Geschiedenis van het Landschap Van Patenier tot Constable
Waardering • Tot aan de Romantiek wordt het landschap niet als volwaardig gezien • In Italië ontstond een rangorde in de kunsten die tot de 19e eeuw door de academies werd vastgehouden
Hiërarchie in de schilderkunst 1. Historiestukken
Benjamin West, De Dood van Generaal Wolfe (1770)
Hiërarchie in de schilderkunst 1. Historiestukken 2. Portretten
Alexander Roslin Anne Vallayer-Coster 1783 oil on canvas 72 × 59 cm Salon, Palais du Louvre,
Hiërarchie in de schilderkunst 1. Historiestukken 2. Portretten 3. Genre stukken
Nicolaas Maes De slapende keukenmeid NG in Londen en Dankgebed, Rijksmuseum
Hiërarchie in de schilderkunst 1. 2. 3. 4.
Historiestukken Portretten Genre stukken Landschap (Volgens Samuel van Hoogstraten waren landschapschilders de infantristen in het Leger der Kunst)
Hiërarchie in de schilderkunst 1. 2. 3. 4.
Historiestukken Portretten Genre stukken Landschap (Volgens Samuel van Hoogstraten waren landschapschilders de infanteristen in het Leger der Kunst) 5. Dierschilderingen
Racepaard Whistlejacket, door George Stubbs. Levensgroot
1762 National Gallery Londen
Hiërarchie in de schilderkunst 1. 2. 3. 4.
Historiestukken Portretten Genre stukken Landschap (Volgens Samuel van Hoogstraten waren landschapschilders de infanteristen in het Leger der Kunst) 5. Dierschilderingen 6. Stillevens
Anne Vallayer-Coster (1744–1818) Attributen voor het maken van muziek 1770
Anne VallayerCoster 1787
In de Chinese traditie staat juist het landschap als hoogste aangeschreven
Dong Qichang, Landschap 1597 China.
Beuverie à l'ombre des pins Tang Di (1296-1364). Rouleau mural, encre et couleurs sur soie daté 1334 141,1x97,1 cm . Musée de Shanghai.
De Lugou Brug (Marco Polo Bridge), constructed from 1189 to 1192,
Noordelijke traditie komt deels voor uit de boekverluchtigingskunst. Gebroeders Van Limburg. Getijdenboke van de Hertog du Berry
Jan van Eyck ???? Turijn Milaan getijdenboek Fantasielandschap
Bas-de-page of the Baptism of Christ, Hand G, Turin. Milan Filio 93v, Inv 47.
Italiaanse Traditie • Florence; niet de wereld van het realistische landschap. (invloed van o.a. het neoplatonisme)
Sandro Botticelli Het oordeel van Paris 1485 Galleria Palazzo Cini, Venetië
Michelangelo verwerpt de Noordelijke traditie “zonder onderscheiding of selectievermogen….zonder inhoud of kracht”
Oorsprong in Vlaanderen • Gefantaseerde coulissen voor Bijbelse of mythologische taferelen • Hoge horizon • Gezien vanuit hoog standpunt • Bijna altijd zomer
Het begin • Joachim PATENIER • Vlaams schilder geb. ca. 1480, Bouvignes, • gestorven 1524 in Antwerpen • • • • •
On-Hollandse landschappen Gefantaseerde combinaties Schepper panoramisch landschap Kleine figuurtjes Overgangsfiguur tussen Gotiek en Renaissancekunst • Verhalende schilderijen
Landschap met de Heilige Hieronimus 1515-1519, olieverf op paneel, 74 x 91 cm Museo del Prado, Madrid, Spanje
Kenmerken • • • • •
Hoge Horizon Voorgrond bruin Midden groen Achtergrond blauw Onderwerpen: Religieus
Charon (Hemel en Hel)
Olieverf op paneel, 64 x 103 cm Museo del Prado, Madrid
De beproeving van de Heilige Anthonius (samenwerking met Quentin Massys (figuren)) c. 1515 Oil on panel, 155 x 173 cm Museo del Prado, Madrid
Landschap met de vlucht naar Egypte Oil on panel, 17 x 21 cm Koninklijk Museum voor Schone Kunsten, Antwerp
Antwerpen is het economisch centrum van Europa
Rotsen bij Dinant en in een Patinier detail
Hendrik met de Bles – Landschap met Sint Christophorus 1535 - 1545 - Boijmans
Hendrik met de Bles Het offer van Isaac ca 1549 Cincinatti Art Museum
Donauschool • Panoramische Landschappen • Atmosferische behandeling van licht en lucht, gebaseerd op natuurobservatie
