Geweld op school: onveiligheidsgevoelens bij leerkrachten in het ASO, TSO en BSO

Geweld op school: onveiligheidsgevoelens bij leerkrachten in het ASO, TSO en BSO. Masterproef neergelegd tot het behalen van de graad van Master in de criminologische wetenschappen door (20041372) Catry Joy Academiejaar 2009-2010

Promotor : Prof. Dr. Tom Decorte

Commissarissen : Prof. Dr. Lieven Pauwels Lic. Evelien Van den Herrewegen

Trefwoorden Geweld

Secundair Onderwijs

Onveiligheidsgevoelens

Leerkrachten

Kwalitatief Onderzoek

2

Verklaring inzake toegankelijkheid van de masterproef criminologische wetenschappen Ondergetekende,

Catry Joy (20041372)

geeft hierbij aan derden,

zijnde andere personen dan de promotor (en eventuele co-promotor), de commissarissen of leden van de examencommissie van de master in de criminologische wetenschappen,

[de toelating] [geen toelating]

om deze masterproef in te zien, deze geheel of gedeeltelijk te kopiëren of er, indien beschikbaar, een elektronische kopie van te bekomen, waarbij deze derden er uiteraard slechts zullen kunnen naar verwijzen of uit citeren mits zij correct en volledig de bron vermelden.

Deze verklaring wordt in zoveel exemplaren opgemaakt als het aantal exemplaren waarin de masterproef moet worden ingediend, en dient in elk van die exemplaren ingebonden onmiddellijk na het titelblad.

Datum: 11/08/2010

Handtekening: ……………………………

3

Geweld op school: onveiligheidsgevoelens bij leerkrachten in het ASO, TSO en BSO. Woord vooraf

WOORD VOORAF. Deze masterproef kwam tot stand met het oog op het behalen van de graad Master in de criminologische wetenschappen aan de Universiteit van Gent. Deze masterproef ontwikkelde zich met de hulp, begeleiding en steun van een aantal personen. Een woord van dank is hier op zijn plaats.

Vooreerst zou ik graag mijn promotor Prof. Dr. Tom Decorte bedanken voor de begeleiding bij deze masterproef. U gaf advies, raad, feedback en bijsturing waar nodig. Hiervoor mijn oprechte dank. Tevens bedank ik Lic. Evelien Van den Herrewegen, voor het uitermate informatief gesprek en de geleverde inzichten naar de vragenlijst en het interview toe.

Een bijzonder woord van dank gaat uit naar de leerkrachten die meewerkten aan het onderzoek. Zonder hun medewerking zou deze masterproef niet tot stand zijn gekomen. Bedankt voor de interessante gesprekken en de enthousiaste bereidheid tot medewerking.

Ook wens ik mijn ouders te bedanken om mij de mogelijkheid te geven om de studie criminologische wetenschappen aan te vangen en voor de steun die ik gedurende deze hele periode mocht ontvangen. Tot slot bedank ik mijn vriend, mijn toeverlaat, voor alles.

I

Geweld op school: onveiligheidsgevoelens bij leerkrachten in het ASO, TSO en BSO. Inhoudsopgave

INHOUDSOPGAVE. WOORD VOORAF ...................................................................................................................I INHOUDSOPGAVE .................................................................................................................II INLEIDING ..............................................................................................................................1 DEEL I: LITERATUURSTUDIE ............................................................................................4 Hoofdstuk 1: geweld .................................................................................................................4 1.1. Inleiding ............................................................................................................................4 1.2. Definitie van geweld .........................................................................................................4 1.3. Vormen van geweld ..........................................................................................................5 1.4. Oorzaken van geweld ........................................................................................................8 1.5. Besluit................................................................................................................................9 Hoofdstuk 2: geweld op school ................................................................................................11 2.1. Inleiding ............................................................................................................................11 2.2. Definitie van geweld op school .........................................................................................11 2.3. Vormen van geweld op school ..........................................................................................12 2.4. Onderzoek naar geweld op school.....................................................................................13 2.5. Aanpak van geweld op school ...........................................................................................15 2.5.1. Primaire preventie ..........................................................................................................17 2.5.2. Secundaire preventie ......................................................................................................17 2.5.3. Tertiaire preventie ..........................................................................................................17 2.6. Nieuwe uitdagingen voor de leerkrachten .........................................................................18 2.6.1. Wapens ...........................................................................................................................18 2.6.2. Culturele achtergronden .................................................................................................19 2.6.3. Onschuldige meisjes? .....................................................................................................19 2.6.4. De reacties van ouders ....................................................................................................20 2.6.5. Het eigen geweld ............................................................................................................20 2.6.6. Cybergeweld ...................................................................................................................20 2.7. Besluit................................................................................................................................21 Hoofdstuk 3: onveiligheidsgevoelens .......................................................................................23 3.1. Inleiding ............................................................................................................................23 3.2. Het concept “onveiligheidsgevoel” ...................................................................................23 II

Geweld op school: onveiligheidsgevoelens bij leerkrachten in het ASO, TSO en BSO. Inhoudsopgave

3.3. Het meten van onveiligheidsgevoelens .............................................................................25 3.4. Het rationalistische en symbolische paradigma ................................................................28 3.5. Factoren die met onveiligheidsgevoelens samenhangen ...................................................29 3.5.1. Individuele kenmerken ...................................................................................................29 3.5.2. Criminaliteitsgerelateerde factoren ................................................................................34 3.5.3. Subjectief victimisatierisico en gepercipieerde ernst .....................................................38 3.5.4. Buurtkenmerken .............................................................................................................38 3.5.5. Onwelzijns – en onzekerheidsgevoelens ........................................................................40 3.6. Verklaringsmodellen voor onveiligheidsgevoelens ..........................................................41 3.6.1. Het kwetsbaarheidsmodel ..............................................................................................41 3.6.2. Het criminaliteitsgecentreerde model .............................................................................42 3.6.3. Het model van angst voor criminaliteit als subjectief verwacht nadeel .................................... 43 3.6.4. Het sociale desorganisatieperspectief.............................................................................43 3.6.5. Het welzijnsgecentreerde model ....................................................................................44 3.6.6. Integratieve modellen .....................................................................................................45 3.7. Gevolgen van onveiligheidsgevoelens ..............................................................................45 3.8. Besluit................................................................................................................................47 Hoofdstuk 4: onveiligheidsgevoelens in de schoolomgeving ...................................................48 4.1. Inleiding ............................................................................................................................48 4.2. Onderzoek .........................................................................................................................49 4.3. Besluit................................................................................................................................52 DEEL II: ONDERZOEK .........................................................................................................54 Hoofdstuk 5: Methodologie ......................................................................................................54 Hoofdstuk 6: Resultaten ...........................................................................................................60 DEEL III: ALGEMEEN BESLUIT EN KRITISCHE REFLECTIES .....................................72 BIBLIOGRAFIE .......................................................................................................................77 BIJLAGEN ................................................................................................................................IV

III

Geweld op school: onveiligheidsgevoelens bij leerkrachten in het ASO, TSO en BSO. Inleiding

INLEIDING. Situering Geweld, zowel fysiek als verbaal, is een fenomeen van alle tijden. Deze vorm van deviant gedrag kan soms verregaande gevolgen hebben. Zo kan het niet alleen een effect hebben op dader en slachtoffer, maar ook op de personen die onrechtstreeks met geweld geconfronteerd worden. Geweld tussen leeftijdsgenoten op het schoolterrein, maar ook geweld van leerlingen naar leerkrachten toe, kan een gevoel van onveiligheid creëren bij de leerkrachten. Zich minder veilig voelen voor de klas kan negatieve gevolgen hebben wat betreft het lesgeven. Dit kan op zijn beurt weer gevolgen hebben naar het leergedrag van de leerlingen toe. Deze kunnen als gevolg daarvan meer antisociaal gedrag vertonen. Zo kan men in een vicieuze cirkel terechtkomen. In deze noodlottige kringloop is geweld niet enkel oorzaak, maar ook gevolg van het gevoel van onveiligheid bij leerkrachten en is er bijgevolg sprake van onderling veroorzakende en versterkende factoren. Onveiligheidsgevoelens kunnen aldus verregaande en niet onbelangrijke gevolgen hebben die verder gaan dan enkel de individuele effecten. Gezien de mogelijke consequenties van deze onveiligheidsgevoelens lijkt het mij dus interessant om in het kader van criminologisch onderzoek te peilen naar deze gevoelens van onveiligheid bij leerkrachten in het secundair onderwijs.

Onderzoeksvragen en doelstelling De kernvraag uit deze masterproef luidt als volgt: “ Hoe wordt gewelddadig gedrag van leerlingen door leerkrachten ervaren en welk effect heeft dit op de onveiligheidsgevoelens van leerkrachten?” Bij het beantwoorden van deze vraag zal ik tevens een antwoord bieden op volgende vraag: “ Is er een duidelijk verschil wat betreft de ervaring met gewelddadig gedrag gesteld door leerlingen uit het ASO, TSO en BSO en de impact ervan op de onveiligheidsgevoelens tussen leerkrachten in het ASO, TSO en BSO?” Om deze hoofdvragen te kunnen beantwoorden, dien ik ook stil te staan bij enkele deelvragen. Wat houdt het concept “geweld” in? Hoe kan men geweld op school aanpakken? Welke ervaringen hebben leerkrachten met geweld op school? Wat wordt bedoeld met het concept “onveiligheidsgevoelens”? Is er een duidelijke definitie van het concept? Welke factoren staan

in

verband

met

onveiligheidsgevoelens?

Wat

zijn

de

oorzaken

van

onveiligheidsgevoelens volgens de bestaande wetenschappelijke literatuur? Is er reeds 1


onderzoek gebeurd naar onveiligheidsgevoelens bij leerkrachten? Wat zijn de oorzaken van onveiligheidsgevoelens bij leerkrachten volgens bestaand onderzoek? Het doel van deze masterproef is een bijdrage te leveren aan de kennis omtrent de beleving van en ervaring met geweld op school en het eventueel effect op onveiligheidsgevoelens bij leerkrachten in het ASO, TSO en BSO. Om dit te realiseren zal ik vooreerst wetenschappelijke literatuur raadplegen om een duidelijk beeld te kunnen schetsen over beide fenomenen. Op basis van deze literatuurstudie ga ik na wat de concepten “geweld” en “onveiligheidsgevoelens” inhouden en wat de factoren zijn die deze onveiligheidsgevoelens beïnvloeden of veroorzaken. Deze algemene fenomenen werk ik dan verder uit naar het schoolgebeuren. Hierna zal overgegaan worden tot het onderzoeksgedeelte waarbij ik door middel van face-to-face interviews met open vragen bij leerkrachten in het ASO, TSO en BSO onder meer zal trachten na te gaan wat hun visie is op geweld op school, hoe dit beleefd wordt, of geweld een effect heeft op de onveiligheidsgevoelens en of er duidelijke verschillen te vinden zijn tussen leerkrachten in het ASO, TSO en BSO. De masterproef is aldus opgedeeld in twee delen, een literatuurstudie en een onderzoeksgedeelte.

Indicatoren Geweld op school heeft hier betrekking op alle verbale of non-verbale interacties tussen personen die in of rond de school actief zijn, waarbij de dader sociale normen overtreedt ten koste van een persoon.

Wanneer ik het in deze masterproef heb over onveiligheidsgevoelens bij leerkrachten, heb ik het over de angst om het slachtoffer te worden van gewelddadig gedrag gesteld door de leerlingen. Deze angst manifesteert zich grotendeels door risicomijdend gedrag. Leerkrachten in het ASO, TSO en BSO hebben in deze masterproef betrekking op leerkrachten uit het secundair onderwijs, met meer dan twee jaar leservaring en die lesgeven in scholen uit de stad Gent. Ik heb gekozen voor Gent, enerzijds omdat dit mijn woonplaats is en anderzijds, omdat dit een grote stad is, met een grote populatie, een grote verscheidenheid binnen die populatie en er zich veel scholen in Gent bevinden.

De onderzoeksobjecten zijn de leerkrachten in het ASO, BSO en TSO aangezien ik naar hun gevoel van onveiligheid peil. 2


Opbouw In het eerste deel van deze masterproef, de literatuurstudie, komen de twee fenomenen aan bod, met name de concepten “geweld” en “onveiligheidsgevoelens”. Beide concepten omvatten een breed scala aan kenmerken. Geweld kan, maar hoeft niet noodzakelijk, een effect te hebben op het gevoel van onveiligheid. Daarom beginnen we in het eerste hoofdstuk met de bespreking van het begrip “geweld”. In het tweede aansluitend hoofdstuk wordt dieper ingegaan op geweld in scholen. Het derde hoofdstuk behandelt het tweede concept “onveiligheidsgevoelens”, en vervolgens beëindigen we deze literatuurstudie met een hoofdstuk over onveiligheidsgevoelens bij leerkrachten. Na dit eerste deel gaan we verder met het onderzoeksgedeelte. Dit gedeelte start met een uiteenzetting over de methodologie die is gehanteerd bij het onderzoek. In een volgend hoofdstuk wordt een grondige bespreking van de resultaten uit het onderzoek gedaan en de conclusies die hieruit getrokken kunnen worden. Tenslotte komt in het laatste deel een algemeen besluit aan bod, alsook worden er enkele kritische reflecties gemaakt.

3

Geweld op school: onveiligheidsgevoelens bij leerkrachten in het ASO, TSO en BSO. Deel I: Literatuurstudie

Hoofdstuk 1: Geweld.

DEEL I: LITERATUURSTUDIE Hoofdstuk 1: Geweld. 1.1. Inleiding. In deze masterproef leg ik de nadruk vooral op de effecten van geweld in scholen op de onveiligheidsgevoelens van leerkrachten. Daarvoor dien ik eerst het concept “geweld” te bestuderen. Wat wordt bedoeld met het begrip “geweld”? Welke soorten geweld bestaan er en wat zijn de oorzaken ervan? Geweld definiëren is geen gemakkelijke opgave aangezien er zoveel verschillende aspecten aan te pas komen. Toch is het van belang dat voor deze masterproef het begrip afgebakend wordt zodat de lezer een goed zicht en inzicht heeft op het fenomeen. Dit hoofdstuk zal zich aldus kort toespitsen op de definitie van geweld, de vormen van geweld en de oorzaken ervan.

1.2. Definitie van geweld. In de Van Dale, groot woordenboek der Nederlandse taal, wordt het begrip “geweld” als volgt gedefinieerd1 (enkel de criminologisch relevante definities zijn vermeld): -

Uiting van macht, van kracht.

-

Misbruik van macht, toepassing van het recht van de sterkste.

Bij beide beschrijvingen vindt men de term ‘macht’. Nochtans hoeft macht niet noodzakelijk gewelddadig te zijn. Zo kunnen er politieke machtsverhoudingen zijn, machtsverhoudingen tussen een werkgever en werknemer, of zelfs tussen ouder en kind, zonder dat deze gepaard gaan met geweld. Daarom gebruiken we een andere omschrijving van geweld. Het begrip “geweld” heeft vele dimensies. Geweld kan verbaal of non-verbaal geuit worden. De aard van het geweld kan zowel structureel, als cultureel, psychologisch, fysiek, seksueel,… zijn. De daders kunnen individuele personen, groepen en zelfs organisaties zijn. De slachtoffers kunnen individuele personen, groepen, organisaties of objecten zijn. Wat betreft de schade kan men spreken over psychologische, fysieke of materiële schade. 1

VAN DALE, Groot woordenboek der Nederlandse taal, Utrecht/Antwerpen, Van Dale Lexicografie, twaalfde, herziende druk, 1992.

4



De gevolgen van het geweld kunnen al dan niet bedoeld zijn en de context kan al dan niet legitiem zijn. Ook de frequentie, duur en intensiteit van geweld kan verschillen.2 Het is duidelijk dat geweld op vele manieren kan geuit worden en dat er veel dimensies verbonden zijn aan het begrip, maar toch vindt men in de literatuur telkens één gemeenschappelijk kenmerk. Dat kenmerk bestaat erin dat de dader sociale normen of regels overtreedt en dat deze handeling schade berokkent aan een persoon, een groep personen, een organisatie of objecten.3

1.3. Vormen van geweld. Men kan geweld indelen in verschillende typen. Deze verschillende verschijningsvormen van geweld zijn niet altijd even duidelijk van elkaar te onderscheiden en in realiteit is het vaak een mengeling van verschillende vormen van geweld die voorkomen. Het belang van deze indeling is dat men op deze manier de effectiviteit en efficiëntie van preventieprogramma’s en behandelingen kan optimaliseren.

Een eerste belangrijk onderscheid dient gemaakt te worden tussen fysiek en psychisch geweld. In het eerste geval gaat het om lichamelijk geweld waarbij het slachtoffer wordt geslagen, geschopt, enz… In dit geval wordt de lichamelijke integriteit van het slachtoffer geschonden. Wat betreft psychisch geweld gaat het om een hele reeks aan gedragingen die de geestelijke integriteit van een persoon geweld aandoen. Dit kan gaan van lichte vormen zoals beledigen, vernederen, pesten, tot zwaardere vormen zoals bedreigingen.4

Een volgend onderscheid is dat tussen openlijk en bedekt geweld. Men spreekt van openlijk geweld wanneer het geweld duidelijk zichtbaar en hoorbaar is. Dit kan zowel fysiek als psychisch van aard zijn. Wanneer we spreken over bedekt geweld gaat het om gedragingen 2

VETTENBURG, N. en HUYBREGTS, I., Onveiligheidsgevoelens en antisociaal gedrag. Een onderzoek naar de samenhang tussen de onveiligheidsgevoelens bij leerkrachten en het antisociaal gedrag bij leerlingen, Leuven, KUL, 2001, 5-6. 3

Ibid., 7.

4

VAN DER PLOEG, J.D., ‘Beschrijving en analyse van geweld’ in Geweld op school. Achtergronden, omvang, oorzaak, preventie en aanpak, VAN DER PLOEG, J.D. en MOOIJ, T., (eds.), Rotterdam, Lemniscaat, 1998, 12.

5



die niet altijd direct als geweld worden aanzien zoals inbraak, diefstal, dwarsliggen, vernieling, spijbelen, brandstichting, druggebruik en liegen.5

Ten derde maakt men een onderscheid tussen structureel of chronisch geweld en incidenteel of reactief geweld. In het eerste geval hebben we te maken met aanhoudend geweld. Men kan hier spreken van een gedragspatroon. In het tweede geval is het geweld sterk situatiegebonden. Hier kan men het geweld aanzien als een uitschieter, een gedraging die onder normale omstandigheden zich niet zou hebben voorgedaan. Dit onderscheid is belangrijk omdat onderzoek heeft uitgewezen dat slecht een klein aandeel van het geweld bij jeugdigen structureel is.6 Kazdin (1995)7 stelt dat het aantal plegers van chronisch geweld moet worden geschat op 6% van de jeugdigen terwijl 50% van de jeugdigen wel eens gestolen heeft, 45% heeft al eens andermans eigendommen vernield en 35% heeft al eens iemand aangevallen.

Vervolgens is er het verschil tussen instrumenteel en finaal geweld. Daders van instrumenteel geweld gebruiken het gewelddadig gedrag om bepaalde voordelen te krijgen. Het geweld is hier een middel, geen doel. Dit is anders bij finaal geweld waarbij het geweld op zich een doel is geworden en wordt verheerlijkt.8

Een onderscheid kan ook gemaakt worden tussen verbaal en non-verbaal geweld. Verbaal geweld wordt gepleegd met woorden. Het gaat dan over vernederingen, kleineren, psychisch mishandelen, … Non-verbaal geweld kan samenvallen met fysiek geweld maar kan ook slaan op het doodzwijgen of negeren van iemand.9

5


6

Ibid., 13.

7

KAZDIN, A.E., Conduct disorders in childhood and adolescence, California, Sage Publications, 1995, 177 p.

8


9

Ibid., 13-14.

6



Een minder evident verschil is dat tussen agressief en delinquent geweld. Bij delinquent geweld worden wettelijk vastgestelde regels overtreden. Niet alle agressief geweld is dus ook delinquent geweld, maar alle delinquent geweld is agressief geweld. Bij vechten, pesten, kleineren, uitschelden, … worden wel bepaalde normen overschreden, maar geen strafrechtelijk vastgestelde regels. Dit zijn dus vormen van agressief geweld. Als voorbeelden van delinquent geweld kan men noemen: met geweld beroven, brandstichting, lichamelijke verwondingen aanbrengen, …10

Het laatste onderscheid wordt gemaakt tussen groepsgeweld en individueel geweld. Wanneer gesproken wordt over geweld heeft men het vaak over individueel geweld. Maar het is algemeen bekend dat veel geweld plaatsvindt in collectief verband. De bekendste vormen van groepsgeweld zijn voetbalvandalisme of supportersgeweld en jeugdbendes.11

De aard en frequentie van geweld kan verschillen wanneer men kijkt naar leeftijd, geslacht, woonplaats en sociale klasse. Het is evident dat jonge kinderen nog niet in staat zijn om een gewelddadige overval te plegen maar het valt nog niet te bepalen vanaf welke leeftijd welke vorm van geweld al dan niet kan voorkomen. Toch weet men dat de kans op gebruik van geweld toeneemt naarmate men ouder wordt en dat jongens gemiddeld vroeger geweld vertonen dan meisjes. Jongens vertonen niet alleen vroeger geweld dan meisjes, het is reeds meermaals vastgesteld dat jongens ook vaker geweld plegen dan meisjes. Het is moeilijk hier precieze cijfers op te plakken omdat het afhankelijk is van de vorm van geweld die men onderzoekt, maar over vrijwel de hele lijn zijn de mannen in de meerderheid wat betreft gewelddadig gedrag.12 Voor het verschil tussen jongens en meisjes bestaan er enkele theorieën. De eerste opvatting bestaat erin dat jongens van nature meer geneigd zijn tot ruwe spelletjes waar fysieke kracht bij komt kijken. Deze gedragingen worden ook meer geaccepteerd van jongens. Meisjes zullen eerder op het matje worden geroepen voor het stellen van dit gedrag. Een tweede veronderstelling is dat jongens negatiever worden

10


11

Ibid., 14.

12

Ibid., 16.

7



beïnvloed dan meisjes door ongunstige opvoedingssituaties zoals een scheiding. Door deze negatieve ervaringen zouden ze meer het risico lopen op agressief gedrag. Een andere veronderstelling luidt dat meisjes van nature uit meer naar samenhorigheid en gelijkwaardige relaties streven. De laatste opvatting is dat jongens helemaal niet gewelddadiger zijn dan meisjes, maar dat meisjes dit uiten in minder extreme handelingen. Geweld bij meisjes zou ook meer gericht zijn op zichzelf en minder op anderen.13 Wat betreft de woonplaats komt geweld meer voor in grote steden dan in niet stedelijke gebieden. Ook de kans om slachtoffer te worden van geweld is in bepaalde wijken van grote steden groot. Men veronderstelt dat geweld, en dan vooral fysiek geweld, meer voorkomt bij lagere sociale klassen.14 Dit kan natuurlijk in verband staan met andere factoren zoals werkloosheid, armoede en de woonplaats.

1.4. Oorzaken van geweld. Over de oorzaken van geweld zijn er al ontelbare boeken geschreven en evenveel theorieën ontstaan. Globaal gezien kan men de oorzaken van geweld opsplitsen in de achterliggende factoren enerzijds en de triggers die geweld op een bepaald moment uitlokken anderzijds.15 Wat volgt zijn een aantal oorzaken die zich concentreren op de achterliggende factoren die een persoon ertoe kunnen brengen om gewelddadig gedrag te stellen. Volgens de biologische benadering liggen fysiologische factoren aan de basis van geweld. Sigmund Freud (1920)16 heeft het naast “eros” of levensdrift over “thanatos” of doodsdrift wat een destructieve neiging tot agressie inhoudt. Konrad Lorenz (1966)17 stelt dat agressie geen reactie is op externe invloeden, maar een in het dierenrijk aanwezige drift die in dienst staat van het leven. Volgens Freud en Lorenz is geweld of agressie dus aangeboren en instinctmatig. Dit zijn twee

13

VAN DER PLOEG, J.D., ‘Beschrijving en analyse van geweld’ in Geweld op school. Achtergronden, omvang, oorzaak, preventie en aanpak, VAN DER PLOEG, J.D. en MOOIJ, T., (eds.), Rotterdam, Lemniscaat, 1998, 17-18.

14

Ibid., 18.

15

BURSSENS, D., ‘Preventie van geweld op school’, Welwijs, 2009, 3.

16

FREUD, S., Jenseits des Lustprinzips, Frankfurt, Fisher, 1920, 81 p.

17

LORENZ, K., On aggression, New York, Brace&World, 1966, 306 p.

8



voorbeelden van instincttheorieën18. Een ander voorbeeld is Erich Fromm. Hij maakt een onderscheid tussen positieve agressie die in dienst staat van het leven en kwaadaardige agressie waarbij plezier wordt beleefd aan wreedheid.19 Als laatste voorbeeld noem ik Van Acker die stelt dat alle gedrag aangeleerd is en dus ook onaangepast gedrag zoals geweld.20 Een punt van discussie omtrent de oorzaken van geweld is de rol van de media.21 De moderne media is gevuld met agressie en geweld. Denk maar aan computerspelletjes waar kinderen zoveel mogelijk mensen moeten doodschieten, televisieprogramma’s waarin allerlei soorten geweld veelvuldig aan bod komen, gewelddadige films en ga zo maar door. Welke invloed zou dit kunnen hebben op kinderen? Hierover bestaat nog steeds discussie. Uit onderzoek lijkt bevestiging te komen dat geweldscènes de bereidheid tot agressie vergroten. Maar in realiteit meten deze onderzoeken eigenlijk enkel dat de opwinding toeneemt en niet zozeer de neiging om gewelddadig gedrag te stellen waardoor nog steeds niet kan bewezen worden dat een fictionele voorstelling van geweld de oorzaak is van gewelddadig gedrag.

1.5. Besluit. In dit inleidend hoofdstuk werd een blik geworpen op het begrip geweld en werden de definitie, vormen en oorzaken besproken. Het is duidelijk dat er geen eenduidige definitie van geweld kan worden gegeven. Geweld kan zich uiten in vele vormen en wat de ene persoon beschouwt als geweld, kan de andere persoon opvatten als assertief of zelfs speels gedrag. Ook omtrent de oorzaken bestaat er veel discussie. Zowel in de biologie als in de psychologie, sociologie, criminologie, filosofie en ga zo maar door worden er uiteenlopende verklaringen gegeven voor gewelddadig gedrag. Ongetwijfeld hebben ongeveer alle theorieën een kern van waarheid in zich schuilen en zal ook de oorzaak van geweld een multidimensioneel gegeven zijn. Tenslotte is in dit hoofdstuk gebleken dat geweld meer

18

BREHM, S.S., KASSIN, S.M., FEIN, S. en MERVIELDE, I., Sociale psychologie, Gent, Academia Press, 2000, 407.

19

GUGGENBÜHL, A., Fascinerend geweld. Omgaan met agressie op school, Rotterdam, Lemniscaat, 1996, 8-9.

20

VAN ACKER, J., Probleemgedrag in de klas en agressie op school. Een praktische handleiding, Antwerpen, De Boeck, 2005, 41. 21

Ibid., 35.

9



voorkomt bij (oudere) jeugd, jongens, in grootstedelijke gebieden en in lagere sociale klassen.22

22

VAN ACKER, J., Probleemgedrag in de klas en agressie op school. Een praktische handleiding, Antwerpen, De Boeck, 2005, 36-37.

10


Hoofdstuk 2: Geweld op school.

Hoofdstuk 2: Geweld op school. 2.1. Inleiding ‘Agressie op scholen’23, ‘Geweld op school neemt toe’24… De kranten staan bol van berichten over geweldsincidenten op scholen. Volgens de scriptie van Geneviève Cools waarbij 2.200 leerlingen uit 5 Deinse scholen werden bevraagd heeft 33% van de respondenten reeds fysiek geweld gepleegd op school.25 Volgens politiecijfers is het aantal door de politie geregistreerde gevallen van geweld op school gestegen met 21%: van 1.760 in 2000 naar 2.132 in 200526. Nochtans zou de school een plaats van kennis moeten zijn, een plaats van zelfontdekking, plezier, positieve sociale contacten en vooral een veilige plaats. Dit is duidelijk niet altijd het geval. Leerlingen ondervinden reeds in het basisonderwijs fysiek, psychisch of seksueel geweld van hun medeleerlingen en wanneer leerlingen ouder worden zijn het vaak de leerkrachten die het slachtoffer worden van dit gedrag.27 In dit hoofdstuk wordt eerst een definitie gegeven van geweld op school waarna we vervolgens ingaan op de vormen van geweld die zich voordoen op school. Hierbij wordt het onderzoek van Mooij kort toegelicht. Vervolgens bekijken we hoe geweld op school kan worden aangepakt en eindigen doen we met een korte bespreking van enkele nieuwe uitdagingen waar de leerkrachten voor staan.

2.2. Definitie van geweld op school. Geweld op school heeft betrekking op een hele scala van gedragingen van individuen die in of rond de school actief zijn, waarbij er sprake is van kwalijke intenties die fysieke, psychische 23

D.H.H. (02/10/2008) Agressie op scholen [WWW]. Het Nieuwsblad: http://www.nieuwsblad.be/article/detail.aspx?articleid=GOK2195EK [12/04/2010] 24

S.V.H. (25/04/2008) Geweld op school neemt toe [WWW]. Het Nieuwsblad: http://www.nieuwsblad.be/Article/PrintArticle.aspx?articleId=DMF25042008_052 [12/04/2010] 25

COOLS, G., Fysiek geweld bij jongeren op school, Katholieke Hogeschool Zuid-West-Vlaanderen, 2008.

26

VAN PUYVELDE, S., (06/2006) Voordat de situatie ontspoort [WWW]. Federale politie: http://www.polfedfedpol.be/pub/inforevue/inforevue2_06/ecole_nl.pdf [20/07/2010] 27

VAN DER MEER, B., School en geweld. Oorzaken en aanpak, Assen, Van Gorcum, 2000, 3.

11

Geweld op school: onveiligheidsgevoelens bij leerkrachten in het ASO, TSO en BSO. Deel I: literatuurstudie


of materiële schade toebrengen aan personen of objecten in of rond de school en waarbij formele of informele gedragsregels geschonden worden.28 Door de nadruk te leggen op kwalijke intenties zorgt deze definitie ervoor dat gedragingen in de kleuterklas, die er op het eerste zicht soms gewelddadig kunnen uitzien, buiten beschouwing worden gelaten.

2.3. Vormen van geweld op school. Het is evident dat er zich in de schoolomgeving dezelfde vormen van geweld kunnen voordoen als in de samenleving. Toch is het zo dat in de realiteit de meest ernstige vormen van geweld zich nog tamelijk weinig voordoen op school. Het zijn de lichtere vormen van geweld die domineren in de schoolomgeving. Mooij (1994)29 deelde in zijn onderzoek waarbij hij aan de hand van het voorleggen van vragenlijsten aan leerlingen het geweld op in drie clusters. Een eerste cluster betreft het fysiek, planmatig geweld. Dit zijn gedragingen zoals slaan, schoppen, gebruik van andere vormen van geweld, bedreiging met geweld en handtastelijkheden ten opzichte van meisjes. Een tweede cluster kan worden omschreven als materieel, vandalistisch geweld. Het gaat hier om gedragingen zoals het vernielen of stelen van andermans eigendom en het beschadigen of vernielen van de schoolinrichting. Het derde cluster kan worden omschreven als pestend schoolgedrag. Dit betreft het uitschelden en pesten van leraren en medeleerlingen. Deze laatste groep van gedragingen komt het meeste voor. 51% van de leerlingen zou zich wel eens schuldig maken aan dit pestend schoolgedrag. Op de tweede plaats maakt 15% van de leerlingen zich wel eens schuldig aan fysiek geweld. Tenslotte maakt 7% van de leerlingen zich wel eens schuldig aan materieel of vandalistisch geweld.30

28

VETTENBURG, N. en HUYBREGTS, I., Onveiligheidsgevoelens en antisociaal gedrag. Een onderzoek naar de samenhang tussen de onveiligheidsgevoelens bij leerkrachten en het antisociaal gedrag bij leerlingen, Leuven, KUL, 2001, 8. 29

MOOIJ, T., Leerlinggeweld in het voortgezet onderwijs. Sociale binding van scholieren, Nijmegem, ITS Katholieke Universiteit Nijmegem, 1994, 297 p. 30

MOOIJ, T., ‘Agressief leerlinggedrag: omvang en oorzaken’ in Geweld op school. Achtergronden, omvang, oorzaak, preventie en aanpak, VAN DER PLOEG, J.D. en MOOIJ, T., (eds.), Rotterdam, Lemniscaat, 1998, 39-50.

12



2.4. Onderzoek naar geweld op school.

Volgens verschillende onderzoekers zouden de ernstige problemen veroorzaakt worden door een kleine groep van leerlingen, een zogenaamde kern. Hans Grietens (2006) stelt dat de prevalentiecijfers van ernstige agressie en regelovertreding gemiddeld tussen de 5% en 10% liggen. De cijfers inzake pestgedrag zouden ongeveer gelijk liggen. Verder stelt hij dat er meer problemen worden gemeld bij jongens dan bij meisjes en tenslotte dat er een stijging merkbaar is naargelang de leeftijd.31 Een enquête van klasse bij 2.000 leerkrachten toont aan dat ongeveer de helft van de leerkrachten het gevoel hebben dat er meer geweld op te merken valt in de voorbije vijf jaar.32 Vooral in het kleuteronderwijs en basisonderwijs spreekt men van een opvallende stijging. Gemiddeld verklaren 10% van de leerkrachten dat ze ‘veel meer’ met geweld geconfronteerd worden, 32% heeft ‘meer’ ervaring met geweld in de voorbije vijf jaar en 34% heeft het gevoel dat het ‘hetzelfde’ is gebleven. Slechts 13% spreekt over ‘minder’ tot ‘veel minder’ geweld en tot slot verklaart gemiddeld 12% van de leerkrachten dat ze ‘niet’ met geweld geconfronteerd worden. Het onderzoek van Nicole Vettenburg en Inge Huybregts leverde ook enkele resultaten op betreffende het delinquent gedrag gesteld door leerlingen. Uit hun onderzoek in 2001 bleek onder meer dat de helft van de ondervraagde leerlingen zelf aangaf dat ze in het jaar vooraf aan het onderzoek delinquent gedrag gesteld hadden. Verder gaf 1 op de 10 leerlingen toe dat ze meerdere feiten of dezelfde feiten meermaals gepleegd hadden. Met uitzondering van het druggebruik nam het delinquent gedrag af eens men de leeftijd van 17 jaar had bereikt. Tenslotte kwam delinquent gedrag het minste voor bij leerlingen in het Algemeen Secundair Onderwijs en het meest bij leerlingen van het Deeltijds Beroeps Secundair Onderwijs.33

31

GRIETENS, H., ‘ Leerlingen met agressief en antisociaal gedrag in het secundair onderwijs.’ in Jongeren met leer- of gedragsproblemen. Naar een school met zorg., GHESQUERE, P en GRIETENS, H., (eds.), Leuven, Acco, 2006, 49-64. 32

X., ‘Agressieve leerlingen’, Klasse, 1997, 28-29.

33

VETTENBURG, N. en HUYBREGTS, I., Onveiligheidsgevoelens en antisociaal gedrag. Een onderzoek naar de samenhang tussen de onveiligheidsgevoelens bij leerkrachten en het antisociaal gedrag bij leerlingen, Leuven, KUL, 2001, 304 p.

13



Tenslotte noem ik de JOP-monitor als onderzoek naar jongerengeweld in Vlaanderen. Deze jeugdmonitor peilt naar de leefomstandigheden, de leefwereld en het gedrag van jongeren in Vlaanderen.34 De eerste bevraging gebeurde tussen augustus 2005 en mei 2006 bij 2.503 Vlaamse jongeren tussen de 14 en 25 jaar. Er wordt in deze jeugdmonitor eveneens gepeild naar het delinquent gedrag van deze jongeren. Meer specifiek wordt bevraagd omtrent 6 gedragingen die relatief vaak voorkomen, namelijk: zwartrijden, vandalisme, geweld, drugsverkoop, wapendracht en diefstal.35 Onder andere volgende conclusies kunnen worden getrokken36: het grootste deel van het regelovertredend gedrag is leeftijdsgebonden met een piek op 18 jaar, waarna het sterk afneemt. Ten tweede komt men ook in dit onderzoek tot de conclusie dat jongens meer delicten plegen dan meisjes. Verder lijkt er een verband te bestaan tussen het niet goed verlopen van de schoolcarrière en het stellen van delinquent gedrag. Ook blijkt een actief uitgangsleven samen te hangen met een verhoogde kans op het stellen van delinquent gedrag. De JOP-monitor toont geen verband aan tussen delinquentie en wonen in een stad. Jongeren die buiten de stad opgroeien zouden zich niet minder delinquent gedragen dan stadsjongeren. Er is ook geen verband gevonden tussen de mate waarin ouders hun kinderen opvolgen en het stellen van grensoverschrijdend gedrag. Opvallend is ook dat vele jongeren zowel dader als slachtoffer blijken te zijn van delicten. Wie delinquent gedrag stelt, loopt dus ook een verhoogd risico op slachtofferschap.

Wegens gebrek aan vergelijkbare landelijke onderzoeken en/of longitudinale studies is het nog niet mogelijk om de vraag te beantwoorden of er zich vandaag de dag meer geweldsincidenten voordoen dan in het verleden. Wel lijkt het zo dat de problematiek van geweld op school meer in de belangstelling is gekomen, zowel in de media als in de scholen zelf.37 Ongeacht of er een toename van geweldsincidenten op school is of niet, is er toch wel 34

Jongeren in cijfers en letters. Bevindingen uit de JOP-monitor 1, VETTENBURG, N., ELCHARDUS, M. en WALGRAVE, L., (eds.), Leuven, LannooCampus, 2007, 262 p. 35

BURSSENS, D., ‘Onder, op en over de schreef. Jongeren en delinquentie.’ in Jongeren in cijfers en letters. Bevindingen uit de JOP-monitor 1, VETTENBURG, N., ELCHARDUS, M. en WALGRAVE, L., (eds.), Leuven, LannooCampus, 2007, 217. 36

Ibid., 217.

37


14



een evolutie naar meer fysiek leerlingengeweld merkbaar, maar verder onderzoek zal dit moeten uitwijzen.38

2.5. Aanpak van geweld op school. Volgens van der Meer moet men om geweld op school effectief aan te pakken, voldoen aan drie voorwaarden. Ten eerste moet men beschikken over een verklaringsmodel van geweld. 39 Het verklaringsmodel dat door van der Meer wordt gehanteerd onderscheidt drie algemene oorzaken. De eerste oorzaak van geweld op school is een verstoring van het evenwicht in een groep of in een klas. Dit kan leiden tot frustratie en die frustratie kan uiteindelijk leiden tot agressie. De tweede oorzaak van geweld op school noemt men de ‘manieren van omgang met elkaar’. Dit houdt in dat wanneer er niets wordt gedaan aan antipathie, dit kan leiden tot vooroordelen en discriminatie wat terug kan leiden tot frustratie en geweld. De derde en laatste oorzaak van geweld op school zijn de andere bronnen van agressie. Dit zijn de opvoeding en normen en waarden van ouders, opdracht van een autoriteit, groepsdruk, biologische factoren, voortdurende blootstelling aan agressieve media en tenslotte karaktereigenschappen zoals impulsiviteit, behoefte om anderen te domineren, weinig empathie voor slachtoffers, enz...40 Deze drie oorzaken zijn moeilijk te veranderen en kunnen slechts veranderd worden door middel van een verandering van attituden. Dit kan men bekomen middels het gebruik van drie strategieën41. De eerste strategie noemt men de machts- of dwangstrategie. Hierbij dwingt men het gewenst gedrag af door middel van geboden, verboden en straffen. De tweede strategie is de empirisch-rationele strategie waarbij men beroep doet op de ratio. Het probleem van deze strategie is dat mensen niet altijd even rationeel zijn en onderhevig zijn aan fysiologische en psychologische wetmatigheden. De laatste strategie betreft de normatief heropvoedende strategie. Deze probeert de aanwezige attituden te veranderen door andere of nieuwe normen bij te brengen en eventueel trainingen 38

VAN DER SYPE, K. en VAN ROOSBROECK, M., Geweld op scholen. Hoe het toenemende geweld veilig onderwijs bedreigt., Antwerpen, Unieboek BV, 2006, 74.

39


40

Ibid., 5-26.

41

Ibid., 29.

15



of hulp te geven bij het aannemen van die nieuwe normen. Een visuele weergave van dit verklaringsmodel vindt u in bijlage. Een tweede voorwaarde om geweld op school effectief aan te pakken is dat men zicht moet hebben op de wetmatigheden die bij geweld optreden. Eén van de wetmatigheden is de ‘samenzwering om te zwijgen’. Dit impliceert dat wanneer geweld gebruikt wordt in een groep of in een klas, alle personen in die groep of klas dat wel weten, maar dit aan niemand doorvertellen omdat ze bang zijn gestraft te worden voor hun klikken. Dit probleem kan men oplossen door leerlingen reeds op zeer jonge leeftijd duidelijk te maken dat klikken niet hoort, maar als er sprake is van geweld, je de plicht hebt om dit te melden aan een ouder of leerkracht of vertrouwenspersoon. Tenslotte is het noodzakelijk dat men geweld structureel aanpakt en niet door middel van een incidentenbeleid. De structurele aanpak die men in het boek van van der Meer voorstelt bestaat uit een aantal stappen42. De eerste stap bestaat uit het signaleren van het probleem. Vervolgens gaat men het geweld analyseren. Wat zijn de mogelijke oorzaken? Hiervoor kan men het eerder besproken verklaringsmodel gebruiken. Bij de derde stap gaat men een plan opstellen. Dit plan dient een aantal activiteiten te omvatten zoals het maken van een overzicht van de noodzakelijke interventies en het plan laten goedkeuren door de schooldirectie. Hierna moet het plan natuurlijk ook uitgevoerd worden. En tenslotte dient men de uitgevoerde activiteiten ook te evalueren. Hebben de activiteiten een positief effect opgeleverd of niet? Deze manier van aanpak, voorgesteld door van der Meer, is uiteraard niet de enige manier om geweld op school aan te pakken. Voor andere strategieën verwijs ik naar volgende literatuur: VAN ACKER, J., Probleemgedrag in de klas en agressie op school. Een praktische handleiding, RUIGROK, J. en HOORENS-MAAS, R., Naar een geweldloze school, BOLSIUS, R.G., Probleemgedrag. Wat doe je eraan? Een praktische handleiding voor leerkrachten en schoolleiders.

Minstens even belangrijk - naast de aanpak - is de preventie van geweld op school. Beter te voorkomen dan te genezen. Daarom schenk ik hier ook kort aandacht aan drie preventiemethodieken die zich onderscheiden naargelang de doelgroep van de preventie. We spreken hier over primaire, secundaire en tertiaire preventie. Deze zijn gericht op

42


16



respectievelijk algemene groepen, risicogroepen en problematische groepen. Het belang van dit onderscheid is dat elke groep een andere aanpak vereist.43

2.5.1. Primaire preventie. Primaire preventie is een algemene preventie met een grote reikwijdte omdat het zich richt op bepaalde doelgroepen, ook al is het niet zeker dat deze groepen in de toekomst gewelddadig gedrag zullen stellen44. Een voorbeeld van primaire preventie zijn bijvoorbeeld de talloze sensibiliseringscampagnes omtrent zinloos geweld.

2.5.2. Secundaire preventie. Bij secundaire preventie gaat het om personen of groepen die verondersteld worden meer kans te hebben om in de toekomst gewelddadig gedrag te stellen. Men kan de risicofactoren in kaart brengen en op deze manier de preventie afstemmen op de risicopersonen of risicogroepen.45 Van der Meer stelt dat het niet tijdig herkennen van risicoleerlingen kan leiden tot wraakgevoelens en wanhoop wat kan uitmonden in excessief, agressief gedrag.46

2.5.3. Tertiaire preventie. Hoe dient men te handelen wanneer er zich op school daadwerkelijk geweld voordoet? Tertiaire preventiemaatregelen richten zich op het feitelijk geweld dat moet worden aangepakt. Hierbij is het de bedoeling dat daders hun gedrag in de toekomst niet meer stellen. Deze maatregelen kunnen gaan van strafwerk tot repressieve maatregelen zoals van school sturen of gevangenisstraf. Voorbeelden van dergelijke maatregelen zijn de Time-out projecten waarbij de leerling gedurende een bepaalde periode uit de school gehaald wordt en apart begeleid wordt om hem uiteindelijk terug op de schoolbanken te krijgen. HERGO (herstelgericht groepsoverleg) is een methodiek om de relatie tussen de school en de leerling te herstellen. Het is een vorm van bemiddeling waarbij niet enkel dader en slachtoffer 43

RUIGROK, J. en HOORENS-MAAS, R., Naar een geweldloze school, Houten, EPN, 1999, 57-58.

44

VAN DER PLOEG, J.D., ‘Tot besluit’ in Geweld op school. Achtergronden, omvang, oorzaak, preventie en aanpak, VAN DER PLOEG, J.D. en MOOIJ, T., (eds.), Rotterdam, Lemniscaat, 1998, 223. 45

Ibid., 224.

46

VAN DER MEER, B., School en geweld. Oorzaken en aanpak, Assen, Van Gorcum, 2000, 49-62.

17



aanwezig zijn, maar ook hun vertrouwenspersonen en een moderator. Met deze methodiek tracht men een oplossing te vinden voor wat er gebeurd is. HERGO is vooral aangewezen bij geweld, waar er nood is aan herstel van de ene partij naar de andere partij toe.47 Uiteraard dient de school onmiddellijk op te treden bij geweld. Hierbij moeten volgende basiselementen in acht gehouden worden48: -

Het stoppen van het geweld.

-

Het verlenen van hulp aan het slachtoffer of slachtoffers.

-

Het verkrijgen van ondersteuning of assistentie.

-

Het aangeven van de dader bij de schoolleiding of eventueel indien nodig bij de politie.

2.6. Nieuwe uitdagingen voor de leerkrachten. 2.6.1. Wapens. Wapens zijn een nieuw probleem waar leerkrachten mee te maken krijgen. Leerlingen komen de dag van vandaag met allerlei soorten wapens naar school. Dit gaat van messen tot honkbalknuppels en in het ergste geval zelfs pistolen. Een enquêtestudie, verricht aan de KUL, concludeert dat 13% van de Belgische jongeren tussen 15 en 16 jaar een wapen op zak heeft. 11% van de onderzochte jongeren verklaren een vuurwapen bij zich te hebben.49 Waar deze wapens vandaan komen is vaak onduidelijk, maar eens het in de mode geraakt, slaagt iedereen die wil erin om er ook één te pakken te krijgen. De aanwezigheid van wapens op het schoolterrein zorgt ervoor dat het gevaar toeneemt dat er bij een ruzie (zware) gewonden vallen50. Zo gebeurt het vaak dat mensen in conflict een wapen gebruiken gewoon omdat het

47

X. (z.d.) ‘Informatie voor scholen’ in Antisociaal gedrag op school. Geweld, ongewenst seksueel gedrag en pesten [WWW]. Vlaamse Overheid: http://www.ond.vlaanderen.be/antisociaalgedrag/maatregelen/informatie_scholen.htm [03/06/2010] 48

VAN DER PLOEG, J.D., ‘Tot besluit’ in Geweld op school. Achtergronden, omvang, oorzaak, preventie en aanpak, VAN DER PLOEG, J.D. en MOOIJ, T., (eds.), Rotterdam, Lemniscaat, 1998, 225. 49

VAN DEN BERGHE, G. (z.d.) ‘Geweld op school’ in Serendib Gie van den Berghe [WWW]. Serendib: http://www.serendib.be/gievandenberghe/artikels/geweldopschool.htm [23/07/2010] 50

GUGGENBÜHL, A., Fascinerend geweld. Omgaan met agressie op school, Rotterdam, Lemniscaat, 1996, 7172.

18



er is. Indien het wapen er niet zou geweest zijn, zou het conflict veel minder zware gevolgen gehad hebben.

2.6.2. Culturele achtergronden. De multiculturele samenleving waarin we vandaag leven brengt met zich mee dat er verschillende ideeën bestaan over het dragen en gebruik van wapens. Deze ideeën kunnen met elkaar in strijd zijn. In onze Belgische scholen is het verboden om een mes op zak te hebben, maar in scholen in Zwitserland is het volstrekt normaal dat de jongens een zakmes bij zich hebben. Guggenbühl vertelt het verhaal van een jongen van Albanese afkomst die op een dag met een pistool naar school kwam. In de pauze haalde hij dat pistool te voorschijn en zwaaide ermee in het rond. Hij richtte het zelf op andere leerlingen. De leerlingen op het speelplein schrokken en werden bang. Een leraar die het voorval zag nam het wapen af en sprak de vader van de jongen aan omtrent dit gedrag. De vader reageerde echter verontwaardigd dat de leraar het pistool had weggenomen. Door dit te doen had de leraar, volgens de Albanese normen, de jongen beroofd van zijn mannelijkheid. In Albanië zou het heel normaal zijn dat jongens vanaf een bepaalde leeftijd een pistool dragen.51 Een ander voorbeeld is de groepsdynamiek die vooral leeft bij jongeren van Turkse afkomst. Dit kan ervoor zorgen dat conflicten niet individueel maar eerder collectief beslecht worden. Met alle gevolgen van dien wanneer er geweld aan te pas komt. Turken hechten ook veel belang aan eer, waardoor een aanval op die eer snel kan escaleren tot geweld.

2.6.3. Onschuldige meisjes? Het is algemeen bekend dat jongens gewelddadiger zouden zijn dan meisjes. Meisjes zijn minder geneigd om zich openlijk gewelddadig te gedragen. Maar ook vrouwelijk geweld komt voor, alleen komt dit vaak op een andere manier tot uiting. Vrouwelijke agressie is vaak directer en persoonlijker. Komt daarbij dat de tolerantiegrens bij meisjes vaak een stuk lager ligt dan bij jongens waardoor meisjes zich sneller bedreigd en aangevallen voelen.52

51


52

Ibid., 73-74.

