De geschiedenis van de SP in Oss

ROOD OSS, de geschiedenis van de SP in Oss______________________________________________

De geschiedenis van de SP in Oss Schooljaar 2011/2012 Titus Brandsmalyceum Fons Meijer, 6v3

1


Voorwoord In 6 VWO is het de bedoeling dat iedere leerling een profielwerkstuk schrijft voor een van de profielvakken. Ik heb echter mijn werkstuk voor het vak geschiedenis gedaan, over de geschiedenis van de SP in Oss. Ik ben hier vanaf de zomervakantie mee bezig geweest, en heb er bijna een half jaar aan gewerkt. Informatie heb ik verworven door middel van het lezen van boeken, het bezoeken van het stadsarchief, en het houden van enkele interviews. Deze informatie heb ik zo correct mogelijk proberen te ordenen in dit profielwerkstuk. Het profielwerkstuk is een verslag van de SP, een partij die in de jaren zeventig is opgekomen in Oss. In het eerste hoofdstuk ga ik onderzoeken wat de SP allemaal voor Oss heeft willen doen. Het tweede hoofdstuk beschrijft hoe de SP in het college zat. Het derde hoofdstuk gaat over de populariteit van de SP in Oss. En in het laatste hoofdstuk ga ik kijken hoe de toekomst eruit ziet voor de SP. Deze deelvragen ga ik beantwoorden aan de hand van voorbeelden en citaten van verschillende personen die de ontwikkeling van dichtbij hebben meegemaakt. Ik verwacht dat de SP vanaf de jaren 70 veel voor Oss heeft willen en kunnen doen, omdat Oss een fabrieksstad was en dus veel arbeiders huis vestigde. En het echte socialisme komt op voor de gewone arbeider. Dit brengt ons meteen bij de vraag waarom de SP zo populair was; de SP had veel animo in Oss, een stad met arbeiders. Daarnaast verwacht ik wel dat de populariteit van de partij dalende is, dit door de verrechtsing die nationaal optreed. Dit werkstuk is voor iedereen geschikt, maar vooral de mensen die politieke en sociale geschiedenis interessant vinden, zullen dit werkstuk ook echt met een zekere vorm van plezier lezen. Dit hoop ik, althans. En ook mensen uit Oss zullen dit wellicht een leuk werkstuk vinden, door die zij zullen beleven. De volgende mensen wil ik in het speciaal bedanken: Jan Marijnissen en Jules Iding, voor de interviews die ik met ze heb mogen houden, Kees Slager, wiens boek “Het geheim van Oss” een grote aanwinst is geweest voor mijn werkstuk, Henk en Imke Molenhuis, wiens exemplaar van “ Het geheim van Oss” ik heb mogen lenen (en ik helaas ben kwijt geraakt na een diefstal), de medewerkers van het stadsarchief te Oss, die me geholpen hebben toen ik krantenartikelen heb moeten opzoeken, en Ine Smit-Verbakel, die mij heeft begeleid in het schrijven van dit werkstuk.

2


Inhoudsopgave Voorwoord . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 Inhoudsopgave . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 Inleiding en motivatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 Hoofdstuk 1, doelen en de ideeën van de SP in Oss . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 Hoofdstuk 2, het beleid van de SP in het college . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 Hoofdstuk 3, verklaringen voor de populariteit van de SP in oss . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20 Hoofdstuk 4, de toekomst van de SP in Oss. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28 Conclusie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31 Anbevelingen en reflectie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33 Interview met Jan Marijnissen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34 Interview met Jules Iding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38 Literaire lijst . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 1 Logboek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 2

3


Inleiding De Socialistische Partij zat in 19 9 4 voor het eerst in het parlement, met twee zetels. Dit is erg laat als je bedenkt dat de partij al sinds 19 71 bestaat. In Oss daarentegen, was de SP in 19 74 al vertegenwoordigd in de gemeenteraad. Dat is ruim 20 jaar eerder dan op nationaal niveau! Dit is te verklaren door het feit dat Oss “de bakermat van de SP” wordt genoemd. De SP is groot geworden Oss. En het nationale gezicht van de SP, Jan Marijnissen, is ook geboren en getogen in Oss. En de SP is sindsdien de grootste partij van de gemeente gebleven. De vraag is hoe lang dit nog voort zal duren, met het (neo)liberalisme dat steeds meer de overhand neemt. Maar waarom heeft juist in Oss, dat stadje in N oord-Brabant, de progressieve politiek zo’ n bloei meegemaakt? En wat hebben de linkse partijen allemaal willen doen voor Oss? En wat hebben ze daadwerkelijk waargemaakt? In mijn profielwerkstuk wil ik deze vragen gaan beantwoorden, om zo het linkse karakter van mijn stad te verklaren.

Motivatie Politiek is een passie voor mij. A ls ik tijd heb probeer ik zo goed mogelijk het nieuws te volgen. Ook vind ik het interessant om over politieke onderwerpen te discussië ren en te debatteren. Ik heb overal een mening over. Voor mij is het ook al duidelijk aan welke kant van het politieke spectrum ik mij bevind: ik ben links (vrijzinnig, sociaalliberaal, om precies te zijn). Z o ben ik begin dit jaar lid geworden van G roenL inks, en ben ik van plan om komende jaren steeds actiever te worden binnen de partij. De linkse politiek ligt mij dus aan het hart. Misschien is het toevallig, of misschien juist een verklaring voor mijn hart dat links klopt, maar ik woon al mijn hele leven in Oss, dé linkse stad van N ederland, de stad van de SP. Mij lijkt het erg interessant om de het linkse karakter van deze rode stad eens grondig uit te zoeken, en te kijken hoe de sociale politiek en de gemeente Oss met elkaar verbonden zijn. Maar ik, een jongen met bijna het meest exacte profiel dat er te krijgen is, ga geschiedenis doen voor het profielwerkstuk. Waarom? Omdat naast politiek, geschiedenis zelf ook iets is wat ik erg leuk vind. Het is mijn favoriete vak, en ik ben er al bijna zeker van dat ik het na mijn examens wil gaan studeren. Wat ik er later mee wil gaan doen, weet ik nog niet, maar zo kan ik tenminste wel verder leren in wat ik echt interessant vind. Daarom heb ik dus geschiedenis gekozen, boven al mijn profielvakken, waar ik lang niet zoveel plezier in beleef als in geschiedenis.

4


Hoofdstuk 1

De doelen en de ideeën van de SP in Oss O ss is sinds het einde van de 19 e eeuw aan het industrialiseren g eslag en: f ab riek na f ab riek schiet als w ortel uit de g rond, en omdat O ss na de oorlog w ordt aang ew ez en als ontw ik k eling sk ern1 en b edrijven dus g eld k rijg en als z e er z ich vestig en, valt O ss in dez e p eriode de eer te b eurt z ich de sterk st “ g eï ndustrialiseerde stad van N ederland” te mog en noemen. E r z ijn verschillende link se b ew eg ing en en p artijen g ew eest die in O ss voor de arb eider, het “ p roletariaat” , z ijn op g ek omen. Z o z it vanaf 19 23 de SD A P ( de Sociaaldemocratische A rb eidersp artij) in de g emeenteraad, onder leiding van D orus H oek s. I n 19 5 4 w ordt de p artij omg edoop t tot de P vdA ( P artij van de A rb eid) , in lijn met de doorb raak g edachte van na de oorlog . Maar vanaf de jaren 7 0 steek t de SP ( de Socialistische P artij) z ijn k op op , om in ruim 20 jaar de g rootste p artij van O ss te w orden. I n dit hoof dstuk g aat er een antw oord g ez ocht w orden op de vraag w at de SP allemaal voor O ss heef t w illen doen in de p eriode vanaf 19 7 0. H ierb ij w ordt er voornamelijk g ek ek en naar w at de p artijen b uiten het colleg e om heb b en w illen doen; aan de doelstelling en van de SP in O sse colleg es w ordt hoof dstuk tw ee g ew ijd. Het huurdersprobleem I n 19 7 0 sluit een g roep je vrijdenk ende jong eren als J an Marijnissen, Toon V oets, J an van der D oelen en E d V erhamme z ich aan b ij de ML J ( de Marx istisch L eninistische J ong eren) , de jong erenaf deling van de K E N ( K ommunistiese E enheidsb ew eg ing N ederland) . K ees Slag er b eschrijf t in z ijn b oek 2 w at z e allemaal heb b en g edaan in de eerste dertig jaar van hun b estaan. I n de w inter van 19 7 0- 19 7 1 k omen z e eerst w at avonden b ijeen voor een cursus marx ismeleninisme, maar z e b esluiten al snel dat z e de b uurt in moeten trek k en. D it is naar aanleiding van de leer van Mao Z edong , de eerste leider van communistisch C hina, een leider voor w ie de K E N een g rote symp athie k oestert ( ondank s dat de p artij z ich p rof ileert als marx istisch- leninistisch en niet als maoï stisch) . H ij stelt dat de massa’ s de w are helden z ijn. ‘ G a naar de massa, neem haar ideeë n, denk er over na en z et z e om in actie z odat de ideeë n aan de p rak tijk w orden g etoetst, de juiste op vatting en w orden b evestig d en de f oute g ecorrig eerd. ’ Z o b esluiten de jong eren als eerste p rob leem het huurdersp rob leem aan te p ak k en. D e w oning nood onder de arb eiders is tw intig jaar na de oorlog nog namelijk steeds niet op g elost. E r z ijn nog altijd vele k rotb ew oners, en de g emeente trek t ook g een g eld uit voor een uitg eb reide op k nap b eurt van de b erooide oude volk sw ijk en. E nk ele van de volk sw ijk en z ijn de K ortf oort en de V ierhoek . D e jong eren trek k en dez e w ijk en in, en g aan colp orteren met de Buurtkrant, het b lad van de BH W ( de Bond van H uurders en W oning z oek enden) . D it is een van de massaorg anisaties van de K E N , die de f uncties heb b en om de arb eiders te verenig en. H et idee is simp el: z e b ellen aan, stellen z ich voor als de BH W , en vrag en naar de w oning p rob lemen in de huurhuiz en, om dez e vervolg ens te noteren en er iets mee te doen. D it b lijk t

1

E en ontw ik k eling sk ern is een stad of een g eb ied dat tot ontw ik k eling moet k omen door de vestig ing van industrieë n. 2 Slag er, K . ( 2001) . Het Geheim van Oss. Een geschiedenis van de SP.

5

ROOD OSS, de geschiedenis van de SP in Oss______________________________________________ mak k elijk er g ez eg d dan g edaan. Toon V oets, af k omstig uit N uland: ‘ Z o iemand k eek je eens aan, z ei iets van “ g een interesse” en g ooide de deur w eer dicht. ’ 3 Maar z e g even niet op , en z e trek k en k eer op k eer de k oude w interavonden in met de Buurtkrant, en de inw oners van de w ijk en b eg innen door te k rijg en dat het aardig serieus is, z o laat J o van D onk , een van de b ew oners van de K ortf oort w eten: ‘ Z e maak ten k lachtenf ormulieren en die b rachten z e rond. E n daarmee g ing en z e naar de g emeente en de b ouw verenig ing . Z o heb b en z e mijn vertrouw en g ew onnen. ’ E n hij b lijk t niet de enig e: in de w ijk en met z evenhonderd huiz en heb b en z e driehonderd huurders lid van de BH W w eten te mak en. H un eerste actie laat niet lang op z ich w achten: in 19 7 2 roep t de BH W op massaal de huurverhog ing in ap ril niet te b etalen, en in maart volg t de eerste demonstratie door de straten van O ss. D e actie b lijk t achteraf g een succes als b lijk t dat slechts 15 0 van de 1100 huurders de huurverhog ing daadw erk elijk w eig eren. D it BH W trek t de conclusie dat dez e actie nooit door de mensen z elf is g ew ild; veel mensen w illen de w oning b ouw verenig ing niet op hun dak of uit huis w orden g ez et, en z e nemen voor een tientje ex tra dus g een risico. Maar z e g aan door. D e g rootste teg enstander van de BH W is de w oning b ouw verenig ing Sint W illib rordus, die meer dan de helf t van de w oning en in de stad b ez it. A ls de secretaresse van de verenig ing laat w eten dat z e iedere k lacht in b ehandeling nemen en b innen tw ee w ek en z ullen rep areren, z iet de BH W hier z ijn k ans schoon voor een nieuw e actie. I n het voorjaar van 19 7 3 w orden er duiz enden f ormulieren g edraaid, met daarop de tek st: “ Moeten er nog rep araties aan uw huiz en w orden verricht? N u k unt u z e verw ez enlijk t z ien! ” I n een p aar w ek en tijd heef t de BH W een f link e stap el ing evulde f ormulieren verz ameld. Sint W illib rordus w eig ert dez e echter in ontvang st te nemen, omdat als de mensen k lachten heb b en, z e dez e maar rechtstreek s aan hen moeten melden. E n ook w ethouder V an Buel, van de K V P , w il er niets van w eten, en g ooit de hele stap el in de p rullenb ak . Maar volg ens Toon V oets heef t de actie w el deg elijk p ositieve g evolg en g ehad. ‘ W ant Sint W illib rordus heef t meteen de onderhoudsaf deling g ereorg aniseerd en daarna g ing de k lachtenaf deling veel sneller en b eter. ’ I n 19 7 7 w ordt een nieuw sp eerp unt voor de BH W g eï ntroduceerd: het thema veilig heid op straat z al uitg esp eeld g aan w orden. Z o strijden z e voor dremp els, z odat de k inderen g ew oon op straat k unnen sp elen. Z e trek k en enk ele k eren naar het stadhuis, b ew ap end met sp andoek en met tek sten als: “ O nz e k inderen z eg g en: dremp els leg g en! ” . Tijdens de raadsverg adering van 30 sep temb er w ordt het onderw erp b esp rok en, maar het colleg e w il eerst onderz oek doen. A ls de SP handtek ening en voordraag t die z e verz amelt heb b en, z eg t b urg emeester J anssen: ‘ H andtek ening en z ijn net z o g emak k elijk te verz amelen als p aardenb loemen! ’ H ierop w ordt de A ctie P aardenb loem leven ing eb laz en: op een z aterdag in ok tob er nemen de b ew oners van de H eischeutsestraat het recht in eig en hand, en b rek en de straat op en. H un k inderen b ouw en er vervolg ens muurtjes van, dw ars over de rijb aan. O m te voork omen dat er ong eluk k en g eb euren, z ijn er dag en nacht SP ’ ers b ij om alles in g oede b anen te lijden. Met muz iek en eten g roeit de actie uit tot een g ez ellig straatf eest. E n acties als dez e z ijn er ook in andere w ijk en, ook voor sp eelhoek jes en derg elijk e.

3

A lle citaten uit dit hoof dstuk z ijn af k omstig uit g esp rek k en met K ees Slag er of notulen van raadsverg adering en, uit het b oek vermeld in noot 2.

6

ROOD OSS, de geschiedenis van de SP in Oss______________________________________________ In 19 79 komt Jo van Dijk, een huisschilder die zich voor de SP al via het juridisch spreekuur liet gelden (zie: “Huisartsen en juristen”), bij de ledenraad van Sint Willibrordus. Hij ontpopt zich al gauw tot een soort ombudsman voor woningzaken. Huurders gaan vaak met problemen naar hem toe, en dan doet Van Dijk er iets aan: er wordt gezegd dat hij voor niemand bang is. Hij zit bijna twintig jaar lang als een luis in de pels van de ledenraad van de bouwvereniging; er gaat geen vergadering voorbij, of hij dringt zichzelf in de oppositie. Hij probeert op te komen, en alles te doen namens het belang van de bevolking. Z ijn acties halen vaak de krant. Bijvoorbeeld wanneer hij de bouwvereniging in 19 8 3 van oplichting beschuldigd. Deze zou mensen al vijftien jaar lang extra huur laten betalen voor de aanlag van een warmwaterleiding, terwijl ze ooit een contract kregen waarin stond dat ze maar dertien jaar hoefden te betalen. A ls er dan plotseling contracten boven water komen, stapt Van Dijk hiermee naar het Brabants Dagblad, en wordt het weer een schandaaltje. De Arbeidersmacht De jongens gaan, ondanks eventuele diploma’ s, toch de fabrieken in, omdat de revolutie waar ze voor strijden een belangrijke rol speelt in hun leven. En om die revolutie te kunnen bereiken, was het voor hen belangrijk om vanuit dezelfde achtergrond te praten als de arbeiders. Z o gaat Ton Bouwens bij Bergoss werken. Bergoss, ook wel de “Wattenjood” genoemd, was een van de grootste fabrieken van Oss, er werkten ruim zeshonderd mensen. Er werden tapijten en vloerbedekkingen gemaakt. Maar bij Bergoss heerst grote onvrede, die de jongens van de SP (de landelijke KEN is inmiddels opgesplitst na een intern conflict, en de SP is in Oss de opvolger) in kaart brengen. De fabriek had al een slechte naam, bijvoorbeeld omdat er voor een niet al te ruim loon gewerkt werd. En tijdens de C ao-onderhandelingen van 19 73 blijkt de aangekondigde loonsverhoging laag te zijn. De A rbeidersmacht, de vakbond van de SP, eist in pamfletten dat er gestreefd moet worden naar nivellering: de laagstbetaalden moeten er nó g meer centen bij krijgen dan de hoger betaalden. Het begint voor het eerst echt te rommelen. De directie weigert op de eisen van A rbeidersmacht in te gaan, waarop A rbeidersmacht de arbeiders van Bergoss aanzet tot een staking, ze moeten strijden voor een rechtvaardig loon. En het lukt; zo trekken de arbeiders in plaats van naar de weefgetouwen linea recta naar de kantine, waar Ton Bouwens als stakingsleider ze in het openbaar toespreekt: “We blijven hier tot onze eisen zijn ingewilligd! ” De jongens van de SP zetten zich volledig in voor de actie. Jan Marijnissen, die destijds bij de vleesfabriek Z wanenberg werkte, neemt daar zelfs ontslag om al zijn aandacht te kunnen richten op de staking. Het ene pamflet na het andere wordt gedrukt in de Peperstraat, waar vanaf 19 72 het centrum van de afdeling Oss gevestigd zit. G eld voor de staking wordt bijeen verzameld middels een inzamelingsactie. De staking wordt binnen de kortste keren landelijk nieuws; diezelfde dag haalt deze zelfs het 8 uur journaal, en later besteden verschillende kranten als het N R C en de G elderlander er ook aandacht aan. N a tien dagen is de staking te einde. De stakers stemmen uiteindelijk in met de directie, die toch wat kleine toezeggingen doet. Of ze de staking echt gewonnen hebben, is niet echt goed te zeggen, maar het heeft de partij in ieder geval veel sympathie en goodwill opgeleverd onder de arbeiders.

