Getting Smart Magazine
Een zoektocht hoe het HBO kan reageren op de gevolgen van disruptieve technologische ontwikkelingen.
Gezocht:
Een aanpak voor toekomstvaste HBO-opleidingen
Ir. Kees Machielse
Dr. Peter Troxler
Lector Transitie van de Haven, Kenniscentrum
Lector Revolutie in de Maakindustrie,
Duurzame HavenStad,
Kenniscentrum Duurzame HavenStad
Hogeschool Rotterdam
en Kenniscentrum Creating 010, Hogeschool Rotterdam
Beide auteurs participeren in verschillende Communities of Practice van het Centre of Expertise RDM
41
42
Getting Smart Magazine
Een toekomstbeeld: De kracht van meervoudige kennis Het was vandaag weer flink denken en
En afhankelijk van hun opdrachten en
goed eigen gemaakt. Daarom ben ik als ster-
bijtanken. De studenten die me voor
projecten maken ze gebruik van wat na het
docent aan de Hogeschool in trek, maar ook
vandaag als dagdocent hadden ‘ingehuurd’
basisjaar door de Hogeschool wordt aange-
als zzp-er word ik regelmatig ingehuurd.
hadden duidelijke vragen betreffende mijn
boden. De Hogeschool is een soort Speakers
Met een aantal van ‘mijn’ studenten van
clusterdomein bio-engineering. Met dit
Academy geworden waar je als individu, wel
vandaag heb ik zelfs al samengewerkt
domein bestrijk ik het veld van biobased
duur dan, of als groep (is beter betaalbaar)
gedurende een halfjaardurend project in het
technics, nanotechnologie gekoppeld aan
voor één of meerdere dagen een docent
Deltagebied waar menig voedselproductie-
Agricultural feedstock. Een nieuw vakgebied
inhuurt die zijn of haar domeinmodules aan-
activiteit is gesitueerd. Voor veel van ‘mijn’
dat de laatste jaren sterk is opgekomen en
biedt. Of je als zzp-er aantrekkelijk bent om
studenten is het Deltagebied overigens een
waarmee wordt ingespeeld op de behoefte en noodzaak om vanuit gesloten kringlopen voldoende voedsel in de regio Rotterdam te realiseren. Juist de combinatie van nanotechnologie en het gebruik van natuurlijke biobased elementen heeft een enorme stimulans aan de regionale voedselproduktie gegeven. De studenten van vandaag hadden al twee jaar geleden hun basisjaar aan de Hogeschool afgerond, waarbij ze intensief met mijn domein hadden kennis gemaakt, maar ook met andere domeinen als megatronica, waar inzichten vanuit elektrotechniek, werktuigbouwkunde, meet- en regeltechiek
dankbare plek om opdrachten te krijgen.
“Iets waar ik nog niet bij had stilgestaan. Ook voor mij dus een mooi leermoment”
en besturingstechniek aan elkaar worden
43
Het is er een waar productieparadijs geworden vergeleken met zo’n 20 jaar geleden. Toen overheerste in wat ‘de haven’ werd genoemd de transportsector, samen met het chemisch complex. Deze laatste is nog in behoorlijke omvang aanwezig, maar wel geheel van karakter veranderd: de circulaire benadering is er volkomen leidend, gekoppeld aan biobased- en recyclingtechnologieën. Omdat er op wereldschaal een enorme noodzaak ontstond om energie(mis)gebruik en grondstofverkwisting in te dammen om onze aarde enigszins leefbaar te houden, is er een meer op lokale behoefte afgestemde economie
gekoppeld en gedoseerd. Nu tankten ze ken-
ingehuurd te worden is in ieder geval niet
ontstaan. Het onderscheid tussen stad en
nis bij. Een activiteit, of beter gezegd proces,
meer gebonden aan een einddiploma zoals
haven kwam daarmee ook te vervallen.
dat zeker elk jaar wel een keer gebeurd.
