (“Ik kan deze beslissing niet aanvaarden, omdat...”) 160
DE BESTE OPLOSSING DEFINIËREN zijn.
In vele gevallen is de oplossing voor de hand liggend, maar het kan dat er meer oplossingen
De beste oplossing wordt bepaald door wederzijdse overeenkomst en erkenning. U kunt ook meer zekerheid bekomen als u zich voorstelt wat er zou gebeuren als u de oplossing uitvoert (als u die oplossing probeert, wat zou er gebeuren?) De oplossing moet specifiek zijn, binnen een tijdspanne kunnen uitgevoerd worden en de de voordelen voorstellen. BESLISSING VOOR UITVOERING VAN DE GEKOZEN OPLOSSING Alhoewel u de voor u beste oplossing koos, moet u nog omgaan met twee zaken – bepalen wie wat zal doen en wanneer. Dit geeft klaarheid over de toewijzing van verantwoordelijkheden en draagt bij tot de kwaliteit van het resultaat. UITVOERING VAN DE BESLISSING EN EVALUATIE VAN DE DOELTREFFENDHEID VAN DE OPLOSSING VOOR HET PROBLEEM Evaluatie is noodzakelijk voor het vaststellen van de doeltreffendheid van de oplossing. (de volgende vragen tonen de evaluatie van de doeltreffendheid: "Was deze oplossing goed?", "Zijn me nu meer tevreden?"). Het ontbreken van negatieve emoties is ook een teken van een doeltreffende oplossing. Hier wordt het conflict voorgesteld als een probleem dat een oplossing vereist. Het conflict is niet noodzakelijk destructief voor relaties, maar het is enkel een middel voor het evalueren ervan en en strengthening which ends with strengthening the sensitivity to the other.
WERKBLAD – CONFLICTEN DIE OPGELOST MOETEN WORDEN ZONDER VERLIEZEN Nota: de uitvoering van dit werkblad hangt af van het soort conflict. De trainer kan helpen door voorbeelden te geven. U vindt nu een reeks conflictsituaties. En u zal leren welke oplossing het beste is.. Verhaal Toen Jan zich realiseerde dat zijn meerdere hem onfair behandelde, werd hij oncontroleerbaar en begon te roepen. Dit escaleerde de situatie en Jan besliste om stil te blijven tot hij terug kwaad werd op zijn manager. Wat is de beste oplossing voor dit probleem? ..................................................................................................................................................................................... Waarom is deze oplossing beter? ..................................................................................................................................................................................... 161
Verhaal Linda discuteert altijd met haar collega’s. Ze denkt, "Als ik niet voor mezel opkom, dan denken ze dat ze me kunnen controleren" Wat is de beste oplossing voor dit probleem? ..................................................................................................................................................................................... Waarom is deze oplossing beter? ..................................................................................................................................................................................... Story Alain houdt er niet van wanneer zijn ouders hem beperkingen geven en van hem eisen om hen te volgen. Hij denkt dat als hij enkel zijn eigen regels volgt, hij van anderen respect krijgt, maar dat brengt hem nog meer in problemen. Wanneer ik mijn eigen regels volg, onderschatten de anderen me (hij begint zich dat te realiseren). Daarom moet ik een betere oplossing vinden om mij te laten respecteren. Wat is de beste oplossing voor dit probleem?? ..................................................................................................................................................................................... Waarom is deze oplossing beter? ..................................................................................................................................................................................... Verhaal Michaël is erg aangedaan omdat hij denkt dat hij slecht behandeld werd. Hij keert zich tot de werknemers die zijn indiening weigerden omdat hij te laat was, en begint te argumenteren. De jonge man weet dat hij dikwijls te laat is, en dit brengt hem in problemen, en hij begint te denken dat hij zijn gedrag moet veranderen. Wat is de beste oplossing voor dit probleem? ..................................................................................................................................................................................... Waarom is deze oplossing beter? ..................................................................................................................................................................................... Hoe lost u uw problemen op? Beschrijf een situatie waar u in conflict kwam met iemand. Wat deed u? ..................................................................................................................................................................................... Beschrijf het resultaat ..................................................................................................................................................................................... Beschrijf wat u zou doen als de situatie zich opnieuw voordeed ..................................................................................................................................................................................... Wat zou u anders doen? ..................................................................................................................................................................................... 162
PROCEDURE De groep hoort over het schema van conflictoplossing, dat gepresenteerd wordt. De deelnemers ontvangen werkbladen met beschrijvingen van verschillende conflictsituaties, waarvoor ze een oplossing moeten vinden zonder een partij te verliezen. Nadien delen de deelnemers hun oplossingen in de groep. De groep wordt dan opgedeeld per twee en elke deelnemer moet een conflict in zijn leven oplossen met behulp van het volgende schema: Kies eerst een klein probleem, iets dat enkel wat ongemak veroorzaakt. Voor de bespreking begint, beschrijf hoe u zal verdergaan met het volgende: Definiëer het conflict in specifieke en duidelijke termen ............................................................................. ..................................................................................................................................................................................... Uit uw gevoelens en noden door Ik-boodschappen....................................................................................... ..................................................................................................................................................................................... Stel een verandering voor (door vragen om samen een wederzijds bevredigende oplossing te zoeken)....................................................................................................................................................................... Evalueer en kies de beste oplossing.................................................................................................................... ..................................................................................................................................................................................... Beschrijf hoe u de oplossing zal uitvoeren, en wat de positieve/negatieve effecten ervan zullen zijn Als u het wel of niet uitvoert................................................................................................................................. ..................................................................................................................................................................................... Bespreek dan uw oplossingen met uw partner.
BESPREKING Vragen Laat deze methode van conflictoplossing toe om:: yy Haat en vijandigheid weg te nemen; yy Relaties te verbeteren; yy De motivatie voor het uitvoeren van de gekozen oplossing te verhogen (we neigen naar het volgen wat we gekozen hebben of waarbij we betrokken waren in de selectie); yy Creativiteit te versterken; yy Gevoeligheid voor de noden te verhogen; yy Verantwoordelijkheid te bevorderen. 163
4.7. Oefening conflictoplossing met deze methode zonder partijen te verliezen
Doelstellingen yy De volgorde en inhoud van elke stap kennen. yy De motivatie te verhogen om conflicten met deze methode op te lossen. Inhoud Effectieve conflictoplossing zonder partijen te verliezen vereist het aannemen van deze methode door de deelnemers in het conflict, en het volgen van de stappen.
Materiaal Schrijfmateriaal en werkbladen.
WERKBLAD – STAPPEN OM EEN CONFLICT OP TE LOSSEN ZONDER PARTIJEN TE VERLIEZEN 1. Het conflict definiëren ........................................................................................................................................................................................ Mijn noden
de noden van de anderen
........................................................................................................................................................................................
2. Alternatieve oplossingen genereren /1/.............................................................................................. /2/.............................................................................................. /3/.............................................................................................. /4/.............................................................................................. /5/............................................................................................... /6/.............................................................................................. /7/.............................................................................................. /8/ ............................................................................................. 164
3. De oplossingen evalueren /1/ niet goed goed zeer goed /2/ niet goed goed zeer goed /3/ niet goed goed zeer goed /4/ niet goed goed zeer goed /5/ niet goed goed zeer goed /6/ niet goed goed zeer goed /7/ niet goed goed zeer goed /8/ niet goed goed zeer goed
4. Een oplossing kiezen ........................................................................................................................................................................................
5. Uitvoeringsplan Wie? Wat doen ze? Tot wanneer? ........................................................................................................................................................................................ 6. Verificatie – is de gekozen oplossing bruikbaar Wat werkt? Hoe inschatten? Resultaten? ........................................................................................................................................................................................
PROCEDURE Elke deelnemer ontvangt het werkblad. Dan kiezen ze een nog openstaand conflict, en proberen ze dit op te lossen het het werkblad. Kies iemand waarmee u in conflict bent ..................................................................................................................................................................................... De relaties met de persoon waarmee u in conflict bent ..................................................................................................................................................................................... De relaties met de persoon waarmee u in conflict bent ..................................................................................................................................................................................... 165
De noden van de persoon waarmee u in conflict bent ..................................................................................................................................................................................... Uw noden ..................................................................................................................................................................................... Gebruik de werkbladen Nadien delen de deelnemers in de groep de moeilijkheden die ze ondervonden bij gebruik van deze methode.
BESPREKING Vragen Wat zijn de voordelen van deze methode om conflicten op te lossen? Welke moeilijkheden kunnen voorkomen met deze methode? (-deze methode werd niet op voorhand uitgelegd; - de andere verstaat niet dat jij verstaat dat iedereen in het conflict tevreden moet zijn met het resultaat; - je komt niet overeen over het gebruik ervan – de voordelen. ) Gepersonaliseerde vragen Welke moelijkheden ondervindt u bij het gebruik van deze methode? Wat kunt u doen om ze te overwinnen?
166
5. Eigenwaarde
5.1. Oefening om complimenten te aanvaarden
Doelstellingen yy Gevoeligheid ontwikkelen voor de eigen sterktes. yy Erkennen dat anderen uw sterktes kunnen appreciëren. Inhoud Wanneer anderen u complimenten geven, geloof wat ze zeggen! Denk niet dat ze het doen omdat ze medelijden hebben of omdat ze goed zijn en u niet verdrietig willen maken, of omdat ze U wiltlen aanmoedigen.
Materiaal Schrijfmateriaal
PROCEDURE Schrijf het woord ‘compliment’ op vóór de groep, en vraag de deelnemers om hun begrip over deze term te delen, en of het gekoppeld is aan de evaluatie van onze positieve aspecten door de andere. De deelnemers moeten dan een situatie herinneren waarbij ze een compliment ontvingen, en deze vragen beantwoorden: Waarom is het soms moeilijk voor mensen om complimenten te aanvaaden over hun gedrag (voor wat ze deden)? ..................................................................................................................................................................................... Waarom is het beter om complimenten te accepteren? ..................................................................................................................................................................................... Beschrijf een situatie waarbij iemand u een compliment gaf. ..................................................................................................................................................................................... Hoe voelde u zich en wat vertelde u zichzelf? ..................................................................................................................................................................................... Zou u zichzelf iets kunnen vertellen dat beter is? Indien zo, wat dan? ..................................................................................................................................................................................... 167
Nadien delen de deelnemers hun antwoorden in de groep. De groep wordt dan opgedeeld per twee, en elk van de deelnemers geeft een compliment aan de andere. Ze delen dan hun ervaringen nadat ze complimenten kregen.
BESPREKING Vragen Wat voelde u wanneer u complimenten kreeg? Welke moeilijkheden ondervond u om complimenten te geven? Helpen complimenten ons om onze sterktes te geloven en te aanvaarden? Gepersonaliseerde vragen Waarom denkt u waarom anderen u complimenten geven?
5.2. Oefening voor realistische vergelijkingen
Doelstellingen yy Het effect van verschillende vergelijkingen op eigenwaarde. yy Het effect van verschillende vergelijkingen begrijpen. Inhoud Onthoud dat u beter dan andere bent over verschillende vlakken. Indien u uzelf enkel vergelijkt met anderen die beter zijn, dan begint u zich onbelangrijk en waardeloos te voelen. Alvorens u uitzoekt waar u bent, probeer u te vergelijken met anderen in verschillende situaties. Als U wilt weten waar u bent, vermijd dan extremen bij de vergelijking – vergelijken met anderen die u overtreffen of die u overtreft.
Materiaal Schrijfmateriaal en werkbladen.
WERKBLAD – VERGELIJKEN MET ANDEREN Waarom neigen sommigen ertoe om zichzelf en hun gedrag te vergelijken alleen met de besten te vergelijken die ze kennen? ..................................................................................................................................................................................... 168
Waarom is het beter om zichzelf te vergelijken met verschillende anderen, met anderen met verschillende ervaringen en capaciteiten? ..................................................................................................................................................................................... Beschrijf een situatie waarbij de vergelijking met het gedrag van anderen negatief was. ..................................................................................................................................................................................... Hoe voelde u zich en wat vertelde u zichzelf? ..................................................................................................................................................................................... Zou u in staat zijn om uzelf iets beters te vertellen. Zo ja, wat dan? .....................................................................................................................................................................................
PROCEDURE Begin met het aanduiden van het belang van vergelijkingen met anderen om uzelf te leren begrijpen. De deelnemers vullen dan het werkblad in en delen hun antwoorden met de groep. De deelnemers delen dan welke vergelijkingen bijdroegen tot zelfinzicht en eigenwaarde.
BESPREKING Vragen Waarmee helpt het vergelijken met anderen? Welke vergelijkingen zijn het best voor het zelfinzicht? Waarom is het vergelijken met de beste niet doeltreffend voor ons zelfinzicht? Welke emoties veroorzaken zulke vergelijkingen bij ons? Gepersonaliseerde vragen Met welke mensen vergelijkt u zich? Hoe voelt u zich bij deze vergelijkingen? Wat helpt u?
5.3. Oefening om zich niet te richten op mislukkingen
Doelstellingen yy De gevoeligheid voor het plaatsen van mislukkingen in de context van toekomstige successen. yy De capaciteit ontwikkelen om mislukkingen als een opportuniteit om iets te leren te zien. 169
Inhoud Zich richten op voorgaande fouten en mislukkingen maakt ons niet enkel ongelukkig, verdrietig en kwaad. Zie falen enkel in die zin dat u er iets van kan leren, en onthoud wat u geleerd hebt en plaats mislukkingen in de context van toekomstig succes.
Materiaal Schrijfmateriaal en werkbladen
WERKBLAD – MISLUKKINGEN NIET OVERDRIJVEN Verhaal...................................................................................................................................................................... Waarom neigen sommigen om zich te fixeren op mislukkingen in hun eigen gedrag? ..................................................................................................................................................................................... Waarom is het beter om iets te leren van onze fouten dan ze te negeren of frustraties op te lopen? ..................................................................................................................................................................................... Beschrijf een moment wanneer u zich kwaad en depressief voelde door mislukkingen in uw gedrag. .................................................................................................................................................................................... Wat vertelde u uzelf en en wat voelde u? ..................................................................................................................................................................................... Zou u in staat zijn om uzelf te iets zeggen dat beter is? Zo ja, wat dan? .....................................................................................................................................................................................
PROCEDURE De groep verzamelt in een cirkel en de deelnemers moeten een verhaal ophalen over een ervaren mislukking. Dan vullen ze de werkbladen in. Nadien delen de deelnemers hun antwoorden met de groep. De groep wordt dan opgedeeld in subgroepen van vier. Elke deelnemer moet een mislukking delen, en dan die mislukking plaatsen in de context van toekomstig succes – wat leerde men uit de fouten en wat kan er gebeuren.
170
BESPREKING Vragen Wat voelt u wanneer u zich enkel op de negatieve gevolgen van mislukkingen richt? Wat voelde u wanneer u zich richtte op de mogelijkheid om eruit te leren? Welke moeilijkheden ondervond u om een mislukking in de context van toekomstig succes te plaatsen? Gepersonaliseerde vragen Wat zou u kunnen leren van uw eigen mislukking?
5.4. Oefening om zelfkritiek en kritiek op anderen te beperken
Doelstellingen yy Het effect van zelfdestructieve kritiek begrijpen. yy Zelfdestructieve kritiek beperken. Inhoud Zelfkritiek kan destructief zijn en mislukkingen veroorzaken. Vergeet niet dat u onterecht kan bekritiseerd worden!
Materiaal Schrijfmateriaal en werkbladen
WERKBLAD – AANVAARDEN VAN KRITIEK Verhaal......................................................................................................................................................................
Waarom nemen sommigen kritiek te ernstig? ..................................................................................................................................................................................... Welke manieren zijn er om kritiek constructief te aanvaarden? ..................................................................................................................................................................................... 171
Beschrijf een situatie waarbij u kritiek kreeg. ..................................................................................................................................................................................... Wat vertelde u uzelf en wat voelde u? ..................................................................................................................................................................................... Kunt u uzelf iets beter vertellen? Zo ja, wat dan? ..................................................................................................................................................................................... PROCEDURE De groepsleden delen een situatie uit hun leven waarbij ze kritiek kregen en zeggen hoe ze zich voelden. De deelnemers vullen dan de werkbladen in en delen hun antwoorden met de groep. De deelnemers vormen groepen van vier en elke deelnemer deelt een gebeurtenis waarbij ze kritiek kregen, en stellen vervolgens de positieve effecten van kritiek voor.
BESPREKING Vragen Wat is het voordeel wanneer u de positieve aspecten van kritiek bekijkt? Hoe voelt us zich wanneer u dat doet? Hoe beschermt u uzelf tegen de negatieve effecten van kritiek? Gepersonaliseerde vragen Wat zou u doen om de negatieve effecten van kritiek te vermijden? Wat zou u doen wanneer kritiek onterecht is?
5.5. Oefening om de eigen sterktes te herkennen
Doelstellingen yy Inzicht over de belangrijke domeinen in iemands leven verwerven. yy Sterktes in deze domeinen identificeren. Inhoud We zijn zeker niet goed op alle gebieden in ons leven. Probeer uit te zoeken welke domeinen belangrijk zijn. Laat niet toe dat anderen die voor u bepalen! Probeer te ontdekken wat uw sterktes zijn in die domeinen. 172
Materiaal Schrijfmateriaal en werkbladen
WERKBLAD – MIJN STERKTES
Verhaal....................................................................................................................................................................... Waarom geloven sommigen dat hun sterktes en goed gedrag niet zo belangrijk zijn? ..................................................................................................................................................................................... Hoe belangrijk is het om de eigen sterktes naar waarde te schatten? ..................................................................................................................................................................................... Beschrijf een situatie waarbij u voelt dat uw sterktes en goed gedrag niet echt belangrijk zijn en geen betekenis hebben. ..................................................................................................................................................................................... Wat vertelde u uzelf en wat voelde u? ..................................................................................................................................................................................... Zou u in staat zijn om uzelf iets te vertellen dat beter is? Zo ja, wat dan? .....................................................................................................................................................................................