7

ROOD OSS, de geschiedenis van de SP in Oss______________________________________________ De volgende actie van de A rbeidersmacht is een actie tegen bedrijfsarts Speet. Hij keurt de arbeiders van een flink aantal fabrieken in Oss, voornamelijk de tapijtfabrieken. Het gerucht gaat dat hij bijna iedereen weer aan het werk stuurt. Hij zit er volgens pamfletten van de A rbeidersmacht niet voor de arbeider maar voor het bedrijf. Z e weten in korte tijd ruim 600 handtekeningen op te halen Een anekdote gaat de ronde, dat hij weleens deed alsof hij naar een spoedgeval moest, maar dat zijn auto niet startte. Dan vroeg hij aan de mensen in zijn wachtkamer of zij de auto aan wilden duwen. A ls ze dat dan deden, stuurde hij ze allemaal weer terug aan het werk, want ze waren dan goedgekeurd. De actie wordt na een halfjaar afgeblazen, “omdat de actie nu al een halfjaar loopt en Speet iemand is waar de mensen toch maar incidenteel mee in aanraking komen”. A rbeidersmacht gaat vooral te werk door middel van de pamfletten die ze schrijven; op deze manier proberen ze een schandaal te maken, en de arbeiders achter zich te krijgen. A ls de SP hoogte krijgt over misstanden binnen een van de fabrieken, staat de ochtend later al iemand aan de poort pamfletten uit te delen. Te lage lonen, te lange dagen, slechte werkomstandigheden, ongelijke behandeling; alles wordt door de mannen van A rbeidersmacht op een vrijgevochten toon aan de kaak gesteld. Maar vanaf 19 74 wil A rbeidersmacht zich ook op een andere manier laten gelden voor de arbeider: in dat jaar doen ze voor het eerst mee aan de verkiezingen voor ondernemingsraad4 , bij Philips Oss. Dit wordt een groot succes, en onder Mari A uwens worden ze de grootste fractie. Daarna volgen meerdere Osse bedrijven; A rbeidersmacht komt ook in de OR van Z wan-Hartog en tapijtfabrieken Desso en Ossfloor5 . De vakbond, die zich afficheert als de bond van en voor de gewone werkman, heeft twee programmapunten: ‘ Ten eerste de problemen van de mensen naar voren brengen en erop toezien dat de problemen worden opgelost. Ten tweede erop toezien welke andere leden van de OR vó ó r of tegen de arbeiders zijn. Z e zullen nu kleur moeten bekennen’ . Z e komen al gauw tot te conclusie dat de ondernemersraad als orgaan binnen een bedrijf er weinig macht heeft. Daarom willen ze, en hierin vinden ze de PvdA , dat OR wordt omgedoopt tot een personeelsraad, waarin de directeur van het bedrijf niet langer de voorzitter mag zijn. Op die manier kan het veel beter zijn controlerende functie uitoefenen. Een enkele keer lukt het om de vertegenwoordigers van de andere vakbonden mee te krijgen in een actie, tijdens de affaire-Tonnie R uys in ’ 75 bij Philips. Tonnie was een jongen die na een periode van ziekte werk krijgt dat helemaal niet bij hem past. Daarnaast werd hij als een “halve crimineel” behandeld. Hij werd op een schavotje gezet zodat hij goed bekeken kon worden door al zijn collega’ s, en de assistent chef hem van bovenaf in de gaten kon houden. Daarnaast werd hij ook als een rare gezien,omdat hij in zijn vrije tijd voorzitter van de fanclub A lbert West en vrijwilliger van het dierenasiel was. Wanneer blijkt dat hij zijn werk niet goed doet, wordt er een ontslagaanvraag ingediend. Tegen “sluipontslagen” als deze gaat A rbeidersmacht zich hardmaken. En niet alleen zij, maar de hele OR voelt zich gepasseerd door de ontslagaanvraag. De bedrijfsleiding verwacht dit niet, en bevriest de ontslagaanvraag. 4

Een ondernemingsraad is een inspraak- en medezeggenschapsorgaan dat overleg voert met de werkgevers van een bedrijf, namens de werknemers. 5 Desso heeft Bergoss in 19 77 en Ossfloor in 19 8 8 overgenomen. Ossfloor was daarvoor een bedrijf dat in handen was van Z witserse beleggingsmaatschappijen.

8

ROOD OSS, de geschiedenis van de SP in Oss______________________________________________ Wanneer in 1977 in Oss weer massawerkeloosheid dreigt omdat Unilever ZwanHartog over gaat nemen, staat de Arbeidersmacht ook weer paraat. Ook de SP zelf, die ondertussen met drie zetels in de gemeenteraad zit, stelt vragen. De SP wil weten wat de gesprekken met Unilever in Londen hebben opgeleverd, en wat alles gaat betekenen voor de arbeiders. Burgemeester Janssen wil hierover geen inlichtingen in de raadsvergadering geven, en de SP en Arbeidersmacht vinden dat hij informatie achterhoud. Daarop dient de SP ook een motie in waarin ze eisen dat de gemeente, wanneer er massaontslagen vallen, voor vervangende werkgelegenheid zorgt. Dit wordt verworpen. Daarop begint de Arbeidersmacht een Anti Werkloosheidscomité, om daarin de gevoelens van onvrede over een nieuwe crisis te kanaliseren. Maar staat Oss wel aan de vooravond van een nieuwe crisis? Dit gevoel heerst er niet, want bij de meeste bedrijven is een mooie afvloeiingsregeling, en bij gebrek aan woede en agressie onder de arbeiders, kunnen de SP en de Arbeidersmacht niet veel. Eind 1977 boeken ze dan toch nog een succesje, als er een staking uitbreekt bij Desso. Dit is een reactie op een aankondiging van de directie om wevers te ontslaan omdat ze meer gebruik willen maken van modernere technieken. Hoewel ze wel besluiten deze wevers een nieuwe functie te geven, wordt dit gewoon gezien als een “ordinaire degradatie”. De wevers leggen het werk neer, en zoeken contact bij Arbeidersmacht, die hen bijstaan. Na bijna een week staken, gaat de directie toch met de stakingleiders praten. Ze gaan uiteindelijk akkoord met een voorstel, die erop neerkomt dat de stakers gewonnen hebben. Huisartsen en juristen De SP besluit in mei ’73 dat leden niet meer “verplicht” de fabriek in moeten, en Oss heeft door dat ze eventuele goed geschoolde mensen binnen hun afdeling goed kunnen gebruiken om voor de Ossenaren op te komen. Zo hebben Anneke de Langen, later De Bres, en Paul Pollman medicijnen gestudeerd. Die kennis benuttigen ze door in 1975 de eerste socialistische huisartsenpraktijk op te richten: Ons Medisch Centrum. Oss is door het Centraal Komitee gekozen voor dit experiment, omdat de afdeling Oss de beste resultaten heeft geboekt tot nu toe; ze zitten onder andere met 3 zetels in gemeenteraad en hebben een flink groeiend ledenaantal. Ze kopen een winkeltje op aan de Linkensweg, en verbouwen dit. Voor de patiënt is het vanaf het begin wennen. Je hoeft ze geen dokter te noemen, dragen geen witte jassen. Ze zijn wel enthousiast over de manier waarop ze behandeld worden: ze tekenen je ziektebeeld uit, ze vragen naar je ideeën. Ze hebben het gevoel eindelijk echt als mens behandeld te worden. Ze zijn ook voor openheid van het patiëntendossier: “De patiënt heeft ten allen tijde het recht te weten wat er over zijn ziekte gezegd en geschreven wordt.” Ze bieden een sociaal alternatief voor artsen als Speet. Wat ze vooral doen, is verder kijken dan je gezondheid. Soms zijn er maatschappelijke factoren, zoals slechte werkomstandigheden, die tot de kwalen lijden. Ook voeren ze het avondspreekuur in, zodat de arbeiders niet een halve dag vrij hoefden te vragen om naar de dokter te hoeven. Een jaar na oprichting van Ons Medisch Centrum, wordt de VVIB (Vereniging Voorkomen Is Beter) opgericht, een massaorganisatie die opkomt voor de gezondheid van mensen, en al snel een van de grootste massaorganisaties van de SP wordt. Een van hun grootste eisen is een algemene jaarlijkse gezondheidstest, en om hiervoor zoveel mogelijk handtekeningen te vergaren, gaan ze langs te deuren met urinestrips, waarmee ze zelf hun gezondheid kunnen testen. De stichting sterft 9

ROOD OSS, de geschiedenis van de SP in Oss______________________________________________ echter een stille dood, omdat de vereniging zijn vruchten niet afwerpt. De vereniging is namelijk erg populair en als ieder lid op de SP zou stemmen, zou de partij zeker een paar zetels in het parlement weten te bemachtigen. In 1977 weet de SP echter niet door te dringen tot de Tweede Kamer. Hierdoor ontstaat frustratie: “Doen we ons best, en dan stemmen ze nóg op de PvdA!” In Oss gaan de “rooie” dokters wel door met talloze activiteiten naast de gewone gezondheidszorg. Zo worden er voorlichtingsavonden gehouden, en is er altijd tijd voor het aan de kaak stellen van misstanden. Bijvoorbeeld wanneer het blijkt dat mannen die bij Organon werken impotent worden en last hebben van borstvorming. Op deze manier gebeurt het wel vaker dat arbeiders naar Ons Medisch Centrum stappen als er binnen het bedrijf iets niet helemaal in orde is. En daar schrijft de Arbeidersmacht dan weer pamfletten over. In 1978 gaat de SP Oss de hoger opgeleiden ook op een andere manier inzetten: in dat jaar beginnen de SP’ers Ton Lennearts en Willen Bouwens het juridisch spreekuur. Het komt heel goed van pas voor organisaties als Arbeidersmacht en BHW, zodat ze de mensen iets kunnen bieden als ze juridisch in de problemen komen. Daarnaast stellen ze onrechtvaardigheden aan de kaak. Waar de andere organisaties vooral voor de massa klaarstaan, kunnen de juristen de Ossenaren helpen met uiteenlopende privéproblemen. Zo vullen ze aanvragen voor huursubsidies in, adviseren ze problemen over slecht onderhoud van huurwoningen, schrijven ze bezwaarschriften. De meeste problemen worden opgelost zonder een juridische procedure op te starten, door gewoon naar de werkgevers te bellen. Dit lukt omdat deze vaak bang zijn dat de SP er direct een schandaal van gaat maken. En soms leidt het tot een actie, als ze bijvoorbeeld veel dezelfde klachten binnenkrijgen. Milieuschandalen In 1980 blijkt dat de industrie de afgelopen decennia bezig geweest de bodem op grote schaal te vergiftigen. En dit is in Oss ook het geval. De SP is de eerste die in dit jaar met onthullingen komt. De oudste van de twee fabrieken van Philips, aan de Boschpoort bij de Grote Kerk, is afgebroken, nadat de gemeente hem aan had gekocht. Nu wil de gemeente er zo snel mogelijk woonhuizen gaan bouwen. Dan brengt de SP naar buiten dat de grond dusdanig vervuild is door de fabriek. Mari Auwens van Arbeidersmacht brengt deze zaak aan het rollen. Hij beweert met zijn eigen ogen gezien te hebben dat er “chemische troep” de grond in is gelopen. Hij heeft dit destijds in de ondernemingsraad nog aangekaart, maar daar is niets mee gedaan. Als er in de rest van Nederland milieuaffaires aan het licht komen, besluit Auwens ook in het licht te treden met zijn bevindingen, en hij stuurt een brief aan de SP-raadsfractie. Deze informatie wordt direct benut, en Jules Iding van de SP stelt in de eerstvolgende raadsvergadering vragen. Zo wil hij weten of de gemeente hiervan op de hoogte is, en eist hij dat er monsters worden genomen van de grond. Toon Voets stelt dat burgemeester Janssen Philips uit een kwaad daglicht wil houden, en daarom ook niet luistert naar de waarschuwing van de SP. Janssen zegt dat er geen sprake kan zijn van kwade trouw. Philips zelf ontkent ook in alle toonaarden. Althans, in het begin. Na een tijdje begint het toch aarzelend toe te geven, tijdens een vergadering van de OR. De raadsvergadering van 30 mei wordt er aan besteed. Jan Marijnissen is woedend: ‘De winst telt, niet de gezondheid! Het bedrijf is bezig ons milieu op een gewetenloze wijze naar de verdommenis te helpen.’ Het is duidelijk voor de SP dat Philips de schuldige is, ondanks dat het college ze buiten schot probeert te houden, en ze eisen dan ook dat zij betalen. De SP maakt zich hard: dit moet worden opgelost, maar niet met de 10

ROOD OSS, de geschiedenis van de SP in Oss______________________________________________ centen van de belastingbetaler! Uiteindelijk wordt Philips wel verantwoordelijk verklaard, maar wordt er niet veel werk van gemaakt naar het zoeken van bewijs. Het lijkt dus meer een symbolische daad te zijn. Dan blijken er meer milieuschandalen te heersen in Oss: blikfabriek Thomassen & Drijver blijkt ruim 20 duizend liter van het giftige “tri” (trichlooretheen, een giftig oplosmiddel) te hebben weggelekt, en daarnaast is er ook nog grote stankoverlast door gevaarlijke stoffen die vrijkomen. Over deze eerste kwestie stelt Iding vragen, en hij eist dat de tijdelijke Hinderwetvergunning niet wordt verlengd als ze niet snel gaan verbeteren, maar hier durft het college niet aan. Dan stelt de SP een ultimatum: als er binnen 3 weken geen oplossing wordt voorgedragen betreffende de stank, wordt er tot actie overgegaan. En het helpt: de directie kondigt aan te zijn gestopt met het werken met tri, en als oplossing voor de stank, besluiten ze een schoorsteen van tachtig meter hoog te bouwen. Dit is voor de SP niet afdoende, maar veel kunnen ze niet meer doen, dus laten ze het hierbij. Uiteindelijk besluit de Raad van State uiteindelijk dat er toch een naverbrander moet komen, waarmee alle restanten oplosmiddel kunnen worden verbrand. Een ander hoofdstuk in de milieuschandalen van Oss, is de Diosynth-affaire. Sinds mensenheugenis levert de chemische fabriek overlast op voor de buurt. Al vanaf eind jaren zeventig eist de SP inzage in de Hinderwetvergunning van het bedrijf. Daarnaast zegt de SP ook dat ze kankerverwekkende stoffen in het riool lozen, maar Diosynth ontkent dit. En rioolzuiveringsinstallatie in Oijen bevestigt dit verhaal. Dit is echter onbetrouwbaar volgens de SP. Ze hebben er bijvoorbeeld vaak voor gezorgd dat er geen controles uitgevoerd werden op de fabriekslozingen van Organon en Diosynth, omdat een van de dagelijkse bestuursleden van het waterschap ook directeur was van de twee bedrijven. Jaren later, in 1986, en vele acties later, ligt er een rapport over de situatie bij Diosynth, en de waarheid blijkt nog veel erger: tonnen giftig afval worden al jaren in lucht, bodem en water geloosd. Diosynth geeft zich nog niet gewonnen: ze stellen dat het allemaal wel meevalt, en dat de meeste stoffen wel afbreekbaar zijn. De SP gaat in de tegenaanval, en begint een actie: ze vormen een protestbeweging en gaan handtekeningen ophalen onder een lijst met eisen. Ze willen dat de het bedrijf binnen twee jaar zijn uitstoot met 5% verminderd, en ze vinden steun bij milieugedeputeerde Van Lieshout van de VVD. Tijdens de raadvergadering van 12 januari 1987 wil de SP een enquêtecommissie instellen die het bedrijf en het gemeentebestuur uitpluist. Maar de rest van de raad stemt tegen het voorstel. Figuur 1: Jan Marijnissen bij een demonstratie tegen Diosynth

11

ROOD OSS, de geschiedenis van de SP in Oss______________________________________________ Als het dus niet in de raad werkt, gaat de SP over op buitenparlementaire acties, en ze gaan pamfletten drukken, en via het Ons Medisch Centrum komt er een uitgebreid gezondheidsonderzoek, en er is weldegelijk resultaat: het percentage gezondheidsklachten van de bewoners rond de fabriek is hoger, en Oss scoort gemiddeld sowieso hoger op gezondheidsklachten. Uiteindelijk stapt Diosynth zelf op de SP af, de nieuwe directie wil openheid van zaken geven. En het resultaat mag er zijn: na een onderzoek blijkt dat de emissies enorm naar beneden zijn gegaan. De 90% eis hebben ze niet bereikt, maar daar heeft de SP wel begrip voor. De laatste jaren En ook in de afgelopen twintig jaar heeft de SP veel willen doen voor Oss. Zo besluit de SP in 1990 actie te voeren voor een speeltuin in Oss, onder leiding van Mari-Anne Marijnissen, want “het is toch eigenlijk te gek voor woorden dat een dorp wel een speeltuin heeft en de stad Oss niet.” Hiermee wordt gedoeld op de speeltuin in Nuland, waar moeders met hun kinderen naartoe gaan. In de periode daarop wordt er volop samengewerkt met verschillende partijen (Jantje Beton bijvoorbeeld). Uiteindelijk wordt in 1993 de Elckerlyc geopend, wat, heel toepasselijk, Oudhollands is voor “iedereen.” Ook op cultureel en sportief gebied wil de SP er voor de Ossenaren zijn. Zo wordt sinds 1985 de tribuneloop georganiseerd, is er maandelijks een politiek café in de Groene Engel (Zout!), en wordt jaarlijks het culturele evenement “Het Vierde Beeld” bij de Grote Kerk gehouden.

12


Hoofdstuk 2

Het beleid van de SP in het college De SP heeft sinds de jaren 70 Oss op zijn kop gezet. Actie na actie werd gehouden, pamflet na pamflet werd gedrukt. Soms werd er wel degelijk iets bereikt (de Diosynth-affaire), soms viel het wat minder uit (het weigeren van de huurverhoging). Maar de SP groeit uit tot een factor van belang, waar niemand meer omheen kan. In het vorige hoofdstuk is er bekeken waar het SP zich buiten het college hard voor heeft gemaakt. In dit hoofdstuk wordt bekeken wat de plannen voor Oss waren toen de SP in de coalitie zat. Hoe zetten ze ideeën om in beleid, met wie werkten ze samen, en werkte het? De grote aanloop Het college dat Oss in de tweede helft van de twintigste eeuw bestuurt, is bijna steevast de roomsrode coalitie: een samenwerkingsverbond tussen de PvdA en de KVP, of vanaf 1974 tussen de PvdA en het CDA6. Deze samenwerking lijkt wel ingebakken te zijn. De SP is het stoutste jongetje van de klas: in de gemeenteraad loopt deze fractie voorop om commentaar te geven op het ‘asociale beleid’ en ze stemmen elk jaar tegen de begroting. De coalitie reageert bijna consequent schamper, en verwerpt bijna even consequent de moties die de SP indient. Kortom, het lijkt een haatliefde verhouding, waarbij de liefde ontbreekt. De SP maakt zich hard voor Oss, maar realiseert zich dat om echt dingen te veranderen, ze toch echt plaats moeten nemen op het pluche van de macht. En al vanaf de coalitiebesprekingen van 1986, als de SP toch echt een grotere partij is met 7 zetels. Ter vergelijking: het CDA behaalt in dat jaar 10 zetels. Het PvdA staat op 8 zetels. De SP heeft door dat het voor het eerst mogelijk is om zonder het CDA een college te vormen, het oog van de SP is gevallen op een college van de eigen partij met de PvdA, D66 en een lokale Turkse lijst Akay, waarvan Ihsan Akay het enige fractielid is. Met het CDA samenwerken is echter geen optie voor de SP. Jan Marijnissen zegt hierover dat hij niet ingekapseld wil worden door het CDA, zoals dit na de oorlog wel gebeurde met de PvdA door de KVP.7 Het progressieve college is dus de enige optie voor de SP. De spanningen tussen beiden fracties zijn echter te hevig voor de PvdA. Ze vonden Marijnissen een dominante man met wie geen discussie te houden was. Daarom zet de partij zijn huwelijk met het CDA dus voort, en laat de SP in de oppositie achter. Dit tafereel herhaalt zich in 1990, wanneer de D66 alleen nodig is voor een meerderheid. Wederom gaan de sociaaldemocraten niet op het aanbod in. Drie dagen voor de raadsverkiezingen van 1994, doet zich echter iets bijzonders voor: de PvdA maakt bekend dat ze na de verkiezingen willen gaan voor een progressief college met de SP en D66, iets waar de SP al acht jaar warm voor is. Maar door de herindeling van de Oss gemeente van de gemeente Oss (zo komen bijvoorbeeld de gemeentes Megen en Ravenstein erbij), is de verkiezingsuitslag opvallend: de lokale Megense partij VDG (Voor De Gemeenschap) behaalt 5 zetels. Verder wordt de PvdA gehalveerd van 6 naar 3 zetels, behaalt de SP er negen, maar verliest de D66 6

Vooruitlopend op de fusie van ARP, CHU en KVP tot CDA in 1981, deed in Oss de KVP al vanaf1974 mee aan de verkiezingen onder de naam CDA 7 Uit een interview met Jan Marijnissen door ondergetekende, afgenomen op 6 oktober 2011.