19



2.6.4. De reacties van ouders. Wanneer hun kind gepest wordt, reageren ouders vaak heftig. School dient immers een plaats van kennis en positieve interactie te zijn. De ouders zoeken naar een verklaring voor het gebeurde en hebben vaak de indruk dat de fout bij de school ligt. De leerkrachten moeten consequenter en strenger zijn en de daders straffen, of het onderwijs is veel te streng en de kinderen hebben meer vrijheid en begrip nodig, het heeft te maken met de samenstelling van de klas, … Kortom, men eist dat de school ingrijpt. De school op zijn beurt zoekt de oorzaak van geweld vaak in externe factoren. Wanneer iedereen elkaar de schuld geeft (ouders, leerkrachten, school, media, …) komt men natuurlijk nooit aan het effectief aanpakken van het geweld.53

2.6.5. Het eigen geweld. Dit hangt grotendeels samen met de vorige uitdaging. We zien allemaal graag het beste in onszelf. Het is moeilijk om gewelddadige kanten van onszelf te erkennen maar men kan het geweld in scholen enkel terugdringen wanneer alle partijen actief participeren en men niet telkens de schuld bij de andere partij legt.54

2.6.6. Cybergeweld. Met de komst en populariteit van allerlei sociale netwerksites zoals Netlog, Facebook, Twitter, enz…kan er een nieuwe vorm van geweld ontstaan zoals bijvoorbeeld cyberpesten. Cyberpesten is een variant op pesten waarbij de pesters gebruik maken van de nieuwe generatie media die voorhanden is zoals internet en gsm om via deze weg hun slachtoffer geweld aan te doen.55

53


54

Ibid., 79-80.

55

DEBOUTTE, G., Pesten en geweld op school: Handreiking voor een daadkrachtig schoolbeleid, Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming, 2008, 197.

20



2.7. Besluit

De school is een instelling die niet op zichzelf staat, doch effectief deel uitmaakt van de samenleving. Dit betekent dat het onvermijdelijk is dat geweld - onder één of meerdere vormen - ook op school voorkomt. In dit hoofdstuk is vastgesteld dat het hele scala aan gedragingen die maatschappelijk als geweld worden bestempeld, zich eveneens voordoen op en rond het schoolterrein. Tussen leerlingen onderling, leerlingen tegen leerkrachten, leerlingen tegen ander schoolpersoneel maar niet te vergeten, ook omgekeerd, leerkrachten tegen leerlingen en tenslotte het schoolpersoneel tegen leerlingen. In overvloed zijn publicaties over de aanpak van geweld op school voorhanden. Men hoeft niet ver te zoeken naar handleidingen voor leerkrachten die gevuld zijn met strategieën voor een effectieve aanpak van geweld op school en/of in de klas. In dit hoofdstuk werd de aanpak besproken die Bob van der Meer voorstelt. Er is in Vlaanderen nood aan bijkomend onderzoek naar de aard en omvang van geweld op school. Op deze manier kan men op de verschillende beleidsniveaus tot een nog betere aanpak van dit fenomeen komen.56 Bij gebrek aan vergelijkend en/of longitudinaal onderzoek is het ook moeilijk om uitspraken te doen omtrent een toename of afname van geweld op school. Nochtans luidt het in de media dat er een duidelijke stijging op te merken valt. Zo schrijft De Morgen dat het aantal aangiften van geweldsdelicten op school gestegen is van 2.010 geweldsmisdrijven in 2000 tot 2.907 aangiften in 200857. Aangiften bij de politie zeggen natuurlijk niets over het reële aantal geweldsincidenten maar enkel over de aangiftebereidheid van de bevolking. Wel zijn er enkele nieuwe aspecten, die een uitdaging vormen voor de leerkrachten. Daarvan werden besproken: wapengebruik, culturele achtergronden, geweld door meisjes, de reacties van ouders, niet te vergeten het eigen geweld en tenslotte het cybergeweld. Is het geweld op school gestegen? Gedaald? Kan er vandaag de dag gesproken worden van “ergere” vormen van geweld op school? Hierover kan men tot op heden geen uitspraken doen. Maar toch wil ik tot slot wijzen op de cijfers van verzekeringsmaatschappij Ethias, waaruit blijkt dat het aantal 56


57

M.V.L. ( 08/03/2010) Geweld op school blijft stijgen [WWW] De Morgen: http://www.demorgen.be/dm/nl/1344/Onderwijs/article/detail/1076850/2010/03/08/Geweld-op-schoolblijft-stijgen.dhtml [23/03/2010]

21



leerkrachten die een speciale verzekering voor geweld op school hebben afgesloten fors gestegen is van ongeveer 10.000 in 199758 tot ongeveer 27.000 in 2007.59 Dit is bijna een verdrievoudiging over een periode van 10 jaar. De onderwijsvakbonden eisen zelfs dat het aangaan van een verzekering tegen geweld op school verplicht zou moeten worden.60 De reflectie die ik hierbij maak is of het niet de verzekeringsmaatschappijen zijn die graag een graantje zouden meepikken van de mediaheisa rond geweld op school? Onveiligheid is “big business”, zo is onder andere in de politiek reeds voldoende gebleken. Politici, beveiligingsondernemingen en verzekeringsmaatschappijen maken vaak gebruik van het klimaat van angst en onveiligheid om hun standpunten, producten of verzekeringen aan de man te kunnen brengen.

58

VAN DER SYPE, K. en VAN ROOSBROECK, M., Geweld op scholen. Hoe het toenemende geweld veilig onderwijs bedreigt., Antwerpen, Unieboek BV, 2006, 64.

59

D.M. (31/08/2007) 27.000 leraren hebben polis tegen geweld [WWW] De Morgen: http://www.demorgen.be/dm/nl/989/Binnenland/article/detail/37669/2007/08/31/27-000-leraren-hebbenpolis-tegen-geweld.dhtml [26/04/2010] 60

Zie ook Vr. en Antw., Vlaams Parlement, 2007-2008, 7 november 2007, 111 (vr. nr. 63 Martens).

22


Hoofdstuk 3: Onveiligheidsgevoelens.

Hoofdstuk 3: Onveiligheidsgevoelens. 3.1. Inleiding. In dit hoofdstuk wordt de focus gelegd op de onveiligheidsgevoelens. Logischerwijze beginnen we dan ook met de bespreking en afbakening van dit concept, waar een aantal specifieke, van elkaar te onderscheiden begrippen aan verbonden zijn. Hierna bekijken we hoe onveiligheidsgevoelens worden gemeten en de problemen die ermee gepaard gaan en nadien worden enkele onderzoeken besproken die peilen naar onveiligheidsgevoelens. Factoren die een invloed hebben op het gevoel van onveiligheid kunnen vanuit twee invalshoeken worden bekeken, namelijk vanuit een rationalistisch en vanuit een symbolisch paradigma. Deze twee paradigma’s worden eveneens besproken in dit hoofdstuk waarna we overgaan tot de bespreken van de factoren zelf. Wanneer men deze factoren in acht neemt, komt men tot enkele verklaringsmodellen van onveiligheidsgevoelens, dewelke uiteraard ook behandeld zullen worden. Vervolgens zien we dat er enkele niet weg te wuiven gevolgen verbonden zijn aan het gevoel van onveiligheid en besluiten doen we met een terugblik op de inhoud van dit hoofdstuk.

3.2. Het concept “onveiligheidsgevoel”. Het is perfect mogelijk dat een persoon zich ernstig zorgen maakt over het algemene criminaliteitsprobleem, maar helemaal niet angstig is om zelf het slachtoffer te worden van criminaliteit. Deze twee concepten, “bezorgdheid” en “angst”, zijn hier reacties op criminaliteit maar staan, althans gedeeltelijk, los van elkaar. Zij die het meest bezorgd zijn over het criminaliteitsprobleem hebben niet noodzakelijk meer angst om slachtoffer te worden van criminaliteit.61 Er dient aldus een onderscheid gemaakt te worden tussen de concepten “bezorgdheid over criminaliteit” en het concept “angst voor criminaliteit”.

61

PLEYSIER, S., VERVAEKE, G. en GOETHALS, J., ‘ Het ‘onveiligheidsgevoel’ onderzocht. Groeipijnen van een onderzoekstraditie in wording.’ in Criminologie in actie, BEYENS, K., GOETHALS, J., PONSAERS, P. en VERVAEKE, G., (eds.), Brussel, Uitgeverij Politeia nv, 2002, 189-207.

23



Hierbij komt nog een derde concept dat van belang is wanneer we het hebben over onveiligheidsgevoelens, namelijk het concept “subjectief victimisatierisico”.62 Het onderscheid tussen deze concepten is van belang omdat ze verschillende gedragsconsequenties met zich meebrengen en dus beleidsmatig op een andere manier dienen aangepakt te worden.63 Laten we deze drie begrippen kort nader bekijken. Bij bezorgdheid over criminaliteit gaat het om de mate waarin men criminaliteit als een belangrijk sociaal probleem beschouwt. Hierin kunnen 3 componenten onderscheiden worden. Vooreerst is er de perceptie van de omvang, de aard en de ontwikkeling van de criminaliteit, dit noemt men de cognitieve component. Daarnaast is er de normatieve component. Dit is de mate waarin men de voorgenoemde gepercipieerde omvang, aard en ontwikkeling al dan niet alarmerend beschouwt of negatief inschat voor de eigen veiligheid. Tenslotte zijn er nog de gedragsgevolgen die men aan de eigen perceptie van criminaliteit verbindt, het zogenaamde connatieve component.64 Wat angst voor criminaliteit betreft gaat het om de angst om zelf slachtoffer te worden van criminaliteit. Hierbij kan, naast de drie voorgenoemde componenten, nog een vierde component onderscheiden worden, het emotionele component, de gevoelens van angst of vrees. Die angst of vrees maakt angst voor criminaliteit ondraaglijker dan bezorgdheid. Dit component zet aan tot beslissingen die iemands gedragsmogelijkheden sterk kan beperken en de kwaliteit van het eigen bestaan zwaar kan aantasten.65 Het derde en laatste concept, het subjectief victimisatierisico, verwijst naar de ingeschatte kans slachtoffer te worden van criminaliteit. Het gaat om een cognitieve berekening van het risico voor zichzelf of anderen om het slachtoffer te worden van criminaliteit.66

62


PUTTAERT, M., ‘”Bang voor donkere plekjes.” Angst en bezorgdheid over criminaliteit’, Welzijnswerk Kroniek, 1992, 7. 64


Ibid., 61-62.

66

Ibid., 61-62.

24



3.3. Het meten van onveiligheidsgevoelens. Het zal duidelijk worden dat er een ellenlange lijst op te sommen valt met namen van onderzoekers die rond het thema “onveiligheidsgevoelens” reeds onderzoek hebben gedaan. Maar het valt op dat er geen eensgezindheid bestaat over het verband tussen de verschillende factoren en onveiligheidsgevoelens. Hoe kan dit ook anders wanneer er onderzoek gedaan wordt naar een subjectief gevoel waar vele personen een andere invulling aan geven of die op verschillende manieren tot uiting kan komen? Daar begint het probleem al. Hoe peilen we naar dit gevoel van onveiligheid? Hoe meten we een concept zoals onveiligheidsgevoelens? Hierover bestaat er geen consensus.

Oorspronkelijk

werden

onveiligheidsgevoelens

enkel

in

verband

gebracht

met

criminaliteitscijfers. Ondertussen heeft onderzoek uitgewezen dat dit gevoel van onveiligheid ook met vele andere factoren in verband staat. De onderzoekstraditie naar onveiligheidsgevoelens zoals we die nu kennen is 20 à 30 jaar geleden ontstaan. De hypothese toen was dat angst niet noodzakelijk een reflectie is van de prevalentie van criminaliteit, maar eerder een reflectie is van de kans op slachtofferschap. Analyses van de slachtofferenquêtes die sinds eind 1960 vanuit de Verenigde Staten overgewaaid zijn naar Europa tonen aan dat onveiligheidsgevoelens en de angst voor slachtofferschap veel meer verspreid waren bij de bevolking dan de criminaliteit zelf.67 De publieke opinie die schreeuwt om meer politie op straat of een hardere, meer repressieve aanpak is dus eerder een gevolg van de subjectieve onveiligheidsgevoelens dan de echte objectieve veiligheid.68 Ook de vaststelling dat sociale factoren zoals gender en leeftijd een grotere rol spelen bij onveiligheidsgevoelens dan misdaadcijfers heeft de onderzoekstraditie gestuurd in de richting zoals we ze nu kennen.69

67

COPS, D., ‘Onveiligheidsgevoelens van jongeren onderzocht.’ in Jongeren binnenstebuiten. Thema’s uit het jongerenleven onderzocht., VETTENBURG, N., DEKLERCK, J. en SIONGERS, J., (eds.), Leuven, Acco, 2009, 78. 68

LISSENBERG, E., ‘ Het meten van criminaliteit.’ in Tegen de Regels IV. Een inleiding in de criminologie., LISSENBERG, E., VAN RULLER, S. en VAN SWAANINGEN, R., (eds.), Nijmegen, Ars Aequi Libri, 2001, 73.

69

ELCHARDUS, M., DE GROOF, S. en SMITS, W., Onveiligheidsgevoelens – een literatuurstudie. Studie uitgevoerd in opdracht van de Koning Boudewijnstichting, Vrije Universiteit Brussel, 2003, 13.

25



Bij de Angelsaksische onderzoekers werd de aandacht vooral beperkt tot misdaad en slachtofferschap. Een verklaring hiervoor is dat de Engelse taal geen woord of uitdrukking heeft voor het concept “onveiligheidsgevoelens” en men dus gebruik moet maken van de term “fear of crime” waardoor onveiligheidsgevoelens niet gemakkelijk te zien zijn los van criminaliteit. Vandaag de dag is er nog steeds een spanningsveld te merken tussen onderzoek naar “angst voor criminaliteit” enerzijds en onderzoek naar meer algemene gevoelens van angst en ongenoegen anderzijds.70

Omdat misdaadcijfers en – statistieken vaak zeer onvolledig zijn, wordt bij onderzoek naar de angst

voor

criminaliteit

dikwijls

gebruik

gemaakt

van

slachtofferenquêtes.

De

Veiligheidsmonitor is een voorbeeld van zo een grootschalige enquête waarbij onveiligheidsgevoelens en criminaliteitsgegevens in kaart worden gebracht, los van de gerechtelijke statistieken. De Veiligheidsmonitor is een telefonische enquête dat tweejaarlijks gerealiseerd wordt en georganiseerd wordt door de nationale gegevensbank van de federale politie. De steekproef bestaat uit 12.000 willekeurig geselecteerde respondenten uit 73 gemeenten.71 Naast de Veiligheidsmonitor kunnen we ook de SCV-survey noemen als onderzoek waarbij gepeild wordt naar onveiligheidsgevoelens. Deze survey wordt sinds 1996 jaarlijks uitgevoerd en peilt naar waarden en overtuigingen van Vlamingen met betrekking tot allerlei maatschappelijke thema’s.72 In de SCV-survey van 2002 meent 77.1% van de Vlamingen dat “de straten de laatste 10 jaar onveiliger zijn geworden” en 61.2% is van mening dat “een alarmsysteem in deze tijd geen overbodige luxe is”.73 Daarentegen voelt, volgens de Veiligheidsmonitor van 2002, 68% van de Vlaamse bevolking zich “zelden of nooit onveilig”. Hoe komt het dat deze twee grootschalige studies, die 70

ELCHARDUS, M., DE GROOF, S. en SMITS, W., Onveiligheidsgevoelens – een literatuurstudie. Studie uitgevoerd in opdracht van de Koning Boudewijnstichting, Vrije Universiteit Brussel, 2003 , 5. 71

ALBERS, C. en TELLER, M., Luisteren naar mensen over onveiligheid. Algemeen verslag over onveiligheidsgevoelens., Brussel, Koning Boudewijnstichting, 2006, 15.

72

X (z.d.) SVR - SCV-survey [WWW]. Studiedienst van de Vlaamse Regering: http://www4.vlaanderen.be/dar/svr/Enquetes/Pages/Enquetes.aspx [13/04/10] 73

PLEYSIER, S., WYSEUR, L., VERVAEKE, G. en GOETHALS, J., ‘ Het onveiligheidsgevoel geëvalueerd. Criminaliteit als goede leermeester of slechte raadgever?’, Samenleving en Politiek, 2003, 32.

26



pretenderen representatief te zijn voor de hele bevolking, twee verschillende resultaten opleveren? Het antwoord schuilt hem in het concept ‘onveiligheidsgevoelens’ zelf. Zoals ik al eerder heb vermeld bestaan onveiligheidsgevoelens uit een aantal componenten, met name een cognitieve component, een normatieve component, een connatieve component en ten slotte ook een emotionele component. Afhankelijk van naar welke componenten onderzoeken peilen, kunnen de resultaten tussen de onderzoeken verschillen. Ook Greve (1998)74 kwam tot die conclusie wanneer hij in een studie aantoonde dat het onveiligheidsgevoel toeneemt met de leeftijd, maar dit enkel wanneer de meting zich concentreerde op het connatieve, het gedragsmatige component van het onveiligheidsgevoel. Wanneer er gepeild wordt naar het cognitieve en emotionele component voelen ouderen zich helemaal niet onveiliger dan jongeren.75 De SCV-survey en de Veiligheidsmonitor peilden beiden naar het onveiligheidsgevoel, maar hadden het beiden over een ander component van het onveiligheidsgevoel.

Niet enkel wat bevraagd wordt kan verschillen in resultaten geven, ook de manier waarop bevraagd wordt is van belang. Bij bevraging naar onveiligheidsgevoelens hebben vele onderzoekers zich laten inspireren door de Amerikaanse National Crime Survey. In deze survey, die op regelmatige basis wordt herhaald, meet men het gevoel van onveiligheid aan de hand van de vraag: “ How safe do you feel or would you feel being out alone in your neighborhood at night?”. Op deze manier van meten en op deze vraagstelling zijn een aantal kritieken te noemen. Ten eerste heeft de manier van meten waarbij gebruik gemaakt wordt van één uitspraak het nadeel dat de antwoorden beïnvloed kunnen worden door de zinsconstructie, de woordkeuze en formulering van die uitspraak. Verder kan men opmerken dat het woord “crime” helemaal niet vermeld wordt. Naar welk object van angst wordt er dan gepeild? Van wat heeft men schrik? Ook wat betreft de verwijzing naar “neighborhood” is niet zonder kritiek aangezien “de buurt” niet voor iedereen dezelfde betekenis heeft. De vraag peilt ook enkel naar het onveiligheidsgevoel dat men ’s nachts op straat heeft dus wat met andere onveiligheidsgevoelens bijvoorbeeld overdag, op het werk of in je eigen huis? Er dient 74

GREVE, W., ‘Fear of crime among the elderly: foresight, not fright.’, International Review of Victimology, 1998, 277-309.

75


27



ook opgemerkt te worden dat er toch wel een groot verschil is tussen “feel” of “would feel”, “voel je je” of “zou je je voelen”. Tenslotte wordt er niet echt gepeild naar angst, maar naar de perceptie van het risico op slachtofferschap.76

De onderzoeksresultaten van empirisch onderzoek worden dus in sterke mate bepaald door de wijze waarop men het concept invult en hoe men het concept gaat meten.77 Een concept zoals het onveiligheidsgevoel, waarbij zoveel invullingen aan te geven zijn, maakt het geen gemakkelijke opdracht om tot eenduidige resultaten te komen.

3.4. Het rationalistisch en symbolisch paradigma. Men

onderscheidt

bij

het

bestuderen

van

onveiligheidsgevoelens

twee

grote

onderzoekstradities, namelijk het rationalistisch paradigma en het symbolisch paradigma.

Het rationalistisch paradigma stelt dat mensen een rationele en correcte inschatting kunnen maken wat betreft hun risico op slachtofferschap en de gevolgen ervan. In het licht van deze onderzoekstraditie weerspiegelen onveiligheidsgevoelens dus het risico op slachtofferschap, de ernst van de gevolgen van het slachtofferschap en de mate waarin het individu machteloos staat tegenover de risico’s.78 Zo is de stelling dat bepaalde bevolkingsgroepen zich kwetsbaarder voelen voor de gevolgen van slachtofferschap, en dus meer angst en een hoge mate van onveiligheidsgevoelens vertonen een verklaringsmodel vanuit het rationalistisch paradigma. Het symbolisch paradigma gaat ervan uit dat onveiligheidsgevoelens niet noodzakelijk het gevolg hoeven te zijn van het gepercipieerde risico op slachtofferschap, maar dat het onveiligheidsgevoel aangewakkerd wordt door de interpretatie die het individu heeft over de

76

ELCHARDUS, M., DE GROOF, S. en SMITS, W., Onveiligheidsgevoelens – een literatuurstudie. Studie uitgevoerd in opdracht van de Koning Boudewijnstichting, Vrije Universiteit Brussel, 2003, 6-7. 77

PLEYSIER, S., WYSEUR, L., VERVAEKE, G. en GOETHALS, J., ‘ Het onveiligheidsgevoel geëvalueerd. Criminaliteit als goede leermeester of slechte raadgever?’, Samenleving en Politiek, 2003, 33. 78

DE BRUYN, D., De magistraat aan het woord: een verkennend onderzoek naar de opvattingen van magistraten over hun functioneren in justitie en samenleving., Antwerpen-Apeldoorn, Maklu, 2006, 41-42.

28



werkelijkheid. Die interpretatie kan beïnvloed worden door slachtofferervaringen, de (massa)media, kennissen, …79 In deze onderzoekstraditie past het idee dat onveiligheidsgevoelens een vertaling zijn van bredere gevoelens van maatschappelijk ongenoegen en maatschappelijke onzekerheden die inherent verbonden zijn met de huidige, steeds veranderende samenleving. Personen die niet mee kunnen met de veranderlijke samenleving kunnen te maken krijgen met een gevoel van onzekerheid. Dit gevoel kan evolueren in een angstgevoel.80

3.5. Factoren die met onveiligheidsgevoelens samenhangen. De factoren die onveiligheidsgevoelens beïnvloeden, versterken of reduceren kunnen in 5 groepen

onderverdeeld

worden.

Zo

zijn

er

de

individuele

kenmerken,

de

criminaliteitsgerelateerde factoren, het subjectief victimisatierisico en gepercipieerde ernst, de buurtkenmerken en tenslotte de onwelzijns- en onzekerheidsgevoelens. Het verband tussen deze factoren en angst is niet deterministisch. De genoemde factoren leiden niet noodzakelijkerwijs tot een verhoging van angst voor criminaliteit, de persoonlijke kenmerken spelen hier een grote rol in.81

3.5.1. Individuele kenmerken.

De individuele kenmerken die samenhangen met onveiligheidsgevoelens zijn geslacht, leeftijd, etniciteit en maatschappelijke kwetsbaarheid82. De eerste onderzoeken die zich

79

ELCHARDUS, M., DE GROOF, S. en SMITS, W., Onveiligheidsgevoelens – een literatuurstudie. Studie uitgevoerd in opdracht van de Koning Boudewijnstichting, Vrije Universiteit Brussel, 2003, 15. 80

DEPREEUW, W., ‘Hoe onveilig zijn onzekerheidsgevoelens?’, Welzijnswerk Kroniek, 1992, 32-36.

81

WINKEL, F.W. en VAN DER WURFF, A., Angst voor criminaliteit. Theorie, onderzoek, interventie., Amsterdam, Swets & Zeitlinger, 1990, 20. 82

VETTENBURG, N. en HUYBREGTS, I., Onveiligheidsgevoelens en antisociaal gedrag. Een onderzoek naar de samenhang tussen de onveiligheidsgevoelens bij leerkrachten en het antisociaal gedrag bij leerlingen, Leuven, KUL, 2001, 66-67.

29



toespitsten op angst voor criminaliteit toonden aan dat vrouwen en ouderen systematisch in alle westerse landen hogere angstscores vertoonden dan mannen en jongeren.83

Onderzoek toont aan dat vrouwen significant meer angst voor criminaliteit vertonen dan mannen. Oorspronkelijk werd deze hogere mate van angst bij vrouwen verklaard door het feit dat in onze cultuur vrouwen meer toegelaten zijn om voor hun gevoelens uit te komen dan mannen.84 Deze grotere angst blijkt meer uitgesproken voor seksuele delicten dan voor andere delicten.85 Ter illustratie noemen we hier het onderzoek van Goodey (1995)86 waarbij 663 studenten van een school in het noorden van Engeland werden bevraagd omtrent gender socialisatie en het ontwikkelingsproces van angst doorheen de adolescentie. Goodey kwam tot de vaststelling dat meisjes van 14 jaar beduidend meer angstig zijn (80%) dan de jongens op die leeftijd (41.2%).87 In de bestaande literatuur wordt doorgaans drie verklaringen gegeven voor de hogere mate van onveiligheidsgevoelens bij vrouwen. Een eerste verklaring bestaat erin dat vrouwen de risico’s op slachtofferschap en de gevolgen ervan hoger inschatten. De hypothese stelt aldus dat vrouwen een hogere (fysieke) kwetsbaarheid vertonen en het gevoel hebben zich niet voldoende te kunnen verdedigen wanneer dat nodig zou zijn88. Doch dit is slechts een hypothese aangezien er niet voldoende onderzoek is gebeurd naar het feit of vrouwen meer onveiligheidsgevoelens vertonen door hun kwetsbaarheid.

83

LISSENBERG, E., ‘ Het meten van criminaliteit.’ in Tegen de Regels IV. Een inleiding in de criminologie., LISSENBERG, E., VAN RULLER, S. en VAN SWAANINGEN, R., (eds.), Nijmegen, Ars Aequi Libri, 2001, 73.

84

COZIJN, C. en VAN DIJK, J.J.M., Onrustgevoelens in Nederland, Den Haag, WODC, Ministerie van Justitie, 1976.

85


GOODEY, J, ‘Fear of crime: children and gendered socialization’ in Gender and crime, DOBASH, R.E., DOBASH, R.P. en NOAKS, L., (eds.), Cardiff, University of Wales Press, 1995, 295-313.

87

NOAKS, J. en NOAKS, L., ‘Violence in school: risk, safety and fear of crime.’, Educational Psychology in Practice, 2000, 70. 88

WARR, M., ‘Fear of victimization: why are women and the elderly more afraid?’, Social Sciences Quarterly, 1984, 681-702.

30



Een tweede verklaring voor het feit dat vrouwen angstiger zouden zijn dan mannen, ligt hem in het feit dat vrouwen vaak te kampen hebben met geweldplegingen door bekenden ( dit komt dus minder vaak in officiële statistieken voor) en seksuele intimidaties. Uit een studie van Stanko (1988)89 blijkt dat vrouwen die te maken hebben met interpersoonlijk geweld door bekenden een hogere angst vertonen voor andere misdrijven. Hiernaast is er volgens onder andere Scott (2003)90 ook een verhogend effect van de mannelijke seksuele intimidaties op angstgevoelens bij vrouwen. De laatste verklaring die men geeft, wordt onder andere verdedigd door Hollander (2001)91. Zij stelt namelijk dat de grotere angst voor criminaliteit bij vrouwen een gevolg zijn van maatschappelijk opgelegde genderrollen. Zo worden vrouwen traditioneel gezien als kwetsbaar en mannen als brutaal. Vrouwen dienen beschermd te worden, mannen dienen te beschermen. Deze cultureel gebonden gendersocialisatie wordt niet enkel meegegeven bij de opvoeding, maar ook door de media waar vrouwen en ook ouderen vaak afgebeeld worden als weerloze slachtoffers.

Wat betreft de samenhang van leeftijd met onveiligheidsgevoelens, levert onderzoek een minder eenduidig beeld op. Een onderscheid kan gemaakt worden tussen oudere en meer recente studies. Oudere studies kwamen doorgaans tot de vaststelling dat ouderen meer onveiligheidsgevoelens hadden. Lindquist en Duke (1982) spreken in dit verband van een “victimization-crime paradox” aangezien zij tot de vaststelling komen dat ouderen inderdaad een hoge angst voor criminaliteit vertonen, ondanks het feit dat de kans op slachtofferschap in deze leeftijdscategorie vrij laag blijkt te zijn.92 Deze paradox gaat tevens op voor vrouwen.

89

STANKO, E.A., ‘Fear of crime and the myth of the safe home: a feminist critique of criminology.’ in Feminist perspectives on wife abuse, YLLÖ, K. en BOGRAD, M., (eds.), Newbury Park, Sage Publications, 1988, 75-88. 90

SCOTT, H., ‘Stranger danger: explaining women's fear of crime’, Western Criminology Review, 2003, 203-214.

91

HOLLANDER, J.A., ‘Vulnerability and Dangerousness: The Construction of Gender through Conversation about Violence.’, Gender and Society, 2001, 83-109. 92

LINDQUIST, M.P. en DUKE, J.M., ‘ The elderly victim at risk: explaining the fear-victimization paradox’, Criminology, 1982, 115-126.

31


Recenter

onderzoek


suggereert

dat

de

positieve

samenhang

tussen

leeftijd

en

onveiligheidsgevoelens beperkt, te verwaarlozen, delictgebonden of afhankelijk is van andere factoren zoals een laag inkomen, alleen leven en gezondheidsproblemen.93 Het verschil in onderzoeksresultaten kan gedeeltelijk verklaard worden door de manier waarop de vraagstelling is gebeurd in de onderzoeken. Zo is het opvallend dat wanneer er gepeild wordt naar onveiligheidsgevoelens aan de hand van specifieke types van misdaad in de plaats van slechts één indicator (angst), men vaak kan concluderen dat het de jongere leeftijdscategorieën zijn die meer onveiligheidsgevoelens vertonen.94 Hoe het ook moge wezen, zelfs al zouden ouderen niet angstiger zijn dan jongeren, het valt niet te betwisten dat de gevolgen van slachtofferschap vaak traumatischer zijn voor ouderen omdat deze groep vaak te maken heeft met een gedaalde financiële status, een dalende fysieke gezondheid en een groter gevoel van kwetsbaarheid.95

Ook de bevindingen wat betreft de samenhang tussen onveiligheidsgevoelens en maatschappelijke kwetsbaarheid zijn weinig consistent te noemen. Oudere studies kwamen tot de conclusie dat laaggeschoolde mensen uit de laagste beroeps- of inkomenscategorieën en mensen uit achtergestelde buurten meer angst vertonen om het slachtoffer te worden van criminaliteit dan hooggeschoolden, mensen uit hogere beroeps- of inkomenscategorieën en uit welgestelde buurten. Recent onderzoek spreekt dit tegen.96 Wanneer men het verband tussen onveiligheidsgevoelens en de socio-economische status bekijken, vinden we zowel verklaringen vanuit de rationalistische benadering, als verklaringen vanuit de symbolische benadering. De rationalistische benadering legt de focus op de hulpbronnen, of eerder gezegd, het gebrek aan hulpbronnen. Kansarme mensen zouden

93


LAGRANGE, R.L. en FERRARO, K.F., ‘The elderly’s fear of crime: a critical examination of the research’, Research on Aging, 1987, 385-386. 95

WILTZ, C.J., ‘ Fear of Crime, Criminal Victimization and Elderly Blacks’, Phylon, 1982, 283-294.

96

VETTENBURG, N. en HUYBREGTS, I., Onveiligheidsgevoelens en antisociaal gedrag. Een onderzoek naar de samenhang tussen de onveiligheidsgevoelens bij leerkrachten en het antisociaal gedrag bij leerlingen, Leuven, KUL, 2001, 66-67.

32



hogere onveiligheidsgevoelens hebben omdat ze vanuit hun maatschappelijke kwetsbare positie meer bloot staan aan gevaar en zich daar minder goed kunnen tegen beveiligen of zich minder goed kunnen laten verzekeren of verzorgen, enz…97 Vanuit dit standpunt gaat de voorgenoemde “victimization-crime paradox”, of de door onder andere Hale (1996) genaamde “paradox of fear” natuurlijk niet op aangezien uit het voorgaande blijkt dat personen uit lagere inkomensklassen inderdaad angstiger zijn voor criminaliteit en er ook statistisch gezien het meest slachtoffer van worden.98 De auteurs die aanhangers zijn van de symbolische benadering ontkennen niet dat kwetsbare groepen een gebrek hebben aan hulpbronnen maar voegen nog een ander aspect toe aan de verklaring van een hogere angst voor criminaliteit bij deze groepen, namelijk de maatschappelijke onzekerheid die deze personen ervaren. Gevoelens van onzekerheid kunnen namelijk een effect hebben op het onveiligheidsgevoel die personen ervaren.99

Over de samenhang tussen etniciteit en onveiligheidsgevoelens zijn er veel onderzoeken te vinden, vooral in de Amerikaanse literatuur. Maar zoals bij nagenoeg alle factoren in verband met onveiligheidsgevoelens, vindt men hier eveneens weinig consensus omtrent de resultaten. Er zijn onderzoekers die tot de vaststelling kwamen dat er een verband is in de zin dat etnische minderheden angstiger waren om het slachtoffer te worden van criminaliteit. Andere onderzoeken tonen aan dat dit verband te verwaarlozen is.100 Zo kwam Box tot de vaststelling dat blanke bewoners van binnenwijken en steden angstiger zijn dan de zwarte bewoners, maar blanke bewoners van andere wijken minder angstig zijn dat de zwarte bewoners.101

97

PANTAZIS, C., ‘'Fear of crime’: vulnerability and poverty. Evidence from the British crime survey.’, British Journal of Criminology, 2000, 414-436. 98

HALE, C., ‘Fear of crime: a review of the literature.’, International Review of Victimology, 1996, 79-150.

99

Infra

100


BOX, S., HALE, C. en ANDREWS, G., ‘Explaining fear of crime’, British Journal of Criminology, 1988, 341.

33



3.5.2. Criminaliteitsgerelateerde factoren.

Hierbij gaat het om het objectief victimisatierisico, het rechtstreeks slachtofferschap en indirecte slachtofferervaringen.

Zij die objectief gezien het hoogste risico lopen om slachtoffer te worden van criminaliteit, zouden ook meer onveiligheidsgevoelens vertonen. Deze veronderstelling leeft vooral bij de publieke opinie, doch ze geldt niet voor de bevolking in het algemeen. Zo blijken vrouwen en ouderen de meeste angst voor slachtofferschap te vertonen, terwijl het vooral mannen en jongeren zijn die het slachtoffer worden van criminaliteit.102 Wat

betreft

het

rechtstreeks

slachtofferschap

zou

men

kunnen

verwachten

dat

slachtofferschap de angst voor criminaliteit vergroot. Doch wordt dit niet steeds bevestigd binnen de bestaande literatuur. De samenhang tussen beide factoren (slachtofferschap en onveiligheidsgevoelens) blijkt minder sterk te zijn dan men zou verwachten. Het verband blijkt afhankelijk te zijn van de aard en gepercipieerde ernst van het misdrijf waarvan men slachtoffer werd.103 Als illustratie van het feit dat de bestaande literatuur niet tot een consensus komt over het verband tussen rechtstreeks slachtofferschap en onveiligheidsgevoelens verwijs ik naar Sparks, Genn en Dodd (1977)104. Deze onderzoekers komen zelfs tot een geheel tegengesteld verband dan wat men op het eerste zicht zou verwachten. Hun hypothese stelt dat individuen vaak het ergste vrezen alvorens het slachtoffer te zijn geworden van een misdrijf, maar wanneer ze achteraf het slachtoffer worden en er relatief ongehavend vanaf zijn gekomen, hun angst voor criminaliteit kan afnemen. Er lijkt nog een derde mogelijkheid te zijn naast het eenzijdig verband (slachtofferschap leidt tot meer angst voor criminaliteit) en een omgekeerd verband (slachtofferschap leidt tot een 102


PLEYSIER, S., VERVAEKE, G. en GOETHALS, J., ‘ Het ‘onveiligheidsgevoel’ onderzocht. Groeipijnen van een onderzoekstraditie in wording.’ in Criminologie in actie, BEYENS, K., GOETHALS, J., PONSAERS, P. en VERVAEKE, G., (eds.), Brussel, Uitgeverij Politeia nv, 189-207. 104

SPARKS R.F., GENN, H. en DODD, D.J., Surveying victims: a study of the measurement of criminal victimization, perceptions of crime and attitudes to criminal justice, Chicester, Wiley, 1977, 276 p.

34



verminderde angst). Het is namelijk ook mogelijk dat er sprake is van een wederzijds of wederkerig verband105. Wanneer iemand het slachtoffer wordt van een misdrijf, kan het zijn dat het gedrag aangepast wordt in functie van angst voor criminaliteit. Zo wordt de blootstelling aan risicosituaties verminderd, waardoor de (perceptie van de) kans dat men opnieuw het slachtoffer van een misdrijf wordt verminderd. Bij deze laatste hypothese dient echter de opmerking gemaakt te worden dat statistieken aantonen dat de kans op herhaald slachtofferschap toch vrij groot is.

Wanneer we vanuit psychologische invalshoek gaan kijken naar het effect van slachtofferschap op angst voor criminaliteit, dan stelt men dat een veelheid van factoren de aard, intensiteit en duur van angstreacties na slachtofferschap bepalen. De angstreactie wordt via een proces van schokverwerking gekoppeld aan 3 determinanten106: 1. De victimisatiekenmerken: dit zijn de kenmerken van het misdrijf waarvan men slachtoffer werd. 2. De previctimisatiekenmerken: dit zijn de kenmerken die draaien rond de persoon van het slachtoffer, zijn of haar omgeving en zijn of haar relatie tot die omgeving. 3. De postvictimisatiekenmerken: dit houdt de reacties van derden op het slachtofferschap in.

Een ander aspect dat van belang is wanneer we kijken naar de angstreactie op slachtofferschap is de cognitieve kant van de verwerking. Welke betekenis hecht het slachtoffer aan het gebeurde?107 Wanneer men het slachtoffer wordt van een misdrijf worden een aantal opvattingen omver geworpen. Vooreerst wordt het geloof in de persoonlijke onkwetsbaarheid, het geloof dat men zelf geen slachtoffer zal worden, tenietgedaan. Ten tweede wordt het idee dat de dagelijkse werkelijkheid begrijpelijk is, betekenis en zin heeft, en vooral voorspelbaar en beheersbaar is grondig aangetast. Ten slotte wordt de opvatting dat men waardevol is ook geweld aangedaan. Wanneer deze opvattingen na een gebeurtenis in

105

SKOGAN, W.S., ‘The impact of victimization on fear’, Crime and Delinquency, 1987, 138.

106


Ibid., 29.

35



vraag worden gesteld, dan heeft dit een cognitieve verwarring tot gevolg. Deze verwarring vormt een voedingsbodem voor angstgevoelens. Onderzoek naar indirecte slachtofferervaringen stellen over het algemeen dat deze de onveiligheidsgevoelens versterken. Dit wil zeggen dat niet zozeer het slachtoffer worden van een delict, maar vooral er horen over vertellen door een kennis of er kennis van nemen via de media angstgevoelens vergroten.108 Omdat criminaliteit één van de vele onderwerpen is waar een doorsnee individu weinig ervaring mee heeft, zal dit individu zich bij zijn meningsvorming en gedrag moeten baseren op indirecte informatie. Massamedia en de ervaring van anderen zijn twee zeer belangrijke bronnen van informatie hiervoor.109 Men dient deze bronnen van informatie ook niet ver te zoeken. Dagelijks dringen de vele mediaberichten over onder andere criminaliteit onze huiskamers binnen.

Om het verband tussen angst voor criminaliteit en de media in kaart te brengen dient men een onderscheid te maken tussen een aantal soorten media. Niet alle media die berichten over criminaliteit brengen een verhoging van onveiligheidsgevoelens met zich mee. Zo is gebleken uit onderzoek van Skogan en Maxfield (1980)110 dat angst voor criminaliteit niet gerelateerd is aan het kijken naar het journaal. Ook het kijken naar misdaadseries blijkt niet in verband te staan met angst om het slachtoffer te worden van criminaliteit111. Volgens Winkel en van der Wurff (1990)112 is er wel een positieve relatie tussen het lezen van artikelen over criminaliteit en angst om slachtoffer te worden van een misdrijf. Hier dient wel opgemerkt te worden dat men het hier in de literatuur niet over eens is. Het zijn vooral

108



SKOGAN, W.G. en MAXFIELD, M.G., Coping with crime: victimization, fear and reactions to crime in three American cities, Volume I, Northwestern University, Center for urban affairs, 1980, 435 p. 111


Ibid., 310 p.

36



programma’s met actualiteitsrubrieken en programma’s die specifiek informatie verschaffen over misdaad die een positieve relatie hebben tot angst voor criminaliteit.113

Naast de verschillende soorten media zijn er ook nog verschillen wat betreft de kenmerken van informatie114. Er zijn 4 soorten van informatie die in verband staan met angst voor criminaliteit, namelijk: 1. Informatie over de woonomgeving: onderzoek toont aan dat berichtgeving over de plaats

waar

het

misdrijf

zich

heeft

voorgedaan

een

effect

heeft

op

onveiligheidsgevoelens. Zo is gebleken dat berichten over lokale criminaliteit een angstverhogend effect heeft. Hieruit zou men kunnen afleiden dat berichten over nietlokale criminaliteit een angstreducerend effect heeft, doch dit blijkt niet het geval te zijn. Informatie over niet-lokale criminaliteit zou enkel zwakke angstverhogende effecten hebben. Dit zou het gevolg kunnen zijn van het feit dat vele personen die kennis nemen van niet-lokale criminaliteit toch overeenkomsten vinden tussen de woonomgeving in kwestie en hun eigen woonomgeving. 2. Informatie over het delict: informatie over een bepaald type misdrijf brengt een angstverhogende reactie ten opzichte van bepaalde delictgroepen met zich mee. Zo zal bijvoorbeeld berichtgeving over verkrachting geen reactie geven ten aanzien van vermogensdelicten maar wel ten aanzien van geweldsmisdrijven. 3. Informatie over de sekse van het slachtoffer: zoals men kan verwachten zullen berichten over criminaliteit vooral angstverhogend werken wanneer de sekse van het slachtoffer overeenkomt met de sekse van de informatieontvanger. 4. Informatie over succesvol politiewerk: er werd al gesteld dat berichten over lokale criminaliteit angstverhogend werkt. Deze angstverhoging blijft echter achterwege wanneer men de melding geeft van een succesvol politiewerk. Zoals vele factoren in verband met onveiligheidsgevoelens wordt ook hier de relatie van dat verband in vraag gesteld. Er zijn hieromtrent veel onderzoeken te vinden met tegenstrijdige resultaten. Ook wat betreft de kenmerken van informatie doen er enkele uitzonderingen op de regel zich voor. Hier dient aan toegevoegd te worden dat uiteraard de persoonlijkheid van het 113


Ibid., 233-235.

37



individu een grote rol speelt maar men kan zich ook de vraag stellen of men hier niet kan spreken van een geheel andere samenhang. Wordt men angstiger van het kijken naar programma’s over criminaliteit? Of zijn het net de mensen die angstiger zijn voor criminaliteit die meer geneigd zijn om te kijken naar deze programma’s?

3.5.3. Subjectief victimisatierisico en gepercipieerde ernst.

Het subjectief victimisatierisico en de gepercipieerde ernst van mogelijk slachtofferschap blijken in zeer sterke mate samen te hangen met de angst voor criminaliteit. Het zijn dus de subjectieve

inschattingen

omtrent

criminaliteit

en

slachtofferschap

die

de

onveiligheidsgevoelens bepalen. Onderzoek toont duidelijk aan dat angst voor criminaliteit significant toeneemt naarmate men de kans om het slachtoffer te worden van criminaliteit hoger inschat, maar dit enkel wanneer de ernst van de gevolgen van dergelijk slachtofferschap eveneens hoog worden ingeschat.115

3.5.4. Buurtkenmerken.

Elke grote stad heeft wel buurten die de reputatie hebben onveilig te zijn. In Gent zijn dit buurten zoals Nieuw Gent, Van Beverenplein, Brugse Poort, enz… Vaak schrijft men dit toe aan de bevolking van die buurten, die ‘anders’ zouden zijn. De sociaal- ecologische benadering zoekt de verklaring in de betreurenswaardige toestand waarin deze buurten verkeren. Deze toestand zou namelijk een voedingsbodem zijn voor criminaliteit.116 Uit onderzoek blijkt duidelijk dat bewoners van een buurt angstiger zijn om het slachtoffer te worden van criminaliteit naarmate ze in hun buurt meer verval en verwaarlozing waarnemen. Vooral de signalen van sociale desorganisatie hebben meer impact op onveiligheidsgevoelens dan signalen van fysiek verval. Binnen het sociale desorganisatiemodel van Shaw en

115


DE HAAN, W., ‘ Sociaal-ecologische benaderingen.’ in Tegen de Regels IV. Een inleiding in de criminologie., LISSENBERG, E., VAN RULLER, S. en VAN SWAANINGEN, R., (eds.), Nijmegen, Ars Aequi Libri, 2001, 172.

38



McKay117 - tevens het schoolvoorbeeld van de sociaal-ecologische benadering - worden er een aantal factoren gegeven voor de spreiding van criminaliteit, op te splitsen in sociale factoren en structurele factoren. Deze sociale en structurele factoren lijken een verhoging van onveiligheidsgevoelens in de hand te werken.118 Ook de Broken Windows theorie van Kelling, voor het eerst gepubliceerd in 1982119 en verder uitgewerkt in 1996120, zoekt de verklaring voor de criminaliteit in bepaalde buurten in de verwaarloosde toestand van de buurt. In deze benadering staan de sociale processen centraal die de achteruitgang van de buurt in hand werkt. Zo wordt gesteld dat overlast en tekenen van verval, zoals gebroken ruiten, de buurtbewoners en bezoekers een onveilig gevoel geven en diegenen die voor overlast kunnen zorgen het gevoel geven dat ze gewoon hun gangetje kunnen gaan. Dit zorgt ervoor dat buurtbewoners zich zullen beperken in hun gaan en staan, waardoor de sociale controle weinig of niet aanwezig is. Dit zorgt dan weer voor meer overlast en criminaliteit aangezien kwaadwilligen hun pakkans zien slinken. ook

veroorzaakt

worden

door

druggebruikers.

Onderzoek

naar

121

Overlast kan

druggerelateerde

onveiligheidsgevoelens toonde aan dat de mate waarin bewoners zich onveilig voelen door druggebruikers relatief meevalt. Op de vraag “Voelt u zich wel eens bedreigd door druggebruikers in uw woonbuurt?” antwoordde van de 1.066 respondenten die wel eens druggebruikers in hun woonbuurt zien 1.4% heel vaak, 2.4% regelmatig, 6.8% soms, 5.6% zelden en 83.7% nooit. Opgeteld komt dit neer op 16% van de respondenten die aangeven dat ze zich wel eens bedreigd voelen door druggebruikers en 84% nooit.122 117

SHAW, C.R. en MCKAY, H.D., Juvenile delinquency and urban areas : a study of rates of delinquency in relation to differential characteristics of local communities in American cities, Chicago, University of Chicago press, 1972, 394 p. 118


119

WILSON, J.Q. en KELLING, G.L., ‘Broken Windows. The Police and Neighborhood Safety’, The Atlantic Monthly, 1982, 29-38. 120

KELLING, G.L. en COLES, C.M., Fixing Broken Windows. Restoring Order and Reducing Crime in Our Communities, New York, The Free Press, 1996, 319 p. 121

KELLING, G.L. en COLES, C.M., Fixing Broken Windows. Restoring Order and Reducing Crime in Our Communities, New York, The Free Press, 1996, 19-20. 122

DECORTE, T., DE RUYVER, B., PONSAERS, P., BODEIN, M., LACROIX, A., LAUWERS, S. en TUTELEERS, P., Drugs en overlast: studie van het fenomeen, de beheersing en de effecten van druggerelateerde overlasten en dit vanuit verschillende invalshoeken, Gent, Academia Press, 2004, 168-169.

39



De buurt kan ook angstreducerend werken. Bewoners zijn namelijk minder angstig wanneer ze beter geïntegreerd zijn in de buurt en meer contact hebben met de buurtbewoners.123 De bezorgdheid rond criminaliteit en onveiligheidsgevoelens mogen echter, volgens Hebberecht en Hofman, niet overschat worden. Uit hun onderzoek is gebleken dat bezorgdheid en angst voor criminaliteit minder sterk leven onder de buurtbewoners dan wordt aangenomen door de media en politici. Criminaliteit en onveiligheid blijken volgens het onderzoek niet tot de meest ernstige buurtproblemen gerekend.124

3.5.5. Onwelzijns- en onzekerheidsgevoelens.

Onveiligheidsgevoelens worden vaak ten onrechte gereduceerd tot een criminaliteitsprobleem. Doch wijzen meer en meer gegevens erop dat het in essentie gaat om bredere gevoelens van onwelzijn. Deze gevoelens van onwelzijn hebben de maken met de risico’s en onzekerheden die eigen zijn aan onze hedendaagse samenleving.125 Uit onderzoek van Elchardus en Smits (2002)126 blijkt dat “[…] onveiligheidgevoelens ingebed zijn in een meer omvattend gevoel van onbehagen dat zich ook uit in anomie en negatieve toekomstverwachtingen. Het lijkt daarom pertinent ze te beschouwen als een ervaring van bedreiging, kwetsbaarheid en hulpeloosheid, die verschillende oorzaken kan hebben, maar op criminaliteit en slachtofferschap wordt geprojecteerd.” (ELCHARDUS, M. en SMITS, W., ‘Bedreigd, kwetsbaar en hulpeloos: onveiligheidsgevoel in Vlaanderen, 19982002’, Vrije Universiteit Brussel, p. 122)

123


HEBBERECHT, P. en HOFMAN, H., ‘De onveiligheid in stadsbuurten’, Welzijnswerk Kroniek, 1992, 24.

125


ELCHARDUS, M. en SMITS, W., Bedreigd, kwetsbaar en hulpeloos: onveiligheidsgevoel in Vlaanderen, 19982002, Brussel, Vrije Universiteit Brussel, 136 p.

40



3.6. Verklaringsmodellen voor onveiligheidsgevoelens. Er is in het verleden heel wat onderzoek verricht naar de factoren die van invloed zijn op het ontstaan en de versterking van onveiligheidsgevoelens. Op basis van die factoren kunnen de theorieën ter verklaring van onveiligheidsgevoelens ingedeeld worden in 6 modellen die ik hier slechts kort bespreek aangezien de factoren reeds aan bod zijn gekomen.