PROCEDURE De deelnemers delen dan de domeinen in hun leven met de groep die voor hen belang hebben. Ze delen dan of het belangrijk is om de eigen sterktes in die domeinen te kennen. De deelnemers vullen dan de werkbladen in en delen hun antwoorden met de groep.
BESPREKING Vragen Waarom is het belangrijk om uw sterktes te kennen in de belangrijke domeinen in ons leven? Wat zouden de gevolgen zijn als u dat niet weet? Gepersonaliseerde vragen In welk domein kunt u uw sterktes niet inzien? Hoe kunt u dat veranderen? 173
5.6. Oefening om zich bewust te worden van verwachtingen
Doelstellingen yy Iemands eigen verwachtingen en doelstellingen inzien yy Het effect van te hoge verwachtingen begrijpen Inhoud Als u te veel verwacht van uzelf, kunt u denken dat u faalt. De beste doelstellingen en verwachtingen zijn diegene die bereikbaar zijn.
Materiaal Schrijfmateriaal en werkbladen.
WERKBLAD – MIJN VERWACHTINGEN Verhaal....................................................................................................................................................................... Waarom verwachten sommigen te veel van zichzelf? ..................................................................................................................................................................................... Wat is een redelijke verwachting over uzelf en uw gedrag? ..................................................................................................................................................................................... Beschrijf een situatie waarbij u teleurgesteld was over uzelf omdat u uw verwachtingen niet inloste ..................................................................................................................................................................................... Wat vertelde u uzelf en wat voelde u? ..................................................................................................................................................................................... Zou u in staat zijn om uzelf iets te vertellen dat beter is? Zo ja, wat dan? .....................................................................................................................................................................................
PROCEDURE Elke deelnemer vertelt over gebeurtenissen in zijn leven waarbij hij zijn verwachtingen niet inloste en zegt hoe hij zich voelde. 174
De deelnemers vullen dan de werkbladen in en delen hun antwoorden met de groep. De deelnemers vormen groepen van vier, en elk lid deelt een onrealistische verwachting, en buigt die dan om naar een realistische verwachting.
BESPREKING Vragen Wat zijn de effecten van realistische verwachtingen die we over onszelf hebben? What can we do to set realistic expectations of ourselves? Gepersonaliseerde vragen Zijn er domeinen in uw leven waar u onrealistische verwachtingen hebt?
5.7. Oefening om succes te verwachten
Doelstellingen yy De gevoeligheid voor succes verhogen. yy De effecten van succes verwachten, begrijpen.
Inhoud Als u verwacht te falen en niet te slagen, dan zal u waarschijnlijk niet slagen. Als u anticipeert dat u succes zal bekomen, zal het mogelijk gemakkelijker zijn succes te hebben bij het beheersen van nieuw gedrag en zich betrekken in nieuwe uitdagingen.
Materiaal Schrijfmateriaal en werkbladen.
WERKBLAD – SUCCES VERWACHTEN Verhaal....................................................................................................................................................................... Waarom geloven sommigen niet in succes en geloven dat ze zullen falen? ..................................................................................................................................................................................... 175
Is het beter om succes te verwachten voor wat we doen en van de ondernomen initiatieven? ..................................................................................................................................................................................... Describe a situation where you felt insecure in your abilities en thought that yoU wiltl not do well? ..................................................................................................................................................................................... Wat vertelde u uzelf en wat voelde u? ..................................................................................................................................................................................... Zou u in staat zijn om uzelf iets te vertellen dat beter is? Zo ja, wat dan? .....................................................................................................................................................................................
PROCEDURE De groep zit in een cirkel en definieert de relatie tussen het te verwachten succes en eigenwarde. De deelnemers vullen dan de werkbladen in, en delen hun antwoorden met de groep. De deelnemers vormen dan groepen van vier personen, en elke lid stelt een situatie in zijn leven voor waarbij hij succes behaalde en hoe hij zich voelde.
BESPREKING Vragen Hoe beïnvloedt succes onze eigenwaarde? Wat kunnen we doen om onze capaciteit om succes te behalen te verhogen? Gepersonaliseerde vragen In welk domein van uw leven wil u het meeste succes bereiken? Wat zal u doen om dat te bereiken?
5.8. Oefening om de gevoeligheid voor zichzelf te verhogen
Doelstellingen yy De gevoeligheid voor de eigen sterktes verhogen. yy De gevoeligheid voor de nood aan zelfbeloning verhogen 176
Inhoud Verwacht niet altijd dan anderen u loven. Anderen zijn met zichzelf bezig en wat ze doen, dus loof uzelf. U kunt uzelf loven voor wat u goed deed. Het is goed om uzelf te loven voor wat u bereikte of deed.
Materiaal Schrijfmateriaal en werkbladen.
WERKBLAD – LOF ERVAREN Verhaal....................................................................................................................................................................... Waarom denken sommigen dat goede resultaten door hun gedrag niet door henzelf kunnen worden beoordeeld? ..................................................................................................................................................................................... Waarom is het een goed idee om uzelf te loven voor wat u deed of bereikte, wanneer niemand anders aanwezig is om dat te doen? ..................................................................................................................................................................................... Beschrijf een situatie waarbij u zich onzeker voelde over goede resultaten omdat er simpelweg niemand was om u te loven. ..................................................................................................................................................................................... Wat vertelde u uzelf en wat voelde u? ..................................................................................................................................................................................... Zou u in staat zijn om uzelf iets te vertellen dat beter is? Zo ja, wat dan? .....................................................................................................................................................................................
PROCEDURE De groepsleden delen een situatie waarbij ze lof ontvingen en zeggen hoe ze zich voelden. Ze vullen dan de werkbladen in en delen hun antwoorden met de groep. De groep wordt dan opgedeeld per vier, en elke deelnemer moet vertellen over het geval waarbij ze lof verdienden maar niet kregen. De spreker moet dan zichzelf loven. 177
BESPREKING Vragen Wat voelen we wanneer we lof verdienen maar niet krijgen? Welke moeilijkheden ondervinden we als we onszelf moeten loven over wat we deden? Wat zou het lof moeten inhouden? Gepersonaliseerde vragen Is het moeilijk om uzelf te loven?
5.9. Oefening om succes te koppelen aan de eigen capaciteiten Doelstellingen yy Inzien dat succes kan verbonden worden met de eigen sterktes. yy De gevoeligheid verhogen voor de relatie ‘succes – eigen sterktes’. Inhoud Denk na over wat u bereikt hebt. Zie in dat uw succes het gevolg is van uw capaciteiten en inspanningen. Laat uzelf niet toe om te denken dat het gemakkelijk was of dat u geluk had. Wanneer u succes hebt in een bepaald domein, dan zou u dat moeten noteren, zelfs al is het niet het meest perfecte wat u ooit hebt bereikt.
Materiaal Schrijfmateriaal en werkbladen.
WERKBLAD – MIJN SUCCES ERVAREN Verhaal...................................................................................................................................................................... Waarom kunnen sommigen geen voordeel halen uit (of de eer opstrijken voor) goede resultaten? ..................................................................................................................................................................................... Waarom is het een goed idee om voordeel te halen uit (of de eer opstrijken voor) goede resultaten? ..................................................................................................................................................................................... Beschrijf een situatie waarbij u geen voordeel haalde uit het behaalde succes. ..................................................................................................................................................................................... 178
Wat vertelde u uzelf en wat voelde u? ..................................................................................................................................................................................... Zou u in staat zijn om uzelf iets te vertellen dat beter is? Zo ja, wat dan? ..................................................................................................................................................................................... U kunt verdergaan met zelfonderzoek, met behulp van hetzelfde systeem in andere belangrijke domeinen van uw leven.
PROCEDURE Schrijf het woord ‘succes’ op vóór de groep, en de andere deelnemers moeten dan bepalen hoe het succes dat we hebben bereikt kan worden uitgelegd. Alle redenen staan hieronder. Then the participants share a Verhaal in which they experienced success en state the reasons which have led them to this success. De deelnemers vullen dan de werkbladen in, en delen hun antwoorden met de groep. De deelnemers vormen dan groepen van vier personen. Elke deelnemer deelt een succes met de groep en beoordeelt dan dit succes aan de hand van externe en interne oorzaken. De subgroep bespreekt dan de ervaringen bij het uitleggen van succes door interne oorzaken.
BESPREKING Vragen Welke verklaringen voor succes zijn gerelateerd aan eigenwaarde? Wat zijn de gevolgen wanneer u uw succes verklaart aan de hand van uw eigen sterktes? Gepersonaliseerde vragen Hoe verklaart u uw succes? Wat kunt u doen om uw succes anders uit te leggen?
5.10. Oefening om de gevoeligheid voor zichzelf en de eigen waarden te verhogen
Doelstellingen yy To increase the awareness of self yy To strengthen the understanding that the dignity en respect of people are not related to what they do. 179
Inhoud To realise that regardless of performance (good or bad) we are still who we are en that our dignity does not depend on what we do or have. Materiaal Schrijfmateriaal.
PROCEDURE Nadat de deelnemers de werkbladen ontvingen, beschrijven ze hun resultaten van de laatste maanden – die kunnen er zijn voor verschillende domeinen in hun leven; Eén deelnemer stapt dan naar voor, en zet zijn werkblad zichtbaar vooraan voor de anderen zodat ze deze kunnen lezen. De deelnemers beantwoorden dan de vraag ‘hoe goed kent u deze persoon?’. Na de bespreking beantwoorden ze een andere vraag ‘is deze persoon dezelfde zonder deze resultaten?' De andere deelnemers gaan dan ook vooraan zitten en herhalen deze procedure.
BESPREKING Vragen Blijven we hetzelfde wanneer we onze resultaten laten zien? Wanneer de persoonlijkheid verandert, wie is dan de persoon? Wat is de relatie tussen wie ik ben en wat ik doe? Gepersonaliseerde vragen Denkt u dat uw resultaten uw persoonlijkheden hebben veranderd? Voelde u zich ellendig om iets dat u niet goed deed? Kunt u deze situatie beschrijven? Voelt u zich nadien nog zo?
5.11. Oefening om kritiek te aanvaarden – onderscheiden van kritiek over wat ik gedaan heb van wie ik ben
Doelstellingen yy Het verschil tussen kritiek over wat ik heb gedaan en wie ik ben onderscheiden. yy De gevoeligheid voor de effecten van kritiek verhogen. 180
Inhoud Kritiek kan men niet vermijden, maar kritiek tast niet noodzakelijk mijn waardigheid aan.
Materiaal Schrijfmateriaal.
PROCEDURE Begin met de deelnemers te vragen om te bepalen wat kritiek betekent (of het een daad is van het blootleggen van zwaktes, het oneens zijn, of een kritische reflectie) Ze beschrijven dan een geval waarbij ze kritiek kregen. Daarbij moeten ze de volgende vragen beantwoorden: Wat was de situatie? Waar gebeurde het? Wanneer gebeurde het? Wie was betrokken in die situatie? Hoe voelde u zich in die situatie? De deelnemers delen dan hun ervaring, in kleinere groepen.
BESPREKING Vragen Wat ervoer u als u een situatie ophaalde waarbij u bekritiseerd werd? Is iemand anders ook in zo’n situatie geweest? Hoe voelde u zich wanneer men kritiek gaf? Gepersonaliseerde vragen Enkel omdat iemand kritiek geeft, betekent dat dan dat u niet goed bent? Betekent dat dat u niets fout mag doen? Wat betekent het? Wat betekent het voor u om kritiek te krijgen? Wat voelde u en wat vertelde u uzelf? Deel een voorbeeld Denkt u dat het normaal is dat u soms kritiek krijgt?
181
5.12. Oefening voor de ontwikkeling van gevoeligheid voor uzelf
Doelstellingen yy De verschillende aspecten van uzelf inzien. yy Zich meer bewust worden van zichzelf. Inhoud Eigenwaarde hangt samen het het zichzelf aanvaarden en de gevoeligheid voor de eigen sterktes.
Materiaal Schrijfmateriaal en werkbladen.
WERKBLAD – DE INHOUD VAN UZELF De deelnemers staan per twee tegenover elkaar. Elke deelnemer deelt zijn eigen: Interesses ..................................................................................................................................................................................... Talenten ..................................................................................................................................................................................... Zaken die ik graag doe ..................................................................................................................................................................................... Zaken die ik niet graag doe ..................................................................................................................................................................................... Zaken die ik graag wil doen ..................................................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................................................... 182
PROCEDURE Elke deelnemer ontvangt een werkblad waarop ze hun capaciteiten, talenten, karaktertrekken en interesses in verschillende domeinen noteren. Dan deelt iedereen met de anderen wat ze zouden willen dat anderen méér van hun weten.
BESPREKING Vragen Wat het moeilijk om uw sterktes en talenten te vinden? Is het moeilijk voor u om uw sterktes te delen met anderen? Gepersonaliseerde vragen In welke domeinen is het voor u moeilijk om sterktes te vinden?
5.13. Oefening om het gevoel van eigenwaarde te koesteren
Doelstellingen yy De kenmerken van een lage zelfdunk identificeren. yy Zich meer bewust worden van een lage zelfdunk. Inhoud Een lage zelfdunk of eigenwaarde heeft bepaalde effecten op uzelf, uw gedrag, succes en doelstellingen. Ze wordt vergezeld van zekere negatieve ervaringen.
Materiaal Schrijfmateriaal en werkbladen.
WERKBLAD – MIJN EIGENWAARDE
bent.
Zet een kruis bij elke uitspraak die op u van toepassing is, of iemand bij wie u nauw verbonden 183
Gevoel van onvermogen – wanneer ik denk dat ik bepaalde zaken niet kan realiseren
................
Schuldgevoel – wanneer ik denk dat ik meer zou moeten doen, of beter (ik ben goed wanneer ik zaken beter kan doen)
................
Schaamtegevoelens – wanneer ik denk over het verleden en de zaken die ik deed
................
Zelfmedelijden – wanneer ik denk dat ik het verleden niet kan overstijgen, dat het te laat is om terug gelukkig te zijn of iets waardevol te realiseren
.................
Betrokkenheid in zelfdestructief gedrag – gedragingen die mijn fysieke gezondheid en mentaal welzijn in gevaar brengen .................
PROCEDURE U begint met de definitie van eigenwaarde (de waarde die we onszelf toeschrijven), met nadruk op het feit dat eigenwaarde niet komt van wat anderen over ons denken – noch door externe zaken (kleding, onze auto, onze relaties). We leggen ook de nadruk op het feit dat wanneer we ons goed voelen met en door onszelf, we handelen op een manier die ons waardigheidsgevoel versterkt. De deelnemers die een lage zelfdunk hebben (bepaald volgens het ingevulde werkblad) delen dan de kenmerken die dit gevoel samenstellen.
BESPREKING Vragen Wat hebt u geleerd uit een het feit dat u een lage zelfdunk hebt? Zijn er kenmerken die U wilt toevoegen, die een lage zelfdunk beschrijven? Gepersonaliseerde vragen Hebt u ooit zelf deze kenmerken aangevoeld? Hoe beïnvloeden die uw leven?
5.14. Oefening om zichzelf goed te keuren Doelstellingen yy Zichzelf meer goedkeuren om de eigenwaarde te verhogen. yy Zelfaanvaarding te verbeteren. 184
Inhoud Zichzelf goedkeuren is een manier om naar uzelf te kijken op een positieve manier, en om uw eigenwaarde te verhogen. Materiaal Schrijfmateriaal. PROCEDURE U begint met het feit dat we onszelf kunnen beïnvloeden door wat we onszelf vertellen. Mensen met een lage zelfdunk zeggen zichzelf dat ze niet goed zijn, dat ze niets goed kunnen doen, dat ze geen waarde hebben… Vraag de deelnemers om andere boodschappen te noteren die verbonden zijn aan een lage zelfdunk. De deelnemers kiezen een boodschap die een lage zelfdunk uitdrukt, schrijven het op en bespreken het. Dan zouden ze een tegengestelde boodschap moeten bedenken en formuleren; ze schrijven dit ook op en bespreken het. Bijvoorbeeld, als de boodschap de volgende is: “Ik zal nooit juist doen, en nooit een job hebben” is de tegengestelde boodschap: “U kunt zaken goed doen en een goede job vinden”. De deelnemers delen dan voorbeelden. Vervolgens bespreken ze de goedkeuring van zichzelf (uzelf positieve zaken vertellen, die uw waardigheid als mens bevestigen). De deelnemers delen dan voorbeelden zoals hieronder. yy U bent belangrijk. yy U bent uniek. yy U hebt goede ideeën. yy U kunt het. yy U doet het goed. yy U bent grappig. ..................................................................................................................................................................................... Zodra men deze voorbeelden gegeven heeft, krijgt elke deelnemer zijn blad mee en bekijkt die elke dag.
BESPREKING Vragen Ervaart u moeilijheden om positieve boodschappen over uzelf uit te denken? Welke boodschappen komen het meest voor – negatieve of positieve? 185
Gepersonaliseerde vragen Hebt u zelf al eens goedgekeurd voor iets wat u deed? Hoe voelde u zich dan? Is het goed om uzelf in een positief daglicht te houden? Kan dit u helpen om uw eigenwaarde te behouden?
5.15. Oefening om eigenwaarde te ontwikkelen – ik ben wie ik ben
Doelstellingen yy Het besef over uzelf verbeteren. yy Zelfaanvaarding beter beseffen. Inhoud Dit zal ons helpen om om te gaan met moeilijke situaties, vooral wanneer we ons vergelijken met anderen en stress ondervinden.
Materiaal Schrijfmateriaal en werkbladen.