20 jaar geleden het geval was. Je markt-
Vandaar de huidige benaming van Delta-
Student is eigenlijk ook niet meer het goede
waarde wordt op ons denkniveau vooral
gebied Rotterdam. En wat belangrijker is:
woord. Je schoolt je, vooral via onderzoek,
bepaald hoe je als persoon enerzijds vanuit
je komt er niet meer mee weg op slechts
eigenlijk je hele werkzame leven continue bij
een totaalconcept kan denken en handelen,
één aspect kennis mee te brengen. Het leuke
en de hogescholen faciliteren deze behoefte
en dus over vakgrenzen heen kan kijken,
vandaag voor mijzelf was dat een van mijn
op een adequate wijze. Met deze discipline-
en anderzijds toch voldoende kennis van die
cursisten me over haar nieuwe aanpak
overschrijdende kennisdomeinen en inzichten
verschillende disciplines hebt om ze op hun
vertelde voor innovatieve zaadkruising.
zijn ze, zoals het merendeel van de werkende
bruikbaarheid te kunnen beoordelen.
Iets waar ik nog niet bij had stilgestaan.
bevolking, als zzp-er aan de slag gegaan.
Ik heb me die vaardigheid de afgelopen jaren
Ook voor mij dus een mooi leermoment.
Foto: Marcel Vogel
44
Getting Smart Magazine
Disruptieve ontwikkelingen Het is een mogelijke toekomst hoe onze HBO-
worden op dit soort mogelijke veranderingen.
mate wordt tegenwoordig de kwalificatie
instelling over een aantal jaren zou kunnen
Vragen die vandaag de dag meer dan ooit
disruptief aan sommige van deze ontwik-
functioneren. Het geschetste beeld zou een
worden gesteld, en gesteld moeten worden
kelingen toegekend: nieuwe mogelijkheden
antwoord kunnen zijn hoe om te gaan met
vanwege de opkomst van vele (disruptieve)
en partijen komen op en gooien bestaande
de actuele vraag voor welke beroepen we
economische en technologische veranderin-
marktverhoudingen volledig op z’n kop.
HBO-studenten opleiden en op welke wijze
gen in onze samenleving, zoals vergaande
Gevolg: de onzekerheid of een bestaand
dat concreet wordt aangepakt. In boven-
vormen van digitalisering en robotisering.
beroep over 10 of 20 jaar nog relevant is
staand voorbeeld is levenlang leren een reaOntwikkelingen die een dubbele snelheid
toe heerste dat nieuwe technologie voordelig
van de WRR in hun advies ‘Naar een lerende
hebben: nieuwe producten en toepassingen
voor hoogopgeleiden is, is aan het afbrokke-
economie’, 2013) alsmede het werken na een
worden steeds sneller op de markt gebracht
len. Naast laaggeschoold routineus arbeid en
basisjaar met (onderzoeks)modules in plaats
en deze worden ook sneller geadopteerd
vergelijkbaar werk voor middelhoog opgelei-
van een vaste vierjarige opleiding. Een scala
door een steeds groter aantal gebruikers.
den, ondergaan meer en meer hoogwaardig,
aan andere vragen spelen hierbij eveneens
De kans dat deze snelheid nog sterker
zelfs kennisintensieve werkzaamheden de
een rol, zoals over welke vaardigheden
toeneemt, zelfs exponentieel, is niet ondenk-
consequenties van reeds plaatsvindende en
studenten moeten beschikken (naast kennis)
beeldig, zoals Ray Kurzweil betoogt in zijn
te verwachten digitalisering en robotisering
of hoe het docentencorps aangepast dient te
boek The Singularity is Near. In toenemende
van beroepen en processen.