3.6.1. Het kwetsbaarheidsmodel.

De basisveronderstelling in dit model is dat onveiligheidsgevoelens bepaald worden door de kwetsbaarheid voor slachtofferschap van criminaliteit. Deze theorieën gaat er aldus van uit dat mensen die zichzelf niet of onvoldoende in staat achten zichzelf te beschermen tegen het gevaar om slachtoffer te worden van criminaliteit, of verwachten niet volledig te kunnen herstellen van het psychisch trauma, de fysieke of materiële gevolgen, meer angst voor criminaliteit vertonen dan mensen die zichzelf minder kwetsbaar achten voor de gevolgen van slachtofferschap.127 Deze kwetsbaarheid kan 2 vormen aannemen. Fysieke kwetsbaarheid verwijst naar de fysieke onmacht om zich te verdedigen tegen criminaliteit. Het gaat hier om het gevoel dat men fysiek niet in staat is om de dader af te weren, tijdig te kunnen ontsnappen, of volledig te herstellen van de gevolgen van criminaliteit. Sociale kwetsbaarheid verwijst naar de beperkte materiële en financiële mogelijkheden om zich te beschermen tegen criminaliteit of de gevolgen ervan te herstellen. Alhoewel criminaliteitsstatistieken aantonen dat vrouwen en ouderen minder kans maken om het slachtoffer te worden van een misdrijf, blijkt toch uit onderzoek dat juist deze groepen het hoogst scoren wat angst voor criminaliteit betreft. De hoge angst om het slachtoffer van

127

VETTENBURG, N. en HUYBREGTS, I., Onveiligheidsgevoelens en antisociaal gedrag. Een onderzoek naar de samenhang tussen de onveiligheidsgevoelens bij leerkrachten en het antisociaal gedrag bij leerlingen, Leuven, KUL, 2001, 75.

41



criminaliteit te worden bij vrouwen en ouderen wordt toegeschreven aan een hogere fysieke en sociale kwetsbaarheid in vergelijking met mannen en jongeren.128

3.6.2. Het criminaliteitsgecentreerde model.

In de theorieën die deel uitmaken van dit model zijn onveiligheidsgevoelens functie van het objectieve

risico

om

het

slachtoffer

te

worden

van

criminaliteit,

persoonlijke

slachtofferervaringen of de mate waarin men zich engageert in persoonlijke gesprekken of blootgesteld wordt aan mediaberichtgeving omtrent misdaad en slachtofferervaringen van anderen. Mensen zouden aldus meer angst hebben om het slachtoffer van criminaliteit te worden wanneer ze objectief gezien een groter risico lopen op slachtofferschap, ze het slachtoffer zijn geweest van criminaliteit, ze vaker met kennissen praten of in de media meer horen of lezen over misdaad en het slachtofferschap van anderen.129 Drie onderzoeken ( Baker (1983)130 , Garofalo (1981)131, Heath (1984)132) concludeerden dat wanneer de media een bepaald beeld schetst over criminaliteit, met name de willekeurige keuze van slachtoffers, normeloosheid en dramatisering van gebeurtenissen of het risico van slachtofferschap, het bijdraagt tot het onveiligheidsgevoel van het publiek.

128



BAKER, M.H., NIENSTEDT, B.C. en EVERETT, R.S., ‘The impact of a crime wave: perceptions, fear and confidence in the police’, Law and Society Review, 1983, 319-335. 131

GAROFALO, J., ‘The fear of crime: causes and consequences’, Journal of criminal law and criminology, 1981, 839-857.

132

HEATH, L., ’Impact of newspaper crime reports on fear of crime’, Journal of personality and social psychology, 1984, 236-276.

42



3.6.3. Het model van angst voor criminaliteit als subjectief verwacht nadeel.

Dit model gaat ervan uit dat angst om het slachtoffer te worden van criminaliteit functie is van twee componenten. De eerste component is de door de persoon geschatte kans om slachtoffer te worden van een bepaald delict, het subjectief victimisatierisico. De tweede component is de verwachte negatieve impact van slachtofferschap. Mensen vertonen aldus meer angst naarmate ze het risico op slachtofferschap en de gevolgen ervan hoger inschatten.133

3.6.4. Het sociale desorganisatieperspectief.

De sociale desorganisatietheorie vindt zijn oorsprong in de Chigaco-School waar Shaw en McKay onderzoek deden naar welke omgevingsfactoren een invloed hebben op het plegen van criminaliteit134. De term ‘sociale desorganisatie’ heeft betrekking op het proces van verzwakking van de sociale cohesie en sociale controle in een buurt.135 In ‘Defensible Space’ beschrijft Newman136 het effect van het architectonische karakter van de woonomgeving op de sociale omgeving. Newman was een tegenstander van de hoogbouw bij de sociale woningbouw aangezien deze hoogbouw de bewoners zou demotiveren om de verantwoordelijkheid op te nemen voor het beheer van de publieke ruimten in en rond de hoogbouw. Hij was dan ook voorstander van meer cameratoezicht en meer sociale controle.137

133


SHAW, C.R. en MCKAY, H.D., Juvenile delinquency and urban areas : a study of rates of delinquency in relation to differential characteristics of local communities in American cities, Chicago, University of Chicago press, 1972, 394 p. 135

DE HAAN, W., ‘ Sociaal-ecologische benaderingen.’ in Tegen de Regels IV. Een inleiding in de criminologie., LISSENBERG, E., VAN RULLER, S. en VAN SWAANINGEN, R., (eds.), Nijmegen, Ars Aequi Libri, 2001, 179-180. 136

NEWMAN, O., Defensible Space: crime prevention through urban design, New York, Collier, 1976, 264 p.

137

DE HAAN, W., ‘ Sociaal-ecologische benaderingen.’ in Tegen de Regels IV. Een inleiding in de criminologie., LISSENBERG, E., VAN RULLER, S. en VAN SWAANINGEN, R., (eds.), Nijmegen, Ars Aequi Libri, 2001, 171.

43



De gebouwde omgeving kan niet enkel rechtstreeks opportuniteit voor de dader creëren en dus ook angst bij potentiële slachtoffers, het reduceert of induceert eveneens de sociale controle van de bewoners en de bredere omgeving.138

Dit model argumenteert dat mensen meer angst hebben het slachtoffer van criminaliteit te worden naarmate ze in hun buurt meer signalen waarnemen die er naar hun mening op wijzen dat hun buurt in fysiek of sociaal opzicht aan het vervallen is.( cf. Broken Windows theorie van Kelling)139 Het regelmatig waarnemen van de sporen van gepleegde criminaliteit zou onveiligheidsgevoelens in de hand werken.140

Wanneer we dit perspectief op onveiligheidsgevoelens doortrekken naar het schoolwezen, dan kunnen we hieruit afleiden dat de architectuur en eventuele signalen van verval van het schoolterrein

een

belangrijke

factor

vormt

in

het

al

dan

niet

beleven

van

onveiligheidsgevoelens bij zowel het lesgevend personeel, als de leerlingen, als het administratief en onderhoudspersoneel van de school.

3.6.5. Het welzijnsgecentreerde model.

Welzijnsgecentreerde theorieën gaan ervan uit dat de angst voor criminaliteit gepaard gaat met bredere gevoelens van onwelzijn die te maken hebben met de onzekerheden in onze samenleving die op hun beurt voortkomen uit fundamentele maatschappelijke processen waardoor vaste structuren wegvallen en die de basis vormen van toenemende intolerantie en

138


Zie supra.

140

VETTENBURG, N. en HUYBREGTS, I., Onveiligheidsgevoelens en antisociaal gedrag. Een onderzoek naar de samenhang tussen de onveiligheidsgevoelens bij leerkrachten en het antisociaal gedrag bij leerlingen, Leuven, KUL, 2001, 77.

44



onveiligheid.141 Men kan ook wat betreft dit model nagaan of de leerkrachten secundair onderwijs doorgaans met een gevoel van onwelzijn te kampen hebben. Hier dient opgemerkt te worden dat de bevraging naar een gevoel van welzijn of onwelzijn mij echter niet evident lijkt aangezien gevoelens van welzijn een individueel gegeven zijn waar niet iedereen dezelfde invulling aan geeft.

3.6.6. Integratieve modellen.

Bovengenoemde modellen hebben de beperking dat ze slechts één verklarende factor centraal stellen. Hierdoor geven ze enkel een gedeeltelijke verklaring van onveiligheidsgevoelens. Bij integratieve modellen worden meerdere factoren centraal gesteld waardoor men aldus tot een bredere verklaring kan komen van onveiligheidsgevoelens.142

3.7. Gevolgen van onveiligheidsgevoelens. Hierboven zijn de belangrijkste oorzaken van onveiligheidsgevoelens besproken, maar zoals eerder genoemd zijn er ook gevolgen verbonden aan dit gevoel van onveiligheid. Onveiligheidsgevoelens kunnen een zodanige impact hebben op een individu dat het de kwaliteit van het leven kan aantasten. Wanneer een persoon bang is om slachtoffer te worden van een misdrijf, dan kan het zijn dat die persoon zijn leven gaat inrichten in functie van die angst. Er kan een wantrouwen ontstaan tegenover onbekenden, men kan mobilisatiegedrag vertonen zoals het nemen van allerlei technopreventieve maatregelen om de woning te beveiligen of het kopen van een wapen, men kan vermijdingsgedrag vertonen zoals het mijden van bepaalde plaatsen of buurten, of zelfs niet of minder uitgaan, …143 Onveiligheidsgevoelens kunnen niet enkel inwerken op de kwaliteit van het leven van een individu, ook het beleid kan beïnvloed worden door dit gevoel. Vooral de publieke opinie 141


Ibid., 78.

143

PUTTAERT, M., ‘ “Bang voor donkere plekjes.” Angst en bezorgdheid over criminaliteit’, Welzijnswerk Kroniek, 1992, 8-10.

45



over criminaliteit en onveiligheidsgevoelens kunnen een bepaalde druk zetten op de overheid. De kritieken op de aanpak van criminaliteit zijn echter vaak heel emotioneel gekleurd – mede door de invloed van de media - zodat bij politici de misvatting kan ontstaan dat de burger een repressievere aanpak eist.144

Over de gevolgen van onveiligheidsgevoelens is er nog niet zoveel onderzoek gebeurd omdat de aandacht vooral gaat naar de oorzaken ervan. Als voorbeeld van een onderzoek die een aspect van de gevolgen van onveiligheidsgevoelens aan het licht brengt op individueel of micro niveau kan het onderzoek van Greve (1998)145 genoemd worden. Greve komt tot de conclusie dat ouderen veel meer lijden onder onveiligheidsgevoelens dan jongeren en dat ouderen die kampen met onveiligheidsgevoelens ook een slechtere subjectieve gezondheid rapporteren. Verder kwam Greve tot de vaststelling dat het verband tussen angst en mentale gezondheid met de leeftijd sterker wordt. Liska en Baccaglini (1990)146 komen eveneens tot de conclusie dat onveiligheidsgevoelens kunnen leiden tot depressie, stress en een slechtere gezondheidstoestand. Ook in de studie in opdracht van de Koning Boudewijnstichting wordt aandacht geschonken aan de gevolgen van onveiligheidsgevoelens op individueel niveau. Hier concludeert men dat wanneer men werkt in omstandigheden waar men vaak onderworpen wordt aan verbaal en/of fysiek agressief gedrag, dit grote gevolgen kan hebben voor de gezondheid van mensen zoals zwaarmoedigheid, passiviteit en depressies. Ook het eerder genoemde vermijdingsgedrag wordt genoemd als een consequentie van het gevoel van onveiligheid. Dit kan zich op verschillende manieren uiten zoals het veranderen van gewoonten of het vermijden van plaatsen. Leerlingen gaan bijvoorbeeld vaak spijbelen als vermijdingsstrategie.147

144

PUTTAERT, M., ‘ “Bang voor donkere plekjes.” Angst en bezorgdheid over criminaliteit’, Welzijnswerk Kroniek, 1992, 10. 145


146

LISKA, A.E. en BACCAGLINI, W., ‘Feeling safe by comparison: crime in newspapers.’, Social Problems, 1990, 360-374.

147

ALBERS, C. en TELLER, M., Luisteren naar mensen over onveiligheid. Algemeen verslag over onveiligheidsgevoelens., Brussel, Koning Boudewijnstichting, 2006, 124-128.

46


Hale

(1996)148

haalt


in

zijn

literatuuroverzicht

enkele

negatieve

gevolgen

van

onveiligheidsgevoelens aan die zich vooral situeren op het niveau van de buurt en het individu. Door een verhoogde angst voor criminaliteit verzwakt de band met de buurt en ook de gemeenschapszin. De buurtbewoners passen hun gedrag aan, trekken zich zowel fysiek als psychisch terug, blijven meer thuis, laten alarmsystemen installeren,… Dit leidt enkel tot meer en meer vervreemding en hogere onveiligheidsgevoelens. Men kan dus spreken van een vicieuze cirkel. Hale (1996) concludeert dat angst voor criminaliteit negatieve gevolgen heeft voor de levenskwaliteit van zowel de buurt als de buurtbewoners en zelfs van de samenleving. Dit zijn dus gevolgen op meso niveau (de buurt) en macro niveau (de samenleving). De gevolgen op het macro niveau kunnen zich volgens Elchardus en Smits (2002)149 eveneens vertalen in een gevoel van maatschappelijk wantrouwen en een politieke verrechtsing.

3.8. Besluit. In dit hoofdstuk werden de onveiligheidsgevoelens uitvoerig behandeld. Het dient opgemerkt te worden dat vooral wat het meten van onveiligheidsgevoelens, er geen eenduidigheid bestaat rond hoe men dit dient aan te pakken. Dit probleem is deels te wijten aan het feit dat het concept op zich niet eenvoudig in te vullen valt. Onveiligheidsgevoelens zijn subjectieve emoties die individueel op een andere manier aangevoeld worden. Om die reden bestaat vandaag de dag nog steeds de discussie hoe dit gemeten moet worden. Verder werd stilgestaan bij de vele factoren die in verband staan met onveiligheidsgevoelens. Ook hieromtrent bestaat discussie hoe sterk dit verband is en in welke richting het verband gaat. Ondanks de talrijke artikels en boeken die over dit thema zijn geschreven, kan men niet spreken over een samenhangende verklaring voor onveiligheidsgevoelens. Reeds vele onderzoeken zijn tot verschillende conclusies gekomen wat betreft de impact van de factoren. Hierbij aansluitend werden de verschillende verklaringsmodellen gegeven die een verklaring kunnen

bieden

voor

onveiligheidsgevoelens.

Tenslotte werden

de

gevolgen

van

onveiligheidsgevoelens besproken. Deze situeren zich niet enkel op het individueel of micro niveau, maar ook op het meso niveau en macro niveau. 148


149

ELCHARDUS, M. en SMITS, W., Anatomie en oorzaken van het wantrouwen., Brussel, VUBpress, 2002, 142 p.

47


Hoofdstuk 4: Onveiligheidsgevoelens in de schoolomgeving.

Hoofdstuk 4: Onveiligheidsgevoelens in de schoolomgeving. 4.1. Inleiding.

Meer dan 100.000 leerkrachten en opvoeders zetten zich dagelijks in om het schoolgebeuren in goede banen te leiden.150 Tijdens deze taak kunnen leerkrachten te maken krijgen met allerhande vormen van afwijkend gedrag gesteld door leerlingen, gaande van verbaal en/of fysiek geweld, over diefstal, tot zelfs zeer zware misdrijven zoals verkrachting.151 Men kan er over lezen in de kranten en ook het internet staat bol van filmpjes waarin men het pestend en zelfs gewelddadig gedrag van leerlingen naar de leerkracht toe kan bekijken.152 Geweld op school, of het nu tegen de leerkracht gericht is of tussen leerlingen onderling, kunnen als gevolg hebben dat er onveiligheidsgevoelens ontstaan bij de leerkrachten en leerlingen. Wanneer het lesgeven een kwelling wordt en leerkrachten zich onveilig voelen in de klas en op het schoolterrein kunnen ze gedemotiveerd geraken. Dit kan zich uiten in het minder goed functioneren van de leerkracht. Dit kan dan weer leiden tot een verslechtering van de leerprestaties van de leerlingen, en dit kan tenslotte een slechte invloed hebben op het gedrag van de leerlingen.153 Op deze manier kan men aldus terecht komen in een vicieuze cirkel. Anders gezegd zullen leerkrachten en leerlingen die zich meer zorgen maken om slachtofferschap dan om een opleiding, zich niet of moeilijker concentreren op lesgeven of studeren.154 In dit hoofdstuk wijden we een woordje aan de onveiligheidsgevoelens die

150


151

GOTTFREDSON, G.D. en GOTTFREDSON, D.C., ‘Victimization in schools.’ in Law, Society and Policy Volume 2, FEINBERG, J., HIRSCHI, T., SALES, B. en WEXLER, D. (eds.), XI, New York, Plenum Press, 1985, 2. 152

X, (02/10/2008) Pest De Meester [WWW] Pers en Communicatie: http://penco.wikidot.com/pest-demeester [10/07/2010] 153


FUTRELL, M.H., ‘Violence in the classroom: A teacher’s perspective’ in Schools, Violence and Society, HOFFMAN, A.M., (ed.),Westport, Praeger Publishers, 1996, 3-19.

48



leerkrachten ervaren. Dit doen we door middel van de bespreking van enkele onderzoeken die hiernaar gepeild hebben.

4.2. Onderzoek

In het onderzoek ‘Onveiligheidsgevoelens en antisociaal gedrag’ die Vettenburg en Huybregts hebben uitgevoerd in 2001 werd een zicht gegeven op de aard, de omvang en de intensiteit van onveiligheidsgevoelens bij leerkrachten. Voor dit onderzoek werd een enquête afgenomen bij 1.432 leerkrachten in 91 scholen. Nadien werden de kwantitatieve gegevens uit de enquête verder uitgediept door kwalitatieve gegevens verkregen uit focus groep gesprekken met 12 groepen leerkrachten.155 Het onderzoek heeft aangetoond dat een groot aantal leerkrachten zich in geringe mate onveilig voelt voor lichtere feiten en dat weinig leerkrachten erg of heel erg bang zijn om het slachtoffer te worden van antisociaal gedrag gesteld door leerlingen.156 Meer concreet gaf slechts 1% van de leerkrachten aan dat ze zich angstig voelden voor ernstige, fysieke agressie.157 Wat betreft de vraag waarom leerkrachten zich onveilig voelen is uit het onderzoek gebleken dat deze gevoelens overwegend samenhangen met het subjectieve victimisatierisico en ook met subjectieve welzijnsgerelateerde factoren. Dit wil dus zeggen dat de inschatting die de leerkrachten maken van de kans op slachtofferschap, de eigen slachtofferervaring, de werkbeleving, de tevredenheid over de leerlingen en de kwaliteit van de relaties op school sterk in verband staan met de onveiligheidsgevoelens bij leerkrachten. In tegenstelling van wat men zou verwachten betekent dit dat deze onveiligheidsgevoelens weinig of zelfs niet blijken samen te hangen met de mate waarin antisociaal gedrag gesteld

155

VETTENBURG, N. en HUYBREGTS, I., Onveiligheidsgevoelens en antisociaal gedrag. Een onderzoek naar de samenhang tussen de onveiligheidsgevoelens bij leerkrachten en het antisociaal gedrag bij leerlingen, Leuven, KUL, 2001, 304 p. 156

VETTENBURG, N. en HUYBREGTS, I., ‘Onveiligheidsgevoelens bij leerkrachten: worden zij beïnvloed door het gedrag van de leerlingen?’, Welwijs, 2001, 45. 157


49



door leerlingen voorkomt.158 Tenslotte worden er enkele adviezen geformuleerd omtrent de aanpak van deze onveiligheidsgevoelens bij leerkrachten waaronder de belangrijksten: werken aan een positieve beeldvorming over jongeren en een respectvolle omgang met leerlingen. Het is tot besluit ook aangewezen dat scholen aandacht besteden aan welzijnsbevorderende werkcondities binnen de school.159

Een ander onderzoek dat zich specifiek heeft toegespitst op slachtofferschap en onveiligheidsgevoelens is dat van de criminoloog Tyriard160. Hij ondervroeg 263 leerkrachten basis- en secundair onderwijs uit de provincie Antwerpen, niet enkel omtrent hun gevoel van onveiligheid, maar ook over hun eventuele slachtofferervaringen van afwijkend gedrag gesteld door leerlingen tussen september 1990 en september 1992. Uit dit onderzoek is gebleken dat 35% van de leerkrachten van mening zijn dat er in 5 jaar tijd een gevoelige stijging op te merken valt van afwijkend gedrag gesteld door leerlingen. Vreemd genoeg is dit gevoel het sterkst aanwezig bij leerkrachten uit het basisonderwijs, iets minder bij leerkrachten TSO en BSO en het minst bij leerkrachten uit het ASO. 33% van de bevraagde leerkrachten heeft ten minste één slachtofferervaring gehad met afwijkend gedrag gesteld door leerlingen gedurende de onderzochte periode. Wederom is het opvallend dat toch een niet onbelangrijk percentage van de leerkrachten uit het basisonderwijs het slachtoffer worden (18%). Bovendien blijkt dat er bijna geen verschil is tussen ASO, TSO en BSO (ongeveer 33%). Maar het grootste percentage slachtoffers is te vinden bij die leerkrachten die zowel in ASO, TSO en BSO lesgeven (49%). Opvallend is wel dat van de leerkrachten die aangeven het slachtoffer te zijn geworden, de grootste groep bestaat uit mannen met 62% tegenover 38% vrouwen. Oudere leerkrachten blijken in mindere mate het slachtoffer te worden van afwijkend gedrag van leerlingen dan hun jongere collega’s.

158

VETTENBURG, N. en HUYBREGTS, I., ‘Onveiligheidsgevoelens bij leerkrachten: worden zij beïnvloed door het gedrag van de leerlingen?’, Welwijs, 2001, 46. 159

VETTENBURG, N. en HUYBREGTS, I., ‘Onveiligheidsgevoelens bij leerkrachten: worden zij beïnvloed door het gedrag van de leerlingen?’, Welwijs, 2001, 45-46. 160

TYRIARD, W., Leerkrachten als slachtoffer van criminaliteit en afwijkend gedrag van leerlingen, eindverhandeling, Universiteit Gent, 1995.

50



Wat betreft het slachtofferschap gaat het in de eerste plaats om ernstige pesterijen in de klas (41%). Hierna komen de vermogensdelicten (28%) en op de derde plaats allerhande vormen van bedreiging (13%) en hijg- en andere vreemde telefoons (13%). Ten slotte maken de geweldsdelicten slechts een klein deel uit van het afwijkend gedrag (1.4%).161 De helft van de incidenten doet zich voor op het schoolgebied, 20% in de onmiddellijke omgeving van de school en een derde in de buurt waar de leerkracht woont. Vrij alarmerend is de vaststelling dat 10% van het afwijkend gedrag zich voordoet in het huis van de leerkracht. Tenslotte is ook gebleken dat ongeveer de helft van de leerkrachten helemaal niets meldt aan de directie over het gebeuren.162 Gottfredson en Gottfredson (1985)163 kwamen met hun studie over zowel slachtofferschap bij leerlingen als slachtofferschap bij leerkrachten tot enkele factoren die vanuit de school een weliswaar bescheiden bijdrage kunnen leveren aan slachtofferschap bij leerkrachten. Een onderscheid wordt gemaakt tussen “junior high schools” waarbij de leerlingen tussen de 11 en 14 jaar oud zijn en “senior high schools” waarbij de leeftijd 14 tot 18 jaar bedraagt. Wat de “junior high schools” betreft wordt het volgende vastgesteld: 1. Hoe meer middelen leerkrachten hebben om les te geven, hoe kleiner de kans op slachtofferschap. 2. Hoe groter de school, hoe groter de kans op slachtofferschap. 3. Hoe dubbelzinniger de straffen, hoe groter de kans op slachtofferschap. 4. Hoe democratischer de houding van de leerkrachten ( zeggen dat studenten en hun ouders een inspraak hebben op hoe de school wordt beheerd), hoe groter de kans op slachtofferschap. 5. Hoe punitiever de houding van de leerkracht, hoe groter de op slachtofferschap. 6. Hoe meer studenten de bestraffing als streng en duidelijk ervaren, hoe kleiner de kans op slachtofferschap.

161

X, ‘Slachtoffer: leraar’, Klasse, 1995, 28.

162

Ibid., 29.

163

GOTTFREDSON, G.D. en GOTTFREDSON, D.C., ‘Victimization in schools.’ in Law, Society and Policy Volume 2, FEINBERG, J., HIRSCHI, T., SALES, B. en WEXLER, D. (eds.), XI, New York, Plenum Press, 1985, 125-129.

51



De bevindingen voor de “senior high schools” zijn de volgende: 1. Hoe meer leerlingen les krijgen van dezelfde leerkracht, hoe groter de kans op slachtofferschap. 2. Hoe meer middelen leerkrachten hebben om les te geven, hoe kleiner de kans op slachtofferschap. 3. Hoe beter de samenwerking tussen de leerkrachten en het administratief personeel, hoe kleiner de kans op slachtofferschap. 4. Hoe dubbelzinniger de straffen, hoe groter de kans op slachtofferschap. 5. Hoe punitiever de houding van de leerkracht, hoe groter de kans op slachtofferschap. 6. Hoe meer studenten geloven in conventionele sociale regels, hoe kleiner de kans op slachtofferschap.

Tot slot verwijs ik naar een onderzoek dat werd uitgevoerd in opdracht van de Koning Boudewijnstichting.164 Dit kwalitatief onderzoek liet verschillende bevolkingsgroepen aan het woord omtrent onveiligheidsgevoelens. Eén van die bevolkingsgroepen waren leerkrachten. Uit de gesprekken werd duidelijk dat de leerkrachten zich machteloos voelen en dat ze het gevoel krijgen dat ze weinig of geen respect krijgen van de leerlingen. Volgens de leerkrachten zijn de leerlingen doorheen de tijd veel mondiger en agressiever geworden. Vaak moeten deze leraren werken in psychologisch en fysiek onveilige omstandigheden. Omgekeerd blijkt ook dat leerkrachten de leerlingen een onveilig gevoel kunnen geven door de leerlingen te vernederen, ze neerbuigend te behandelen of een ongepaste sfeer van intimiteit op te dringen.165

4.3. Besluit. In dit hoofdstuk werd, bij middel van enkele onderzoeken, de aandacht specifiek gericht op de onveiligheidsgevoelens in de schoolomgeving. Opvallend is dat de onderzoeken grotendeels kwantitatief van aard zijn en een grote focus leggen op slachtofferschap. Dit is niet

164

ALBERS, C. en TELLER, M., Luisteren naar mensen over onveiligheid. Algemeen verslag over onveiligheidsgevoelens., Brussel, Koning Boudewijnstichting, 2006, 226.

165

Ibid., 56.

52



verwonderlijk aangezien onveiligheidsgevoelens in veel gevallen het gevolg is van – zij het direct

of

ondirect

–

slachtofferschap.

Een

grootschalig

onderzoek

omtrent

onveiligheidsgevoelens bij leerkrachten dat gebruik maakt van zowel kwantitatieve als kwalitatieve methoden is het onderzoek van Vettenburg en Huybregts. Hieruit onthouden we dat vooral de subjectieve inschatting van de kans op slachtofferschap, de eigen slachtofferervaring, de werktevredenheid, de tevredenheid over de leerlingen en de kwaliteit van de relaties op school in verband staan met de onveiligheidsgevoelens bij leerkrachten en niet de prevalentie van antisociaal gedrag gesteld door leerlingen. Verder is zowel in het onderzoek van Vettenburg en Huybregts als het onderzoek van Tyriard gebleken dat het gevoel van onveiligheid geen alarmerende proporties aanneemt in het secundair onderwijs.

53

Geweld op school: onveiligheidsgevoelens bij leerkrachten in het ASO, TSO en BSO. Deel II: Onderzoek

Hoofdstuk 5: Methodologie.

DEEL II: ONDERZOEK Hoofdstuk 5: Methodologie. Kwalitatief onderzoek: de interviewmethode Volgens Baarda, de Goede en Teunissen (2001)166 zijn er negen redenen op te sommen waarom men zou kiezen voor kwalitatief onderzoek en, nog specifieker, de methode van het diepte interview. De negen redenen zijn te verdelen in drie delen, namelijk redenen betreffende het doel, de onderwerpen en de onderzochten. Wanneer het doel erin bestaat om een probleem of thema te beschrijven in alledaagse omstandigheden of wanneer het de bedoeling is om de beleving van de respondenten te achterhalen, kiest men het best voor kwalitatief onderzoek. Wat betreft de onderwerpen is kwalitatief onderzoek geschikt als deze onderwerpen complex zijn, tot de taboesfeer behoren of betrekking hebben op interacties in bestaande instituties, instellingen en/of situaties. Wanneer de onderzochten achterdochtig zijn en daarom terughoudend zijn met het geven van informatie, geen duidelijke mening hebben of moeite hebben met deze te verwoorden of indien er een vertrouwensband nodig is met de onderzoeker, is kwalitatief onderzoek onder de vorm van het diepte interview de aangewezen onderzoeksmethode.167 Aan het uitvoeren van kwalitatief onderzoek zijn er enkele voor- en nadelen verbonden.168 Zo is kwalitatief onderzoek zeer flexibel en diepgaand. Met flexibel wordt bedoeld dat de onderzoeker zich niet noodzakelijk aan zijn vooropgestelde vragenlijst hoeft te houden, er kan bijgestuurd worden waar nodig. Diepgaand slaat op de mogelijkheid om onderzoek te doen naar de dagelijkse realiteit en hoe die beleefd wordt door individuen. De resultaten zijn begrijpelijk aangezien er geen voorkennis nodig is en tenslotte verbindt kwalitatief onderzoek theorie en empirie door de iteratieve manier van onderzoeken. Doch zijn er ook enkele belangrijke nadelen verbonden aan deze onderzoeksmethode. Het is bijvoorbeeld geen eenvoudige techniek die veel vakmanschap van de onderzoeker vereist. Kwalitatief onderzoek is ook een dure techniek aangezien men moet voorzien in opnameapparatuur en ook het laten 166

BAARDA, D.B., DE GOEDE, M.P.M. en TEUNISSEN, J., Basisboek kwalitatief onderzoek: praktische handleiding voor het opzetten en uitvoeren van kwalitatief onderzoek, Groningen, Stenfert Kroese, 2001, 255 p. 167

DECORTE, T., Kwalitatieve criminologische methoden & technieken, 2006, 90.

168

Ibid., 92-93.

54



uittypen van interviews kan een grote onkost vormen. Daarnaast is het coderen en analyseren van de verkregen data een arbeidsintensieve aangelegenheid. Verder kan men via deze techniek niet gebruiken op hypothesen statistisch te toetsen en tenslotte liggen de eisen wat betreft de validiteit en betrouwbaarheid zeer hoog.

Een interview kan omschreven worden als het verzamelen van informatie door middel van de bevraging van één of meerdere personen met als doel het beantwoorden van vooraf gestelde onderzoeksvragen. Kenmerkend voor het interview en wat het tevens onderscheidt van andere gesprekken is de planmatigheid van een interview.169 Zoals reeds aangehaald is kwalitatief onderzoek een arbeids- en tijdsintensieve methode manier om aan wetenschappelijk onderzoek te doen. Een onderzoeker dient hierbij veel taken op zich te nemen. Naast al het voorbereidend werk zoals een studie over het onderwerp, het opstellen van de vragen, de organisatie van de interviewruimte en selecteren van respondenten, zijn er ook nog andere taken die tijdens het afnemen van het interview in acht moeten worden gehouden. Te beginnen met de introductie van het gesprek.170 Het doel van deze introductie is het uiteenzetten van de verwachtingen zodat beide partijen weten waar ze aan toe zijn. Hierbij wordt vooral achtergrondinformatie over het interview verschaft en informatie over het verwachte verloop van het gesprek. Verder komen ook de opbrengsten en de kosten van het interview aan bod in het introductiegesprek. Met opbrengsten wordt bijvoorbeeld bedoeld hoe de resultaten zullen gerapporteerd worden, de invloed op de besluitvorming, enz… De geschatte duur van het interview, de informatie waarnaar gevraagd zal worden, enz… horen bij de kosten van het interview. Een tweede en ook meest voor de hand liggende taak is het stellen van de vragen.171Deze taak lijkt eenvoudig maar toch zijn er een aantal zaken waar je als onderzoeker rekening mee moet houden. Zo dient men tijdens het stellen van de vragen ook aandacht te schenken aan de non-verbale en paralinguïstische aspecten van het spreekgedrag172. Een voorbeeld van een paralinguïstisch aspect is het spreektempo en het spreekritme. Deze dienen eerder langzaam te zijn aangezien op deze 169

EMANS, B., Interviewen. Theorie, techniek en training., Groningen, Wolters-Noordhoff, 1990, 15.

170

Ibid., 47.

171

Ibid., 57.

172

Ibid., 60-62.

55



manier de respondent de tijd gegeven wordt om de vraag te verwerken. Men kan ook op bepaalde woorden accenten leggen om de aandacht van de geïnterviewde hierop te vestigen. Een ander voorbeeld is de volume en de articulatie waardoor de vraag verstaanbaar wordt gemaakt. De melodie kan helpen om van een zin een vraagzin te maken door op het einde van een zin te stijgen in toonhoogte. Tenslotte dient ook rekening gehouden te worden met stopwoordjes. Deze kunnen een storende werking hebben tijdens een interview. Wat het nonverbale betreft kan men als interviewer letten op de richting waarin men kijkt. Oogcontact houden is bijvoorbeeld belangrijk om er zeker van te zijn dat de respondent luistert. Bepaalde bewegingen die men maakt kunnen aangeven dat men wil tussenkomen, of dat men nog niet uitgepraat is. Een volgend non-verbaal aspect is de pantomime wat ook een middel is om de aandacht van de respondent te trekken en bijvoorbeeld aan te tonen dat men zich voorbereid op het stellen van de volgende vraag. Tot slot is ook de houding belangrijk. De houding moet de indruk geven dat de interview aandachtig en geïnteresseerd luistert naar wat de geïnterviewde te vertellen heeft. Zo kan een glimlach aanmoedigen om verder te vertellen en ook het houden van oogcontact is belangrijk, zoals reeds eerder werd aangehaald. Wanneer de respondent de vraag beantwoord heeft, dient de interviewer de bruikbaarheid van de antwoorden na te gaan. De bruikbaarheid van een antwoord hangt af van de validiteit, de volledigheid en de relevantie ervan. Een laatste taak betreft dus het evalueren van de antwoorden en indien het antwoord niet volstaat, het doorvragen.173 Voor dit laatste bestaan er enkele technieken die ik kort zal weergeven174. Ten eerste kan men de vraag gewoonweg herhalen of eventueel verduidelijken. Als tweede techniek kan men het antwoord van de respondent herhalen of samenvatten. Ook het gericht en ongericht expliciet doorvragen zijn twee doorvraagtechnieken. Hierbij wordt steeds om meer informatie gevraagd omtrent wat de respondent geantwoord heeft. Hetzij in het algemeen (ongericht) of betreffende een bepaald onderdeel van het antwoord (gericht). Ook zwijgen kan een doorvraagtechniek zijn. Respondenten kunnen soms enkel nood hebben aan een denkpauze. Verbaal doorvragen kan dan storend werken en de respondent afleiden. Bij non-verbaal luistergedrag is het belangrijk dat de interviewer de respondent rustig aankijkt en dat hij er ontspannen bij zit. Ook knikken, hummen en papegaaien zijn hier effectieve 173


174

Ibid., 77-82.

56



technieken omdat op die manier het voor de respondent duidelijk is dat de interviewer aandachtig luistert en het antwoord begrepen heeft. Ook bij het afsluiten van een interview komen een aantal dingen bij kijken. Naast een bedanking is het goed om de respondent op het einde te vragen of hij nog vragen of opmerkingen heeft en eventueel dat het mogelijk is om later nog iets aan te vullen wanneer de respondent dat wenst. Ook kan men de respondent laten weten dat hij, indien gewenst, een exemplaar van het verslag kan krijgen. Het belangrijkste is dat de geïnterviewde het gesprek verlaat met een goed gevoel, het gevoel dat hij zijn verhaal kwijt kon.175

Methode Kwantitatief onderzoek naar geweld op school en onveiligheidsgevoelens hebben reeds zeer interessante resultaten opgeleverd maar voor deze masterproef maak ik gebruik van de kwalitatieve methode van de face-to-face interviewmethode met open vragen aangezien het de bedoeling is om te peilen naar ervaringen en belevingen van individuen. Mijn keuze ging uit naar een individueel interview daar het gaat om de betekenis dat een persoon geeft aan geweld.176 De vragen kwamen tot stand middels een literatuurstudie betreffende de twee fenomenen “geweld” en “onveiligheidsgevoelens” en door middel van een informatief gesprek met Mevr. Evelien Van den Herrewegen, waarvoor dank. Wat de vragen betreft werd bewust gekozen om vanuit één concept te vertrekken, namelijk geweld. Het was mijn originele bedoeling om te vertrekken vanuit het concept onveiligheidsgevoelens om daarna over te gaan tot het begrip geweld en te eindigen met te peilen naar slachtofferschap. Bij nader inzien gaan de vragen dan over drie verschillende concepten wat verwarrend kan zijn voor de respondent en tevens het probleem met zich kan meebrengen dat de drie begrippen niet los van elkaar kunnen gezien worden en ik dus reeds op voorhand verbanden in de mond leg. Daarom is het beter om te vertrekken vanuit het concept “geweld” en zo door te vragen naar het gevoel van onveiligheid. Het is eveneens een bewuste strategie om de respondent zelf te laten invullen wat hij of zij verstaat onder geweld, aangezien dit niet voor iedereen hetzelfde betekent en ik dus niet vanuit een voorgeschreven invulling van het begrip wil vertrekken. 175

BAARDA, D.B., DE GOEDE, M.P.M. en TEUNISSEN, J., Basisboek kwalitatief onderzoek: praktische handleiding voor het opzetten en uitvoeren van kwalitatief onderzoek, Groningen, Stenfert Kroese, 2005, 256. 176

Ibid., 226.

57



Er werd gekozen voor een non-probability sampling, namelijk een convenience steekproef.177 Dit wil zeggen dat de respondenten gekozen werden op basis van bereikbaarheid en beschikbaarheid. Deze soort steekproeftrekking is geschikt voor een exploratieve studie maar brengt met zich mee dat er geen garantie is op representativiteit. Dit is dan ook geen ambitie van deze masterproef. Het streeft ernaar inzichten te verkrijgen in persoonlijke en subjectieve ervaringen, belevingen, gedragingen en emoties van individuen. Wat betreft het zoeken van de respondenten ben ik naar enkele scholen in Gent gegaan waar ik de leerkrachten op de man af heb aangesproken. Op deze manier werden de respondenten op een zo willekeurig mogelijke manier “geselecteerd”. Het enige criteria waaraan de leerkrachten dienden te voldoen was dat ze minstens twee jaar werkervaring hadden als leerkracht aangezien ik ook peil naar de persoonlijke mening omtrent de evolutie van geweld op school. De scholen waarin de interviews hebben plaatsgevonden zijn allen gemeenschapsscholen. Ook dit was een weloverwogen keuze vermits in een nagesprek met een respondent naar voor kwam dat de mentaliteit in katholieke scholen anders is dan in gemeenschapsscholen. Dit zou een vertekend resultaat kunnen geven bij de onderlinge vergelijkbaarheid van de scholen. Wat de onderzoekssetting betreft vond ik het belangrijk dat de interviews afgenomen werden in de schoolgebouwen zelf, om er zo voor te zorgen dat de respondenten zich het meest in hun rol als leerkracht zagen en niet zozeer als een individu in een samenleving. Ik heb steeds getracht de interviews af te nemen in een aparte ruimte, waar er niet kon gestoord worden. Dit is in de meerderheid van de gevallen ook gelukt. Zoals in de literatuur ook wordt aangeraden zorgde ik er telkens voor dat de respondent en ik nooit frontaal tegenover elkaar zaten.178 Aangezien het voor dit onderzoek niet van belang is van wie de antwoorden afkomstig zijn, verwerk ik de gegevens anoniem. De respondenten werden hier dan ook bij aanvang van het interview van op de hoogte gebracht. Als opnameapparatuur maakte ik gebruik van een dictafoon met ingebouwde microfoon. Dergelijk materiaal wordt frequent gebruikt bij het interviewen en de meeste onderzoekers voelen aan dat dit geen remmend effect geeft tijdens het interview, maar dat het opname

177

BIJLEVELD, C.C.J.H., Methoden en technieken van onderzoek in de criminologie, Den Haag, Boom Juridische Uitgevers, 155.

178

DECORTE, T., Kwalitatieve criminologische methoden & technieken, 2006, 104.

58


materiaal vaak


gewoon genegeerd

wordt.179 Doch

wordt de aanwezigheid van

opnameapparatuur vergeleken met de aanwezigheid van derden.180 Om die reden is het belangrijk dat de respondent geïnformeerd wordt over het gebruik van de opname. Daarom vermeldde ik voor aanvang van het interview dat het gesprek opgenomen zou worden maar dat de verwerking anoniem zou gebeuren. Geen van de respondenten had hier enig bezwaar tegen.

Vragenlijst Alvorens met het interview te beginnen gaf ik een introductie zodat de respondent wist wat hij kon verwachten van het gesprek. Vooreerst introduceerde ik mijzelf als studente master in de criminologische wetenschappen. Vervolgens gaf ik mee dat dit interview deel uitmaakte van een onderzoek dat ik voerde in het kader van mijn masterproef met als titel: “Geweld op school: onveiligheidsgevoelens bij leerkrachten in het ASO, TSO en BSO.” waar ik peilde naar de beleving van geweld op school en onveiligheidsgevoelens van leerkrachten. Ik deelde mee dat het interview bestond uit enkele open vragen waar de respondent diende op te antwoorden volgens zijn opvatting of ervaring en dat het interview minimum een kwartiertje, maximum 45 minuten kon innemen. Tenslotte eindigde ik de introductie door mee te geven dat het gesprek opgenomen werd door middel van een dictafoon daar ik het hele gesprek diende uit te typen voor verwerking, maar dat alles uiteraard anoniem zal verlopen, zowel de verwerking als de rapportage. Het interview bestaat uit een aantal open vragen waarbij ik peil naar wat de taak als leerkracht inhoudt, welke definitie gegeven wordt aan geweld, wat de ervaringen zijn met geweld op school en de impact daarvan op de leerkracht, de opvangnetten vanuit de school, hoe geweld verklaard wordt en of er een evolutie merkbaar is in het gewelddadig gedrag gesteld door leerlingen. Zoals ik eerder heb aangehaald werd er bewust voor gekozen om niet te vragen naar zowel geweld als onveiligheidsgevoelens, maar vertrek ik vanuit geweld en op die manier tracht ik te achterhalen of onveiligheidsgevoelens een gevolg is van dat geweld, dit om conceptuele verwarring te vermijden.

179

BACHMANN, R. en SCHUTT, R.K., The practice of research in criminology and criminal justice., California, Pine Forge Press, 2003, 241. 180


59


Hoofdstuk 6: Resultaten.


De scholen waar de interviews werden afgenomen zijn het Koninklijk Atheneum Voskenslaan en het Koninklijk Technisch Atheneum Lindelei, dewelke gefusioneerd is met GITO Bouwschool Gent. KA Voskenslaan is een school waar er ongeveer 1.700 leerlingen school lopen in het secundair onderwijs (inclusief de middenschool). Het voorziet voornamelijk opleidingen in het ASO, maar men kan er ook één TSO-richting volgen, namelijk sport. Hier werden vier respondenten geselecteerd die lesgeven in het ASO en drie respondenten die zowel in het ASO als in het TSO lesgeven. Het KTA Lindelei is een school waar de leerlingenpopulatie ongeveer 400 leerlingen bedraagt en men richtingen voorziet in zowel TSO als BSO. Hier werden interviews afgenomen van twee leerkrachten die enkel lesgeven in het TSO, drie leerkrachten die uitsluitend lesgeven in het BSO, drie leerkrachten die zowel lesgeven in het TSO als BSO en één leerkracht die lesgeeft in het BSO en ook in het BuSO, maar dan aan het Instituut Bert Carlier. Per vraag geef ik de belangrijkste resultaten weer.

Wat betekent het voor u om leerkracht te zijn? De tijden waarin de taak van een leraar enkel bestond uit lesgeven en het overbrengen van de leerstof op de leerlingen zijn voorbij, als deze tijden er ooit al zijn geweest. Dit blijkt duidelijk uit de antwoorden op de eerste vraag. Van de 16 respondenten is er slechts één respondent die enkel het lesgeven als plicht van de leerkracht ziet. Al voegt ze er wel aan toe dat dit ook het “voorbereiden op de arbeid die ze gaan moeten presteren” inhoudt. (Respondent G)

De overige 15 respondenten noemen naast het lesgeven nog andere taken: Respondent K: “In de eerste instantie is het de controle hebben van je klas.” Respondent C: “[…] ervoor zorgen dat ze braaf zijn […]” Respondent N: “Dus vooral werken met jonge gasten en proberen hen op het goede pad te houden.”

Volgens negen van deze 15 respondenten maken deze andere opdrachten een groot deel of zelfs het grootste deel uit van hun takenpakket. 60



Respondent I: “Mijn vakinhoud is voor mij niet het belangrijkste, wat voor mij het belangrijkste is en waar ik ook de meeste voldoening uithaal, is het contact met de leerlingen, er ook naast het vak, of naast mijn lessen zijn voor mijn leerlingen.” Respondent P: “Vooral in het BSO is het toch een groot deel opvoeding dat je moet geven.” Respondent A: “Proberen van hen te motiveren, proberen van hen te laten aanvoelen hoe belangrijk kennis is, dat kennis omwille van de kennis een waarde heeft. […] Motiveren is echt een heel groot stuk van waar ik mee bezig ben.”

Nog een interessante bevinding is dat slechts zes respondenten aangeven dat hun taken overeenkomen met wat ze hadden verwacht van de job toen ze zijn begonnen met lesgeven. Twee respondenten geven als reden op dat ze al met jongeren hadden gewerkt, zij het als jeugdwerker of onder de vorm van projecten. Ze geven beiden aan dat de stap naar het onderwijs niet zo groot is wanneer je reeds ervaring hebt met werken met jongeren. De redenen waarom het voor enkele leerkrachten niet geworden is wat ze ervan verwacht hadden zijn zeer uiteenlopend. Drie respondenten hadden helemaal geen verwachtingen toen ze aan de job begonnen, aangezien ze er toevallig zijn ingerold. Drie leerkrachten hadden een heel andere aanpak voor ogen en waren er vast van overtuigd om een heel andere methode van lesgeven te hanteren. Deze leraren geven ook grif toe dat ze na verloop van tijd op hun aanpak zijn moeten terugkomen. Respondent I: “ Ook van dat straffen en zo. Ik ben daar allemaal moeten van terugkomen, van dat niet te doen, van dat op een heel andere, volgens mij veel betere manier aan te pakken. Dus nu draai ik gewoon mee in het systeem en dat komt dus totaal niet overeen met wat dat was als ik hier begon.” De overige respondenten gaven aan dat ze het opvoedend gedeelte niet hadden voorzien of waren vooral verrast over bepaalde aspecten van de jongeren. Respondent A: “Maar het aantal niet gemotiveerden groeit, neemt zienderogen toe.” Respondent C: “[…] maar ik vond alleszins wel het eerste jaar dat ik les gaf, dat de leerlingen in vergelijking met wat ik gewoon was heel mondig zijn.” Een laatste evolutie waar de respondenten hun ongenoegen over uiten is dat het vertrouwen in de leerkracht verdwijnt. Je moet alles wat je doet en zegt als leraar kunnen verantwoorden. Dit brengt een extra last met zich mee wanneer een leerkracht zich voortdurend veilig moet stellen. Heel het systeem is een beetje gebaseerd op nu dat er in feite altijd een 61



verantwoording moet zijn van wat je doet als leraar. Dat alles moet aangetoond worden en dat een kind via met of door ouders op elk moment op alles kan reageren en het gevolg is in feite dat er niet meer wordt gedacht wat is het beste voor het kind bij beslissingen op een school. (Respondent F)

Wat is voor u persoonlijk geweld? Over de definitie van geweld lijkt een consensus te bestaan onder de geïnterviewde leerkrachten. Allen delen ze geweld op in fysiek en verbaal geweld. Toch vallen er hier en daar enkele nuances op te merken. Zo wordt verbaal geweld niet altijd gezien als geweld, maar gewoon als de manier waarop de jongeren de dag van vandaag met elkaar omgaan. Anderzijds wordt een kwade oogopslag, dus non-verbaal geweld, ook bij geweld gerekend volgens respondent B. Pestgedrag wordt ook vaak als geweld gezien. “Buiten het fysieke geweld, erop kloppen, het pesten feitelijk. Dat is voor mij ook geweld. Gasten die altijd dezelfde aanvallen, omdat zijn kledij niet in orde is, omdat zijn tanden niet mooi staan, omdat zijn haar te lang, te kort, te scheef of wat weet ik veel.”(Respondent H) Ook gebrek aan respect kan een vorm van geweld zijn volgens respondent L. Wat betreft fysiek geweld is men er allen over eens dat het geweld is. Slechts twee respondenten rekenen ook geweld tegen de natuur of tegen voorwerpen bij fysiek geweld. Tenslotte vermeldt respondent I dat iemand dingen laten doen die hij of zij niet wil doen ook een vorm van geweld is.

Wat zijn uw ervaringen met geweld op school? Voor deze vraag maak ik een opdeling tussen de leerkrachten. Vooreerst bespreek ik de leerkrachten die enkel lesgeven in het ASO of in het ASO en TSO. Een tweede groep betreft de leerkrachten die uitsluitend lesgeven in het TSO of in het TSO en BSO. De laatste groep bestaat dan uit de leerkrachten die enkel aan het BSO lesgeven, inclusief de lerares die zowel in het BSO als BuSO lesgeeft.

Wanneer we peilen naar de ervaringen met geweld bij de eerste groep respondenten kan gesteld worden dat dit vrij weinig voorkomt op deze school, namelijk het Koninklijk Atheneum Voskenslaan. Uiteraard is dit geen kwantitatieve vaststelling maar gaat het hier enkel om de perceptie omtrent de hoeveelheid geweld op school. 62



Met fysiek geweld komen deze leerkrachten weinig of niet in aanraking, zelden tijdens de lesuren en al zeker niet naar de leraren zelf gericht. Eén respondent die lesgeeft in het ASO getuigd dat ze reeds fysiek geweld heeft ervaren, onder de vorm van geduwd te worden. Maar de lerares relativeert dat door te stellen dat wanneer je achteraf het incident bekijkt, dat het ergens wel van twee kanten komt. Ze verklaart dat er zeker geen sprake is van blinde agressie. De leerkrachten die beweren zelf nog geen geweld gezien te hebben, stellen dat ze wel horen over incidenten tussen leerlingen, op de klassenraden of wanneer collega’s onder elkaar hun verhaal vertellen. Maar naar hen toe zijn er nog geen incidenten te noemen. Respondent I is de enige in deze groep die getuigt over incidenten tussen de leerlingen. Verbaal geweld is een ander verhaal. Alhoewel hier geen sprake is van een problematische situatie, verklaren nagenoeg alle respondenten dat ze soms tot heel regelmatig te maken hebben met verbaal geweld, zowel tussen de leerlingen als naar hen toe. Respondent A: “Misschien ga jij dat niet als geweld aanvoelen maar een leerling die smalend roept in het bijzijn van anderen: “wat zijde gij voor mij? Niets dat zijde gij voor mij!” dat ervaar ik echt wel als verbaal geweld.” Respondent D: “Zo van: “Gij rosse teve!””

