Geschiedenis van het. Nieuwnederlands in de 16

Geschiedenis van het Nederlands Nieuwnederlands in de 16de eeuw



A. Doorbraak van de volkstaal B. Scheiding Noord en Zuid


A. Doorbraak van de volkstaal 1. Factoren 2. Gevolgen


Doorbraak van de volkstaal beïnvloed door sociaaleconomische en culturele veranderingen


Centralisatiepolitiek van Karel V Verenigd in de strijd Reformatie Uitvinding Uitvinding boekdrukkunst Humanisme


Centralisatiepolitiek van Karel V


Centralisatiepolitiek van Karel V Karel V (Gent, 1500 – Cuacos de Yuste (Spanje), 1558) hertog van Bourgondië (1515-1558) koning van Spanje (1517-1556) keizer van het Heilige Roomse Rijk (15191558)


Centralisatiepolitiek van Karel V [1548]: verenigt de Zeventien Provinciën tot een apart onderdeel van het Heilige Roomse Rijk Het Bourgondische Kreitz Omvatte het huidige Nederland, Luxemburg en België (zonder Luik!) én een deel van Noord-Frankrijk


Centralisatiepolitiek van Karel V [1548]: verenigt de Zeventien Provinciën tot een apart onderdeel van het Heilige Roomse Rijk Het Bourgondische Kreitz => toenemend economisch en intellectueel verkeer

Geschiedenis van het Nederlands Nieuwnederlands in de 16de eeuw http://nl.youtube.com/watch?v=4mKtcXRuMCg&feature=related

De Stroppendragers/Stroppen

Geschiedenis van het Nederlands Nieuwnederlands in de 16de eeuw http://nl.youtube.com/watch?v=4mKtcXRuMCg&feature=related

De Stroppendragers/Stroppen (= Gentenaars)


Centralisatiepolitiek van Karel V Het Bourgondische Kreitz Verenigd verzet tegen het beleid van Karel V & zijn opvolger Filips II


Verenigd in de strijd


Verenigd in de strijd


Verenigd in de strijd [tegen] Filips II (1527-1598): koning van Spanje (15561598) en Portugal (1580-1598), heer der Nederlanden.

Hertog van Alva (1507 —1582) – de IJzeren Hertog


Verenigd in de strijd [tegen] Overcentralisering macht van Filips II Belastingen Inquisitie => VERZET


Reformatie Niet alleen verzet tegen belastingen (economisch) Het verzet is ook godsdienstig van aard


Reformatie Niet alleen verzet tegen belastingen (economisch) Het verzet is ook godsdienstig van aard Filips II/Alva: katholicisme 16de eeuw: opkomst protestantisme (vooral Calvinisme)


Johannes Calvijn (1509 – 1564)


Uitvinding van de boekdrukkunst Revolutionair!


Uitvinding van de boekdrukkunst Revolutionair! ~ Reformatie ~ Humanisme


Renaissance & Humanisme


Renaissance & Humanisme Desiderius Erasmus (1466? – 1536) Opm.: schreef in het Latijn


Renaissance & Humanisme Latijn, Grieks, Hebreeuws (Renaissance!) Maar ook: de volkstaal! (modelleren naar het voorbeeld van de klassieke talen)



Bourgondisch Kreits; verenigd in de strijd

⇒Samenhorigheidsgevoel ⇒1 Nederlandse taal


Reformatie Bijbel voor iedereen toegankelijk

=> Behoefte aan een taal die door iedereen begrepen wordt


Boekdrukkunst (commerciële oogmerken)

⇒Behoefte aan een taal die door iedereen begrepen wordt Cf. Drukkers vaak ook taalvernieuwers


Renaissance & humanisme

=> Behoefte om de volkstaal te modelleren naar de klassieke talen


Mentaliteitswijziging Spelling Grammatica Woordenboeken Nederlands in de wetenschap [Opmerking: 16de eeuw alleen het begin van het standaardisatieproces]


Mentaliteitswijziging Volkstalen verdienen ook wetenschappelijke aandacht Lappendeken van dialecten blijft, maar er begint een algemenere schrijftaal te ontstaan Die schrijftaal wordt in meer en meer domeinen gebruikt (i.p.v. Latijn)