“De kans dat deze snelheid nog sterker toeneemt, zelfs exponentieel, is niet ondenkbeeldig”
45
neemt toe. De brede consensus die er tot nu
listische invulling geworden (zie ook pleidooi
Het onderwijs zal niettemin toch oplossingen
3) logischerwijs worden de reeds zittende
een oplossing vragen de boventoon voeren
moeten vinden om op deze ontwikkelingen
docenten ingezet om ook de nieuwe oplei-
en in veel mindere mate vraagstukken die
een adequaat antwoord te vinden. En of dat
ding te ontwikkelen. Actuele onderwijskennis
ruimte bieden om meer toekomstgericht
op zich al niet uitdagend genoeg is, kampt het
is daarmee ruim voorhanden, maar impli-
mee om te gaan.
hoger beroepsonderwijssysteem gelijktijdig
ciet worden ook ingesleten werkwijzen en
met een paar structurele interne complicaties:
blinde vlekken ‘gekopieerd’ naar een nieuw
Wat betreft vaardigheden die afgestudeerden
1) een opleiding duurt standaard vier jaar en
curriculum. Werkwijzen en ‘vlekken’ die niet
zouden moeten bezitten, heeft het (hoger)
kan in de tussentijd maar lastig aangepast
zelden onvoldoende aansluiten bij de nieuwe
onderwijs dit vertaald door het benoemen
worden; 2) vernieuwing van het curriculum
ontwikkelingen; 4) beroepsonderwijs in
van wat bekend staat als de 21st Century
vraagt behoorlijke voorbereidingstijd en
Nederland is sterk gekoppeld aan bedrijven
Skills: creativiteit, kritisch denken, probleem-
daarna ook nog een formele kwaliteitscheck,
en organisaties uit de regio en gericht op
oplosvaardigheden, communiceren, samen-
waardoor het al snel 6 tot 8 jaar later is
toegepast onderzoek en dito studieprojecten.
werken, sociale en culturele vaardigheden en
als een nieuwe opleidingscurriculum
Dit heeft als consequentie dat vraagstukken
in toenemende mate ook expliciet aandacht
geaccepteerd in de steigers staat;
die vandaag de dag spelen en per direct om
voor digitale geletterdheid. In essentie zijn dit
46
Getting Smart Magazine
Toekomst van het beroep
47
Internationaal wordt in dat verband het
Een nog conservatieve inschatting, aldus de
betoog van MIT-hoogleraren Erik Brynjolfsson
onderzoekers. Dit verlies betreft zeker niet
en Andrew McAfee regelmatig aangehaald.
alleen voor banen waarvoor minder oplei-
vaardigheden die vooral horen bij beroepen
In hun boek The Second Machine Age (2014)
ding nodig is. In het bijzonder de middelbaar
die gekenmerkt worden door niet-routinema-
beschrijven zij een toekomstige samenle-
opgeleide beroepsbevolking zal hiervan de
tige taken c.q. opdrachten.
ving waar door robots en supercomputers
gevolgen ondervinden. In mindere mate ove-
(kunstmatige intelligentie) ook beroepen
rigens ook een deel van de hoger opgeleide
Internationaal is er brede consensus over de
met hoogwaardige kennis zullen worden
beroepsbevolking. In de ogen van de opstel-
noodzaak van het ontwikkelen van deze
vervangen. In de eerste Machine Age betrof
lers een beeld dat een serieuze bedreiging
vaardigheden. Die consensus is minder breed
het (routinematige) fysieke werkzaamheden
voor de economie van ons land kan gaan be-
waar het gaat over de wijze deze doelstelling
die vervangen zijn door machinale proces-
tekenen. Een dreiging die noopt tot serieuze
te realiseren. Een breed gedragen vertaalslag
sen. Nu dus ook mentale beroepen waarvan
actie bij politiek, ondernemers en maatschap-
naar toekomstig (vakinhoudelijke) kennis is er
lange tijd aangenomen werd dat zij alleen
pelijke organisaties als opleidingen. Minister
niet. Ook de HBO-Raad doet in haar vorig jaar
door mensen uitgevoerd konden worden.