Wat de leerkrachten die enkel lesgeven in het TSO of in het TSO en BSO betreft lopen de resultaten van de interviews ongeveer gelijk met die van de eerste groep. In grote lijnen kan men zeggen dat fysiek geweld naar het gevoel van de respondenten vrij weinig voorkomt, en verbaal geweld regelmatig. Toch dient opgemerkt te worden dat er bij deze groep wel sprake is van geweld jegens de leerkrachten.

De derde groep leerkrachten, die enkel in het BSO lesgeven, zijn naar eigen zeggen vrij vaak getuige van zowel fysiek als verbaal geweld. Ook geweld naar de leerkrachten toe is geen uitzondering. Drie van de vier respondenten hebben al een ervaring gehad met één of meerdere leerlingen die hen hebben aangevallen, of dit trachtten te doen. Fysiek geweld tussen de leerlingen komt volgens deze leerkrachten ook vrij regelmatig voor en verbaal geweld zeer veel. Respondent O: “Verbaal, elk uur, verschillende keren in een les. Fysiek, af en toe, dat ze elkaar eens vastpakken of dat ze dreigen om te slaan. En extreme dingen zoals bijvoorbeeld elkaar proberen steken of de kop inslaan ofzo, zelden. Ik heb het al in mijn hele carrière 3 of 4 63



keer meegemaakt. Dat zijn uitzonderingen met gasten die karakterele problemen hebben.” (Deze respondent heeft reeds een carrière van 13 jaar in het onderwijs achter de rug.) Tot slot blijkt verbaal geweld naar de leerkrachten toe ook geen uitzondering te zijn. Respondent N: “Dat gebeurt vrij vaak, meer en meer zelfs. En het gaat heel grof soms, het is niet gewoon eens “beuzak” ofzo, maar persoonlijke dingen die soms gezegd worden dat ze dan toevallig te weten gekomen zijn en dat wordt dan gebruikt.”

Hoe reageert u op geweld op school? Vooreerst dient opgemerkt te worden dat ondanks het gegeven dat nagenoeg alle respondenten geweld zien als enerzijds verbaal en anderzijds fysiek geweld, de meeste respondenten bij deze vraag automatisch denken aan hun reactie op fysiek geweld. Wanneer een persoon geconfronteerd wordt met geweld naar hem toe of tussen anderen kan men daar op verschillende manieren op reageren. De respondenten die reeds ervaring hebben gehad met fysiek geweld tussen leerlingen lijken er over eens te zijn dat men meteen moet ingrijpen. Men tracht de vechtende leerlingen onmiddellijk uit elkaar te halen, desnoods met behulp van omstanders. Ook de vrouwelijke leerkrachten die hier reeds mee geconfronteerd zijn komen tussen de vechtersbazen in, ook al zijn deze fysiek een stuk sterker dan hen. Het wordt gezien als je verantwoordelijkheid als leerkracht om tussenbeiden te komen. Indien er gedreigd wordt om fysiek geweld te gebruiken tegen de leerkrachten zijn deze ermee eens dat je vooral rustig blijft op dat moment, om het niet te laten escaleren. Wanneer het incident bekoeld is, kan men de jongere confronteren met zijn gedrag. Ingeval het gevaarlijk

wordt

voor

de

leerkracht,

wordt

er

iemand

bij

geroepen

van

de

leerlingenbegeleiding of een opvoeder of zelfs een collega. Wat betreft de reactie op verbaal geweld zijn er enkele verschillen op te merken. Leerkrachten die lesgeven in het ASO of ASO en TSO beweren dat ze ofwel het gedrag negeren of de leerlingen wijzen op het feit dat het ook anders kan. Respondent B verklaart ook dat ze op het moment zelf het zal negeren, maar later de leerling in kwestie bij haar zal nemen om deze persoon te confronteren met het gestelde gedrag. Dit is volgens de respondent een bewuste strategie omdat een klassikale opmerking kan zorgen voor een escalatie van het verbaal geweld. De overige respondenten getuigen ongeveer hetzelfde, soms laat men het gedrag voor wat het is, negeert men het, of men confronteert de leerling er mee. Het verschil met de vorige groep 64



is dat er in het TSO en BSO al eens gesanctioneerd wordt voor verbaal geweld omdat het volgens de respondenten soms wel heel ver kan gaan en in extreme gevallen wordt de leerling uit de klas verwijderd. Het hangt dus vooral af wat er gezegd wordt. Respondent O: “Het is te zien wat ze zeggen, de meeste dingen laat je over u spoelen omdat dat gewoon de manier is waarop ze tegen elkaar roepen en doen. Als dat in de les is, dan moeten ze zich kalmer houden, of dan zeg ik: “er is een beleefdere manier om hem aan te spreken.” Je moet er wel op reageren, maar je weet dat ze 5 minuten later diezelfde uitspraken weer gaan doen. Als ze een stamp krijgen is het van: “u moeder” of zo “hoerenkind” of het maakt niet uit wat ze zeggen. Je kan het zo grof niet bedenken of het floept uit hun mond.” Men zou kunnen verwachten dat men in het TSO en BSO minder belang hecht aan het verbaal geweld omdat enkele respondenten aangegeven hebben dat het de manier van omgang is voor deze jongeren. Toch is het enkel bij deze leerkrachten dat sanctionering voor verbaal geweld naar boven komt.

Wat is de impact op u persoonlijk wanneer een geweldsincident zich voordoet of heeft voorgedaan? Met deze vraag peil ik naar het onveiligheidsgevoel van de leerkrachten. Ik gebruik bewust de term “impact” in de plaats van “onveiligheidsgevoelens” aangezien ik op deze manier te weten kom wat het eerste of belangrijkste effect is van geweld. Bij het doorvragen peil ik dan expliciet naar het onveiligheidsgevoel. De antwoorden op deze vraag zijn zeer uiteenlopend. Dit is natuurlijk te verwachten aangezien geweld niet dezelfde invloed heeft op iedereen. De helft van de leerkrachten stelt dat het ervaren van, zien van of horen over geweld geen impact heeft op hen, zij dragen dat hoegenaamd niet mee. Waarom zij dit niet meedragen heeft verschillende redenen. Enkele leraren stellen dat ze het gemakkelijk van zich af kunnen zetten of kunnen relativeren door de ervaring die ze hebben en de leeftijd. Een andere respondent zegt dat geweld eigenlijk normaal is wanneer zoveel jongeren opeengepakt zitten op zo een kleine plaats. Het niet meedragen van een incident naar huis blijkt ook een bewuste strategie te zijn voor sommigen. Respondent O: “Als je dat meepakt naar huis dan denk ik dat je uitblust of dat je zot komt.”

65



Bij de andere helft van de leerkrachten kan men wel spreken over een impact van geweld, maar deze zijn terug zeer uiteenlopend. De ene verwacht een streng optreden, de andere gaat ten rade bij collega’s hoe zij het zien of zouden opgelost hebben, of men krijgt er een krop in de keel van. Twee leerkrachten uit het ASO verklaren dat ze zo een incident toch eventjes moeten verwerken. Dit verwerken gebeurt door er over te praten met collega’s of de directie of het slijt na verloop van tijd. “Op het moment zelf vrij weinig, daar blijf ik nogal kalm bij zoals meestal als er iets is dat ik echt als ernstig ervaar, dan blijf ik over het algemeen kalm. Maar achteraf heb ik daar last van. Dat moet verwerkt worden, ik moet dat kwijt aan een paar collega’s.” (Respondent A)

Wanneer ik vraag of er sprake is van een gevoel van onveiligheid zijn er slechts drie respondenten die aangeven dat ze dat inderdaad zo aanvoelen. Het betreft één leerkracht uit het ASO en TSO, één leerkracht die enkel lesgeeft aan het TSO en één leerkracht die lesgeeft aan zowel het TSO als aan het BSO. Het gaat om twee vrouwen en één man met een aanzienlijk aantal jaren werkervaring in het secundair onderwijs. De eerste onderwijzeres die stelt dat geweld een gevoel van onveiligheid creëert bij haar getuigt als volgt: “Dat was een jongen die het niet eens was met mij over een cijfer en die begon in mijn les te roepen en te tieren tegen mij en zo dreigend dicht bij mij te komen enzo, en ik heb die dan uit mijn les gesmeten. Maar ik was daar toch niet goed van. En ’s avonds loop ik zo in de winkel en ik zag een jongen die leek op hem en ik werd echt zo bang, ik had echt schrik dat hij mij was gevolgd om mij iets aan te doen ofzo, heb snel mijn boodschappen gedaan en ik was echt blij dat ik thuis was.” ( Respondent E) Deze lerares verklaart dat ze de volgende dag is gaan praten met de directie waar ze de garantie kreeg dat de leerling in kwestie niet meer in haar les toegelaten werd en dat het onveiligheidsgevoel door veel praten met collega’s en vertrouwenspersonen uiteindelijk verdween. De tweede lerares werd eveneens bedreigd door een leerling. “Het is dan zo dat die jongen is beginnen moeilijk doen en beginnen smijten met stoelen en tafels, en dat gaat te ver. En dat hij mij wel nog ging vinden dus dat waren ook met dreigingen erbij.”(Respondent G) Deze ervaring zorgde ervoor dat de respondent haar gedrag wijzigde in functie van haar gevoel van onveiligheid. “Ja, er is iemand met mij mee geweest tot aan de auto. Dat heeft toch een paar weken geduurd dat ik met gesloten deuren reed enzo.”(Respondent G) Haar gevoel van onveiligheid is ook na verloop van tijd verdwenen. De tijd, het feit dat die persoon verwijderd 66



werd van de school en de positieve ervaringen met andere leerlingen hebben bijgedragen tot het verdwijnen van haar onveiligheidsgevoelens. Tot slot getuigt één man over een incident dat als een gevoel van onveiligheid als gevolg had. “Ik ben wel eens zwaar bedreigd geweest tot in de leraarskamer toe van een leerling, maar die zat onder drugs, en dat was omdat hij zijn schoolagenda niet wilde geven en hij ging proberen van boven mij te staan, maar dat lukte niet. Ik heb direct de politie gebeld op dat moment.”(Respondent L) Het gevoel van onveiligheid beschrijft hij als de onzekerheid over wat zal volgen op zo een incident. Hij verklaart dat hij dit de eerste momenten en de eerste weken meedraagt, maar dat het gevoel wegkwijnt door de positieve ervaringen die hij heeft met andere leerlingen.

Is er voldoende opvang vanuit de school? Het resultaat van deze vraag heeft geen betrekking op de richting, noch de leerkrachten, noch de leerlingen. Enkel de school beslist welke opvangnetten geïnstalleerd worden. De antwoorden bespreek ik hier dan ook per school. Elke school werkt met een systeem van leerlingenbegeleiding waar de leerlingen worden opgevolgd, gesanctioneerd of waar gezocht wordt naar andere oplossingen om ervoor te zorgen dat het incident zich niet herhaalt of dat er een vergoeding is naar het slachtoffer toe, in welke vorm dan ook. Zowel leerkrachten als leerlingen kunnen bij deze instantie terecht. Hoe de leerlingenbegeleiding werkt beslist de school zelf, dit wil zeggen dat niet alle leerlingenbegeleidingssystemen op dezelfde manier werken. Wanneer een incident zich voordoet op het Koninklijk Atheneum Voskenslaan hebben de geïnterviewde leerkrachten het gevoel dat ze terecht kunnen bij de leerlingenbegeleiding, vertrouwenscollega’s en de directie. Al wordt deze laatste niet door iedereen als een positief opvangnet ervaren. Respondent I verklaart namelijk dat ze reeds gehoord heeft van andere collega’s dat de directie teveel achter de ouders en leerlingen staat en te weinig achter de leerkrachten. De leerlingenbegeleiding wordt op deze school als een positief opvangnet ervaren waar de mensen zeer bekwaam zijn in hun job. Toch dient opgemerkt te worden dat niet bij alle leerkrachten duidelijkheid bestaat over de werking ervan, of zelfs dat het bestaat. Het Koninklijk Technisch Atheneum, dat gefusioneerd is met GITO Bouwschool Gent heeft ook enkele opvangnetten. De leerlingenbegeleiding, dat er tevens ook is voor anderstaligen, opvoeders en spotters rond de school die kunnen ingrijpen indien nodig. Ook 67



preventiemedewerkers zijn aanwezig op deze school, een pedagogische adviseur en tot slot kan men ook altijd ten rade bij andere collega’s. De leerlingenbegeleiding op deze school werkt ook samen met de leerlingenbegeleiding van de fusieschool. Alle respondenten uit deze school kennen de leerlingenbegeleiding of “het GOK” en zijn voldoende op de hoogte over de werking ervan. Eén respondent verklaart dat het nog beter kan,maar dat er aan het begin van het schooljaar op spelenderwijze een introductie zal plaatsvinden zodat alle leerkrachten en vooral ook alle leerlingen goed op de hoogte zullen zijn over de werking van “het GOK”. Ook hier wordt dit opvangnet als een positief instrument ervaren waar de leerlingen vooral goed begeleid en opgevolgd worden en, indien nodig, een sanctie krijgen. Geen van de geïnterviewde leerkrachten van de scholen hebben het gevoel dat er nog meer moet zijn. Deze opvangnetten zijn voor hen voldoende. Zolang er ingegrepen wordt en kort op de bal kan worden gespeeld is er geen nood aan nog verdere instanties.

Hoe verklaart u geweld? Zoals reeds uit de literatuur is gebleken kan geweld op verschillende manieren verklaard worden. Met deze vraag kijken we welke verklaringen de leerkrachten geven aan geweld. De twee meest voorkomende verklaringen voor gewelddadig gedrag bij jongeren zijn de thuissituatie en de media. De media komt negen keer voor en de thuissituatie wordt acht keer genoemd voor als verklaring voor het geweld. Wat betreft de media vrezen de leerkrachten voor een gewenning aan geweld omdat de jongeren er zoveel mee geconfronteerd worden via de media. “[…]ik ben een bompa van een kleine van 7 jaar. En ik heb gezien, vanaf 2 jaar zit die voor diene tv geplakt. Hoeveel geweld dat er daar, in die tekenfilmpjes en al zitten, niet alleen geweld van kloppen en slaan, maar flash flash…Ik noem dat desoriënterend zelfs voor een kind van die leeftijd. En ik denk dat er een gewenning ontstaat aan geweld. En dat is niet goed.” (Respondent B) Respondent F verklaart dat de media niet veranderd is, maar dat het lijkt alsof de media nu meer impact heeft op de jongeren dan vroeger. Het onderscheid niet kunnen maken tussen realiteit en wat er te zien is op televisie, of wat de media ons voorschotelt is volgens respondent D ook een voorbeeld van de invloed dat de media heeft op de jeugd van vandaag. Een ander gevolg is dat de communicatie met leeftijdsgenoten een achteruitgang kent doordat men teveel bezig is met computerspelletjes en dergelijke.

68



Volgens de leerkrachten die de thuissituatie als verklaring voor geweld opgaven, kijken ouders veel te weinig om naar hun kinderen. Deze jongeren gaan dan hun heil gaan zoeken bij vrienden op straat. Deze zijn vaak ouder, verbaal agressiever en hebben meer materiële luxe. De jongeren kijken daarnaar op en gaan zich net zoals die oudere vrienden gaan gedragen, streven naar dezelfde materiële luxe, op welke manier dan ook. Er kunnen ook problemen zijn binnen het gezin waardoor de jongere gefrustreerd naar school komt. Wanneer geweld schering en inslag is binnen het gezin kan dit door de jongere ook opgevat worden als de normale gang van zaken. Een andere verklaring voor geweld houdt verband met een nieuw fenomeen dat ontstaan is binnen de allochtone gemeenschap. Volgens respondent M zorgen (v)echtscheidingen, wat binnen de allochtone gemeenschap normaliter niet voorkomt, voor problemen binnen het gezin die veel frustraties tot gevolg hebben, ook voor de kinderen. Respondent K koppelt de twee oorzaken aan elkaar en stelt dat de ouders vaak niet voldoen in hun taak en de media dan de opvoedende taak overneemt, met alle gevolgen van dien wanneer deze media gevuld is met geweld. Naast de media en de thuissituatie zijn er nog enkele interessante oorzaken genoemd voor het gewelddadig gedrag gesteld door leerlingen. Het onderwijssysteem kan volgens drie leerkrachten ook de oorzaak zijn van het geweld. Het feit dat een jongere uur na uur op een stoel dient te zitten, aandachtig en geconcentreerd dient te zijn en dit vaak in combinatie met een gefrustreerde of uitgebluste leerkracht is volgens respondent een explosieve situatie waarbij het niet anders kan dan dat er brokken van komen. Een tweede kritiek op het onderwijssysteem komt van respondent L, die stelt dat het gebrek aan een adequate reglementering ook problemen met zich kan meebrengen. Tot slot wat betreft het systeem, wordt de regel dat men op basis van leeftijd over mag naar bepaalde leerjaren ook als negatief effect gezien omdat op deze manier een aantal, vooral anderstalige, leerlingen een taalachterstand of leerachterstand hebben. Dit kan voor frustraties zorgen bij de leerlingen omdat hij niet kan volgen en op die manier kan hij dwars beginnen te liggen. Maatschappelijke factoren, zoals de multiculturele samenleving van vandaag wordt bij enkele respondenten gezien als mogelijke verklaring voor gewelddadig gedrag gesteld door leerlingen. Etnische gevoeligheden die voor een gespannen sfeer kunnen zorgen en het niet kunnen omgaan met verschillen. De onzekerheid die heerst in de huidige samenleving kan tevens voor ergernissen zorgen, niet enkel bij de jongere, maar ook bij diens ouders, wat terug voor een negatieve sfeer kan zorgen binnen het gezin. Soms hoeven de verklaringen niet 69



verder gezocht te worden dan bij de individuen zelf. Soms ligt het gewoon aan botsende karakters of misverstanden onder vrienden, vaak in combinatie met de opkomende puberteit en hormonen. Respondent C verklaart dat wanneer jongens en meisjes apart op school zitten, er minder gevallen van geweld zijn omdat jongens zich dan niet hoeven te bewijzen tegenover de meisjes. Ook drugs en alcohol kunnen een oorzaak zijn voor het gedrag. Een meer structurele verklaring wordt door twee respondenten gegeven. Zo kan volgens respondent L het schoolgebouw een invloed hebben op de agressie tussen leerlingen. Een ingesloten of compacte speelplaats zou een negatief effect hebben en een meer open ruimte heeft een positief effect op het gedrag van jongeren. Ook een gebrek aan ruimte of een overbevolkte school kan voor een geladen sfeer zorgen. De materiële wereld, het belang dat gehecht wordt aan materiële dingen, wordt ook drie maal genoemd als oorzaak. Veel van deze oorzaken kunnen frustraties met zich meebrengen. Deze frustraties worden ook genoemd als verklaring voor geweld door jongeren. Hierbij hoort de frustratie dat resulteert uit de ingesteldheid van jongeren die zonder inspanning te willen leveren toch veel resultaat verwachten. Tot slot eindig ik de bespreking van deze vraag met een citaat van een respondent die vrijheid als verklaring voor het gewelddadig gedrag bij jongeren geeft. “Zij zien hun vrijheid als een eindeloze tunnel en ze zien niet dat ze moeten samenleven met iemand anders en dat moeten ze leren.” (respondent H)

Is er een evolutie merkbaar wat betreft gewelddadig gedrag gesteld door leerlingen? Wanneer we de antwoorden op deze vraag bekijken, kunnen we geen eenduidige conclusie trekken. Een eerste opmerking dat dient gemaakt te worden is dat twee respondenten zich niet durven uitspreken over een evolutie. Eén respondent heeft het gevoel dat het geweld grotendeels gelijk is gebleven. Eén respondent heeft de perceptie dat er nu minder geweld voorkomt dan vroeger, maar wijt dit aan de verandering van het schoolgebouw. Zeven van de zestien leerkrachten verklaren dat er nu meer geweldsincidenten gebeuren dan vroeger. Vooral op het vlak van verbaal geweld. “[…]ik merk duidelijk op die 13 jaar dat ze veel mondiger zijn, veel brutaler geworden zijn, agressiever in hun doen.”(Respondent O) Respondent I: “Als ik dan gewelddadig echt kan opentrekken, verbaal en vervelend gedoe enzo, denk ik dat het verergerd is, ja. En ik denk dat dat een maatschappelijk probleem is, ik denk dat de lat van wat aanvaardbaar is, hoger en hoger gaan liggen. Als je kijkt naar

70



bijvoorbeeld televisie, films, waar dat zij mee bezig zijn de leerlingen, dat kan niet anders bijna dan dat dat die richting uitgaat.” Tot slot zijn er ook vier respondenten die het gevoel hebben dat geweld nu in een andere vorm voorkomt dan vroeger. Zo zijn de spanningen omtrent de etnische verschillen een nieuwe evolutie volgens respondent H. Twee van deze vier respondenten zijn van mening dat vroeger kleine opstootjes van agressie uitgevochten werden onder elkaar, en daar stopte het ook mee. Wanneer het uitgevochten was, werd het geschil bijgelegd. Nu zouden er meer groepjes gevormd worden en zou er meer sprake zijn van aanhoudende pesterijen. “En was dat een opstootje, dat werd dan even uitgevochten en kon dat daarna meestal geplaatst worden. Dat fenomeen van ons vroeger is een beetje verdwenen en nu is dat meer georganiseerd en voor een stuk gevaarlijker […].”(Respondent F) Een laatste evolutie wordt opgemerkt door respondent J: “Maar dat begint wel, het begint jonger en jonger te worden. Vroeger was dat zo 17, 18 jaar een beetje stoer doen, maar nu is dat jonger, 13, 14 jaar dat ze … En op tv zie je dat ook soms dat je zo veel jonge mannetjes ziet dat erbij lopen als er rellen zijn of zo. Dat zijn allemaal van die kleine mannetjes die ertussen lopen.”

Tot slot werden aan de leerkrachten die les geven in het ASO en TSO of in het TSO en BSO gevraagd of er een duidelijk verschil op te merken is tussen de drie vormen van secundair onderwijs wat betreft geweld op school. Globaal kunnen we stellen dat bij een vergelijking tussen ASO en TSO, naar voor komt dat leerlingen uit het TSO toch een iets agressievere houding aannemen. Verder zouden deze leerlingen veel nood hebben aan positieve feedback en een individuelere aanpak. Wat betreft het TSO en BSO verklaren de respondenten dat je als leerkracht in het BSO toch iets meer aandacht moet schenken aan de pedagogische aspecten die verbonden zijn aan het lesgeven. Deze leerlingen hebben ook meer nood aan een vaste structuur. Verder zijn de leerlingen uit het TSO slimmer wat met zich meebrengt dat men daar als leerkracht op een meer psychologische manier moet werken bij de opvoeding en disciplinering van deze jongeren. Een interessante bevinding is dat het gedrag van deze jongeren niet zozeer blijkt af te hangen van het feit of ze in TSO of BSO zitten, maar eerder van de richting waarin ze zitten en de grootte van de klas. Grotere klassen zorgen logischerwijze voor een meer gespannen sfeer en men heeft er ook niet echt de mogelijkheid om individueel te gaan werken.

71

Geweld op school: onveiligheidsgevoelens bij leerkrachten in het ASO, TSO en BSO. Deel III: Algemeen besluit en kritische reflecties

DEEL III: ALGEMEEN BESLUIT EN KRITISCHE REFLECTIES De doelstelling van deze studie was een inzicht te leveren omtrent de beleving van leerkrachten wat betreft geweld op school en wat de ervaring is van leerkrachten uit het ASO, TSO en BSO met geweld van leerlingen. Verder was het de ambitie van dit onderzoek om na te gaan of dit gewelddadig gedag gesteld door leerlingen een effect heeft op de onveiligheidsgevoelens van leerkrachten.

Om dit te kunnen verwezenlijken werd een

kwalitatief onderzoek uitgevoerd bij 16 leerkrachten uit het ASO, TSO en BSO en dit door middel van face-to-face interviews met open vragen.

Deze masterproef tracht een antwoord te bieden op twee kernvragen: “Hoe wordt gewelddadig gedrag van leerlingen door leerkrachten ervaren en welk effect heeft dit op de onveiligheidsgevoelens van leerkrachten?” en “Is er een duidelijk verschil wat betreft de ervaring met gewelddadig gedrag gesteld door leerlingen uit het ASO, TSO en BSO en de impact ervan op de onveiligheidsgevoelens tussen leerkrachten in het ASO, TSO en BSO?”

De ervaring dat leerkrachten hebben met geweld van leerlingen hangt af van het feit of de leerkrachten lesgeven in het ASO, TSO of BSO. Er is dus inderdaad sprake van een duidelijk verschil tussen het ASO, TSO en BSO wat geweld door leerlingen betreft. In het ASO komt fysiek geweld niet vaak voor, het is eerder uitzonderlijk. Hier en daar is er wel eens een incident tussen leerlingen, maar het grootste deel van de leerkrachten heeft hier geen ervaring mee. Ook in het TSO komt gewelddadig gedrag van leerlingen niet veelvuldig voor, al kan men hier niet spreken over uitzonderingen. Het grote verschil met het ASO is dat geweld tegen leerkrachten frequenter voorkomt in het TSO. Verbaal geweld is zowel in het ASO als in het TSO geen exceptie, noch naar andere leerlingen toe, noch gericht naar de leerkracht. In het BSO daarentegen zijn de leerkrachten vrij vaak getuige van geweld, zowel fysiek als verbaal, tussen de leerlingen onderling en naar de leerkrachten toe. Algemeen kan men stellen dat het fysiek geweld op school niet als problematisch wordt ervaren door de leerkrachten. Het verbaal geweld daarentegen neemt volgens de leerkrachten zienderogen toe en kan heel ver gaan, soms te ver. Wanneer we de respondenten die aan meer dan één type secundair onderwijs vragen of zij een verschil zien komen we tot dezelfde resultaten. Leerkrachten die zowel in het ASO als in het 72


TSO lesgeven verklaren dat leerlingen in het TSO net iets agressiever zijn en een individuelere aanpak en positieve feedback behoeven. Leerkrachten die zowel in het TSO als BSO lesgeven verklaren dat leerlingen uit het TSO een groter intellectueel vermogen hebben dan leerlingen in het BSO en dat een meer psychologische aanpak daar op zijn plaats is. Leerlingen in het BSO zijn verbaal en fysiek het meest gewelddadig en hebben nood aan een goede structuur. De nadruk ligt bij hen eerder op pedagogie dan op het lesgeven. Wat betreft het effect van gewelddadig gedrag gesteld door leerlingen op de onveiligheidsgevoelens van leerkrachten is gebleken dat het effect miniem is. Van de zestien respondenten zijn er drie die getuigen over een gevoel van onveiligheid veroorzaakt door een incident waarbij de leerling agressief was naar de leerkracht toe. Dit gevoel van onveiligheid is bovendien niet van blijvende aard. Na verloop van tijd en door positieve ervaringen met andere leerlingen of gesprekken met collega’s verdwijnen deze onveiligheidsgevoelens. Dit onveiligheidsgevoel staat tevens los van de perceptie van de hoeveelheid geweld op school, zo blijkt. De bevinding dat het onveiligheidsgevoel in het secundair onderwijs geen zorgwekkende proporties aanneemt, komt overeen met de onderzoeksresultaten van Vettenburg en Huybregts (2001)181 en Tyriard (1995)182.

Van de drie respondenten die

verklaren dat ze reeds een gevoel van onveiligheid hebben ervaren geeft de eerste respondent les in zowel het ASO als in het TSO, de tweede respondent in het TSO en de derde respondent geeft les in het BSO. Het gaat ook om twee vrouwen en één man, dus ook omtrent het verband tussen geslacht en onveiligheidsgevoelens kunnen er, wat dit onderzoek betreft, geen uitspraken gemaakt worden.

Naast de antwoorden op de hoofdvragen uit deze masterproef zijn er verder nog interessante bevindingen op te merken. Een eerste bevinding is dat het lesgeven voor alle leerkrachten bestaat uit het overbrengen van de leerstof enerzijds, en het opvoeden anderzijds. Een aantal respondenten geven zelfs aan dat het opvoeden vaak het grootste deel van hun tijd inneemt. Een spijtige evolutie binnen het 181

VETTENBURG, N. en HUYBREGTS, I., Onveiligheidsgevoelens en antisociaal gedrag. Een onderzoek naar de samenhang tussen de onveiligheidsgevoelens bij leerkrachten en het antisociaal gedrag bij leerlingen, Leuven, KUL, 2001, 304 p. 182


73


onderwijs is dat het vertrouwen in de leerkracht verdwijnt. Leraren hebben het gevoel dat ze altijd verantwoording moeten kunnen afleggen over wat ze zeggen of doen en soms niet genoeg gesteund worden door de directie. Dit zet een domper op de werktevredenheid van leerkrachten. Wanneer we kijken naar het onderzoek van Vettenburg en Huybregts (2001)183 dan weten we dat werkontevredenheid een effect heeft op onveiligheidsgevoelens, maar dat verband hebben we in deze studie niet kunnen leggen. Vervolgens valt op dat alle leerkrachten het niet zullen nalaten om in te grijpen bij fysiek geweld. Het wordt gezien als de verantwoordelijkheid van een leerkracht om tussen te komen bij een incident, ongeacht of de partijen fysiek sterker zijn of niet. Verbaal geweld daarentegen wordt – vooral in het ASO – vaak genegeerd. Sancties voor verbaal geweld worden enkel vermeld door respondenten in het BSO. Indien er aandacht aan geschonken wordt dan is dit in de vorm van een terechtwijzing door de leerkracht.

Ook omtrent de impact van gewelddadig gedrag gesteld door leerlingen zijn er enkele opmerkzame waarnemingen. De helft van de geïnterviewde leerkrachten beweren dat het ervaren geweld geen effect heeft op hen. De invloed dat geweld wel heeft op de andere helft is zeer uiteenlopend. Men spreekt over de verwachting dat er streng wordt opgetreden, het zoeken naar mogelijke oplossingen bij collega’s tot het effectief moeten verwerken van zo een incident door erover te praten met collega’s en vertrouwenspersonen. Wat opvalt, is dat bij de leerkrachten waar geen sprake is van een impact, naar voor komt dat het gaat om een bewuste strategie. Je moet een incident als leerkracht van je af kunnen zetten want anders loop je het gevaar op een burn-out, of dat je niet meer in staat bent om op een adequate wijze les te geven en om te gaan met jongeren. Deze bewuste strategie geldt dus ook voor onveiligheidsgevoelens.

De twee grootste verklaringen voor gewelddadig gedrag volgens de leerkrachten zijn media en de thuissituatie. Daarnaast wordt de oorzaak gelegd bij het onderwijssysteem, maatschappelijke factoren, het individu zelf, structurele factoren, de materiële wereld van vandaag en frustraties bij de jongeren. 183


74


Wat betreft de aanpak van geweld op school, blijkt de leerlingenbegeleiding als belangrijkste instrument naar boven te komen. Hoe deze leerlingenbegeleiding bewerkstelligd wordt, beslist de school zelf. Dit wil dus zeggen dat niet elke leerlingenbegeleiding op dezelfde manier werkt. Het dient als opvangnet voor zowel leerlingen als leerkrachten en wordt als zeer positief ervaren. De begeleiders zelf kunnen leerkrachten zijn of niet en worden vaak als zeer bekwaam geacht door de respondenten. Deze instantie is voor alle respondenten voldoende.

Tot slot werd ook gepeild naar de evolutie van gewelddadig gedrag gesteld door leerlingen. Globaal kan gesteld worden dat het verbaal geweld uitneemt. Over de evolutie van fysiek geweld is men het niet altijd eens. Maar er zijn wel enkele andere evoluties te bemerken. Het gaat hier om de spanningen met betrekking tot etnische verschillen, meer aanhoudende pesterijen in de plaats van een opstoot van geweld dat daarna weer verdwijnt, het vormen van groepjes en het feit dat jongeren steeds op jongere leeftijd gewelddadig gedrag stellen.

Ik sluit af met enkele kritische bedenkingen. Met deze studie werd aangetoond dat de hoeveelheid geweld op school niet als problematisch ervaren wordt door de leerkrachten. Ook de impact op hun gevoel van onveiligheid is miniem. Er werd tevens een inzicht gegeven in hoe de leerkrachten het concept “geweld” definiëren, verklaren en hoe ze het gewelddadig gedrag zien evolueren. Met deze resultaten werd een antwoord geboden op de kernvragen van deze masterproef. Kwalitatief onderzoek omtrent dit thema is weinig voorhanden. Met deze studie werd getracht een bijdrage te leveren aan de kennis over de ervaring met geweld op school, hoe dit beleefd wordt door leerkrachten in het secundair onderwijs en de impact ervan op het gevoel van onveiligheid. Omwille van het gebruik van een kleine steekproef en respondenten te kiezen uit scholen in Gent, zijn de resultaten uiteraard niet veralgemeenbaar, doch dit neemt niet weg dat deze studie een interessant inzicht levert omtrent dit onderzoeksdomein. Ook bestaat er geen zekerheid of de respondenten waarheidsgetrouw geantwoord hebben op de vragen. Ik kreeg inderdaad de impressie dat men in het begin van het gesprek het geweld ging minimaliseren, alsof men de reputatie van de school trachtte te beschermen. Maar naargelang

75


het gesprek vorderde en men meer kwijt kon over hun eigen ervaringen, merkte ik dat men meer open en eerlijk werd over hun ervaringen en inzichten.

Tenslotte lijkt het mij interessant om met betrekking tot dit thema te onderzoeken wat de ervaringen zijn van de leerlingenbegeleiders met gewelddadig gedrag gesteld door leerlingen en welke aanpak zij het meest geschikt achten.

76

Geweld op school: onveiligheidsgevoelens bij leerkrachten in het ASO, TSO en BSO. Bibliografie

BIBLIOGRAFIE. Boeken

ALBERS, C. en TELLER, M., Luisteren naar mensen over onveiligheid. Algemeen verslag over onveiligheidsgevoelens., Brussel, Koning Boudewijnstichting, 2006, 226 p.

BAARDA, D.B., DE GOEDE, M.P.M. en TEUNISSEN, J., Basisboek kwalitatief onderzoek: praktische handleiding voor het opzetten en uitvoeren van kwalitatief onderzoek, Groningen, Stenfert Kroese, 2001, 255 p.

BAARDA, D.B., DE GOEDE, M.P.M. en TEUNISSEN, J., Basisboek kwalitatief onderzoek: praktische handleiding voor het opzetten en uitvoeren van kwalitatief onderzoek, Groningen, Stenfert Kroese, 2005, 369 p.

BACHMAN, R. en SCHUTT, R.K., The practice of research in criminology and criminal justice., California, Pine Forge Press, 2003, 405 p.

BIJLEVELD, C.C.J.H., Methoden en technieken van onderzoek in de criminologie, Den Haag, Boom Juridische Uitgevers, 340 p.

BOLSIUS, R.G., Probleemgedrag. Wat doe je eraan? Een praktische handleiding voor leerkrachten en schoolleiders, Zutphen, Thieme & Cie, 1987, 112 p.

BREHM, S.S., KASSIN, S.M., FEIN, S. en MERVIELDE, I., Sociale psychologie, Gent, Academia Press, 2000, 668 p.

DE BRUYN, D., De magistraat aan het woord: een verkennend onderzoek naar de opvattingen van magistraten over hun functioneren in justitie en samenleving., AntwerpenApeldoorn, Maklu, 2006, 297 p.

77


DECORTE, T., DE RUYVER, B., PONSAERS, P., BODEIN, M., LACROIX, A., LAUWERS, S. en TUTELEERS, P., Drugs en overlast: studie van het fenomeen, de beheersing en de effecten van druggerelateerde overlasten en dit vanuit verschillende invalshoeken, Gent, Academia Press, 2004, 335 p.

EMANS, B., Interviewen. Theorie, techniek en training., Groningen, Wolters-Noordhoff, 1990, 206 p.

FREUD, S., Jenseits des Lustprinzips, Frankfurt, Fisher, 1920, 81 p.

GUGGENBÜHL, A., Fascinerend geweld. Omgaan met agressie op school, Rotterdam, Lemniscaat, 1996, 142 p.

KAZDIN, A.E., Conduct disorders in childhood and adolescence, California, Sage Publications, 1995, 177 p.

KELLING, G.L. en COLES, C.M., Fixing Broken Windows. Restoring Order and Reducing Crime in Our Communities, New York, The Free Press, 1996, 319 p.

LORENZ, K., On aggression, New York, Brace&World, 1966, 306 p.

NEWMAN, O., Defensible Space: crime prevention through urban design, New York, Collier, 1976, 264 p.

RUIGROK, J. en HOORENS-MAAS, R., Naar een geweldloze school, Houten, EPN, 1999, 105 p.

SHAW, C.R. en MCKAY, H.D., Juvenile delinquency and urban areas : a study of rates of delinquency in relation to differential characteristics of local communities in American cities, Chicago, University of Chicago press, 1972, 394 p.

78


SKOGAN, W.G. en MAXFIELD, M.G., Coping with crime: victimization, fear and reactions to crime in three American cities, Volume I, Northwestern University, Center for urban affairs, 1980, 435 p.

SPARKS R.F., GENN, H. en DODD, D.J., Surveying victims: a study of the measurement of criminal victimization, perceptions of crime and attitudes to criminal justice, Chicester, Wiley, 1977, 276 p.

VAN ACKER, J., Probleemgedrag in de klas en agressie op school. Een praktische handleiding, Antwerpen, De Boeck, 2005, 180 p.

VAN DER MEER, B., School en geweld. Oorzaken en aanpak, Assen, Van Gorcum, 2000, 112 p.

VAN DER SYPE, K. en VAN ROOSBROECK, M., Geweld op scholen. Hoe het toenemende geweld veilig onderwijs bedreigt., Antwerpen, Unieboek BV, 2006, 287 p.


WINKEL, F.W. en VAN DER WURFF, A., Angst voor criminaliteit. Theorie, onderzoek, interventie, Amsterdam, Swets & Zeitlinger, 1990, 310 p.

Tijdschriftartikels

BAKER, M.H., NIENSTEDT, B.C. en EVERETT, R.S., ‘The impact of a crime wave: perceptions, fear and confidence in the police’, Law and Society Review, 1983, 319-335.

BOX, S., HALE, C. en ANDREWS, G., ‘Explaining fear of crime’, British Journal of Criminology, 1988, 340-356.

79


BURSSENS, D., ‘Preventie van geweld op school’, Welwijs, 2009, 3-6.

DEPREEUW, W., ‘Hoe onveilig zijn onzekerheidsgevoelens?’, Welzijnswerk Kroniek, 1992, 32-36.

GAROFALO, J., ‘The fear of crime: causes and consequences’, Journal of Criminal Law and Criminology, 1981, 839-857.



HEATH, L., ’Impact of newspaper crime reports on fear of crime’, Journal of Personality and Social Psychology, 1984, 236-276.

HEBBERECHT, P. en HOFMAN, H., ‘De onveiligheid in stadsbuurten’, Welzijnswerk Kroniek, 1992, 20-25.

HOLLANDER, J.A., ‘Vulnerability and Dangerousness: The Construction of Gender through Conversation about Violence.’, Gender and Society, 2001, 83-109.

LAGRANGE, R.L. en FERRARO, K.F., ‘The elderly’s fear of crime: a critical examination of the research’, Research on Aging, 1987, 372-391.

LINDQUIST, M.P. en DUKE, J.M., ‘ The elderly victim at risk: explaining the fearvictimization paradox’, Criminology, 1982, 115-126.

LISKA, A.E. en BACCAGLINI, W., ‘Feeling safe by comparison: crime in newspapers.’, Social Problems, 1990, 360-374.

80


NOAKS, J. en NOAKS, L., ‘Violence in school: risk, safety and fear of crime.’, Educational Psychology in Practice, 2000, 70.

PANTAZIS, C., ‘'Fear of crime’: vulnerability and poverty. Evidence from the British crime survey.’, British Journal of Criminology, 2000, 414-436.


PUTTAERT, M., ‘ “Bang voor donkere plekjes.” Angst en bezorgdheid over criminaliteit’, Welzijnswerk Kroniek, 1992, 5-19.

SCOTT, H., ‘Stranger danger: explaining women's fear of crime’, Western Criminology Review, 2003, 203-214.

SKOGAN, W.S., ‘The impact of victimization on fear’, Crime and Delinquency, 1987, 135154.

VETTENBURG, N. en HUYBREGTS, I., ‘Onveiligheidsgevoelens bij leerkrachten: worden zij beïnvloed door het gedrag van de leerlingen?’, Welwijs, 2001, 45-48.

WARR, M., ‘Fear of victimization: why are women and the elderly more afraid?’, Social Sciences Quarterly, 1984, 681-702.

WILSON, J.Q. en KELLING, G.L., ‘Broken Windows. The Police and Neighborhood Safety’, The Atlantic Monthly, 1982, 29-38.

WILTZ, C.J., ‘ Fear of Crime, Criminal Victimization and Elderly Blacks’, Phylon, 1982, 283-294.

X., ‘Agressieve leerlingen’, Klasse, 1997, 28-29. 81


X, ‘Slachtoffer: leraar’, Klasse, 1995, 28-29.

Verzamelwerken

Criminologie in actie, BEYENS, K., GOETHALS, J., PONSAERS, P. en VERVAEKE, G., (eds.), Brussel, Uitgeverij Politeia nv, 2002, 517 p.

Feminist perspectives on wife abuse, YLLÖ, K. en BOGRAD, M., (eds.), Newbury Park, Sage Publications, 1988, 320 p.

Gender and Crime, BOBASH, R.E., DOBASH, R.P. en NOAKS, L., (eds.), Cardiff, University of Wales Press, 1995, 438 p.

Jongeren binnenstebuiten. Thema’s uit het jongerenleven onderzocht., VETTENBURG, N., DEKLERCK, J., SIONGERS, J., (eds.), Leuven, Acco, 2009, 220 p.

Jongeren in cijfers en letters. Bevindingen uit de JOP-monitor 1, VETTENBURG, N., ELCHARDUS, M. en WALGRAVE, L., (eds.), Leuven, LannooCampus, 2007, 262 p.

Jongeren met leer-of gedragsproblemen. Naar een school met zorg. GHESQUERE, P. en GRIETENS, H., (eds.), Leuven, Acco, 2006, 182 p.

Schools, Violence, and Society, HOFFMAN, A.M., (ed.), Westport, Praeger Publishers, 1996, 357 p.

Tegen de Regels IV. Een inleiding in de criminologie., LISSENBERG, E., VAN RULLER, S. en VAN SWAANINGEN, R., (eds.), Nijmegen, Ars Aequi Libri, 2001, 494 p.

Bijdragen in verzamelwerken

82


BURSSENS, D., ‘Onder, op en over de schreef. Jongeren en delinquentie.’ in Jongeren in cijfers en letters. Bevindingen uit de JOP-monitor 1, VETTENBURG, N., ELCHARDUS, M. en WALGRAVE, L., (eds.), Leuven, LannooCampus, 2007, 217-248.

COPS, D., ‘Onveiligheidsgevoelens van jongeren onderzocht.’ in Jongeren binnenstebuiten. Thema’s uit het jongerenleven onderzocht., VETTENBURG, N., DEKLERCK, J. en SIONGERS, J., (eds.), Leuven, Acco, 2009, 77-105.

DE HAAN, W., ‘ Sociaal-ecologische benaderingen.’ in Tegen de Regels IV. Een inleiding in de criminologie., LISSENBERG, E., VAN RULLER, S. en VAN SWAANINGEN, R., (eds.), Nijmegen, Ars Aequi Libri, 2001, 171-190.

GOTTFREDSON, G.D. en GOTTFREDSON, D.C., ‘Victimization in schools.’ in Law, Society and Policy Volume 2, FEINBERG, J., HIRSCHI, T., SALES, B. en WEXLER, D. (eds.), XI, New York, Plenum Press, 1985, 250 p.

GRIETENS, H., ‘ Leerlingen met agressief en antisociaal gedrag in het secundair onderwijs.’ in Jongeren met leer- of gedragsproblemen. Naar een school met zorg., GHESQUERE, P en GRIETENS, H., (eds.), Leuven, Acco, 2006, 49-64.

LISSENBERG, E., ‘ Het meten van criminaliteit.’ in Tegen de Regels IV. Een inleiding in de criminologie., LISSENBERG, E., VAN RULLER, S. en VAN SWAANINGEN, R., (eds.), Nijmegen, Ars Aequi Libri, 2001, 51-76.


PLEYSIER, S., VERVAEKE, G. en GOETHALS, J., ‘ Het ‘onveiligheidsgevoel’ onderzocht. Groeipijnen van een onderzoekstraditie in wording.’ in Criminologie in actie, BEYENS, K., GOETHALS, J., PONSAERS, P. en VERVAEKE, G., (eds.), Brussel, Uitgeverij Politeia nv, 2002, 189-207. 83


VAN DER PLOEG, J.D., ‘Beschrijving en analyse van geweld’ in Geweld op school. Achtergronden, omvang, oorzaak, preventie en aanpak, VAN DER PLOEG, J.D. en MOOIJ, T., (eds.), Rotterdam, Lemniscaat, 1998, 11-37.

VAN DER PLOEG, J.D., ‘Tot besluit’ in Geweld op school. Achtergronden, omvang, oorzaak, preventie en aanpak, VAN DER PLOEG, J.D. en MOOIJ, T., (eds.), Rotterdam, Lemniscaat, 1998, 217-229.

Internetbronnen

DE VLIEGER, J. (05/02/2009) Eén op de drie leerlingen gebruikte al fysiek geweld [WWW]. Het

Nieuwsblad:

http://www.nieuwsblad.be/article/detail.aspx?articleid=25261NGS

[12/04/2010]

D.H.H.

(02/10/2008)

Agressie

op

scholen

[WWW].

Het

Nieuwsblad:

http://www.nieuwsblad.be/article/detail.aspx?articleid=GOK2195EK [12/04/2010]

D.M. (31/08/2007) 27.000 leraren hebben polis tegen geweld [WWW] De Morgen: http://www.demorgen.be/dm/nl/989/Binnenland/article/detail/37669/2007/08/31/27-000leraren-hebben-polis-tegen-geweld.dhtml [26/04/2010]

M.V.L. ( 08/03/2010) Geweld op school blijft stijgen [WWW] De Morgen: http://www.demorgen.be/dm/nl/1344/Onderwijs/article/detail/1076850/2010/03/08/Geweldop-school-blijft-stijgen.dhtml [23/03/2010]

S.V.H. (25/04/2008) Geweld op school neemt toe [WWW]. Het Nieuwsblad: http://www.nieuwsblad.be/Article/PrintArticle.aspx?articleId=DMF25042008_052 [12/04/2010]

84


VAN DEN BERGHE, G. (z.d.) ‘Geweld op school’ in Serendib Gie van den Berghe [WWW]. Serendib: http://www.serendib.be/gievandenberghe/artikels/geweldopschool.htm [23/07/2010]

VAN PUYVELDE, S. (06/2006) Voordat de situatie ontspoort [WWW]. Federale politie: http://www.polfed-fedpol.be/pub/inforevue/inforevue2_06/ecole_nl.pdf [20/07/2010]

X. (02/10/2008) Pest De Meester [WWW] Pers en Communicatie: http://penco.wikidot.com/pest-de-meester [10/07/2010]

X. (z.d.) ‘Informatie voor scholen’ in Antisociaal gedrag op school. Geweld, ongewenst seksueel gedrag en pesten [WWW]. Vlaamse Overheid: http://www.ond.vlaanderen.be/antisociaalgedrag/maatregelen/informatie_scholen.htm [03/06/2010]

X. (z.d.) SVR - SCV-survey [WWW]. Studiedienst van de Vlaamse Regering: http://www4.vlaanderen.be/dar/svr/Enquetes/Pages/Enquetes.aspx [13/04/10]

Overige bronnen

COOLS, G., Fysiek geweld bij jongeren op school, Katholieke Hogeschool Zuid-WestVlaanderen, 2008.

COZIJN, C. en VAN DIJK, J.J.M., Onrustgevoelens in Nederland, Den Haag, WODC, Ministerie van Justitie, 1976.

DEBOUTTE, G., Pesten en geweld op school: Handreiking voor een daadkrachtig schoolbeleid, Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming, 2008, 229 p.

DECORTE, T., Kwalitatieve criminologische methoden & technieken, 2006, 415 p.

85


ELCHARDUS, M., DE GROOF, S. en SMITS, W., Onveiligheidsgevoelens – een literatuurstudie. Studie uitgevoerd in opdracht van de Koning Boudewijnstichting, Vrije Universiteit Brussel, 2003, 70 p.

ELCHARDUS, M. en SMITS, W., Anatomie en oorzaken van het wantrouwen., Brussel, VUBpress, 2002, 142 p.

ELCHARDUS, M. en SMITS, W., Bedreigd, kwetsbaar en hulpeloos: onveiligheidsgevoel in Vlaanderen, 1998-2002, Brussel, Vrije Universiteit Brussel, 2003, 99-136.

MOOIJ, T., Leerlinggeweld in het voortgezet onderwijs. Sociale binding van scholieren, Nijmegem, ITS Katholieke Universiteit Nijmegem, 1994, 297 p.


VAN DALE, Groot woordenboek der Nederlandse taal, Utrecht/Antwerpen, Van Dale Lexicografie, twaalfde, herziende druk, 1992.

Vr. en Antw., Vlaams Parlement, 2007-2008, 7 november 2007, 111 (vr. nr. 63 Martens).

86

Geweld op school: onveiligheidsgevoelens bij leerkrachten in het ASO, TSO en BSO. Bijlagen

BIJLAGEN. Bijlage 1: verklaringsmodel van geweld.184

184

VAN DER MEER, B., School en geweld. Oorzaken en aanpak, Assen, Van Gorcum, 2000, 112 p.