Mentaliteitswijziging < Renaissance & humanisme De eigen moedertaal heeft een intrinsieke waarde, maar is in slechte staat => moet verfraaid worden Nieuw: belangstelling en verdedigen van de eigen moedertaal


Mentaliteitswijziging Cf. Becanus Antwerpse arts Origines Antwerpinae (De oorsprong van Antwerpen). Duyts: de oudste en beste taal ter wereld


Mentaliteitswijziging Cf. Becanus Oertaal: éénlettergrepige woorden Voorbeeld: appel ← ap-fel: ap=happen, fel=wreed, de combinatie verwijst naar de appel in het Paradijs


Mentaliteitswijziging Desiderius Erasmus (1466? – 1536) Noemde het “Duyts” een van de “grondtalen”, een “zustertaal” naast het Latijn, waarvan de Romaanse talen slechts dochters en dus “basterdtalen” zijn (Janssens 2005: 116)


Spelling Begin van een eenvormige spelling Spelling in de middeleeuwen:


Spelling Begin van een eenvormige spelling Spelling in de middeleeuwen: vooral volgens de uitspraak vs. Spelling in de 16de eeuw: men begint te letten op consequentheid en systematiek Cf. Humanisme: vormdiscipline (opm.: nog meer in de volgende eeuwen)


Spelling Voorbeeld: (vs. ME: ) (vs. ME: )


Spelling Voorbeeld: (vs. ME: ) (vs. ME: ) Cf. landen, hoofden Systematiek: enk. = mv. Duidelijkheid, herkenbaarheid


Spelling Joos Lambrecht Gentse drukker Nederlandsche Spellijnghe (1550)


“Niet dat myn meaninghe of verstand zy, dat de Hollanders of Bràbanters haar eighen manieren van uutsprake, op de Vlaamsche wize, of de Vlamijnghen en de Vriezen haar pronunciacië, op de Brabantsche, of Hollandsche uutsprake veranderen zullen: maar dat elc in tsine zulke termen of silleben van spràken, als hy in zijnder moeder tàlen ghebruukt, de zelve déghelic, ende met zulken letters alsser toe dienen, spellen magh.” (Joos Lambrechts)


“Niet dat ik van mening ben dat de Hollanders of de Brabanders Vlaams moeten gaan praten, of dat de Vlamingen en de Friezen hun uitspraak moeten veranderen in Brabants of Hollands, maar dat iedereen zijn eigen moedertaal correct spelt, met de letters die we daarvoor hebben.” (Joos Lambrechts)


Spelling Joos Lambrecht een uniforme fonetische spelling van de verschillende streektalen Bijv.: <joas>(Gents)


Grammatica Taalbouwers ontwerpen grammaticale regels Streven naar zuivering (purisme) en verfijning Naar het model van de klassieke talen


Grammatica H.L. Spiegel Twe-spraack vande Nederduitsche letterkunst ófte Vant spellen ende eyghenscap des Nederduitschen taals (1584)


“[…] maar zó die twe an elck ander verknócht wordende een wóórd uytmaken/ neemt menze bey inden noemer als/ slaapmuts, hemdrock, borstlap, handschoen, hozeband, voormou, knóópghat, slaapkamer, woonhuis, bóómghaard, appelbóóm, schryfpen, zandbus, ende dierghelyke ontellike alzó tzamenghelascht: in zulcker voeghen maghmer daghelycks veel t'samenzetten/ die gróte cieraat ende ryckheid inbrenghen/ ende zyn te verstandigher om datter de betekenis beyder wóórden in is/ hier in hebben wy ghelyck de Grieken meerder ryckheid als de Latynen/” (H.L. Spiegel)


Voorbeeld < Het zevende capittel. Vande t'samenvoeghing ende ryckheyd des taals. Over samentrekkingen “Rijkheid van de taal” Verheerlijking van de eigen moedertaal! Streven naar opbouw en verbetering van de volkstaal


Grammatica H.L. Spiegel, Twe-spraack vande Nederduitsche letterkunst (1584) Verheerlijking van de moedertaal Pleidooi voor taalzuivering Bijdrage tot opbouw en verbetering van de volkstaal op het gebied van de grammatica, naar het model van het Latijn => => veel invloed!!