WERKBLAD – IK BEN WIE IK BEN Overweeg in hoeverre de volgende kenmerken u beschrijven, en duid uw antwoord aan. 3 – zeer zeker 2 – in zekere mate 1 – helemaal niet
Creatief 3 2 1 Slim 3 2 1 Grappig 3 2 1 Verantwoordelijk 3 2 1 Betrouwbaar 3 2 1 186
Tolerant 3 2 1 Aandachtsvol 3 2 1 Gevoelig 3 2 1 Begaafd 3 2 1 Minzaam 3 2 1 Open van geest
3
2
1
Kan goed omgaan
3
2
1
Met anderen Koppig 3 2 1 Eeerlijk 3 2 1 Aantrekkelijk 3 2 1
PROCEDURE Elke deelnemer denkt na over de meest getalenteerde, geweldige en begaafde persoon die hij kent (dat kan een acteur, politicus, bekendheid,.. zijn) Dan beschrijven ze de kenmerken die ze denken dat die persoon heeft – en schrijven die op hun werkblad. De deelnemers delen dan deze kenmerken met elkaar zonder de naam van de persoon te vermelden. Dan bespreken ze hoe realistisch het is om zichzelf te vergelijken met zulke prachtige of zelfs perfecte personen. Bespreek het feit dat dit type van vergelijking meestal eindigt in een teleurstelling. De deelnemers vullen dan het werkblad in – “Ik ben wie ik ben” en bespreken hun antwoorden in kleine groepen.
BESPREKING Vragen Welke vragen vond u het moeilijkste om te beantwoorden? Hoe voelde u zich over uw antwoorden? Wat zei u uzelf wanneer u 1 aanduidde, en soms 3? Is het mogelijk om in alle gevallen perfect te zijn? Gepersonaliseerde vragen Welke domeinen maken u trots wanneer u de indivuele antwoorden bekijkt? What areas would you like to improve? Hoe kunt u uw zelfaanvaarding verbeteren? 187
5.16. Oefening om positieve uitspraken te doen
Doelstellingen yy Het erkennen van positieve karaktertrekken bij onszelf en anderen aanmoedigen. yy De gevoeligheid verhogen voor de positieve aspecten van uzelf. Inhoud Eigenwaarde hangt af van de ontwikkeling van gedrag om goede zaken te zien in anderen en onszelf.
Materiaal Schrijfmateriaal.
PROCEDURE De deelnemers ontvangen werkbladen en schrijven hun naam op. Dan merkt u op dat iedereen positieve kwaliteiten en kenmerken heeft (gevoel voor humor, responsiviteit....) De facilitator selecteert dan iemand en legt de nadruk op de positieve kwaliteiten: altijd lachend, vriendelijk, houdt van de job... Elke deelnemer duidt dan zijn eigen positieve kenmerken aan. Na de taak vormen de deelnemers kleine groepen, en delen de positieve aspecten bij de geselecteerde deelnemer. Alle deelnemers veranderen van plaats zodat ze luisteren naar wat anderen over hun vertellen.
BESPREKING Vragen Waarom is het belangrijk om de positieve karaktertrekken en kwaliteiten van anderen aan te duiden? Hoe voelen we ons wanneer we positieve zaken horen over onszelf? Gepersonaliseerde vragen Wat voelt u wanneer u positieve zaken moet specifiëren bij anderen? Welke moeilijkheden ervaart u wanneer u dit moet doen? Welke positieve aspecten vindt u bij uzelf? 188
5.17. Oefening om de gevoeligheid voor iemands eigen sterktes in verschillende domeinen te verhogen
Doelstellingen yy Zich bewust worden van de effecten van eigenwaarde en ons gedrag en gevoelens. yy Domeinen identificeren waar de zelfdunk laag en hoog is. yy Overwegen hoe we onze eigenwaarde veranderen. Inhoud Eigenwaarde en zelfbeoordeling zijn verbonden aan het gedrag en emoties die we ervaren.
Materiaal Schrijfmateriaal en werkbladen.
WERKBLAD – MIJN EIGENWAARDE Richtlijnen Lees aandachtig de volgende uitspraken en omcirkel Waar en Onwaar, en noteer hoeveel deze beschrijving op u van toepassing is. Persoonlijke sterkte Ik kan mijzelf beschermen, zelfs in uitdagende situaties
W
O
Wanneer ik een fout maak, probeer ik dit niet te herhalen
W
O
Ik weet om te gaan met stress en druk
W
O
Ik kan openlijk uiten hoe ik me voel en wat ik nodig heb zonder anderen Te kwetsen W O Ik heb niet veel moeilijkheden wanneer ik beslissingen moet maken Of mijn problemen moet oplossen
W
O
Ik verkrijg niet altijt wat ik wil
W
O
189
Totaal Uniek zijn Ik voel me goed dat ik anders ben
W
O
Ik hou van mijn lichaam
W
O
Ik hou van hoe ik ben
W
O
Ik ben blij dat ik mijn verbeelding en creativiteit kan gebruiken
W
O
Ik kan anderen bedanken en complimenten geven
W
O
Wanneer er iets goeds gebeurt, denk ik dat ik het verdien
W
O
W
O
Totaal Model Ik weet wat belangrijk is voor mij
Er zijn mensen in mijn leven die een voorbeeld voor me zijn en die ik Respecteer W O Ik kan verantwoordelijk handelen W O Ik heb doelen en probeer ze te bereiken
W
O
Ik weet wat ik wil bereiken in het leven en probeer dit te doen, en Zo te leven W O Ik weet naar wie ik moet gaan wanneer ik een probleem heb
W
O
Ik heb minstens twee vrienden
W
O
Ik kan werken en voel me er goed bij
W
O
Ik voel me niet eenzaam bij anderen
W
O
Anderen helpen me wanneer ik het hen vraag
W
O
Ik werk graag samen met anderen
W
O
Ik hou van plezier met anderen
W
O
Ik voel met nabij anderen waarmee ik werk
W
O
Relaties met anderen
Als u meer dan twee negatieve antwoorden hebt in een domein, dan duidt dat op onzekerheid. 190
PROCEDURE U begint met een definitie van eigenwaarde (eigenwaarde is ons gevoel over onze waardigheid en weerspiegelt hoe we ons voelen over onszelf). Eigenwaarde hangt samen met de gedachten, gevoelens en ervaringen die we hebben. Eigenwaarde helpt ons om de uitdagingen in het leven aan te gaan en ons waardevol en gelukkig te voelen. De deelnemers ontvangen dan de werkbladen voor zelfanalyse en zouden moeten antwoorden op de uitspraken. Na ongeveer 15 minuten, na beëindiging van de werkbladen, duiden de deelnemers de negatieve antwoorden aan voor elke categorie, en schrijven die op in hun eigen groepje. De deelnemers worden opgedeeld per twee en bespreken un antwoorden in deze domeinen. Na de bespreken gaan de deelnemers verder met een bespreking van de manier waarop we de eigenwaarde kunnen verbeteren in sommige of alle domeinen.
BESPREKING Vragen Verkreeg u een dieper inzicht over uw sterktes en zwakheden? Wat primeert, de sterktes of zwakheden? In welke domeinen? Hoe voelt u zich in termen van sterktes en zwakheden? Gepersonaliseerde vragen Wat zijn uw sterktes in welke domeinen? Hoe voelt u zich in verband met zwakheden? Welk gedrag wil u veranderen om de positieve aspecten te versterken?
5.18. Oefening om de gevoeligheid voor iemands eigen uniek-zijn te verhogen
Doelstellingen yy De unieke kwaliteiten inzien. yy De gevoeligheid voor de unieke kwaliteiten van anderen te verhogen. yy De capaciteit ontwikkelen om iemands eigen unieke kwaliteiten en die van anderen te beoordelen. Inhoud De gevoeligheid en het inzicht over ons eigen uniek-zijn (uniciteit) en die van anderen hangt samen met het opbouwen van onze eigenwaarde. 191
Materiaal Schrijfmateriaal en werkbladen.
WERKBLAD – MIJN UNIEK-ZIJN Uw uniciteit kan leiden tot verschillen wanneer u zich vergelijkt met anderen. Om uw uniekzijn te verkennen en in te zien, vul de uitspraken in die beginnen met Ik en vervolledig de zin.
Ik ben ..................................................................................................................................................................................... Ik zal ..................................................................................................................................................................................... Ik kan ..................................................................................................................................................................................... Ik voel ..................................................................................................................................................................................... Ik denk ..................................................................................................................................................................................... Ik was ..................................................................................................................................................................................... Ik heb ..................................................................................................................................................................................... Ik ben niet ..................................................................................................................................................................................... Ik wens ..................................................................................................................................................................................... Ik zou ..................................................................................................................................................................................... Ik zou kunnen ..................................................................................................................................................................................... 192
Ik wil ..................................................................................................................................................................................... Deel nadien de antwoorden en beantwoord de volgende vragen Hoeveel van uw antwoorden geven uw uniek-zijn aan? ..................................................................................................................................................................................... Hoeveel van uw antwoorden zijn ook van toepassing op anderen? .....................................................................................................................................................................................
PROCEDURE Begin met een bespreking van de uniciteit van iedereen. Dan geven de deelnemers voorbeelden ervan. De deelnemers ontvangen dan een werkblad en vullen dit in. Leg hen uit dat er geen juist of fout antwoord bestaat. De deelnemers vormen dan kleinere groepen (3-4) en delen de antwoorden. Elke deelnemer duidt drie antwoorden over zichzelf aan, die ze echt goed vinden, en delen de reden voor hun keuze met de anderen.
BESPREKING Vragen Wat toont het uniek-zijn? Toont de manier waarop we onze gevoelens, gedachten, interacties met anderen onze uniciteit? Is het mogelijk om niet enkel verschillen maar ook gelijkenissen met anderen te vinden? Gepersonaliseerde vragen Wat zijn uw unieke kenmerken? Wat voelt u in termen van uniciteit?
5.19. Oefening om de gevoeligheid voor unieke vaardigheden en talenten te verhogen
Doelstellingen yy De speciale capaciteiten en talenten herkennen. yy Het concept van sterkte en verschil inzien. 193
Inhoud Een gezonde eigenwaarde dekt onze sterktes, vaardigheden en talenten.
Materiaal Schrijfmateriaal en werkbladen.
WERKBLAD – MIJN SPECIALE GAVEN Noteer de gaven die u denkt te hebben. Bijvoorbeeld: ik kan brood maken, gitaar spelen,… 1. ................................................................................................................................................................................. 2. ................................................................................................................................................................................. 3. ................................................................................................................................................................................. 4. ................................................................................................................................................................................. 5. .................................................................................................................................................................................
PROCEDURE Begin met een uitnodiging om na te denken over het talent of de gaven die iedereen bezit. Elke deelnemer ontvant een werkblad en schrijft zijn talenten en gaven op. Nadien duiden de deelnemers de gaven aan die zelfvertrouwen en rust geven, en delen die met de anderen. De deelnemers vormen kleinere groepen (4-5) en elke deelnemer deelt gedachten en gevoelens die ze hebben in verband met talenten en gaven.
BESPREKING Vragen In welke domeinen kunnen we talenten en gaven hebben? Bezitten we gaven en talenten in dezelfde domeinen? Zijn de talenten in verschillende domeinen belangrijk? Waarom? Gepersonaliseerde vragen Duid drie talenten of gaven aan die u bezit. Specifieer wat u voelt over het feit dat u talent hebt. 194
5.20. Oefening om de positieve uitspraken over uzelf te versterken
Doelstellingen yy Iemands eigenwaarde en persoonlijke sterkte verbeteren yy Positieve mentale houdingen naar onszelf toe versterkeen Inhoud Eigenwaarde hangt samen met een zekere positieve houding tegenover uzelf, met positieve uitspraken over uzelf.
Materiaal Schrijfmateriaal en werkbladen.
WERKBLAD - POSITIEVE UITSPRAKEN OVER MEZELF Lees de uitspraken en de uitleg van de betekenis ervan. Schrijf na elke uitspraak uw eigen commentaar. Selecteer één of twee uitspraken die een speciale betekenis hebben voor u en duidt deze aan op een apart blad. Illustreer wat deze positieve uitspraken voor u betekenen.
Ik hou van mijzelf Mijn eigen beste vriend zijn is belangrijk. U moet niet enkel een tijd lang met uzelf leven, maar altijd. Waarom begint u niet met te houden van uzelf, want u leeft altijd met uzelf. Dit zal uw leven veel gemakkelijker maken. Opmerkingen ..................................................................................................................................................................................... Ik leer van al mijn ervaringen – goed en slecht
In het leven leert u voortdurend. Elke dag leren we iets van een ervaring. Als we dit begrijoen, kunnen we een leven opbouwen met gevoeligheid voor onszelf – zaken die we graag doen herhalen en andere niet. 195
Opmerkingen ..................................................................................................................................................................................... Mijn lichaam is me iets waard Mijn lichaam is er altijd. Als ik wil dat mijn lichaam me vergezelt, moet ik het verzorgen. Het belangrijkste is de balans bij alles wat we doen. Opmerkingen ..................................................................................................................................................................................... Ik kan een heleboel veranderen wat ik niet graag heb in mijn leven. Ik ben verantwoordelijk voor het vinden van oplossingen voor de problemen in mijn leven. Erover denken kan me helpen om de zaken te veranderen die ik wil in mijn leven. Opmerkingen ..................................................................................................................................................................................... I can forgive those who have hurt me en move on Many people may have consciously or unconsciously hurt me many times. I forgive them in order to feel better. Opmerkingen ..................................................................................................................................................................................... Mijn positieve uitspraken over mezelf ..................................................................................................................................................................................... PROCEDURE Begin met de uitspraak dat wanneer we iets onzelf steeds opnieuw vertellen, dat we positieve gedachten over onszelf creëren en dat dit ons helpt om ons uiteindelijk goed te voelen over onszelf. We zeggen onszelf en over onszelf dus wat positief is. Het is goed om dat op te schrijven en keer op keer te herhalen. De deelnemers krijgen dan werkbladen en hebben 10 minuten om de positieve Ik-uitspraken te lezen, en hun commentaar te geven over alle positieve uitdrukkingen over onszelf, en om deze op te schrijven. Nadien gaat de bespreking verder.
BESPREKING Vragen Wat denkt u over de positieve uitspraken in de verschillende domeinen van uzelf? Welke gevoelens veroorzaken die uitspraken bij u? Kunt u delen hoe u die positieve uitspraken herhaalt? 196
Gepersonaliseerde vragen Is het moeilijk om positieve domeinen te vinden in uw leven? Hoe kunt u uw positieve uitspraken over uzelf versterken?
5.21. Oefening om de gevoeligheid voor iemands eigen waarde en waardigheid te verhogen Doelstellingen yy Specifieke manieren ontwikkelen om eigenwaarde te verhogen. yy Zich bewust worden van de eigen waarde. Inhoud Eigenwaarde tast het ontwikkelen van relaties aan, het bepalen van doelstellingen of gedrag.
Materiaal Schrijfmateriaal en werkbladen.
WERKBLAD – IDEEËN OM DE EIGENWAARDE TE VERGROTEN Richtlijnen Lees de volgende ideeën om uw eigenwaarde te vergroten. Bespreek deze ideeën met de groep. Noteer de twee ideeën die u gekozen hebt om de volgende week uit te voeren. Zeggen wat U wilt. Drie zaken bedenken van uzelf die u apprecieert voor u gaat slapen. Wanneer u opstaat, ga voor de spiegel staan en denk over drie zaken die u van uzelf apprecieert. Merk twee zaken op die U wilt wijzigen, en doe het. Vertel uzelf eerlijk wat u denkt over uzelf... Vermijd mensen tegen te komen die constant klagen over alles en iedereen. Praat niet negatief over uzelf. Voorbeeld 197
Uitspraak: (Praat niet negatief over mijzelf). Reden om dit te kiezen: (helpt een interessant gesprek te beginnen) Ge verder met een eigen uitspraak: ..................................................................................................................................................................................... Reden: .....................................................................................................................................................................................
PROCEDURE U begint met het uitleggen van eigenwaarde (een gevoel van waardigheid en geluk, de capaciteit om om te gaan met grote uitdagingen in het leven). Begin dan een gesprek over deze definitie. De deelnemers vormen dan groepen van 3-4 en beginnen verschillende manieren te bespreken om eigenwaarde te verhoen. Elke deelnemer zou de positieve effecten van elk voorstel moeten uitleggen. De deelnemers bespreken dan wat ze zouden proberen en waarom?
BESPREKING Vragen Welke manieren vonden we om onze eigenwaarde te verhogen? Wat zijn de effecten van het verhogen van eigenwaarde? Gepersonaliseerde vragen Welke manieren lijken u nuttig om uw eigenwaarde te verbeteren?
198
6. Zelfbeheersing 6.1. Oefening om zich bewust te worden van zelfbeheersing
Doelstellingen yy Het effect van zelfbeheersing begrijpen. yy Zich bewust worden van zelfbeheersing. Inhoud Zelfbeheersing helpt ons om om te gaan met uitdagingen, sterk te blijven bij het zoeken naar de objectieven, resoluut te zijn, om te gaan met emoties die ons overweldigen en ons impulsief gedrag. Materiaal Schrijfmateriaal en werkbladen.
WERKBLAD – HET BELANG VAN ZELFBEHEERSING ........................................................................................................................................................................................
PROCEDURE Schrijf het volgende op: "Zelfbeheersing is mogelijk de sterkste factor voor succes " voor de groep, en de deelenemers vullen dan de werkbladen in en bespreken het effect van zelfbeheersing. De deelenemers delen dan een moment dat ze hun zelfbeheersing verloren (wanneer ze bezweken voor de verleiding) en hoe ze zich voelden. De deelnemers vormen dan groepen van vier en elke deelnemer deelt een geval waarbij ze succesvol waren na vele inspanningen, en hoe ze zich voelden.
WERKBLAD – OEFENING OM INSPANNINGEN TE DOEN De groep wordt opgesplitst in twee groepen; elk van deze groepen ontvangt 5 afbeeldingen. Elke afbeelding heeft een nummer op de rechterbovenhoek. De deelnemers in elke groep moeten dat nummer ontdekken en de afbeeldingen sorteren van 1 tot 5. 199
BESPREKING Vragen Wat voelde u wanneer u uw zelfbeheersing verloor? Wat zijn de gevolgen van het verliezen van zelfbeheersing op korte en lange termijn? Gepersonaliseerde vragen Geef voorbeelden uit uw leven waarbij u uw zelfbeheersing verloor? Wat gebeurde er in die situatie?
