Page 1
1 of 1 DOCUMENT
de Volkskrant 24 oktober 2009 zaterdag
Gezag gezocht; interview frank furedi, optimistisch humanist BYLINE: Peter Giesen SECTION: HET VERVOLG LENGTH: 2452 woorden SAMENVATTING Het gezagsprobleem is hét probleem van deze tijd, zegt socioloog Frank Furedi. Ouders hebben geen gezag meer over hun kinderen, leraren niet over leerlingen, om over dat van politici nog maar te zwijgen. 'De gehoorzaamheid van vroeger hoeft niet terug te keren. Maar we moeten wel zoeken naar nieuwe vormen.' Door Peter Giesen VOLLEDIGE TEKST: Stel dat een 13-jarig meisje in de jaren vijftig het plan zou hebben opgevat om twee jaar in haar eentje rond de wereld te zeilen. Destijds zou een rechter zo'n voorstel binnen de kortste keren weghameren. Wat verbeeldt zo'n wicht zich wel niet? Bovendien is de leerplichtwet duidelijk genoeg. Tegenwoordig vinden zelfs gezagsdragers het moeilijk om gezag uit te oefenen. De rechter vond het wel erg autoritair om zo maar een streep te halen door de authentieke droom van een kind. Nu moet 'wetenschappelijk' onderzoek aantonen of de expeditie schadelijk is voor de puberziel. 'Het is een mooi voorbeeld van wat ik bedoel', zegt de Britse socioloog Frank Furedi. 'Autoriteiten ontlopen hun verantwoordelijkheid. Ze verschuilen zich achter de wetenschap. Maar de wetenschap bestaat niet. Tegenover elke wetenschappelijke opvatting kun je moeiteloos een andere plaatsen.' Furedi geeft op 11 november in Amsterdam de Thomas More lezing, met als titel Waarom is gezag altijd een probleem? Hedendaagse burgers laten zich niet meer de wet voorschrijven door kleine en grote autoriteiten. Op zichzelf is die mondige houding prima, zegt Furedi, zelf een kind van de jaren zestig. Maar een samenleving functioneert nu eenmaal niet zonder een minimum aan gezag. Alle westerse landen kampen met een gezagsprobleem. Ouders wordt verweten dat ze hun kinderen niet opvoeden, het gezag van leraren wordt aangetast door vrijgevochten kinderen en veeleisende ouders, ambulancepersoneel en brandweerlieden worden belaagd of met stenen bekogeld. Ook het vertrouwen in politici en andere publieke gezagsdragers heeft een dieptepunt bereikt. 'Het woord gezag wordt bijna uitsluitend in een negatieve context gebruikt. Er wordt gesproken over misbruik van gezag, over gezagsdragers die ontmaskerd moeten worden omdat ze alleen hun eigen belangen dienen', zegt Furedi,
Page 2 Gezag gezocht; interview frank furedi, optimistisch humanist de Volkskrant 24 oktober 2009 zaterdag
hoogleraar sociologie aan de universiteit van Kent. Hij woont in een mooi oud huis in een grijzige, typisch Engelse straat in Faversham, tussen Londen en Canterbury. Het is toevallig ook de woonplaats van Bob Geldof, het soort moderne autoriteit dat Furedi verafschuwt: een popzanger die plotseling serieus wordt genomen als groot Afrikadeskundige, vanwege het simpele feit dat hij beroemd is. Frank Furedi is een controversiële figuur. In de jaren zeventig was hij leider van een splinterpartij, de Revolutionary Communist Party. Tegenwoordig wordt hij vaak voor rechts versleten, vooral omdat hij graag te keer gaat tegen de milieubeweging en de consensus over de opwarming van de aarde. Furedi zegt zelf echter dat hij niet zo veel veranderd is. Hij is geen communist meer, maar wel een optimistische humanist die gelooft in de idealen van de Verlichting. Dankzij de