Woordenboeken Inventariseren + ”neologismen” Weren van vreemde woorden (uit klassieke talen en prestigieuze talen zoals het Frans! => vgl. Attitude t.o.v. Grammatica: anders!)


Woordenboeken Cornelis Kiliaan Dictionarium TeutonicoLatinum (1574) Bij drukker Plantijn in Anterpen


Woordenboeken Cornelis Kiliaan Dictionarium Teutonico-Latinum (1574) Een mijlpaal! Het eerste wetenschappelijke woordenboek van de Nederlandse taal Internationaal niveau Tot ca. 1700 alle vertaalboeken erop gebaseerd


Woordenboeken Cornelis Kiliaan Dictionarium Teutonico-Latinum (1574) Dialectische oorsprong aangeven Vertalingen in het Latijn en het Duits


Nederlands in de wetenschap Steeds meer Nederlands i.p.v. Latijn


Nederlands in de wetenschap Simon Stevin (Brugge, 1548 – Den Haag of Leiden, 1620) Brugse wiskundige, fysicus & ingenieur


Nederlands in de wetenschap Simon Stevin Publiceerde in het Nederlands! Neologismen! Waardering Ndl.


Driehoek Vierkant Wortel Loodrecht Evenwijdig Wiskunde Wijsbegeerte Scheikunde …


Opmerking 16de eeuw: alleen het begin van standaardiseringsproces ; aanvang van een algemene schrijftaal In de volgende eeuwen gaat de standaardisering verder Standaardiseringsproces in het Noorden!


1. Factoren 2. Gevolgen B. Scheiding Noord en Zuid


1. Factoren B. Scheiding Noord en Zuid


Reformatie 1566


Reformatie 1566: Beeldenstorm Begin in (het huidige) Frans-Vlaanderen Reactie van Alva Raad van Beroerte; de ”Bloedraad”


Filips II en Alva


Verenigd in de strijd [tegen] Overcentralisering macht van Filips II (minder macht voor de steden) Belastingen Inqusitie => VERZET


=> De Tachtigjarige Oorlog “De Opstand” 1568-1648 Twaalfjarig Bestand in de jaren 1609-1621 Verzet van de Zeventien Gewesten tegen Filips II



=> De Tachtigjarige Oorlog Willem van Oranje! (1533 – 1584)


1585


1585: Val van Antwerpen


1585: Val van Antwerpen => het Zuidelijke deel van de Nederlanden definitief in handen van de Spanjaarden


Republiek der Verenigde Nederlanden => het Noordelijke deel van de Nederlanden roept de onafhankelijkheid uit Vrede Vrede van Munster (1648): officieel erkend (internationaal)


=> Scheiding Noord & Zuid =>Vele rijke kooplieden en intellectuelen uit het Zuiden immigreren naar het Noorden => Het economische en culturele centrum verschuift van Zuid naar Noord


=> Scheiding Noord & Zuid Blokkade Antwerpse haven: niet langer economisch centrum Contrareformatie => katholicisme


=>Vele rijke kooplieden en intellectuelen uit het Zuiden immigreren naar het Noorden “brain drain” Ook econonomisch verlies voor Zuiden Mede dankzij deze rijke/intellectuele immigranten: bloei in het Noorden


=>Vele rijke kooplieden en intellectuelen uit het Zuiden immigreren naar het Noorden Kooplieden Predikanten Geleerden Kunstenaars


=>Vele rijke kooplieden en intellectuelen uit het Zuiden immigreren naar het Noorden Ruim 200.000 mensen (= 10% van de bevolking!)