6.2. Oefening om zelfbeheersingstrategieën te ontwikkelen
Doelstellingen yy Zich bewust worden van zelfbeheersingstrategieën. yy Zich bekend maken met meditatie, traag ademen, en vijf minuten opladen als een manier voor zelfbeheersing. Inhoud Meditatie, traag ademen en vijf minuten opladen verlossen ons niet van alle gedachten, maar we zullen zo leren om te zwichten voor afleiding van onze eerste doelstelling.
Materiaal Schrijfmateriaal en werkbladen.
WERKBLAD – MEDITATIE Deze oefening zal u helpen om uw stress te verminderen, en om te gaan met interne bronnen van afleiding (bezorgdheiden, verlangens, wensen) en externe bronnen van verleiding (reclame, aanbiedingen...). 1. Zit stil en focus Zet u recht en plaats uw handen op uw schoot. Het is erg belangrijk om stil te blijven zitten tijdens meditatie – dit is de fysieke basis van zelfcontrole. Als U wilt bewegen, richt u dan op de impuls en zwicht er niet voor. Op deze manier wordt meditatie efficiënt. U zal dus niet mechanisch ingaan op elke impuls van uw hersenen of lichaam. 200
2. Richt u op het ademen Sluit uw ogen, of als u vreest in slaap te vallen, richt uw ogen op één punt. Volg uw adem. Herhaal mentaal “adem in” wanneer u inademt, en “adem uit” wanneer u uitademt. Wanneer u merkt dat uw geest afdwaalt (dat gebeurt zeker), richt u dan opnieuw op uw adem. 3. Observeer hoe u zich voelt als u ademt, en wanneer uw geest afdwaalt. Stop na 5 minuten met uzelf “adem in, adem uit” te zeggen. Probeer u te richten op het ademen zelf. U kunt de lucht voelen in uw neus en mond. U kunt uw borstkas en buik voelen uitzetten en krimpen gedurende het ademen. Uw geest kan wat meer afdwalen als u die woorden niet herhaalt. Zoals voordien, als u voelt dat u aan andere zaken denkt, richt u dan opnieuw op het ademen. Als het moeilijk is om u te focussen, herhaal dan terug “adem in, adem uit”. Dit deel van de oefening stimuleert zowel zelfbeheersing als zelfbewustzijn. Nota: Deze oefening stimuleert zelfbeheersing. Begin met 5 minuten per dag. Wanneer u het gewoon bent, kunt u het 10-15 minuten per dag doen. Als het vervelend begint te worden, ga dan terug naar de 5 minuten oefening. De essentie van deze oefening is niet om al uw gedachten uit te sluiten, maar om ze u niet van uw belangrijkste doelstelling te laten afwijken. Zelfs wanneer u het niet perfect kan, oefen dan gewoon op het ademen.
WERKBLAD – TRAAG ADEMEN Probeer uw ademen te vertragen door vier keer per minuut te ademen (15 seconden in en uit)). 1. Adem in - adem uit (15s) 2. Adem in - adem uit (15s) 3. Adem in - adem uit (15s) 4. Adem in - adem uit (15s) Vertraag uw ademen bij het begin zonder uw adem in te houden. Volledig uitademen helpt om dieper te ademen zonder inspanning. Na een paar minuten zal u zich ontspannen voelen, en kunt u omgaan met impulsieve verlangens en uitdagingen. Het is beter om de adem te vertragen voor u een uitdaging aangaat – wat u verleidt of zou verleiden. Regelmatige oefeningen kunnen u meer weerstand geven tegen stress en uw wilskracht verhogen. 201
WERKBLAD - 'VIJF MINUTEN BUITEN OPLADEN' Als u uzelf wil opladen, kan het best naar buiten gaan voor vijf minuten. Deze oefening zal stress verminderen, uw stemming verbeteren en uw focus verbeteren.
WERKBLAD – ONTSPANNING Lig op uw rug en til zachtjes uw benen op. U kunt een kussen onder uw knieën plaatsen (of U kunt in een andere comfortabele positie zitten), sluit uw ogen, adem diep en ontspan volledig. Als u ergens spanningen voelt in uw lichaam, kunt u bewust de spieren strekken of samentrekken en dan opnieuw ontspannen. Wanneer bijvoorbeeld uw handen gespannen zijn, bal dan uw vuisten en strek uw armen. Ontspanning helpt om uw wilskracht te herstellen.
PROCEDURE De groep wordt ingeleid in meditatie en traag ademen met de werkbladen en een korte bespreking. Ga dan verder met het beoefenen van meditatie en traag ademen. De deelenemers beoefenen deze onafhankelijk van elkaar gedurende 5 minuten. Nadien wordt alles besproken, waarbij duidelijk gesteld wordt dat deze oefening elke dag op een bepaald tijdstip moet gebeuren. Kortere oefeningen kunnen doeltreffender zijn dan lange, waardoor men de interesse verliest om te blijven herhalen. Het is goed om na een tijd te komen tot 10-15 minuten. Maar als het te veel is, moet men terugkeren naar 5 minuten. De deelnemers worden dan gevraagd: Kan zelfbeheersing uitgeput geraken als onze lichaamssterkte uitgeput wordt na een zware werkdag? En ga dan verder met bespreken dat zelfbeheersing ook beperkt kan zijn. De deelnemers moeten dan voorbeelden uit hun leven geven waarbij hun zelfbeheersing verminderde na een fysieke of mentale inspanning. De deelnemers leren over de vijf-minuten-opladen regel en het effect ervan via de werkbladen.
BESPREKING Vragen Hoe beïnvloedt meditatie onze focus? Welke moeilijkheden had u bij het mediteren? Wat kunt u doen om die te beperken? 202
Gepersonaliseerde vragen Hebt u dikwijls een ongezonde eetlust, geïrriteerdheid, een neiging om zaken uit te stellen als u moe bent? Hoe kunt u uw wilskracht herstellen?
6.3. Oefening om inspanningen te doen
Doelstellingen yy De gevoeligheid verhogen voor de effecten van vermoeidheid door inspanningen. yy Zich bewust worden van en oefenen van strategieën om om te gaan met taken die inspanningen vereisen. Inhoud Vele taken die we moeten doen vragen inspanningen. Daarom is het nodig om bepaalde strategieën te gebruiken waarbij de doelstellingen in de context van de toekomstige effecten op onszelf en anderen te plaatsen.
Materiaal Schrijfmateriaal en werkbladen.
WERKBLAD – STRATEGIEËN OM INSPANNINGEN TE ONDERSTEUNEN Beschrijving van de strategieën - Voorstelling van de toekomstige voordelen van de inspanning; - Voorstelling van de toekomstige voordelen voor anderen – (mensen die aan u verbonden zijn worden beïnvloed door de beslissingen die u maakt – hoe uw gedrag uw familie, vrienden, collega’s, medewerkers, werkgever, de organizatie waar u werkt beïnvloedt; hoe de toekomstige successen hen heilzaam beïnvloeden?); - Voorstelling dat de inspanning lichter wordt over de tijd heen - (nu is het het moeilijkste, en het wordt gemakkelijker; probeer u voor te stellen wat uw leven of carrière zal zijn als u vooruitgang boekt met deze inspanning); - Voorstelling van wat me de meeste kracht geeft - (wanneer u het meest geneigd bent om op te geven, denk dan aan wat u de meeste kracht geeft – het kunt uw droom voor verbetering zijn of bescherming tegen een nachtmerriescenario....) 203
PROCEDURE De deelnemers delen met de groep een gebeurtenis in hun leven waarbij ze vermoeid of uitgeput waren, en hoe dit het uitvoeren van een taak bemoeilijkte, kwetsbaarheid van toegeven aan verleidingen, en van de inspanningen die ze deden. De groep wordt dan ingelicht over de manieren waarop men inspanningen kan ondersteunen om problemen op te lossen door middel van de uitgedeelde werkbladen. De deelnemers vormen dan groepen van vier, en elk beschrijft iets wat hij wil bereiken, en dat is een uitdaging voor zijn inspanningen. Dan moeten ze zich voorstellen dat ze dit kunnen realiseren door het gebruik van één van deze methoden. De deelnemers beoefenen dan de vaardigheid van terughoudendheid wanneer men een uitdaging kiest (niet vloeken, anderen niet onderbreken, de benen niet kruisen....) Nadien bespreken ze de resultaten van deze terughoudendheid. De deelenemers beoefenen dan de mogelijkheid om zichzelf te dwingen iets te doen (niet iets wat ze normaal doen) en doen dan een inspanning om uitstel niet te rechtvaardigen (bvb 5 minuten rusten). Na de activiteit delen de deelnemers hun ervaringen.
BESPREKING Vragen Wat zijn de methoden waarmee we onze inspanningen kunnen verderzetten? Welke moeilijkheden heeft u bij het beoefenen van deze methoden? Hoe kunnen we een overdreven focus op het onmiddellijke doel vermijden, of op bestaande verlangens? Wat is uw grootste motivatie die u de kracht geeft om verder te gaan wanneer u zich zwak voelt en wil opgeven? Gepersonaliseerde vragen Welke methoden lijken het moeilijkse voor u? Hoe kunt u deze moeilijkheden overwinnen?
6.4. Oefening voor het voltooien van taken die inspanning vereisen
Doelstellingen yy De gevoeligheid verhogen voor de verschillende manieren om om te gaan met taken die inspanningen vereisen. yy Manieren oefenen om om te gaan met taken die inspanningen vereisen. 204
Inhoud Omgaan met taken die inspanningen vereisen, kan doeltreffend zijn als men verscheidene strategieën gebruikt – het ultieme doel opsplitsen in kleinere doelstellingen, de kleinere taken in een bepaalde tijd uitvoeren...
Materiaal Schrijfmateriaal en werkbladen.
WERKBLAD – METHODEN VINDEN OM OM TE GAAN MET TAKEN DIE INSPANNINGEN VEREISEN Eén van uw collega’s begint met het definiëren van een project dat nooit opgelost lijkt te worden. Hij besluit om het project tegen het einde van de week te voltooien. Om dit te realiseren, zegt hij zichzelf 'Ik zal elke dag een beetje werken om dit klaar te krijgen tegen het einde van de week'. Hij volgt zijn plan en is op tijd klaar. Welke andere methoden kunt u gebruiken om uzelf te leren hoe om te gaan met een taak? ..................................................................................................................................................................................... Beschrijf een situatie waarbij u iets zal afwerken in de nabije toekomst ..................................................................................................................................................................................... Noteer de methoden die u zouden helpen om te voltooien wat u gepland hebt ..................................................................................................................................................................................... Beschrijf een situatie waarbij u iets moet doen in een bepaalde volgorde ..................................................................................................................................................................................... Noteer de methoden die u zouden helpen om te voltooien wat u gepland hebt ..................................................................................................................................................................................... Beschrijf een situatie waarbij u bestaande regels moet volgen (bijvoorbeeld niet luid spreken op het werk) ..................................................................................................................................................................................... Noteer de methoden die u zouden helpen om te voltooien wat u gepland hebt ..................................................................................................................................................................................... Beschrijf een situatie waarbij u moet overwegen wat u zal doen (bijvoorbeeld antwoorden voordat uw baas de vraag beëindigd heeft) ..................................................................................................................................................................................... 205
Noteer de methoden die u in staat zouden stellen om dat te doen ..................................................................................................................................................................................... Beschrijf een situatie waarbij u zaken moet uitstellen iets te verkrijgen dat u nU wilt ..................................................................................................................................................................................... Noteer de methoden die u in staat zouden stellen om dat te doen ..................................................................................................................................................................................... Beschrijf een situatie waarbij u afleiding moet vermijden (bijvoorbeeld wanneer uw collega u vertelt wat u moet doen en u aan iets anders denkt) ..................................................................................................................................................................................... Noteer de methoden die u in staat zouden stellen om dat te doen ..................................................................................................................................................................................... Beschrijf een situatie waarbij u iets moet doen zonder dat iemand anders u daaraan moet herinneren (bijvoorbeeld nadat u iets van een collega nam en moet terugbrengen) ..................................................................................................................................................................................... Noteer de methoden die u in staat zouden stellen om dat te doen ..................................................................................................................................................................................... Beschrijf een situatie waarbij u met een moeilijke taak moet omgaan (bijvoorbeeld een product organiseren op een rek in de supermarkt en bijhouden of het in voorraad is) ..................................................................................................................................................................................... Noteer de methoden die u in staat zouden stellen om dat te doen ..................................................................................................................................................................................... Beschrijf een situatie waarbij u anderen niet zenuwachtig mag maken (bijvoorbeeld uw collega praat over hoe een probleem opgelost moet worden, en u onderbreekt hem om te vragen waar jullie gaan eten) ..................................................................................................................................................................................... Noteer de methoden die u in staat zouden stellen om dat te doen ..................................................................................................................................................................................... Beschrijf een situatie waarbij u zorg moet dragen voor zaken die u gebruikt (bijvoorbeeld de werkplek reinigen na de werkdag) ..................................................................................................................................................................................... Noteer de methoden die u in staat zouden stellen om dat te doen .....................................................................................................................................................................................
206
PROCEDURE De groep legt de verschillende methoden uit om om te gaan met de taken die inspanningen vereisen: het opdelen van het fundamentele doel in kleinere doelstellingen, de effecten van de toekomstige resultaten voorstellen, het sterkste voorstellen dat me zou laten doen wat ik moet doen. De deelnemers vullen dan het werkblad in en delen hun antwoorden en ervaringen met de groep. BESPREKING Vragen Welke moeilijkheden ervoer u bij het omgaan met de taken? Welke methoden gebruikte u om de taken af te handelen? Gepersonaliseerde vragen Wat vereist van u de grootste inspanningen? Wat zal u doen om deze doelstelling te bereiken?
6.5. Oefening om om te gaan met vertraagde bevrediging
Doelstellingen yy Zich bewust worden van de redenen van deze vertraging. yy Leren de vertraging te beperken. Inhoud Vele zaken die we willen realiseren, rechtvaardigen we door onszelf te willen belonen (onszelf in de watten leggen) voor de inspanningen die we tot nu toe al gedaan hebben, of door te zeggen: “er is altijd morgen nog”.
Materiaal Schrijfmateriaal en werkbladen.
207
WERKBLAD – MANIEREN OM EXCUSES TE VERMIJDEN - Onszelf herinneren waarom we zaken goed deden en niet omdat we een beloning wilden (wie bent u in werkelijkheid – de persoon die langetermijn doelstellingen najaagt, die in overeenstemming wil leven met uw eigen basiswaarden, goed zijn; of iemand die controle wil – zichzelf omkopen, lokken en forceren om de doelstellingen te bereiken om zo een beloning te verkrijgen omwille van de inspanning); - Morgen is niet anders dan vandaag – de variabiliteit van het gedrag beperken; - Excuses op voorhand vermijden – Ik zal het morgen inhalen; - Het combineren van iets schadelijk met iets bruikbaar beperken (bijvoorbeeld het rechtvaardigen van het uitgeven van meer geld dan verwacht bij het begin van een uitverkoop); - Vermijden om zich te richten op de goede kant van een verleiding
PROCEDURE De groepsleden delen een gebeurtenis waarbij ze iets hebben uitgesteld in hun leven, en zichzelf zeiden dat ze dit wel gingen inhalen de volgende dag. Ze geven dan de redenen voor dit uitstel (waarmee we het uitstel rechtvaardigen). Ze leggen de nadruk op twee redenen: de rechtvaardiging van “morgen” – denken dat we de fouten van vandaag zo kunnen verhinderen, de gedachte vermijden dat we morgen verstandiger handelen dan vandaag (bijvoorbeeld “ik rook deze sigaret vandaag, maar morgen stop ik ermee); “ ik koop vandaag zeer veel klederen van de uitverkoop, maar ga de volgende maanden niets meer besteden”) en de zelfbeloning voor de gemaakte inspanningen (nU kunt ik even rusten, mezelf belonen, mezelf iets gunnen... ). De deelnemers vormen dan groepen van vier, en elke deelnemer deelt een geval van uitstel met “morgen” als rechtvaardiging, door het combineren van iets schadelijks met iets bruikbaars, met de focus op de goede kant van de verleiding. De deelnemers bespreken dan manieren om om te gaan met uitstel (morgen verschilt niet van vandaag, vermijden van excuses op voorhand, het beperken van het combineren van iets schadelijk met iets bruikbaar, het vermijden van zich richten op de goede kant van de verleiding). De deelnemers vullen dan het volgende in: Duid een gebeurtenis aan in uw leven waarbij u uzelf hebt toegelaten om te zwichten voor een verleiding door u zich op de positieve kant ervan te richten ..................................................................................................................................................................................... Wat zou u hieraan willen veranderen? ..................................................................................................................................................................................... 208
Duid een gebeurtenis aan in uw leven waarbij u uzelf hebt toegelaten om te zwichten voor een verleiding door het combineren van iets schadelijk met iets bruikbaar ..................................................................................................................................................................................... Wat zou u hieraan willen veranderen? ..................................................................................................................................................................................... Nadien delen de deelnemers hun antwoorden.
BESPREKING Vragen Gebeurt er morgen iets anders dan vandaag? Helpt het ons om onszelf te zeggen dat het gemakkelijk is om iets te doen alleen als we dat willen, of versterkt dat het zelfbedrog en wishful thinking? Welke moeilijkheden ervaart u wanneer u stopt met het uitstellen van zaken die u zou moeten doen? Gepersonaliseerde vragen Wat stelt u het meeste uit? Welke excuses gebruikt u voor dit uitstel? Hoe kunt u deze moeilijkheid overwinnen?
6.6. Oefening om het doorzettingsvermogen bij het najagen van doelstellingen te verhogen
Doelstellingen yy De effecten van de relatie tussen onmiddellijke wensen en doelstellingen en toekomstige doelstellingen begrijpen. yy Zelfbeheersingstrategieën begrijpen en beoefenen. Inhoud Zelfbeheersing vereist het zich bewust zijn de verschillende langetermijn gevolgen van het zwichten voor onmiddellijke wensen en plezier.