rede en wetenschap kan de mens de wereld naar eigen inzicht verbeteren. Van dit optimisme is bij hedendaags links weinig meer te bespeuren. Vooral groene denkers zien de mens als een plaagdier dat zo veel mogelijk in toom gehouden moet worden om de planeet te redden. Dat leidt tot benepen, moralistisch en angstig denken, vindt hij. Zij vergeten dat de mens niet uitsluitend rampen heeft veroorzaakt. Hij heeft ook grootse prestaties geleverd, mede dankzij wetenschap en techniek. In zijn optimistische denken speelt ook gezag een rol. Van het verbeteren van de wereld komt weinig terecht als autoriteiten - de mensen die worden afgevaardigd om er leiding aan te geven stelselmatig met wantrouwen en cynisme worden bejegend. De gezagscrisis begint meteen al bij de bron, stelt Furedi, bij opvoeding en onderwijs. 'Historisch werd het altijd als noodzaak gezien dat volwassenen het gezag over kinderen en jongeren hadden. 'Een leraar mocht kinderen dwingen om dingen te doen die ze van nature niet leuk vinden. Zoals tafels opdreunen. Geen kind zal het leuk vinden, maar het is wel een uiterst nuttige bezigheid. Dat is tegenwoordig veel moeilijker geworden: het gezag van een volwassene over een jongere wordt minder als vanzelfsprekend geaccepteerd. Op school worden de wensen van kinderen heel serieus genomen. Ze moeten het wel leuk vinden. Zelfs op crèches zien we tegenwoordig gezagsproblemen. Als je een kind naar de kinderopvang brengt, besteed je het disciplineren van je kind voor een deel aan iemand anders uit. Dat wordt door ouders met groot wantrouwen bekeken. 'Crècheleidsters komen daardoor in moeilijkheden. Als ze willen voorkomen dat een driejarig kind het pand uitrent, moeten ze het niet al te stevig aanpakken, anders hebben ze een klacht te pakken. De Britse regering gaat helemaal mee in dat wantrouwen. Er zijn allerlei regels om het personeel van kinderdagverblijven te controleren. Als ze op de wc een luier verschonen moet de deur open blijven en moet je zichtbaar zijn voor andere mensen. Je zou immers een pedofiel kunnen zijn. 'Op die manier is het lastig werken. In Engeland zijn onlangs twee kinderen van twee en drie jaar verwijderd uit een kinderdagverblijf wegens gewelddadig gedrag. Let wel, we hebben het niet over pubers van zestien of zeventien, maar over peuters. Dat was toch een groep die volwassenen tot voor kort gemakkelijk in de hand wisten te houden.' Ook leraren moeten zich steeds meer verantwoorden tegenover de ouders. 'Ja, daar heb ik veel over geschreven. Ik noem het een burgeroorlog tussen volwassenen. Ouders bekritiseren openlijk leraren. Ze noemen een leraar een stommeling of een idioot. Als ik vroeger zoiets over mijn leraar gezegd zou hebben, zou mijn vader me gestraft hebben. Of hij zou in elk geval hebben gezegd dat hij zulke taal niet wil horen. Nu doen ouders het zelf. 'De Conservatieve Partij wil ouders meer bij school betrekken. Dat is een recept voor voortzetting van de burgeroorlog. Ik vind juist dat ouders te veel bij school betrokken zijn. Zelf maak ik ook huiswerk met mijn zoon, iets dat mijn vader nooit heeft gedaan. Wat meer afstand zou volgens mij veel beter zijn.' Toch zijn er genoeg ouders en leraren die wel gezag hebben. Speelt het probleem niet veel meer in de publieke ruimte, waar mensen elkaar niet kennen? Bijvoorbeeld bij jongeren die ambulancepersoneel lastig vallen?