Asscher van Sociale Zaken constateerde
gepubliceerde strategische agenda
Onderbouwd met vele statistisch gege-
vorig jaar in een lezing een vergelijkbaar
“Wendbaar & Weerbaar, HBO in 2025”
vens schetsen beide auteurs een mogelijke
gevaar: vervanging van arbeid door slimme
geen uitspraken hierover. Wel benadrukt ze
toekomst waar een fors deel van de beroeps-
machines en apparaten zou tot problemen
het belang van het aanleren van vakkennis en
bevolking moet vrezen voor hun baan. Over
op de arbeidsmarkt kunnen leiden en tot een
innoverend vermogen voor de HBO-student
welke beroepen nog wel overblijven zijn ze
ongelijke verdeling van onze welvaart.
van nu en in de toekomst. Op het niveau van
minder voorspellend. Als ware Amerikanen
de afzonderlijke Hogescholen speelt uiteraard
houden ze overigens een rotsvast geloof dat
Ook het onderzoek van het Rathenau-
het belang van het aanleren van hoogwaar-
dit allemaal de economie ten goede komt,
instituut, Werken aan de robotsamenleving
dige kennis een belangrijke rol. Vergezichten
hoewel ze wel een lastige overgangsperiode
(2014), gaat in op de mogelijke consequen-
voor welke toekomstige beroepen dan wordt
zien aankomen,
ties van verdergaande robotisering voor de
opgeleid zijn niettemin weinig talrijk. Een
Onderzoekers van Oxford University hebben
arbeidsmarkt. Zij zien eveneens dat in een
opvallende uitzondering is het onderzoek
bekeken welke beroepen in de toekomst
maatschappij waar “machines denkkracht
dat de opleiding van de Haagse Hogeschool
zullen verdwijnen. Deloitte heeft dat
leveren en digitaal Taylorisme” gemeengoed
heeft laten uitvoeren naar het beroep in de
Vergelijkbare beroepen in bijvoorbeeld meer
van de vele economische en technologische
een oplossing voor geboden kan worden.
onderzoek proberen te vertalen naar de
zullen worden het alle soorten beroepen en
toekomst voor hun technische opleidings-
de sociaal georiënteerde opleidingen zijn ook
veranderingen, uitspraken te doen over
Voordat we daar verder op ingaan,
Nederlandse situatie. Uit deze laatste
opleidingsniveaus zal raken. Zij constateren
richting. In dat onderzoek worden beroepen
wel te benoemen, zoals geronto-animator,
toekomstige beroepen en bijbehorende
eerst een kort overzicht van de lopende
publicatie komt naar voren dat in Nederland
daarnaast, en dat is voor het onderwijs van
geschetst zoals Augmented reality engineer,
wijkvoedselconsulent, uitvaartdramaturg
kennisdomeinen.
discussie over de gevolgen van nieuwe
mogelijk 2 tot 3 miljoen banen zouden gaan
belang, dat technologie in het verleden
traffic engineer, robot engineer, 3d Printing
of vlogger. Maar misschien is het ook bijna
Voorwaar een spagaat waar HBO’s in zitten.
technologieën en economische structuren
verdwijnen als gevolg van verdergaande
vooral “skill upgrading (was): het vroeg van
Architect, Cross-Data analist (Ecorys,2012).
onmogelijk, gegeven de snelheid en omvang
Wij denken dat hier met een soort bypass
op de arbeidsmarkt.
digitalisering en robotisering.
iedereen om meer vaardigheden. Door grote
48
Getting Smart Magazine
investeringen in het onderwijs is het steeds
digheden, ondernemerschap en e-skills (leren
en 9) tijd- en plaatsonafhankelijk samenwer-
gelukt om mensen beter op te leiden en aan
programmeren, 3d-printen en dergelijke).