13

ROOD OSS, de geschiedenis van de SP in Oss______________________________________________ er één en komt deze uit op 2. Het CDA blijft stabiel op 11. De conclusie die getrokken kan worden, is dat de PvdA, de SP en D66 samen voor het eerst sinds 8 jaar géén meerderheid hebben met hun 14 gezamenlijke zetels, net nu de PvdA wel wil. De SP doet wel mee met de coalitieonderhandelingen, maar echt serieus is dit niet; het is meer voor de formaliteit. Toch is dit jaar bijzonder: de PvdA en het CDA vinden elkaar niet in een coalitie, omdat ze in de raad geen meerderheid hebben. Dat rooms-rood niet gevormd is, pakt dus niet gunstig uit voor de linkse SP: het college dat uiteindelijk gepresenteerd wordt, is een rechts college van CDA, VVD en VDG. Alle progressieve partijen zitten voor het eerst in de oppositie, en tussen de drie ontstaat een zekere mate van eensgezindheid. In de college, daarentegen, botert het niet lekker. De VDG vindt het beleid van de andere twee partijen te conservatief, en dat botst. In 1996 leidt de vergadering over de perspectiefnota tot de val van het college. Dit is een nota waarin het college zijn visie geeft op de beleidsperiode van vier jaar. Van Loon van de VDG fractie vindt dat het college te veel bezuinigt, en dient een motie in. De oppositie en dus ook de VDG fractie, accepteert deze, en tijdens de “nacht van de VDG” valt het draagvlak onder de coalitie weg. De VVD en het CDA er alles aan doen om aan de macht te blijven, en ze sturen op een coalitie van hun partijen met PvdA en D66. Jan Frankevijle van D66 wil echter niet met het CDA in een college. Ondanks verwoede pogingen om de democraat zover te krijgen, wordt dit college niet gevormd. Zonder de twee hoofden van D66 is er namelijk geen meerderheid. En dan is het zover: ruim twintig jaar na het begin, is er dan het eerste college met de SP. Een college van SP, PvdA, D66 en VDG wel te verstaan. De SP levert Jules Iding (stadsontwikkeling en wijkbeheer) en Henk van Gerven (sociale zaken en volksgezondheid), de PvdA levert Greet van Dam (onderwijs), de VDG levert Gerard Ulijn (cultuur en sport) en de D66 levert Jan Frankevijle (financiën en economische zaken). College SP I (1996-’98) De partijen stellen een lijst op met beleidspunten, en Kees Slager heeft deze in zijn boek over de SP8 uiteengezet. De verhogingen op de gemeentelijke belasting en het onderhoud van buurten worden teruggedraaid. Daarnaast gaat er extra geld naar het opknappen van oude wijken, de aanleg van fietspaden en de aanleg van speelplekken. Een theatercafé voor jongeren wordt gerealiseerd bij de Groene Engel, er komen bewaakte fietsenstallingen, er komt een subsidiepot voor volksfeesten, verouderde milieuvergunningen worden herzien, op het openbaar vervoer wordt niet bezuinigd, en er komt meer ruimte voor natuur in de stad. Duidelijk ideeën van een links college. Jan Marijnissen deelt de kenmerken van de SP colleges in op de volgende punten: ‘De voorzieningen waren erg belangrijk in ons beleid: we hebben de Groene Engel gered, de bibliotheek, de Lievekamp (de schouwburg red.). ‘Dan de allure, Oss had toch wel een beetje dorpse uitstraling, en er is door Iding vooral geprobeerd planologisch Oss op te bouwen, echt letterlijk op te bouwen. Er zijn een tal van plekken te vinden waar je kan zien: “Verrek, hier wordt er mooi gebouwd”, “een groene stad”, enzovoort.

8

Slager, J. (2001). Het Geheim van Oss. Een geschiedenis van de SP.

14

ROOD OSS, de geschiedenis van de SP in Oss______________________________________________ ‘Derde punt is het sociaal beleid. Zorg voor de mensen die het allemaal niet aan komt waaien en die tegenslag ondervinden, om die bij te staan en te steunen. Gehandicapten beleid, al dat soort dingen. ‘De vierde is: de wijken in. Als wethouder, als je van plan bent iets te veranderen in een wijk, breng de mensen bijeen, neem je ambtenaren mee en leg uit wat je van plan bent en vraag aan de buurt: “Wat vinden jullie er van?”. Dit is meer een kwestie van stijl, overigens. Veel toegankelijker dan in Oss gebruikelijk was. Vergeet niet, de KVP en daarna het CDA hadden in Oss tot 1974 altijd de meerderheid, en deze colleges hadden een enorm arrogante cultuur ontwikkeld waar de mensen niet aan bod kwamen en ook inhoudelijk genegeerd werden. De volkswijken zagen er heel slecht uit, dat kun je je nu niet meer voorstellen. Het enige wat telde, was “de pijpen moeten lopen”.’ Het SP college heeft er zin in, en het college gaat voortvarend van start. Dit is deels te verklaren door het feit dat er een eensgezindheid is onder de partijen, die de partijen (minus de VDG) in twee jaar oppositie op hebben kunnen bouwen. En bij het vormen van de coalitie, werd er vooral gekeken naar wat hen bond. Er ontstond dus een gemoedelijke doch gemotiveerde sfeer, een sfeer van “samen aanpakken”. Dat was ook niet moeilijk, stellen ze zelf, want de voorgaande colleges hadden een hoop puinhopen achtergelaten. Figuur 2: Het eerste SP-college. V.l.n.r.: Ulijn, Van Gerven, Iding, Van Dam, Frankevijle

Ze gebruiken de ambtenaren om hen te adviseren, waar het volgens hen voorheen juist andersom was: dan lag het college aan het infuus van het ambtelijk apparaat. Nu staan ze zelf aan het roer, en zijn het vooral de eigen ideeën die ze willen verwezenlijken. Hier zegt Jules Iding het volgende over9: ‘Wij deden alles op een heel zakelijke manier. Zo lieten we aan de aannemers van de bouwbedrijven duidelijk zien dat we van hen niets nodig hadden. We waren duidelijk naar die mensen: er moet gebouwd worden en we moeten op de zakelijke manier geen gedonder krijgen. We gaan niet van alles beloven en we trekken niemand voor. Ik kom wel met plannen, en dan komen we er wel uit. En uiteindelijk waardeerden zij dat veel meer dan wat ze in het verleden meemaakten; allemaal beloftes die niet waar gemaakt konden worden. Maar wij wilden uitvoeren wat we zeiden, en ook betrouwbaar zijn.’ Henk van Gerven probeert onder zijn bewind de nodige hervormingen door te voeren, bij de Sociale Dienst bijvoorbeeld. Het was bijvoorbeeld zo dat de dienst alle bankafschriften van de uitkeringsgerechtigden onder ogen wilde zien, en dit vindt de wethouder “girogluren”. Dit hervormen gaat niet zonder tumult; de partij heeft namelijk jaren lang de Sociale Dienst bekritiseerd, en nu staan ze ineens als wethouders boven hen. Er is dus veel aversie tegen de SP bij de dienst. Maar wethouder Van Gerven weet toch voor een omslag te zorgen binnen de dienst; de 9

Uit een interview met Jules Iding door ondergetekende, afgenomen op 14 november 2011.

15

ROOD OSS, de geschiedenis van de SP in Oss______________________________________________ menswaardige behandeling moet prioriteit nummer één zijn. Ook wordt het fonds Sociaal Verkeer in het leven geroepen, waar mensen (in plaats van declaraties) direct een vast bedrag krijgen voor bijvoorbeeld de sportvereniging, en wordt er een automatisch systeem voor het kwijtschelden van belastingen van kracht. Daarnaast kunnen uitkeringsrechtdichten “op de koffie” bij de wethouder. Dit is in lijn met de toegankelijkheid waar Marijnissen ook al over sprak. Deze toegankelijkheid zie je ook bij wethouder Jules Iding. Hij laat de mensen echter niet naar hem toekomen, maar zoekt ze zelf op. Hij discussieert met de mensen over maatregelen, maar luistert vooral als er geklaagd wordt over bijvoorbeeld “die lege oude kerk met drugsdealers” (bij wijze van voorbeeld). Klachten worden gepoogd zo goed mogelijk in handelingen omgezet te worden, zoals de SP al sinds zijn eerste uur gewend is te doen. Deze manier van zichtbaar zijn is zeer goed voor de populariteit van de partij. Het bedrijfsleven is ondertussen wel ongerust; twee linkse wethouders in het bestuur, dat kan niet goed gaan! Maar D66’er Frankevijle probeert ze ervan te overtuigen dat het allemaal wel meevalt. En dit is met succes, Jules Iding blijkt iemand met wie je goed zaken kunt doen als je maar met een goed verhaal komt. De ondernemers hebben dus een goed gevoel en zijn positief. Ook wordt de “cadeaucultuur” die in Oss gangbaar is afgeschaft. Zo moeten ambtenaren en bestuurders (kerst)geschenken weigeren. Ten eerste willen ze hiermee voorkomen dat de relatiegeschenken een “onzuivere rol” spelen in het gemeentelijk handelen. Ten tweede kan de SP het ideologisch niet over haar rode hart verkrijgen als geld dat naar een bijstandsmoeder zou kunnen gaan, voor presentjes en dergelijke wordt gebruikt. In 1997 komt de eerste perspectiefnota uit, en wat de oppositie beaamt (De SP is slecht voor Oss) blijkt niet uit de nota; er wordt veel aan de weggewerkt door te investeren in verkeersveiligheid en groen, en armoede wordt bestrijdt. Greet van Dam, de wethouder van de PvdA, is het enige lid van het college dat niet onverdeeld positief is over het college. Ze vindt dat de belangstelling voor haar portefeuille miniem is, ze heeft niet het gevoel onderdeel te zijn van een hechte groep, en ondanks het feit dat het college wel wat heeft bereikt, is ze niet positief. Dit heeft verschillende redenen. Zo heeft de jarenlange strijd tussen de PvdA en de SP ten tijde van rooms-rood in Oss gevoelens achtergelaten. En ook is het de SP gelukt wat de PvdA niet lukte: de grootste linkse partij van Oss worden, en dit heeft wellicht tot een zekere nijd geleid. Ruim een jaar na het aantreden van het college, blijkt dat ongeveer de helft van de inwoners tevreden tot zeer tevreden is over het beleid van het college, en slechts een klein deel van de bevolking is ontevreden. College SP II (1998-2000) En na twee jaar (omdat gedurende de eerste twee jaar van de beleidsperiode VVD en CDA met VDG aan het roer stonden), is het alweer tijd voor nieuwe verkiezingen. Iding en Van Gerven trekken de gemeente in, met de vraag: “Hoe is het bestuur bevallen?” Ze zien het als een manier om fris te blijven, en de voeten aan de grond te houden. De populariteit van de partij groeit met rassen schreden, en de SP wakkert dit aan door een krant te gaan uitdelen waarin de goede daden van het college nog eens uiteengezet worden. Geld voor de krant is geen probleem, omdat de nu ook de wethouders hun salaris aan de partijkas afdragen, om een modaal salaris terug te krijgen. Terwijl de SP met hun “propaganda” bijna verzekerd is van een verkiezingswinst, doen ook andere partijen een verwoede pogingen winst te behalen met de successen van het college. Zo stelt 16

ROOD OSS, de geschiedenis van de SP in Oss______________________________________________ Frankevijle dat het zonder de D66 nergens gesmeerd loopt: op landelijk niveau houdt het Paars bijeen (Paars is in Nederland het samenwerkingsverbond tussen PvdA, D66 en VVD), en ook in Oss zou het college niet lekker kunnen draaien zonder de democraat in het bestuur. Het mag echter niet baten, de verkiezingsuitslag van maart ’98 is onverbiddelijk: de SP blijkt de enige die de vruchten plukt van de goede reputatie van het college. Ze krijgen er vier zetels bij, en komen op dertien zetels in de raad. De PvdA blijft echter hangen op drie zetels, gaat de VDG van vijf naar drie zetels en wordt de D66 gehalveerd en blijft deze met één enkele zetel in de raad over. Verder verliest het CDA drie zetels en komt op acht. En dan beginnen de collegebesprekingen. Deze beginnen al met een valse start, als Frankevijle laat weten niet mee te willen doen. Hij vindt dat je met slechts één zetel niet mee kan doen. Ondanks pogingen van Jules Iding hem over te halen, laat hij het toch voor gezien. De SP moet het dus doen zonder de D66, en stuurt op een college met PvdA en VDG. En omdat ze vier zetels hebben gewonnen, vinden ze het niet meer dan normaal dat ze er een derde wethouder. En dit valt niet in goede aarde bij de andere partijen. Bij hen zit veel pijn over de verkiezingsuitslag, en dit proberen ze te compenseren door zware eisen te stellen bij de onderhandelingen. Ze willen eerst eens duidelijk krijgen hoe de machtsverhoudingen zullen zijn in het nieuwe college, alvorens te spreken over de inhoud van het beleid. En hier zit de SP dan weer niet op te wachten. Het college komt er, en de SP houdt Iding en Van Gerven als bestuurders (Iding met nog steeds stadsontwikkeling als portefuille, en Van Gerven krijgt naast volksgezondheid nu ook financiën) en krijgt Mari-Anne Marijnissen als derde wethouder(cultuur, jeugdzaken en maatschappelijke dienstverlening. PvdA levert Herman Tuerlings (onderwijs en economische zaken) en de VDG houdt Ulijn (milieu, sport en verenigingsleven). Het college presenteert zichzelf als ‘De coalitie van de verwachting, de hoop en de betrokkenheid’, en gaat na de moeizame onderhandelingen voortvarend van start. Mari-Anne Marijnissen begint haar carrière als wethouder door een jeugdraad te vormen en voor de jongeren en spreekuur in te stellen. Ook wil ze een vrij te besteden bedrag van veertigduizend gulden toe staan om de jeugd in te voorzien, maar dit wordt verworpen (niet alleen door de oppositie, maar ook door de PvdA), en het bedrag wordt drastisch verlaagd tot vijfduizend euro. Henk van Gerven weet als wethouder van financiën veertien miljoen euro vrij te maken voor een nieuw beleid, blijkt uit de perspectiefnota van mei 1999. Er komt een nieuw stadscentrum, er komt geld voor de start van het jeugdcultuurpodium in “De Groene Engel”, en er wordt geld geïnvesteerd in het vervoer van ernstig gehandicapten. En tegelijkertijd blijven de gemeentelijke belastingen onder het landelijke gemiddelde, door de bedrijven meer rioolrechten te laten betalen en de burgers minder. In het college, echter, loopt het minder soepel dan in het vorige college. VDG en PvdA ervaren dat het college min of meer door de SP wordt gedomineerd (wat ook wel het geval moet zijn, als de partij de helft van de wethouders levert). Terug in de oppositie En dan valt in maart 2000 het college, geheel onverwachts. Herman Tuerlings stapt eruit, naar eigen zeggen omdat de SP een onverantwoord financieel beleid voert. Volgens Iding voelt hij zich echter niet goed op zijn plaats in het college, hij weet zijn draai niet te vinden. De verklaring over een 17

ROOD OSS, de geschiedenis van de SP in Oss______________________________________________ onverantwoord financieel beleid ziet de SP echter als een smoes om het college op te blazen. De formule die vier jaar lang goed heeft gewerkt, is ineens aan een einde gekomen, want zonder de PvdA is er geen meerderheid meer in de raad. De SP is er direct bij om ouderwetse pamfletten te drukken: ze willen de inwoners zo snel mogelijk laten weten dat ze de PvdA echt niet begrijpen, en dat de SP wethouders er niets mee te maken hebben. Ook eisen ze dat Tuerlings duidelijk uitlegt aan Oss wat de reden is voor dit besluit. Jan Marijnissen, die in deze periode flink aan de weg aan het timmeren is in Den Haag, denkt het antwoord wel te weten: ‘Het is te verklaren door twee dingen. Ten eerste was de PvdA erg ongelukkig dat wij alle credits kregen voor het college, in ’98. Dat was traumatisch en zette enigszins kwaad bloed. En, naar mijn idee, zag de PvdA landelijk ook een bedreiging in de SP. En zeker naarmate wij meer bestuursverantwoordelijkheid kregen. Dan zie je ook dat en in Schijndel, en in Uden (waar de SP ook meedeed in het college), en in Oss, de PvdA de stekker eruit trekt, de SP aan de kant zet en vervolgens met anderen verder gaat.’ Conclusie: de PvdA is bang dat al haar stemmers richting de SP vertrekken. En hoe verder? Moet de SP dan toch maar met het CDA rond de tafel gaan? Jules Iding vind het geen slecht plan, maar op de ledenvergadering is er verzet. Er wordt gezegd dat je nooit weet wat je hebt aan de partij, en dat het nooit goed af kan lopen. Toch gaat Iding het proberen. Zonder resultaat, en Jan Ras van het CDA wordt de nieuwe formateur. Hij gaat voor een breed gedragen college van CDA, VVD, PvdA en VDG. Het gaat echter niet soepel, en omdat volgens de wet wethouders binnen een maand na hun ontslag op moeten stappen,is burgemeester Dijkstra van de PvdA zowaar een tijdje de enige bestuurder in het gemeentehuis. Na een paar maanden lukt het Jan Ras toch, en hij presenteert een college met bijna alle partijen, behalve de SP. Het CDA levert twee wethouders, en de VDG, de VVD en de PvdA leveren ieder één wethouder. De partijen hebben dus een duidelijke “anti-SP” houding aangenomen. Dit vind de SP oneerlijk, omdat de partij toch echt veruit de grootste partij van de gemeente is. Burgemeester Dijkstra voelt zich er ook niet goed bij. In “Het Geheim van Oss” zegt hij: ‘Nee, ik vond het geen leuke ervaring. Bovendien was het voor het eerst in mijn bestuurlijke leven dat ik het gevoel had dat ik op eieren liep. Dat kwam door de fractievoorzitters, die zich afvroegen of ik de draai wel kon maken na het vorige college.’ Als hij een andere stad aangeboden krijgt, vertrekt hij en wordt hij vervangen door de PvdA’er Herman Klitsie. De SP probeert ondertussen zijn draai weer te vinden in de oppositie, de plek die de SP groot heeft gemaakt. Dat lukt goed, met een college dat een flinke ruk naar rechts heeft gemaakt. De vervoerskosten van de gehandicapten worden niet meer gecompenseerd, en hiermee verliezen veel gehandicapten een deel van de uitkering door. En ook het schoolkostenfonds voor minder bedeelden met kinderen op de middelbare school, wordt niet ingevoerd. Genoeg voor de SP om zich tegen te verzetten, dus. Zo brengen ze een krantje uit met alle ideeën van het college, met de weinig verhullende kop: “College van B en W trekt spoor van vernieling door Oss.” Hierin wordt bijvoorbeeld uiteengezet dat ze De Groene Engel willen verkopen of sluiten en dat ze de Osse kabel willen verkopen. Vooral het eerste leidt tot groot verzet in Oss, en het weet de SP uiteindelijk De Groene Engel te redden. Jules Iding is ook achteraf niet positief over dit college: ‘Dat was zo’n dramatisch slecht college, daarom werden wij ook zo beloond tijdens de verkiezingen. Je moet gewoon mensen hebben die wethouder kunnen zijn. Je kunt wel een pak aan doen en een stropdas omdoen, maar je moet toch wel een soort boegbeeld zijn en dat konden de meesten niet. Dat was steeds gedonder, en dat