Materiaal Schrijfmateriaal en werkbladen. 209
WERKBLAD – MANIEREN OM OM TE GAAN MET VERLEIDING Wanneer het onmiddellijk verlangen overweldigend is, kunt u:
- Tien minuten wachten – (een uistel van 10 minuten wordt door de geest aangevoeld als een toekomstige beloning, die kan worden aangevuld met gedachten voor toekomstige beloningen van langetermijn doelstellingen); - stel u voor dat u een keuze maakt tussen de beste langetermijn beloning en onmiddellijk plezier; - stel u voor dat u al een langetermijn doelstelling hebt bereikt, beloond bent en de vruchten ervan plukt; - stel u voor of het waard is om alle toekomstige beloningen te laten vallen voor het onmiddellijk plezier nu.
PROCEDURE De deelnemers delen een geval met de groep waarbij ze zwichtten voor een verleiding en bespreken de emoties die ze voelden. Ze bespreken dan wat het onmiddellijk plezier was, en of dit het verwachte plezier opleverde en wat de langetermijn kost van het zwichten voor een onmiddellijk plezier is.. De deelnemers worden dan opgedeeld per twee en elke deelnemer deelt vervolgens een verleiding, en probeert zich voor te stellen hoe hij deze kan vermijden door de voorgestelde technieken.
BESPREKING Vragen Wat zij de methoden die we kunnen gebruiken om om te gaan met verleidingen die ons overvallen? Welke moeilijkheden hebt u met deze methoden? Gepersonaliseerde vragen Wat is uw slechtste gewoonte waarmee u iets wil doen? Welke van deze methoden zou u daarvoor gebruiken?
210
6.7. Oefening voor het gebruik van de toekomstige IK Doelstellingen yy Strategieën begrijpen om zelfbeheersing te verbeteren. yy Strategieën beoefenen om zelfbeheersing te verbeteren Inhoud Zelfbeheersing verbeteren kan bereikt worden door het gebruik van verschillende cognitieve en gedragsstrategieën. Materiaal Schrijfmateriaal en werkbladen.
WERKBLAD – STRATEGIEËN OM ONSZELF TE VERHINDEREN IN TE GAAN OP VERLEIDINGEN /1/ - creëer hindernissen (bijvoorbeeld, neem de hoeveelheid geld mee die U wilt besteden; zet uw wekker verder zodat u het niet kan afzetten wanneer u moet opstaan voor het werk.... ); - stel een programma samen van gedragingen die verhinderen dat we ons terugtrekken (bijvoorbeeld, maak een gezond broodje voor lunch voordat u hongerig bent en die laat bepalen wat U wilt eten); - op voorhand beslissen – bepaal de beloning die u krijgt als u zich aan uw belofte houdt, en de straf als u dat niet doet; - beperking van de overschatting van de huidige beloning door het zich herinneren van de toekomstige beloning (kan worden gecombineerd met 10 minuten wachten); - een reis door de toekomst – zich de eigen toekomst voorstellen, zichzelf in de toekomst voorstellen (hoe zullen ze reageren en de beslissingen van het verleden overleven); toekomstige doelstellingen voorstellen en de acties die ik vandaag neem (of ze mij leiden naar het bereiken van mijn toekomstige doelstellingen).
WERKBLAD – MIJN TOEKOMSTIGE IK /2/ Mijn toekomstige Ik is veel beter dan die van vandaag. Mijn toekomstige Ik is meer gemotiveerd, beter georganizeerd, met meer verlangen en energie. Hij kan weerstaan aan tegenwind, moeilijkheden en pijn, en heeft altijd meer tijd dan mijn huidig Ik. Daarom is het normaal om mijn toekomstige Ik te vertrouwen met alle taken die ik vandaag moet doen. 211
WERKBLAD /3/ Oefening Present Self
Future Self
Present Self
Present Self
Future Self
Future Self
Present Self
Present Self Future Self
Future Self Present Self
Present Self
Future Self Future Self
Afbeelding 5 Mijn toekomstige Ik Bekijk deze afbeeldingen en noteer dewelke die het meest uw natuur beschrijven (uw identificatie met de persoon die u binnen 20 jaar bent). Antwoorden: ..................................................................................................................................................................................... (als u de afbeeldingen koos waarvan de cirkels overlappen, dan kunt u ook vandaag het beste van uzelf maken)
PROCEDURE De groep wordt bekend gemaakt met het principe van de toekomstige Ik (werkblad 2). De deelnemers delen dan gevallen uit hun leven waarbij ze taken hebben toegekend aan hun toekomstige Ik. De groep bespreekt dan het onderwerp of de toekomstige Ik zo verschillend is van de huidige persoon (het is in feite niet mezelf) en dan kunnen we het belasten met de gevolgen van onze huidige beslissingen. De groep beantwoordt dan de vragen van het werkblad 3. De deelnemers delen dan hun antwoorden met de groep.
BESPREKING Vragen Rekent u op uw toekomstige Ik? Wat zijn de gevolgen als u afstand neemt van uw toekomstige Ik? (creëert voorwaarden om de gevolgen van de acties die we vandaag doen te negeren) Wat zijn de gevolgen van het ons verbinden aan de toekomstige Ik? (Beschermt ons van de slechtste impulsen) Wat vermindert de waarde van een toekomstige beloning? 212
6.8. Oefening om om te gaan met gedachten die verleidingen versterken
Doelstellingen yy De effecten van gedachten verbonden aan verleidingen begrijpen. yy Zich bewust worden van de manieren om deze gedachten te beperken. Inhoud Gedachten die de verlangens en impulsen versterken, en ons laten zwichten voor verleidingen kunnen versterkt worden als we ze proberen te verwijderen. Deze gedachten toelaten wil niet zeggen dat we ze aanvaarden, maar we willen er niet naar handelen. Het uitstoten van deze gedachten kan bereikt worden door onszelf toe te laten te denken. Materiaal Schrijfmateriaal en werkbladen.
WERKBLAD – EEN MANIER OM OM TE GAAN MET OVERWELDIGENDE EN BINNENDRINGENDE GEDACHTEN /1/ Beschrijving Wanneer een storende gedachte zich opdringt: yy Probeer ze niet te verbannen uit uw geest; yy Focus erop (storende gedachten herhalen zich dikwijls – dezelfde bezorgdheden, dezelfde twijfels, dezelfde zelfkritiek, dezelfde herinneringen – als het niet behoorlijk gebeurde: “het had zo niet mogen gebeuren, wat deed ik fout”); yy Overweeg of u deze gedachte al kent (dit is de eerste indicatie dat het belangrijk is, waarmee u in het reine moet komen); yy Denk aan wat uw lichaam voelt – (is er spanning, verhoogde hartslag, sneller ademen, spanning in de borstkas of elders); yy Na de analyse van de gedachten en gevoelens, richt u uw aandacht op ademen; yy Begin met in- en uit te ademen – soms verdwijnen dan de storende gedachten. Als de gedachten blijven en u afleiden van het ademen, stel ze dan voor als wolken die door uw geest en lichaam gaan. Ga verder met ademen en stel u voor dat de gedachten oplossen of wegvliegen, stel u voor dat uw adem de wind is en ze wegblaast. U moet niet proberen ze weg te jagen, voel gewoon uw adem. Nota – probeer slechte gedachten niet te onderdrukken en aanvaard hun aanwezigheid – maar neem ze niet aan voor waar. Gedachten komen en gaan en we kunnen ze niet altijd beheersen, maar dat wil niet zeggen dat we ze aanvaarden en volgen. 213
WERKBLAD – MANIEREN OM OM TE GAAN MET VERLANGENS / 2 / yy “Ik zal niet” omzetten in “Ik zal” - focus op wat U kunt doen in plaats van wat u niet wil doen; (bijvoorbeeld op niet te laat komen, op “ik zal eerder vertrekken om mijn werkplek voor te bereiden”) yy “Meegaan met de dynamiek” – (wanneer u een verleiding ondergaat, stop dan even en denk aan uw gevoelens. Wat voelt u over de dynamiek? Kreeg u warme en koude rillingen? Wat gebeurt er met uw hartslag, adem en lichaam? Observeer uw lichaamsreacties voor op zijn minst 1 minuut – veranderen ze van sterkte en kwaliteit? Als u niet toegeeft aan de verleiding, zal het verlangen toenemen als een hysterisch kind die uw aandacht wil. Observeer uw gevoelens zonder ze te weerstaan en ervoor te zwichten) PROCEDURE De deelnemers krijgen de taak om niet over een lekker stuk chocoladecake te denken gedurende 10 tot 15 minuten. Ze mogen aan alles denken behalve de cake. Nadien bespreken ze of ze daarin geslaagd zijn. Bewees dit dat, hoemeer we aan iets niet willen denken, er effectief aan denken? De deelnemers delen dan een voorbeeld uit hun leven voor dit paradoxaal effect. Een geval waarbij u smachtte naar iets en uzelf het verbood ..................................................................................................................................................................................... Deed dit uw verlangen toenemen? ..................................................................................................................................................................................... Probeer alle gedachten en gevoelens vast te nemen zonder te vergeten dat u daarmee niets moet doen ..................................................................................................................................................................................... De deelnemers oefenen dan op die manier. Nadien worden de twee methoden besproken en vergeleken – deze manier en de manier waarop de gedachten werden geband. Ga dan verder met een bespreking over hoe men de kracht van overweldigende gedachten kan verminderen. (De gedachten aanvaarden – ze toelaten betekent niet ze volgen en in die richting acties ondernemen).
BESPREKING Vragen Welke moeilijkheden had u bij deze strategieën? Wat waren de effecten van deze strategieën? 214
Gepersonaliseerde vragen In welke situaties hebt u moeilijkheden om deze strategieën toe te passen? Wat kunt u doen om het gebruik van deze strategieën te verbeteren?
6.9. Oefening om impulsief gedrag te beheersen
Doelstellingen yy De effecten van impulsief gedrag begrijpen. yy Oefenen om impulsief gedrag onder controle te krijgen. yy Het verschil tussen korte- en langetermijn doelstellingen herkkenen, en manieren om langetermijn doelstellingen te bereiken. Inhoud Impulsief gedrag kan beheerst worden door specifieke objectieven in de context van langetermijn doelstellingen of wanneer de langetermijn doelstellingen opgedeeld worden in kortetermijn doelstellingen zonder uitstel.
Materiaal Schrijfmateriaal.
PROCEDURE Schrijf ‘impulsief gedrag’ en zijn definities op voor de groep (gedrag dat niet op voorhand overdacht is en de gevolgen niet overweegt). De deelnemers duiden dan voorbeelden aan van impulsief gedrag. De deelnemers bespreken dan de gevolgen van impulsief gedrag. De groep gaat verder met de bespreking van de definitie van een doelstelling (iets waarnaar we streven). Doelstellingen kunnen korte termijn zijn – iets dat onmiddellijk moet worden bereikt – of lange termijn, en het neemt soms jaren in om ze te bereiken. Om langetermijn doelstellingen te bereiken, moeten een reeks kortetermijn doelstellingen worden bereikt. De deelnemers vormen groepen van vier personen. De groep kiest een langetermijn doelstelling en elke deelnemer deelt die doelstelling op in kortetermijn doelstellingen, en duidt de volgorde aan waarin ze moeten worden bereikt. De deelnemers delen dan met de groepen hun antwoorden en moeilijkheden die ze ondervonden. Elke deelnemer schrijft dan één van zijn langetermijndoelstllingen op, de specifieke objectieven en de volgorde die hem in staat stelt om de langetermijn doelstelling te bereiken. De deelnemers delen dan hun ervaringen met de groep. 215
BESPREKING Vragen Kan impulsief gedrag worden beperkt? Hoe kan ik dit beperken? Wat zijn de gevolgen van impulsief gedrag? Wat is het verschil tussen langetermijn en kortetermijn doelstellingen? Hoe worden langetermijn doelstellingen bereikt? Gepersonaliseerde vragen Hebt u ervaring in uw leven met impulsief gedrag? Indien ja, hoe voelde u zich? Hebt u ooit getracht om dit gedrag te veranderen? Wat hebt u geprobeerd en was het effectief? Kent u iemand die impulsief is? Wat is uw relatie met deze persoon? Hebt u langetermijn doelstellingen? Indien zo, hoe denkt u deze te kunnen bereiken in de toekomst? Hebt u uw kortetermijn doelstellingen geïdentificeerd die u helpen om uw langetermijn doelstellingen te bereiken?
6.10. Oefening om de redenen voor negatieve gevoelens te begrijpen Doelstellingen yy Inzien dat anderen de schuld niet dragen voor de onprettige gevoelens die wij hebben. yy Inzien dat er een band is tussen gevoelens en gedachten. Inhoud Wat we onszelf zeggen in een onprettige situatie toont aan dat we verantwoordelijk zijn voor onze gevoelens – we kunnen de anderen niet beschuldigen. Materiaal Schrijfmateriaal.
PROCEDURE De groep bespreekt wat het betekent om teleurgesteld te zijn, en dan noteren de deelnemers drie teleurstellende gebeurtenissen die ze hebben meegemaakt. Dit kunnen verschillende gebeurtenissen zijn – een slecht resultaat, een slecht interview, iemand die uw uitnodiging niet aanneemt...; De deelnemers duiden dan aan hoe ze reageerden op de teleurstellinge, of ze anderen begonnen te beschuldigen, of ze begonnen met discussiëren, wenen, … of iets anders; 216
De deelnemers duiden dan aan wie de schuld draagt voor wat er gebeurd is. Dan legt u uit dat de gevoelens die we ervaren door onze gedachten ontstaan. U kunt enkele van de beschreven situaties gebruiken. Bijvoorbeeld, als een deelnemer aangedaan was dat hij faalde voor een job interview, denkt hij mogelijk het volgende: yy Dat interview was moeilijk; yy Het mag niet zo moeilijk zijn gegeven de job; yy Ik was mogelijk niet voldoende voorbereid; yy Het was helemaal niet eerlijk. Overweeg dan of we werkelijk zo denken en voelen – u toont dat we verschillende gevoelens kunnen hebben in dezelfde situatie als we anders denken: yy Ik deed het niet goed, maar volgende keer beter; yy Deze mislukking tast mijn waardigheid niet aan, ik ben ok; yy Ze waren verschrikkelijk tijdens het interview, ik voelde dat ze ons wilden vernederen. De deelnemers worden dan opgedeeld per twee en elke deelnemer vertelt over een herinnering uit hun leven waarbij ze kwaad waren. Dan dezlen ze met hun partner welke gedachten door hun gingen. Nadien moet elke deelnemer de gedachten vervangen door andere gedachten en ze delen met zijn partner of ze dat gevoel hebben. BESPREKING Vragen Wie beschuldigen we dikwijls voor onze gevoelens – onszelf of anderen? Zijn de anderen echt verantwoordelijk voor onze gevoelens? Waar komen de gevoelens vandaan? Gepersonaliseerde vragen Wat doet u wanneer u ontdekt dat u de anderen beschuldigt voor uw gevoelens? Wie denkt u dat de oorzaak is van uw gevoelens – u of anderen? Als u denkt dat het niet de anderen zijn, wat kunt u doen?
6.11. Oefening voor inzicht in de verantwoordelijkheid over onze eigen gevoelens
Doelstellingen yy De plaats van verantwoordelijkheid inzien. yy De gevoeligheid voor de individuele verantwoordelijkheid voor de gevoelens verhogen.
217
Inhoud We kunnen de verantwoordelijkheid voor onze eigen gevoelens niet afschuiven op anderen, noch de verantwoordelijkheid nemen voor andermans gevoelens. Het besef dat mijn gevoelens de mijne zijn, is één manier om ze te beheersen. Materiaal Schrijfmateriaal en werkbladen.
WERKBLAD – MIJN EMOTIES Beschrijf wie een probleem heeft in de volgende situaties: U kreeg een slechte beoordeling van het examen en u beschuldigt de leraar omdat u zich gedeprimeerd voelt. Wie heeft een probleem? ..................................................................................................................................................................................... U verwachtte uitgenodigd te worden voor een feest met werkcollega’s, maar nadien merkte u dat ze zonder u gevierd hebben. Wie heeft een probleem? ..................................................................................................................................................................................... Noteer een gebeurtenis uit uw leven. .....................................................................................................................................................................................
PROCEDURE U begint met uit te leggen dat we anderen dikwijls beschuldigen voor onze eigen gevoelens, of dat we verantwoordelijkheid nemen voor andermans gevoelens. Hoewel het zeer belangrijk is om gevoelig te zijn, moeten we leren wie werkelijk een probleem heeft. Als u bijvoorbeeld niet met iemand wil gaan wandelen, en dat iemand kwaad is omdat u dat niet wil, is het het probleem van de andere en niet van u. En vice versa, als u niet uitgenodigd was voor een bijeenkomst, is het uw probleem dat u zich afgewezen voelt. De deelnemers vullen dan het werkblad in gedurende enkele minuten.. Nadien delen ze de antwoorden met de groep.
BESPREKING Vragen Wie is verantwoordelijk voor de meeste problemen die u deelde? Zijn er situaties waarbij u voelt dat het moeilijker is om verantwoordelijkheid te nemen? Wat betekent het om verantwoordelijkheid te nemen voor mijn gevoelens? 218
Gepersonaliseerde vragen Hebt u ooit anderen beschuldigd voor uw gevoelens of hebt u verantwoordelijkheid genomen voor hun gevoelens? Wat leerde u uit het nemen van uw verantwoordelijkheid over uw gevoelens? Wat doet u de volgende keer als u de verantwoordelijkheid voor uw gevoelens inziet?
6.12. Oefening om zich bewust te worden van de gevoelens en gedachten die we hebben
Doelstellingen yy De gevoeligheid voor de relatie tussen gedachten (wat we onszelf zeggen) en gevoelens verhogen. yy De impact van de kracht van negatieve gedachten op emoties inzien, en de noodzaak om die te beperken. Inhoud Wanneer we ons in een dilemma bevinden, is de frequentie van kritische of negatieve gedachten over onszelf veel hoger dan noodzakelijk. Het is goed om de negatieve gedachten te beperken, omdat ze negatieve gevoelens veroorzaken.
Materiaal Schrijfmateriaal en werkbladen.