ken (M. Ten Hoonte, Arbeidsmarkt,
de veranderende vraag naar vaardigheden te
Het Institute for the Future (University of
de toekomst van werk, 2015). Vaardigheden
voldoen. De ‘race tussen technologie en
Phoenix) heeft in haar Future Work Skills
die grotendeels overlappen met de eerder in
onderwijs’ werd gewonnen door het on-
2020 Report een schema opgenomen waarin
dit stuk aangehaalde 21st Century Skills, hoe-
derwijs. Of het onderwijs de race met de
tot uiting komt welke cruciale vaardigheden
wel wij er graag nog de vaardigheid als late-
komende veranderingen weer kan winnen is
voor het functioneren op de toekomstige
raal governance en transdisciplinariteit aan
echter geen uitgemaakte zaak. Zij stellen dat
arbeidsmarkt wenselijk c.q. noodzakelijk zijn
toe zouden willen voegen omdat we denken
door de hele onderwijskolom het een zoek-
(zie onderstaand schema). Deze vaardig-
dat zelfs interdisciplinair samenwerken onvol-
tocht is naar welke vaardigheden kinderen en
heden worden ook door Randstad Uitzend-
doende is om tot oplossingen te kunnen ko-
jongeren aangeleerd moeten worden. Deze
bureau gebruikt in hun analyses over welke
men die de (nabije) toekomst vraagt. Met het
variëren van generieke vaardigheden, waar-
vaardigheden toekomstig werkzoekenden
omarmen van de 21st Century Skills lijkt het
mee mensen zich kunnen blijven onderschei-
zouden moeten ontwikkelen: 1) kritisch
onderwijs dus de juiste richting in te slaan. De
den van computers (werken met informatie,
denken, 2) sociale intelligentie, 3) innovatief
cruciale vraag die nog wel staat is hoe daar
creativiteit, communicatie) of vaardigheden
denken, 4) omgaan met cultuur, 5) toepassen
concreet invulling aan wordt gegeven. Meer
die passen bij flexibilisering en een digitali-
van IT, 6) multidisciplinair denken, 7) denken
specifiek: hoe gaat de Hogeschool Rotterdam
serende omgeving, zoals metacognitieve vaar-
als ontwerper, 8) metacognitie
hier mee om.
Getting Smart? De Hogeschool Rotterdam werkt niet met een eenduidige visie hoe de arbeidsmarkt van morgen er uit ziet of welke beroepen er mogelijk aan gaan komen.
Wel worden opleidingscurricula per opleiding regelmatig aangescherpt of geheel opnieuw opgesteld, inspelend op veranderingen in het werkveld van die afzonderlijke opleidingen.
wordt er intensief nagedacht over hoe
De vraag blijft echter of we op de
een toekomstbestendig curriculum eruit
Hogeschool voldoende oog hebben voor
zou moeten zien. Zo worden vier sociale
‘spelbrekers’ ten opzichte van huidige
opleidingen samengevoegd tot een nieuwe
perspectieven van waaruit wordt gewerkt.
opleiding die inspeelt op de nieuwe rol van
Om er maar een aantal concreet te benoe-
de sociaal werker. De economen opleiding
men: wat doet de lerarenopleiding met het
gaan ook samen verder, letterlijk onder
fenomeen MOOC’s (Massive Online Open
een nieuw dak (gebouw), en met opleidings-
Courses), aangeboden door een toenemend
profielen die inspelen op veranderingen
aantal online platforms als Coursera, Udacity
in het vakgebied. Bij de lerarenopleiding
of Edx., waardoor de rol van een docent
wordt samen met het werkveld in zogeheten
anders wordt. Of hoe spelen ze in op wijze
Zo hebben alle studierichtingen recent van
leergemeenschappen gewerkt om toe-
waarop sociale media het studenten mogelijk
het College van Bestuur de opdracht gekre-
komstige leerkrachten via veelvuldige
maakt anders te leren. Wat doet bedrijfskun-
gen een visie voor hun afzonderlijke oplei-
praktijkervaringen voor hun toekomstige
de-opleiding (o.a. consultancy, management,
dingen te ontwikkelen die ‘future proof’ is.
werk klaar te stomen.
human resources) met het gegeven dat
Zo heeft de kunstacademie Willem de
49
bedrijfsmologgen verdwijnen, waarvoor in
Kooning haar curriculum recent opgezet
In algemene zin beschrijf de Hogeschool
de plaats meer en meer netwerkorganisaties
langs een drietal generieke vakinhoudelijke
Rotterdam in haar Position Paper de
ontstaan die zelfsturend zijn (geen managers
vaardigheden in plaats van voorheen speci-
professional van morgen als “vakkundige,
meer nodig) en ook het aannemen van
fieke afstudeerrichtingen zoals typografisch
onderzoekende en weerbare professionals!”