=>Vele rijke kooplieden en intellectuelen uit het Zuiden immigreren naar het Noorden Bijvoorbeeld: Leiden: 12.000 => 45.000 inwoners Amsterdam: 70.000=> 130.000 inwoners vs. Antwerpen: 100.000 => 42.000


=> Het economische en culturele centrum verschuift van Noord naar Zuid Amsterdam i.p.v. Antwerpen


2. Gevolgen B. Scheiding Noord en Zuid


Scheiding Noord & Zuid Aparte ontwikkeling van het Nederlands Noord versus Zuid


Vele rijke kooplieden en intellectuelen uit het Zuiden immigreren naar het Noorden Het Hollands geeft de toon aan, maar invloed van het Brabants Opm.: Statenbijbel! (volgend college)


De Antwerps mode


Op Brabants [op z’n Brabants] knopen sy [zij] haer [hun] mouwen Op Brabants fronsen zy haer brouwen [wenkbrauwen] Op Brabants segghense [zeggen ze] jae voorwaer, Op Brabants spreken sy alle gaer [allemaal], Op Brabants singhense haren sangh, Op Brabants makense haren gangh [lopen ze], Op Brabants Op Brabants Amsterdamse Dochters doet mijn bescheyt, [geef mij antwoord] Schaemt ghy u van de Hollantsche botticheyt? (Roemer Visscher)


Ook in de taal worden elementen van de (prestigieuze!) Brabanders overgenomen Invloed van de Brabanders op de uitspraak van de Hollanders beperkt Uitzondering: diftongering


Diftongering vb. huis [y:] => [oey] vb. wijs [i:] => [ei] Verklaring: In Holland waren de klinkers al aan het diftongeren Proces Proces versterkt door de Brabanders die al veel langer diftongen hadden


Diftongering vb. huis [y:] => [oey] vb. wijs [i:] => [ei] Brabants vb. huis vb. wijs

[y:] => [oi] [i:] => [ai]


In Brabant sayn de liens [mensen] ghemaynlijck exkies [verfijnd] In kleeding en in dracht, dus op de Spaansche mode, Als kleyne Konincxkens of sienelaycke [zichtbare] Goden. O Kaserlaijcke stadt Hantwerpen groot en raijck (Bredero, Spaanschen Brabander)


Opmerking: diftongering in het hedendaagse Nederlands Standaardtaal versus dialecten Zeer westelijke en zeer oostelijke dialecten: geen diftongen Bijvoorbeeld het Antwerps: andere diftongen [oi] en [ai]

http://www.ned.univie.ac.at/Publicaties/taalgeschiedenis/nl/diphthong.htm#muis

Geschiedenis van het Nederlands Nieuwnederlands in de 16de eeuw http://nl.youtube.com/watch?v=OsLevxGguGs

Geschiedenis van het Nederlands Nieuwnederlands in de 16de eeuw http://nl.youtube.com/watch?v=OsLevxGguGs

't Was een occeuse [occasie, tweedehands] da is waar Zai was al mienstens twie- of draiendeirtig jaar Vindegai mai gat nie te diek in dèze rok En ik ben beraid dat te herhalen onder eed Maar oek voer mai was 't een emotioneel moment


Het economische en culturele centrum verschuift van Zuid naar Noord => Standaardiseringsproces in het Noorden


Het Noorden: een onafhankelijke republiek (met godsdienstvrijheid) Men bouwt bewust een algemene Nederlandse schrijftaal Patriottische overwegingen Culturele behoeften Economische behoeften Religieuze behoeften (Statenbijbel!)

Geschiedenis van het Nederlands Nieuwnederlands in de 16de eeuw VRAAGJES

Een aantal externe (politieke, sociale, economische, culturele,…) factoren hebben de doorbraak van de volkstaal in de 16de eeuw beïnvloed. Noem deze factoren, en leg uit in welk opzicht ze hebben bijgedragen tot de ontwikkeling van één Nederlandse (standaard)taal. In de 16de eeuw kan men een gewijzigde houding ten aanzien van de volkstaal vaststellen. Leg uit. In de 16de eeuw deden verschillende taalbouwers een poging om één Nederlandse taal te “promoten”, en dit op verschillende gebieden: spelling, grammatica, woordenschat (woordenboeken en woordenschat in de wetenschap). Leg uit en geef telkens een voorbeeld. Voor de “constructie” van een eenheidstaal werden klassieke talen als model gebruikt. Tegelijk probeerde men ook om de invloed van de klassieke talen (en prestigieuze talen als het Frans) te weren. Leg uit. Hoe kwam de scheiding tussen de noordelijke en de zuidelijke Nederlanden tot stand? Wat zijn de gevolgen voor de ontwikkeling van het Nederlands?


Geschiedenis van het. Nieuwnederlands in de 16

Recommend Documents