Albrecht ALTDORFER geb. ca. 1480, Regensburg, gest 1538, Regensburg De slag van Alexander bij Issus, 1529, Hout 158,4 × 120,3 cm Alte Pinakothek, Munich
Albrecht ALTDORFER geb. ca. 1480, Regensburg, gest 1538, Regensburg Donau Landschap (Regensburg Landschap) 1520-25 Parchment on wood, 30 x 22 cm Alte Pinakothek, Munich
Eerste landschapsschildering zonder figuren sinds de Klassieke Oudheid
Landschap in Italië • Venetië: Meer belangstelling voor licht en landschap • Ontstaan van het Pastorale Landschap (Poëtisch): Titiaan en Giorgione • Invloed van de Donauschool
Giovanni Bellini Madonna met zegenend kind 1510 oil on panel 85 cm X 11 cm Uffizi Gallery
Titiaan, De maagd en het konijn, 1530, Louvre, Parijs. Geïdealiseerd Italiaans landschap
Giorgione en Titiaan Slapende Venus 1508-10. oil on canvas 108.5 × 175 cm Gemäldegalerie Alte Meister
Sensueel geïdealiseerd glooiend landschap, maar niet pittoresk
De Storm Giorgione 1508 Galleria dell’ Accademia, Venetië Idyllische landschap met herders
Pieter Breughel de Oudere • (geb. ca. 1525, Breughel, gest. 1569, Brussel) • “Wereld”Landschappen (Panorama) met sfeer, betekenis en seizoenen • Eerste winterlandschap maar met symboliek d.w.z. “winter” i.p.v. “een winterse dag” • Atmosferisch perspectief door bruine tinten op de voorgrond en groenen en blauw op de achtergrond • Laat religieuze thematiek los
Pieter Breughel de Oudere De jagers in de sneeuw (Winter) 1565 Oil on panel, 117 x 162 cm Kunsthistorisches Museum, Vienna
Repoussoir • Een repoussoir is een schildertechniek waarbij met opzet een voorwerp in de voorgrond van een schilderij wordt geplaatst, om de illusie van diepte te vergroten. • Een repoussoir is ten opzichte van de rest van het schilderij donker van kleur, en bedekt een gedeelte van de voorstelling. • De toeschouwer wordt nadrukkelijk bij de voorstelling betrokken. De blik v/d kijker wordt naar de diepte van de voorstelling getrokken
Pieter Breughel de Oudere Winter Landschap met schaatsers en vogelval op paneel, 37 x 55,5 cm Musées Royaux des Beaux-Arts, Brussels
1565 olieverf
De hooioogst
Meester van de kleine landschappen • Ca. 1560 • Ca. 44 etsen • Vlaanderen
Vernieuwing • De eerste Nederlandse landschappen ontstaan in Haarlem • “Landschapschilders” waren gevlucht uit de Zuidelijke Nederlanden (Val van Antwerpen) • Haarlem was vanouds het centrum van uitgevers en graveurs
Haarlem was de bakermat van nieuwe genres • • • • • • • •
visstillevens bloemstillevens “tronies” (portretten) zeegezichten duinlandschappen winterlandschappen stadsgezichten boerenkermissen en zo voort
Landschappen • 1610 23 procent van alle schilderijen in de Republiek zijn landschappen • 1680 40 procent van alle schilderijen zijn landschappen
Haarlemse Landschapschilders ?? • • • • • • • • • • • • • •
Esaias van der Velde (Amsterdam 1587 – 1630 Den Haag) Nicolaes Pietersz. Berchem (Haarlem 1620 - 1683 Amsterdam) Allart Pietersz. Van Everdingen (Alkmaar 1621- 1675 Amsterdam) Jan van Goyen (Leiden 1596 – 1656 Den Haag) Meindert Hobbema (Amsterdam 1638- 1709 Amsterdam) Jan van Kessel (Amsterdam 1641- 1680 Amsterdam) Philips Koninck (Amsterdam 1619 – Amsterdam 1688) Pieter Pietsz. De Molijn (Londen 1595 – Haarlem 1661) Isaack Jacobsz. Van Ruisdael (Naarden 1599 – 1677 Haarlem) Jacob Isaacksz. Van Ruysdael (Haarlem 1628/29 – Haarlem ? 1682) Jacob Salaomonsz van Ruysdael (Haarlem 1629/30 – 1681 Haarlem) Salomon Jacobsz. Van Ruysdael (Naarden 1600/03 - 1670 Haarlem) Pieter van Santvoort (Amsterdam 1604/1605 - 1635 Amsterdam) Cornelis Hendricksz. Vroom (Haarlem 1590/91 - 1661 Haarlem)
Hollands Landschap • De horizon schuift naar beneden • Panoramisch Landschap • Geen bomen etc. op de voorgrond • Geen dominerende elementen aan de horizon