personeel anders (of niet) ingevuld gaat
ontwerper of fotograaf. Ook fysiek heeft dat
Iemand dus die nieuwsgierig en kritisch is
worden via HR-afdelingen zoals we die nu
uitgemond in andersoortige werkplekken,
en zoekt naar verbetermogelijkheden,
kennen. De logisticus die geconfronteerd
zogeheten stations waar vakkennis aange-
iemand met vakmanschap, gezegend
wordt met zelfrijdende voertuigen die
leerd wordt. Ook bij andere opleidingen
met hoogwaardig toepasbare kennis.
geheel geautomatiseerd en verbonden via 50
Getting Smart Magazine
‘sensorkwallen’ om rivieren op drenkelingen
de planoloog wiens werk door zelforganise-
opleidingaanbod te actualiseren, er met de
af te speuren of wordt er onderzoek gedaan
rende buurtgemeenschappen wordt
aanwezigheid van vijf kenniscentra en twee
naar het 3d-printen van een boot. Onder-
overgenomen, mogelijk gemaakt door slim
Centres of Expertise op de Hogeschool een
werpen waarbij zowel het doen (bijvoor-
gebruik van sociale media of andere smart-
nog veel sterker te benutte sleutel naar een
beeld het feitelijk 3d-printen) als het denken
toepassingen in de buurt; de verpleger die
oplossing aanwezig is. Meer dan voorheen
(nieuwe wijze van ontwerpen, materiaal-
te maken krijgt met zorgrobots en mensen
zien wij dat juist door het uitvoeren van
kennis, type software, gebruik sensoren,
die via eigen apparatuur hun gezondheid bij
kort- en langerlopend onderzoek, multi-
waterkwaliteit e.d.) aan de orde komen.
houden (Quantified Self). De centrale vraag
en transdisciplinair werken, samen met
Onderwerpen die vaak niet in een studie-
wordt dus meer en meer hoe als opleiding
opdrachtgevers en externe partijen te
richting te vangen zijn, maar juist wel door
om te gaan met dit soort directe en langere
opereren, lectoren, docent-onderzoekers
de intense samenwerking die via de kennis-
termijn ontwikkelingen en vooral hoe daar
en een toenemende groep studenten uitge-
centra met het bedrijfsleven wordt opge-
adequaat op in te spelen? Veranderingen
daagd worden om keer op keer state of the
pakt via vernieuwend onderzoek of via de
die steeds sneller gaan en ook plotsklaps
art werk af te leveren. Onderzoek dat praktijk
zogeheten Communities of Practises die door
andere invullingen kunnen krijgen. Is het
gericht is, zonder dat het alleen bij de waan
het Centre of Expertise worden gecoördi-
aanbieden van een vierjarige opleiding dan
van de dag blijft doordat er vanuit aanwezige
neerd. Hierbij wordt gewerkt aan de hand
wel zo handig? En wat zou nu al binnen
expertise er oog voor nieuwe ontwikkelingen
van onderzoekslijnen. Deze onderzoekslijnen
bestaande opleidingen anders aangeboden
is. Bij de kenniscentra waar wij bij werken
worden voor een aantal jaren aangehouden,
kunnen worden om snel en adequaat op
Kenniscentrum Duurzame HavenStad,
maar wel steeds tussentijds aangescherpt
veranderingen in te spelen? Eigenlijk gaat het
Kenniscentrum Creating 010) en het Centre
met inzichten uit gedaan onderzoek,
om het inrichten van het onderwijssysteem
of Expertise RDM (gericht op de haven) waar
ervaringen werkveld en de inzichten die
dat beweeglijk en fluïde wordt. In analogie
wij mee werken, is het eerder gemeengoed
bij de betrokken opleidingen worden
met de natuurlijke evolutie: het gaat niet om
dan uitzondering dat toekomstgerichte on-
aangedragen. In onderstaand overzicht zijn
de slimste of de beste opleiding, maar om
derzoeksvragen worden uitgevoerd.
de belangrijkste onderzoekslijnen en CoP’s
het vermogen snel aan te passen en mee te veranderen.
weergegeven van onze kenniscentra en CoE. Vragen die niet zelden gerelateerd zijn aan de eerder in dit artikel benoemde ontwikke-
Wij merken dat juist de studenten die dit
Het goede nieuws is dat naast de inspan-
lingen. Zo vindt er onderzoek plaats naar het
soort ‘brede’ en actuele vraagstukken op-
ningen van verschillende opleidingen om
inzetten van zelforganiserende
pakken als geen ander een goede kans
Onderzoekslijnen Kenniscentrum Duurzame HavenStad
toekomstbestendig te worden door hun
Kenniscentrum Creating 010
Internet of Things routes uitstippelen;
1.