WERKBLAD OM DE SITUATIE TE BESCHRIJVEN EN WAT WE ONSZELF ZEGGEN IN DIE SITUATIE SituatiE ..................................................................................................................................................................................... Wat ik mezelf zeg ..................................................................................................................................................................................... Wat ik mezelf zou kunnen zeggen ..................................................................................................................................................................................... 219
PROCEDURE U begint met de vraag of we iets tegen onszelf zeggen als we in een onprettige situatie belanden. Bijvoorbeeld wanneer uw job sollicitatie geweigerd werd, wanneer we ons zeggen dat wij dom zijn, het nooit kunnen, altijd falen… De deelnemers moeten dan antwoorden of hun vrienden in dezelde situatie hetzelfde zegden over zichzelf, of iets anders, zoals bijvoorbeeld “de volgende keer beter”. De deelnemers worden dan opgedeeld per twee en elk krijgt een werkblad. Ze beschrijven samen een situatie en bepalen wat ze anders kunnen zeggen tegen zichzelf. Ze doen dit voor elke situatie. De deelnemers delen dan hun antwoorden en ervaringen.
BESPREKING Vragen Is wat u uzelf zegt hetzelfde als u aan anderen zegt in gelijkaardige situaties? Wat is gelijkaardig en wat is verschillend? Wat is eenvoudiger te herkennen – wat u uzelf zegt of wat u anderen zegt? Gepersonaliseerde vragen Is het moeilijk om te herkennen wat u uzelf zegt? Wat zou u de volgende keer doen als u merkt dat u negatief bent over uzelf?
6.13. Oefening om de relatie tussen gedachten, emoties en situaties in te zien, en de effecten van deze relatie op emoties
Doelstellingen yy De gevoeligheid voor de effecten van de relatie ‘situatie – gedachten’ op emoties verhogen. yy Inzien dat wijzigende gedachten emoties veranderen. Inhoud De gevoeligheid verhogen voor de relatie tussen een situatie, gedachten en emoties is belangrijk omdat het ons een begrip geeft dat deze relatie kan beheerst worden door het veranderen van onze gedachten, die onze emoties beïnvloeden. Materiaal Schrijfmateriaal en werkbladen. 220
WERKBLAD – HET VERBAND TUSSEN EMOTIES EN GEDACHTEN
..................................................................................................................................................................................... Gebeurtenis emoties gedachten gewijzigde gedachten .....................................................................................................................................................................................
PROCEDURE De groep bespreekt de relatie tussen de situatie en de emoties, en hoe gedachten de emoties beheersen. De deelnemers moeten zich dan een situatie voorstellen waarbij iedereen is uitgenodigd behalve henzelf. Dan noteren ze de gedachten die voorkwamen wanneer ze zich kwaad voelden (woorden opgeven in de relevante kolom). Gedachten zoals de volgende bijvoorbeeld: “het is verschrikkelijk dat ik niet uitgenodigd ben” “als ik meer had geweten…”). Leg uit dat de aanwezigheid van deze gedachten bijdraagt tot ons gevoel van waardeloosheid. Vraag dan aan de deelnemers om zich voor te stellen dat ze minderwaardig zijn, wat andere gedachten met zich mee brengt, en te beginnen met “Als ik maar…” Duid aan hoe de andere gedachte bijdraagt tot de versterking van de emotie. De groep identificeert dan een andere reeks met gebeurtenissen, gedachten en gevoelens over de gebeurtenis, en de relatie tussen gedachten en emoties. Ze doen verschillende pogingen om zich bewust te worden van deze relatie. Er kunnen voorbeelden opgeschreven worden. Neem dan één van de beschreven reeksen en verander de gedachte. Als u terug het voorbeeld van het gemiste feest ophaalt, vraag dan de deelnemers hoe ze zich zouden voelen als één gedachte vervangen wordt door een andere: “En dan, ik ben vandaag tot te benomen." Bespreek hoe deze gedachte het verband ‘gedachten – emoties’ beïnvloedt.
BESPREKING Vragen Wat is de relatie tussen gebeurtenissen, gedachten en emoties? Is er een verband tussen negatieve gedachten en negatieve emoties? Wat kan er gedaan worden om deze negatieve cirkel te doorbreken? Gepersonaliseerde vragen Als u zo’n ervaring had, wat was het resultaat? Hoe lang duurde die negatieve cirkel? Hoe kunt u deze destructieve cirkel doorbreken? Is het nutting om negatief te blijven denken en negatieve gevoelens te blijven hebben? 221
6.14. Oefening om om te gaan met gekwetstheid
Doelstellingen yy Emotionele gekwetstheid in de context van de relatie tussen gedachten – gevoelens – gebeurtenissen begrijpen. yy De gevoeligheid verhogen voor een verandering van ingesteldheid en de effecten van deze verandering op de emoties. Inhoud Gekwetstheid en de mogelijkheden om die te verzachten begrijpen kan bereikt worden door het veranderen van onze gedachten.
Materiaal Schrijfmateriaal
PROCEDURE De deelnemers zouden een kwetsende gebeurtenis moeten ophalen die ze recent hebben meegemaakt. Eén van de deelnemers zou met de groep de gebeurtenis moeten delen die hij ervaren heeft. Met behulp van deze ervaring beschrijft u dan de relatie tussen de gebeurtenissen (E), Gevoelens (G en gedachten (D). U noteert dat de gevoelens een invloed hebben op ons toekomstig gedrag. U legt ook uit dat de gebeurtenis niet bepaalt wat we voelen omdat velen verschillend zouden reageren op dezelfde gebeurtenis. De reden voor deze verschillende reactie is dat mensen een andere gedachte hebben over de gebeurtenis. De deelnemers worden dan in de volgende situatie geplaatst – ze werken in een organisatie en de manager, die zeer kwaad is, komt snel voor een opvolging. Dan moeten ze zich voorstellen welke gedachten en gevoelens er zullen verschijnen. Nadien beschrijft u de relatie (gebeurtenis – gedachten – gevoelens) door middel van verschillende situaties die de deelnemers meegedeeld hebben. De deelnemers denken na over hoe hun gedachten en gedrag anders zouden zijn als ze hun gedachten veranderen (gedachten over de gebeurtenis).
222
BESPREKING Vragen Waar komen gevoelens vandaan? Als we onze gedachten veranderen, wat gebeurt er met onze gevoelens? Hebben we dezelfde gevoelens voor de situatie? Waarom of waarom niet? Gepersonaliseerde vragen Hebt u ooit uw gevoelens veranderd door uw gedachten te veranderen over de situatie? Geef een voorbeeld? Hoe kunt u wat u geleerd hebt toepassen in toekomstige situaties?
6.15. Oefening om om te gaan met bezorgdheid, angst en vrees
Doelstellingen yy Manieren identificeren om om te gaan met bezorgdheid, angst en vrees. yy Zich bewust worden over hoe men ermee kan omgaan. Inhoud Emoties die we ervaren kunnen worden aangepast door verschillende methoden.
Materiaal Schrijfmateriaal en werkbladen.
WERKBLAD – GEBEURTENISSEN DIE BEZORGDHEID EN VREES VEROORZAKEN Noteer hoeveel van deze gebeurtenissen u bezorgd, angstig of bevreesd maken: Gebeurtenis dikwijls soms nooit De manier waarop ik omga met mijn verplichtingen op het werk 223
De manier waarop ik met mijn Collega’s omga Ik ben niet populair Ik heb geen opleiding
PROCEDURE De deelnemers noteren verschillende zaken die ze bezorgd maken. Wijs hen erop dat deze gevoelens normaal zijn, maar dat het ook beter is om methoden te vinden om ermee om te gaan. Dan vult elke deelnemer zijn werkblad in. De deelnemers vormen dan groepen van 3-4 en moeten methoden beschrijven om om te gaan met anst voor de gekozen gebeurtenissen (iets gebruiken voor een brainstorming in de groep). Dan kan men verder zoeken door de andere deelnemers te vragen naar specifieke beslissingen in bepaalde situaties. De groepjes delen dan de beslissingen die ze namen om om te gaan met deze gevoelens.
BESPREKING Vragen Bent u verbaasd over de beoordeling die u gaf over de gebeurtenissen? Wat betekent dat voor u? Is het normaal voor u om zulke emoties te ervaren? Is er een limiet waarbij deze emoties ongezond worden? Gepersonaliseerde vragen Welke van deze strategieën om om te gaan met deze emoties hebt u gebruikt? Hielpen ze? Welke andere strategieën wil u uitproberen?
6.16. Oefening om om te gaan met woede
Doelstellingen yy Woede leren beheersen. yy De gevoeligheid ontwikkelen voor woede en situaties waarbij woede voorkomt.
224
Inhoud Woede is een keuze; wat we onszelf zeggen kan ons helpen om ons te beheersen. Materiaal Schrijfmateriaal
PROCEDURE U begint met een bespreking van de definitie van woede; dan identificeren de deelnemers situaties die woede veroorzaken. Vraag de deelnemers om de identificeren wat de situatie was, en de reden waarom het in woede uitliep. De deelnemers worden dan opgedeeld in groepen van 4 tot 6 personen, en delen hun ervaringen en situaties. Dan beginnen ze met een bespreking.
BESPREKING Vragen Voelt u zich woedend in dezelfde situaties waar anderen zich woedend voelen? Denkt u dat anderen woedend zouden zijn als ze in uw plaats stonden? Waarom denkt u dat iemand kwaad is en iemand anders niet? Zijn de redenen voor woede die u onderkent dezelfde redenen voor anderen? (Het delen van gemeenschappelijke thema’s rond woede, bijvoorbeeld ‘ik was gekwetst’, ‘ik werd afgewezen’, ‘de zaken verliepen niet zoals ik wou',…) Voelt u zich woedend in alle voorgestelde situaties? Welke andere gevoelens kunt u hebben? Gepersonaliseerde vragen Kunt u andere gevoelens hebben in de situatie behalve woede? Is woede een positief gevoel voor u? Als u nog eens woede voelt, maar beslist niet woedend te zijn, wat kunt u doen?
6.17. Oefening om woede te beheersen
Doelstellingen yy De gevoeligheid verhogen voor het beheersen van woede yy Gedachten gekoppeld aan woede beter beheersen met behulp van geïdentificeerde methoden. 225
Inhoud Woedebeheersing kan worden bereikt door het beheersen van de gedachten door te ademen.
Materiaal Schrijfmateriaal en werkbladen
WERKBLAD – TEL TOT 10! "Wanneer u kwaad begint te worden, zeg dan “1” en adem rustig in. Adem dan uit en ontspan. Vervolgens gaat u verder tot 10.
WERKBLAD – EEN METHODE OM OM TE GAAN MET WOEDE yy Onderscheid de situatie en de gedachten die bij deze situatie opkomen – de situatie is niet de reden voor uw gedachten, de situatie ontsluit die enkel; yy Duid de beschuldigende en veroordelende gedachten aan die verbonden zijn aan de aangetaste eigenwaarde; yy Richt u op uw noden en emoties (vervang “ik ben kwaad omdat…” door “Ik ben razend omdat ik het volgende nodig heb....' ); vervang het zoeken naar rechtvaardigheid en wrok door empathie, de beschuldigingen door de uitdrukking van uw eigen noden en ervaringen; yy Druk uw noden en emoties uit – wanneer we openlijk onze noden uiten, kunnen anderen deze beter begrijpen; dit kan worden gecombineerd met de gevoeligheid voor de emoties en noden van anderen. PROCEDURE U begint met de vraag of iemand van de deelnemers werkelijk tot tien geteld heeft nadat hij kwaad werd. Dan legt u uit dat dit één van de methoden is om om te gaan met de emoties voor we beslissen wat we gaan doen. Dan wordt er gezegd dat deze methode beter werkt als het gecombineerd wordt met ademen. De volgende uitspraken worden genoteerd: Het lichaam wordt beheerst door de gedachten. Denken wordt beheerst door ademen. Dan wordt uitgelegd dat wanneer de geest signalen stuurt van woede naar het lichaam, dat 226
het gebruiken van bewust ademen ons denkpatroon verandert; en het gevoel van woede naar een rustiger gevoel. De deelnemers beginnen dan met het beoefenen van deze strategie terwijl ze het nog steeds toenemende gevoel van woede voelen. Ga dan verder met de bespreking (hoe goed het werkt voor hen) en de deelnemers worden aangemoedigd om deze methode te gebruiken in toekomstige situaties van extreme woede. Dan wordt het volgende verhaal aan de groep verteld: "Drie weken geleden heb ik een vraag naar de administratie gestuurd om mij toe te laten mijn opleiding verder te zetten, en ze hebben nog niet geantwoord". De deelnemers zouden zich dan in de schoenen van de persoon moeten plaatsen en uiten wat ze voelen. Ze delen met de groep de gevoelens die ze denken dat deze persoon heeft en noteren ze (woede, frustratie, razernij, teleurstelling, opluchting, blijdschap....) Dan noteren ze de gedachten die ze vinden bij deze gevoelens (al is de situatie hetzelfde, de emoties en gedachten kunnen verschillen). De deelnemers stoppen dan bij de woede en de gedachten die eraan verbonden zijn – de gedachten van beschuldiging en veroordeling. (zich bewust zijn van de relatie tussen woede – gedachten van beschuldiging en veroordeling). De groep vervangt dan de gedachten bij de woede door andere gedachten, en bespreken de emotie die de persoon zou voelen (bijvoorbeeld, als de gedachte is: "Ze trekken zich niets aan en zijn onverantwoordelijk", "ze zijn niet geïnteresseerd in de gemiddelde mens " wordt die vervangen door "Misschien zijn ze druk bezig, en hebben zij mijn vraag nog niet verwerkt, velen zijn met vakantie en zijn overladen met extra werk door de verplaatsing van de werkplek"; zal die persoon dan kwaad zijn?) De deelnemers noteren dan wat de de nood is van de persoon en definiëren mogelijkheden om dit uit te drukken. De groep wordt dan opgedeeld per twee, en elke deelnemer deelt dan een situatie waarbij ze woede hebben ervaren, en de gedachten achter die woede. Dan vervangt hij de aanstootgevende gedachten en richt zich op de nood van die persoon.
BESPREKING Vragen Had u moeilijkheden bij deze methode om om te gaan met woede? Voelde u dat de woede die u had begon te verminderen na de oefening? Gepersonaliseerde vragen Was het moeilijk om deze stappen te zetten?
227
7. Assertiviteit
7.1. Oefening om zich bewust te worden van assertiviteit
Doelstellingen yy De effecten van assertiviteit begrijpen. yy De verschillen tussen assertieve en niet-assertieve antwoorden in verschillende situaties begrijpen. Inhoud Een assertief antwoord combineert het verdedigen van de eigen positie en rechten zonder de posities en rechten van anderen aan te tasten.
Materiaal Schrijfmateriaal en werkbladen.
WERKBLAD - ASSERTIEF EN NIET-ASSERTIEF GEDRAG Passief gedrag Passief gedrag is een vorm van indirecte uiting van iemands gedachten, gevoelens en noden. Passiviteit betekent een positie van onderdanigheid, of het negeren van de eigen noden en andermans vragen niet weigeren. Passief gedrag wordt herkend door een weinig samenhangende of onduidelijke spraak, de ogen die neerkijken en een taal vol met woorden zoals “weet u”, “ik ben niet zeker”, “ik zou dit niet mogen zeggen maar”; passief gedrag verwacht dat de andere raadt wat ik wil; de stem trilt. Aggresief gedrag Dit gedrag is een vorm van openlijk uiten van iemands gedachten, gevoelens en eisen, maar ten koste van de rechten en gevoelens van anderen. Wanneer we niet bekomen wat we willen, gaan we in de aanval, oefenen we druk uit, beschuldigen we en creëren we schuldgevoelens. Aggresief gedrag wordt herkend door de uiting zelf, die meestal start met het woord “jij” gevolgd door verscheidene benoemingen, en vergezeld door generalisaties zoals “nooit”,”altijd” wat betekent dat we beter zijn en gelijk hebben. Dit gedrag impliceert een gevoel van superioriteit en macht. Soms is dit gedrag koud, afwijzend, en ironisch of houdt een vorm van “koude stilte” in. Het belangrijkste verlangen is het eigen onaantastbare gelijk te bewijzen. 228
Assertief gedrag Dit gedrag toont een open uiting van gevoelens, gedachten en noden; zelfbevestiging zonder de rechten, gevoelens en noden van anderen te negeren. Dit gedrag toont de openheid voor andermans gevoelens, maar ook mogelijke veranderingen, onderhandelingen, en overgave zonder de eigen rechten en waardigheid aan te tasten.
WERKBLAD – NIET-ASSERTIEVE ANTWOORDEN Hier zijn enkele uitspraken. Nadat u deze gelezen hebt, probeer ze om te zetten in assertieve uitspraken. yy yy yy yy
Ik kan dat niet, en probeer het me niet te vragen. Stop met praten, ik kan me niet concentreren. Ga je ooit eens op tijd komen? Hoe lang moet ik nog wachten tot je mijn documenten aanneemt? Je praat uren honderduit. yy Ik ben te moe om op te ruimen, wil jij dat nu eens een keer doen? PROCEDURE De groep wordt bekend gemaakt met de verschiillende soorten gedragingen met behulp van de werkbladen. De deelnemers noteren de belangrijkste kenmerken van assertief, aggresief en passief gedrag. De groep bespreekt dan de grootste verschillen tussen assertief en niet-assertief gedrag. De deelnemers delen dan voorbeelden, die deze gedragingen illustreren. Ze veranderen dan de niet-assertieve antwoorden op het werkblad in assertieve antwoorden. BESPREKING Vragen Geef voorbeelden van assertieve antwoorden uit de werkbladen en uit uw leven. Wat zijn de belangrijkste kenmerken van assertieve antwoorden? Wat zijn de effecten van assertieve antwoorden? Gepersonaliseerde vragen Welke niet-assertieve gedragingen zijn meer kenmerkend voor uzelf? Welke moeilijkheden hebt u bij het assertief reageren? Hoe voelt u zich wanneer u assertief antwoordt?