IV


Bijlage 2: vragenlijst

Vragenlijst interview leerkrachten secundair onderwijs. Naam + voornaam: Geboortedatum: Geslacht: Werkervaring in het secundair onderwijs: Huidige werkplaats(en) + richting(en): Vakken:

Wat betekent het voor u om leerkracht te zijn? Wat houdt de functie in? Wat is de taak van een leerkracht? Is deze taak doorheen de jaren geëvolueerd en waarom (concrete voorbeelden)? Wat is voor u geweld? Welke gedragingen bestempelt u als geweld? Waarom wel? Waarom niet? Wat zijn uw ervaringen met geweld op school? Concreet voorbeeld? Hoe reageert u daarop? Wat is de impact van ervaringen met geweld op school? Welk gevoel geeft u dat? In wat vertaalt zich dat gevoel? Welke strategieën hanteert u om met geweld om te gaan? Is er voldoende opvang vanuit de school? Procedures vanuit de school? Instanties? Hoe verklaart u geweld? Waarom wordt volgens u gewelddadig gedrag gesteld? Is er een evolutie merkbaar wat betreft gewelddadig gedrag gesteld door leerlingen? Concrete voorbeelden? Hoe was het toen u begon met lesgeven?

V


Bijlage 3: interviews Respondent A Wat betekent het voor u om leerkracht te zijn? Dat overdondert mij hoor, die vraag. Neem je tijd maar hoor. Je bedoelt op dit ogenblik? Ja Dat maakt het alleen maar complexer want dat verschilt een beetje met mijn oorspronkelijke bedoeling. Je kan ook zeggen wat het in het begin van uw carrière voor u betekende, en dan kunnen we het hebben over de evolutie. Wat betekende het vroeger voor u? Misschien kan u daarmee beginnen. Ik ben iemand die er met heel veel grote idealen aan begonnen is, zoals zovele collega’s denk ik. En geleidelijk aan zie je het publiek veranderen en zie je ook de interesse van leerlingen verminderen dus heel wat van de leerlingen die ik voor mijn neus heb, hebben totaal geen interesse in school, in de vakken die eigen zijn aan de opleiding enzo en mijn werk is voor een groot stuk een verzet daartegen. Proberen van hen te motiveren, proberen van hen te laten aanvoelen hoe belangrijk kennis is, dat kennis omwille van de kennis een waarde heeft. Kennis is natuurlijk niet het enige maar dus ook op vaardigheden. Ik ga bijvoorbeeld op iedere redeneerfout in en dergelijke. Ik probeer ze toch een brede algemene vorming mee te geven. Motiveren is echt een heel groot stuk van waar ik mee bezig ben. Wat voor mij nog altijd heel belangrijk is, is het contact met de leerlingen. Bij sommige loopt dat absoluut niet vlot en bij diegene waar het wel goed loopt, dat menselijk contact met hen, dat is zeer waardevol voor mij. En dat was vroeger anders? Neen, dat was niet direct anders op dat punt. Je had leerlingen waar het goed mee loopt en dat zijn over het algemeen ook de betere leerlingen. Dat is niet anders, dat is eigenlijk gelijk gebleven. Maar het aantal niet gemotiveerden groeit, neemt zienderogen toe. Bent u daar vrij vlug mee geconfronteerd geweest op het moment dat u in het onderwijs of is dat geleidelijk aan gegaan? Dat is geleidelijk aan gebeurd. Met een grote knik nu goed vijf jaar geleden. En ik heb van een aantal collega’s precies hetzelfde gehoord. En ook van collega’s die kinderen hebben in die leeftijd, die zeggen van “mijn oudste, dat was zoals ik verwachte, en mijn jongste,…nee” En ik heb zo het vermoeden dat het te maken heeft met die nieuwe structuren waarin we toen gestapt zijn. Dus het lijkt mij zeer onwaarschijnlijk dat er geen verband zou zijn. VI

Geweld op school: onveiligheidsgevoelens bij leerkrachten in het ASO, TSO en BSO. Bijlagen Kan u misschien eens kort waarop die nieuwe structuur slaat? Wij hebben een stuk hervorming van het ASO gehad. Dat was onder impuls van Luc Van Den Bossche dat dat gebeurd is. Minimum 3 uur wiskunde bijvoorbeeld is het geworden, waar vroeger een aantal richtingen er maar twee hadden, en een aantal vakken zijn ook van inhoud veranderd en naar wat ik hoor, voor talen enzo, andere vereisten, dingen die niet meer mogen. Men mag bijvoorbeeld geen dictees meer geven in de derde graad. Grammatica onderwijs dat heel sterk beperkt wordt. En ik denk dus dat minder eisen stellen, mogen stellen in dit geval ook zijn gevolgen heeft. En ja, het begint in de eerste graad he. Vanaf september mag er nu in de eerste graad Nederlands geen grammatica meer, geen zinsontleding meer geven worden, want de kinderen zijn daar niet rijp voor. Maar zo kweek je gasten die niet gemotiveerd zijn, geen interesse meer hebben en die geen inzicht hebben in de dingen, dus ik wijt het nogal sterk aan hogerhand en natuurlijk in onze maatschappij is er ook alweer heel wat veranderd he. Kan u een voorbeeld geven van een verandering in de maatschappij dat een effect zou hebben op de demotivatie van leerlingen? Ja, dat is ook zo weer een vraag die me overdondert. Ik merk bijvoorbeeld dat de ouders veel minder zeggenschap over hun kinderen hebben, dat consumentisme nog meer toeneemt, het aantal activiteiten die ze hebben buiten de school is echt buiten proportie en telkens wordt het schoolwerk gezien als de schuldige dat hen hindert in de andere activiteiten. Het is nog maar van vorige week geleden dat ik aan iemand heb gezegd: “jouw kerntaak is je schoolwerk, en al de rest komt daarbij.” Dat was eentje die moest herbeginnen voor onderzoekscompetenties, die haar eisen stelt over de dag van de presentatie bijvoorbeeld, die mij verwijt dat ze veel te weinig tijd heeft, daar komt de dansclub nog bij kijken, waar ze geen repetitie mag missen en een aantal andere activiteiten. School is duidelijk iets dat op de achtergrond is en ze hebben ook niet het gevoel dat het hen een stuk vooruitgang gaat brengen. Ik denk dat het voor jou ook zo was maar voor mijn generatie in ieder geval, wij hadden het gevoel, wij halen een diploma, we werken en we nemen ons leven zelf in handen en die wil is er zelfs niet meer. Leerlingen die zeggen: “ik wil niet volwassen worden”. Ze hebben er ook niets bij te winnen. Ze halen er niets extra uit. Ze zijn gewoon van alles te krijgen zonder inspanning dus gaan ze ervan uit dat ook die dingen zonder inspanning zullen komen. Wat is voor u geweld? Bedoel je nu dat ik een aantal deelgebieden van geweld moet opsommen? Dat mag. Verbaal geweld hoort er zeker bij. Fysiek geweld uiteraard. En zelfs de kleinste dreiging ervaar ik al als fysiek geweld. Dus ook voor verbaal geweld ben ik zeer gevoelig. Kan u uitleggen waarom u verbaal geweld geweld vindt? Ik ervaar dat als een aanval op mijn persoon. Meestal is dat ook heel onterecht. Heeft dat weinig verband met de situatie en is het vooral gevoelsmatig, zoiets.

VII

Geweld op school: onveiligheidsgevoelens bij leerkrachten in het ASO, TSO en BSO. Bijlagen Slaat dreiging voor u op verbaal geweld of op fysiek geweld? Het hangt ervan af. Er kan ook een fysieke dreiging die dat verbaal geweld gaat ondersteunen. Wat zijn uw ervaringen met geweld op school? Zo goed als geen. Ik heb een tijd op het Atheneum Tielt gewerkt en daar was er dus ASO TSO en BSO en daar heb ik wel geweld gezien. Ik was getuige van op enige afstand. Heb ik nog gezien hoe op een morgen toen ik toezicht had een leerling met de vuist een andere leerling sloeg dat het bloed uit zijn mond liep. Uiteraard je komt dan tussen. Maar persoonlijk heb ik nog niets met fysiek geweld te maken gehad. En verbaal geweld of verbale dreiging? Ja, dat wel. Kan u daar een voorbeeld van geven? Misschien ga jij dat niet als geweld aanvoelen maar een leerling die smalend roept in het bijzijn van anderen “wa zijde gij voor mij” “niets! da zijde gij voor mij” dat ervaar ik echt wel als verbaal geweld. Was dat in klasverband? Dat was een leerlinge die niet akkoord was met een rapportcijfer waar attitude in verrekend was en die dacht dus met een grote bek …Dus iedereen heeft ermee te maken gehad. Dezelfde jonge dame. Intimideren, dat is nog iets anders dan dreigen eigenlijk. Ik ervaar het als minder scherp. Zo van: “schrijf die nota maar in mijn agenda, ik heb mijn moeder toch al veel over u verteld” zo een dingen. Dat is nog maar een goed jaar geleden trouwens. En wat is de impact daarvan? Van dat soort gedrag? Op het moment zelf vrij weinig, daar blijf ik nogal kalm bij zoals meestal als er iets is dat ik echt als ernstig ervaar, dan blijf ik over het algemeen kalm. Maar achteraf heb ik daar last van. Dat moet verwerkt worden, ik moet dat kwijt aan een paar collega’s. Heeft u daar strategieën voor, om dat te verwerken? Neen, het gebeurt niet frequent om daar strategieën voor te ontwikkelen. Maar zelfs als je daar met collega’s over praat, eens dat je thuis bent komt dat toch nog eens opnieuw gisten en dat is niet aangenaam neen. Duurt dat gemiddeld lang om te verwerken? Neen, dat ook weer niet, en als ik de volgende keer weer voor diezelfde leerling in diezelfde klas sta, dan voel ik ook geen rancune daartegen. Ik kan gewoon doen zoals altijd. Is er een soort van opvang vanuit de school, is er een draaiboek omtrent geweld op school of heeft u het gevoel dat de directie daar wel aanspreekbaar voor is? VIII

Geweld op school: onveiligheidsgevoelens bij leerkrachten in het ASO, TSO en BSO. Bijlagen Dat in ieder geval. Of er nu echt een draaiboek bestaat, dat weet ik niet. We hebben vertrouwenscollega’s waarbij we eventueel terecht kunnen als we problemen hebben met andere collega’s. Iedereen gaat naar de adjunct-directeur in dat geval, als er iets met leerlingen is ga je naar de studiemeester die voor dat jaar verantwoordelijk is en er wordt wel op gereageerd. Doet u dat zelf ook? Ik geef dat meestal wel door. Een nota in de agenda ook. Dat zijn nu eenmaal noodzakelijke dingen als er later een grote sanctie getroffen wordt moet daar een bewijs zijn dat er een aanloop is, dat er al waarschuwingen geweest zijn. Veel collega’s doen dat blijkbaar niet, ik denk ook een stukje uit schrik voor de leerling in kwestie. Ik doe dat consequent wel, ik geef het ook door aan de studiemeester en als het echt nodig is aan de adjunct-directeur. Maar dat gebeurt uiterst zelden. Vindt u dat voldoende dat je bij een persoon terecht kan of vindt u dat het noodzakelijk is om een draaiboek voorhanden te hebben? Neen, wij krijgen hier echt niet veel met echt geweld te maken dus voor het ogenblik volstaat dat in ieder geval. Waarom wordt er volgens u gewelddadig gedrag gesteld? Ik denk frustratie voor een groot stuk, geen inspanning doen aan de ene kant, maar resultaat willen aan de andere kant. Ik sluit ook niet uit na de middag, dat alcohol er een beetje in het spel kan zijn. Maar het grootste deel is die frustratie denk ik. Denkt u dat die frustratie er altijd al geweest is? Goed dat is niet meetbaar, dat is een aanvoelen en ik weet ook hoeveel zo een aanvoelen waard is. Hoe voelt u dat aan? Soms ga je dat eens aftoetsen aan collega’s. Ik ga bijvoorbeeld soms naar collega X, Van: “worden wij nu oud? Of is hier echt iets aan het veranderen?” Bij generatiegenoten zoek je dat dan wel eens een keertje. En soms ook bij jongere collega’s. Als ik ergens met een probleem ben geconfronteerd, ik steek dat niet weg, ik denk dat dat een geruststelling is voor jonge collega’s, ik praat er dan met hen over zodat ze niet het gevoel hebben van “het ligt aan mij omdat ik onervaren ben” ofzo. Dus ik steek dat echt niet weg. Vindt u dat er een evolutie merkbaar is omtrent gewelddadig gedrag gesteld door leerlingen. Ik durf het niet zeggen. Heeft u nog niet het gevoel gehad dat er een verandering merkbaar is? Neen, maar we zijn een ASO school en ik denk dat dat een enorm verschil is. Denkt u dat er in TSO, BSO wel duidelijke verschillen zijn?

IX

Geweld op school: onveiligheidsgevoelens bij leerkrachten in het ASO, TSO en BSO. Bijlagen Ik denk het wel, alhoewel, 10, 20 jaar geleden zal het daar ook al erger geweest zijn. Ik heb bijvoorbeeld in Tielt nog meegemaakt dat kindertjes van beroepsvoorbereidend jaar zo een mes kwamen tonen met allerlei mogelijkheden waar zij heel trots op waren en daar werd ook al eens een keertje gebruikt. Denkt u dat de attitude tegenover wapens veranderd is? Ik weet het niet, geen flauw idee. Zijn er nieuwe evoluties merkbaar? Wapens?geslachtsverschillen? Daar zie ik ook geen verschil in. Nooit het gevoel gehad dat meisjes minder mondig waren dan jongens. En mondig is hier wel een eufemisme als het over verbaal geweld gaat. Hoe was het toen u begon met lesgeven? U heeft al aangegeven dat de motivatie verminderd is. Maar naar geweld toe. Ik kan mij heel weinig herinneren uit mijn eerste jaren. Zeer zeer weinig. Eigenlijk was dat niet veel meer dan een doorsnee onbeleefdheid. Zag u dat toen als geweld? Neen. Dat was doorsnee gedrag. Dat was de laatste vraag. Bedankt. Dat is heel graag gedaan.

Respondent B Wat betekent het voor u persoonlijk om leerkracht te zijn? Wat houdt dat in? Oei oei oei U mag gerust even de tijd nemen om na te denken hoor. De gehele job? Ja daar zit veel achter he. Hoofdzakelijk twee dingen, het vakgebied, op vakgebied de gasten wijzer maken en ja, opvoeden een beetje. Dat zijn de twee grote dingen waar je moet mee bezig zijn eigenlijk, dat is kort samengevat. Wat houdt het opvoeden in voor u? Ja, soms corrigerend optreden. Er naast staan en toch baas blijven. Dat is het gewoon. Is dat veel nodig bij de jongeren waar u les aan geeft? Eigenlijk bij ons niet, echt waar niet, maar ik zit met uitgelezen goede klassen ook. De 7 uren wiskunde en de 5 uren. Dat zijn over het algemeen niet de grote sloebers, laat mij het zo zeggen. X

Geweld op school: onveiligheidsgevoelens bij leerkrachten in het ASO, TSO en BSO. Bijlagen Neen, daar hebben we geen problemen mee. Hier en daar moet je eens corrigerend optreden, dat is wel waar, maar voor de rest geen problemen. Komt die taak overeen met wat u 39 jaar geleden dacht? Op gebied van vak, ja. Alhoewel er een achteruitgang is. Enige jaren geleden kon je veel meer vragen op het vakgebied van uw leerlingen dan tegenwoordig, dat is zo. En dat opvoeden, er is een wijziging, maar uiteindelijk, neen. Maar een mens past zich aan, je weet dat niet he. Je doet dat gewoon, je groeit mee met de gasten. Wat er wel aan is, en dat is een beetje het negatieve aan het onderwijs aan het worden, het vertrouwen in de leraar is weg he. En je moet je altijd maar “safe” stellen. En dat is niet altijd prettig. Hoe uit zich dat? Ik heb daar persoonlijk nooit mee te maken gehad maar je hoort zo soms van collega’s die werkelijk afgedreigd worden door leerlingen, door ouders, verbaal meestal, hier komt er geen fysiek geweld aan te pas, en dat steekt tegen als je gewaar wordt dat die evolutie zich doorzet. Het is een feit gewoon, de maatschappij wordt harder. En houdt u dat in uw achterhoofd wanneer u lesgeeft? Nee. Echt niet. Dat is, hoe zou ik het zeggen? Dat is een gewoonte geworden. Iedere job heeft dat he. Wat is voor u geweld? Persoonlijk? Oh, dat kan veel dingen zijn hoor. Dat kan gewoon een zeer kwade oogopslag zijn en dat gaat tot slaan en verwonden. En ik vind dat altijd jammer als dat gebeurt, maar ja, het kan he. Krijgt u veel te maken met geweld op school? Ik niet. Persoonlijk. Of hoort u er veel over? Neen. Af en toe zijn er zo eens van die “flashen”. Je weet dat er eens iemand een deur ingestampt heeft ofzo. Dat gebeurt en je ziet pas de gevolgen achteraf he. Maar zelf heb ik er eigenlijk nog nooit mee te maken gehad. Nog nooit. Als u zoiets hoort, wat is de impact daarvan op u, persoonlijk? Persoonlijk? Dat ik eigenlijk verwacht dat er zeer streng opgetreden wordt tegen diene kleine. Echt waar. Omdat we uiteindelijk…Ik ben hier toegekomen op school, ik zit hier al meer dan 30 jaar en dat was hier een vertrouwen zo werkelijk. We waren geen kameraden die samen potten pakten, maar hier was een wederzijds vertrouwen en dat gaat geleidelijk aan weg hier uit deze school. Vroeger was dat, zo een beetje allemaal vossen samen. Draagt u zo een incident mee of krijgt u daar een onveilig gevoel van?

XI

Geweld op school: onveiligheidsgevoelens bij leerkrachten in het ASO, TSO en BSO. Bijlagen Neen, ik zie dat ook niet he. Dus ik wordt daar niet rechtstreeks mee geconfronteerd, maar ik denk dat ik daar sowieso geen last zou van hebben. Heeft u daar een verklaring voor? Voor het verdwijnen van die vertrouwensband? Neen, ik weet het niet. Dat is gewoon. Ik wordt ouder misschien. Je staat automatisch verder van die gasten. Dat is ook zo. Maar ik had de indruk dat er hier vroeger meer vertrouwen was tussen leerlingen en leraars. Wat misschien hier een beetje ene invloed gehad heeft, maar ik weet niet of dat uiteindelijk alles bepalend is, dat is het toevoegen van dat TSO he, van die LOSPers he. Die komen met een andere ingesteldheid naar school en dat is niet altijd goed. Een gewelddadigere instelling? Ja. Gewelddadiger he. Wat ik ook nooit begrijp van veel van die LOSPers, als hun trainer zegt: “zo en en niet anders” is het zo en niet anders en toch durven ze hier wel zich stellen. Dat begrijp ik niet altijd goed, maar ja, het is blijkbaar iets anders op een voetbalklas dan in de klas he. Dus u verwacht een repressief optreden bij een incident, gebeurt dat naar uw gevoel voldoende? Niet altijd neen, niet voldoende. En het is niet zuivere repressie ook he, want uiteindelijk, repressie en repressie is twee, maar diene kleine moet voelen, “tiens, nu ben ik echt te ver gegaan, nog ene keer en het is hier gedaan met mij””. Iets in die stijl, het moet niet direct buiten zwieren zijn ofzo he. Maar sommige gasten gaan altijd maar verder het lijntje verleggen, en dat mag niet. Je kent misschien die problematiek in die school ginder in Anderlecht, en nog verder, hoe heet die school weer? Ik stond toen in die tijd in Schaarbeek. Als wij hoorden wat er daar al toen gebeurde, ik spreek nu van de jaren zeventig, dat was ook niet van de ene dag op de andere. Die lijnen werden verlegd door, ja, door wie? Door de gasten die ze willen verleggen. En ik vind, als volwassene moet je zelf de lijn op tijd trekken. Zonder brute repressie ofzo, dat is aan mij niet besteedt. Er moet een lijn zijn. En die lijn wordt vaak verlegd? Ja, er wordt teveel gebabbeld en ze komen buiten en ze lachen. Dus volgens u een beetje minder de focus op het begeleiden en iets meer op de afbakening van grenzen? Ja, begeleiden moet he, maar soms moet je zeggen: “neen, nu niet meer”. Nu moet t stoppen. En meestal pakt dat bij die jonge gasten, echt waar. Maar ja, ze zijn mondig geworden, etcetera etcetera, en het is niet afgegrensd. Dus een duidelijke afbakening van wat mag en niet mag? Ja, en dat echt correct toepassen. En daarnaast ook niet van die stomme regeltjes he. Wat zeer zwaar aangerekend wordt in die school is als ze met een gsm zitten. Een gsm die afgaat in de klas. Dan wordt die tot de vrijdag in beslag genomen. Jongens toch, in het jaar 2010, daar zo streng op zijn. Dat vind ik dan weer, dat doe je niet gewoon, dan zeg je tegen die kleine: “zet hem af” en het is gedaan he. Maar enfin, dat is een detailke. XII

Geweld op school: onveiligheidsgevoelens bij leerkrachten in het ASO, TSO en BSO. Bijlagen Is er volgens u voldoende opvang vanuit de school als een geweldsincident zich heeft voorgedaan? Voor het personeel? Daar heb ik geen benul van. Echt waar niet. Ik heb het zelf nooit meegemaakt. Alhoewel ik al mensen hier geweten heb die redelijk, uitgeblust, die het bijna gingen opgeven, die zich te weinig gesteund voelen in een persoonlijk conflict. Maar een persoonlijk conflict is altijd raar hoor. Er is altijd een uitleg van de ene kant en een uitleg van de andere kant. En hoe scherper je je in uw conflict stelt, hoe moeilijker dat de oplossing wordt natuurlijk. En die mensen voelen zich dan soms in de steek gelaten en dan denk ik toch in mijn eigen soms: “eigenlijk moet je ook eens eerst nadenken”. Maar ja, dat gebeurt he. En voor de leerlingen? Voor de leerlingen weet ik het ook niet. Eerlijk waar. Als een leerling geconfronteerd wordt met geweld, of hij goed opgevangen wordt of niet, ik weet het gewoon niet. Ik persoonlijk heb nooit een leerling horen klagen daarover, maar wij zijn wel de laatste tegen wie ze het komen vertellen, denk ik. Dat is mijn gedacht. Vindt u dat dat jammer is? Eigenlijk wel. Want uiteindelijk, geweld is enorm he. Dat kan, sommige gasten staan zodanig zwak, dat ze na geweld helemaal ineen storten, andere gasten gaan er met de vuile voeten over…en dikwijls keert t geweld zich dikwijls tegen de zwaksten, en dat is het probleem. Dus duidelijkheid omtrent opvang? Dat zou zeker nodig zijn. Zo een beetje slachtofferhulp-achtig he. Misschien gebeurt dat hier he, maar ik heb er geen benul van want ik heb daar nooit persoonlijk mee te maken gehad. Vind u dat jammer dat leerkrachten en leerlingen die er niet mee geconfronteerd worden, niet weten dat er zo een instantie is? Dat zou misschien moeten he. Dus misschien een betere duidelijkheid voor iedereen. Ja, voor iedereen. We hebben hier wel vertrouwenspersonen he, maar wie gaat daar rap naar toe? Dat moet al ergens iets zeer scherp zijn eer da je daar naartoe gaat. Enfin, dat bestaat. Dat is misschien de eerste stap dat je kan zetten, daarna kunnen die mensen u helpen, dat weet ik nu ook niet. Zouden die vertrouwenspersonen volgens u beter leerkrachten zelf zijn of iemand van buitenaf? Dat zijn leerkrachten en ik heb daar geen problemen mee, echt waar. Moest ik zelf echt in de problemen zitten, ik denk dat ik ernaar toe stap. Hoe verklaart u geweld?

XIII

Geweld op school: onveiligheidsgevoelens bij leerkrachten in het ASO, TSO en BSO. Bijlagen Oei oei. Ik ga misschien beginnen, ik ben een bompa van een kleine van 7 jaar. En ik heb gezien, vanaf 2 jaar zit die voor diene tv geplakt. Hoeveel geweld dat er daar, in die tekenfilmpjes en al zitten, niet alleen geweld van kloppen en slaan, maar flash flash…Ik noem dat desoriënterend zelfs voor een kind van die leeftijd. En ik denk dat er een gewenning ontstaat aan geweld. En dat is niet goed. Enfin, dat is een waardeoordeel he, ik weet dat wel, maar er ontstaat een gewenning en je ziet dat ook op speelplaatsen bij de kleintjes hoe geweldig dat die soms kunnen spelen. De gewenning. Vanwaar komt dat? Uit Amerika denk ik, het is overal een beetje. Maar het wordt ingelepeld langs de media denk ik. Ook die spellekes, da is… een kind heeft geen tijd meer om op zijn gemak te zijn, het moet alles flash flash. Is dat volgens u de grootste of enige verklaring? Dat is de grootste he. Die gewenning, daarna komen er andere factoren bij. Eerst een kind in zijn thuisgezin, daarna in zijn vriendenkring, iedereen komt met diezelfde ingesteldheid bij elkaar en op de duur krijg je zoiets he. En de moderne pedagogie die… een kind moet zich kunnen uiten, een kind moet inspraak hebben, maar een kind kan nog niet altijd goed verwoorden of verantwoorden waarom hij iets zegt en ondertussen denken zij dat verbaal geweld, dat dat kan bijvoorbeeld. En dat moet volgens mij een beetje in toom gehouden worden. Tenslotte, is er een evolutie merkbaar wat betreft gewelddadig gedrag gesteld door leerlingen? Hier in deze school, geleidelijk aan iets meer. Ik heb het gezegd, dat Technisch Secundair, die zijn gewelddadiger met mekaar. Maar ik denk, globaal gezien, mogen we hier nog niet klagen. Maar als het uitzonderlijk gebeurt, ze hebben hier al gevochten aan de voortuin, maar dat valt dan ook bij ons enorm op omdat het een redelijk rustige school is, laat het ons zo zeggen. Maar globaal gezien, ja, de maatschappij wordt harder he, en dat is jammer. Dat is dan ook een van de verklaringen die u geeft aan geweld? Ja, de maatschappij, het sociale dat er achter zit. Dat is een erge problematiek, ik weet niet goed hoe we eruit gaan geraken, dat is niet alleen in België, het is overal he. Heeft u het gevoel dat het zal escaleren? Ik hoop van niet, dat is al dat ik kan zeggen. Maar de harde kern, die zijn er in de grootsteden he. Wij hebben dat niet, alé, hier en daar een klein beetje, maar niet om te zeggen…Maar in sommige grootsteden is dat erg natuurlijk. Denkt u dat het probleem zich op termijn ook naar Gent zal doortrekken? Dat vrees ik, ja. Maar ja, er zijn nog andere dingen bij ook he. Die drugproblemen en dat hangt allemaal weer samen. Maar ik denk dat die harde kern, waar miserie mee ontstaan, die is klein. In de school ook, in de maatschappij, dat is klein, maar ja, je moet ze aanpakken he. De criminologie gaat er iets moeten aan doen. We zullen ons best doen. Bedankt voor het gesprek. XIV

Geweld op school: onveiligheidsgevoelens bij leerkrachten in het ASO, TSO en BSO. Bijlagen Heel graag gedaan.

Respondent C Wat betekent het voor u om leerkracht te zijn? Wat de taak inhoudt voor mij, om leerkracht te zijn is dat ge aan de leerlingen uiteindelijk iets kunt bijbrengen. Dat is voor mij het belangrijkste, het is dat gene waar ik in het begin ook voor gekozen heb, gewoon de omgang. Ik heb over het algemeen ook wel de indruk dat ik vrij gemakkelijk kan omgaan met andere mensen. Dus vooral met jonge mensen om ze zo te noemen dan. Om hun dan iets bij te leren. Dat dacht ik in het begin als vooral de taak van iets over te brengen op de leerling. Ondertussen weet ik ook dat er van alles anders bijkomt zoals ervoor zorgen dat ze braaf zijn en een vergadering hier, vergadering daar, papierwerk en wat weet ik nog allemaal, … Maar mijn eerste bedoeling was voor mij dan toch, om leerkracht te zijn met dan de bedoeling om vooral iets bij te brengen. Maar daar komt ook een administratieve taak bij? Ja, dat blijkt dan op het moment zelf ook wel, ook al hoor je dat op voorhand dat je af en toe ook wel wat werk hebt natuurlijk, maar er komt toch altijd veel meer bij kijken dan dat je op het eerste zicht denkt. En er komt altijd maar bij ook in feite. En naar de leerlingen toe? Is er daar een evolutie merkbaar van enkel lesgeven naar, u zei het al, ervoor zorgen dat ze braaf zijn? Ik kan nog niet zo heel lang vergelijken aangezien het nog maar 7 jaar is, maar ik vond alleszins wel het eerste jaar dat ik les gaf dat de leerlingen in vergelijking met wat ik gewoon was, heel mondig zijn. En daar zit er niet echt een verandering in, dat is nog altijd zo, ik kan niet vergelijken met andere scholen of andere richtingen in feite, ik heb altijd in hetzelfde lesgegeven. Dus qua leerlingen zijn ze wel anders dan ik verwacht had, maar ik kan niet vergelijken of dat dit dan typisch is voor deze school, of dat het misschien overal zo is. Kan u een voorbeeld geven van dat “mondiger” zijn? Euhm, gewoon in een klas. Vroeger, hetgeen ik mij ervan herinner, dat het toch vrij stilletjes was in mijn klas als de leerkracht uitleg deed, zonder dat er veel op moest aangemerkt worden van: “wil je alstublieft nekeer zwijgen of wat dan ook. Als ge niets zegt, blijven die babbelen, en gaan die 50 minuten aan een stuk door blijven babbelen als ge niet ingrijpt, daar komt het op neer. Ook, dikwijls heb ik meer de indruk dat je precies meer verantwoording moet afleggen aan de leerlingen, terwijl dat dit toch niet helemaal de bedoeling is. Dat je ergens verantwoordelijkheid hebt is natuurlijk wel logisch, maar ze aanvaarden niet zomaar iets als je iets zegt is het sebiet: “waarom?”. Dat zijn wel van die standaard vraag – vraagjes in feite, “waarom?”, dan begin ik zo .. Ik vind dat een nogal agressieve vraag direct om de één of andere reden, “waarom?”, de manier waarop dat ze het stellen gewoon. XV

Geweld op school: onveiligheidsgevoelens bij leerkrachten in het ASO, TSO en BSO. Bijlagen En hoe gaat u daar mee om? Ik blijf altijd wel vrij rustig dus , vanbinnen is dat wel efkes van euhm “ zou je niet eens op een vriendelijke manier of op een andere manier vragen? Dan direct ‘waarom?’” Maar met omgaan, ik zal dan wel, als ik vind dat het iets is waar ik misschien verantwoording of misschien een beetje uitleg aan kan geven, dan zal ik dat wel doen. Als ik vind dat dat niet van toepassing is, dan zal ik dat ook wel zeggen van: “Ik hoef mij hier niet, voor u uit te leggen hoe het hier zit of wat dan ook.”. Als zij met de “waarom” vraag zitten, of soms denken ze ook gewoon niet na, is het direct “waarom” en verwachten ze er altijd een antwoord op. Dus uw takenpakket is ook uitgebreid naar het een beetje disciplineren van de leerlingen? Ja, dat zit er inderdaad zeker in, dat zijn zo van die dingen waarvan ik dacht van er van minder tijd in te moeten steken, maar uiteindelijk komt het er zeker en vast bij zien, daar heb je ook veel werk aan ook. Daarom dat het ook moeilijk is voor beginnende leerkrachten omdat je dan, en ten eerste ook nog uw leerstof, je moet zien dat je die goed beheerst, en pas dan kan je in feite beginnen letten op, die mag dat niet, die mag dat niet, die moet daar op letten en dat is wel een moeilijkheid. Ondertussen ken je de leerstof al en dan kan je uzelf wel bezighouden en dan ben je ook minder rap de draad kwijt, alhoewel dat nog altijd gebeurt. Als je altijd moet ergens iets zeggen, ben je soms even de draad kwijt en dat is dan ook wel ambetant naar de leerlingen toe, of sommigen zijn goed aan het volgen, en dan ineens moet je dat onderbreken, en weet je niet meer waar je zit en dan haken ze soms ook weeral af, de goede leerlingen, omdat je juist zoveel leerlingen hebt, als er veel zijn die storen, is dat dan soms wel ambetant. Wat is geweld voor u? Euhm, ik ben er mij wel van bewust dat je het geweld hebt zowel fysiek als verbaal. Maar als ik op het eerste zicht zou denken van geweld op school zou ik wel direct natuurlijk neigen naar het fysieke geweld dan het verbale geweld dat er eventueel ook mee bedoeld wordt. Dus geweld is voor u meer fysiek? Dat wel, zelf ervaar ik het eerder als fysiek. Maar natuurlijk is er evengoed verbaal geweld en dat kan soms nog erger aankomen dan fysiek geweld. Maar voor u persoonlijk komt verbaal geweld niet zo hard aan? Neen, en dat is wel een voordeel. Ik kan mij daar inderdaad heel goed, euhm, negeren, of over mij laten komen. Wat ook een moeilijkheid is bij beginnende leerkrachten, als je daar niet sterk in bent, in sommige dingen van u gewoon te laten overgaan, alhoewel dat ook niet altijd moet natuurlijk maar het is soms wel nodig. Je mag zeker nooit denken bij beginnende leerkrachten vooral ook dat ze denken dat het dikwijls tegen hun gemunt is, terwijl de leerlingen dikwijls tegen de leerkracht in het algemeen gemunt is. Maar als je pas begint les te geven, dan weet je dat nog niet goed, en dan denk je misschien van “ oei, ze viseren mij”, en dan voel je je sowieso al minder goed bij de situatie. Maar meestal, in 99% van de gevallen, als de leerlingen zo doen, is dat niet tegen u gericht, maar gewoon

XVI

Geweld op school: onveiligheidsgevoelens bij leerkrachten in het ASO, TSO en BSO. Bijlagen tegen het feit dat je leerkracht bent. En als daar iemand anders stond, was dat net hetzelfde, en dat is soms wel moeilijk om daar een verschil in te maken. Wat zijn uw ervaringen met geweld op school? Positief, dan bedoel ik, over het algemeen merk ik weinig fysiek geweld. Af en toe hoor ik natuurlijk wel, en dan zijn daar ook klassenraden, van leerlingen die effectief fysiek geweld gebruikt hebben. Ik heb het hier zelf op school nog nooit gezien, al wel gehoord, en dat ik dan in de situatie zat dat er dan bijeen wordt gezeten door de leerkrachten van: “ja ok, is het zo erg dat we hem moeten buitenzetten?”. Maar ik merk eigenlijk vrij weinig echt fysiek geweld en ook vrij weinig verbaal geweld. Dus ik heb niet de indruk dat het zo erg is hier op onze school. Als er dan zo een klassenraad is, over een incident, heeft dat dan een impact op u? Neen. Ergens is dat normaal, als je met een school zit, die zo groot is als de onze, er is weinig plaats, en ik denk dat dat overal zo is, als er mensen in een kleine ruimte zitten, dat er spanningen ontstaan. En de ene kan daar gemakkelijker mee overweg of op een andere manier mee overweg dan iemand anders. Dus ik vind dat ergens wel normaal, normaal dat het gebeurt, maar ik vind wel niet dat het kan. Ik ben daar ook vrij resoluut in, als ze met fysiek geweld beginnen, dan is het voor mij simpel: buiten. Maar ja, ik beslis daar niet over. Voelt u zich soms onveilig op school? Neen, totaal niet. Ik heb daar geen last van. Dat gebeurt gewoon soms he. Is er volgens u voldoende opvang vanuit de school als er zo een incident gebeurt? Kan u als leerkracht ergens terecht? Ik ben er zeker van dat ik terecht kan. Op verschillende plaatsen. Er wordt ook elk jaar wel gezegd van kijk: zijn er psychologische problemen, dan kan je altijd bij die terecht als een aanspreekpunt. Is het fysiek geweld of zelfs iets anders dat losstaat van de vraag hier, bijvoorbeeld zelfs al zouden er seksuele intimiteiten zijn onder de leerkrachten onderling, of van opmerkingen die eigenlijk niet door de beugel kunnen, dan zijn er ook sowieso aanspreekpunten. En voor geweld zijn er ook sowieso aanspreekpunten. Zowel directie als andere leerkrachten en zo verder ook. Er is zeker en vast opvang. Ik denk niet dat dat echt dikwijls gebruikt wordt, denk ik. Gewoon ook het feit ook dat het er zo weinig is. En dat is voldoende? Ja, ik heb de indruk van wel. Ik heb er nog nooit zelf gebruik van moeten maken. Maar ik heb wel de indruk, ik ben er bijna zeker van dat dat zeker voldoende is. Hoe verklaart u geweld? Het omgaan met verschillen, zoals ik daarstraks al even zei. Die verschillen, niet iedereen kan daar echt mee om, dat de ene anders is dan de andere of dat iemand een andere mening heeft dan de andere. Veel jongeren, puberteit, hormonen die dan nog eens een rol gaan spelen. In ons geval veel XVII

Geweld op school: onveiligheidsgevoelens bij leerkrachten in het ASO, TSO en BSO. Bijlagen te weinig plaats, veel opeengepakt. Ik denk dat dat onvermijdelijk strubbelingen met zich meebrengt. Ik denk dat dat zo wat de voornaamste oorzaken zijn. Het niet kunnen omgaan, veel diversiteit, ik denk dat daar een beetje het schoentje wringt , waardoor er spanningen ontstaan die dan eventueel escaleren in echt fysiek geweld. Dus vooral individueel zoals de omgang met elkaar en structureel zoals te weinig plaats? Ja, inderdaad. Vooral het omgaan met andere meningen, andere manieren van denken, van leven. Het zijn die verschillen vooral. Is het als leerkracht een moeilijke taak om met die diversiteit binnen een klas om te gaan? Ik denk met het omgaan, dat de meeste leerkrachten er geen probleem mee hebben. Er zitten inderdaad wel verschillen in en bij het ene, de ene diversiteit of verschil kan je wat gemakkelijker plaatsen dan het ander. Gaat u er bewust mee om? Of is het onbewust dat u rekening houdt met de verschillen binnen een klas? Ik probeer er wel op te letten, bewust, van wat er eventueel gezegd wordt van leerlingen onderling, als er zo echt een opmerking zou moeten komen, zo iets heel kwetsend of racistisch of zo iets, dan zeg ik daar sowieso iets van. Dat kan zelfs zijn dat ze een sanctie hebben. Gewoon, als hetgeen wat ze zeggen niet door de beugel kan, punt uit, dan is het gedaan, dan kan het gewoon niet. Dan moeten ze dat maar inzien. Maar verder, ik probeer dat wel te plaatsen, tegenwoordig zijn er heel veel leerlingen rond mij met een soort van gedrags – probleem kunnen we het niet echt noemen- zoals ADHD bijvoorbeeld. Ik denk niet dat dat echt een gedragsprobleem is, maar die zijn gewoon anders in de omgang. De andere leerlingen kunnen dat niet altijd plaatsen terwijl dat je daar zelf als leerkracht toch anders mee omgaat. Je houdt er rekening mee alleszins. Dan wil je dat soms wel duidelijk maken aan de anderen van kijk: “ bij hem is het zo, de situatie, dat wil niet zeggen dat jij dat dan mag doen.” Want zij zien dan gewoon: die mag dat dus ik mag dat ook. En dat is niet altijd hetzelfde. Ik probeer het dan ook gewoon te vermelden, dat ze het ook proberen te begrijpen en ik hoop ook wel dat ze het dan begrijpen. Verder dan dat denk ik moet ik er ook niet op ingaan. Krijgt u veel te maken met verbaal geweld of incidenten in de klas? Neen. Ik denk dat het eerder leerlingen onderling zijn dan naar een leerkracht toe. Heeft u een reden waarom er weinig fysiek of verbaal geweld voorkomt op deze school? Ik zou niet weten waarom, misschien is het overal ook zo, ik kan niet vergelijken maar ik vind dat er relatief weinig is. Als je dan kijkt naar de grootte van de school en dan zeker ook naar de beperkte plaats. Kan het eigen zijn aan de jongere van vandaag?

XVIII

Geweld op school: onveiligheidsgevoelens bij leerkrachten in het ASO, TSO en BSO. Bijlagen Ik denk dat het nog altijd hetzelfde is van vroeger. Ik denk wel dat het in sommige scholen anders is, maar ik ben er niet zeker van. Ik denk niet dat het verminderd is, ik denk dat het wel hetzelfde gebleven zal zijn. Dat het vroeger evenveel voorkwam. Vroeger was er volgens u hier op school even weinig geweld? Ik denk het wel. Dat brengt mij tot de laatste vraag die u reeds gedeeltelijk hebt geantwoord. Is er een evolutie merkbaar wat betreft gewelddadig gedrag gesteld door leerlingen? Ik denk dat mijn periode van lesgeven iets te kort is om echt al van een evolutie te spreken. Misschien vanuit uw eigen ervaring van toen u zelf op school zat? Toen ik zelf op school zat, ik kom van een college, alleen jongens. Ik denk jongens alleen en meisjes alleen, dat dat nog een verschil is tussen een gemengde school. Maar dat was een college met dan nog een aantal paters bijvoorbeeld die dan ook lesgaven. Dat is een heel andere situatie, allemaal heel brave, vriendjes over het algemeen. Af en toe gebeurde er eens iets op de speelplaats, maar dat was absoluut niet zoveel. Jongens samen of meisjes samen brengen niet meer problemen met zich mee? Ik denk het niet, ik denk dat dat minder is. Ik denk dat gemengd eerder problemen geeft dan jongens of meisjes apart. Heeft u daar een verklaring voor? Ja, ik denk dat zowel jongens als meisjes zich wel anders gedragen als t ander geslacht in de buurt is. Ik denk dat er misschien ook al een soort onderbewuste seksuele drift dat er achter zit waarschijnlijk maar euhm… het bewijzen dan tegenover jongens onderling hoeft niet altijd, maar als er dan meisjes bij zijn hoeven ze zich dan wel te bewijzen. En andersom misschien ook. Dat is dan ook een verklaring voor geweld? Dat zou wel kunnen, ik denk dus dat het bij jongens alleen en meisjes alleen toch wel anders is. Dan was het, bedankt voor het gesprek. Graag gedaan.

Respondent D Wat betekent het voor u om leerkracht te zijn?

XIX

Geweld op school: onveiligheidsgevoelens bij leerkrachten in het ASO, TSO en BSO. Bijlagen Dat is een lesopdracht van 17 uur overdag en dan nog 6 uur ‘s avonds. En de lesvoorbereidingen. Dat is ongeveer van het inhoudt he. Jaar in jaar uit, altijd vernieuwen he. Dat is wat het leerkracht zijn inhoudt. Vooral een beetje opvoeden ook denk ik he, dat doen we toch ook nog altijd. Die opvoedingstaak, neemt dat veel tijd in beslag? Daar ben je continu mee bezig eigenlijk. Bewust? Ja, bewust. Omdat dat toch een stukje van het diploma uitmaakt he uiteindelijk. Behalve het lesgeven ook toch een beetje een opvoedende taak he. Dat vind ik wel belangrijk ja. Komt dat overeen met wat u in 1976 dacht dat de job ging inhouden? Ja, compleet. Dat is voor mij nog niet veranderd. Echt niet. Ik vind het nog altijd een constante. Maar ik kom uit een onderwijsmidden, ik ben daar eigenlijk in opgegroeid. Wat wel leuk is, is dat de ervaring met volwassenen compleet iets anders is dan de jongeren. Want ook daar, klinkt misschien vreemd, moet je ook opvoeden. Soms nog meer dan jongeren. Dat is mij altijd opgevallen, hoe sectair bepaalde volwassen onderling kunnen reageren, wat jongeren dan niet doen. Dat is eigenlijk een compleet andere wereld. Bijvoorbeeld een aantal mensen die in een rollenspel niet met anderen willen werken. Dat valt mij soms wel heel extreem op. Dat zijn natuurlijk wel uitersten, maar die zitten er zeker tussen. Terwijl je jongeren meer kunt verplichten van “ja er is geen keus, nu ga jij met die gaan samenwerken.” Merkwaardig he? Het is nochtans zo. Wat houdt geweld voor u in? Geweld? Dat is: één verbaal en dan ook het beschadigen van dingen, agressief gedrag. Ook wel het sleuren en kwetsen van elkaar he. Toch in gradaties. Er zijn dus ergere vormen van geweld en minder erge vormen van geweld? Ik vind van wel ja. Welke vormen zou u dan als erg of niet erg bestempelen? Voor mezelf? Dat is als er eigenlijk iemand gekwetst wordt of pijn gedaan wordt. Dat je ook dus geïntimideerd wordt door houding of fysiek dan he, dat wel he. Dat is maar zeer gering, maar dat vind ik heel storend. En minder erg? Verbaal he, de grote mond he. Ook schelden? Ja, maar er zijn er toch ook die door lichaamstaal ook heel denigrerend zijn he. Als je bijvoorbeeld een leerling in de rij corrigeert, dan zijn er die zoiets hebben van: “kom, neem maar afstand” en u in XX

Geweld op school: onveiligheidsgevoelens bij leerkrachten in het ASO, TSO en BSO. Bijlagen het gezicht kijkt. Ik bedoel, dat vind ik toch al een vorm dat niet kan he. Dat heb je toch meer en meer, eerlijk gezegd wel. Wat zijn uw ervaringen met geweld op school? Hmm, dat je altijd het best kunt corrigeren en als je de partijen uit elkaar haalt, dat die wel tot rust komen eerlijk gezegd. Heeft u al veel ervaring met geweld op school? Neen, ik vind dat het geen groot aantal is, neen. Maar het is ook altijd met dezelfde, dat is wel heel vreemd. Heel voorspelbaar is dat in mijn ogen. Met wie je altijd ga problemen hebben of zult blijven hebben. Maar heel veel eigenlijk niet, per klas. En naar u toe? Goh, bijna onbestaand. Echt fysiek geweld of echte arrogantie ofzo. Ik denk op al die jaren misschien 1 of 2 gevallen. En wat gebeurde er toen? In functie van u in de deur te willen wegduwen of toch wel fysiek een duw geven, maar ik zeg het, 1 of 2 gevallen. En dan nog, dat je zelf je ogen opentrekt en zegt: “ Hoe zit het hier?” Val je als een baksteen hoor. Geen blinde agressie, zeker niet. Dat heb ik toch nooit gehad, gelukkig toch maar he. En verbaal? Toch wel he, heel regelmatig, elk jaar opnieuw ja, dat zit er zeker in. Ook telkens met dezelfde persoon? Ja, eigenlijk wel. Kan u eens een voorbeeld geven? Zo van: “Gij rosse teve.” Of goh, nu moet ik goed nadenken hoor, want ik vergeet dat altijd he, ik klasseer dat altijd “jah, als dat je enige verweer is”. Allemaal in die trant maar eigenlijk niet meer dan dat hoor. Enkel uitschelden? Ja, eigenlijk wel, ik kan mij niet inbeelden, meer dan dat. Hoe reageert u daar dan op? Meestal negeer ik dat op dat ogenblik, en dan roep ik die leerling wel eens op de speelplaats of op de gang nog bij mij maar zeker nooit in, klassikaal ga ik die nooit benaderen. Is dat een bewuste strategie? XXI

Geweld op school: onveiligheidsgevoelens bij leerkrachten in het ASO, TSO en BSO. Bijlagen Ja, zeker en vast. Waarom? Omdat, anders escaleert dat he, zeker en vast. De ervaring leert mij dat toch. Dat doe ik niet. En hoe reageert u op fysiek geweld? Goh, zeker mijn handtas of mijn tas voor mij houden, ik weet het niet. Maar eigenlijk fysiek geweld heb ik nog niet zoveel gehad. Maar moest ik het hebben, zou ik hem wel bijvoorbeeld bij zijn kraag hebben, dat denk ik wel hoor. En als u fysiek geweld tussen leerlingen ziet? Jah, probeer ik 1 links en 1 rechts en er mij tussen te plaatsen, maar dat is, ze hebben soms heel veel kracht he. Ofwel vraag ik een medeleerling om 1 links te sleuren en 1 rechts en tracht ik in het midden. Dat wel, maar dat lukt meestal wel hoor. En ook, na een paar mokerslagen zijn ze toch zodanig suf dat je ze toch uit mekaar kunt halen. Tenzij natuurlijk, ik ben nog nooit geconfronteerd met messen of wat dan ook, dat dus niet he, dat is natuurlijk een ander paar mouwen, zelfs op de speelplaats niet, in de wandelgangen niet. Naar uw gevoel, niet veel wapens op school? Dat heb ik nog niet gezien of gehoord of als verweer gezien. Neen. Dus dan denk ik dat je wel anders reageert natuurlijk. Het zijn alleen vechtpartijen, man op man. Zou je dan niet tussenbeiden komen? Ik zou toch proberen maar ik zou niet goed, alé, ik zou toch moeten bekijken hoe. Want op zo een moment gaan ze door het lint he. Dat weet ik niet hoe ik dat zou oplossen, daar heb ik nog niet bij stilgestaan eerlijk gezegd. Als je er nog niet mee geconfronteerd bent. Ja inderdaad. Wat is de impact van geweld tegen u of tussen leerlingen? Doet dat iets met u? Ja, eigenlijk wel. Ik krijg er de krop van in de keel he. Niet voor dat verbaal want uiteindelijk is dat het verweer dat je al jarenlang kent van een aantal leerlingen, maar dat fysiek geweld, dat vind ik toch wel erg. Vooral omdat er meerstal de zwakkere uitgekozen wordt he. Dat je zegt: “waarom verdient die nu eigenlijk een pak rammel?” of “waarom wordt die gevolgd of wordt die uiteindelijk aan het station afgeranseld?”. Dat vind ik wel erg. Een beetje meevoelen en medelijden voor die, voor het slachtoffer eigenlijk meer wel he, ja. Dat vind ik wel erg. Maar het heeft geen impact op uw gevoel van veiligheid?