Nieuwe bedrijvigheid voor Rotterdam
Algemene omschrijving Onderzoek naar technische, economische en bestuurlijke “enablers” voor vestiging, diensten en arbeid kunnen worden gerealiseerd om nieuwe (circulaire, lokale, laterale) bedrijvigheid in Rotterdam mogelijk te maken.
2. Moving@Rotterdam
Onderzoek naar nieuwe technologie en systemen om mobiliteit en bereikbaarheid Rotterdam te verhogen.
3. Op weg naar groene chemie en groen materialen
Onderzoek naar de aanpassingen aan bestaande, niet duurzame procesindustrie die bijdrage aan het realiseren van een circulaire economie.
4.
High Tech droge voeten in de Rotterdamse Delta
Onderzoek naar nieuwe technologieën die inzetbaar zijn bij watervraagstukken in de Rotterdamse Delta incl. systematische en infrastructurele middelen die daarbij behulpzaam kunnen zijn.
5.
Schip van de toekomst
Onderzoek naar de mogelijkheden om een duurzaamheidsslag te maken in de scheepvaart.
6.
Opschaalbare energieneutrale renovatie
Onderzoek naar energiesystemen en renovatieconcepten die bijdragen aan het realiseren van energieneutrale renovatie en circulair bouwen.
1.
Smart and Inclusive Society
Combinatie van technologisch ingestoken onderzoek en onderzoek naar ontwikkeling en ontwerp van mensgecentreerde diensten en toepassingenaanbod.
2.
21st Century Visual Culture
Onderzoek naar nieuwe autonome, maatschappelijke en commerciële artistieke werkvormen (‘nieuwe beeldculturen’, artistieke zelforganisatie, culturele globalisering).
3.
Creative Economy
Onderzoek hoe professionals (kunstenaars, ontwerpers, communicatieprofessionals) ondernemen en in interactie met de praktijk worden geschoold.
hebben op de arbeidsmarkt een plek te vinden. Misschien niet eens in de richting waar ze oorspronkelijk zijn gestart, maar in een ander veld waarmee ze wel te maken Deze wijze van werken (= doen) en leren zien wij als een kansrijke werkwijze voor een groot aantal opleidingen. Dit vereist een veel verdergaande samenvloeiing tussen onderwijs en onderzoek. Ingegeven van vooral de gedachte dat onderzoek vanwege het vermogen om actueel en toekomstgericht te zijn de crux voor een (nog meer) adaptief onderwijssysteem is.
Centre of Expertise RDM
hebben gekregen in hun (afstudeer)opdracht.
Communities of Practice: 1. Maritime & Offshore Innovation
Onderzoeksthema’s: Slimme aandrijvingen, software solutions, materialen & equipment, sensoren aquabots, sensorcommunicatie
2.
Energie-efficiency, smart grids, procesintensificatie
Energie & Procestechnologie
3. Logistiek
Synchromodaliteit, bouwlogistiek zorglogistiek, stadsdistributie, achterlandverbindingen
4.
Future Mobility
Urban mobility concepts, port bypasses, autonoom rijden, e-mobility, lichtgewicht construeren
5.
Drijvend Bouwen
Adaptief en drijvend bouwen, waterkwaliteit, affordable houses, duurzame deltasteden, citizens as urban developers
6.
Duurzaam Bouwen
Duurzaam en energieneutraal (ver)bouwen, bewonersgedrag in relatie met nieuwe technologieën, procesmanagement
7. Making
51
Internet of things, drones, robotica, additive manufacturing (3d printen e.d.).
52