18

ROOD OSS, de geschiedenis van de SP in Oss______________________________________________ werkte niet.” De SP weet zijn oude vertrouwde rol als stoutste jongentje van de klas in de oppositie weer voor twee jaar met glans te vervullen. College SP III en IV Bij de verkiezingen van 2002 wordt de SP beloond met flink wat stemmen: de SP komt met vijftien zetels in de raad terecht, een hoogtepunt tot nu toe. Het is een duidelijk signaal dat wordt afgegeven door de bevolking: wij willen de SP weer terug in het college. Tegelijkertijd, zo stelt ook Jules Iding, was het college van CDA, VDG, VVD en PvdA ook niet goed bezig: “Dat was zo’n dramatisch slecht college, daarom werden wij ook zo beloond tijdens de verkiezingen. Je moet gewoon mensen hebben die wethouder kunnen zijn. Je kunt wel een pak aan doen en een stropdas omdoen, maar je moet toch wel een soort boegbeeld zijn en dat konden de meesten niet. Dat was steeds gedonder, en dat werkte niet.” En zo lukt het de SP weer om terug te keren in het college, en ditmaal zelfs zonder de PvdA; het college dat Oss vier jaar lang gaat besturen bestaat enkel uit de VDG en de SP. Ze weten het huidige beleid voor te zetten. Maar er is wel iets wat de populariteit van de SP doet afnemen: de ziekenhuis kwestie. Iding legt uit: “In 2003 werd er landelijk en provinciaal geprobeerd, door de CDA en de VVD, om het ziekenhuis in Oss naar Uden te krijgen. Minister Hoogervorst (VVD) heeft daar nog een rol in gespeeld. Het kabinet, in zekere mate ook de provincie, en de gevestigde orde, de specialisten, wilden dat het ziekenhuis in de buurt van Veghel zou blijven, omdat het huidige ziekenhuis daar beter functioneerde. En dan was Uden kennelijk de beste locatie. Maar wij waren als SP wel voor behoud van het ziekenhuis, daar hebben wij heel lang actie tegen gevoerd. Het moeilijke was wel dat Henk van Gerven als wethouder van volksgezondheid met het ziekenhuisbestuur in contact was, maar tegelijkertijd ook actie voerde. Dat werkte niet echt, en daarom gingen we kijken of er een andere locatie was, en toen kwamen we op het Vorstengrafdonk. Uiteindelijk, met terugwerkende kracht, is al in 2003 besloten: het gaat naar Uden toe.” De SP heeft hier erg onder geleden, en wel om twee redenen. Ten eerste was de SP de grote coalitie partij, en dus ook eerste verantwoordelijke. En in Oss was men er uiteraard niet tevreden mee dat het ziekenhuis naar Uden toe zou gaan. Daarnaast werd de beschuldigende vinger ook in de richting de SP gewezen, omdat zij te hogen eisen zouden hebben gesteld. Hierdoor zou er niet serieus onderhandeld zijn met het college, waardoor het ziekenhuis nu in Uden terecht is gekomen. De SP heeft hier in 2006 vier zetels voor in moeten leveren. Toch weet de SP in het college te blijven. Het enige verschil met het vorige is dat de PvdA weer meedoet. Alle harde gevoelens worden blijkbaar dus aan de kant gezet. In 2010 is verhaal echter (tijdelijk) voorbij voor de SP. De partij verliest in de verkiezingen twee zetels, maar blijft wel de grootste partij. De crisis is ook in Oss ingeslagen, en er moet bezuinigd worden. De SP wil echter haar stokpaardje, het sociale beleid, zo veel mogelijk ontzien. Hier kan de SP echter geen partners in vinden, en de partij belandt weer in de oppositie, terwijl er een college van VDG, CDA, VVD en PvdA gevormd wordt.

19


Hoofdstuk 3

Verklaringen voor de populariteit van de SP in Oss Zoals al eerder gezegd, staat Oss bekend als de bakermat van de Socialistische Partij. De eerste stad met SP raadsleden (in 1974) was Oss. Het eerste Provinciale Staten lid, was Jan Marijnissen (in 1987), en kwam uit Oss. Een van de eerste Tweede Kamerleden voor de SP was wederom Jan Marijnissen uit Oss (in 1994). De eerste stad met een SP college, was Oss (in 1995). En de eerste SP gedeputeerde was Jules Iding, uit Oss (2011). Na deze opsomming lijkt Oss een rood, socialistisch nest te zijn, dat de in alle linkse successen voorop loopt. In de grafiek van de verkiezingsuitslagen vanaf 1974 (figuur 3), het jaar waarin de SP voor het eerst meedoet, is te zien dat tot 1998 de SP alleen maar wint, en soms niet zo’n beetje ook. In 1998 bijvoorbeeld, wint de partij 4 zetels. In dit hoofdstuk wordt bekeken waarom de SP, en de linkse ideeën, plotseling zo’n groot draagvlak kregen. Was Oss een goede voedingsbodem voor linkse acties, en zo ja, wat is dan het mest geweest wat dit alles heeft doen groeien?

Figuur 3 10

De vroege jaren Zoals in de grafiek te zien in, was bij de verkiezingen van 1974 het CDA veruit de grootste partij, met 13 van de 27 zetels. Deze werd pas op geruime afstand gevolgd door de PvdA, met 7 zetels. En dan was dit het eerste jaar dat het CDA géén absolute meerderheid had in de gemeenteraad. Het CDA, en voorheen de Katholieke Volkspartij (KVP), waren de stemmentrekkers in Oss. En de linkse partijen waren dit niet. Om het succes van links in Oss, en dan met name de SP, te verklaren, is het

10

In de grafiek zijn de winsten behaald door kleine partijen als GroenLinks en Duurzaam Nederland weggelaten, omdat deze zeer kortstondig (1 of 2 jaren) waren, en in beiden gevallen slechts één zetel betroffen.

20

ROOD OSS, de geschiedenis van de SP in Oss______________________________________________ interessant om eerst een antwoord te zoeken op de vraag waarom links in de periode daarvoor juist geen populariteit genoot. Oss was voor 1860 altijd een agrarische stad , maar vanaf 1870 begint Oss te industrialiseren. “De Mof” Anton Jurgens (hij wordt zo genoemd vanwege zijn accent; hij komt uit Zuid-Limburg) opent de eerste “kunstboter”fabriek ter wereld, en wel in Oss. Al snel volgt er een tweede, door zijn concurrent Simon van den Bergh (de “Jood”). Daarnaast beginnen de halfbroers Hartog Hartog en Arnold van Zwanenberg hun exportslachterijen en vetsmelterijen. Het afvalvet kunnen ze namelijk goed kwijt aan de margarinefabriek. Omdat vet ook goed van pas komt bij het produceren van zeep, volgt er ook nog een zeepfabriek. En dan is dit is nog maar een fragment van de totale onderdompeling van Oss in het industriële bad. Er waren weliswaar nog boeren, maar deze bedrijfjes waren klein en verouderd, en leverden slechts weinig op. Door deze veranderingen raakt Oss aan het eind van de 19e eeuw zowaar in een cultuurschok. Tussen het vertrouwde werken op het land en het werken in de fabriek blijkt een wereld van verschil te liggen. De vaste werktijden en de strenge bazen, dat zijn de Maaslanders niet gewend. ‘Een echte Maaslander wil best hard werken, maar dan wel op zijn eigen manier; hij blijft maandag houden ook al wordt hij op de ochtend na de zondag op het gewone vroege uur op de fabriek verwacht, hij kan het niet laten soms een kleinigheid mee naar huis te nemen (soms is het werkelijk maar lenen), hij is tegen de grote bazen niet overbeleefd en hij heeft een hinderlijk precieze oplichter wel eens een klapje,’ zo zet de criminoloog Nagel uiteen in zijn proefschrift over de criminaliteit van Oss11. Een deel van dit volk kan de nieuwe eisen sowieso niet aan, en staat binnen de kortste keren weer buiten de fabriekspoorten, want “voor jou, tien anderen”. Dit gegeven is een van de oorzaken van de misdaadgolf die eind 19e eeuw door Oss trekt. Er ontstaan twee kampen in Oss. Aan de ene kant staan de “moffen” (de industriëlen van de familie Jurgens), de “Joden” (Van den Bergh), en ook geboren Ossenaren van de betere klassen sluiten zich aan. Tegenover hen staan de fabrieksarbeiders en de zelfstandig gebleven, maar winst verliezende, collega’s. Dan sluit Simon van den Berg in 1891 de deuren, en vertrekt hij naar Rotterdam, omdat hij Jurgens en zijn oneerlijke concurrentie beu is. Jurgens heeft namelijk familie in de gemeenteraad12 en van Den Bergh niet omdat hij Joods is. Daarbij wordt er in dat jaar besloten dat er wel een kanaal van de Maas naar de fabriek van Jurgens gegraven wordt, en niet naar de fabriek van Van den Bergh, en dat is de druppel voor de Jood. Arbeiders die niet mee verhuizen, raken werkloos. Toeleveringsbedrijven komen door het verlies van hun grote klant in de koude kleren te staan, en moeten ook arbeiders ontslaan. Hierdoor wordt de sfeer almaar grimmiger; de misdaad neemt toe, en leidt in 1893 zelfs tot de moord op wachtmeester der marechaussee Hoekman, een protestante Zeeuw die orde op zaken probeert te stellen. De situatie van de arbeiders is er een om ontevreden over te zijn. De werktijden en het werktempo zijn bij Jurgens bovenmenselijk zwaar (rond 1900 werken sommigen soms van 6 uur ’s ochtends tot 8 uur in de avond, en maken zo weken van 72 uur). Toch verdienen de Osse arbeiders slecht driekwart van het loon dat hun Rotterdamse collega’s, die wekelijks bijna 10 uur minder 11

Nagel, W. H. (1949). De criminaliteit van Oss.

12

Jurgens zelf was ook ooit lid van de gemeenteraad, maar van 1892 tot 1895 (van http://www.historici.nl/Onderzoek/Projecten/BWN/lemmata/bwn4/jurgens) (volledige bron in literaire lijst)

21

ROOD OSS, de geschiedenis van de SP in Oss______________________________________________ w er k en. I n de Osse ex p o r t sl ager ij en w er k en z e w el k o r t er , m aar is het l o o n w el veel l ager en z ij n de ar b eidso m st andigheden niet o m o ver naar hu is t e schr ij ven: b l o ed, dar m en, st ank en de o nz ek er heid o ver de t o ek o m st . De f ab r ik ant en heb b en de ar b eider s go ed o nder de du im . De hel e st ad l ag er t o ch al niet t e f r is b ij sinds het st ar t en van de f ab r iek en, z o al s dit in al l e st eden het geval w as die r o nd de 1 9 e eeu w b ego nnen t e indu st r ial iser en. Dit b l ij k t u it een b eschr ij ving in “ H et geheim van Oss” 1 3 : ‘ De f ab r iek en w o r den her en der in het chao t ische cent r u m t u ssen de hu iz en en b o er der ij t j es o p gest ar t . ( … ) V o o r de inw o ner s l ij k t het na k o r t e t ij d o f z e m idden o p een f ab r iek sco m p l ex w o nen. Dat gevo el w o r dt no g heviger al s er in 1 8 8 2 een go eder ensp o o r w o r dt af get ak t en dw ar s do o r het cent r u m van de st ad w o r dt aangel egd. ( … ) De scho o r st enen van de m ar gar inef ab r iek en b r ak en een co nst ant e w o l k van r o et en as u it o ver de hu iz en, de r io l er ingen l o z en een vet t ige dr ab o p de st adsgr acht , die o m de z o veel t ij d ver st o p t r aak t en het st adj e in een w eeë st ank do m p el t . ( … ) T el b ij dat al l es de st ank van de vet sm el t er ij en, de l eer l o o ier ij , de z eep f ab r iek en niet t e ver get en van de k o eienhu iden, w aar de m aden so m s u it k r u ip en, en j e k u nt j e indenk en ho e het o m st r eek s de eeu w w issel ing is o m inw o ner van Oss t e z ij n. ” N iet p r et t ig, in ieder geval . E en nieu w e go l f van m isdaad vo l gt w anneer J u r gens in 1 9 2 8 o o k z ij n deu r en sl u it . H ij b esl u it de f u ser en m et V an den B er gh, en ver der t e gaan in Ro t t er dam . De w er k el o o sheid st ij gt w eer , en m ede do o r de eco no m ische o nz ek er heid, die o o k vo o r k o m t u it de in 1 9 2 9 u it geb r o k en int er nat io nal e cr isis, o nt st aan er w eder o m sp anningen, die l ij den t o t de b er u cht e “ b ende van Oss” ; er w as sp r ak e van b r andst icht ingen, dief st al l en, b er o vingen, en l at er z el f s van r o o f o ver val l en en m o o r den. N a de T w eede W er el do o r l o g is er sp r ak e van co nt inu ï t eit . De t w eedel ing, de “ st andenm aat schap p ij ” in Oss b l ij f t gehandhaaf d, en de ar b eider s vo el en z ich no g st eeds aan hu n l o t o ver gel at en do o r de o ver heid en f ab r iek seigenar en. Z e sl ik k en de gel eide l o o np o l it iek n de b est edingsb ep er k ing, die de r o o m s- r o de co al it ie de w er k nem er s o p l egt . Z e st em m en er m ee in, w ant de vak b o nden do en dit o o k . Z e heb b en hu n so b er e l even geaccep t eer d, z o al s dit t y p er end is b ij w er k vo l k u it dez e p er io de. W at w et en w e nu o ver Oss: Oss is een z w aar geï ndu st r ial iseer de st ad ( na 1 9 4 5 is het z el f s de m eest geï ndu st r ial iseer de van N eder l and) , w aar de ar b eid k ar ig b et aal d w o r dt , de o m st andigheden z ek er niet p l ez ier ig z ij n, z e ver der niet gest eu nd w o r den do o r de o ver heid, en w aar sp anningen so m s z o ho o g o p l o p en dat het l eidt t o t t w ee er nst ige m isdaadgo l ven. E en p r im a p l ek vo o r l ink se vak b o nden o m hu n ank er u it t e sl aan, en vo o r l ink se p ar t ij en al s de SDA P, en na ’ 4 5 de PvdA , o m eens f l ink z et el s t e gaan b ehal en. E cht er , dat is w at vo o r de hand z o u l iggen. H et t egendeel b l ij k t echt er w aar . Dit is t en eer st e t e ver k l ar en do o r het ex t r eem snel l e t em p o w aar m ee Oss van b o er endo r p in f ab r iek sst ad ver ander t . Do o r dez e snel l e m et am o r f o se z ij n er no g geen vak b o nden in Oss. Oo k l o o p t de k er k vo o r o p o m event u eel vak b o ndsl idm aat schap af t e r aden. Z o w o r den t w ee p r o p agandist en van de N V V ( een vak cent r al e van de so cial ist ische z u il ) , die in Oss p o l sho o gt e k o m en nem en na een st ak ing b ij de sl acht er ij en van H ar t o g en Z w anenb er g in 1 9 1 4 , b ij na dir ect de deu r gew ez en; niem and w il z e een z aal ver hu r en, en een o p enl u cht m eet ing w o r dt do o r b u r gem eest er V an den E l z en ver b o den. E n z ij die het t o ch w agen l id t e w o r den, w o r den o p st aande vo et o nt sl agen. E n o o k de SDA P, die in1 9 2 3 vo o r het eer st m eedo et aan de ver k iez ingen in Oss ( z e b ehal en een z et el m et 2 9 5 z et el s, het w as een schande! ) , w o r dt het niet m ak k el ij k gem aak t . Z o w o r dt Do r u s H o ek s, een van de

1 3

Sl ager , J . ( 2 0 0 1 ) . Het Geheim van Oss. Een geschiedenis van de SP.

2 2

ROOD OSS, de geschiedenis van de SP in Oss______________________________________________ eerste soc i a li sten i n O ss en , z elf s ui t de k a tholi ek e k erk g eg ooi d. Z o w ordt g epoog d het opk omen de soc i a li sme, het “ rode g ev a a r” , de k op i n te druk k en i n O ss. D i t g ebeurt ook la n deli j k , met het B i ssc hoppeli j k e ma n demen t ui t 1 9 5 4 , w a a ri n het k a tholi ek en w ordt v erboden om li d te z i j n v a n soc i a li sti sc he v a k bew eg i n g en a ls de N V V ; z e moeten g ew oon li d bli j v en v a n N K V , de ei g en k a tholi ek e v a k bon d. M a a r de rol v a n de k a tholi ek e k erk i n O ss i s n og g roter. O n da n k s da t z i j v i n den da t de soc i a le sta n den ma a r g ea c c epteerd moeten w orden , en hi ermee de ei s om soc i a le g eli j k hei d a f w i j z en , v i n den z i j w el da t er beter sa men g ew erk t moet w orden , z o a n a ly seert pa us L eo X I I I i n z i j n en c y c li ek Rerum Novarum ui t 1 8 9 1 . D e pa us besc hri j f t on der a n dere da t er soli da i r moet w orden omg eg a a n met de a rbei der. D e sleutelrol i n O ss i s hi erbi j w eg g eleg d v oor pri ester B loem. J a n M a ri j n i ssen , een v a n de person en di e i n de j a ren 7 0 het roer dra sti sc h om g a a t g ooi en , leg t ui t: ‘ Hi j heef t desti j ds z elf s een ei g en k erk , de Hei li g e Ha rtk erk , a a n g eboden g ek reg en door J urg en s en V a n den B erg h. W a a rom? Hi j deed z i c h v oor a ls g eesteli j k v a k bon dlei der. Hi j en de k a tholi ek e v a k bon den w erden a lleen door de bedri j v en g esteun d, om de a rbei ders k oest te houden . Z o probeerden z e de S D A P en v a k bon den a ls de N V V z ov eel mog eli j k de w i n d ui t de z ei len te n emen . ’ 1 4 Hi j w ordt i n f ei te door de f a bri ek sei g en a ren g ebrui k t om de on tev reden a rbei ders de mon d te sn oeren . E r i s w eleen s een sta k i n g , ma a r di t w ordt ec hter a lti j d opg elost door de k a tholi ek e v a k bon d en pri ester B loem, en on da n k s het f ei t da t sommi g e a rbei ders z i c h i n de steek g ela ten v oelen , sli k k en z e het toc h. “ M en hoorde z i c h n i et teg en een door G od g eg ev en orde te v erz etten . ” D i t i s het i dee da t heerst en da t z ek er tot v er n a de oorlog bli j f t ha n g en .