229
7.2. Oefening om zich bewust te worden van de gevolgen van passief en aggressief gedrag
Doelstellingen yy De gevolgen van passieve en aggressieve antwoorden begrijpen. yy De gevoeligheid verhogen voor passieve en aggressieve antwoorden. Inhoud Zich bewust worden van niet-assertief gedrag, en het ervaren ervan, is een noodzaak om dit gedrag te beperken, wat helpt om assertief gedrag te versterken. Materiaal Schrijfmateriaal en werkbladen.
WERKBLAD – EEN PASSIEVE ANTWOORDSTIJL Beschrijving Stel u voor dat u zeer afhankelijk bent. Gebogen staand en zonder uw ogen op te richten zegt u stil: “Wat u ook zegt, ik ga akkoord. Ik zal doen wat u zegt. Ik zal al uw instructies volgen. Ik kan het niet zelf, dus ik zou dankbaar zijn als u me helpt. Het spijt me dat ik ongemak heb bezorgd en u tijd kost. Ik wil geen opinie uitdrukken of initiatieven nemen omdat ze toch niet veel waard zijn". Praat zo gedurende drie minuten.
WERKBLAD – AGGRESSIEF GEDRAG Beschrijving Stel u nu voor dat u een aggresieve baas bent die tot zijn onderschikte spreekt. Spreek luid, met een beschuldigende stem, en wijs met uw vinger: "U kunt nooit zaken uitvoeren zoals het moet. U doet altijd stommiteiten. U bent altijd te laat. Alles wat u doet is halfbakken, u doet het niet met hart en ziel. Wat doet u eigenlijk? Ik ben de enige die het nog tolereert. U kunt nooit iets goed doen". PROCEDURE De groep wordt bekend gemaakt met passieve en aggressieve gedragingen door middel van de werkbladen. 230
Vervolgens wordt de groep opgedeeld per twee, en elke deelnemer speelt de passieve stijl voor 3 minuten. Nadien deelt elke deelnemer met zijn partner hoe uitgeput hij was van deze rol, wat hij voelde en wat hij dacht (of hij zich angstig voelde, verdrietig, kwetsbaar, afhankelijk, afdwalend, onbelangrijk, gefrustreerd, lachwekkend, en vol wrok)). De groep bespreekt dan de redenen voor de keuze van deze passieve antwoordstijl. De nadruk wordt gelegd op het feit dat we de verantwoordelijkheid niet hoeven te nemen voor de gevoelens en noden die we hebben; dat we het afschuiven op anderen; dat we proberen conflicten te vermijden. De groep wordt opnieuw verdeeld per twee en elke deelnemer speelt de aggresieve stijl voor 3 minuten. Ze moeten het voornaamwoord “jij” gebruiken en vergezellen van uitspraken met negatieve benoemingen. De deelnemer moet proberen superioriteit te tonen naar de andere. Nadien delen de deelnemers wat ze ervoern tijdens het spelen van de aggressieve antwoordstijl (of ze een gevoel van superioriteit voelden, of ze geraakt werden). De groep bespreekt dan de redenen voor deze aggresieve stijl.
BESPREKING Vragen Wat zijn de beperkingen van de passieve antwoordstijl? De nadruk ligt op: yy yy yy yy yy
verlies van onafhankelijkheid; onderdrukking van gevoelens en noden; afkeer omdat we niet onze echte gevoelens toonen en niets in onszelf veranderen; frustratie en woede omwille van onderdrukte gevoelens; manipulatie van de andere persoon om het gewenste effect te bereiken, wat dikwijls verontwaardiging opwekt tegen de verborgen manipulerende houding.
Wat zijn de beperkingen van de aggressieve antwoordstijl? De nadruk ligt op: yy yy yy yy
wrok en tegenstand bij anderen veroorzaken; teleurstelling en mogelijke gevoelens van eenzaamheid; dat ik constant moet opletten; U kunt uw eigen onzekerheden en zachte gevoelens niet uiten.
Gepersonaliseerde vragen Welk van deze twee stijlen past beter bij u? Wat zou u doen om die stijl in te perken?
231
7.3. Oefening om de assertieve antwoordstijl te leren
Doelstellingen yy De assertieve gedragsstijl herkennen. yy De gevoeligheid verhogen voor de gevolgen van de assertieve antwoordstijl. Inhoud De assertieve antwoordstijl vereist een duidelijke en krachtige uiting van iemands eigen gevoelens, gedachten en noden zonder effect op anderen.
Materiaal Schrijfmateriaal en werkbladen.
WERKBLAD – ASSERTIEF GEDRAG Het bestaat uit de volgende componenten: yy Mijn begrip van de situatie; yy Mijn gevoelens in verband met de situatie; yy Mijn verlangens en noden. De uitspraak die assertiviteit toont bevat geen evaluaties – de situatie wordt objectief voorgesteld (de feiten – wat gebeurde en wat werd gedan). De uitgedrukte gevoelens, positief of negatief, worden voorgesteld als ‘mijn gevoelens’, gevoelens waarvoor we verantwoordelijkheid hebben genomen (herinner u deze capaciteit) en de vraag is specifiek. Voorbeelden: "Wanneer ik aan de komende presentatie denk, voel ik me zeer verveeld. Omdat ik beloofd heb dat ik zou presenteren op de volgende vergadering, voel ik me zeer oncomfortabel. Ik realiseer me nu dat ik dat niet wil doen.Vraag alstublieft iemand anders om dat te doen." "Het was een prachtige avond. Ik vond dat we zoveel gemeen hebben. Het was zeer aangenaam om samen met jou de avond door te brengen. Ik wil je beter leren kennen en samen opnieuw uitgaan dIt weekend."
WERKBLAD – HOE EEN ASSERTIEVE BOODSCHAP SAMENSTELLEN yy Definieer exact wat U wilt of niet, overweeg de gevoelens en gedachten over de situatie en uw rechten; 232
yy Stel uw verlangen voor op een concrete en verstaanbare manier (indien mogelijk in één zin). Verontschuldig u niet en leg het niet uit (vermijd zinnen zoals “ik kan niet…” en vervang ze door “Ik wil niet…”). Verwijder alle opties die onderen zouden gebruiken om hun verlangen in te willigen; yy Herhaal uw woorden openlijk, kalm en krachtig tot de andere de boodschap begrijpt en inziet dat u uw mening niet zal veranderen; yy Gebruik actief luisteren om te tonen dat u andermans gevoelens begrijpt, maar zonder uw positie op te geven. Als u denkt dat het gesprek verschoven is van het onderwerp dat u wou bespreken, stuur het dan bij naar wat er gebeurt tussen jullie (toon uw gedachten en gevoelens van het moment). Bijvoorbeeld, we gleden weg van het onderwerp en begonnen opnieuw over het verleden; ik merk dat we beiden van streek zijn.
WERKBLAD – MIJN VRAGEN Mijn vragen: 1. ................................................................................................................................................................................. 2. ................................................................................................................................................................................. 3. ................................................................................................................................................................................. 4. ................................................................................................................................................................................. 5. .................................................................................................................................................................................
PROCEDURE Elk groepslid zou de volgende vragen moeten beantwoorden: yy Wat geeft passiviteit me? ..................................................................................................................................................................................... yy Wat neemt passiviteit van me weg, en wat moet ik laten als ik me assertief wil beginnen te gedragen? ..................................................................................................................................................................................... yy Wat geeft aggressiviteit me? ..................................................................................................................................................................................... yy Wat neemt aggressiviteit van me weg, en wat moet ik laten als ik me assertief wil beginnen gedragen? ..................................................................................................................................................................................... De deelnemers bespreken dan hun antwoorden. 233
Dan kiest elke deelnemer vijf domeinen in zijn leven waarop ze assertief willen antwoorden, en duidt de personen aan met wie ze vol zelfvertrouwen willen omgaan. (Bjvoorbeeld, ik wil de vervallen goederen terugbrengen naar de supermarkt en een terugbetaling vragen, ik wil… ) De deelnemers vullen het werkblad met met mijn vragen in. Dan stellen ze boodschappen samen die assertiviteit tonen voor elk van deze domeinen, met behulp van de uitgedeelde bladen papier: Assertieve boodschap: Ik denk........................................................................................................................................................................ Ik voel.......................................................................................................................................................................... Ik wil............................................................................................................................................................................ Nadien vormen de deelnemers twee groepen en elke deelnemer deelt zijn ervaring en moeilijkheden bij het samenstellen van assertieve boodschappen.
BESPREKING Vragen Wat zijn de effecten van assertieve boodschappen? Wat omvat een assertieve boodschap? Wat zijn de moeilijkheden bij het brengen van een assertieve boodschap? Gepersonaliseerde vragen Welke moeilijkheden had u bij het samenstellen van een assertieve boodschap? Wat kunt u doen om om te gaan met deze moeilijkheden?
7.4. Oefening om de verschillen tussen assertieve en niet-assertieve antwoordstijlen in te zien
Doelstellingen yy De verschillende antwoordstijlen herkennen yy De gevoeligheid voor assertieve antwoorden te verhogen Inhoud De verschillende antwoordstijlen hebben een verschillende impact op onze resultaten en interactie met anderen. 234
Materiaal Schrijfmateriaal en werkbladen. Werkblad voor de evaluatie van de verschillende antwoorden
WERKBLAD VOOR ASSERTIVITEIT Nota: de trainer kan de rol van de baas spelen. In dat geval kan de hele situatie veranderd worden in overeenstemming met de leercontext. Duid aan welke antwoorden assertief, niet-assertief of aggressief zijn. Situatie 1 Uw baas vraagt u om buiten de werkuren te blijven en werk uit te voeren dat niet uw verantwoordelijkheid is. Deze beslissing is onaangenaam voor u.. Responses U zwijgt, maar u wordt kwaad en aanvaardt het feit dat u meer op het werk zal blijven en iets doen wat uw verantwoordelijkheid niet is. ..................................................................................................................................................................................... U confronteert uw baas en vertelt hem krachtig dat niemand u instructies kan geven om buiten de uren te werken om zaken uit te voeren waarvoor u niet verantwoordelijk bent, en dat als hij dat wil hij het zelf kan doen. ..................................................................................................................................................................................... U deelt met uw baas dat uw werktijd verstreken is, en dat u al een afspraak hebt tijdens uw vrije tijd. U zegt hem dat als hij wil dat u iets doet buiten de uren, dat het beter is om u op voorhand te verwittigen zodat u dan geen andere afspraken maakt. .....................................................................................................................................................................................
Situatie 2 U faalde voor een test op het werk en u denkt dat uw ondervrager u oneerlijk beoordeelde. Antwoorden U doet niets, zwijgt en verlaat het lokaal. ..................................................................................................................................................................................... U vraagt vriendelijk aan de ondervrager om de resultaten te bespreken. En u merkt op dat u denkt dat de antwoorden voor de eerste vijf vragen juist zijn, en vraagt hem om uw antwoorden te herbekijken en uw werk opnieuw te beoordelen. 235
..................................................................................................................................................................................... U zwaait met uw test voor de ondervrager en begint hem kwaad te beschuldigen dat hij uw antwoorden niet grondig heeft gelezen. Dan zegt aandringend u dat hij uw antwoorden opnieuw moet controleren omdat u weet dat ze juist zijn. ..................................................................................................................................................................................... Situatie 3 Een collega die u altijd heeft geholpen, belooft om u te helpen het rapport te schrijven. U moet het ’s morgens indienen. Dan gaat hij naar buiten en komt niet terug zonder u te bellen of u te laten weten waarom. Antwoord 1 Antwoord krachtig, maar niet op een kwade manier, dat u aangedaan bent door deze houding. U vertelt hem dat als er enige reden was voor de weigering, dat hij het openlijk kan vertellen, maar dat u zich niet goed voelt wanneer u oneerlijk behandeld wordt. Antwoord 2 Antwoord met een denigrerende toon dat hij de meest vreemde man is die u ooit ontmoette, en dat u niet langer met hem wil praten. U zegt hem dat hij uiterst ondankbaar is. Antwoord 3 U zwijgt maar voelt zich zeer gedeprimeerd. Wanneer u hem de volgende keer ziet, reageert u bijzonder koud. Wanneer hij vraagt wat er met u aan de hand is, antwoordt u dat er niets mis is.
PROCEDURE De groepsleden beginnen een bespreking van de verschillende antwoordstijlen en schrijven de belangrijkste kenmerken op van deze stijlen: Assertiviteit – (geldingsdrang zonder de rechten van anderen aan te tasten, het opmerken van de emoties en noden van anderen, het vermijden van negatieve confrontatie, een passende manier om de eigen gevoelens, het eigen geloof en de eigen opinies te uiten) Assertiviteit wordt getoond door het uitdrukken van wat het voor mij betekent en hoe ik voel. Aggressiviteit – (de eigen veroverende dominantie verdedigen, negeren van de emoties en rechten van anderen, de andere aanvallen) Dit wordt getoond door het uitdrukken van vijandigheid, aanstootgevendheid en behoeftigheid. Passiviteit – (gedrag dat angst toont om voor de eigen rechten en opinies op te komen, het vermijden van conflicten, onderdrukken van gevoelens, een gevoel van woede omdat men geneigd is te zwichten voor de andere; zich onzeker voelen). Dit wordt getoond door het uitspraken die niet direct de werkelijke betekenis weergeven. De deelnemers vullen dan het werkblad in. Nadien bespreken ze de moeilijkheden die ze ervaren bij het bepalen van de individuele antwoorden. Dan worden ze opgedeeld per twee. Elke deelnemer doet een onredelijke aanvraag en de andere moet antwoorden in elk van die drie stijlen. Nadien bespreken de deelnemers de doeltreffendheid van de antwoorden. 236
BESPREKING Vragen Wat is het grootste verschil tussen het assertief antwoord en de andere antwoorden (aggressief en passief)? Wat zijn de effecten van het assertief antwoord? Zijn er situaties waarbij het minder moeilijk is om assertief te reageren? Gepersonaliseerde vragen Welke van de antwoorden in deze situaties, gebruikt u het meest? Hoe zou U wiltlen antwoorden? Welke antwoorden, denkt u, zijn ze de meest doeltreffende en waarom? Hoe kunt u assertiever worden?
7.5. Oefening om assertieve antwoorden samen te stellen
Doelstellingen yy De mogelijkheid vergroten om assertief te antwoorden. yy De gevoeligheid voor de effecten van assertieve antwoorden verhogen. Inhoud De mogelijkheid om in verschillende situaties assertief te antwoorden zorgt voor betere relaties op het werk en beter omgaan met de huidige verplichtingen en taken.
Materiaal Schrijfmateriaal en werkbladen.
WERKBLAD – OEFENING VOOR ASSERTIEVE ANTWOORDEN Stel u een situatie voor waarbij u teleurgesteld was, of kwaad of angstig. Beschrijf de situatie. Probeer nadien de situatie te beantwoorden met assertieve antwoorden. Situatie Stel u een situatie voor waarbij u zich gefrustreerd voelde op het werk ..................................................................................................................................................................................... 237
Assertief antwoord ..................................................................................................................................................................................... Situatie Stel u een situatie voor waarbij u zich kwaad voelde op het werk ..................................................................................................................................................................................... Assertief antwoord ..................................................................................................................................................................................... Situatie Stel u een situatie voor waarbij u zich angstig voelde op het werk ..................................................................................................................................................................................... Assertief antwoord ..................................................................................................................................................................................... Hier zijn nog situaties gerelateerd aan het werk Situatie Vandaag is het vrijdag, en u heb al een afspraak met verschillende vrienden voor de avond na het werk. Uw baas zegt u dat u moet nablijven en hem helpen om een inventaris te maken van de goederen die verkocht zullen worden. Assertief antwoord ..................................................................................................................................................................................... Situatie Geen van uw collega’s houdt van de nieuwe manager, en beslissen daarom niet te antwoorden op zijn vragen om overwerk te verrichten in de winkel op zondag. Dus valt het werk helemaal op zijn schouder, en komt hij in een moeilijke positie. U gaat er niet mee akkoord. Kort voor het einde van de werkdag komen twee collega’s naar u, en zeggen u nadrukkelijk om met hen mee te gaan en niet te gaan werken. Assertief antwoord ..................................................................................................................................................................................... Situatie U begon drie maand geleden te werken in een lokale supermarkt en u houdt van uw job. U ben een rekkenvuller. Uw overste laat u nu een andere zeer onaantrekkelijke job uitvoeren, en uw eigen job ging naar een nieuweling. Wanneer u vroeg waarom hij dat besliste, zei hij dat hij wil dat alle medewerkers de verschillende soorten jobs in de supermarkt moeten leren kennen. Assertief antwoord ..................................................................................................................................................................................... Probeer op de situaties te antwoorden met de beschreven methoden. 238
PROCEDURE De groep wordt opgedeeld per drie. De deelnemers delen hun situaties en antwoorden op een assertieve manier. Ze plaatsen zich dan in de schoenen van de personen in de verhalen en antwoorden opnieuw assertief. De deelnemers bespreken hun ervaringen en de moeilijkheden die ze hadden bij het samenstellen van assertieve antwoorden. De groep komt dan samen en wordt gevraagd om de specifieke manieren voor een nietassertief antwoord te duiden, dat veroorzaakt wordt door angst of onkunde op de werkplek. Niet-assertieve manieren om problemen op te lossen: - klachten – u neemt veel tijd om te klagen over de problemen die uw collega’s veroorzaken, of u klaagt tegen de baas of iemand anders, die niet in de positie is om het probleem op te lossen; - het probleem voor zich houden– niet delen met anderen, en alles voor uzelf houden; soms kunt u beginnen te denken dat u verdient wat er met u gebeurt; - U werkt niet hard en met hart en ziel– u bent te laat op het werk; u verwacht dat men u zegt wat u moet doen en neemt geen initiatief; u kijkt uit naar het einde van de werkdag ...; - ontvluchten – u gebruikt alcohol of drugs om uw probleem te vergeten; u zit de ganse tijd voor uw TV om te vergeten. De deelnemers vervangen dan de assertieve antwoorden aan in de werkbladen door nietassertieve antwoorden, en nadien delen ze de effecten van deze antwoorden met de anderen.
BESPREKING Vragen Wat denkt u over de doeltreffendheid van assertief gedrag? Kunt u voorbeelden geven? Welke communicatie is beter met assertief gedrag dan zonder? Waarom? Gepersonaliseerde vragen Welke moeilijkheden ondervindt u wanneer u assertief moet antwoorden? Hoe voelde u zich?