XXII

Geweld op school: onveiligheidsgevoelens bij leerkrachten in het ASO, TSO en BSO. Bijlagen Neen, absoluut niet. Want ik ga nog altijd naar het station. Daar staan die grootste belhamels ook nog 2 of 3 perrons verder. Neen, ik denk wel dat ik een goede band heb met de leerlingen, maar het stoort mij toch, agressie stoort mij enorm en ik denk wel dat ze dat weten. Ik denk dat wel. Is er volgens u voldoende opvang vanuit de school indien er zich een incident voordoet? Ja, we hebben eigenlijk een man uit de duizend daarvoor he. Meneer Vandenbroucke, die doet dat heel goed he. Dat is een leerlingenbegeleider? Dat is een leerlingenbegeleider. Hij is klasvrij gemaakt om enkel die problemen op te volgen en vooral qua agressie in te dijken en op te treden. Ik vind dat die dat zeer goed doet. En dat is voldoende? Ja, ik denk dat wel. Het herhaalt zich niet hoor. Het zijn wel meer pesterijen want van agressie en al die dingen, daar mogen we niet van klagen. Vandalisme ook wel weer voor een stuk maar eigenlijk agressie, dus kwetsen van mensen, neen, dat is hier niet aan de orde. Gelukkig maar. En de leerlingen kunnen ook bij de leerlingenbegeleiding terecht? Ja, die kunnen spontaan, mogen zich gewoon altijd in het gangetje aanmelden bij hem, zonder twijfel. We hebben ook mevrouw Wijnant, die doet dat ook, maar zij corrigeert meer naar agenda’s toe, naar leerlingen die uit de les gezet worden enzovoort. Maar dat heeft niet altijd met gedrag te maken, dat kan ook met orde zijn of wat dan ook. Voelt u dat er als leerkracht genoeg gehoor aan gegeven wordt, wanneer u een incident meldt? Ja, hier kan je zeker niet klagen. Het is wel zo dat soms, de opvolging heel wat moeilijker is omdat dus ouders niet altijd meewerken he. Dat is soms wel het probleem. Onze stap is altijd perfect. Maar dan naar de correctie toe, blijven toch een aantal ouders wel in gebreke heb ik de indruk en dan doet hij dat toch wel goed, om toch nog, ook voor ons, draaglijk te maken want we hebben toch een paar leerlingen, met stoornissen toch, er zijn enkelingen op 500 en zoveel leerlingen, maar, dat lukt niet altijd. Ik bedoel, het verder afhandelen, die ruggensteun van de ouders is niet altijd. Maar ja, dan moet wij roeien met onze riemen he. Dat is een maatschappelijk probleem volgens mij aan het worden he. Wij houden het tussen de schoolmuren correct, maar er zijn er een aantal die gewoon niet… Het is een beetje een steekspel van ouders he. De ene wil het wel, de andere wil het niet. Maar dat is, dat zijn minderheden he. Is er volgens u een evolutie merkbaar, wat betreft geweld op school? Ik vind wel dat het escaleert ja. Ik bedoel als ik dat soms zie, ook in de gangen, ook met persoonlijke zaken zo he. Schoppen op boekentassen, scheuren van kleren, als er iemand… Het zijn de rijen die voorbij lopen, valt me wel opdat er heel vaak zijn die wat jumpy reageren. Als ze ergens ook, in de eetzaal, als er iemand misschien een beetje teveel naast zijn dienbord aanschuift, wordt er enorm heftig gereageerd, zonder reden. Dat vind ik wel dat dat verergerd is. XXIII

Geweld op school: onveiligheidsgevoelens bij leerkrachten in het ASO, TSO en BSO. Bijlagen De verdraagzaamheid? Ja, die is een beetje zoek hoor. En vooral binnen kliekjes optreden, die bendevorming. Niet dat ze in bende optreden hoor maar ik bedoel het vormen zo van kleine groepjes zo. We hebben dat vroeger nooit gehad hier op school. Van individueel naar groepsgedrag? Ja, en als je daar dan aan het groepje raakt, moet je wel zien dat je de leider vast hebt he. Dat is vroeger nooit het geval geweest. Maar je ziet het ook, zo trekken ze ook richting het station. Vroeger niet he. Vroeger ging iedereen alleen. Ik denk dat dat voor een stuk door hen zelf, maar ook door de ouders he: “ je mag niet meer alleen naar het station, je kan zien dat je je met een paar leerlingen samen verplaatst.” Eigenlijk voor niets nodig he. Hoe verklaart u geweld? Wat zijn volgens u de factoren die daarmee in verband staan? Ik zit daar ook op te boren, ik tracht dat ook te ontleden. Hoe dat dat nu eigenlijk komt? Heeft dat te maken met, met wat ze zien? Televisie? Gedrag op straat? Ik weet niet vanwaar ze het kopiëren. Maar dat is niet normaal, volgens mij is dat toch een aangeleerd gedrag he. Ik weet het ook niet, ik zit daar ook altijd mee bezig. Van waar zouden ze het dan leren? Ik denk thuis en voor een stuk ook via de media denk ik, dat we daar fout lopen. Ik denk dat een aantal leerlingen dat niet aankunnen. Ik denk dat er wel een aantal leerlingen de knop kunnen uitzetten dus het verschil tussen tv en realiteit. Maar ik denk dat er een aantal die realiteit niet meer kunnen verweven met wat er op tv… Die indruk heb ik. Die dat dus normaal vinden dat je zo moet reageren, dat valt mij enorm op. Dat ik dacht: “dat is toch compleet fout” En is dat dan volgens u inherent aan de leerling of komt het eerder door de opvoeding? Ik denk niet dat de leerlingen, ik denk dat het gewoon is wat wij aan hen voorschotelen, waar we hen mee grootbrengen. Dat wij aan de basis liggen. Wie is wij? De leerkrachten? Ouders? Neen, de media, als je ziet, vroeger waren er bijna geen media, maar nu, dat gebruik van die GSM om mekaar op te ruien, facebook, netlog, enz…kan soms heel negatief zijn hoor. De kettingreactie die je daar terugvindt. Dat valt mij op bij mijn zoon ook als je dat eens retraceert is dat een heel andere vorm van communiceren, zowel positief he. Want hij is alleen en dat is leuk, want hij heeft nog contact na de uren met medeleerlingen en dat is plezierig. Maar het kan evengoed compleet anders ook he. Het organiseren van negatieve dingen ook. Dat valt mij op hoor. Om dat uur, op dat plein, zo laat. Dat valt mij ook wel op. Dat had je vroeger natuurlijk niet he. Toch voor een stuk in de hand gewerkt door die dingen he, vind ik. Dus de media speelt volgens u een grote rol?

XXIV

Geweld op school: onveiligheidsgevoelens bij leerkrachten in het ASO, TSO en BSO. Bijlagen En ook GSM enzo he. Dat altijd zo aan mekaars lip kunnen hangen. Vroeger had je conflicten en dan ging je naar huis en daar ging zoveel uren over, voor dat je die terug zag, of een week of wat dan ook, of een weekend. Nu niet he, je bent nog maar de schoolpoort uit en dan doen ze verder. Ik denk dat dat dan toch wel 1 van die stimuli is hoor. Dat het niet kan rusten? Ja, en dat het niet kan ingedijkt worden. Het escaleert op die manier he. En ook, het is niet face-toface he, en dat is het confronterende. Dat zie je ook met leerlingen, als er conflicten zijn, als je ze gewoon recht tegenover mekaar zet, dan is dat al heel iets anders dan natuurlijk mekaar opjutten zo achter de schermen met een toestelletje he. Ik denk dat dat wel 1 van de factoren is waar ze zich sterker voelen. En waar dat het ook door escaleert he. Dat ze gewoon niet meer tot rust kunnen komen he. Denk ik. Maar het is zo moeilijk, ik zit dat ook te doorgronden, het waarom eigenlijk. En ook zo die ontevredenheid. Ik denk dat het daar iets mee te maken heeft. Denkt u dat er maatschappelijke of sociale factoren ook zijn die meespelen? Maatschappelijk, de materiële wereld he, ik denk dat dat wel… het zich meten met anderen op basis van materiële dingen he. Dat loopt zeker fout. Die andere waarden verdwijnen hoor, tegenwoordig, het is zeer zeer… Ik vind dat ook, ik zie dat thuis ook, dat materialistische primeert. Dat vind ik wel erg, maar ja, we worden ook, bekijk het maar, overal ingelepeld he. Dat we er zo kunnen bijhoren he. En dat vind ik wel dat de schoolse prestaties ook voor een stuk achteruit gaan daardoor. Die inspanning wordt niet meer geleverd want ze hebben zo een wereld die opengaat na school, waar wij niet meer kunnen aan tikken he. Waar dat wij niet meer controle over… De ernstige student, die weet dat wel naast zich neer te leggen hoor. Maar die massahysterie enzo, dat komt toch meer en meer door die dingetjes denk ik hoor. Dat samenhorigheidsgevoel wordt ook zo gekweekt he. We moeten naar grote parties en wat weet ik allemaal. Dat is ja, het teken van de tijd zeker he. De school komt op de zoveelste plaats? Ja, dat vind ik. Dat voel ik, zeker weten ha. Dat is heel heel veel veranderd ja. Kan u een voorspelling maken over waar het naartoe zal gaan? Ik denk dat dat wel, dat ze gaan leren uit hun fouten, dat er een kentering komt. Maar ik denk wel dat je dus daarvoor, ale, dat is mijn visie he, een opperlaagje gaat hebben dat verder studeert en dat studeert en dat je een massa mensen gaat krijgen die vrij gemakkelijk te beïnvloeden zijn, waar er geen denkpatroon, die kritische zin verdwijnt voor een stukje denk ik wel. Dat is iets wat mij wel opvalt. Onverschilligheid ook wel, maar die geïnteresseerden blijven er maar die worden toch kleiner per klassengroep. Tenzij dat die evolutie hier binnen de school ligt, maar ik denk het niet, ik denk dat het algemeen is eerlijk gezegd. Dat is iets wat mij wel opvalt, de vervlakking van heel veel dingen en onverschilligheid die ingebouwd zit. Misschien ook niet verkeerd hoor. De individuele maatschappij. Want dat is ook 1 van de verwijten dat de mensen van lichamelijke opvoeding maken, dat het zeer moeilijk is voor met die leerlingen nog in team, dus in een groep iets te presteren. Want iedereen die gaat naar huis en zit met zijn computer en dat is een eenrichtingsverkeer en als je al die schermen XXV

Geweld op school: onveiligheidsgevoelens bij leerkrachten in het ASO, TSO en BSO. Bijlagen weghaalt en ze moeten dan samen iets presteren, dan wordt het moeilijker en moeilijker. Ik geloof daar in. Heeft u een aanbeveling voor de aanpak van geweld? Ik denk isoleren. Hen de kans niet geven en voor een stuk isoleren, ja. Ik denk dat dat het beste is, en ook negeren, dat is mij ook opgevallen. We hebben er zo een paar en als je zo elke keer inpikt…Het is ook een vorm van aandacht vragen uiteindelijk he. Zolang dat je dat kunt negeren, vind ik dat wel een beter systeem dan eigenlijk kort op de bal er op afgaan. Ik vind wel dat de sanctie, dat moet wel kort op de bal, maar niet in groep. Je moet dat apart met zo een mensen regelen want uiteindelijk hebben ze daar ook, ze genieten van de aandacht die ze op die manier naar zich toetrekken he. En dan willen ze misschien nog meer aandacht? Inderdaad. Dat vind ik wel, dat valt mij op. Dus uw aanbeveling is negeren of indien er een sanctie is, kort op de bal? De sanctie wordt meestal niet door ons genomen, wordt genomen door meneer Vandenbroucke. We hebben er wel inspraak in, maar ik vind dat wel een goed systeem. Maar ze natuurlijk eerst laten bedaren. We hebben een paar heethoofden die zelfs zouden banken verschuiven en tegen een muur kwakken, maar dat zijn grote uitzonderingen hoor. En ook de leerlingen nemen daar zelf afstand van he. Die gaan zelf uit de weg, die willen zelf niet veel meer contact met zo iemand, dat is juist het wel het typische daaraan. In plaats van bevestiging, afkeer krijgen he. Dat valt mij wel op hoor. Tot dat je natuurlijk weer in die kliekjes vervat, dan krijg je weer een tweede noemer he, een heel ander fenomeen he. Maar binnen de klas worden die meestal wel geschuwd hoor. Want het valt mij op, ik heb er zo in een bepaalde klassen. Er wil daar niemand om en rond zitten. Alleen al omdat die al zoveel keer door het lint gegaan is. Die organiseren zich wel zelf de dag van vandaag. Vroeger was er de afwachtende houding, dat is er niet meer he. Ze zijn veel assertiever he. Dat vind ik als evolutie toch zeker in vergelijking met 1976. Assertiever en mondiger, maar op zich is dat niet verkeerd he. Maar wel minder prestatiegericht he, dat zit er ook wel in. Dat valt mij op. Misschien vragen we ook teveel he. Dat stel ik soms ook eens in vraag. Want met al onze moderne middelen, met onze computer en ons internet en met ons nieuwe handboeken. Als ik zie, het pakket leerstof is enorm veel zwaarder geworden ook. Dat is ook voor hetzelfde hoofdje he. Dus alleen de gemotiveerden en zij die hard werken, die staan er he. Dat tekent zich toch meer en meer af. Dat is al wat ik weet. Dat was mijn laatste vraag, bedankt. Met plezier.

Respondent E Wat betekent het voor u om leerkracht te zijn?

XXVI

Geweld op school: onveiligheidsgevoelens bij leerkrachten in het ASO, TSO en BSO. Bijlagen Goh, dat is legeven en een beetje opvoeden he. Ik geef sport dus lesgeven bestaat uit het aanleren van technieken en regels die bij sommige sporten horen. Maar toch moet je ze soms nog wat opvoeden hoor en begeleiden enzo… Eigenlijk moet je daar mee beginnen omdat je geen sportlessen kan geven aan een groep die niet luistert en doet wat ze moeten doen. Komt dat overeen met wat u had verwacht van de job toen u begon met lesgeven? Neen, niet echt. Ik dacht gewoon les te geven he. Die meisjes dingen leren over de verschillende sporten en ze dat laten doen. Maar ja, ik heb mijn manier van aanpak toch moeten veranderen. Eerst maken dat ze weten hoe ze zich moeten gedragen in de les en dan de leerstof geven. Dat was toch even een aanpassing hoor. Wat houdt geweld in voor u? Voor mij? Dat is vechten, dus fysiek en verbaal. Maar verbaal kan echt veel zijn hoor. Uitkafferen, roepen, onbeleefd zijn enzo dreigen ook. Fysiek is wanneer ze beginnen slaan of duwen enzo ook. Heeft u veel ervaring met geweld op school? Met fysiek geweld niet echt. Je hoort er over. Maar heb zelf nog niet echt gezien. Ik denk dat dat ook is omdat ik vooral sport geef aan de meisjes. Meisjes zullen niet snel vechten he. En ze kunnen al meer uitblazen tijdens mijn lessen he. Maar verbaal, dat veel he. Leerlingen onder elkaar die dingen roepen naar elkaar die niet kunnen en ook naar mij toe kunnen ze soms heel onbeleefd zijn of dreigend uit de hoek komen hoor. Hoe reageert u daar op? Moest er echt een fysieke dreiging komen dan blijf ik gewoon rustig en zet ik die leerling uit mijn les, of probeer ik dat te doen. En bij verbaal geweld, dan laat ik toch wel weten dat dat op een beleefdere manier kan of niet hoort. Als ze zelf, zo onder elkaar onbeleefd zijn negeer ik dat meestal. Dat zijn maar kleine ruzietjes die dan toch zelf opgelost geraken. En zo erg zijn hun uitspraken toch niet. Wat is de impact daarvan op u? Van geweld naar mij toe of tussen leerlingen? Beiden. Tussen leerlingen vind ik dat wel erg enzo, en ik ben daar wel even van aangedaan. Waarom doen die dat? Het kan anders, het is niet nodig om zo te doen tegen elkaar he. Ik heb één keer meegemaakt dat een leerling verbaal heel erg agressief naar mij deed en dat deed toch ook iets hoor. Dat was een jongen die het niet eens was met mij over een cijfer en die begon in mijn les te roepen en te tieren tegen mij en zo dreigend dicht bij mij te komen enzo, en ik heb die dan uit mijn les gesmeten. Maar ik was daar toch niet goed van. En ’s avonds loop ik zo in de winkel en ik zag een jongen die leek op hem en ik werd echt zo bang, ik had echt schrik dat hij mij was gevolgd om mij iets aan te doen ofzo, heb snel mijn boodschappen en ik was echt blij dat ik thuis was. XXVII

Geweld op school: onveiligheidsgevoelens bij leerkrachten in het ASO, TSO en BSO. Bijlagen Voelde u zich onveilig? Ja, echt wel. Dat was toch even dat ik extra rondkeek als ik naar mijn auto liep enzo. Maar ik ben dan bij de directie gegaan en ik heb het hen uitgelegd, en die leerling werd permanent uit mijn les gezet. Heb er dan nog veel tegen collega’s over gebabbeld en dan ging dat wat beter. Is er voldoende opvang vanuit de school? Ja, ik ga altijd naar de directie als ik met iets zit, maar we hebben hier ook een leerlingenbegeleiding waar we naartoe kunnen. Maar dat heb ik nog niet nodig gehad. Gelukkig maar he. Waarom verkiest u om naar de directie te gaan in plaats van naar de leerlingenbegeleiding? Gewoon, de leerlingenbegeleiding was hier nog niet toen ik hier begon met lesgeven. Dus ik ben altijd al naar de directie geweest. Gewoonte zeker? Hoe verklaart u geweld? Dat is een goede vraag. Ik zou het niet meteen weten. Soms merk je echt dat die leerlingen niet anders gewoon zijn. Ik denk dat de media teveel geweld laat zien en dat de jongeren dan denken dat dat de normale manier is waarop je met anderen omgaat. En misschien ook de thuis, het gezin. Dat daar niet alles goed loopt enzo. Dat daar ofwel veel agressie is of dat ze gefrustreerd lopen van thuis en zich hier willen afreageren. Maar ik ben niet zeker of het enkel dat is hoor. Ik denk vooral tv en films en internet. Heel hun wereld draait ook om de media he. Dus ze zien het echt veel. Is er een evolutie merkbaar wat betreft het gewelddadig gedrag van leerlingen? Als ik echt goed bekijk over de jaren… Ik denk toch dat er nu meer geweld is hoor. Niet spectaculair veel. Alhoewel verbaal, ze zijn toch enorm mondig geworden, om het nog zacht te zeggen. Maar ja, vroeger was dat gelijk echt een uitzondering terwijl je er nu toch meer over hoort of het zelf ziet enzo. Fysiek geweld dan he.

Respondent F Wat betekent het voor u om leerkracht te zijn ? In de eerste plaats is het uw job, doe je het om in uw levensonderhoud te voorzien. Vooral omgaan met jongeren, een beetje vormen, begeleiden, ze voor een stuk specifiek opleiden in de zaken waarin je zelf gespecialiseerd bent, maar ook vrij algemeen in hun weg van jeugd naar volwassenheid. En 1 of 2 jaar denk ik dat je gaat begeleiden, zowel specifiek als algemeen. En het professionele van het vak is zeer belangrijk. Ook het menselijke, contact is wel ook heel belangrijk. Komt die taakomschrijving overeen met wat u 33j. geleden dacht dat het ging inhouden? Jawel, ja, ik denk dat wel. Natuurlijk, je leert uw ervaringen... Door veranderen, evolueren. Dus iemand die start op 25 is niet dezelfde als iemand die eindigt op 55. Ik denk zelfs totaal verschillend . Maar momenteel is daar niets in gewijzigd denk ik. Wat je leert uit uw ervaringen zorgt voor XXVIII

Geweld op school: onveiligheidsgevoelens bij leerkrachten in het ASO, TSO en BSO. Bijlagen aanpassingen in uw aanpak, in uw contact, in uw beslissingen. Ik weet niet of iedereen milder wordt maar ik word milder in mijn begrip. de jongere versie van mezelf was veel zwart-witter, veel principiëler, veel harder. Ergens eigenlijk veel duidelijker want voor alles was, er was geen grijze zone. Dat gebeurt dus ik moet dit doen, ik moet zo reageren. En dan ga je leren dat de grijze zone veel groter is dan de zwart-wit zone, dat je beslissingen een beetje moet plaatsen en dat je altijd gaat nadenken, als iemand zo reageert of dat zegt of zo handelt, dat dat een gevolg is van het verhaal van die persoon en van die jongere zelf. Als jong mens denk je daar niet aan. Dan voel je jezelf teveel aangevallen en verantwoordelijk en nu ga je het verhaal, niet onmiddellijk herkennen maar je beseft dat er daar iets achter zit en dat die jongen zijn ervaring hem er ook toe brengen om nu, vandaag, zo te reageren en dat te zeggen. Ik weet niet goed waar ik begonnen was te vertellen. U zegt dat u milder bent geworden. Ligt dat enkel aan u of ook aan de jongere van vandaag ? Dat ligt aan mij persoonlijk. Ik denk niet dat er zoveel verschil is buiten jeugd nu en de jeugd van vroeger. ik denk dat niet. Er is heel veel verschil maar ik denk dat alles te maken heeft met de maatschappij die veranderd is. Zowel de technologie als de middelen, de mogelijkheden. Maar ik denk dat kinderen op zichzelf niet anders zijn dan wij. En waar zorgt die maatschappelijke verandering dan voor bij jongeren? Als sportleraar is er een groot verschil in fysieke paraatheid, 30 jaar geleden buiten nu. Jongeren waren fysiek veel sterker, conditioneel veel beter, veel sportiever dan nu. Dat heeft inderdaad te maken met de maatschappij waar er vroeger veel meer buiten werd gespeeld, groeien kinderen meer op nu in huiskamers, gaan veel minder op straat, minder buiten. Uiteraard krijg je dan een andere ingesteldheid. Zowel fysiek als geestelijk. De bescherming van ouders naar kinderen, het gebrek aan mogelijkheden om buiten te spelen, wij speelden onbezorgd op straat, dat is nu niet meer mogelijk. Veiligheid of de illusie van gebrek aan veiligheid. Overbescherming voor een stuk. Ik denk compensatie van ouders. Ik bedoel, tekort aan aandacht en tijd voor hun kinderen compenseren ze met andere zaken. Welke zaken bedoelt u ? Ik denk een beetje aan de geest van leraars en de relatie leraars-leerlingen was respect iets van zelfsprekend en tucht, en nu is dat niet zo. Heel het systeem is een beetje gebaseerd op nu dat er in feite altijd een verantwoording moet zijn van wat je doet als leraar. Dat alles moet aangetoond worden en dat een kind via met of door ouders op elk moment op alles kan reageren en het gevolg is in feite dat er niet meer wordt gedacht wat is het beste voor het kind bij beslissingen op een school. Of minder wordt gedacht. Maar veel wordt gedacht van: " Als we die beslissing nemen, wat moeten we doen om ervoor te zorgen dat we daar niet kunnen op gepakt worden." Ik denk aan examens, testen, uw aanpak, wat je zegt wordt nu allemaal een beetje ingekaderd in de mogelijkheid van een klacht in feite. Dat komt misschien meer een van de bescherming van ouders naar de kinderen toe. En ik weet eigenlijk niet of dat met aandacht te maken heeft. Ik heb dat daarnet gezegd maar ik ben daar niet zeker van. Wat is voor u geweld ? Wat houdt dat in voor u ? Geweld is het ganse gamma van geestelijke intimidatie tot fysieke agressie. De volledige schaal in feite. De lichtste vorm van echte intimidatie, verbaal tot echte fysieke agressie en geweldpleging.

XXIX

Geweld op school: onveiligheidsgevoelens bij leerkrachten in het ASO, TSO en BSO. Bijlagen Wat zijn uw ervaringen met geweld op school ? Krijgt u daar veel mee te maken ? Eigenlijk niet. Naar uw definitie van geweld dan. Dat hele gamma. Eigenlijk heel weinig. Ik denk dat er op een heel schooljaar dat er bij de klassen waar ik in kom 3 keer, 2 keer een daad van agressie is geweest tussen leerlingen waarbij er een gevolg is geweest op politioneel vlak of sanctioneel vlak. Ik weet niet of dat veel of weinig is, maar eigenlijk vind ik dat niet zo veel. En in de klassen zelf, tijdens de lessen bijna nooit. Eigenlijk vind ik dat niet zo sterk aanwezig. Heeft u daar een verklaring voor ? Waarom dat het weinig gebeurt ? Ik denk, het heeft een beetje met de school zelf te maken. Normaal gezien, het publiek die je krijgt in de instroom is niet van die aard dat daar veel kinderen zijn die geweldplegingen gaan doen. Ik denk dat de doorsnede van de school geen echte doorsnede van de maatschappij is. Dat is 1 verklaring. Er is ook een verschil tussen de gewone ASO-klassen, waar het nog veel minder voorkomt denk ik, geweldpleging. Buiten in de TSO, de sportrichting waar het publiek anders is en je meer te maken krijgt, kinderen ook veel sneller gaan reageren, dat je voelt dat de politieke aanwezigheid van agressie daar wel veel meer aanwezig is. Maar het is te bespelen, te plaatsen, te kanaliseren. Dus het is niet van die aard dat je er geen weg mee kan, zeker niet. U spreekt over de aard van het publiek. Wijt u dat aan de grootte van de school, de ligging, de richting ? Een beetje een combinatie van alles he. De Voskenslaan met zijn motto van standing, traditie, toekomst. En de historie door zijn verleden, zijn traditie in feite. Waarbij veel leerlingen van vader op zoon , moeder op dochter. Zich verder zetten en dat die blijven komen naar de school dus het publiek behoudt je een beetje en de naam, het is een redelijk zware school voor een gemeenschapsschool een wetenschappelijk tamelijk zware school dus de naam, het heeft een reputatie een faam. En automatisch ga je dan een aantal mensen uitschakelen, of categorieën een beetje uitschakelen. De ligging, ik denk niet dat de ligging daar veel mee te maken heeft van de school. De moeilijkheidsgraad een beetje want ik denk dat er heel wat kinderen afvallen in hun eerste, tweede, derde jaar hier. Als er dan zo een incident gebeurt, hoe reageert u daar dan op ? Met de incidenten die gebeurd zijn bedoel ik niet bij mij persoonlijk. ik was daar niet bij. Maar die leerlingen van mij die op deze school bij een fysieke agressie betrokken zijn geweest en die van school zijn gestuurd. Maar niet waar ik bij was. Heeft dat een impact op u, wanneer u hoort over zo een incident ? In het ene geval zit een leerling van mij die... het had te maken, dus die jongen was een heel goede leerling, nooit iets van gemerkt in het eerste half jaar en er was een georganiseerde aanval van een andere jongen uit een andere klas omwille van het feit dat die jongen op een feestje op een avondfeestje enkele dagen daarvoor handtastelijk zou geweest zijn met het vriendinnetje van... maar allemaal met vraagtekens bij en met verschillende versies. Maar dus die jongen organiseerde een ruzie waarbij die jongen dus echt afgeklopt werd door verschillende. XXX


Op het schoolterrein ? Neen, buiten school. Die jongen is van school gestuurd. En wat mij een beetje, frapant vind, als ik daar dan iets over zei in de klas, dat zijn klasgenoten zeiden van: " Hij is helemaal niet agressief." Hij had zijn krediet bij zijn klasgenoten daar niet bij verloren. Die steunden hem daar voor een stuk in. Ik had dat nooit aan die jongen gemerkt en waarschijnlijk zijn er daar heel wat andere omstandigheden en factoren bij die iemand daartoe brengen. En krijgt u daar dan een andere kijk door op de jongeren ? Neen, ik denk dat ik daarvoor iets te oud ben geworden. U relativeert dat meer ? Ja, je vraagt je gewoon af. Wat is er daar gebeurd dat hij zo kortzichtig in wordt en zo weinig kritisch voor zichzelf want hij zou het opnieuw doen, onmiddellijk. Verder geen impact op uw gevoel van onveiligheid? Neen. Helemaal niet. Vind u dat de school daar goed op reageert op zo een incident ? Ik denk het wel, ik denk dat we met de leerlingbegeleiders momenteel een instrument hebben dat het goed werkt en waarbij dat er zowel wat betreft hat sanctioneren als begeleiden een goed evenwicht is. En kinderen denk ik goed begeleid worden en in zo een gevallen goed opgevolgd worden en ook een beetje die nazorg in de klassen dat er daar goed over gesproken wordt en ook een communicatie over is. Dus dat is een positief instrument. Ik denk dat wel ja. Hoe verklaart u geweld bij jongeren ? Eerst, ik weet niet 100% zeker of dat vroeger niet, zich niet voordeed of minder voordeed. Vroeger waren er heel veel gevechten op speelplaatsen. Vuistgevechten, maar altijd met zo een 2,1 tegen 1. En was dat een opstootje, dat werd dan even uitgevochten en kon dat daarna meestal geplaatst worden. Dat fenomeen van ons vroeger is een beetje verdwenen en nu is dat meer georganiseerd en voor een stuk gevaarlijker maar ik heb persoonlijk gevallen van steaming of zo, bij mijn leerlingen, weinig tegengekomen, nog niet in feite. Eigenlijk weet ik niet hoe ik daarop zou reageren moest ik dat zien. Waaraan wijt u die meer georganiseerde vorm van geweld dan ? Ik ben niet echt socioloog he ? Het gaat om uw mening, uw visie daarop. XXXI


Dat is moeilijk. Ik denk aan films en media. Dat is het eerste waar ik aan denk. Aan computerspelletjes en films en geweld in films. Maar er waren toch vroeger ook geweldfilms ? Ergens heb ik het gevoel dat dat nu meer impact heeft op hen dan vroeger. Het feit dat er geen echt open maatschappij meer is. De verstedelijking ? Voor een stuk. Denk ik. De migratie, bevolkingsgroepen, minderheidsgroepen. Zonder aan hen de schuld te geven maar de wisselwerking die die hebben op... allochtonen-autochtonen. Alles creëert zo een beetje het gevoel, het zogezegde gevoel van onveiligheid. Die mensen ertoe brengt om meer samen, bij elkaar bescherming te zoeken om zich te beschermen en om zich veiliger te voelen, ik denk dat het daar wel mee te maken heeft. U zei dat er vroeger meer individuele gevechten waren. Werd daar minder aandacht aan geschonken met het gedacht: " Laat ze maar doen, dat bekoelt daarna?" Ja, er werd denk ik nooit zorg aan besteed aan het waarom dat die jongens dat toen deden. Dat werd stil gelegd en dat werd bestraft, elk apart, maar er was geen nazorg. Dat werd toen niet echt gedaan en dat zat waarschijnlijk in vele gevallen wel nodig geweest zijn. Want agressie zal altijd wel een reden hebben waarom dat naar boven komt. Dat was het, bedankt. Ja? Ok, graag gedaan.

Respondent G Wat betekent het voor u om leerkracht te zijn? Wat het voor mij betekent? Ik hoop dat ik daar jaar jonge mensen mee kan opleiden en voorbereiden op de arbeid die ze gaan moeten presteren. Komt die taak overeen met wat u 33 Jaar geleden dacht? Nog altijd ja, toch. Wat is voor u geweld? Geweld? Agressief gedrag, fysiek. Verbaal ook, maar dat kom ik heel zelden tegen hoor. Ik denk niet dat ik dat…Ik heb dat maar één keer beleefd, dat is alles. Onbeleefd gedrag, onbeschoft, dingen naar je hoofd slingeren die je echt niet verdient, ook reacties tegenover medeleerlingen, zoiets. Heeft u daar veel ervaring mee? Neen. Niet tegen mij. Dat valt nog mee. Ook al hebben we hier heel veel allochtonen, dat valt hier heel goed mee. Waarom denkt u dat het hier zo weinig voorkomt? Omdat ik denk dat de relatie tussen leerling en leerkracht tamelijk vlot gaat. Dat bijvoorbeeld mijn leerlingen weten heel precies wat ik van hen verlang en ik ga niet de ene weet iets toegeven en de XXXII

Geweld op school: onveiligheidsgevoelens bij leerkrachten in het ASO, TSO en BSO. Bijlagen volgende week iets verbieden. Het is rechtlijnig en ik ben ook zeer open met mijn leerlingen, zij mogen mij alles vertellen, als het maar beleefd blijft. Dus ik denk dat het feit dat ze bij mij terecht kunnen, maar dat ze ook weten dat ze niet over de schreef moeten gaan, en dat ik consistent ben, dat het daarom niet zoveel voorkomt, bij mij toch niet. Als er zich geweld voordoet, wat is de impact op u daarvan? Je draagt dat eventjes mee, toch wel. De ene persoon met wie ik het beleefd heb is iemand die zich in januari aanbood voor de lessen te volgen. Die ingeschreven werd, maar wat ik niet wist, dat was met een contract, dus dat die zich aan regels moest houden. Die is dan maanden niet opgedaagd en na de paasvakantie komt die dan terug, weer naar mijn les, dus de andere leerkrachten hebben hem nooit gezien. Die komt naar mijn les, want daar krijgt hij afwezigheidsattesten voor opgestuurd, de anderen wisten zelfs niet dat hij ingeschreven was. Het is dan zo dat die jongen is beginnen moeilijk doen en beginnen smijten met stoelen en tafels, en dat gaat te ver. En dat hij mij wel nog ging vinden dus dat waren ook met dreigingen erbij dus… Hoe reageerde u daar op op dat moment? Ik ben iemand gaan halen, want ik kon dat echt niet aan. Het was iemand die fysiek ook gevaarlijk uit de hoek kwam. Wat ik daarna vernomen heb, is dat die jongen wel nog in het gevang gezeten heeft. Dus het is wel iemand die geen doetje was, ook niet voor anderen. Voelde u zich dan onveilig? Ja, er is iemand met mij mee geweest tot aan de auto. Dat heeft toch een paar weken geduurd dat ik met gesloten deuren reed enzo. Hoe bent u daar dan over geraakt? Dat is gewoon door verloop van tijd gesleten. En ook met andere leerlingen had ik geen problemen en die was dan van school verwijderd. U nam het niet persoonlijk op? Neen. Vindt u dat er genoeg opvang is vanuit de school wanneer er zich een geweldsincident zich voordoet? Ja, dat wel. Er is begeleiding, er wordt gepraat met leerlingen, er worden desnoods ouders bij gehaald. Maar dat komt hier echt niet veel voor, je zou je er meer aan verwachten. Het gebeurt wel eens he, maar het valt mee. Hoe verklaart u geweld? Ik denk dat het, gelijk die jongen waarmee het gebeurd is, dat was een jongen die al op bepaalde scholen was buitengevlogen en dan krijg je wel frustraties en ze komen dan in een andere school terecht en ze verwachten weer dezelfde reacties. Alhoewel ze hier met een nieuwe lei beginnen, XXXIII

Geweld op school: onveiligheidsgevoelens bij leerkrachten in het ASO, TSO en BSO. Bijlagen want wij krijgen vaak zo van die gevallen binnen en meestal verloopt dat heel vlot. En passen zij zich aan. Ik heb onlangs nog een moeder op bezoek gehad, en ook gewoon gehoor geven aan die mensen en die mensen laten uitspreken en dan hoor je wel eens wat er zo soms gebeurt met die kinderen en vind je dat wel erg. Ik denk dat de thuisbasis er mee te maken heeft. De thuissituatie waar er dan ook problemen zijn binnen het gezin dat ze dan hier afreageren, op de verkeerde plaats. Is er een evolutie merkbaar wat betreft gewelddadig gedrag gesteld door leerlingen? Neen, een evolutie vind ik niet zo merkbaar. Ik heb in het begin van mijn carrière ooit eens problemen gehad in mijn klas tussen twee leerlingen dus er zullen altijd wel problemen zijn en altijd wel mensen zijn die zich fysiek gaan afreageren. Ik denk ook niet dat het nog zal veranderen. Ok, dat was het, bedankt voor het gesprek. Ok, graag gedaan.

Respondent H Wat betekent het voor u om leerkracht te zijn ? In de eerste plaats een middel om mijn brood te verdienen, tweede plaats, je groeit daarin en dan wordt dat een soort job waarin dat je een soort verantwoordelijkheid neemt om jonge mensen dingen mee te delen die jij kent. En tracht dat op een manier te doen die voor hen begrijpelijk is en je brengt dat aan van de beginsituatie naar, dan in een zesde jaar, een cumulatie van al de technische kennis die zij hebben, die ze dan moeten samenbundelen tot hun eindwerk waarin je altijd een steunpunt bent. Je bent altijd een steunpunt om informatie te geven of tips te geven of als het echt misloopt hen bij te sturen zodanig dat ze weer op het rechte pad zijn. Het is gewoon een job dat je doet en je probeert hem zo goed mogelijk te doen zoals dat je alle jobs doet. Op het moment dat je je er niet goed in voelt of in zijt, dan ga je automatisch vertrekken. Een job dat je niet graag doet. Het is hetzelfde of op een plaats dat je niet graag bent, je gaat er weg. Maar het grote, het ideale, dat zit er bij mij niet in, maar gewoon het is een job dat ik graag doe en je probeert er uiteraard dan het beste van te maken, en je doet het op verschillende manieren. De manier waarop je lesgeeft, de manier waarop je omgaat met je leerlingen, je cursus dat je samenstelt, de projecten dat je geeft, de benadering, ... Dus het zit er allemaal in om zoveel mogelijk feitelijk lescomfort en pedagogische comfort te creëren in je klas zondanig dat je resultaat hebt van hetgene wat je verteld hebt. Dat je op het einde van een periode, van een les een evolutie maakt dat je zegt: " Het is goed met hen." Als het dan verkeerd loopt, dat je dan uiteraard bij manier van spreken eerst bij jezelf ga gaan kijken, want het is niet omdat je leraar bent dat je niet het verkeerde pad kan opgaan. En het verschilt ook ieder jaar. Je krijgt nieuwe leerlingen, de ene moet je zo aanpakken, de andere moet je op een andere manier aanpakken. Dat leer je maar door ervaring. Dus de eerste jaren zijn, hoe zou ik het zeggen, niet chaotisch maar toch een beetje experimenteel. Dat je zegt: " Dat type leerling, ik heb die al gehad, ik ga die zo aanpakken." En je evolueert daarin, je verandert daarin. In de 35 jaar, ik ben niet meer de leraar van 35 jaar geleden. Dus, en ieder jaar evolueer je. Het moet leuk blijven voor jezelf en je moet vooral, vooral in technisch onderwijs, je moet altijd voor ogen hebben dat je de leerlingen XXXIV

Geweld op school: onveiligheidsgevoelens bij leerkrachten in het ASO, TSO en BSO. Bijlagen die buiten komen uit het zesde jaar, dat die moeten kunnen meedraaien in een fabriek. De betere studeren dan verder, maar in de eerste instantie, in het TSO-geval, moet je ze voorbereiden dat ze naar een bedrijf kunnen en dat ze daar een goede basis hebben. Als leraar bezorg je een basis waar ze kunnen opstappen. U zegt dat u een steunpunt bent voor leerlingen, enkel op het schoolse vlak of ook op persoonlijk vlak ? Soms anders ook, soms dat ze met hun problemen komen, en dan moet je ook voor jezelf, je bent leerkracht, je bent geen psycholoog of geen therapeut. Je moet op tijd en op stond zeggen: " Jongens, sorry, punt 1, dat zijn mijn zaken niet, punt 2, je moet naar iemand anders gaan." Wij hebben een GOK, waar wij kunnen zeggen tegen de leerlingen: " Ga eens naar het GOK." En tegen de mensen van het GOK, op de klassenraad: " Daar zit iets niet juist, spreek eens met die leerling." Maar op een bepaald moment ben je een soort toeverlaat. Ook naar andere leraren toe, vooral als je klastitularis bent. Als ze binnenkomen met hun haar recht en hun armen in de lucht van:" En dit en dat." Het strijkt ook soms de plooien een beetje glad als er conflicten zijn tussen de leerkrachten en leerlingen dat je zegt tegen de ene zegt van: " jamaar, denk daar eens aan" En dat je tegen de leerling zegt van "keer de rollen eens om , zou je het geloven? " En daar ben je wel een soort ... Als leerkracht ben je niet ... binnenkomen , uw vertelling doen en weer buiten , neen . Je bent ergens ... Vooral , het zijn kleine groepen 5 , maximum 10 leerlingen . Dus je kan zeer ... Daarin ben je wel een steunpunt . En ook dikwijls dat ze vragen :" Weet je al punten " of " Hoe was het examen ? " Maar op een bepaald moment moet je gewoon zeggen : " dat is hier niet meer " Wij zijn aangenomen en opgeleid om les te geven . Je kan eens tussenkomen . Soms komen ze binnen en zeggen ze : " Ja , meneer , het was weer boel tussen mijn vader en moeder . " Wat moet je daar dan op zeggen ? Je kunt zeggen: "Trek het je niet aan." Je tracht dan een beetje te schipperen. En indien nodig verwijst u door naar de leerlingenbegeleiding? Ja, anders bega je ongelukken en kan je ze sturen in een richting die verkeerd is of je kan ze verkeerd aanpakken. Wij geven les, we proberen daar zo goed mogelijk in te zijn. Er mag daar wat rand rond maar daar stopt het. Komt dat takenpakket overeen met wat u verwacht had 35j. geleden? Neen, ik ben in het onderwijs gekomen omdat ik geen werk had. En ik had, toen ik afstudeerde gezworen nooit in het onderwijs te gaan. En derbij komt, klein detail,ik heb hier in het oude gebouw gestudeerd en ik had toen gezegd: "Ik kom hier nooit meer terug." Volgende week geraak ik eindelijk weg. U gaat op pensioen? Ik ga op pensioen. En ik ga niet zeggen: " Ik kom nooit meer terug." ik had gewoon...Het is een job als een ander, en je groeit daarin. Het heeft wel lang geduurd eer ik zelf, iedereen wist dat ik graag les gaf, alleen ik niet. En eens dat je die klik maakt, dan ben je vertrokken. Maar had ik er iets van verwacht? Neen, het was een job. XXXV

Geweld op school: onveiligheidsgevoelens bij leerkrachten in het ASO, TSO en BSO. Bijlagen Wat is voor u geweld? Wat houdt dat in? Goh, heel veel hoor. Dus, buiten het fysieke geweld, erop kloppen, het pesten feitelijk. dat is voor mij ook geweld. Gasten die altijd dezelfde aanvallen, omdat zijn kledij niet in orde is, omdat zijn tanden niet mooi staan omdat zijn haar te lang, te kort, te scheef of wat weet ik veel...Dat is voor mij ook geweld. En er wordt onmiddellijk, onmiddellijk op gereageerd. Zowel door mij als door mijn collega's. Daar is de leraarszaal heel goed voor. Dus je komt binnen of er komt een collega binnen: "dat en dat en dat is gebeurd." "Ach, ik heb ze, we gaan ze eens aanpakken." En er wordt onmiddellijk. Zowel individueel als de school zelf. Van als het vastgesteld wordt, wordt er binnen het uur op gereageerd. En fysiek geweld, je hebt dat vooral, maar dan meer op de speelplaats en buiten de schoolpoort, dus in het begin van het schooljaar dus als de haantjes nog een beetje hun juiste stokken moeten vinden om op te gaan zitten. Dan heb je dat wel, dat er twee, en dan moet je er gaan tussenspringen en ik ben 1 meter 72, de meeste leerlingen zijn 1 meter 80, dus je staat daar zo. Maar meestal helpt dat wel, als je als leraar ertussen springt en zegt: "Kom...", Heeft u veel ervaring met geweld op school?

De laatste jaren niet meer maar vroeger gebeurde dat regelmatig dat ik zo eens er moest tussen vliegen en ... ook op de speelplaats, leerlingen dat ik niet ken. Of in de gang, dat ze ruziemaken. Ik vind dat een vorm van...punt 1: verantwoordelijkheid nemen en punt 2: van opvoeding. Dat je met twee twee verschillende standpunten kunt hebben, dat je dat moet kunnen aanvaarden. Dat je daar op zijn minst moet naar luisteren. Maar het gebeurt dat...Maar we hebben hier relatief weinig last van vechtpartijen. Zelf heb ik, zo 1 of 2 keer in mijn 35 jaar dat iemand probeerde ... Niet echt geslagen geweest maar iemand die zich stelt dat je zegt: " Rustig jong.". Op straat heb ik nooit last gehad. Maar we zijn wat dat betreft een heel rustige school. Er gebeurt natuurlijk eens iets he. Er zitten hier 400 en zoveel leerlingen, het zijn allemaal haantjes die... Maar het gebeurt relatief zeer weinig. Als je het ziet moet je, vind ik, als leerkracht, moet je reageren. En verbaal geweld? Naar u toe of tussen leerlingen? Krijgt u daar veel mee te maken? Neen. Ook omdat, het voordeel is, de meeste klassen zijn jongens die hier zitten voor een bepaald vak. En ze zitten alleen bij mij voor dat ene vak. Het is anders bij algemene vakken waar ze niet direct het verdere doel van zien en dat je verschillende, de garagisten, de mechanisten, de electriciens, de landbouwtechniekers, ze zwieren het allemaal samen en eigenaardig genoeg, al die specialiteiten, die hebben een ander karakter. En je weet uit ervaring: die en die gaan niet samen, maar die en die wel. En dan kan het gebeuren dat de ene de andere verwijt, dat ze mekaar uitschelden en naargelang dat je in de juiste stemming bent, ofwel laat je ze zeggen en dan doe jij je zegje, ofwel zeg je onmiddellijk: " Als het u niet aanstaat: buiten!". Maar meestal, relatief weinig. Als er zo een incident gebeurt, welke impact heeft dat op u persoonlijk? Draagt u dat mee of zo? Neen, och neen. Dan moet je niet in het onderwijs gaan. Als je dat pakketje, dat er iets kan gebeuren of gebeurd is, meeneemt naar huis: niet doen! Je moet er u...punt 1: kies nooit partij. Je kan wel zeggen in je achterhoofd: " Die heeft eens een mot op zijn gezicht gekregen, hij heeft er deugd van. XXXVI

Geweld op school: onveiligheidsgevoelens bij leerkrachten in het ASO, TSO en BSO. Bijlagen Maar je toont dat niet. Je zegt: " kijk jongens, dat kan niet." en je pakt ze alletwee even hard aan. Als je ziet dat ze werkelijk, ene die plots een klop krijgt van een andere, maar meestal is het zo een opbod tegen elkaar, dat je ze alletwee op hun plaats zet. En als het op de speelplaats gebeurt, je zendt de ene aan de ene kant en je zegt: " Kijk, ik wil u niet meer in de buurt van elkaar zien." En over het algemeen, ze koelen dan af, het gezond verstand komt boven en meestal de volgende pauze zie je ze dan samen staan babbelen en gaan ze samen in het weekend uit. Meestal stopt dat daar. Maar zelf meedragen, neen. Dat mag je niet. Neen. Ik zou dat wel erg vinden van een collega, maar meedragen naar huis? Wat je wel doet, in mijn geval toch, als je een problemen gehad hebt, maar dan meer in het lesgeven, dat je zegt: " Ik had ze niet mee, ze waren niet mee." Dat doe je mee naar huis en daar zoek je dan een oplossing voor. Als je die oplossing niet vind, ben ik niet te beroerd om te zeggen tegen de jongens: "Kijk, dat gaat niet, wat gaat er mis?" En meestal geven ze je dan een tip en je hebt ervaring genoeg om daarvoor een oplossing te vinden en je pakt dat mee voor je volgende jaren. En dat probleem is dan ook opgelost. Dat doe je dan mee naar huis, maar dat is dan meer bezig zijn met je stiel, maar zo geweld, neen. dat mag je niet doen, want als je dat doet...Ik zeg het: om 08u30 zouden ze mekaar vermoorden en om 10u10 staan ze te babbelen en te lachen tegen mekaar. Dus dat mag je niet doen. Geen gevoel van onveiligheid? Neen hoor. Ik denk dat dat niet goed is als je als leerkracht…Als je bang loopt, dan kan je niet meer goed omgaan met die gasten. Dan kan je als leerkracht niet goed meer functioneren denk ik. Is er volgens u genoeg opvang vanuit de school bij een incident? Ja, hier toch. Met de leerlingenbegeleiding. Dat wordt onmiddellijk en als het echt ernstig is wordt dat ook meegedeeld aan de collega's. Er wordt onmiddellijk naar het GOK gegaan. Die grijpen onmiddellijk in, die halen de leerling uit de klas, ... U vindt dat een goed instrument? Ja. En is het voldoende? Ja. Je moet het ook niet zodanig gaan opblazen. Je moet ook geen problemen creëren voor oplossingen die al bestaan he. Als je ziet dat die gasten terug overeenkomen. Spin dat niet uit tot het oneindige. Maar het bijzonderste is: het gebeurt nu, onmiddellijk reageren. En dat gebeurt? Ja, we hebben een goed team. We communiceren daarover onder mekaar ook. Zeer kort reageren. Zijn volgens u alle leerkrachten op de hoogte van de werking van de leerlingenbegeleiding? Ja, normaal gezien wel. Ze zitten bij op de klassenraden, zenden e-mails rond of berichten op smartschool. Als je het als leraar niet weet, denk ik dat je het niet wil weten. En de leerlingen? XXXVII

Geweld op school: onveiligheidsgevoelens bij leerkrachten in het ASO, TSO en BSO. Bijlagen Die weten dat ook. Dat is common knowledge. Denkt u dat de bereidwilligheid van leerkrachten groot is om bij een incident naar de leerlingenbegeleiding te stappen? Ja hoor. Onmiddellijk. Als je passeert of je komt iemand tegen dan zeg je dat. Daar wordt goed gehoor aan gegeven en er wordt veel ondernomen maar ja, sommige leerlingen willen niet luisteren he. Die agressief blijven. Hoe verklaart u geweld? Afkomst en de gevoeligheden daar rond. Etniciteit. Ja, etnische gevoeligheden. Ook onder elkaar. Den ene kan dat niet verdragen. Ook pesten he. Mekaar afkatten op kledij, op uiterlijk tot dat bij de ene of de andere eens het potje overloopt he. Dat heeft verschillende oorzaken. Ook dikwijls geld. De ene heeft geleend aan de andere, krijgt het niet terug en het zit erop. Tal van...voor wat maken ze ruzie? Ik heb de indruk dat het het minst voor meisjes is. Er lopen er hier ook maar een stuk of 4 rond. Maar voor etnische ongelijkheden. Als je tegen die allochtonen zegt: " uw moeder is dit of dat." Als ze dat zo zeggen...Poef, je mag ze van het plafond halen. Dat meer. Ze hebben andere tradities. het is ook wederzijds he. Voor ruzie te maken moet je met twee zijn he. Maar dat is meestal gewoon, mekaar niet kunnen verdragen. Vindt u dat eigen aan de maatschappij van vandaag? Ja. "Ik wil dat en iedereen moet wijken." Ik heb de indruk dat ze goed weten wat vrijheid is, maar dat ze niet weten waar het eindigt. Zij zien hun vrijheid als een eindeloze tunnel en ze zien niet dat ze moeten samenleven met iemand anders en dat moeten ze leren. Je ziet dat gasten in het derde jaar, als ze 14, 15 zijn vrij agressief waren, die dan met ouder te worden en ook vakantiejobs en ook een paar keer in al hun wijsheid zogezegd met hun kop tegen de muur gelopen hebben, dat dat in het zesde jaar echt goede gasten geworden zijn. Die ook kunnen relativeren. Dus naar uw gevoel groeit dat gedrag er uit? Jaja. Maar we hebben verschillende leerlingen, gevochten op school en ze gingen op het werk en het was daar ook boel en ze vlogen buiten en ja, werkloosheid en van de ene baas naar de andere tot ze eindigen in de werkloosheid. Want dat gaat rond he, mond op mond reclame:" Ik heb diene gehad, niet aanvaarden, want ik heb daar boel mee gehad.". Dat heb ik ondervonden, zo een agressief baasje die agressief blijft, die zet die agressiviteit door in het echte leven en dat loopt gegarandeerd verkeerd uit. Is er een evolutie merkbaar wat betreft gewelddadig gedrag gesteld door leerlingen? Buiten dat etnische, neen. Er was ook een andere samenstelling van de populatie. 35 jaar geleden hadden we geen allochtonen, maar nu, sommige klassen zitten voor 90% met allochtonen. Dus dat is een evolutie die daar...En daar komen ook wat wrijvingen soms. Maar 35 jaar geleden waren het XXXVIII

Geweld op school: onveiligheidsgevoelens bij leerkrachten in het ASO, TSO en BSO. Bijlagen dezelfde problemen, omdat ze elkaar niet konden luchten of geld geleend hadden. Maar nu is dat misschien een beetje anders ingekaderd of heeft dat een andere naam. Maar wel meer die tunnelvisie op hun vrijheid. het wordt ook meer ingelepeld he, via reclame van:" Kijk, ik heb dat en dat is mijn vrijheid en ik kan dit enz...". De media dus ook? Ja, de media spelen er ook op in. Eindeloze vrijheid. Die er niet is. Dat vind ik wel jammer. Tot slot, kan u een voorspelling maken? Zal het geweld in de toekomst uitnemen, zich stabiliseren, verminderen? Ik denk dat het voor hier toch stabiel ga blijven. Als je dezelfde manier van werken toepast. dat de leerlingen hier niet in een korset lopen van: "dat is dat lijntje en je loopt de hele dag naast dat lijntje." want ze moeten maar zeggen: "dat mag niet" dan is het: "Moesten we het toch eens doen, wat dan?". Maar als dat dezelfde, en iedereen vangt, dat is ook eigen aan deze school, een leerling wordt opgevangen door de leraren, wie dat ook is. Dus 1 grote groep? Ja. Hier sta ik 32 jaar en hier is dart echt de enige school waar je echt een groep hebt van leraren. Dus er is geen onderscheid tussen de vakken enzo... Iedereen is leraar, punt uit. De resultaten zijn er ook dat je in de klassenraden en deliberaties, dat je samen beslist. Er is niet, zoals in andere scholen, een blok leraren technische vakken en een blok algemene vakken die tot in het oneindige discussiëren. Hier is het meer een samenzijn en er is eens een hoog woord en discussie, maar uit botsende geesten ontstaan nieuwe ideeën. Maar het eindresultaat is een gemeenschappelijke beslissing. En dat wordt naar buiten toe ook zo getoond. En dat vind ik hier wel leuk aan deze school en dat is altijd zo geweest. Een goede groep. Er zijn teambuildings, weekends, pedagogische studiedagen, een gezamenlijk etentje en dan leer je mekaar kennen en zo leer je ook een zekere eerbied voor mekaar. Dat vind ik hier positief. Een positieve noot om dit interview mee af te sluiten, bedankt. Zeer graag gedaan.