De SP in Oss J a n M a ri j n i ssen : ‘ I n heel W est- E uropa heb j e g ez i en da t de j a ren 6 0 een k en teri n g tew eeg hebben g ebra c ht, ma a r di t i s mi n of meer a a n O ss v oorbi j g eg a a n . O ss w a s g ew oon een a c hterli j k g ebi ed, een ui thoek , een on bedui den d i n dustri e sta dj e. T erw i j l er i n de g rote steden bi j v oorbeeld studen ten protesten z i j n , bli j f t O ss de v erhoudi n g en v a n de j a ren 5 0 ha n dha v en . D i t i s v a n a f de j a ren 7 0 tota a l v era n derd, toen i s het een soort i n ha a lsla g g ew orden di e ei g en li j k v eel meer i mpa c t ha d. Het i s te v erg eli j k en met een ta k a a n een boom: hoe ha rder j e hem terug trek t, hoe ha rder hi j terug sc hi et. ’ T erw i j l j on g eren bew eg i n g en a ls de prov o en de f low erpow er hun k op opstek en , steeds meer a a n ha n g v erw erv en , bli j v en de a utori ta i re v erhoudi n g en i n O ss dus besta a n ; de f a bri ek sba z en en het bestuur bov en het “ proleta ri a a t” . M a a r w a t i s er i n de j a ren 7 0 da n g ebeurd da t di e ta k z o en orm ha rd heef t doen terug sc hi eten ? O p het T i tus B ra n dsma ly c eum ( T B L ) beg i n t het ei g en li j k v oor het eerst een beetj e te rommelen . E r beg i n n en n i euw e en opsta n di g e g elui den te k li n k en : democ ra ti seri n g , i n spra a k , v erz et, rev oluti e… ! Het T B L w a s v oorn a meli j k een k a tholi ek e sc hool w a a r v oora l de k i n deren v a n de f a bri ek sei g en a ren en de g eg oede k la ssen n a a r toe g i n g en , ma a r v a n a f de j a ren 6 0 beg i n n en z i c h ook steeds meer k i n deren z i c h a a n te melden di e n i et v a n lok a le eli te a f k omsti g z i j n . S teeds meer z i j n er j on g eren di e de prov og eda c hte een w a rm ha rt toedra g en . O ok on der de lera ren on tsta a t ook een g roepj e prog ressi ev e lera ren , a ls P a ul O f f erma n s, J a n S troop en J a n T esser, di e z i c h a a n slui ten bi j de g roep v a n “ K ri ti ese L era ren ” . D e n i euw e ti j den z i j n a a n g ebrok en , en z i j n het best te k en merk en a ls 1 4

U i t een i n terv i ew met J a n M a ri j n i ssen door on derg etek en de, a f g en omen op 6 ok tober 2 0 1 1 .

2 3

ROOD OSS, de geschiedenis van de SP in Oss______________________________________________ w ederom een tw eedelin g v an de maatschappij : ditmaal z ij n het de v rij den k ers teg en ov er de n otabelen . E r beg in n en un derg roun dk ran tj es en sten cils in omloop te rak en ( g edraaid en uitg eg ev en v an uit het V redesbureau aan de Dr. Herman slaan ) als de u- K oeran t en de K oe ( k ritisch – on af han k elij k – ex perimen teel) . E en v an de leerlin g en met “ rev olution aire g edachten ” is J an M arij n issen , die v ia omz w erv in g en op het T B L terecht k omt. Hij z at eerst op een k ostschool in O lden z aal, v erv olg en s het g y mn asium in Heesw ij k en k w am daarn a pas n aar het T B L , omdat het g y mn asium hem n iet lag . Hij v ormt samen met een g roepj e scholieren een soort discussieg roep, w aarmee hij dan ’ s av on ds af spreek t. Z e hebben het ov er politiek e boek en v an on der an dere Harry M ulisch, en z e sprek en er ov er de ideeë n v an lin k se den k ers als M arx , E n g els en M ao. Z e n emen de idealen al g auw v rij serieus, en z e beg in n en te realiseren dat z e het n iet bij discussië ren alleen w illen laten ; de w oorden moeten omg ez et w orden in daden . Door middel v an buiten parlemen taire acties w illen z e z ow aar een rev olutie in O ss tew eeg bren g en en z e sluiten z ich aan bij de K ommun istiese E en heidsbew eg in g N ederlan d ( K E N ) . Hun aan pak v at z ich in é é n z in samen : ‘ N iet lullen maar doen ! ’ ( J an M arij n issen w as bij v oorbeeld v ak er pamf letten aan het uitdelen dan dat hij in de les z at) V an af de j aren 7 0 beg in t de K E N , en n a een omdopin g tot de S ocialitiese P artij ( g espeld op een altern atiev e man ier, die destij ds populair w as on der lin k se k rin g en , n et als “ K ritiese L eraren ” ) , steeds meer een f actor v an belan g te w orden in O ss. I n 1 9 7 4 doet de partij v oor het eerst mee aan de g emeen teraadsv erk iez in g en , en z e k omen direct met drie z etels in de raad. Dit aan tal loopt alsmaar op: v ier in 1 9 7 8 , v ij f in 1 9 8 2 ; in 1 9 9 8 en 2 0 0 2 z ij n er z elf s 1 5 raadsleden ( f ig uur 1 ) . De con clusie is mak k elij k te trek k en : er is iets drastisch v eran derd in O ss. De k atholiek e stad, w aar de K V P altij d de g rootste w as ( z e hadden tot 1 9 7 4 z elf s een absolute meerderheid) , is v eran derd in een S P stad. W elk e v erk larin g en z ij n er v oor dit succes? De j ourn alist K ees S lag er, die de af g elopen j aren v oor de S P in de E erste K amer heef t g ez eten , heef t tw ee j aar lan g studie g emaak t v an de S P in O ss, en schreef het boek “ Het g eheim v an O ss” hierov er. I n een v an de laatste hoof dstuk k en probeert hij de v raag te bean tw oorden w aar dit prof ielw erk stuk ook het an tw oord op probeert te v in den : W at w as het g eheim v an O ss? V an dit uitg ebreide v erslag is uiteraard dan k baar g ebruik g emaak t. T en eerste beg in t de k atholiek e k erk , mede door de on tz uilin g , haar g reep op de samen lev in g te v erliez en . E n ook de ooit z o hechte samen w erk in g met de f abriek seig en aren beg in t te v erslappen . E n dat w as j uist een samen w erk in g die de in v loed v an de lin k se org an isaties min imaal k on houden . K V P stemmen is n iet lan g er een log isch v erlen g stuk v an de k atholiek e k erk . S lag er stelt dat de v oedin g sbodem v oor lin k se acties al v olop aan w ez ig w as. Z oals al g esteld is: bij z o’ n stan den maatschappij in een stad, past perf ect een lin k se g roep om v oor de belan g en v an het w erk v olk op te k omen . Dez e w as er echter n og n iet. V oor de oorlog w as er w el een S DAP in O ss, maar z ij w erden “ g eterroriseerd” door de k erk ; z o w erden z e bij v oorbeeld uit de k erk g ez et ( Dorus Hoek s) toen z e hier beg on n en v an af de j aren 2 0 . M aar de P v dA, n a de oorlog , heef t n ooit echt v oet aan de g ron d k un n en k rij g en . Dat k w am on der an dere omdat z e n iet v an hier w aren . J an M arij n issen : ‘ Het w aren meestal protestan ten en v an bov en de riv ieren , en daar moesten de O ssen aren n iets v an hebben . E n daar k w am dan ook n og een s bij dat het hog er opg eleiden w aren , en de midden f un cties in de bedrij v en v erv ulden . ’ O p dez e 2 4

R O O D O SS, de g eschiedenis van de SP in O ss_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ man ier schaarden de P v dA’ ers z ich automatisch bij de “ an dere k an t” . O ok , schrij f t S lag er in z ij n boek , liet de P v dA z ich in k apselen door de K V P . E r w erd z e z etels in het colleg e “ g eg un d” , on dan k s het f eit dat de K V P de meerderheid bez at, en z o k on den z e het colleg e n iet op hun man ier drag en . M aar dan staat in een s de S P op. E en g roepj e j on g eren dat g eboren en g etog en is in B raban t, en de taal v an het v olk sprek en . Het is al een g root v oordeel om het v ertrouw en te w in n en v an de men sen . Z e w aren n iet on z ichtbaar, maar z e k w amen n aar j e toe. Z e trok k en av on d n a av on d, in w eer in w in d, door de straten te colporteren , om pamf letten uit te delen , en Trib unes ( het partij blad) te v erk open . Z e blev en ook meer dan een s han g en , om een s g oed n aar de k lachten v an de men sen te luisteren . Z e w erden n iet v oor n iets de “ rode J ehov a’ s” g en oemd. K eer op k eer proberen z e w eer op steeds v erschillen de man ieren de v erschillen de lag en v an de stad te bereik en . Acties teg en de w on in g bouw v eren ig in g , teg en de V ietn amoorlog , en stak in g en , met de Arbeidersmacht ( de v ak bon d v an de S P ) in de on dern emin g sraad v an v erschillen de bedrij v en k omen , een eig en huisartsen post oprichten ( het O n s M edisch C en trum) , sportw edstrij den en culturele optreden s org an iseren , pleiten v oor een speeltuin , g a z o maar door. Z e probeerden perf ect te doen w at de rest n iet deed: con tact z oek en met de bev olk in g v an O ss. E n on dan k s het f eit dat z e v oor het g rootste deel scholieren z ij n , moeten z e ( v ooral in het beg in ) door de partij “ v erplicht” on g eschoolde arbeid g aan doen in de f abriek en . Als de rev olutie erg en s te v in den is, moet dat w el daar z ij n , w as het arg umen t v an de S P . Z o leren de lok ale arbeiders de S P ’ ers ook k en n en , als men sen die opk omen v oor hun belan g en . Z o ston den z e bij n a v ast aan de f abriek spoort pamf letten uit te delen v an Arbeidersmacht. Dit v erplichte w erk heef t ook n og een an der v oordeel. O mdat de S P ’ ers v erspreid ov er de hele stad in v eel f abriek en “ g estation eerd” z ij n , z itten z e er ook midden in . Hierdoor leg g en z e con tacten , en z ij n z e sn el op de hoog te als er on tev reden heid heerst, of als er misstan den z ij n . Dit is meer dan een s de basis v oor een v an de v ele acties. Daarn aast heef t de S P in O ss lan g e tij d een soort ‘ un derdog ’ positie g ehad. Z o w orden z e in het beg in n auw elij k s serieus g en omen door de rest v an de g emeen teraad, en door het bestuur. Z o w erden hun moties altij d v erw orpen . Z e w eten k eer op k eer de burg emeester ( en v ooral burg emeester J an ssen , in de beg in j aren ) en de w ethouders uit de ten t te lok k en , en z ij w isten op hun beurt dan amper hoe z e moesten reag eren op die “ on tspoorde j on g eren ” . Door dez e rol bin n en de politiek creë erden z e g oodw ill on der de bev olk in g . Z e k on den laten z ien : “ K ij k j on g en s, w ij z ij n g een deel v an het corrupte w ereldj e, w an t w e w orden uitg escholden door het ouderw etse bestuur. W ij staan aan j ullie k an t! ” De af delin g O ss stak heel an ders in elk aar de ov erig e af delin g en v an de S P , w aar discussië ren en f ilosof eren v eel tij d in beslag n am. Het w as een g roep v rij e, on g ebon den f an atiek elin g en , v oor w ie de rev olutie prioriteit n ummer é é n w as, bov en de eig en hobby ’ s en soms z elf s bov en de relaties. E n de ideeë n w erden ook echt in de prak tij k g ebracht. T erw ij l er in an dere af delin g en , die v ooral beston d uit studen ten , v eel g epraat en g ediscussieerd w erd, z ette de S P O ss de en e n a de an dere actie in touw . Dit is ook de man ier die het uitein delij k w in t, v ertelt J an M arij n issen mij . ‘ “ Het primaat v an de theorie” w erd lan delij k al g auw v erv an g en door “ het primaat v an de prak tij k ” . W ij hier in O ss w aren de troepen echter al v er v ooruit, en dat is de lij n bin n en de partij die het uitein delij k ook g ew on n en heef t. ” J uist omdat in O ss dez e man ier al bew ez en w as: O ss w as in v ele opz ichten een v oorbeeld v oor de lan delij k e S P . De stak in g bij B erg oss in 1 9 7 3 die lan delij k n ieuw s w as, het succes bij de v erk iez in g en , het leden aan tal dat maar bleef g roeien . T och duurt het meer dan tw in tig j aar v oordat de echte g rote stap g ez et w ordt: toetredin g tot het colleg e v an B & W , het dag elij k s bestuur v an de stad. Al z ek er v an af de j aren 8 0 is de S P een f actor 2 5

R O O D O SS, de g eschiedenis van de SP in O ss_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ v an belan g in de g emeen teraad, maar pas in 1 9 9 5 w orden de eerste S P w ethouders g elev erd. Als J an M arij n issen v raag w ordt g esteld w aarom dit z o lan g g eduurd heef t, v ertelt hij dat het v oor de S P belan g rij k w as dat als z e een colleg e z ouden v ormen , dit een colleg e z ou z ij n dat ook echt door het S P g edrag en z ou w orden . ‘ Z o w erd mij in ’ 8 2 of ’ 8 6 in de lif t al aan g eboden of ik n iet w ethouder w ilde w orden , door N ol Auw en s v an het C DA. Het k w am er eig en lij k op n eer dat het een g un st w as. M aar w ij hadden toen al g ez eg d: “ J on g en s, w ij g aan alleen v an uit k racht in het colleg e, er g aat dan ook echt w at v eran deren . ” E n daar w aren echt die n eg en z etels v oor n odig die w e in 1 9 9 4 haalden . ” N a de v erk iez in g en v an 1 9 9 4 w erd er een colleg e v an C DA, V V D en V DG ) g ev ormd, maar beg in ’ 9 5 z eg t V DG te steun op, en k omt er het eerste colleg e met de S P ( samen met de P v dA, V DG en D6 6 ) , en lev eren z e tw ee w ethouders. Door het toetreden v an de S P , is ook de en orme w in st te v erk laren die de partij in de v olg en de v erk iez in g en behaalt ( v an 9 n aar 1 3 z etels) . Dit leg t M arij n issen ook uit: ‘ O p een g eg ev en momen t traden w e dan ook daadw erk elij k toe tot het colleg e, en al die v erhalen dat de S P g een v eran tw oordelij k heid z ou w illen n emen , n iet in het colleg e z ou w illen , die blek en in een s n iet w aar. E r k w am in een s heen n ieuw reserv oir aan poten tië le k iez ers bij die z eiden : “ O h, k ij k , z o, op die man ier, n ou g a ik z e stemmen . ” ’ F iguur 4 : N a de gemeenteraadsverkiez ingen van 1 9 9 8 b edankt de SP haar kiez ers

De af delin g w ordt lan g z aam aan v olw assen . W at beg in t als een k lein g roepj e relschoppers, g roeit, leert v an de acties. Z e beg in n en k lein met colporteren , en ein dig en als de g rootste politiek e partij in O ss die ook n og een s bestuursv eran tw oordelij k heid w il drag en . Het geheim Dus w at z ij n n u de v erk larin g en die er te v in den z ij n v oor populariteit v an lin k s in O ss? Door lag e lon en en slechte w erk omstan dig heden on tstaat er een w rok j eg en s de elite en een duidelij k e tw eedelin g in de stad. K ortom, een prima v oedin g sbodem v oor lin k se org an isaties. L an g w eten de f abriek sbaz en in samen w erk in g met de k erk en het bestuur dit echter teg en te houden . Daarbij past het n iet in de k atholiek e men taliteit v an de O ssen aar om teg en de stan den maatschappij in opstan d te k omen . R on d 1 9 6 5 , ’ 7 0 beg in t de situatie te v eran deren . Dein v loed v an de k atholiek e k erk n eemt af , en w eet z ij n v olk steeds min der on der de duim te houden . E r is echter g een lin k s altern atief , ook n iet bij de P v dA, en de arbeider houdt z ich k oest. E n dan is daar de S P . Door f an atiek e leden die av on den opof f eren om lan g s de deuren te g aan en hun diploma w el hebben maar toch de f abriek en in draaien , k rij g t O ss dan toch dat lin k se altern atief . E n dat smaak t n aar meer.

2 6

R O O D O SS, de g eschiedenis van de SP in O ss_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ Actie n a actie v olg t, en z on der de n ieuw e elite te w orden , w eten z e steeds een n ieuw e laag v an de bev olk in g aan z ich te bin den . I n het beg in w erk t het imag o v an relschoppers j uist, later bew ij z en z e dat z e serieus z ij n in hun doen : I n 1 9 9 5 z ij n z e z ov er om O ss te g aan besturen . E n z o is bin n en dertig j aar een stad z on der en ig e lin k se traditie, een K V P bolw erk , O ss lan g z aam uitg eg roeid tot een lin k se stad.