Page 3 Gezag gezocht; interview frank furedi, optimistisch humanist de Volkskrant 24 oktober 2009 zaterdag
'Dat is naar mijn idee een iets andere kwestie. Het aanvallen van ambulancepersoneel of brandweerlieden zie ik niet als een gezagsprobleem, maar als een gevolg van een gezagsprobleem. Zulke kinderen worden niet gecorrigeerd door hun ouders of hun omgeving. Daardoor heeft de samenleving ze niet meer onder controle. Jongeren willen altijd de beest uithangen. Dat wilde ik vroeger ook. Maar ik werd ervan weerhouden door opvoeding en sociale controle.' De jaren zestig zijn een scharnierpunt in de geschiedenis van het gezag. Voor die tijd werd gezag gezien als een positief begrip, absoluut noodzakelijk om niet in maatschappelijke chaos te vervallen. Maar sinds de sixties wordt gezag vooral gezien als negatief, een techniek waarmee 'regenteske' machthebbers de vrijheid van hun onderdanen willen inperken. Furedi maakte de jaren zestig aan den lijve mee. Hij was met zijn familie van Canada naar Hongarije verhuisd, na de mislukte opstand tegen het communisme in 1956. In 1967 studeerde hij politicologie aan de McGill universiteit in Montreal. Hij werd voorzitter van een studentenvakbond, bezette gebouwen en eiste dat het onderwijs meer aandacht zou besteden aan radicale maatschappijkritiek. Achteraf is hij verbaasd over het succes van de kleine, zij het luidruchtige studentenbeweging. De autoriteiten gaven snel toe, omdat ze geen enkel zelfvertrouwen meer hadden, zegt hij. Ze geloofden niet meer in de waarden die ze geacht werden te belichamen. Traditioneel gezag was gebaseerd op een sterk geloof in de noodzaak van een hiërarchische orde. De democratisering van de jaren zestig maakte hier een einde aan. De mens moest vrij zijn om zijn eigen koers te bepalen. Iedere vorm van hiërarchie werd sterk gerelativeerd, zelfs die tussen volwassenen en kinderen. Daarnaast was traditioneel gezag gefundeerd op gedeelde waarden, zoals een religie of een ideologie. Het gezag van de bisschop werd erkend omdat hij de wil van God op aarde vertegenwoordigde. Ook deze bron van gezag werd in de jaren zestig overboord gezet. Als leider van de Revolutionary Communist Party behoorde Furedi tot de linkse activisten die het oude gezag wilden verruilen voor een nieuw gezag, gebaseerd op het geloof in een betere, rechtvaardiger wereld. Maar uiteindelijk bleken burgers evenmin bereid partijleiders te volgen. Tegenwoordig maken mondige burgers zelf wel uit wat goed voor ze is. Dat klinkt mooi, zegt Furedi, maar het leidt tot versnippering en uiteindelijk tot machteloosheid. Als mensen niet meer collectief in actie komen, verliezen zij ook het vermogen om de toekomst naar hun hand te zetten. Ze zijn op zichzelf teruggeworpen en bezien de wereld met een angstige, wantrouwige blik. Als je gezag afbreekt, zoals in de jaren zestig gebeurde, gaan mensen hun eigen koers bepalen. Dat is toch onvermijdelijk? 'Dat hoeft niet zo te zijn. De Verlichting koesterde een ideaal van autonomie. Je moet redelijk nadenken over de samenleving en keuzes maken, waarbij je ook oog hebt voor de consequenties voor andere mensen. Dat is iets heel anders dan het hedendaags ideaal van autonomie: ik maak het zelf wel uit. Of: ik voel het zo, dus het moet zo gebeuren. Dat is een therapeutisch ideaal, waarbij gevoel belangrijker is dan de rede.' Gezag heeft altijd iets willekeurigs. Uiteindelijk rechtvaardigen ouders hun gezag met de frase 'omdat ik het zeg'. Het is toch logisch dat mensen dat in de publieke sfeer niet meer accepteren? 'Ja, maar ik pleit ook niet voor een restauratie van het gezag. Die gehoorzaamheid van vroeger hoeft niet terug te keren. We moeten op een creatieve manier streven naar nieuwe vormen van gezag. Ik heb zelf ook antiautoritaire trekjes. 'Ik accepteer geen gezag alleen omdat iemand arts is, of wetenschapper. Als ik chagrijnig ben, lees ik altijd Wat is Verlichting? van Immanuel Kant: je moet zelf nadenken, is zijn boodschap, niet afgaan op tradities, vooroordelen of het gezag van iemand anders.'