7.6. Oefening om om te gaan met druk van anderen
Doelstellingen yy De gevoeligheid voor zelfbevestiging verhogen. yy De eigen waarden erkennen. 239
Inhoud Onze eigen waarden en doelstellingen erkennen helpt ons om om te gaan de druk van anderen, en verhoogt uw doeltreffendheid.
Materiaal Schrijfmateriaal en werkbladen.
WERKBLAD – OMGAAN MET DRUK Wat is voor mij het belangrijkste? – Beslis welke waarde het belangrijkste is voor u. ..................................................................................................................................................................................... Wat moet ik doen? – Beslis wat U wilt doen. ..................................................................................................................................................................................... Waarom wil ik dit doen? – Geef de redenen voor uw beslissing ..................................................................................................................................................................................... Kan ik mijn beslissing aanvaarden? – Zeg “nee” tegen zaken die u niet echt wil doen. .....................................................................................................................................................................................
PROCEDURE Begin met een bespreking van de relatie tussen de druk van anderen en de bevestiging van onze waarden en doelstellingen, en de soorten antwoorden. De deelnemers vullen dan het werkblad in en delen hun antwoorden met de groep. De deelnemers worden dan bekend gemaakt met een situatie waar druk uitgeoefend wordt, en manieren om assertief te zijn: "Na de werkdag dringen uw collega’s aan om met hen naar de bar te gaan en iets alcoholisch te drinken. U wilt het niet drinken. De facilitator kan door de positie van de persoon in te nemen een manier om met druk om te gaan tonen, met behulp van de volgende beschrijving. Bijvoorbeeld: Mijn gezondheid is belangrijker dan al de rest. Ik zal hen zeggen dat ik niet mee ga, en dat ik niet van gedachte verander. Als de druk groter wordt, zeg ik gewoon “tot ziens” en vertrek." De deelnemers worden dan opgedeeld per twee en beginnen met het beoefenen van “nee” zeggen in verschillende situaties die ze uitkozen. Eén deelnemer neemt de defensieve rol in, en vervolgens wisselen ze van rol. Nadien gaat deze oefening door in grotere groepen (3-4 personen). 240
BESPREKING Vragen Had u moeilijkheden bij het vinden van uw belangrijkste waarden? Had u moeilijkheden bij het vasthouden aan uw beslissing? Hoe voelde u zich na de druk die op u gelegd werd? Gepersonaliseerde vragen Geef een voorbeeld van wanneer u druk uitoefende. Welke gevoelens had u nadat u toegaf aan druk? Hoe voelt u zich nu u druk hebt uitgeoefend?
7.7. Oefening om iets te verzoeken
Doelstellingen yy Het verschil herkennen tussen iets verzoeken en iets eisen. yy De gevoeligheid verhogen voor verzoeken Inhoud De mogelijkheid om iets te verzoeken van anderen kan ons helpen om vele moeilijkheden te overwinnen bij omgaan met verscheidene taken en het werken met anderen verrijken. Materiaal Schrijfmateriaal en werkbladen.
WERKBLAD – HOE MIJN VERZOEK FORMULEREN
De trainer moedigt de deelnemers aan om duidelijke verzoeken te formuleren. Ze moeten eenvoudig zijn. De deelnemers herhalen hun verzoeken tot ze een positieve reactie krijgen van de anderen.
WERKBLAD – HOE MIJN VERZOEK FORMULEREN Het verzoek dat we doen moet als volgt zijn: 241
specifiek – onze gevoelens moeten vergezeld zijn van een indicatie van wat we welbepaald verlangen van de andere; Wanneer we iets vragen, moet het verzoek vergezeld zijn van de uitdrukking van onze gevoelens en noden. Het verzoek zal dan niet gezien worden als een eis. Duidelijk – toont wat we willen en niet willen; Het verzoek in de vorm van wat ik niet wil, toont de andere niet wat ik echt wil en omwille van de negatieve natuur van dit verzoek kan het weerstand veroorzaken. Wanneer we iets verzoeken, moet het verzoek bewust en duidelijk zijn. Uitspraken zoals “Ik wil niets…” zijn niet doeltreffend; we willen altijd iets nadat we uitgesproken zijn – sympathie, erkenning, oprechtheid, bevestiging,… Gericht op realiseerbare zaken; Wanneer u iets verzoekt, als het nodig is, vraag dan feedback om zeker te zijn dat u goed begrepen bent. Als u zeker bent dat u begrepen bent, bedank dan de andere. Vergeet niet dat: yy Een verzoek heeft een reden – als u anderen wil veranderen of uw wil wil opleggen aan hen, zal u teleurgesteld zijn, de doelstelling die u bepaalt mag de anderen niet frustreren; yyHet verzoek moet geplaatst worden in een empathische context; yyhet verzoek mag geen wooorden bevatten zoals “het moet”, “ik verdien”, “het is gerechtvaardigd”... dat wil zeggen dat er een eis om te helpen is.
WERKBLAD – UITSPRAKEN DIE VERZOEKEN EN EISEN BEVATTEN Kan je iets benoemen dat ik gedaan heb dat u zint? Ik zoU wiltlen dat je meer zelfvertrouwen hebt Ik wil dat je mij mezelf laat zijn. Stop dat voortdurende winkelen. Ik wil dat je me eerlijk zegt hoe mijn prestatie was. Ik wil meer over jou leren kennen. Ik wil dat je mijn privacy meer respecteert. Ik wil dat je meer helpt in het huishouden. Luister nu naar me! Laat de auto alstublieft achter op de parking.
242
PROCEDURE Schrijf de woorden “verzoek” en “eis” op, en bepaal de verschillen. De nadrukt ligt op de volgende verschillen: een verzoek wordt aanzien als eis wanneer het de andere angst bezorgt (angst dat wanneer ze het verzoek niet inwilligen, dat ze gestraft worden of dat ze verantwoordelijk worden gesteld); beschuldiging, veroordeling of schuldgevoel – als het verzoek wordt gezien als eis, zal het onderdanigheid of openlijke ontevredenheid veroorzaken; als de weigering om op ons verzoek in te gaan nog steeds voor empathie zorgt, dan hebben we een echt verzoek gedaan; het verzoek is gericht op een betere band met de andere. De groep leest dan de volgende uitspraken van de werkbladen en duiden aan welke specfieke verzoeken omvatten. De groep wordt dan opgedeeld per twee, en elk lid eist iets van de andere, en herformuleert dat als verzoek. De deelnemers delen dan de moeilijkheden die ze hebben ervaren.
BESPREKING Vragen Wat is het verschil tussen een verzoek en een eis? Hoe nemen anderen verzoeken en eisen aan? Gepersonaliseerde vragen Welke moeilijkheden hebt u bij het maken van verzoeken? Hoe kan deze moeilijkheden beperken?
7.8. Oefening om te antwoorden op druk van anderen
Doelstellingen yy De impact van druk van anderen op onze eigen reacties en beslissingsprocessen herkennen. yy De gevoeligheid verhogen voor de druk van anderen. Inhoud Doeltreffend antwoorden omvat onvermijdelijk het druk uitoefenen op anderen, wat bedoeld is om ons af te leiden van de eigen objectieven en de uitvoering van de huidige taken. Materiaal Schrijfmateriaal en werkbladen. 243
WERKBLAD – SITUATIES EN HOE REAGEREN Lees de situaties grondig en beslis wat u zal doen voor elk van deze situaties. Situaties: U hebt beslist om zich in te schrijven voor een cursus voor het verbeteren van uw professionele kwalificaties. Kort na de cursus komt een vriend langs en stelt voor dat u naar een feest gaat. Wanneer hij uw aarzeling ziet vraagt hij het nogmaals met meer nadruk, en zegt dat u zijn beste vriend is en hem niet in de steek kan laten. Wat zou u doen? ..................................................................................................................................................................................... Uw werkdag is bijna om, en u beslist om een wandeling te doen omdat u heel moe bent. Juist dan vraagt een collega om haar te helpen, omdat het belangrijk is voor haar. Wat zou u doen? ..................................................................................................................................................................................... Een eigen verhaal uit uw leven .....................................................................................................................................................................................
PROCEDURE De groepsleden lezen de verhalen op het werkblad en schrijven op wat ze zouden doen. Dan vertelt elke deelnemer een verhaal uit het eigen leven waarbij hij onder druk stond. Een andere deelnemer schrijft op wat hij kan doen als dit hem overkwam.. De deelnemers delen dan hun beslissingen en ervaringen met de groep. Dan vormen de deelnemers groepen van vier. Elke groep brengt een verhaal waarbij de hoofdspeler onder druk staat. Dan bieden de deelnemers in de groep verschillende antwoorden en verklaren de redenen voor die antwoorden. Alle voorgestelde antwoorden worden opgeschreven. Dan gaan de groepjes de doeltreffendheid van de individuele beslissingen bespreken.
BESPREKING Vragen In hoeverre beïnvloedde de verwachte goedkeuring van anderen uw beslissing? Welke andere factoren waren belangrijk in het beslissingsproces (afwijzing, het winnen van gunsten…) Is het verstandig om een beslissing te nemen onder druk van goedkeuring en aanvaarding van anderen? Wat waren de gevolgen van deze beslissingen voor u? 244
Gepersonaliseerde vragen Hebt u ooit beslissingen genomen onder druk van anderen? Wat waren de gevolgen van deze beslissingen voor u?
245
8. creativiteit De volgende oefeningen werden ontworpen om de mogelijkheid te ontwikkelen om bepaalde inhoud te creëren (thema’s, ervaringen, ideeën) met verschillende middelen in verschillende vormen, zoeken naar originele oplossingen, en met het creëren van voorwaarden voor het ervaren van een “onderdompeling” in het proces . Probeer méér originele oplossingen te vinden bij het uitvoeren van de oefeningen.
8.1. Oefening om een specifiek idee opnieuw te creëren met behulp van verschillende methodes Doelstellingen yy Vaardigheden ontwikkelen om een specifiek idee opnieuw te creëren met behulp van verschillende middelen; yy De motivatie voor de creatie van verhalen versterken. Inhoud Een specifiek idee opnieuw creëren met behulp van verschillende middelen, en het proces van herschepping ervaren. Materiaal Verschillende objecten (of afbeeldingen) die worden gebruikt om verhalen samen te stellen.
PROCEDURE De groep wordt in een cirkel geplaatst en de leider kondigt aan dat ze vandaag verschillende verhalen gaan maken. Elke deelnemer ontvangt twee of drie verhaalkubussen of objecten waarmee ze een verhaal moeten maken (zoals een sjaal en een vliegtuigje, of twee verhaalkubussen van een bekend verhaal een een derde kubus van een ander verhaal, die moeten worden verwerkt in het verhaal). Dan vertelt elke deelnemer aan de hand van de objecten een kort verhaal (indien nodig zal de leider het vertellen faciliteren). Noteer dat wanneer de deelnemers een verhaal beginnen samen te stellen zonder veel problemen, dat u objecten kan geven die semantisch verder staan – hun functionele betekenis en gebruik ervan is verder van het verhaal (bijvoorbeeld een oud kostuum en een ballon).
SAMENVATTING De trainer beoordeelt de verhalen en de deelnemers delen hun ervaringen. 246
8.2. Oefening om emoties en thema’s uit te drukken in originele visuele vormen
Doelstellingen yy Vaardigheden beoefenen om emoties uit te drukken met behulp van verschillende objecten; yy Vaardigheden beoefenen om bepaalde thema’s visueel voor te stellen. Inhoud Uitdrukking van bepaalde onderwerpen in een originele vorm en onderdompeling in de creatie ervan is fundamenteel voor het creatieve proces.
Materiaal Afbeeldingen van tijdschriften, scharen, lijm, borstels, kaarten om collages te maken.
PROCEDURE De groep zit in een cirkel en de trainer legt uit dat de deelnemers vandaag afbeeldingen gaan maken voor een tentoonstelling. Om interessante afbeeldingen te maken hebben ze onderwerpen en materiaal nodig. De trainer kiest dan een onderwerp (bijvoorbeeld blijdschap), en vraagt de deelnemers wat ze zien als blijdschap in afbeeldingen en kleuren (bijvoorbeeld ballonnen, zon, lachende gezichten ...). De deelnemers kiezen dan uit deze afbeeldingen welke passen bij het thema en stellen die samen in een tekening. De deelnemers kiezen dan een ander onderwerp en maken opnieuw een tekening. Noteer dat naarmate de deelnemers gemakkelijker afbeeldingen kunnen maken, ze verder kunnen gaan met collages waarbij de visuele aspecten niet onmiddellijk het onderwerp weergeven (bijvoorbeeld vrede en duif).
SUMMARY Nadien beoordeelt de trainer de tekeningen en moedigt de deelnemers aan om hun ervaringen te delen. 247
8.3. Oefening om een verhaal na te spelen
Doelstellingen yy Vaardigheden beoefenen om verhalen te creëren; yy De positieve emoties van het proces van creatie van verhalen ervaren Materiaal Voorafbepaalde verhalen, genummerde afbeeldingen.
PROCEDURE De deelnemers staan in een cirkel en kiezen elk een nummer. De trainer zegt dan één nummer en de deelnemer met dat nummer vertelt en acteert een verhaal op een plezierige manier. Nadien vertelt de volgende deelnemer zijn verhaal.
SUMMARY Na elk verhaal applaudisseren de andere deelnemers.
8.4. Oefening mijn dromen
Doelstellingen yy De eigen dromen uitdrukken en ze verhalend voorstellen. yy Positieve emoties ervaren tijdens het creatieproces. Inhoud Creativiteit omvat het ophalen van dromen en opportuniteiten vinden om ze uit te voeren.
248
Materiaal Doos, afbeeldingen van tijdschriften, lijn en borstels.
PROCEDURE De groep zit in een cirkel waar in het midden een “postbus” is geplaatst. Elke deelnemer neemt een afbeelding en zegt wat hij wil dat er gebeurt. Hij steekt dan de afbeelding in de postbus, en deelt waarvan hij droomt, en creëert een verhaal waarin de droom verweven zit.
SUMMARY De trainer evalueert de voorgestelde dromen en moedigt de deelnemers aan om hun ervaringen te delen.
249
250
Referenties Гордън, Т. Трениране на успешни учители. София: ИК Колибри, 2013. Макгоникъл, К. Самоконтрол. Съзнанието може всичко. София: Sky Print, 2013. Маккей, М., Дейвис, М., Фенинг, П. Посланията. Комуникационните умения.
София: ЛИК, 2009.
Милър, У. , Ролник, Ст. Мотивационно интервюиране. София: ЛИК, 2010. Стаматов, Р., Енчев, Н. Човешкото поведение. Пловдив: Хермес, 2013. Сарийска, Св. Социалната компетентност в контекста на идентичността. В
Идентичност и социална компетентност. Пловдив:
Университетско издателство „Паисий Хилендарски”, 2013.
Франкъл, В. Човекът в търсенето на смисъл. Пловдив: Хермес, 2013. Averill, J. Emotional Creativity: Toward Spiritualizing the passions. In Sh. Lopez & C. Snyder / eds./, Oxford Handbook of positive psychology. New York: Oxford University Press, 2009. Berg, B. The self-control Workbook. Los Angeles:CTS, 2005. Berg, B. The self-concept Workbook. Los Angeles:CTS, 2005. Berg, B. The social skills Workbook. Los Angeles:CTS, 2005. De Vito, J. The Interpersonal Communication. /6th ed. / New York: Harper Collins, 1992. Johnson, D. Reaching out. Interpersonal effectiveness and self-actualization.
New Jersey: Prentice-hall, 1972.
Hutchings, S., Comins, J., & Offiler, J. The social skills. Handbook. UK:
Speechmark, 2008.
Khalsa, S. Group exercises for social skills and self-esteem. Sarasota, Florida,
Professional Resource Press, 1996.
Mruk, Ch. Self-Esteem and Positive Psychology. New York: Springer, 2013. Rosenberg, M. Nonviolent Communication. /2-th ed. / New York: Puddle Dancer Press, 2003. Simonton, D. Creativity. In Sh. Lopez & C. Snyder / eds./, Oxford Handbook
Of positive psychology. New York: Oxford University Press, 2009.
Vernon, A. Thinking, Feeling, Behaving. Champaign, Illinois: Research Press, 2006. 251
252
Woordenlijst Luisteren
Motivatie
Zelfevaluatie
Een actief en productief proces. Het vereist toewijding, inspanning en creativiteit, combineert capaciteiten om de inhoud en betekenis van de spreker te begrijpen. Een voortdurend verlangen om te zoeken naar het nieuwe, of een nieuwe manier toepassen op bestaande kennis en capaciteiten, de bereidheid om risico’s te nemen, brede interesses, een sterke openheid voor nieuwe ervaringen, intrinsieke motivatie in het specifiek domein, tolerantie voor het vage en onzekere. Beheer en evaluatie van de eigen inspanningen voor het bereiken van efficiëntie.
Paraatheid
Aanwezigheid van ervaringen en kennis in een gegeven domein.
Cognities
Verbeelding, een capaciteit om vele alternatieve antwoorden te genereren, de mogelijkheid om associaties te maken tussen ideeën, de individuele situatie of het probleem vanuit verschillende perspectieven te beschouwen, flexibiliteit, inzicht in het probleem door een nieuw, onconventioneel raamwerk, problemen zien zoals ze moeten gezien worden, de capaciteit om te denken over zaken op andere manieren. De capaciteit om de wereld te begrijpen vanuit het perspectief van anderen – het standpunt van anderen aan te nemen. De houding om anderen aan te nemen zoals ze zijn.
Empathie
Aanvaarding Dankbaarheid
Krediet geven aan anderen voor wat ze voor ons deden.
Eigenwaarde
Toont aan hoe we onszelf appreciëren.
Zelfbeheersing
De capaciteit om ons gedrag en onze emoties in verschillende situaties te sturen, om in harmonie met onszelf en anderen te leven. De capaciteit om zichzelf te verdedigen zonder andermans rechten te schenden.
Assertiviteit
253
254