2 7

R O O D O SS, de g eschiedenis van de SP in O ss_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _

Hoofdstuk 4

De toekomst van de SP in Oss I n v oorg aan de hoof dstuk k en is in g eg aan op de g eschieden is v an de S P in O ss. Hoe z ij n z e g root g ew orden , hoe hebben z e O ss proberen te v eran deren , en w aarom luk te dit in O ss j uist z o g oed? O p dez e v rag en hebben is een an tw oord g ev on den . E n n u is het w erk stuk is aan belan d in het heden : de S P z it sin ds lan g e tij d w eer in de oppositie, en heef t de partij n eg en z etels in de raad. Hiermee is de partij n og n et de g rootste v an O ss, maar w orden z e w el op de hielen g ez eten door de V DG , V V D en het C DA. Dez e partij en v ormen ov erig en s ook een rechts colleg e dat O ss aan het besturen is, samen met de P v dA. B ij een n ormaal w erk stuk v oor g eschieden is z ou op dez e pag in a’ s de con clusie staan , of het an tw oord op de hoof dv raag . De g eschieden is heef t immers het heden in g ehaald. M aar dit w erk stuk ov er de S P in O ss g aat het ov er een iets an dere boeg g ooien . W an t alles mag dan w el v erteld z ij n , het v erhaal is n og lan g n iet v oorbij ; de partij bestaat immers n og . Daarom g aat dit w erk stuk in het laatste hoof dstuk het an tw oord z oek en op de v raag : Hoe z iet de toek omst v an de S P in O ss eruit. I n de g raf iek uit hoof dstuk v ier is duidelij k te z ien dat de partij sin ds 2 0 0 6 populariteit aan het v erliez en is. W aar de partij in 2 0 0 2 n og v ij f tien z etels had, heef t dez e er n u n og maar n eg en . Z es z etels v erlies bin n en acht j aar, moet dit opg epik t w orden als het beg in v an het ein de? J an M arij n issen , n u lan delij k e partij v oorz itter v an de S P , probeert uit te leg g en w at dez e dalin g in houd1 5 : ‘ Dat is n atuurlij k het lullig e als j e alsmaar w in t, dan k omt er n atuurlij k toch een momen t dat j e v erliest. Dit is bij de lan delij k e v erk iez in g en ook z o g ew eest; toen g in g en w e v an tw ee, n aar v ij f , n aar n eg en , n aar v ij f en tw in tig . J a, dan k omt er een momen t dat het moeilij k w ordt om dat v ast te houden . ‘ W e hebben n og maar tw ee j aar g eleden in de lan delij k e peilin g en op n eg en z etels g estaan , n u is dat sin ds het aan treden v an E mile R oemer w eer bij g etrok k en , w e staan w eer op v ij f en tw in tig in de lan delij k e peilin g en . ’ Hier maak t J an M arij n issen de in teressan te v erg elij k in g met de lan delij k e politiek . W an t hij heef t g oed door dat de g emeen te politiek en de lan delij k e politiek on losmak elij k met elk aar v erbon den z ij n . De lan delij k e politiek is n amelij k datg en e w at de burg ers, dus ook de burg ers in O ss, op de telev isie z ien . E en v oorbeeld: in 1 9 9 4 k omt de S P v oor het eerst in de T w eede K amer, en heel N ederlan d maak t k en n is met de S P ’ er M arij n issen . O ok in O ss k un n en de men sen haast op de v oet v olg en w at M arij n issen allemaal z eg t. E n w at hij z eg t slaat aan ; hij spreek t de taal v an het v olk , en hij z it er – z oals een echte S P ’ er betaamt – n amen s het v olk . L an delij k w ordt de partij dus ook beloon d met drie z etels ex tra. M aar ook op g emeen telij k n iv eau w ordt de S P beloon d; in hoof dstuk tw ee w as al te lez en dat de S P in 1 9 9 8 v ier z etels w in t. De reden hierv oor w as het succes v an het colleg e. M aar w aarschij n lij k k omt het ook doordat J an M arij n issen sy mpathie opw ek t v an uit Den Haag . Figuur 5 : Jan Marijnissen in de Tweede Kamer

1 5

U it een in terv iew met J an M arij n issen door on derg etek en de, af g en omen op 6 ok tober 2 0 1 1 .

2 8


N og een v oorbeeld: de S P v erliest tien z etels bij de T w eede K amerv erk iez in g en v an 2 0 1 0 . Dit z ou te v erk laren k un n en z ij n door het v ertrek v an M arij n issen uit de lan delij k e politiek ; hij w as erg populair. Al heef t R oemer het v erlies w el w eten te beperk en , on der Ag n es K an t w as het v erlies w aarschij n lij k n og g roter g ew eest. E n j a hoor, ook in O ss z ien w e dat de partij het n iet erg g oed doet in 2 0 1 0 ; de partij v erliest tw ee z etels. De con clusie die hieruit g etrok k en k an w orden , en dez e is allermin st w aterdicht doordat er op g emeen telij k n iv eau an dere belan g en z ij n en lok ale partij en meedoen , is dat de lan delij k e politiek een g oede in dicator is v oor een partij op g emeen telij k n iv eau. Dit f eit z al strak s w orden toeg epast als er een v oorspellin g g edaan g aat w orden v oor de toek omst. M aar n atuurlij k moeten er ook lok ale v erk larin g en te v in den z ij n v oor de dalen de populariteit v an de S P in O ss. M arij n issen v erk laart dit: ‘ De S P heef t heel lan g in het colleg e g ez eten , een heel lan g e episode. I k den k dat er en ig e sprak e is v an en ig e “ matheid” in de af delin g . Dat v alt ook n iet mee, als j e als partij w ethouders lev ert en dus in strumen ten hebt om z elf din g en te v eran deren . De af delin g heef t dus erg g ew orsteld; w at is on z e rol hier n ou n og ? De raadsf ractie doet het g oed, de w ethouders doen het g oed, w at moet de af delin g dan ? Dit is en ig sz in s ten k oste g eg aan v an de z ichtbaarheid. E n daarn aast heb j e ook het risico dat het v olk altij d w el iets te z euren heef t ov er het colleg e. V ooral n aarmate de j aren v orderden , n am dit toe. De in v loed is w el erg g root g ew eest, en als er dan een correctie op k omt, dat is haast on v ermij delij k . ’ Hij stelt dus eig en lij k dat de S P misschien w el buiten proportion eel g root w as in O ss, en dat de dalin g die in de g raf iek te z ien is, eig en lij k een soort “ herstel” is. Dus hoe z it het n u met de toek omst v an O ss als lin k se stad? K an de S P in O ss w el ov erlev en in een tij d w aarin het n eoliberalisme hoog tij dag en v iert? Als er g ek ek en w ordt n aar de S P in Den Haag lij k t dit n iet het g ev al. Dit heef t te mak en met v erschillen de f actoren . T en eerste speelt de eurocrisis die n u g aan de is een rol. Dez e crisis is uitg ebrok en n adat bleek dat G riek en lan d te v eel schulden had om terug te k un n en betalen . E uropa moest in g rij pen met n oodf on dsen , en hierdoor raak ten de f in an cië le mark ten in pan iek en liep de mon etaire un ie g ev aar. Hierdoor is er in N ederlan d de w an trouw en j eg en s de euro alleen maar toeg en omen . W as dez e mun t w el een g oed idee? E n w erk t de E uropese U n ie n aar behoren . De S P is altij d al een eurosceptische partij g ew eest; n iet iedere stap n aar een cen traler E uropa w erd door dez e partij als log isch g ez ien . E n omdat de partij n u de g ev oelen s v an v eel on z ek ere N ederlan ders teg emoetk omt, stij g t de partij in de peilin g en . Daarn aast is de S P dez er dag en een an tw oord op het populisme. Z o leg t M aurice de Hon d, opin iepeiler, uit in n ov ember 2 0 1 1 1 6 : ‘ De S P staat n u op 2 7 z etels, en dat is n et z ov eel als de P v dA en het C DA samen . W at j e z iet, is dat er een g root v erschil is tussen men sen met een hog ere opleidin g en men sen met een lag ere opleidin g . Z o z ien lag er opg eleiden bij v oorbeeld liev er de g ulden w eer terug k eren . O n g ev eer v ij f j aar g eleden stemde n og on g ev eer de helf t v an de lag er opg eleiden op de P v dA of op het C DA, en dat is op dit momen t 1 5 % . E n die men sen z ij n g eg aan n aar of de P V V , of n aar de S P . M aar de P V V v erliest aan de S P . ’ S ociaalecon omisch lij k en de partij en w elisw aar op elk aar, maar ov er bij v oorbeeld immig ratie hebben de partij en heel an dere ideeë n . Z o speelde de k w estie M auro: M auro w as een An g olese j on g en die op z ij n n eg en de n aar N ederlan d w as g ek omen . De reg erin g w ilde, on der druk v an g edoog partn er P V V , dat M auro alsn og w erd uitg ez et. M aar in f eite 1 6

P auw & W itteman , V AR A, N ederlan d 1 , 4 n ov ember 2 0 1 1

2 9

R O O D O SS, de g eschiedenis van de SP in O ss_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ w ilde een k w art v an de P V V stemmers helemaal n iet dat M auro w eg g estuurd w erd. E n de S P , die het beleid als asociaal bestempelde, w on hier k iez ers mee. J e z ou de S P dus, populistisch g ez ien , het lin k se en sociale altern atief v an de P V V k un n en n oemen . E n in sommig e g ev allen k an dit z eer g un stig uitpak k en . E n als de partij lan delij k een hoop k iez ers w in t, dan k an het in n atuurlij k n iet z o z ij n dat dez e ten den s aan O ss v oorbij trek t. Daarom k an aan de han d v an het lan delij k e succes v oorz ichtig de v oorspellin g w orden g emaak t dat de S P ook in O ss w eer aan het g roeien is. Z o’ n v oorspellin g mak en is n atuurlij k erg g ev aarlij k , en daarom w ordt er g ek ek en of de v oorspellin g bev estig d k an w orden als er g ek ek en w ordt n aar de partij in O ss. De S P z it w eer in de oppositie, de plek die de S P heef t doen g roeien v an drie n aar n eg en z etels. De plek die in eerste in stan tie de thuishav en w as v oor de partij . M arij n issen : ‘ W e z ij n n og steeds de g rootste partij , en de partij met de meeste aan han g in de stad. I k den k dat w e meer leden hebben dan alle partij en bij elk aar. Dus ook span k racht en z o, dat is allemaal v eel sterk er dan bij an dere partij en . E n in de g emeen teraad z ij n w e de en ig e echte oppositie partij , v eruit de g rootste oppositie partij ook . D6 6 is totaal on z ichtbaar, en G roen L in k s, dat hobbelt w at in de marg e, dat stelt allemaal n iets v oor. Het moet v an de S P k omen in de g emeen teraad, en ik v erw acht dat z e de k omen de v ier j aar v an uit de oppositie hard aan de w eg g aan timmeren . De v olg en de v erk iez in g en g aan z e sow ieso w in n en , dat lij k t mij v oor de han d lig g en d. ’ Het lij k en w ij z e w oorden v an J an M arij n issen , en hier z al v ertrouw d moeten w orden op z ij n j aren lan g e erv arin g in de politiek . W aarschij n lij k heef t de S P n iets te v rez en , en z al de partij op z ij n min st n iets meer v erliez en in O ss, en met g eluk w eer g aan g roeien . De con clusie v an ruim tw ee pag in a’ s f an taseren : O ss is n og lan g n iet v an de S P af .

3 0


Conclusies Dus con cluderen d: hoe heef t de S ocialistische P artij z ich in O ss on tw ik k eld? O ss beg on aan het ein d v an de 1 9 e eeuw te in dustrialiseren toen J urg en s en V an der B erg h hun f abriek en hier open den . I n een rap tempo v olg en er meer, en n a de T w eede W ereldoorlog w ordt O ss z elf s aan g ew ez en als on tw ik k elin g sk ern , en is het de meest g eï n dustrialiseerde stad v an N ederlan d. De z aak j es v oor de arbeiders z ij n echter n iet bij ster g oed g ereg eld. Dit k omt doordat de en ig e v ak bon den die toeg estaan z ij n in O ss, de k atholiek e v ak bon den z ij n . E n dez e w erk en eig en lij k g ew oon on der een hoedj e samen met de bedrij v en . E en g oede belichamin g v an dez e cultuur is priester B loem, die z elf s een eig en k erk k rij g t v an de bedrij v en v oor z ij n v erdien sten . Daarn aast past het ook n iet in het k atholiek e g edrag om j e teg en de g ev estig de orde te v erz etten , en het w erk v olk houdt z ich toch g edeisd. T ot er in de j aren z ev en tig opstan dig e g eluiden beg in n en te k lin k en , bij v oorbeeld op het T itus B ran dsmaly ceum. P rog ressiev e leraren v oeg en z ich samen als de “ K ritiese L eraren ” , en v erschillen de j on g eren die z ich w el aan g etrok k en v oelen tot de prov obew eg in g en w el heil z ien in de ideeë n v an commun istische den k ers als M arx en M ao, sluiten z ich aan bij de K E N , die n a een af splitsin g de S P w ordt. I n het beg in houden z e z ich v ooral bez ig met tw ee din g en : de straten in , en de f abriek en in . O p dez e man ier k rij g en z e een beeld v an w at er allemaal speelt on der de n ormale O sse bev olk in g . De eerste problemen die z e aan de k aak stellen , z ij n het huurderprobleem en de autoritaire v erhoudin g en bin n en de f abriek . Z o v olg t al sn el de eerste k lapper: een stak in g bij B erg oss. O n dertussen g aan z e ook met Arbeidersmacht, de v ak bon d v an de K E N , in de on dern emin g sraad v an v erschillen de f abriek en . De S P in O ss w eet telk en s w eer een n ieuw on derw erp te v in den om men sen aan z ich te bin den . Z o open en z e een eig en socialistisch huisartsen bedrij f en beg in n en z e een j uridisch spreek uur om de bev olk in g v an O ss bij te staan in hun “ strij d” teg en de w erk g ev ers en w on in g corporaties. O ok is de S P er mede v eran tw oordelij k v oor dat er een milieuschan dalen uitbrek en ron d v erschillen de chemische bedrij v en in O ss. Z o blij k t de g ron d ron d w aar v oorheen P hilips ston d dusdan ig v erv uild en eist de S P dat z ij z elf de v eran tw oordelij k heid n emen . Daarn aast w illen z e dat het bedrij f T homassen & Drij v er een oplossin g z oek t v oor de stan k die z ij in de buurt v eroorz ak en . U itein delij k bereik en z e hun doel w an n eer er een metershog e schoorsteen w ordt g ebouw d en er een n av erbran der w ordt g ebouw d die alle schadelij k e stof f en k an v erbran den . E n w an n eer blij k t dat Diosy n th g if tig e stof f en in het riool loost, loopt de S P v oorop om te z org en dat hier w at aan g edaan w ordt. Diosy n th besluit dan de S P g elij k heef t en doen z e er daadw erk elij k w at aan . O ok op an dere g ebieden is de S P in O ss erg z ichtbaar g ew eest. Z o hebben z e w at g edaan aan de v erk eersov erlast, hebben z e g ez org d dat er een g rote speeltuin in O ss k w am en z org en z e v oor de n odig e sport en cultuur. O p dez e man ier, het telk en s w eer iets an ders z oek en om actie v oor te v oeren , luk t het de S P een g rote achterban te k rij g en . E lectoraal doet de S P het in O ss ook erg g oed. Z e doen in 1 9 7 4 v oor het eerst mee aan de g emeen teraadsv erk iez in g en , en z e k omen direct met drie z etels in de raad. M aar z e besluiten het an ders aan te pak k en dan de g ev estig de partij en . Z o stemmen z e n ooit v oor de beg rotin g v an het colleg e en de f ractie schroomt n iet om stellin g te n emen teg en alles w at z ij als asociaal bestempelen . Hiermee laten z e z ien dat z e n iet “ g eï n teg reerd” z ij n in het politiek e w ereldj e, en n og steeds de belan g en v an het v olk behartig en . O p dez e man ier w eten z e het v oor elk aar te schoppen het echte 3 1

R O O D O SS, de g eschiedenis van de SP in O ss_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ lin k se altern atief te w orden , in plaats v an de P v dA die n ooit echt g root is k un n en w orden . De partij g roeit, v an v ier, n aar v ij f , n aar uitein delij k n eg en z etels in 1 9 9 4 . I n 1 9 9 6 k lapt het colleg e v an C DA, C DG , V V D, en het eerste colleg e met S P w ethouders w ordt g ev ormd. S amen met D6 6 , P v dA en V DG w ordt er een beleid g ev oerd dat er z it v oor de men sen . T eg elij k ertij d laten z e ook het bedrij f slev en z ien dat er g oed samen g ew erk t k an w orden met de S P , en ook z org en z e dat O ss een betere uitstralin g k rij g t. Het colleg e is succesv olk , en dat merk t de S P ook bij de v erk iez in g en : in 1 9 9 8 w in t de S P v ij f z etels. Het colleg e w ordt dan ook v oortg ez et, w elisw aar z on der de D6 6 , die n aar eig en z eg g en n iet met é é n z etel in het colleg e w il g aan z itten . M aar dan v alt het colleg e, doordat de P v dA de stek k er eruit trek t. De S P z it w eer tw ee j aar lan g in de oppositie. I n 2 0 0 2 behaalt de partij echter haar g rootste v erk iez in g sov erw in n in g ( v ij f tien z etels) , en k omt de S P w eer in het colleg e tot 2 0 1 0 . M et de toek omst v an de partij in O ss z it het w el g oed. L an delij k is er w eer een en orme sy mpathie v oor de S P , mede door het eurosceptische stan dpun t, en dez e ten den s k an n iet aan O ss v oorbij trek k en . Daarn aast is de S P in O ss n og steeds de g rootste partij , en hebben z e n u de mog elij k heid v an uit de oppositie aan de w eg te timmeren . De hy pothese blij k t dus deels te k loppen . Dat de S P z o succesv ol heef t k un n en w orden , heef t v eel te mak en met de achterg ron d v an de stad. M aar dit is, z o blij k t, n iet het en ig e g ew eest. Z o heef t de af delin g O ss ook een g root deel v an de populariteit te dan k en aan de aan pak w aarmee z e te w erk z ij n g eg aan ; v eel ov erhebben v oor de partij , en telk en s w eer iets an ders aan pak k en . E n w at de toek omst betref t: j a, de v errechtsin g is ook n iet aan O ss v oorbij g etrok k en ( de V V D, de V DG en het C DA hebben n u samen tw in tig z etels in de g emeen teraad) . M aar v oor de S P heef t dit n iet heel v eel g ev olg en , omdat het v erschil tussen S P stemmers en V V D stemmers n ou een maal n og al g root is.

3 2


Aanbevelingen De man ier w aarop de S P in O ss te w erk is g eg aan , z ou dus een v oorbeeld k un n en z ij n v oor an dere beg in n en de ( lin k se) org an isaties die succesv ol w illen z ij n . B eg in k lein en stop er v eel tij d in . Z org dat an deren j e serieus g aan n emen , door z elf j e z aak j es g oed op orde te k rij g en . B in d v eel leden aan j e die ev en een s met v eel passie een hetz elf de doel w illen bereik en . Z org dat j e thema’ s aan de orde stelt die met j e ideeë n samen han g en maar teg elij k ertij d ook v eel v erschillen de men sen aan het hart g aan . Doe er v erv olg en s een schepj e bov en op, door steeds g roter uit te pak k en . De S P deed dit door in het colleg e te stappen . M aar v erg eet on dertussen n iet w aar j e w ortels z itten , en z org dat j e ten alle tij den z ichtbaar blij f t.