Respondent I Wat betekent het voor u om leerkracht te zijn? Dus je bedoelt wat mij daar aan boeit? Of wat houdt voor u de taak in? Ondanks het feit dat ik informatica geef, ben ik dus eigenlijk geen computer-freak of nerd of hoe je het ook wil zeggen? Ik ga de computer niet gebruiken als ik hem niet moet gebruiken? Dus wat zijn dat dan? Briefjes, mails en dan natuurlijk ook mijn lesvoorbereidingen. Dus voor school zit ik wel op XXXIX

Geweld op school: onveiligheidsgevoelens bij leerkrachten in het ASO, TSO en BSO. Bijlagen de computer. Mijn vakinhoud is voor mij niet het belangrijkste, wat voor mij het belangrijkste is en waar ik ook de meeste voldoening uithaal, is het contact met de leerlingen, er ook naast het vak, of naast mijn lessen zijn voor mijn leerlingen. Ik heb dus ook het grootste stuk van mijn uurrooster TSO. Dat zijn de LOSP-klassen en ik heb daar een zeer goed contact mee. Dat zijn kinderen die regelmatig bij mij komen na de lesuren of berichtjes sturen of weet ik veel wat omdat ze vragen hebben die niet men mijn vak te maken hebben. Dus eigenlijk voor mij is dat het belangrijkste en het leukste tegelijkertijd aan mijn job. Is mijn contact met mijn leerlingen en dan het tweede stuk, waar ik ook veel tijd insteek, in “hoe kan ik het onderwerp, mijn lesonderwerp en dus mijn inhoud van mijn vak zo goed mogelijk overbrengen op mijn leerlingen.” En met zo goed mogelijk wil ik zeggen: zo rap mogelijk, dat ze dus niet te lang moeten luisteren naar mij, dat ze zo rap mogelijk kunnen aan de computer gaan zitten en oefenen, maar ook dat het blijft plakken eigenlijk, dat ze dus echt iets aan de lessen hebben. En dat is wel een uitdaging, en dat heeft eigenlijk ook wel niet zoveel te maken met mijn vakinhoud, dat is eerder algemeen, waar dat de leerkrachten vel aandacht moeten aan besteden. Denk ik? Van de lessen zo interessant en aangenaam mogelijk te maken. Komt dat overeen met wat u 7 jaar geleden dacht? Ik had daar een heel ander idee over, voor de eenvoudige reden dat ik, ik kom van een achtergrond waar thuisonderwijs, maar ik bedoel dus niet zieke kinderen die thuisonderwijs krijgen, maar kinderen gaan, in mijn omgeving, gaan die niet naar school, die worden gewoon zo, in groep soms of individueel krijgen die, dat zijn lessen, dat zijn…Dat is eerder ervaringsgericht dat er gewerkt wordt. En ik heb dan ook, omdat ik dat hier niet kon doen, en mijn dochter, want dat zijn mensen die in het buitenland wonen vooral waar ik het over heb, mijn familie. En ik kon dat hier niet doen omdat ik niet kon thuisblijven, ik moest gaan werken. Heb ik mijn dochter in een ervaringsgerichte school gestuurd in Erpe Mere. En dat is een heel andere aanpak. Dat is veel individueler. Bijvoorbeeld ook geen rapporten en cijfers, dat is eerder van: ge evolueert goed of ge evolueert minder goed. Dus kinderen die daar buitenkomen hebben veel minder stress gekend, minder frustraties, die zijn niet kwaad die zijn zeker niet schoolmoe en die hebben eigenlijk bijna niet het gevoel dat ze naar school gaan. En ik ben hier begonnen in het midden van het schooljaar want de leerkracht voor mij was gaan lopen, en ik heb dat hier ook zo een beetje proberen aanpakken. Ik wou geen rood gebruiken ik wou liever niet met cijfers werken, maar ik ben achter een zeer korte tijd ben ik daar moeten van terugkeren want leerlingen hier zijn dat niet gewoon. En die verwachten dat patroon. Het systeem, zij verwachten dat. Ik kan niet tegen iemand uit het vijfde zeggen van: “je evolueert goed” want de volgende vraag is: “ ja, maar hoeveel heb ik?”. Dus. Ook van straffen en zo. Ik ben daar allemaal moeten van terugkomen. Van dat niet te doen, van dat op een heel andere, volgens mij veel betere manier aan te pakken. Dus nu draai ik gewoon mee in het systeem en dat komt dus totaal niet overeen met wat dat was als ik hier begon. Was dat een grote shock voor u om die aanpassing te moeten maken? Ja, ja. Want ik ben hier een week of…Ook het feit dat ik hier in het midden van het schooljaar ben ingegooid, niets van hulp, niets van cursussen. Ik moest dus aan de leerlingen vragen van;” Wat hebben jullie gezien?” Ik zat zelf nog in mijn opleiding, mijn leerkrachtenopleiding. Ik had nog maar een vierde gedaan ervan dus ik wist eigenlijk nog van niets. Dat is in combinatie met leerlingen die er XL

Geweld op school: onveiligheidsgevoelens bij leerkrachten in het ASO, TSO en BSO. Bijlagen duidelijk op uit waren, ik kreeg het gevoel, tegen mij. Mij te proberen pesten en… Ik begreep dat niet, ik was er voor hen. Ik wou hen helpen en ik begreep dat niet. Ondanks het feit dat ik hier zelf naar school geweest ben he. Maar dus ja, zo een evolutie meegemaakt daarna en. Ja, dat was moeilijk want ik ben nog naar meneer de directeur gestapt, dat was toen nog meneer de Schuyter toen, na een week of vijf en ik heb toen gezegd van: “ Als dit hier zo verder gaat, ben ik weg, ik doe dat niet.” Vooral dan het aspect: totaal geen hulp. En dan zijn er zo een paar mensen die mij geholpen hebben en 1 ervan is een leerkracht die nu al op pensioen is, die tegen mij zei:” Je moet veel strenger zijn, veel veel strenger. Dus in september begin je superstreng en dan zie je waar je wat kunt lossen.” En dan heb ik dat gedaan en dat marcheert. Maar dat gaat totaal tegen mijn aard. Wat is geweld voor u? Wat houdt dat in? Op school of in het algemeen? In het algemeen. Geweld, euhm? Dat is zoveel. Dat is pijn, of dat dat nu gaat over mensen die mensen pijn doen of mensen die dieren pijn doen,of mensen die de natuur pijn doen of mensen die…Dat vind ik… Alé, pijn doen is misschien een beetje een verkeerd woord. Hoe moet ik dat zeggen? De natuur pijn doen is misschien, ja eigenlijk wel eigenlijk? Zo iets. Mensen die iemand anders verplichten dingen te doen die hij of zij niet wil doen en waardoor hij dan ook echt wel afziet. Ik vind niet dat dat alleen pijn is, geweld. Eerder gelijk onrecht, onrechtvaardigheid. Iemand dingen doen doen die hij of zij niet wil doen. Dat kan ook verbaal zijn, dat kan fysisch zijn, dat kan…ja. Wat kan ik… Als ik daar zo over nadenk, ik ga dat meer zo gaan associëren men pijn, geweld. Misschien is dat ook wel voor het grootste stuk zo maar het is niet alleen. Bedoelt u dan fysieke pijn? Neen, fysiek en mentaal. Alletwee. Wat zijn uw ervaringen met geweld op school? Als leerkracht? Ja. Als leerkracht. Ik heb daar nog niets van… Ik weet dat het gebeurt. Het ergste wat ik meegemaakt heb is 2 leerlingen die mekaar aanvielen. Was dat in de les? Neen. Voor de rest. Wat mij soms pijn doet is het taalgebruik van de leerlingen, tegen elkaar. Dingen die ze tegen elkaar zeggen. Dat vind ik soms echt zeer erg, ik zal er dan ook iets over zeggen. Maar voor de rest, neen. Ik heb hier op school geen ervaring met geweld. Wel tussen de leerlingen, maar niet naar u toe?

XLI

Geweld op school: onveiligheidsgevoelens bij leerkrachten in het ASO, TSO en BSO. Bijlagen Dat klopt. Maar ik denk dat dat misschien ook wel wat samengaat met tuchtproblemen als ik in de klas of in de gang, speelplaats, het doet er niet toe. En ik heb dat niet. Mijn leerlingen dien toch voor 80% want ik vraag dat ze doen. De ene al wat rapper dan de andere. Dus ik denk dat, als ik zo luister naar de verhalen, die leerkrachten die daar last van hebben, dat zijn dan wel eerder leerkrachten die tuchtproblemen hebben. Dat ligt daarom niet altijd aan de leerkrachten he. Ik bedoel, er zijn hier leerkrachten die lesgeven in bepaalde klassen die daar beter geen les aan zouden geven. En dat is dan een compleet scheefgetrokken situatie en kan bijna niet anders dat er daar dingen gebeuren dat… Een gebrek aan respect, met alle gevolgen van dien. Wat bedoelt u met leerkrachten die beter geen les zouden geven aan die klas? Wel, bijvoorbeeld. Om nu het cliché voorbeeld te nemen. LOSP-klassen, die moeten anders aangepakt worden dan ASO-klassen. Daarom, ik wil daar echt niet mee zeggen dat de LOSP-klassen minderwaardig zijn. Nog eens, dat zijn mijn favoriete klassen eerlijk gezegd. Maar die moeten anders aangepakt worden dan ASO-klassen. Die leerlingen hebben een andere mentaliteit, ze zitten hier ook, ze maken een minderheid uit op een ASO-school waardoor dat ze zich ook al anders gaan opstellen en er zijn veel leerkrachten die dan niet willen doen of kunnen doen. Die dan toch lesgeven in die LOSP-klassen, met alle gevolgen van dien, dat gaat verkeerd. Altijd, altijd. En de leerkrachten die wel geen problemen hebben in de LOSP-klassen, of leerkrachten die een zicht hebben op hoe je die leerlingen moet aanpakken, die herkennen die problematiek, die zien dat daar en er wordt daar naar gestreefd om dat te elimineren maar dat gaat zomaar niet natuurlijk he. Dat is een volgens mij zeer foute situatie op deze school. Eigenlijk, eerlijk gezegd vind ik dat die LOSPers hier weg moeten. Dat die ergens anders moeten naar school gaan, in kleinere groepen, veel individueler aangepakt. Maar dat gaat nooit, dat gaat misschien wel gebeuren. Ik weet het eigenlijk niet wat dan gaan er hier jobs verloren gaan. En dat is wat ik wil zeggen met de verkeerde leerkrachten op de verkeerde plaats. Daarom zijn dat geen slechte leerkrachten he. Dat is gelijk dat je iemand die alleen lesgeeft in LatijnWiskunde niet in het beroepsonderwijs moet steken, dat gaat gewoon niet. Dat is echt een andere job. TSO verdient volgens u een meer individuele aanpak? Ja. Minder op disciplineren gericht? Ja, daar bereik je met die gasten niets mee. Je hebt een bepaald kader nodig, waarbinnen, een zeer duidelijk, strak afgebakend kader, duidelijk. Daarbinnen mag je bewegen, ga je daar buiten, dan heeft dat bepaalde consequenties. Maar die consequenties, wat dat die juist zijn, dat moet helemaal anders zijn dan in een ASO-klas. Bijvoorbeeld: die gasten die hebben zo een nood aan positieve feedback. Ook de ene wat meer dan de andere. Maar eens dat je die positief stimuleert, in plaats van daar te zitten op hameren van: “dat is weer niet goed en dat is niet goed en dat is niet goed”, dan haal je daar veel meer uit dan dat er nu gebeurt. Er zit daar een enorm potentieel in dat gewoon niet gebruikt wordt. En de reden waarom dat dat niet gebruikt wordt is omdat zij hier op een school zitten en dat zij deel uitmaken van een systeem dat eigenlijk niet goed geschikt is voor hen. Dus zouden ze er beter uitgehaald worden, in groep, ergens anders, met de juiste leerkrachten, kleinere XLII

Geweld op school: onveiligheidsgevoelens bij leerkrachten in het ASO, TSO en BSO. Bijlagen klassen, enz...En dan zou dan…Het slaagpercentage nu, van de LOSP, in het hoger onderwijs is gewoon belanchelijk, terwijl, er zitten daar gasten bij die… Ik ben nu natuurlijk bezig over school, je hebt nog de thuis ook. En dat speelt daar ook een grote rol in. En den ene thuis werkt mee en is constructief en den andere thuis ja… Maar dat heb je ook in het ASO. Dus een goede thuisbasis.. Dat is zeker noodzakelijk. Merkt u dat aan de leerlingen in de klas? Ja. Kinderen die meestal door de mama veel meer opgevolgd worden dan…Jaja. Je hebt er die het uit zichzelf doen, maar als er een probleem is, en er is een thuisbasis die meedoet, dan is de kans zeer groot dat dat positief evolueert. Als je een thuisbasis hebt die daar op een verkeerde manier op reageert of het zich niet aantrekt, dan heeft dat natuurlijk geen goede gevolgen. Als u verbaal of fysiek geweld tussen leerlingen ziet, war is dan de impact daarvan op u persoonlijk? Ik vind dat jammer omdat, het hoeft zo niet te gaan. Het kan ook anders. Je kan op een andere manier een probleemsituatie oplossen, of uw gedacht zeggen. Ik zeg dat regelmatig tegen leerlingen van: “Weet je, het enige of één van de eerste dingen die je doet als je zo dingen, woorden uitspreekt is jezelf naar beneden trekken.” Als ik naar iemand kijk en die staat daar van die woorden te gebruiken die ik nu zelf niet ga uitspreken, dat is het eerste wat ik ga denken is van: “man jong, wat is zijn of haar probleem, wat is dat voor iemand die zo een dingen zegt?”. Daarbij is dat natuurlijk zeer kwetsend voor die die het moet aanhoren. En fysisch geweld, dat keur ik gewoon volledig af, dat vind ik gewoon jammer. Ik vind dat erg dat die kinderen zich daartoe moeten wenden omdat zij niet weten van het kan ook anders. Iedereen kan eens uit zijn kraam schieten he. Ik ook hoor. Kloppen zal ik nu niet sebiet doen. Maar dat mag geen gewoonte zijn. Ik vind dat spijtig dat dat zo moet gaan. En dat heeft geen impact op uw gevoel van veiligheid? Neen. Dat niet. Neen, want van de 2 of 3 keren dat ik leerlingen op mekaar heb zien vliegen, ik ben daar gewoon tussen gegaan. Ik heb inderdaad een stamp op mijn arm gekregen maar ik ga nooit, ik heb hier totaal geen onveilig gevoel. U kan daar gemakkelijk afstand van nemen? Ja. Zijn er volgens u goede opvangprocedures vanuit de school voor leerkrachten? Is er iemand waarbij u terecht kan? Ik denk dat wel. Ik denk dat vooral de leerlingenbegeleiding daarin een grote rol kan spelen omdat zij de leerlingen zullen opvangen, ermee praten, enz…Ze hebben natuurlijk…Ik weet dus niet wat er gebeurt als een leerkracht fysisch of verbaal aangevallen wordt. Dan veronderstel ik dat je naar de directie moet gaan, en dan heb ik daar mijn twijfels over. Hoe dat de directie daarmee omgaat. XLIII

Geweld op school: onveiligheidsgevoelens bij leerkrachten in het ASO, TSO en BSO. Bijlagen Omdat, voor zover dat ik gehoord heb, de directie veel te veel achter de leerlingen, ouders, enz…staat en veel te weinig achter de leerkrachten. En dat er altijd zo ergens een weg gaat gezocht worden om problemen te vermijden en dat is dan problemen tussen school en een ouder die zou boos zijn of in extreme gevallen een proces zou aandoen of weet ik veel wat, waardoor dat de leerkracht soms echt wel onrechtvaardig bijna behandeld wordt. Ik heb daar zelf geen ervaring mee, dat is alleen maar van horen zeggen. Maar ik denk dat ik inderdaad eerder naar de leerlingenbegeleiding zou stappen en zeggen van : “ Er is daar een probleem, er moet met die leerling gesproken worden.” Omdat, uiteindelijk, een leerling die zoiets doet op school, dat zijn jongens va 18 maximum 19, 20, de bissers, als een gast van die leeftijd daar zo over gaat, over die grens, dat zit daar iets achter. En dan denk ik dat dat aan ons is om te zoeken waarom dat die leerling zoiets gaat doen. En ik denk dat de meest geschikte mensen zijn dan inderdaad de leerlingenbegeleiding. En ik denk dat de leerlingenbegeleiding op dit moment echt wel goed in elkaar zit. Ik ken de mensen die begeleiden en dat zijn volgens mij zeer bekwame mensen/ met natuurlijk ook hun limieten. En als dat echt een zwaar probleemgeval is, zullen ze ook wel hulp zoeken buiten school, wat ze ook doen. Ik denk niet dat je hier veel moet rekenen op de directie, als leerkracht, om u te helpen bij een probleem met leerlingen. Waarom wordt er volgens u gewelddadig gedrag gesteld door leerlingen? Eerlijk gezegd verbaast het mij dat het niet meer gebeurt. Ik bedoel, we zitten hier met 1100 ik weet niet hoeveel leerlingen, 7 tot 8u, 8u per dag, samen op een oppervlakte die zo klein is, er zijn veel te veel leerlingen, gefrustreerde leerkrachten, boze leerkrachten, geambeteerde leerkrachten, vermoeide leerkrachten. Ik vind die situatie van een kind van pakt 15 jaar, uur na uur na uur aan een stuk op een stoel te doen zitten, en dan nog te verwachten dat die leerlingen 50 minuten aandachtig zijn, en luisteren en doen wat ze moeten doen, met een kwartier pauze ’s morgens, niets ’s middags, dat is waanzin. Ik geloof daar niet in, in dat systeem. Nog eens, mijn achtergrond speelt daar natuurlijk een grote rol in. Dus dat kan bijna niet anders dat dat regelmatig verkeerd gaat. Dat is gewoon… Ik heb leerlingen in mijn LOSP-klassen, ik doe dat dus regelmatig dat ik zeg: “jongen, weet je wat? Stel u recht, ga buiten en ga een toerke gaan doen, ga eens gaan wandelen;” ik mag dat eigenlijk niet doen “ ga nekeer op de speelplaats gaan lopen.” Die komt, omdat ik zie dat gewoon dat het te erg wordt, en die komt terug binnen en die heeft even uitgeblazen, kunnen verluchten. En die komt binnen en die doet gewoon weer verder. En dat zou moeten kunnen. Ik vind dat aantal lesuren per dag veel te veel; Het systeem zit gewoon niet goed in elkaar daarvoor. Het is te. En ik denk dat dat , gefrustreerde leerlingen, kwade leerlingen, en dan heb je nog eens de thuissituatie, of het lief, of de gezondheid of weet ik veel, en dat allemaal samen, en zo een grote groep, dat kan bijna niet anders dan dat dat gebeurt. En dar wordt hier door zo een systeem denk ik dat het normaal is dat zoiets zich voordoet. Dat er geëxplodeerd wordt hier en daar. U geeft reeds 7 jaar les. Heeft u een evolutie opgemerkt wat betreft gewelddadig gedrag gesteld door leerlingen? Als ik dan gewelddadig echt kan opentrekken, verbaal en vervelend gedoe enzo, denk ik dat het verergerd is, ja. En ik denk dat dat een maatschappelijk probleem is, ik denk dat de lat van wat aanvaardbaar is, hoger en hoger gaan liggen. Als je kijkt naar bijvoorbeeld televisie, films, waar dat zij XLIV

Geweld op school: onveiligheidsgevoelens bij leerkrachten in het ASO, TSO en BSO. Bijlagen mee bezig zijn de leerlingen, dat kan niet anders bijna dan dat dat die richting uitgaat. Bijvoorbeeld, 7 jaar geleden, wie had een GSM, een ipod, een eigen computer? Nu, als die gasten dat niet hebben, dan weten ze gewoon niet wat ze moeten doen. Dus die zitten de hele tijd stil, achter een scherm of met iets aan hun kop. Beweging, buiten, stappen, een ander soort ontspanning die echt ontspant is er niet meer bijna of is veel veel verminderd. En daarnaast zo het taalgebruik, het fysisch en verbaal geweld dat ze zien rondom hen, en dan ja, als je het dan helemaal opentrekt, internationaal, de wereld, het gaat niet zo goed he. Het kan niet anders dan dat dat ook een invloed heeft op die leerlingen, op die jonge gasten als zij naar het nieuws kijken. Als je een half uur naar het nieuws hebt zitten kijken, als je van dat half uur, als er 5 minuten goed nieuws is, is het al veel. Dat heeft een invloed op mij, ik voel dat ook. Ik kan niet elke dag naar het nieuws kijken, ik voel mij daar dan slecht bij. Ik weet dat het niet goed gaat maar ik kan dat niet elke dag zo in mijn gezicht geduwd krijgen want ik word er gewoon niet goed van. Ik heb ook een kind van bijna 16 jaar dat hier moet opgroeien en rondlopen en haar ding kunnen doen. En soms is het echt te beangstigend dus voor hen moet dat ook zo zijn. Hoe gaat dat zitten op werkvlak? Op Ecologisch vlak? Economisch? Financieel? Onzekerheid? Ja, dat kan bijna niet… En daarnaast die grens die altijd maar verlegd is. Ook drank en druggebruik, dat is allemaal verergerd en ik denk dat dat daar allemaal mee te maken heeft ja. En ik denk ouders die het probleem echt onderkennen, die daar niet mee bezig zijn met aan hun kinderen te tonen dat er ook nog andere mogelijkheden zijn, dat er ook nog andere dingen kunnen, dat je gerust de zondag eens samen kan gaan wandelen in het bos en een pannenkoek eten daarna, zonder dat je uw GSM en uw ipod bij hebt. Zo iets bijvoorbeeld. En dat zorgt dan voor frustraties? En vermoeidheid. En het structureel probleem van het systeem? Dat allemaal samen en te weinig correcte opvang voor die kinderen. Door leerkrachten? Door ouders? Allebei. Leerkrachten hebben het op dit moment niet gemakkelijk, echt niet, het is een zeer veeleisende job geworden vind ik. Uiteindelijk, ik wordt er 46, het is mijn 8ste jaar dus ik heb al een hele andere carrière achter de rug, en dit is wel de lastigste job die ik al gedaan heb, ik doe hem wel het liefst. Gelukkig werk ik graag. Maar dat is niet evident. En dat is dan ook weer een wisselwerking tussen leerkracht, leerling. Leerkrachten die zo – zucht- dat gevoel krijgen en …dat gaat niet vooruit, dat lukt hier niet, of ik heb niet gedaan of ze zijn weer ambetant en dan straffen…en je bent vertrokken he. Dat was de laatste vraag, bedankt. Graag gedaan, ik vond het zeer interessant.

Respondent J XLV

Geweld op school: onveiligheidsgevoelens bij leerkrachten in het ASO, TSO en BSO. Bijlagen Wat betekent het voor u om leerkracht te zijn? Dat is een job zoals een ander. De leerlingen iets bijbrengen en voor een stuk opvoeden he. Had u verwacht dat het zo ging zijn? Neen, ik ben toevallig in het onderwijs gekomen. Ervoor was ik altijd zelfstandig geweest dus dat is toevallig geweest. Niet met het idee van ik ga in het onderwijs stappen. Dus ik had daar ook geen verwachtingen over ofzo. Ik ben er toevallig in beland. Wat is voor u geweld? Geweld, hoe moet ik dat gaan zeggen? Als ze beginnen op mekander te kloppen. Verbaal is ook wel geweld maar ik til daar toch zoveel niet aan hoor. Als ze echt mekaar beginnen uit te schelden is het wel erger maar ja, die gasten, ze hebben zo een beetje de mentaliteit van mekaar uit te maken nu tegenwoordig he. De ene maakt de andere uit, dat is zo precies een trend geworden. Maar zo gaan ze gewoon met elkaar om. Heeft u veel ervaring met geweld op school, komt u dat hier veel tegen? Ik vind dat dat hier niet veel voorkomt, bitter weinig vind ik. Ik kan niet zeggen dat er hier, ik denk niet dat er dit jaar echt veel geweld geweest is. Ik denk dat dat hier op school redelijk goed meevalt, ondanks dat er hier toch veel nationaliteiten samen zitten he. Het zou erger kunnen? Ja, ik had gedacht dat het zoveel erger ging zijn maar het valt hier goed mee. Verbaal ook, da valt hier ook goed mee, maar ik zeg het, dat is niet altijd geweld, dat is gewoon de manier waarop ze met elkaar opgaan. Ik heb wel eens gehad dat er ene zo met zijn neus tegen mij stond en hij ging mij afslaan enzo. Het is dit jaar wel gebeurd maar die is erna verwijderd geweest van het school. Dat was bij mij alleen niet eigenlijk. Hoe heeft u daar dan op gereageerd? Hoe kan je daar op reageren? Ik ben rustig gebleven. Ik ben er niet tegen begonnen ofzo. Vindt u dat er voldoende opvang is vanuit de school wanneer zo een incident zich voordoet? Jaja, dat wel. De school staat wel achter u. Ik ga nu niet zeggen, moest dat nu altijd bij u zijn of je hebt het dikwijls voor, dan ligt het misschien aan jezelf. Maar als er eens iets voorvalt staat de school wel achter u, met de leerlingenbegeleiding enzo. Dat is voldoende? Ja, er moet niet meer zijn. Als er zo een incident zich voordoet, welke impact heeft dat op u persoonlijk?

XLVI

Geweld op school: onveiligheidsgevoelens bij leerkrachten in het ASO, TSO en BSO. Bijlagen Ik zet dat vrij gemakkelijk van mij af. Ik ben ook zoveel jaren zelfstandig geweest en ik heb altijd met veel werknemers gewerkt enzo ook, ik denk dat ik dat zo een beetje gewoon ben. Ale, niet dat ze mij zouden beginnen afkloppen ofzo maar ik heb dat vroeger ook voor gehad, dat ik met cliënteel enzo ook problemen had, en ik moest die ook oplossen. Ik was dus gewoon om met mensen te werken. Waarom wordt er volgens u gewelddadig gedrag gesteld? Gewoon, omdat die… Er zijn zoveel redenen. De media zal er wel iets aan doen. Als je dat zit op tv, er wordt veel geweld getoond enzo, dus dat zal wel meespelen he. Ik denk dat ze beginnen te denken dat het normaal gedrag is he, je ziet bijna niet anders op tv, in films, het is niet anders meer dan geweld he. Ik denk dat dat wel een beetje een rol speelt. Dat ze denken dat dat erbij hoort he, dat stoer doen enzo. Sommige culturen zijn misschien ook veel gemakkelijker opvliegender dan anderen maar ik ben het niet zeker. De thuissituatie ook misschien. Maar ik denk dat de grootste reden de media is, dat ze het teveel zien op de media en dat er teveel kan ook he en mag. Ik denk dat ze teveel geweld zien op school, en in die spelletjes, het is niet anders niet meer dan vechten. Vroeger, dat waren eens cowboys en indianen, maar diene tijd is gedaan he. Is er een evolutie merkbaar volgens u wat betreft gewelddadig gedrag gesteld door jongeren. Ja, hier zo op school zie ik dat zoveel niet. Maar dat begint wel, het begint jonger en jonger te worden. Vroeger was dat zo 17, 18 jaar een beetje stoer doen, maar nu is dat jonger, 13, 14 jaar dat ze … En op tv zie je dat ook soms dat je zo veel jonge mannetjes ziet dat erbij lopen als er rellen zijn of zo. Dat zijn allemaal van die kleine mannetjes die ertussen lopen. Hoe zal dat volgens u verder evolueren? Verbeteren denk ik niet. Het zal nog heel veel verslechteren he. En ook, de jaloersheid onder elkaar, de ene heeft zo een GSM en ze willen allemaal de schoonste en de beste hebben… dat zal niet verbeteren he. En je hebt er hier die dan de middelen niet hebben of dat niet verdragen. Ok, dat was de laatste vraag, bedankt. Geen probleem.

Respondent K Wat betekent het voor u om leerkracht te zijn? In de eerst instantie is het de controle hebben van je klas, want de controle van je klas heeft ook al een heel veel percentage te maken achteraf met hoe dat je dan de leerstof gaat invoeren. Dus ik begin altijd, meestal, met een inzicht van verschillende hoofdstukken die we eerst afhandelen, daarna feedbacks en dergelijke. Het is een deel van eigenlijk hoe dat de leerlingen ook thuis hun tijd invullen. De leerlingen hebben een welbepaalde tijd thuis, bij hun ouders, hier hebben we ze ook in de meeste gevallen acht uren, dus dat is ook een soort huis eigenlijk maar hier zitten ze constant onder begeleiding wat natuurlijk niet hetzelfde weergeeft dan hoe ze thuis zijn. Hier proberen we ze XLVII

Geweld op school: onveiligheidsgevoelens bij leerkrachten in het ASO, TSO en BSO. Bijlagen dan een richting te geven, een steuntje, een duwtje te geven naar hun toekomst toe. Welke richting dat ze graag willen volgen. Voor mij is het leerkracht zijn een vorm van begeleiding, van de leerling naar een latere fase, naar een later stadia. Welke richting dat bij hen het best past, in die richting te sturen eigenlijk. En in tweede instantie natuurlijk proberen de leerstof over te brengen, het is niet voor iedereen gemakkelijk. Je hebt dan leerlingen met problemen, je moet dan alles inzien en alles persoonlijk benaderen. Het beroeps is natuurlijk wel iets moeilijker dan het technisch, in het beroeps moet je meer investeren in gedragsproblematiek en in technisch is het anders om. In het technisch zijn ze van een ander niveau. Komt dat overeen met wat u dacht toen u begon? Ja, ik denk het wel. In mijn jongere jaren was ik jeugdwerker. Dat is zo een beetje hetzelfde systeem maar dan met normen en waarden, dat is ongeveer hetzelfde. Je moet meer tijd besteden zodat je meer ervaring kan hebben. Zonder ervaring ben je eigenlijk niets in het onderwijs. Wat is geweld voor u? Geweld komt voor in verschillende vormen. Pesten, is dat ook geweld? Dat kan uitlopen tot geweld, pesten. Niet direct in eerste instantie maar op latere fase wel. Agressie vooral. Ik denk dat die twee de voornaamste zijn, pesten en fysieke agressie. Pesten niet echt als basis maar het kan er wel op uitlopen. Als twee mensen mekaar niet kunnen uitstaan, dat ze dat proberen op te lossen door te vechten. Agressie en pesten, dat zijn de twee voornaamste vormen dat ik denk. Heeft u ervaring met geweld op school? Ik heb vorig jaar een aantal leerlingen gehad die met elkaar hebben gevochten. Het gebeurt heel snel en als leerkracht moet je dan tussenkomen. En als je dan praktijk geeft, met 15 leerlingen, is het niet evident dat je dan eventjes je les stopt en met die jongens verder je gesprek voert. Wij sturen die en verwijzen die naar het GOK. Maar natuurlijk als je als leerkracht tussenkomt, is dat veel te beter, omdat je die leerlingen kent, hun niveaus enzo. Dus u grijpt in? Zeker en vast, echt waar. Heeft dat een impact op u persoonlijk? Het geweld dat zij doen? Dat draag ik niet mee. Ik probeer een oplossing te vinden tussen twee partijen en hoop dat we het kunnen afhandelen. Maar daarnaast neem ik dat nooit mee, ik probeer het op school te houden. Dus geen sprake van onveiligheidsgevoelens? Neen, helemaal niet. Zo iets moet gewoon opgelost worden en dan is dat gedaan. Heeft u al geweld naar u toe gekregen?

XLVIII

Geweld op school: onveiligheidsgevoelens bij leerkrachten in het ASO, TSO en BSO. Bijlagen Als er geweld tegen jou gebruikt wordt, dan is de kans groot dat jij als leerkracht niet pedagogisch verantwoord bent. Nu, als je eerlijk en rechtuit bent en iedereen even goed behandelt, op een zelfde niveau behandelt, dan kom je dit niet tegen. Je hebt leerlingen die met problemen binnenkomen in uw les. De eerste uren. Als je zegt van: “ je bent te laat” en ik weet niet wat, en hij heeft al veel problemen en hij schiet ook uit… Als leerkracht moet je het ook zien. En ik spreek uit ervaring, als een leerling binnenkomt dan zie ik wie er bekwaam is om mijn les te volgen en wie niet. Ik zie dat direct door ervaring. En je weet dat je er op moet inspelen en dat je hen een beetje met rust moet laten. Achteraf, na de les kan je nog zeggen: “scheelt er iets?” en meestal komt dan alles los. Dus naar mij toe is er nog geen geweld geweest omdat ik zie wanneer er een incident op mij afkomt en ik grijp heel snel in, door tactisch na te denken ook. Je moet een stap sneller zijn dan een leerling ook. Het heeft dan te maken met een problematiek die thuis afspeelt en ook buiten de school speelt. Als leerkracht, tegenover een leerling, dat komt heel weinig tegen, tenzij dat ze elkaar niet graag hebben. Vindt u dat er voldoende opvang is vanuit de school wanneer een incident zich voordoet? Hier, zeker en vast. Wij hebben een GOK waarbij alles opgevolgd wordt van een leerling, met volgsystemen, volgkaarten. Bij een gevecht, als de leerling onterecht heeft gevochten, dan krijgt hij een volgkaart en hij wordt opgevolgd in elke les, zijn niveau moet verbeteren. Als zijn niveau verbetert, krijgt hij een positief volgfiche en vervalt de volgkaart dan. Dus dat wordt heel goed opgevolgd. En voor u is dat voldoende? Ik denk dat je als leerkracht zelf moet afhandelen en niet een ander orgaan moet opzoeken in de school zelf. Ik denk, als je op een mesoniveau bekijkt, dat er een aantal zaken ook op jou inspeelt. Op macroniveau vooral, dat er scholen zijn met GOK systemen. Maar als leerkracht zelf moet je daar zeker en vast zelf kunnen op inspelen. Hoe verklaart u geweld? Geweld. Ja, het begint vanuit het slachtoffer en de partij zelf, de tegenstander eigenlijk. In de meeste gevallen begint het met het aangaan van woordjes van: “kijk voor jou of duw niet” of dergelijke simpele niveaus dat achteraf natuurlijk verder uitwijkt omdat ze met elkaar niet overeenkomen. Eigenlijk is dat ook snel op te lossen. Als er een leerling bij is die zegt van: “ok, hij heeft gelijk, ik ga het niet meer doen, sorry.” Dat komt niet vaak voor, meestal hebben ze een reactie op elkaar. Ook vooral de media, films, internet waarbij heel veel sites kunnen bezocht worden, vooral youtube, daar kan je duizenden filmpjes zien waar er gevechten worden georganiseerd, ook tegenover de leerkrachten. We hebben ook leerkrachten gehad waarbij dat ze de leerkrachten gefilmd hebben, dat is ook al voorgekomen. Maar internet, films, dat heeft een hele grote rol, zeker en vast. Je hebt ook ouders die rekening houden met alles, je hebt ouders die nooit thuiskomen, die het kind verwaarlozen, dat is natuurlijk een heel ander uitgangspunt. Maar ik denk dat de media meer invloed heeft omdat de jongere thuiskomt, en het eerste wat ze doen is op internet surfen. MSN, facebook en dergelijke. Ik denk dat de gemiddelde jongere 3 of 4 uur op het internet bezig is en ook films op het internet ziet. Dus stel u voor dat ze om 17u thuiskomen, eten, een uur met hun ouders, 3, 4 uur XLIX

Geweld op school: onveiligheidsgevoelens bij leerkrachten in het ASO, TSO en BSO. Bijlagen op het internet, dat is al 22u. In de meeste gevallen slapen de ouders vroeg omdat ze vroeg moeten opstaan. Dus zij zien hun ouders niet lang. 2 uur, 3 uur, meestal zijn ze met school bezig en internet. Media neemt voor een stuk de opvoeding van de ouders over. Ik zal u een voorbeeld geven. Ik heb een kleine neef van 1 jaar, die kijkt thuis naar cartoons en die ziet daar een personage, een papa van een kind die heel zorgzaam omgaat met het kind, en hij verwacht dat ook van zijn papa. Die zegt van: “Ja, kijk, Kaju zijn papa die zegt zo en die doet zo en mijn papa die doet dat niet”. Wat ga je daar dan aan doen? Het is heel moeilijk om daarop in te spelen. Langs de andere kant neemt de media een beetje over maar naar latere leeftijd neemt het heel veel over. De ouders hebben eigenlijk een heel kleine bijsturing. “ Dat mag niet, je moet op dat uur thuiskomen” En ze zitten vast omwille van hun zakgeld. Moesten ze zakgeld krijgen van de staat, ik denk niet dat er veel thuis gaan blijven. Is er een evolutie merkbaar wat betreft gewelddadig gedrag gesteld door leerlingen? Op onze school, een evolutie kan je enkel zeggen als er in één jaar geen en in een ander jaar heel veel gevechten gebeuren. Ik denk dat er elk jaar ongeveer dezelfde hoeveelheid gevechten gebeuren. Verbaal denk ik dat het meer voorkomt dat vechten, ik denk dat dat heel vaak voorkomt, ik hoor dat soms in mijn klassen tegenover andere leerlingen: “hey, dwazerik” ofzo. Er wordt vanalles gezegd. Dat komt veel voor. Daar kan je eigenlijk niet veel aan doen, tenzij, in je eigen les moet je er altijd tussenkomen, maar tijdens de speeltijd kan je er niets aan doen eigenlijk. Tot slot, hoe denk je dat het verder zal evolueren. In eerste instantie neem ik aan dat het tot op een bepaalde leeftijd, het gedrag zal evolueren naar een slechte kant, maar vanaf dat men volwassen wordt, gaat het zakken. Men ziet dan de echte leefwereld. Ze wijken dan van hun vrienden af en doen hun eigen zin. “vanaf nu moet ik het zelf maken want niet iedereen gaat in de zelfde richting” en zo worden ze zelfstandig. Dat was de laatste vraag, bedankt voor het gesprek. Met plezier.

Respondent L Wat betekent het voor u om leerkracht te zijn? Hoe zou ik dat moeten zeggen? Ik ben daar eigenlijk ingerold, ik zat eerst in privè en ik heb eerst 2 jaar avondschool gegeven, terwijl dat ik in privè nog zat. En dan heb ik de stap gezet naar het onderwijs omdat er op dat moment, het begon te slabakken op het bedrijf en zo, met dat ik al een beetje ervaring had in avondschool, heb ik dat dan doorgetrokken naar dagonderwijs. Wat heeft er mij doorgetrokken?Ik heb altijd ook in de scouts gezeten dus waar dat je dus ook een beetje een opvoedende taak hebt. Eigenlijk nooit bij stilgestaan. Ook een beetje misschien een reageren op het slecht lesgeven van andere leerkrachten in mijne tijd. Dus van willen beter doen. Ik heb graag het gevoel als de leerlingen op het einde van het jaar zeggen" Een goede vakantie meneer". Zelfs iemand die het opschrijft op zijn toets of op zijn examen. Dus dat is de waardering, met de leerlingen bezig zijn. L

Geweld op school: onveiligheidsgevoelens bij leerkrachten in het ASO, TSO en BSO. Bijlagen Dus de opvoedende taak is belangrijk? Ja. Opvoedende taak plus ook het laten leren omgaan met de stof dat ze moeten gebruiken in hun dagelijks leven of in hun verder leven. Dus bijvoorbeeld, ik probeer hen te motiveren alle vragen te beantwoorden met hun eigen woorden. Dus als ze studeren moeten ze het zo leren dat ze het zelf verstaan, niet een tekstje van buiten leren maar ze moeten verstaan: wat staat er daar op? Dat is zo een beetje mijn optiek. Had u 19j. geleden gedacht dat het zo zou zijn? Het lesgeven zag ik wel zitten als toekomstperspectief en opvoeden is daar bij gekomen he. Wat is voor u geweld? Geweld kan woordelijk zijn en dat kan fysiek zijn. Aan mij mogen ze zeker nooit raken. Ik heb al zoiets gehad, een confrontatie gehad met een leerling, ik heb hem dan in een wurggreep genomen en dat was een jongetje van 14j.Ik gaf dan nog les in de bouw, dat was in Oostende. En die jongen heeft dat geapprecieerd want nadien, zijn moeder zei "Jij moet u niet verontschuldigen tegen die leerkracht". Maar ik heb dat geëist. En de derde les heeft hij zich herpakt en zei:"Kijk, ik verontschuldig mij". En hij heeft zijn jaar verder gedaan en hij was er door enzo want het was geen domme jongen en het volgende jaar had hij mij niet meer en iedere keer als hij mij zag, was hij hoffelijk tegenover mij. Dus die was volledig gekeerd. Ik had er zo een ambras mee. Dus ik vraag altijd respect. Respect is voor mij het belangrijkste en doordat je respect vraagt, gaan ze minder agressief doen tegen over jou. Ik heb eigenlijk anders geen agressie. Je hebt altijd ene die, zeker van het BSO, die eens uitvliegt. Dus een gebrek aan respect is voor u ook een vorm van geweld. Ja, ja . Maar dan in lichtere mate. Want als je dat respect niet krijgt dan ga je in dat jaar dat je les krijgt, ga je dan botsingen krijgen. En de eerste dag is de belangrijkste dag om dan te zeggen:"Kijk, ik wil dit." Het eerste woord dat ik opschrijf is respect op mijn bord en dan geef ik mijn naam en dan zeg ik kijk:"zo kunnen we overeenkomen". En het is wederzijds respect. En dan denk ik wel dat het geweldloos wordt voor jezelf. Ik zeg niet, als je iemand moet terechtwijzen van een klas, dat je geen les aan geeft, dan wordt het een probleem. En dan hou ik mij meestal afzijdig of ik toon van:" Ik ben den deze, je kent mij nog niet maar pas op". maar ik moet zeggen, ik heb nog nooit echt felle bedreigingen gehad. Dus er zijn niet zoveel geweldincidenten? Neen, en zeker hier niet .Veel minder dan waar we vroeger zaten. vroeger zaten we in een oud gebouw op de Lindelei en dan was dat zo een speelkoer tussen het gebouw en dat was zeer compact. En hier is dat veel opener en je voelt dat aan de leerlingen, er is veel minder agressie onder de leerlingen. Maar wat is er ook? Dat is het, het multiculturele die hier sterk gekomen is. Vroeger waren het enkel maar Turken en Marokkanen, en die hadden zo hun eigen cultuur, hun eigen macht dat ze ook verder zetten op de speelplaats, met een bepaald gebied zo een beetje af te bakenen. Nu is het multicultureler geworden, er zijn Pakistanezen, zwarten,....We hebben nu een allegaartje, en ook de leerkrachten zijn ook geëvolueerd, bepaalde leerkrachten zijn ook van allochtone afkomst en LI

Geweld op school: onveiligheidsgevoelens bij leerkrachten in het ASO, TSO en BSO. Bijlagen daardoor is het denk ik zo een beetje tot rust gekomen, is het hier een rustige sfeer. Maar geweld op zich...Ik denk dat als je zelf agressief doet tegenover een leerling, dat die ook agressief gaat reageren. Dus hoe meer dat je dat diplomatisch doet, hoe beter. Als er een incident zich voordoet, is er volgens u dan voldoende opvang vanuit de school? Ja, we zitten met jojo's, we zitten met opvoeders, we kunnen het GOK aanspreken, die de leerlingen opvolgen. Ja, er is voldoende dat je daarop kan reageren en dat je er iets mee kan doen. Zou u bij een incident ook naar b.v. het GOK gaan? Jaja, zeker, zeker. Ik ben wel eens zwaar bedreigd geweest tot in de leraarskamer toe van een leerling, maar die zat onder drugs, en dat was omdat hij zijn schoolagenda niet wilde geven en hij ging proberen van boven mij te staan, maar dat lukte niet. Ik heb direct de politie gebeld op dat moment. Ik heb daar nooit geen negatief verslag van gehad maar de directeur zij wel:"Je mocht dat niet gedaan hebben, dat is een blaam voor de school." Neeneen, het was zodanig ernstig dat dat moest gebeuren. Als zo een incident zich voordoet, wat is de impact daarvan op u persoonlijk? Je draagt dat een beetje mee de eerste momenten en de eerste weken, maar dat kwijnt weg doordat je weer positieve ervaring hebt. Is het meedragen te vergelijken met een gevoel van onveiligheid? Ja,op dat moment is dat een beetje onveiligheid, wat gaat er verder gebeuren?Maar je moet zorgen, zelf, dat het nooit zover escaleert. Dus je kan eens een toevalligheid hebben dat dat wel gebeurt. Maar bij mij gaat dat minder gebeuren om de reden die ik zeg, ik probeer het diplomatisch te doen en zeker naar mijn leerlingen die ik zelf heb om te zeggen: " Kijk, dat is mijn standpunt, dat is mijn idee, zover kan je gaan." en die grens wordt niet veel overgestoken. Dus u bakent grenzen af? Ja, inderdaad. Straf geven doe ik niet. Ik heb misschien 1 keer in heel mijn carrière strafstudie gegeven. Ik vind dat niet nodig. Iemand uit mijn klas verwijderen, dat moet al zeer ernstig zijn. 5, 6 jaar geleden heb ik dat nog moeten doen, omdat ik dan de derdes had. Daar wil ik wel geen les meer aan geven. Dat zijn nog zwaardere kalibers. Soms kun je ze geen moraliteit bijbrengen. Derdejaars? Derdejaars. Zij komen dan van echt sociaal achtergestelde gebieden. dat zijn ook studenten die nog maar een paar jaar hier zijn en die uit een oorlogsgebied komen ofzo. En die zich hier ook nog niet goed voelen, en die dan de taal nog niet 100% beheersen. Maar anders, het is geen storend iets mij, dat geweld. Hoe verklaart u geweld? U heeft reeds aangegeven dat het schoolgebouw een impact kan hebben.