Page 4 Gezag gezocht; interview frank furedi, optimistisch humanist de Volkskrant 24 oktober 2009 zaterdag
Maar is dat niet het probleem? Iedereen is voorstander van gezag, totdat hij er zelf mee te maken krijgt. Dan is het opeens een inbreuk op zijn persoonlijke vrijheid. Het populistische Kamerlid Hero Brinkman predikt law and order, maar vliegt zelf bijna een barman aan, als hij geen biertje meer krijgt omdat hij al dronken is. 'Juist daarom is het ook geen simpele zaak. Gezag moet tegenwoordig verdiend worden. Maar als iets verdiend moet worden, staat het per definitie ter discussie. Toch hebben we gezag nodig. We moeten instituties en rituelen creëren die aan onze behoefte aan gezag tegemoet komen.' Wat moeten gezagsdragers doen om meer gezag te krijgen? 'Daar is geen eenvoudig recept voor. Maar wat een goed begin zou zijn: autoriteiten moeten meer verantwoordelijkheid nemen voor hun beslissingen. Nu verschuilen ze zich vaak achter wetenschappelijk onderzoek, de mening van experts en consultants, en andere quasi objectieve gegevens. 'Hoe vaak lees ik niet in de krant: deze maatregel wordt genomen omdat het voorschrift van de Europese Unie is, in plaats van: dit is een goede maatregel die we aan het parlement hebben voorgelegd. Autoriteiten zouden vaker moeten zeggen: we doen het zo, omdat wij geloven dat het goed is. 'Dat geldt zeker voor politici. Politiek moet een strijd tussen idealen zijn. Tegenwoordig wordt politiek vaak versmald tot een debat over technische maatregelen. Moet de belasting met 2 procent of 5 procent omhoog?' Het publiek roept om sterke leiders. Maar als de overheid ingrijpt, wordt dat meteen weer betuttelend gevonden. 'Het is moeilijk om een sterke leider te zijn in een klimaat waarin gezag meteen in twijfel wordt getrokken. Een leider kan nooit gezaghebbend zijn, als er in de samenleving geen gevoel voor gezag bestaat.' De huidige generatie leiders is ook niet erg inspirerend, zeker niet in Nederland. 'Maar het probleem zit veel dieper. In Engeland wordt ook gezegd dat Gordon Brown slecht communiceert, of dat zijn karakter niet geschikt is voor het premierschap. Dat mag misschien zo zijn, maar ook vroeger waren veel politici slechte sprekers, die hun ideeën niet helder konden uitleggen en wellicht nog meer oog voor hun eigen belangen hadden dan de huidige generatie. Ondanks al die gebreken beschouwden burgers hen als de personificatie van een publieke zaak die ze, al met al, steunden.' Gordon Brown is toch geen Winston Churchill? 'Churchill zou het tegenwoordig veel moeilijker hebben. Hij zou minder afstand tot het publiek kunnen bewaren. Daardoor zou ook hij ten prooi vallen aan geroddel en cynisme.' Moeten burgers zelf ook iets doen om uit de gezagscrisis te komen? 'Dat is een vraag waarmee ik worstel. Ik geloof in elk geval dat burgers meer verantwoordelijkheid voor hun eigen leven moeten nemen, net als politici meer verantwoordelijkheid voor hun beslissingen moeten nemen. Het leven wordt te vaak uitbesteed aan professionele experts. Vandaag stond een interessant stuk in de Daily Telegraph: de moeder van een meisje dat was overleden aan een overdosis heroïne beschuldigde de sociale diensten en de politie ervan dat ze niets hadden gedaan. Ik voel met haar mee, maar ik zeg niettemin: de verantwoordelijkheid voor zo'n meisje ligt toch vooral bij de mensen die dichter bij haar stonden. Misschien waren die ook machteloos. Maar niet elke tragedie is de schuld van 'de staat' of 'de instanties'. 'Ik geloof ook dat mensen gezag meer moeten accepteren. Er is geen andere keus. Of je accepteert dat een leraar gezag heeft over je kind, of je doet het niet, maar dan hebben we een groot probleem. Volgens mij begint de oplossing voor de gezagscrisis ook in het dagelijks leven. Als mensen anders leren omgaan met gezag in hun eigen omgeving, gaan ze ook weer anders naar politici kijken.'
Page 5 Gezag gezocht; interview frank furedi, optimistisch humanist de Volkskrant 24 oktober 2009 zaterdag
Tekstteksttekstteksttekst CV 1947 1956 1965 1969 1975 1978 1988 1997 2000 2001 2003 2004 2005 2009
Geboren in Hongarije Gevlucht naar Canada 1969 Studie politicologie, McGill universiteit, Montreal 1974 Studie School of African and Oriental Studies, Londen heden docent en hoogleraar sociologie, universiteit van Kent in Canterbury 1997 oprichter en leidende figuur in Revolutionary Communist Party 2000 betrokken bij tijdschrift Living Marxism Boek Culture of Fear heden betrokken bij website Spiked Boek Paranoid Parenting Boek Therapy Culture Boek Where Have All The Intellectuals Gone Boek The Politics of Fear Boek Wasted, why education isn't educating
LOAD-DATE: October 23, 2009 LANGUAGE: DUTCH; NEDERLANDS GRAPHIC: Furedi: 'Ouders noemen tegenwoordig een leraar een stommeling of een idioot. Als ik vroeger zoiets gezegd zou hebben, zou mijn vader me gestraft hebben.' Foto Patrick Post PUBLICATION-TYPE: Krant JOURNAL-CODE: de Volkskrant
Copyright 2009 PCM Uitgevers B.V. All Rights Reserved