Reflectie I k ben tev reden ov er hoe het proces het af g elopen half j aar v erlopen is. I k ben er op tij d al mee beg on n en , door het boek “ Het g eheim v an O ss” te lez en , w at achteraf on misbaar is g ew eest v oor dit w erk stuk . Daarn aast heb ik n iet g eschroomd om op v erschillen de men sen af te stappen met de v raag of z e mij z ouden k un n en helpen . Hierdoor is het w erk stuk n u v errij k t met in terv iew s met J an M arij n issen en J ules I din g , beiden z eer promin en t aan w ez ig g ew eest in de g eschieden is v an de S P in O ss. O ok heef t het f eit dat het een z eer recen te g eschieden is is die z ich af speelde in de directe omg ev in g mij g eholpen . Z o hebben mij n ouders, die al sin ds 1 9 8 0 in O ss w on en , mij bij v oorbeeld k un n en helpen door bepaalde situaties die speelde uit te leg g en . I n eerste in stan tie w ilde ik de g eschieden is v an de g ehele lin k se politiek on derz oek en in O ss, dus ook de P v dA. I k k w am er tij den s het on derz oek doen echter achter dat de S P in haar een tj e al een z eer rij k e g eschieden is heef t. Alleen ov er de S P w as dus al een v olledig w erk stuk te schrij v en . Daarbij z ou het erbij betrek k en v an de P v dA te v eel tij d hebben g ek ost. Achteraf k an ik w el z eg g en dat mij n w erk stuk misschien v olledig er had k un n en z ij n . I k had bij v oorbeeld v eel meer uit k ran ten artik elen k un n en halen , en ik had ook w el meer men sen k un n en in terv iew en . N u heb ik te v eel v ertrouw d op de f eiten in het boek v an K ees S lag er, en te w ein ig v erschillen de k an ten v an de v erhalen belicht.

3 3


Interview met Jan Marijnissen V anaf de jaren z ev entig z ie je dat de S P heel erg stijgt in de peilingen en tot 2 0 0 2 blijf t w innen in O ss. Z ou je k unnen uitleggen w aarom u denk t dat in de periode daarv oor link s helemaal niet z o populair w as? I k den k dat dat heel v eel te mak en heef t met een aan tal f actoren . I n eerste plaats staat de P v dA hier v ooral een partij w as v an bov en de riv ieren . N et als de marechaussee in de j aren 8 0 v an de v orig e eeuw : z e z ij n protestan ts en v an bov en de riv ieren , en dat z ij n tw ee reden en w aarom de O ssen aren z e n iet moeten . K omt n og bij dat z e v aak hog er opg eleid w aren en v ooral de midden f un cties in de bedrij v en v erv ulden . B ij v oorbeeld de f ractiev oorz itter v an de P v dA, die w as de chef - person eelsz ak en bij P hilips hier in O ss. E r w as v oor de oorlog w el een S DAP , het Dorus Hoek splan tsoen herin n ert daar aan . Dat w aren w el lok ale men sen toen , maar die z ij n toen echt door de k erk g eterroriseerd. Die mochten n iet meer in de k erk k omen , bij v oorbeeld. Z elf s de dek en v an de G rote K erk heef t bij de beg raf en is v an Dorus Hoek s toen n og z ij n ex cuses g emaak t v oor het f eit dat z e hem toen z o on rechtv aardig hebben behan deld. M aar dat n a de oorlog de P v dA z o’ n moeite heef t g ehad om echt een serieuz e f actor v an betek en is te w orden … K ij k , w ij ( v an de S P , red. ) w aren v an hier, met een k atholiek e achterg ron d, w e k en den de streek , w e sprak en de taal v an de men sen . Dat w aren allerlei man ieren w aarop w ij v oorspron g hadden op de P v dA, toen . E n de k atholiek e k erk hield toch heel erg de duim op de arbeiders? J a, z o had j e ook priester B loem, die heef t destij ds een k erk aan g eboden g ek reg en , de Heilig e Hart k erk , door de bedrij v en . W aarom? O mdat hij z ich ook v oordeed als “ v ak bon dsman ” , als g eestelij k leider v an de k atholiek e v ak bon d. M aar die v ak bon d en hij w erden alleen door de bedrij v en g esteun d om die arbeiders k oest te houden . Z o z at dat toen hier in elk aar, z o probeerden z e de ( lin k se, red. ) v ak bon den en de S DAP z o v eel mog elij k te w in d uit de z eilen te n emen . De S P begon dus in de jaren 7 0 , w as het noodz ak elijk dat het in die tijd gebeurde? W e hebben g ez ien dat de j aren 6 0 in W est- E uropa een hoop k en terin g en tew eeg brachten , maar dit is min of meer aan O ss v oorbij g eg aan . O ss w as g ew oon een achterlij k g ebied, een uithoek , een on beduiden d in dustrie stadj e. T erw ij l er in de g rote steden bij v oorbeeld studen ten protesten z ij n , blij f t O ss de v erhoudin g en v an de j aren 5 0 han dhav en . Dit is v an af de j aren 7 0 totaal v eran derd, toen is het een soort in haalslag g ew orden die eig en lij k v eel meer impact had. Het is te v erg elij k en met een tak aan een boom: hoe harder j e hem terug trek t, hoe harder hij terug schiet. Z o w as het met de achterstan d die hier aan v an k elij k beston d ook . Dus ik den k z ek er dat het een samen k omst v an een aan tal omstan dig heden v an O ss z ij n g ew eest: de g eschieden is v an O ss, de recen te en actuele on tw ik k elin g en , ook het un iek e f eit v an die g roep men sen die hier destij ds de S P v ormden , dat dat alles tez amen het g eheim v an O ss behelst. Had het ergens anders ook gek und? E r z ij n v erschillen de steden in N ederlan d w aar w e de g rootste z ij n . Heerlen bij v oorbeeld. M aar de sterk e basis in O ss, die w as toch v rij un iek . Je z iet dat de S P in het begin een nogal radicaal link se k oers v aart; marx istisch, maoï stisch. Maar je z iet dat hier in de jaren 8 0 v erandering in k omt, de partij k rijgt een meer sociaaldemocratisch imago. W at is hier de oorz aak v an? N ou, het is eig en lij k al ein d j aren z ev en tig v eran derd. Heel in teressan t hierbij w as de discussie ov er An g ola. An g ola w as toen n og een k olon ie v an P ortug al, en j e had daar tw ee v erz etsbew eg in g en . De U N I T A en M P L A. De

3 4

R O O D O SS, de g eschiedenis van de SP in O ss_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ M P L A w erd door R uslan d g esteun d, en dus w erd de U N I T A door C hin a g esteun d. M aar de U N I T A w as een erg f oute club, die deden z ich v oor als een v erz etsbew eg in g teg en P ortug al, maar w erk te samen in het g en iep met het apartheidsreg ime in Z uid Af rik a. E n C hin a had toen g esteld dat alle g roeperin g en die z ich bev rien d beschouw den met C hin a, dan U N I T A ook moesten steun en . E r w as toen al n iet v eel samen w erk in g met C hin a, maar als die er al w as, dan is die n u ten ein de, hebben w ij toen g ez eg d. W ij w aren ov erig en s n ooit maoï sten , w ij hadden slechts bew on derin g w at hij daar v oor elk aar had g ebracht. I n die periode hebben w e ook het P rimaat v an de T heorie v erv an g en door het P rimaat v an de P rak tij k . Het w as tot dan toe v eel lullen en w ein ig doen , omdat v eel studen ten lid w aren v an de S P . T oen hebben w e g ez eg d, alles g oed en w el, maar w e g aan opz oek n aar “ best practices” en die g aan w e dan v erder uitbouw en . Dit w as in de af delin g in O ss echter al het g ev al, en w e w aren dus de tij d al v er v ooruit. Wat denkt u dat de meest succesvolle actie hier in Oss is geweest? De diosynth affaire? E erst z ij n w e de buurten in g eg aan , en w e z ij n on g ev eer teg elij k ertij d ook in de bedrij v en beg on n en . I n 7 3 , en dat is echt een doorbraak g ew eest, w as er de B erg oss stak in g , en dat hield n ieman d v oor mog elij k . W ij w aren n et z ou oud als j ij n u ben t ( z ev en tien j aar, red. ) . Dat w as echt een un iek e tij d. I edereen beschouw de on s toen als een on beduiden d clubj e, maar on dertussen hadden w ij een heel n etw erk opg ebouw d in de f abriek en . W e w isten precies w at er aan de han d w as en w aar de men sen on tev reden ov er w aren . T oen k w amen er ook stuk k en in de k ran t ov er on s. “ W ie z ij n dat dan , w at doen z e dan ? ” , en toen w erd het ook v eel breder bek en d w at de S P allemaal w ilde doen . E n daarn a hebben w e steeds n ieuw e on derw erpen aan g epak t, w aardoor w e ook steeds n ieuw e men sen aan on s bon den . J e k un t het z o g ek n iet beden k en , of w e hebben het aan g epak t. E n op een g eg ev en momen t g in g en w e z elf s een speeltuin oprichten . W eer an dere men sen die dachten : “ O , dat is toch w el een sy mpathiek g roepj e men sen ” . E n als er een actie uit moet sprin g en , is dat de stak in g bij B erg oss, dat w as echt de spron g n aar een serieuz e f actor. Jullie hebben er heel serieus naartoe gewerkt, maar als je er zo op terug kijkt, denk je dan niet dat er dingen zijn die je anders had gedaan? N ou, eig en lij k , n iet. J a, in de beg in tij d, z ek er in die debatten , toen g in g het v an “ v an dik plan k en ” . M aar dat w as een n oodz ak elij k e f ase w aar w ij doorheen moesten , dat w aren n u op terug , en dan den k j e: “ J a, dat hadden w e w el beter k un n en doen . ” M aar j a, w e w n ee, ik z ou het n iet echt an ders doen . Dan moet j e w el on thouden dat ik maar tot 1 9 9 3 betrok k en ben g ew eest bij de politiek in O ss. B ov en dien heef t het n iet z ov eel z in om op z o’ n man ier terug te k ij k en .

hout z aag t men w ij toen . E n daar k ij k j e isten n iet beter. Dus echt rechtstreek s

Iedereen van de afdeling Oss geeft alles voor de SP in de begin jaren. Was dit noodzakelijk? N ou, dat g in g allemaal n iet heel erg bew ust. Het w as v oor on s destij ds g een opg av e, een uit de han d g elopen hobby . W as dat n oodz ak elij k ? J a, dat den k ik w el. K ees S lag er k omt ook tot die con clusie. W e hadden in die tij d dan ook een g ig an tisch poten tieel aan tij d. E r w aren men sen bij betrok k en die av on d aan av on d op pad w aren . W e w isten hierdoor echt alles v an de stad, en hier w erd dan ook echt iets mee g edaan . E n z o w erden successen g eboek t. Waarom heeft het zo lang geduurt voordat de SP in het college kwam? E r w erd mij in de lif t v an de colleg ebesprek in g en v an – ik v ermoed in – 1 9 8 2 of ’ 8 6 , door N ol Auw en s v an het C DA al aan g eboden of ik w ethouder w ilde w orden . M aar het k w am er eig en lij k op n eer dat het meer een g un st w as, z oals eerder de P v dA al w as in g ek apseld door z e een w ethouder te g un n en , terw ij l de K V P toen w el de meerderheid had. M aar w ij hadden toen al het g ev oel dat w e alleen v an uit k racht in het colleg e g aan z itten , er

3 5

R O O D O SS, de g eschiedenis van de SP in O ss_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ g aat echt w at v eran deren als w ij w ethouders g aan lev eren . E n daar w as toch echt die z etels v oor n odig die w ij in 1 9 9 4 haalden . Het eerste college w aar jullie aan meededen heef t jullie z eker geen w indeieren gelegd w at z etels betref t, w ant in ’98 halen jullie er vijf tien. K unt u dat uitleggen? Dat w as heel g oed te v erk laren . Heel lan g v erw achtten men sen al dat w ij het colleg e k w amen , toen w ij maar blev en w in n en , maar telk en s g ebeurde dit n iet. W ij laadde daardoor de v erden k in g op on s dat w ij het n iet w ilde, w at deels k lopte omdat w e ook echt het beleid aan w ilde passen . E n daartoe z ag en w ij on z e k an s schoon in ’ 9 6 . O p een g eg ev en momen t traden w e dan ook daadw erk elij k toe tot het colleg e, en al die v erhalen dat de S P g een v eran tw oordelij k heid z ou w illen n emen , n iet in het colleg e z ou w illen , die blek en in een s n iet w aar. E r k w am in een s heen n ieuw reserv oir aan poten tië le k iez ers bij die z eiden : “ O h, k ij k , z o, op die man ier, n ou g a ik z e stemmen . ” De P v dA heef t in 2 0 0 0 trouw en s het colleg e opg eblaz en , en dat is te v erk laren door tw ee din g en : de P v dA w as erg on g eluk k ig dat w ij alle credits k reg en v oor het colleg e. E n n aar mij n idee, een toen bestaan d v ermoede, z ag de P v dA lan delij k destij ds een bedreig in g in de S P , en z ek er meer n aarmate w ij meer bestuursv eran tw oordelij k heid k reg en . Dan z ie j e ook dat en in S chij n del, en in U den , en in O ss in een s door de P v dA de stek k er eruit w ordt g etrok k en en met an deren v erder g aat, tussen tij ds. E n n erg en s hebben z e echt opg ehelderd w aarom, het w as een k ran k z in n ig v erhaal w aar die w ethouder mee k w am in O ss. N a 20 0 2 nemen de z etelaantallen w eer af in O ss. Is het dak bereikt? Dat is n atuurlij k het lullig e als j e alsmaar w in t, dan k omt daar op een g eg ev en momen t dat het moeilij k w ordt om dat v ast te houden . O ok lan delij k is dit het g ev al. M aar met E mile R oemer is dit allemaal w eer bij g etrok k en . Z o sprak ik M aurice de Hon d v orig e w eek , en ik v roeg w at het poten tieel is, hoev eel men sen hebben n ou de S P op tw ee staan . E n hij dat w e dan toch v er ov er de dertig z etels k omen . W e n emen ook v aak z etels w eg bij de P v dA. Z o ook in 2 0 0 6 , toen k w amen w e allebei de oppositie ( lan delij k , red. ) . E n de S P w as het w are g ez icht v an de oppositie, B os w as toch een beetj e on duidelij k , z oals dat n u ook met C ohen een beetj e het z elf de v erhaal is. E n w at O ss betref t: de S P heef t heel lan g in het colleg e g ez eten , een heel lan g e episode. I k den k dat er sprak e w as v an en ig e matheid bij de af delin g . Het v alt ook n iet mee als j e w ethouders hebt, en dus de in strumen ten om de din g en z elf te v eran deren . Dus de af delin g heef t erg g ew orsteld met w at hun rol hier n og w as. Dit is en ig sz in s ten k oste g eg aan v an de z ichtbaarheid. E n n aarmate de j aren v orderden beg on er ook w el k ritiek te k omen v an uit de men sen , omdat er toch altij d w el iets w as om ov er de z euren . E n de in v loed v an de S P is dan ook w el heel erg g root g ew eest de af g elopen tien , v ij f tien j aar. E n dat daar dan een k eer een correctie op k omt, dat is haast on v ermij delij k . Dat hebben w e n u den k ik achter on s, en k an er v an uit de oppositie f lin k aan de w eg g etimmerd w orden . Maar nationaal is er geen mogelijkheid tot een links kabinet, je z iet dat het neoliberalisme en het populisme hoogtijdagen vieren. Hoe z iet u de toekomst van O ss als een linkse stad? W e z ij n n og steeds de g rootste partij , en de partij met de meeste aan han g in de stad. I k den k dat w e meer leden hebben dan alle partij en bij elk aar. Dus ook span k racht en z o, dat is allemaal v eel sterk er dan bij an dere partij en . E n in de g emeen teraad z ij n w e de en ig e echte oppositie partij , v eruit de g rootste oppositie partij ook . D6 6 is totaal on z ichtbaar, en G roen L in k s, dat hobbelt w at in de marg e, dat stelt allemaal n iets v oor. Het moet v an de S P k omen in de g emeen teraad, en ik v erw acht dat z e de k omen de v ier j aar v an uit de oppositie hard aan de w eg g aan timmeren . De v olg en de v erk iez in g en g aan z e sow ieso w in n en , dat lij k t mij v oor de han d lig g en d. V ooral ook omdat w e het lan delij k z o g oed doen . Het v erlies v an de raadsf ractie w as dan ook op het momen t

3 6

R O O D O S S , de g eschiedenis v an de S P in O ss_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _

dat w e het laag st ston den in de peilin g en . M aar n u is de lan delij k e sy mpathie w eer en orm toeg en omen , dus ook hier in de stad, dat k an n iet an ders.

Hoe z ou u het beleid van de SP beschrijven? De v oorz ien in g en w aren erg belan g rij k in on s beleid: w e hebben de G roen e E n g el g ered, de bibliotheek , de L iev ek amp ( de schouw burg red. ) . Dan de allure, O ss had toch w el een beetj e dorpse uitstralin g , en er is door I din g v ooral g eprobeerd plan olog isch O ss op te bouw en , echt letterlij k op te bouw en . E r z ij n een tal v an plek k en te v in den w aar j e k an z ien : “ V errek , hier w ordt er mooi g ebouw d” , “ een g roen e stad” , en z ov oort. Derde pun t is het sociaal beleid. Z org v oor de men sen die het allemaal n iet aan k omt w aaien en die teg en slag on derv in den , om die bij te staan en te steun en . G ehan dicapten beleid, al dat soort din g en . De v ierde is: de w ij k en in . Als w ethouder, als j e v an plan ben t iets te v eran deren in een w ij k , bren g de men sen bij een , n eem j e ambten aren mee en leg uit w at j e v an plan ben t en v raag aan de buurt: “ W at v in den j ullie er v an ? ” . Dit is meer een k w estie v an stij l, ov erig en s. V eel toeg an k elij k er dan in O ss g ebruik elij k w as. V erg eet n iet, de K V P en daarn a het C DA hadden in O ss tot 1 9 7 4 altij d de meerderheid, en dez e colleg es hadden een en orm arrog an te cultuur on tw ik k eld w aar de men sen n iet aan bod k w amen en ook in houdelij k g en eg eerd w erden . De v olk sw ij k en z ag en er heel slecht uit, dat k un j e j e n u n iet meer v oorstellen . Het en ig e w at telde, w as “ de pij pen moeten lopen ” .