LII

Geweld op school: onveiligheidsgevoelens bij leerkrachten in het ASO, TSO en BSO. Bijlagen Ja, zeker. Hoe staan de leerkrachten tegenover de studenten? Harde lijn is niet altijd de juiste lijn. De juiste afbakening. Dat is een kwestie met het schoolreglement. Met een vierladensysteem, dat je dus een sanctie geeft aan iemand, volgens de zwaarte ervan en gebeurt dat meerdere keren, dan wordt die sanctie zwaarder. Tot uitsluiting op de school ofzo. De culturele achtergrond leidt ook soms tot een gewelddaad. Sociaal achtergestelde leerlingen enzo. Als ze het thuis niet goed hebben dan gaan ze dat ook meebrengen naar de school he, hun problemen of zijn ze pissig ofzo en dan stellen ze zich en dan kan je die agressie krijgen. En dan moet je zo een luisterend oor zijn. Ze weten rap bij wie ze moeten gaan met hun problemen. je doet dat automatisch, dat is zoiets, dat zit in je of dat zit niet in je. Je hebt leerkrachten, die rollen er in en zijn van de eerste keer goed en je hebt er die nooit goed zullen zijn omdat ze een karakter hebben die niet volgzaam is met wat de ideeën zijn van jongeren enzo. ze hebben ook teveel vrije tijd en die vullen ze niet genoeg in. Ook omdat het geldelijk in de meeste gevallen niet kan. Dus sociaal achtergesteld zijn. Wat doen die jongens? De ouders kunnen al niet kijken naar hun kinderen, kinderen lopen op straat, vervelen zich, en dan leidt dat tot vanalles he. Als jij goed gevolgd wordt van thuis en zo, dan ga je dat niet hebben. En ik vind persoonlijk, als je kinderen hebt, dan moet je de verantwoordelijkheid nemen en moet je ergens zeggen: " Nu gaat de vrouw stoppen, of de man, maar er moet veel meer tijd geïnvesteerd worden in je kinderen." En dat doen de mensen veel te weinig. Is er volgens u een evolutie merkbaar wat betreft gewelddadig gedrag gesteld door leerlingen? Was het vroeger anders? beter, Slechter? Ja, dat evolueert natuurlijk he. maar hier is het minder geworden gewoon door het gebouw. je kan niet meer zeggen dat er hier zo een zware agressie is. Dus het gebouw heeft er veel aan gedaan? Ja, meer open ruimte enzo. Indien de school niet zou verhuisd zijn, hoe zou het dan volgens u geëvolueerd zijn? Veel meer geweld. Als ik dat vergelijk met wat er op de Lindelei gebeurde en wat er nu gebeurt, is het nu veel minder. Natuurlijk, er zijn altijd jongens die over de lijn stappen, die niet handelbaar zijn. Maar daar wordt ik niet mee geconfronteerd omdat ik ze pas krijg vanaf het vierde. Dus ze zijn dan al 15-16-17 jaar. Maar het moet moeilijker zijn om met jongeren om te gaan van rond de 12-14 jaar. Dat is de puberteit eigenlijk. Tot slot. U geeft les in TSO en BSO, Is er een duidelijk verschil merkbaar tussen de twee groepen? Ja, maar ik geef nu ook les aan Technische landbouwmechanisatie, dat zijn allemaal boeren, landbouwers. Dat is ook een heel andere mentaliteit. Dus het hangt niet zozeer samen met TSO- BSO, maar eerder met de richting? De afkomst vanwaar ze komen. Want bijvoorbeeld, landbouwers zijn veel beter opgevoed. Je kan veel rapper naar die ouders stappen, die zullen veel rapper reageren tegen hun zoon. En die

LIII

Geweld op school: onveiligheidsgevoelens bij leerkrachten in het ASO, TSO en BSO. Bijlagen Technische is kwestie van vermogen, van denken slimmer. Je voelt dat aan. Je moet daar meer psychologisch gaan werken. Is er ergens meer geweld? Neen. Zeker niet. Ik heb er ook maar 8. Terwijl ik in de klassen van landbouwmechanisatie in de 20 heb. Kleinere klassen hebben volgens u een positief effect? Ja, zeker. Maar door besparingsmaatregelen enzo is dat soms niet haalbaar he. Je zit dan met klassen van 20, 24 en dan gaat het niet meer he. Je moet werkelijk klassen hebben van maximaal 12 leerlingen. Dan kan je dat opvolgen. En al wat meer is, dat is gewoon naar je les gaan, orde op zaken zetten in je les en voor de rest heb je gedaan he. Dus als het kleiner is, is het familialer, is het...dat gaat gemakkelijker. De leerlingen kunnen rapper eens apart komen zo van, over iets babbelen zo. Het is individueler. Bedankt voor het gesprek. Graag gedaan.

Respondent M Wat betekent het voor u om leerkracht te zijn, wat houdt die taak in? Goh, dat is een grote vraag. Leerkracht is in de eerste plaats, voor mij toch, naar de jongeren luisteren. Ze mogen bij mij altijd met hun vragen terecht. En ik neem ook de tijd om naar hen te luisteren, maar mijn woord zal het laatste zijn. We kunnen daar wel iets rond doen. En voor de rest is het proberen die jongeren zoveel mogelijk te helpen om vooruit te geraken in het vakgebied dat ze gekozen hebben. En wat is een nog een leerkracht. Deliberaties enzovoort. Het administratieve er rond? Ja, dus voorbereidingen, lesvoorbereidingen zijn heel belangrijk. Dat je tenminste weet waarmee je bezig bent. Hoe meer kennis je vergaart, hoe beter eigenlijk. Komt die taak overeen met wat je dacht dat het ging zijn toen u begon? Ik denk het wel. Maar ik had al met jongeren gewerkt. Ik heb projecten gedaan, met jongeren, met instrumentenbouw. Projectjes bijvoorbeeld “van schaap naar wol” enzovoort. Ik wist al hoe het was om met jongeren te werken. Ik zit in de kunstwereld dus voor mij was die stap eigenlijk niet zo moeilijk naar het onderwijs. Ik heb zelf ook kinderen opgevoed. Ik heb negen kinderen. Dus aangezien dat ik zelf negen kinderen opgevoed heb met verschillende karakters, want het is een samengesteld gezien, was dat echt, alé… Een vlotte overgang. LIV

Geweld op school: onveiligheidsgevoelens bij leerkrachten in het ASO, TSO en BSO. Bijlagen Ja, inderdaad. Wat is voor u geweld? Geweld is voor mij al op het moment dat ze u bedreigen. Alles wat er achter ligt, is voor mij geweld. Dus er kan gepraat worden maar ik maak de jongeren duidelijk van in het begin: “je kan met mij praten en we kunnen oplossingen zoeken dat het voor ons beiden aangenaam wordt, maar mij niet beginnen bedreigen.” Want dat vind ik… En dusja, de rest, al wat erachter, slagen en vechten dat kan gewoon niet. Dus ook pesterijen vind ik een beetje een soort van geweld maar daar praat je over. En dat lukt mij wel om met die jongeren daar over te praten. Ook mijn leeftijd heb ik mee. Jongere leerkrachten hebben het iets moeilijker omdat ze nog niet geconfronteerd zijn met zo een zaken zoals geweld terwijl je hebt daar al ervaring mee, je bent al rustiger, zeker niet over je toeren geraken en zo van die toestanden. We moeten altijd er staan en proberen boven die jongeren te staan. Hebt u veel ervaring met geweld op school? In BSO en in Bijzonder Onderwijs, dus ik heb met jongeren met gedragsproblemen gewerkt, heb je dat inderdaad wel al een paar keer meegemaakt, maar dan heb je natuurlijk alle instanties zoals het GOK, en je kan ermee gaan praten, je kan ze ook uit je klas laten verwijderen op het moment dat het te ver gaat laten we ze gaan afkoelen bij opvoeders. En erover praten, eventueel gestraft worden. Wij hebben ook een systeem smartschool, dat is leerlingenbegeleiding en daar kunnen we dan ons verhaal gaan in doen wat er effectief gebeurd is en dan wordt dat door alle instanties gelezen en opgevolgd. Worden de ouders uitgenodigd dus… Het systeem hier zit wel goed op dat vlak. Een goed opvangnet? Ik vind persoonlijk dat er hier, en ze krijgen, gelijk dat het moet een stappenplan om gestraft te worden. Kan u een voorbeeld geven van uw ervaring met geweld op school? Ja, die jongen die bedreigde mij met een breekmes. Ik werk dus in plastische kunsten en dergelijke dus ze hebben nog al materialen die al gevaarlijk zijn. En die jongere was over zijn toeren, het is 4 jaar geleden, ik weet niet meer direct de aanleiding, het was een conflict onderling met een leerling, ik ben daar tussen gekomen en op dat moment heeft hij het breekmes naar mij geduwd. Ik ben gelukkig kunnen gaan lopen. Dat was in het Instituut Carlier dus dat zijn zware gevallen die daar zitten. Hier is dat niet zo erg. Wij zitten op de Martelaarslaan, wij zitten niet in dit gebouw, volgend jaar verhuizen wij naar hier. Daar is, het hoogste geweld dat wij daar tegenkomen is bedreigingen. Dus ik ben ook door een leerling bedreigd: “Wacht maar, na de school als ik u tegenkom.” En dan blijf je gewoon kalm en probeer je niet daar op in te gaan want op dat moment is die jongere niet meer in de rede om daarover te praten, ben je beter van die jongere, dat iemand van die jongere hem komt ophalen, dan kan hij ergens gaan afkoelen, en nadien, de dag nadien, dan ga je een conflict aan met die jongere en dan ga je erover praten en dan zijn die ook al rustiger. Gebeuren die bedreigingen regelmatig? LV

Geweld op school: onveiligheidsgevoelens bij leerkrachten in het ASO, TSO en BSO. Bijlagen In BSO, ja. Regelmatig kom je dat eens tegen, dit jaar heb ik het twee keer meegemaakt en het probleem is eigenlijk bij die jongere, die jongen, want hij heeft dat twee keer gedaan bij mij, die zijn ouders zijn gescheiden, het zijn hier ook heel veel allochtonen, iets wat vroeger misschien in die culturen niet voorkwam, dat is iets nieuw, de vader wil de eer houden en wil graag zijn zoon bij hem houden en die zoon doet niet anders dan de vader bedreigen, bij het minste dat hij zegt zegt die jongen dat hij bij zijn moeder gaat, maar die vader wil dat niet, hij wil de eer houden dus die man die durft niet tegen zijn zoon in te gaan en die speelt dat uit en dus heeft hij al een grotere mond eigenlijk. Maar die jongen is nu uit het school verwijderd dus … Als u bedreigd wordt, of u ziet geweld, welke impact heeft dat dan op u? Voelt u zich minder op u gemak? Onveiliger? Je mag je niet onveilig voelen, zeker niet laten tonen vind ik, je blijft gewoon rustig, ik ga geen conflict aan op dat moment met die jongen want dat maakt het veel erger. Dus je bent beter dat je rustig blijft en zegt van: “Kom, pak je boekentas.” Ook naar zijn agenda, ik probeer niet op dat moment naar zijn agenda te vragen, die krijg ik wel achteraf. Dus ik probeer hem op dat moment hem gewoon uit mijn klas te krijgen en te gaan laten afkoelen. U neemt dat niet met zich mee? Neen, maarja, je hebt ook veel vangnetten hier om te praten als je daar zou behoefte aan hebben, dan heb je nog altijd collega’s die je steunen en waarmee je er even mee kunt over praten maar ik heb daar persoonlijk geen last van, ik denk dat dat ook door de leeftijd is en de ervaring. Dat je meer kan relativeren? Ja, ik vind, die jongen heeft mij twee keer bedreigd, maar twee conflicten op één jaar voor zo een moeilijke jongen is eigenlijk nog niets, niet erg vind ik. Is er veel geweld tussen leerlingen onderling? Dat gebeurt wel eens ja, dat gebeurt dat ze in conflict geraken. Maar erge dingen heb ik hier nog niet op dat vlak nog niet meegemaakt. Als ze vechten met elkaar, we hebben hier twee opvoeders en die zijn altijd in de buurt en die opvoeders zijn nogal sterke jongens, dat zijn jongens die dan veel aan sport doen. Die hebben dan ook de kracht om die jongens uit elkaar te halen, de ene neemt de ene mee, de andere de andere en ze kunnen dan gaan afkoelen. Maar echt, zwaar geweld, neen, toch niet in deze school. Hoe verklaart u gewelddadig gedrag gesteld door leerlingen? Ik denk, hier in deze school heeft dat veel te maken met dat nieuw fenomeen denk ik, dat er echtscheidingen beginnen te ontstaan in de allochtone gemeenschap, iets wat er vroeger niet was. Dus ze zijn meer geconfronteerd met geweld van thuis uit denk ik. Ook die vechtscheidingen etcetera. Langs de andere kant, geweld, je ziet het heel veel in de media en ik denk dat de media daar een heel grote rol in speelt, denk ik. Dus ook de films, videogames etcetera. Maar het echte zwaar geweld is gelukkig hier uitgebleven. Maar ik denk dat dat allemaal te maken heeft met die LVI

Geweld op school: onveiligheidsgevoelens bij leerkrachten in het ASO, TSO en BSO. Bijlagen evolutie van .. Ik denk ook dat de jongeren veel minder communicatie hebben dan vroeger, ze zitten computerspelletjes te spelen en ik denk dat ze heel weinig met elkaar echt nog communiceren. Dat is mijn mening. Is er volgens u een evolutie merkbaar wat betreft gewelddadig gedrag gesteld door leerlingen? Ik denk van wel ja. In welke zin? Meer, minder, anders? Anders. Vroeger was er ook al geweld als ik jong was maar toen gingen twee jongemannen in geweld met elkaar en twee minuten later zaten ze met elkaar een pint te pakken terwijl dat dat nu langer aansleept vind ik. Ze kunnen heel moeilijk communiceren. Vroeger waren ze uitgevochten en werd het direct bijgelegd en nu vind ik dat er echt veel meer pesterijen zijn, kliekjes die samenhangen en zeker in de bouwschool, dat zijn dus echt kliekjes, dan bedoel ik van: Turkse allochtonen die samenhangen, Marokkanen die samenhangen, … De etnische achtergronden klitten samen? Ik denk dat dat er ook. Die culturen, ik vind dat ze het heel goed doen, voor mij was dat ook iets nieuw, met allochtonen werken en ik ben daar echt van verschoten dat die mensen echt samen hier een heel jaar leven en dat valt echt mee. Het zou veel erger kunnen. Ik heb 1 klas van 6 waarvan 4 verschillende nationaliteiten en die jongens doen da heel goed. Kan u misschien een voorspelling toe naar hoe het in de toekomst zal evolueren? Ik hoop dat het niet zal verslechten, ik hoop dat jongeren weer meer gaan communiceren, ik denk dat dat ook ga nodig zijn want anders gaan we in de toekomst geen gesprekken meer kunnen voeren, gaan relaties veel moeilijker worden, onderling ook. Dus ook naar meisjes en jongens toe. Dus we moeten eigenlijk werken naar een multiculturele gemeenschap want dat zijn we hier stillekes aan ook aan het worden. Dus we gaan moeten leren samenleven en ik hoop dat dat lukt, op korte termijn, dat we gaan inzien dat we samen gaan moeten leren leven. Ok, bedankt voor het gesprek. Graag gedaan.

Respondent N Wat betekent het voor u om leerkracht te zijn? Ik ben er eigenlijk ingegroeid, mijn ouders zijn alletwee leerkracht, een aantal tantes en nonkel ook en dat was dus een beetje een logische keuze na twee jaar Germaanse zonder goed resultaat om dan regentaat te gaan doen. En uiteindelijk lag mij dat goed om te werken met jonge gasten. Ik ben regent en dat is eigenlijk voor de eerste graad, tweede graad BSO, derde graad BSO ook, maar vooral specifiek eigenlijk gericht naar de jonge gastjes, maar dat ligt mij minder, maar nu, 5de en 6de jaar, dat LVII

Geweld op school: onveiligheidsgevoelens bij leerkrachten in het ASO, TSO en BSO. Bijlagen gaat goed. Nederlands volgend jaar zal ik weer eerste graad zitten en dat zal weer even zoeken zijn. Maar vooral het werken met gasten, hun proberen te motiveren om er toch wel iets van te maken. Dat is waarom ik het doe eigenlijk. Ik doe het graag en natuurlijk, je hebt een mooi leven, maar dat komt erbij, dat is niet de hoofdreden. Dus vooral werken met jonge gasten en proberen hen op het goede pad te houden. Dit jaar had ik ook GOK uren, dus leerlingbegeleiding en ik heb dat aangenomen omdat ik dacht van: dan kan ik mijn officieuze taak van opvoeden in de lessen verder zetten, maar het was vooral sanctioneren en dat ligt mij zo goed niet dus volgend jaar heb ik gezegd: “Liever niet.” Maar gewoon, het omgaan met gasten en hen proberen een beetje de juiste weg te tonen, natuurlijk wat opleiden, algemeen, en vooral veel, een duidelijke mening laten vormen over vanalles en nog wat want dat is niet evident. Ze apen nogal na, en zorgen dat ze zelf een mening kweken en een mening met een beetje een grond. Komt dat overeen met wat u 11 jaar geleden dacht dat het zou inhouden? Neen, na mijn studies was ik er vrij van overtuigd dat ik het niet zou doen zoals ik het geleerd had omdat dat nogal heel strikt was met regeltjes en papierwerk en uiteindelijk, zeker in het beroeps, als je na je studies in het beroeps terecht komt, je kan bijna niet werken zoals ze het u geleerd hebben. Je moet daar eigenlijk totaal uw eigen weg in zoeken en als je de basisregeltjes die je daar krijgt van: ze moeten zwijgen en straf krijgen enzo…, dat werkt niet dus je moet zelf zoeken hoe het wel werkt en dat heb ik vrij rap gevonden. Laat ons zeggen dat ik na een jaar en een half mijn eigen manier had ontwikkeld, na vallen en opstaan. Het eerste jaar was in BuSO, dat was eigenlijk nog iets zwaarder en dat was te vroeg en dat was ook niet iets om heel mijn leven te doen. Wat houdt geweld in voor u? Bij ons is dat vooral verbaal geweld, dat hoor je constant, van af dat er die gasten iets niet aanstaat is dat u uitmaken, u verwijten, zelfs in hun eigen moedertaal, dat je niet verstaat, maar je weet wel dat het verbaal geweld is. En af en toe is er inderdaad ook fysiek geweld, dat je eens moet tussenkomen, twee leerlingen tegen elkaar of leerlingen tegen andere leerkrachten dat je als toezichthouder moet tussenkomen. Heel zelden is dat bij mij gebeurd, één keer, letterlijk dat er iemand mij aanviel, maar dat was allemaal rap opgelost, ik kan daar nogal goed mee overweg. Gebeurt verbaal geweld ook veel naar de leerkrachten toe? Dat gebeurt vrij vaak, meer en meer zelfs. En het gaat zelfs heel grof soms, het is niet gewoon eens “Beuzak” ofzo, maar persoonlijke dingen die soms gezegd worden dat ze dan toevallig te weten gekomen zijn en dat wordt dan gebruikt. En hoe reageert u daar dan op? Awel, ik zelf heb daar minder last van omdat ik waarschijnlijk iets opener voor sta voor de manier waarop zij omgaan met elkaar en dat dat doorstroomt naar hoe ze omgaan met anderen. Ik probeer dat te relativeren en ik ga daar op inpikken op hun agressie en confronteren met hetgeen dat ze zeggen, waardoor dat ze meestal ook beseffen plots van: wow. En dan achteraf komen er wel excuses en : “Ik had dat zo niet gemeend”. Maar als je daar op springt en agressief op reageert, dan is het helemaal om zeep, dan escaleert dat ook. Je moet duidelijk stellen van: “nu is het gedaan” en LVIII

Geweld op school: onveiligheidsgevoelens bij leerkrachten in het ASO, TSO en BSO. Bijlagen eens goed roepen, ik heb nogal een zware stem en een goede stem als ik roep en dan is het meestal vrij vlug gedaan. En fysiek geweld, komt dat veel voor? Eigenlijk, was dat met leerlingen, vijf jaar geleden eens in de klas, dat waren dan twee leerlingen en ik kwam daartussen en ik had juist knieproblemen en hij had mijn knie mee. Hij ging juist schoppen naar diene andere en dan is er een procedure in gang gezet, maar ik heb er geen geld voor gevraagd ofzo. Ik heb geen klacht ingediend. Wat is de impact van fysiek of verbaal geweld op u persoonlijk? Op andere collega’s zie ik dat dat af en toe wel meegepakt wordt naar huis en dat ze daar enorm van afzien maar ik kan dat rap van mij afzetten, ik krijg daar dan, als het echt op kantje boordje is dat er gevochten gaat worden, dan kan ik daar een adrenalinestoot van krijgen en dan is dat opgelost en achteraf is dat *versneld zuchten* en achteraf voel ik mij wel goed, van er is iets gebeurd, maar het is niet geëscaleerd, het is opgelost en … Ik woon in Maria-Aalter, dus ik pak altijd de trein en eens dat ik op de trein zit, dan gaat dat wel, als ik van de trein stap is dat weg. Ik pak dat niet mee naar huis. Als je dat meepakt denk ik dat je daar aan tenonder gaat, ja. Voor mij is die trein ideaal, ik kan er de metro of een ander krantje of boekje nog eens lezen. U houdt daar geen gevoel van onveiligheid aan over? Neen, helemaal niet, ik maak er echt een punt van om dat van mij af te zetten en denk er daarna niet meer aan. Vindt u dat er genoeg opvang is vanuit de school wanneer een incident zich voordoet? Dit jaar heb ik er iets dichter bijgestaan met die GOK uren en we hebben toch geprobeerd om kort op de bal te spelen en als er iets gebeurd is om daar dan ook er stappen in te ondernemen. De eerste keer is dat een waarschuwing, de tweede keer strafstudie of een excusebrief naar de leerkracht of klasgenoten of wat dat ook. Dat ze duidelijk beseffen dat ze hun excuses moeten aanbieden en dat ze dat ook doen, dat ze dat eens gedaan hebben want de meesten hebben dat nog nooit moeten doen, dat is de eerste stap. En als dat nog verder gebeurt dan is dat politie erbij of naar de bureau van de pedagogische adviseur die dan een goede preek geeft. Dat komt ook al iets beter over als dat een hooggeplaatste is. En anders gesprekken met die gasten ook, over het waarom dat ze zo explosief zijn en waarom ze zo agressief ingesteld zijn. Dan hoor je meestal dat dat komt van de thuissituatie is niet goed of ze zijn begeleid aan het wonen en ze zijn ook een beetje aan het zoeken naar zichzelf en dan maak ik daar iets minder spel van. Buiten als het iemand is die uit een ideaal gezinnetje komt die dan zo iets doen, dan kan je daar iets harder op zijn. Je merkt dat dan wel. Is de opvang voldoende? Ik persoonlijk vind van wel. Het kan zijn dat er anderen vinden dat het iets harder mag maar voor mij hoeft dat niet. Als leerkracht, stapt u zelf automatisch naar het GOK? LIX

Geweld op school: onveiligheidsgevoelens bij leerkrachten in het ASO, TSO en BSO. Bijlagen Ik probeer de problemen van die aard zoveel mogelijk eerst tussen mij en de leerling zelf op te lossen, of met de klas, als de klas daarin betrokken was. En meestal lukt dat en mijn doel daarbij is om hun kansen niet te hypothekeren. Want andere mensen dragen dat heel het schooljaar mee en ik kan dat rap van mij afzetten, als dat uitgebabbeld is, dan is dat gedaan en dan kan hij weer van nul beginnen. Maar ik probeer het dan niet zo rap door te geven omdat dat anders toch wel in hun nadeel kan pleiten he. De leerlingen, weten zij voldoende van de werking van het GOK af? Gaan zij er naartoe als er problemen zijn? Ik denk dat het aan het komen is, dat ze wel beter en beter weten wie wat doet enzo. Ze doen in het begin van volgend jaar bij het onthaal een soort van spel waarbij dat ze opzoekwerk en spelletjes moeten doen waarbij dat ze dan iedereen kennen in zijn functie. Dat ze echt een beeld hebben van die doet dat en die doet dat. Dus dat zal beter worden. Ik vind het dit jaar meevallen, maar het kan beter, zeker op het vlak van jongens die leerproblemen hebben of taalachterstand. Wij als GOKleerkrachten, het is niet de bedoeling dat wij hen verplichten van taallessen te nemen, of kunnen verplichten. Het is altijd op vrijblijvende basis en daar maken ze te weinig gebruik van, dat wel. Maar anders, het is aan het komen, ze gaan wel meer en weten wat wij doen. Nu was dat een beetje vaag denk ik, maar dat komt goed. Hoelang is het GOK hier al geïmplementeerd? Wel, wij zitten met een fusie, vorig jaar, ik kom van het stad, aan de Martelaarslaan en dat is gefusioneerd met het gemeenschaps hier en dat is het eerste jaar dat ik in het KTA werk, en dat was hier al maar hoe lang dat weet ik niet. Bij ons in het stad weet ik wel dat ze dat ook al een aantal jaren deden, maar dat was 1 persoon, maar dat was niet voor iedereen duidelijk wat zij precies deed. En als het voor de leerkrachten al onduidelijk is, dan weten de leerlingen het ook niet. Maar hier is dat wel beter en het zou ook alsmaar moeten verbeteren natuurlijk. Hoe verklaart u geweld? Een beetje de thuissituatie soms, hoe ze wakker worden, in welke situatie dat ze de dag voordien of de week of het weekend geleefd hebben. Misschien buitengesmeten bij de papa, moeten ze dan bij de mama gaan en dat kan daaruit voortvloeien, dat kan ook voortvloeien uit een gevoel van oneerlijkheid. Dat ze bijvoorbeeld denken dat ze straf gehad hebben die onterecht is of gebuisd terwijl dat ze dachten… Dat kan daar uit voortvloeien. Voor de rest ook misverstandjes he. Pesterijtjes, kleine pesterijtjes onder vrienden zelfs bijna en de ene zegt dan toch eens iets over de schreef en het zit er hem op. Allemaal van die zaken ja. Vooral de sociale achtergrond. En sommige leerlingen hebben wel heel rap het idee dat een bepaalde leerkracht een pik op hen heeft en dan zal dat ook rapper. Ze hebben heel erg snel het gevoel van onrechtvaardigheid. Denkt u dat dat eigen is aan de maatschappij van vandaag? Ik heb het gevoel dat dat inderdaad een beetje verslechterd. Vroeger had je dat ook, maar ik vind dat het nu meer verspreid is, bij ons leerlingen dan toch. Ik zit in het beroeps, in het technisch is dat misschien anders maar in het beroeps zie je dat toch. Ze zijn natuurlijk mondiger geworden en dat LX

Geweld op school: onveiligheidsgevoelens bij leerkrachten in het ASO, TSO en BSO. Bijlagen heeft er ook mee te maken. Een paar jaar geleden, assertiviteit, ze moeten ze assertief mogelijk zijn maar dat is toch meer aan het overgaan naar agressiviteit en dat is een beetje het nadeel eraan. Maar natuurlijk ja, ze moeten wel assertief worden. Maar ik denk dat de druk om de leerlingen assertiever te maken, vooral gericht was naar ASO en TSO richtingen en minder naar de BSO omdat die al toch al iets meer hun ongezouten mening riepen, dus dat was er zoiezo al. Die assertiviteit die soms een beetje teveel aanwezig is. Is er een evolutie merkbaar, u geeft al 11 jaar les? Ik vind persoonlijk dat het inderdaad verslechterd, zeker in combinatie met het niveau zelf, het schools presteren, vind ik de laatste jaren achteruit gaan. Ik denk dat dat ook een beetje ligt aan de, de lagere scholen zullen er ook wel iets mee te maken hebben, maar vooral met de nieuwe regels sedert mevrouw, hoe noemt ze daar, van onderwijs geweest, die ingevoerd heeft dat ze mogen overgaan op basis van leeftijd naar een bepaalde leerjaren of middelbaren en dan zitten ze met een taalachterstand en een leerachterstand en dan werkt dat dan in hand. Ze zitten achter, ze kunnen niet meer mee, het enige wat ze kunnen doen is beu doen want dan worden ze nog eens “gerespecteerd” – tussen aanhalingstekens- door hun medeleerlingen en ik denk dat dat er wel een beetje mee te maken heeft, dat er veel meer jongens hier eigenlijk niet op hun plaats zitten. Zeker in die eerste jaarkes beroeps merk je dat, ze zitten 6 jaar in het BLO, of zelfs tot in het derde jaar in een gewoon lager of BLO en dan op basis van leeftijd mogen ze naar het eerste, dan hebben ze al een hopeloze achterstand en dat werkt hem volgens mij uit op dat vlak he. Dat ze dan rapper denken dat het tegen hen is want ze hebben allemaal slechte punten. Dus er is volgens u meer gewelddadig gedrag? Ja, en zeker verbaal, dat is zeker. Dat is echt enorm. Fysiek feitelijk valt dat eigenlijk wel mee, dat gebeurt wel eens maar als je dat op een juiste manier aanpakt, dan zal zich dat bij de zelfde leerling niet teveel herhalen. Maar dat verbaal gedrag, dat is echt een probleem. En vooral eigenlijk, het klinkt racistisch, vooral de Turkse gemeenschap heeft daar last van. Die hebben het al wat moeilijker om hun Nederlands te onderhouden want ze hebben dat eigenlijk helemaal niet nodig in hun concentratiewijken, waardoor dat ze al rapper geviseerd worden van: “weer Turks aan het praten, stop ermee, spreek Nederlands.” En als dat veel gebeurt, voelen ze zich geviseerd en dan reageren ze he, en dan kan het er wel grof aan toe gaan soms. Echt persoonlijke verwijten, mensen met een bril die daarop aangevallen worden, of mensen die er een beetje raar uitzien, dan wordt dat echt persoonlijk, met grove woorden. Tot slot, kan u misschien een toekomstvoorspelling doen? Hoe zal het verder evolueren? Ik denk dat het nog een 5, 6 jaar nog een beetje zal verslechteren, maar dat het daarna, denk ik, zou kunnen verbeteren, het kan ook langer duren he. Maar ik heb toch de indruk dat de ouders nu, van probleemleerlingen, vind ik, uit mijn ervaring, zijn nu al iets meer bereid om te luisteren naar wat de leerkrachten daar van vinden en om inderdaad misschien te beginnen toegeven dat er thuis misschien wel iets ook mankeert en dat het niet alleen het school is waar het niet loopt. En als dat besef groeit, en dat ze er thuis ook iets meer aan werken, dan kan dat wel goed komen, maar ze moeten zeker stoppen, de ouders, met de opvoedingstaak door te schuiven naar school. Wij moeten LXI

Geweld op school: onveiligheidsgevoelens bij leerkrachten in het ASO, TSO en BSO. Bijlagen ze helpen opvoeden en een beetje voorbereiden naar hun verder leven. Maar echt opvoeden is niet voor ons, anders waren we opvoeders geworden natuurlijk. Dus het opvoedend aspect wordt teveel doorgeschoven naar ons en als dat kan bewerkstelligd worden dat ze van thuis uit iets meer begeleid worden op de schoolse mentaliteit, en ik denk dat dat ga verbeteren met, ik denk dat het nu ingevoerd gaat worden in september, dat ze verplicht zijn om zeker 1 kleuterjaar te doen ofzo, en dan kan dat ook verbeteren. Zeker de allochtonen, die gaan niet naar de kleuters of heel weinig, waardoor dat ze al direct weer die drie jaar achterstand hebben. Niet echt op leren, maar toch sociale vaardigheden onder andere. En als ze dat kunnen bereiken dat er van alle bevolkingsgroepen veel meer naar die kleuterschool gegaan wordt, dan kan dat wel verbeteren, ja. Ik denk dat de generatie allochtonen nu en toch zeker de volgende generatie toch wel al iets beter aangepast is aan onze maatschappij en dat daar automatisch een iets aangepaster opvoeding zal moeten bijkomen en dan denk ik dat dat, hoop ik, toch goed komt. Maar het zal toch niet voor de eerste twee, drie jaar zijn vrees ik. Bedankt voor het gesprek. Met plezier.

Respondent O Wat betekent het voor u om leerkracht te zijn? Gewoon die gasten iets leren, en voor mijn vak specifiek dan, zorgen dat ze zich qua hygiëne en qua sport ontwikkelen. In het beroeps is het vaak zo dat ze ofwel totaal geen sport doen, dat ze op straat lopen, en dat ze zichzelf verwaarlozen. Dat ze dus qua douchen en qua voethygiëne vaak volledig de mist in gaan. Is het een moeilijke taak om ze te motiveren om te sporten en voor zichzelf te zorgen? Het hangt ervan af welke vakken. Voetbal, altijd, dat vragen ze elke les, maar ik heb een jaarprogramma, ik probeer alle balsporten aan bod te laten komen omdat ze dat in hun vrije tijd ook altijd hebben en dan probeer ik in de mate van het mogelijke, als er een sporthal beschikbaar is, van ook turnen te geven. Dus dat, en voor de rest, het hangt ervan af, hoe dat het weer is, binnen of buiten. Komt die taak overeen met wat u 12, 13 jaar geleden dacht dat leerkracht zijn ging inhouden? Ja. Ik heb geen unif gedaan, ik heb regentaat gedaan en die opleiding is puur praktisch. Dat is puur op “die dingen ga je geven, dat ga je tegenkomen.” Dat is anders dan in het unif, op het unif is het academisch en wij zijn op praktijk geschoold. Zou de shock groter zijn als men van het unif komt?

LXII

Geweld op school: onveiligheidsgevoelens bij leerkrachten in het ASO, TSO en BSO. Bijlagen De meesten van het unif gaan naar het ASO gaan, niet naar het BSO. Je hebt er wel, en die gaan het grootste deel van het technische en misschien hier en daar een klas van het beroeps hebben, maar de meeste beroepsklassen hebben wij. Wat is voor u geweld? Verbaal geweld of fysiek geweld. Het verbaal geweld komt zeer veel voor op school. In het beroeps, die klassen zijn ook zeer gewoon van lomp te zijn tegen elkaar, dus het verbaal geweld is ook soms al spelend, uitschelden tot kleineren, die gasten zijn dat gewoon om te doen. Fysiek geweld komt voor in die zin dat ze zeer korte lontjes hebben, dus zeker als je iets verkeerd zegt. We zitten hier met 28 culturen en als die gasten iets zeggen over familie of gelijk wat dan kan het er al eens boven op zitten, of iets dat zij voelen dat hun eer aangetast is. Dan gaan ze eens op de vuist. Wat zijn uw ervaringen met geweld op school? Komt dat hier veel voor? Verbaal, elk uur, verschillende keren in een les. Fysiek, af en toe, dat ze elkaar eens vastpakken of dat ze dreigen om te slaan. En extreme dingen zoals bijvoorbeeld elkaar proberen steken of de kop inslaan ofzo, zelden. Ik heb het al in mijn hele carrière 3 of 4 keer meegemaakt. Dat zijn uitzonderingen met gasten die karakterele problemen hebben. Het verbaal geweld, hoe reageert u daar op? Het is te zien wat ze zeggen, de meeste dingen laat je over u spoelen omdat dat gewoon de manier is waarop ze tegen elkaar roepen en doen. Als dat in de les is, dan moeten ze zich kalmer houden, of dan zeg ik: “er is een beleefdere manier om hem aan te spreken.” Je moet er wel op reageren, maar je weet dat ze 5 minuten later diezelfde uitspraken weer gaan doen. Als ze een stamp krijgen is het van: “ u moeder” of zo “hoerenkind” of het maakt niet uit wat ze zeggen. Je kan het zo grof niet bedenken of het floept uit hun mond. En hoe reageert u op fysiek geweld? Direct ertussen. Als ik er bij ben, er direct tussen gaan of anders er zo snel mogelijk bij geraken. Eén van de laatste dingen was op de bus, twee Turken, een Koerd en een Turk, en ene die vlakaf zei van: “Ik ben bij de PKK” en gewoon paf, “ik ga u kapotmaken, ik ga u kapotslaan”. Je kent dat he. Dan zo rap mogelijk er tussen gaan, er tussen zitten en ze tegenhouden, de ene vanvoor, de andere vanachter. Heeft dat een impact op u persoonlijk? Euhm, neen, ik ben het gewoon. Ik ben gestart in het beroeps, alé, ik ben gestart op straat, met die gasten, en hier in het beroeps, veel verschil is er niet. En ik heb veel contact, ik geef les aan politiemannen ook, politie agenten, mensen van het leger, en die komen ook met zo een situaties in contact en dan kan je er over praten. Je hoort vanalles. “bij mij gebeurt dat, en bij mij gebeurt dat.” Ik hoor van veel van mijn vrienden dat ze dezelfde gasten waar ik hier op school mee rondloop, dat zij die ’s avonds oppakken. Maar u neemt dat niet mee naar huis? LXIII

Geweld op school: onveiligheidsgevoelens bij leerkrachten in het ASO, TSO en BSO. Bijlagen Neen, het werk stopt om half 5 en dan ga ik naar huis, op mijn gemak zitten, met mijn vriendin. U houdt er geen gevoel van onveiligheid aan over? Neen, ik ben dat gedrag gewoon en ik voel zal mij niet snel onveilig voelen. Denkt u dat het noodzakelijk is dat je dat van u kan afzetten? Ja, als je dat meepakt naar huis dan denk ik dat je uitblust of dat je zot komt. Is er volgens u voldoende opvang vanuit de school wanneer een incident zich voordoet? Ja, wij hebben een zeer goede GOK- werking hier op school, een zeer goede opvang, een leerlingenbegeleiding die hier werkt, ook voor anderstaligen. We hebben ook JoJo’s, dus ingeschakeld van de stad zelf, we hebben spotters ook rond de school? Het vangnet is goed, maar die gasten gaan dikwijls over de schreef dus in de mate…Je kan preventie doen maar…Als het gebeurt is het ook de brokken lijmen. Zijn de opvangnetten voldoende gekend bij de leerkrachten? Ja. En er wordt ook gemakkelijk naar toe gegaan. We hebben hier op school, we hebben twee afdelingen. We hebben twee keer twee, dus een opvoeder en een JoJo-er op school zelf die ervoor instaan ook. Dan hebben we speciaal hier op deze school en op de andere school hebben we een GOK-werking zelf die samenwerkt. En dat is automatisch, als de leerkrachten zeggen: “het is teveel voor ons” worden ze naar het GOK gestuurd of er wordt gezegd tegen één van de medewerkers: “we hebben problemen met den diene.” En die wordt dan uit de klas gehaald, ze spreken ermee, en eventueel de ouders inschakelen, het is te zien, of andere instanties, als het te erg is. En zijn de leerlingen volgens u ook voldoende op de hoogte van de opvangmogelijkheden? Jaja, ik denk wel dat die weten. Voor hun is het GOK, zijn diegenen die de straffen doen, zij weten als ze miserie hebben, da ze naar het GOK moeten, dat ze daar moeten gaan zitten. Zij gaan praten met hen en dan krijgen ze straf. Dus zij linken de sanctie die uitgesproken wordt door de leerkrachten wel, linken zij aan het GOK van: “wij hebben daarover gepraat en dit en dat”. En de slachtoffers? Die worden ook opgevangen maar dat is zuiver het GOK. Ik weet van gasten dat als ze gepest worden, als ik de kans heb zal ik er zelf mee praten maar je weet het niet altijd he. Er zijn gasten waar je totaal niet van weet. Hoe verklaart u geweld? Verklaren? Die gasten die groeien daarin op. De thuissituatie die is niet altijd ideaal. Ze worden dikwijls aan hun lot overgelaten van: “Hier is 5 euro, bol het af.” De rest van de avond, ze lopen op LXIV

Geweld op school: onveiligheidsgevoelens bij leerkrachten in het ASO, TSO en BSO. Bijlagen straat, ze zien het ook van ouderen, meestal zitten die gasten als ze 10, 12 jaar zijn, die lopen rond met gasten die ouder zijn, ze kijken daar naar op naar al die stoere dingen. Jongens die dan een BMW hebben omdat ze vanalles verkocht hebben. Maar dat is van: “zij hebben een BMW, ik niet.” Dus dat zijn die ideaalbeelden van de duurste gsm, de schoonste auto, het schoonste lief. Speelt de reclame, de media volgens u daar een rol in? Ja, en zo in die films, je kent dat he. Neen, volgens mij groeien die op met dat soort dingen ook, het verbale geweld. Diegene die de grootste mond heeft is diegene die het meestal haalt he. Als je iemand kan afblaffen, als je een andere kunt daardoor onder druk zetten, dan ben jij al de man he. Dus als het daarmee lukt, moet je zelfs al niet meer vechten. Ook de druk gewoon, het financieel ofzo. Ik denk dat het daarmee te maken heeft. Ik denk niet van films ofzo, dat zijn ze gewoon en ze vinden dat leuk als ze eens schieten, maar ik denk niet dat ze daardoor ontsporen. U denkt niet dat ze dat doortrekken naar het echte leven? Neen, ik denk dat je dan al een serieuze vijs kwijt moet zijn. Ik denk dat het gewoon de sociale omgeving is waar ze, als ze binnen de wijk, veel van ons leerlingen zijn van het Van Beverenplein, de Brugse Poort, Nieuw Gent, die wijken zijn gekend, zowel bij de politie als bij ons. Het leven is daar anders, de druk is daar groter, financieel presteren ze niet altijd, dan komen ze tot stelen enzo. Maar ze weten ook dat ze met materiële dingen een hogere status kunnen krijgen onderling. Daardoor zijn ze meer waard, dus gaan ze ook proberen dan te bereiken. Dus materiële als macht, als je in de pikorde van die mannen hoger staat, dan ben je… Is er volgens u een evolutie merkbaar wat betreft gewelddadig gedrag gesteld door leerlingen? Jaja, ze zijn, de jeugd van tegenwoordig, ik merk duidelijk op die 13 jaar dat ze veel mondiger zijn, veel brutaler geworden zijn, agressiever in hun doen. Waarom volgens u? Ik denk dat dat allemaal dezelfde redenen hebben. Het is hier ook een school waar ze allemaal samen zitten, ik kan mij voorstellen in een ASO school, dat ze dat niet zo hebben. Dus de verschillende etnische achtergronden? Een Turk en een Marokkaan… Ik denk dat het die dingen allemaal zijn. Hoe denkt u dat het zal evalueren? Ik hoop dat het hier niet zal zijn zoals in Frankrijk, de banlieus van Frankrijk. Maar ik vrees dat we ernaar toe aan het gaan zijn, als je al hoort wat er in het Brusselse, in Anderlecht gebeurt, dat dat hier ook wel zal…Ze zijn brutaler, ze zijn… Een eigen voorbeeld, ik heb nog nooit meegemaakt, maar in het begin van het jaar hebben ze met drie leerlingen proberen in mijn eigen les, ik geef gevechtsporten hier ook he. Tijdens die les hebben er mij drie leerlingen proberen aanvallen. Dat heb ik nog nooit meegemaakt. Normaal hebben ze zo iets van iemand die gevechtsporten geeft van: “wow, we gaan hem met rust laten.” En die mannen wouden gewoon testen. Ze zijn, ze durven meer, LXV

Geweld op school: onveiligheidsgevoelens bij leerkrachten in het ASO, TSO en BSO. Bijlagen ze zijn brutaler, ze gaan ten opzichte van de leerkrachten ook. En mij kennen ze nu, maar als ik dan hoor hoe ze zijn tegen andere leerkrachten, ik zou hier niet graag een algemeen vak geven en een vrouw zijn bijvoorbeeld. Die moslims ten opzichte van vrouwen…Dat weet je zelf ook he. Ok, dat was het, bedankt. Geen probleem.

Respondent P Wat betekent het voor u om leerkracht te zijn? De ervaring die ik nu heb, vooral in het BSO is het toch een groot deel opvoeding dat je moet geven. Je probeert inderdaad die gasten een vak te geven, maar vooral in de secundaire graad is het ook een groot stuk opvoeding, dat ze dingen leren kennen, dat ze regels leren kennen. Omdat je toch merkt, volgens dat ik hoor van andere collega’s, het verschil tussen TSO en BSO, dat soms het verstandelijk niveau wel iets lager ligt. En ook om die gasten structuur bij te brengen. Dat is zo een beetje de grote dingen dat ik gemerkt heb. Had u verwacht dat het zou zijn toen u begon met lesgeven? Neen, dat geef ik eerlijk toe. Mijn collega die ook in de metaalbewerking zit heeft mij wel de eerste dagen opgevangen en gewaarschuwd van dat die gasten echt wel een structuur nodig hebben. Maar gaandeweg is dat meer en meer te gekomen. Ik heb zelf enorm moeten leren om die gasten, om met die gasten te leren omgaan. En ook de mondigheid en verbaliteit van die jongetjes. Dat is ook wel iets meer of erger dan dat ik verwacht had. Volgend jaar heb ik ook derde graad dus dat is weer een andere ervaring. En ook TSO, dat zal weer zoeken zijn. Het is wel zoeken naar uw eigen manier van lesgeven in het begin. Wat is geweld voor u? Welke gedragingen bestempeld u als geweld? Lichamelijk geweld. Daar heb ik nog geen ervaring mee gehad. Maar het grootste stuk geweld noem ik toch wel verbaal geweld. Wat bestempelt u als verbaal geweld? Wat gaat voor u te ver? Scheldpartijen ofzo, dat gaat voor mij al te ver. Ook al kan dat als grap bedoeld zijn. Ook omdat we veel nationaliteiten hebben in de klas, dus die gasten die gewoon tegen elkaar ook iets roepen in verband met hun herkomst of afkomst. Ze zijn soms enorm spontaan tegen elkaar bezig, het is meestal voor het lachen. Maar ergens vind ik ook, er moet nog altijd respect zijn. Je weet niet altijd is het gemeend of is het niet gemeend. Ik probeer er wel een rechte lijn in te trekken, al is het een belediging voor het lachen of ze zeggen gewoon iets, ik vind dat persoonlijk niet kunnen. U heeft al aangegeven, ervaringen met fysiek geweld hebt u nog niet gehad? Niet rechtstreeks naar mij gericht. LXVI

Geweld op school: onveiligheidsgevoelens bij leerkrachten in het ASO, TSO en BSO. Bijlagen En leerlingen onder elkaar? Eén maal een kleine vechtpartij geweest. Hoe reageert u daar dan op? Dat was buiten en ik heb ze gewoon uit elkaar getrokken, dan is er een collega bijgekomen die elk ene meegenomen heeft. En zo is dat dan opgelost geraakt. Mits tussenkomst van de directie ook, voor sancties. Een andere maal was ik er niet bij. Er was blijkbaar een belediging gebeurd en die heeft dan onmiddellijk uitgehaald met het gevolg van een bloedneus en die is dan ook onmiddellijk apart verwijderd, heeft een serieuze sanctie gekregen, maar voor de rest is er nog niets ernstigs gebeurd. En krijgt u veel met verbaal geweld te maken? Valt mee. Op een bepaalde manier, zoals ik al vermeld heb, probeer ik ook wel tussenkomen, krijgen ze een sanctie. Ze mogen van mij ook altijd hun gedacht zeggen, maar het moet binnen de perken blijven. Het is niet omdat ik iets zeg, moet het wel gebeuren en moet het zo zijn. Maar hebben ze een ander gedacht of een eigen initiatief, mogen ze het altijd ook brengen. De manier waarop is soms wel een beetje de verkeerde kant op, dan probeer ik ze te verbeteren van hoe dat ze het moeten zeggen. Maar eigenlijk rechtstreeks aan mijn deur van beledigingen dat heb ik nog niet echt meegemaakt. Als er zich dan een incident voordoet, fysiek of verbaal, welke impact heeft dat dan op u persoonlijk? Dat houdt mij toch wel even bezig, vooral soms thuis ook met de gedachten van: “ kan ik het de volgende keer beter aanpakken?”. Dan ga ik ook informatie zoeken bij de collega’s, hoe zij dat doen. Er is hier ook een goede band tussen collega’s. Vooral de collega’s die praktijk ook geven, als er iets is mag je hen altijd iets vragen. Ook collega’s van theorie of algemene vakken. Vind ik wel dat de communicatie tussen de leerkrachten goed loopt. Krijgt u daar een onveilig gevoel van? Een onveilig gevoel heb ik hier op het school nog niet gehad, neen. Op die manier houdt mij dat niet bezig, ik zoek gewoon of er betere oplossingen zijn. Is er volgens u een goede opvang vanuit de school wanneer een incident zich voordoet? Ja. Naar mijn mening wel. Omdat ze hier een apart leerlingenbegeleidingssysteem hebben, het GOK. Als wij problemen hebben met leerlingen sturen wij ze door naar daar, zij vangen ze op. Dan kunnen wij bezig zijn met de rest van de groep en nadien kunnen we ons bezighouden met hen, in samenspraak. Je kan als leerkracht ook altijd te rade bij de leerkracht. Gevallen, ernstige gevallen waar de directie moet tussenkomen heb ik nog niet meegemaakt. Maar ik denk dat dat wel ok is. Gaat u als leerkracht automatisch naar jet GOK? Of bent u daar terughoudend over? Ik vind wel, als je een groep hebt, zoals ik, die je wel een serieus aantal uren hebt. Dat er zoveel mogelijk problemen binnen de groep opgelost wordt. Natuurlijk, als het echt te is, of als er LXVII

Geweld op school: onveiligheidsgevoelens bij leerkrachten in het ASO, TSO en BSO. Bijlagen maatregelen moeten getroffen worden uit naam van de school, dan ga ik zoiezo wel. Maar sinds ik het leerlingensysteem beter leer kennen, dat het beter is om de dingen gewoon te melden. Je hoeft ze daarvoor niet in de schakelen, maar zo zie je ook rapper dat er van andere leerkrachten uit andere richtingen misschien de zelfde problemen hebben. Maar bijvoorbeeld sancties of problemen of zo worden meestal wel in de groep zelf opgelost. Met meestal wel een kleine melding naar de leerlingenbegeleiding toe. Hoe verklaart u geweld? Ik denk dat er zodanig veel redenen voor bestaan. Mijn eerste gedacht hier op school was omdat je zoveel nationaliteiten hebt, zoveel culturen, maar dan moet ik ook toegeven dat hier vrij weinig geweld gebeurt. Het meeste dat ik heb zien gebeuren hier is gewoon de jeugd onder elkaar, verschillende karakters die botsen. Ik denk ook, je ziet ook, dat is het voordeel van dat leerlingenvolgsysteem, dat je ook ziet hoe de thuissituatie soms is. Die zijn meer gestresseerd enzo door de thuissituatie. Dat het niet altijd komt van leerlingen, ook al reageren ze zo, maar dat het een diepere reden heeft. Maar eigenlijk zeer weinig door de verschillende culturen. Heeft u een verklaring waarom het hier relatief weinig voorkomt? Ja, omdat het hier toch een grote, ik wil niet zeggen nultolerantie heerst, maar ze worden toch kort opgevolgd, als er iets is, worden ze ook direct gesanctioneerd of krijgen ze strafstudie of uitsluiting. Of wordt er op de diepere redenen ingegaan. Vooral omdat de leerlingenbegeleiding een veel ruimere blik heeft dan dat de leerkracht heeft. Ze kunnen de leerling beter volgen. En ze spelen ook kort op de man. Als je ene sanctie neemt, of als je iets doet, als leerkracht, krijg je ook back up van het GOK enzo. Is er een evolutie merkbaar wat betreft gewelddadig gedrag gesteld door leerlingen? Ik vind het hier wel heel weinig in vergelijking met de verhalen die ik hoor van andere scholen. Niet dat het niet zal evolueren he. Maar als het nog zal veranderen, zal er iets meer komen, omdat ik toch de indruk heb dat de mentaliteit van de jeugd toch een beetje gemakzuchtiger wordt, dat ze zelfstandig worden, dat ze nog minder aannemen van iemand als je bijvoorbeeld zegt dat ze iets moeten doen. Ze worden toch iets mondiger en ik denk dat ze zich meer zullen afzetten tegen de leerkrachten, maar of daar echt meer geweld door zal komen, dat weet ik niet. Ok, bedankt. Geen dank.

LXVIII

Geweld op school: onveiligheidsgevoelens bij leerkrachten in het ASO, TSO en BSO

Recommend Documents