Af g enomen op 6 ok tober 2 0 1 1 , door F ons Meijer

3 7


Interview met Jules Iding K unt u uitleggen w aarom het z o lang geduurd heef t voordat de SP toetrad tot het college? Z e w ilden on s er n iet bij . E r w aren w el momen ten dat als w e on s rustig z ouden houden , w e een w ethouder mochten lev eren . M aar daar w as het on s n iet om te doen , w ij w ilden de w ereld v eran deren . Dus w e hebben g ew oon het momen t af g ew acht tot het w el k on . E n dat momen t w as er in 1 9 9 6 , toen w as er g edon der ron d te beg rotin g , toen w as er v erdeeldheid, en toen k reg en w ij de k an s om in het colleg e te k omen . T ot die tij d, z eiden v eel men sen : “ Die S P , die w il n iet in het colleg e, w at z w ak . ” Z e probeerden on s z w art te mak en , terw ij l z e on s er g ew oon n iet bij w ilden hebben . Als het ev en z on der de S P k an , dan doen w e dat, z o dachten z e. M aar het v iel allemaal mee. De bew on ers v an O ss v on den het v erf rissen d, en de on dern emers dachten ook v an : “ Hé , daar k un j e g ew oon mee praten ” . W at w ij g eleerd hebben : als j e een g rote mon d hebt, moet j e ook een altern atief hebben . E n daar hebben w ij on tz etten d v eel en erg ie in g estopt. De PvdA heef t altijd een soort van aversie gehad tegen de SP. W aarom w ilden z e in ’96 w el die gok w agen? E r w as in derdaad w el een soort v an con trov erse tussen de P v dA en de S P . De P v dA ston d altij d v er v an het v olk af , terw ij l w ij hier in de w ij k z ij n opg eg roeid, en die stem brachten w ij ook w el n aar v ormen . Daarn aast w ilde w ij ook echt w at v eran deren . J e z ag w el dat de P v dA z ich altij d aan paste, het C DA w as altij d oppermachtig . T ot en met 1 9 7 0 hadden z e ( toen de K V P , red. ) z elf s een absolute meerderheid, en k on den z e z elf beslissen w at z e w ilde. E n de S P w ilde daar n iet aan meedoen . W as het een soort jaloez ie, omdat het jullie w el lukte om groot te w orden? N ou, z e hebben n ooit de ban d g ehad met de men sen z oals w ij die hadden , en daar z at toch w el het g rote v erschil. V oor die men sen w as het heel con creet w at w ij deden . De meeste politiek e partij en staan w el v er v an de men sen af , het speelt z ich af in de raadsz aal, en w ij z eg g en : “ Het speelt z ich af op straat, daar hoor j e w at er te doen is. ” . Dan volgt de nacht van de VDG, en komt het eerste SP college aan de macht. W elke lijken in de kast w ilden jullie direct opruimen? N ou, w aar het on s op g in g w as dat het sociale beleid heel g oed z ou w orden en dat er ex tra aan dacht z ou k omen v oor de w ij k en . E n ook op an dere g ebieden hebben w e heel w at v eran derd, bij v oorbeeld op het g ebied v an mon umen ten en cultuur; de G roen e E n g el is er g ek omen doordat w ij de hele tij d achter dat in itiatief belev en staan . E n ik z elf , als w ethouder v an stadson tw ik k elin g , heb ik me bez ig g ehouden v an de on tw ik k elin g v an O ss en de k w aliteit v an w at er g ebouw d is. Dat is iets w at n iet meteen w aarg en omen w ordt, iets v an de lan g e termij n , maar w el heel belan g rij k . E n hou uitte z ich dit in concreet beleid? E r moet g ew oon g ebouw d w orden n aar w aar behoef te aan is, dat moet iedere w ethouder stadson tw ik k elin g . M aar w at w el belan g rij k is, is dat er aan g etrok k en w ordt, en dat j e z org t dat er ook g ebouw d w ordt v oor de men sen met de lag ere in k omen s. W ij deden alles op een heel z ak elij k e man ier. Z o lieten w e aan de aan n emers v an de bouw bedrij v en duidelij k z ien dat w e v an hen n iets n odig hadden . W e w aren duidelij k n aar die men sen : er moet g ebouw d w orden en w e moeten op de z ak elij k e man ier g een g edon der k rij g en . W e g aan n iet v an alles belov en en w e trek k en n ieman d v oor. I k k om w el met plan n en , en dan k omen w e er w el uit. E n uitein delij k w aardeerden z ij dat v eel meer dan

3 8


w at z e in het v erleden meemaak ten ; allemaal belof tes die n iet w aar g emaak t k on den w orden . M aar w ij w ilden uitv oeren w at w e z eiden , en ook betrouw baar z ij n . Was het moeilijk om de switch te maken van oppositie naar coalitie? S ommig e men sen dachten dat O ss v an de aardbodem z ou v erdw ij n en . “ Dat k on toch n iet, die men sen die ov eral teg en aan schopten n u in een s in het colleg e. Die k un n en helemaal n iet besturen ! ” M aar het belan g rij k ste is w el te sn appen dat j e an dere men sen n odig hebt. E n de econ omie z al z ich toch moeten on tw ik k elen , dus j e k un t g een blok k ade opg ooien . J e moet met w ederz ij ds respect samen w erk en , en de an der moet sn appen w aar j ij v oor staat en j ij sn apt w aar z ij v oor staan . J ullie w illen bouw en , prima, maar w ij w illen dat ty pe w on in g en , et cetera. E n om z o samen te k un n en w erk en , moet j e w el sn appen w at dat is, bouw en . Dat j e taal spreek t v an de bouw ers, en dat j e n iet een beetj e uit j e n ek z it te lullen . N eem z e serieus, maar laat w el w eten dat j e n iet v an praatj es g edien d ben t. Had je het gevoel dat je een stapje terug moest doen? J a, w an t als j e in het colleg e k omt, moet j e compromissen sluiten . Die an dere partij en w illen ook w at. Het meest duidelij k in het colleg e v in d ik de V DG , heel erg v oor de dorpen . Daarop hebben w ij w el compromissen g edaan , die dorpen hebben altij d meer g ek reg en dan dat z e ev en redig z ouden v erdien en . Het span n en dste is het w el altij d ron d de beg rotin g . Dan w il iedere partij scoren op de plek w aar z ij de w ethouder lev eren . De meeste discussie hebben w e g ehad ron d het sociaal beleid, daar moesten w e altij d v oor k n ok k en om dat ov erein d te houden . Dat is z o eig en aan de partij , v an daag ook n og . Daarom z ij n w e n u ook n iet in het colleg e g ek omen . Z e z ij n z o g ig a aan het bez uin ig en op sociaal beleid en dat v in den w ij n iet v eran tw oord. E n daarom g aan w e n u in de oppositie. M aar op g emeen telij k n iv eau g aat het v ooral om j e stij l v an besturen . S ta j e dicht bij de men sen ? Als j e een plan hebt, dan moet j e daar samen met de men sen uit z ien te k omen , v eel commun iceren . J a, w e hadden ook k un n en z eg g en : “ W e leg g en w at sten en n eer en z org en v oor de riolen . Da’ s toch politiek ? ” M aar het politiek e z it ‘ m er in dat j e z org t dat de men sen het n aar hun z in hebben . E n daar hebben w ij w eer v eel erv arin g in , en z o doen w e het n og steeds. Dat is ook belan g rij k v oor de S P , om de ban d met de men sen v ast te houden . Al heb j e als bestuurder daar w el v eel min der tij d v oor, de w ij k en in g aan . De college besprekingen in 1998 liepen niet zo lekker, hoe merkte je dat? Z e dachten w aarschij n lij k : z ij z ij n g root en w ij z ij n k lein . E n dan g a j e ov ermatig actief opstellen om meer bin n en te halen dan j e misschien meer recht op hebt. Het w as door die v erk iez in g suitslag echt en orm trek k en en duw en . Z e v on den het en orm v erv elen d, w an t z ij hadden in het v orig e colleg e ook hun best g edaan . De S P w on z ov eel tij den s de v erk iez in g en , omdat w ij in het v orig e colleg e de g rootste v eran tw oordelij k heid hadden . M aar dit k an ook omg ek eerd w erk en , bij de z iek en huisk w estie bij v oorbeeld. T oen w erd het de S P aan g erek en d. Het tweede college, verschilde dat ergens van het eerste, afgezien van de samenstelling? N ee, n iet heel erg . Dez elf de pun ten , sociaal beleid bij v oorbeeld, w aren belan g rij k . Waarom stapte Tuerlings in 2000 uit het college? Hij z at n iet lek k er in z ij n v el, en daarbij k on hij n iet g oed met de burg emeester en partij g en oot ov erw eg . M aar het w as w el laf om het af te schuiv en op het f in an cieel beleid. Het g ebeurde precies tij den s de beg rotin g son derhan delin g en . Die z ij n altij d span n en d, w an t j e moet w el met een g oede, sluiten de beg rotin g k omen .

3 9

R O O D O S S , de g eschiedenis v an de S P in O ss_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ M aar het besluit z at er aan te k omen , en toen stapte hij eruit. W e hebben het v olk v an O ss w el v an het idee af proberen te k rij g en dat het aan on s f in an cieel beleid lag , dit door bij v oorbeeld k ran ten uit te delen . Daarn aast k on hij n iet uit g oed uit de v oeten in dit colleg e, en w as de P v dA te on z ichtbaar. E r w ordt ook w eleen s iets g ez eg d ov er een theorie dat de P v dA de S P een hak w ilde z etten . M aar dat blij f t g issen . Hoe voelde jullie je toen er een college kwam zonder de SP in 2000? Dat sloeg n atuurlij k n erg en s op, maar w e hadden al sn el door dat toen het k lapte er een colleg e z ou k omen z on der on s. Dus w e dachten : de oppositie in , k eihard k n ok k en ! Wat vond u van het college na 2000, zonder de SP? Dat w as z o’ n dramatisch slecht colleg e, daarom w erden w ij ook z o beloon d tij den s de v erk iez in g en . J e moet g ew oon men sen hebben die w ethouder k un n en z ij n . J e k un t w el een pak aan doen en een stropdas omdoen , maar j e moet toch w el een soort boeg beeld z ij n en dat k on den de meesten n iet. Dat w as steeds g edon der, en dat w erk te n iet. Het v erk open v an de k abel, toen , is ook een slecht idee g ew eest. W ij hadden z elf , dat k un j e n iet redden . M aar dat hadden w e te w ein ig on derz ocht. Achteraf z ij n w e tot de con clusie g ek omen dat het v eel on v oordelig er is. I n O ss betaalden w e bij v oorbeeld 2 milj oen te v eel, toen de k abel bij het n ieuw e bedrij f k w am. Z o betaalden z e in B erg hem, die de k abel n iet had v erk ocht, per persoon per maan d 6 euro min der. M aar de V DG w ilde het z o, die g in g g ew oon met de tren d mee. Kunt u mij de ziekenhuiskwestie eens uitleggen? I n 2 0 0 3 w erd er lan delij k en prov in ciaal g eprobeerd, door de C DA en de V V D, om het z iek en huis in O ss n aar U den te k rij g en . M in ister Hoog erv orst ( V V D) heef t daar n og een rol in g espeeld. Het k abin et, in z ek ere mate ook de prov in cie, en de g ev estig de orde, de specialisten , w ilden dat het z iek en huis in de buurt v an V eg hel z ou blij v en , omdat het z iek en huis daar beter f un ction eerde. E n dan w as U den k en n elij k de beste locatie. M aar w ij w aren als S P w el v oor behoud v an het z iek en huis. M aar g oed, daar hebben w ij heel lan g actie teg en g ev oerd. Het moeilij k e w as w el dat Hen k v an G erv en als w ethouder v an v olk sg ez on dheid met het z iek en huisbestuur in con tact w as, maar teg elij k ertij d ook actie v oerde. Dat w erk te n iet echt, en daarom g in g en w e k ij k en of er een an dere locatie w as, en toen k w amen w e op het V orsten g raf don k . U itein delij k , met terug w erk en de k racht, is al in 2 0 0 3 besloten : het g aat n aar U den toe. E n eig en lij k is er n ooit een eerlij k e k an s g ew eest v oor on s om een altern atiev e locatie te on derz oek en . R uub, de g edeputeerde v an ruimtelij k e orden in g , heb ik toen mij n plan n en g epresen teerd. M aar, z o z ei hij , z ou hij het altij d f out doen . W an t of hij n ou v oor U den of v oor O ss z ou k iez en , k ritiek z ou hij toch w el k rij g en . M aar het pun t is eig en lij k g ew eest, dat de S P het g edaan z ou hebben . W e z ouden v eel te hard actie hebben g ev oerd en het z iek en huisbestuur teg en het z ere been hebben aan g etrapt. E n dat is w el blij v en han g en , en daar hebben w ij w el een f lin k e k lap v oor g ehad. Af g enomen op 1 4 nov ember 2 0 1 1 , door F ons M eijer

4 0


Literaire lijst G ebruikte boeken: Slager, J. (2001). Het G eheim v an O ss. E en g eschiedenis v an de S P . Amsterdam: Uitgeverij Atlas Buijks, H. Neomagus, J. Spanjaard, P. (1998) O ss een stad. Plaats en uitgeverij onbekend Nagel, W. H. (1949). De criminaliteit v an O ss. Den Haag, uitgeverij onbekend G ebruikte kranten: Verkiezingsuitslagen, Brabants Dagblad, 22 maart 1990/ 27 maart 1986/ 1 juni 1978 (overige verkiezingsuitslagen zijn afkomstig uit de bovenstaande boeken, en dan de volgende website) Sites http://nl.wikipedia.org/wiki/Oss_%28gemeente%29, Wikipedia, de vrije encyclopedie, laatste wijziging 26 september 2011. http://nl.wikipedia.org/wiki/Desso, Wikipedia, de vrije encyclopedie, laatste wijziging 8 januari 2011 http://www.historici.nl/Onderzoek/Projecten/BWN/lemmata/bwn4/jurgens, F.M.J. van der Ven, laatste wijziging 20 mei 2008 Televisie uitzendingen Pauw & Witteman, VARA, Nederland 1, 4 november 2011 Ook gebruikt: Interview met Jan Marijnissen, afgenomen op 6 oktober 2011, door Fons Meijer. Interview met Jules Iding, afgenomen op 14 november 2011, door Fons Meijer Foto’ s Hoofdstuk 1 – Figuur 1: http://lilianmarijnissen.sp.nl/weblog/category/oss/page/38 Hoofdstuk 2 – Figuur 2: http://www.stadsarchiefoss.nl/Default.aspx?so=dc&id=94 Hoofdstuk 3 – Figuur 4: http://oss.sp.nl/afdeling/historie/1998_2002.shtml Hoofdstuk 4 – Figuur 5: http://weblogs.nrc.nl/discussie/2008/06/17/wie-moet-marijnissenopvolgen/

41


LOGBOEK van:

PROFIELWERKSTUK

Fons Meijer

07-062011

Tijd Plaats Verrichte Door wie SLU werkzaamheden 60 TBL Eerste bijeenkomst; Fons min inlichtingen over het profielwerkstuk 60 TBL Bijeenkomst profielwerkstuk; Fons min deelnemers geschiedenis

27-062011

30 min

Thuis

Eerste hoofden deelvragen geformuleerd; naar begeleider gemaild

04-072011

180 min

TBL

Op school gewerkt aan hoofd- Fons en deelvragen & plan van aanpak. Gesprek gehad met begeleider.

05-072011

30 min

TBL

Mail geschreven naar Jan Marijnissen, verzoek tot interview

05-072011

240 min

TBL

Op school gewerkt aan hoofd- Fons en deelvragen & plan van aanpak.

05-072011

30 min

Thuis

Motivatie en inleiding geschreven

08-072011

60 min

Thuis

Onderwerp, plan van aanpak, Fons tijdplan en motivatie aangepast

22-07 857 t/m 01- min 09-

Thuis

“Het geheim van Oss” door Jan Slager lezen en samengevat

Datum 10-052011

Opmerkingen

Eerste ideeën voor het onderwerp voorgesteld; aangenomen

Fons

Fons

Bevestigd, nog geen afspraak

Fons

Fons

42

Nog niet uit, voor volgend weekend wil ik het uit hebben

Afspraken

ROOD OSS, de geschiedenis van de SP in Oss______________________________________________ 2011 30-082011 06-092011 13-092011 06-09 t/m 12092011 20-092011

30 min 30 min 30 min 199 min

School

Begeleidingsuur

Fons

School

Begeleidingsuur

Fons

School

Begeleidingsuur

Fons

Thuis / op school

“Het geheim van Oss” door Jan Slager lezen en samengevat

Fons

53 min

Op school

“Het geheim van Oss” gelezen Fons en samengevat

20-092011 28-092011 28-092011 28-092011 04-102011

30 Archief Naar het archief geweest min 5 min Thuis Mail contact met Jan Marijnissen 30 Thuis Verkiezingsuitslagen min opgezocht, 3 min Thuis Mail gestuurd naar PvdA Oss, gevraagd om interview 50min Archief In het Brabants Dagblad naar /school verkiezingsuitslagen gezocht en in exel bestand gezet

04-10

10 min

04-102011 04-102011 04-102011 05-102011 06-102011

30 min 90 min 15 min 120 min 60 min

06-102011 06-10-

40 min 180

Fons Fons Fons Fons Fons

Biblioth Boeken gehaald (Oss een eek st ad, en Oss van vo o r 1 9 3 0 t o t na 1 9 8 0 ) School Begeleidingsuur

Fons

Thuis

Hoofdstuk 4 schrijven

Fons

Thuis

Interview vragen Jan Marijnissen opstellen Hoofdstuk 4 schrijven

Fons

Thuis

Fons

Fons

Bij Jan Interview Jan Marijnissen Marijni ssen thuis Thuis Interview uiteenzetten

Fons

Thuis

Fons


Zo goed als uit

Fons

43

Donderdagmiddag, 6 oktober 2011 Gevonden vanaf 1994 Geen specifiek persoon Vanaf 1974, dit is voor mijn onderzoek wel genoeg

ROOD OSS, de geschiedenis van de SP in Oss______________________________________________ 2011 07-102011 07-102011 11-102011 25-102011 25-102011

min 30 min 120 min 20 min 70 min 5 min

26-102011

5 min Thuis

26-102011 28-102011 02-112011 03-112011 06-112011 06-112011 06-112011 08-112011 09-112011 09-112011 09-112011 12-112011 12-112011 13-112011 13-11-

240 min 180 min 40 min 5 min

Mediat Hoofdstuk 5 schrijven, en de heek literaire lijst op orde brengen Thuis Hoofdstuk 4 schrijven School Thuis Thuis

Fons

Gesprek n.a.v. Fons beoordelingsmoment 2 Aanpassen hoofdstuk 7 n.a.v. Fons commentaar begeleider Mail gestuurd naar Jan Fons Marijnissen

Thuis

Bericht geplaatst op BHIC; gevraagd om informatie over Osse colleges Hoofdstuk 1 schrijven

Fons

Thuis


Fons

School

Begeleidingsuur

Fons

Mediat Mail gestuurd naar Jules heek Iding, gevraagd om interview Thuis Hoofdstuk 1 aangepast

30 min 25 Thuis min 100 Thuis min 2 min Thuis

Gevraagd hoe het terroriseren van de SDAP zich uitte

Fons

Fons

Eerste versie is af

Nog geen reactie

Fons

Hoofdstuk 4 aangepast

Fons


Fons

Ingesproken op de voicemail van Jules Iding Begeleidingsuur

Fons Fons

Hoofdstuk 2 bijwerken

Fons Fons

Thuis

Afspraak met Jules Iding gemaakt Hoofdstuk 1 en 4 aangepast

Fons

Thuis


Fons

Thuis


Fons

Thuis


Fons

50 School min 30 Thuis min 2 min Thuis 40 min 120 min 80 min 120

Fons

44

Maandagmiddag de 14e, om 4 uur

Af, na interview met Iding komt er meer

ROOD OSS, de geschiedenis van de SP in Oss______________________________________________ 2011 13-112011 29-112011 11-122011 11-122011 11-122011 11-122011 13-122011 13-122011 14-122011

min 50 min 50 min 53 min 30 min 120 min 40 min 100 min 35 min 60 min

Thuis School Thuis Thuis Thuis

Voorwoord, inhoudsopgave schrijven Begeleidingsuur Werkstuk verbeterd aan de hand van nagekeken werk Foto’s toegevoegd

Fons Fons Fons Fons

Thuis

Interview Jan Marijnissen uitgetypt Conclusie geschreven

Thuis

Interview Jules Iding uitgetypt Fons

Thuis

Hoofdstuk 2 en de conclusie afgeschreven Werkstuk afronden

Thuis

Fons Fons

Fons Fons

45

Nog niet af

De geschiedenis van de SP in Oss

Recommend Documents