Het vertrek van een hoogwaardigheidsbekleder uit de haven van Middelburg 1615 Kunstenaar Adriaen Pietersz. van de Venne Techniek Olieverf op paneel Afmetingen 64 x 134 cm Rijksmuseum Amsterdam
Esaias van de Velde I • • • • • • • •
1587 Amsterdam (ouders gevlucht uit Antwerpen) 1609 familie verhuist naar Haarlem Rond 1612 lid van Lucasgilde in Haarlem samen met Willem P. Buytewech “Geestige Willem”(ca. 15921624) Hercules Segers (1589/90-1633-38) Hofschilder van Maurits en Frederik Hendrik Gestorven 1630 Den Haag Leermeester van o.a. Jan van Goyen
Titel Het Pontveer Jaartal 1622 Kunstenaar Esaias van de Velde (b. 1587, Amsterdam werkte in Haarlem, d. 1630, Den Haag) Techniek Paneel Afmetingen 75,5 x 113 cm (ll. Van Goyen en S. Ruisdael)
Haarlemse Schilders • Tonale fase/ Monochrome fase
Jan van GOYEN • • • • •
geb. 13 januari 1596, Leiden Korte tijd leerling in Hoorn Leerling van Esaias van der Velde 1618 – 1632 in Leiden Gest. 27 april 1656, Den Haag
• Speculeerde in Tulpen en grond (weinig succesvol) • Bemiddelaar in Den Haag; Constantijn Huygens
Titel Zomer Jaartal 1625 Kunstenaar Jan van Goyen Techniek Olieverf op paneel Afmetingen diameter 33,5 cm Rijksmuseum Amsterdam
Jan van GOYEN • Vanaf ca. 1625 Monochroom Palet (Groen, Geel en grijstinten), Minder figuren, veel lucht • 1200 schilderijen, 800 tekeningen • Onderwerpen: Duinen, polders en rivieren
Duinenlandschap
paneel, 1631
39,5 X 62,7 cm. Braunschweig, Anton Ulrich museum
Gezicht op Leiden vanuit het Noordoosten 1650 olieverf op paneel, 65 x 97,5 cm Stedelijk Museum De Lakenhal, Leiden
“Standaardisering” van landschap • Gebruik natuurstudies • Dramatische lichteffecten (onweersluchten, zonlicht uit wolkformaties, zonsopgang of ondergang) • Diagonale wolkenpatronen suggereren beweging • Dieptewerking via diagonaal geplaatste bomen. • Knoestige bomen met grillige vertakkingen • Vervallen armzalige boerderijtjes • Half omgevallen hekpartijen, modderpoelen • Rulle zandwegen • Afgekalfde duinen • Gereduceerde menselijke figuren (vaak arme mensen, boeren, bedelaars, zwervers)
Salomon van RUYSDAEL (De Goyer) • geb. ca. 1602, Naarden • Oom van Jacob van Ruisdael, (broer van Isaak van Ruisdael) • 1659 – 1662 Stillevens • gest. 1670, Haarlem
Na de regen 1631 Oil on wood, 56 x 86,5 cm Museum of Fine Arts, Budapest
Titel Rivierlandschap met veerpont Jaartal 1649 Techniek Olieverf op doek Afmetingen 99,5 x 133,5 Rijksmuseum cm
Cornelis Hendricksz. Vroom Landschap met riviermonding Ca. 1638/39, Öl auf Holz, 50 x 67,5 cm Haarlem, Privatsammlung, Leihgabe an das Frans Hals Museum
Landschap met “Italiaanse” Ruïne ca. 1625 paneel 29,5 X 60 cm Frans Halsmuseum, Haarlem
Rond 1650 treedt een nieuwe generatie aan o.a. • Aelbert Cuyp • Philips Koninck • Jacob van Ruisdael • Landschapsschilderkunst • Beïnvloed door Italianisanten (Zuidelijk Licht) • Klassieke Fase
Klassieke Fase • Meer contrast tussen donker en licht • Warme tegenover koele kleuren • Sterkere (ruimtelijke) accenten in de compositie • Monumentaliteit
• “Monumentalere” figuren • Horizontale en verticale opbouw af en toe doorsnedendoor verticale lijnen • Soms on-Hollands (Italiaans) licht • Meer kleur
Nicolaas Berchem (Of Berchem in Italië geweest is is niet duidelijk) Italiaans Landschap met Berg Plateau 1655 Oil on panel, 33 x 44 cm Royal Collection, Windsor
Albert Cuyp (1620 – 1691) Rivierlandschap met ruiters ca. 1655 Olieverf op doek 128 x 227,5 cm Rijksmuseum Amsterdam
Italiaans licht, maar Cuyp is nooit in Italië geweest
Albert Cuyp Gezicht op Dordrecht c. 1655 Oil on canvas, 97,8 x 137,8 cm Iveagh Bequest, Kenwood House, London
Koeien in de Rivier (1650 - 1655) Olieverf op eiken 590 mm 740 mm Museum of Fine Arts (Budapest)
Jacob Isaackszoon van RUISDAEL • geb. ca. 1628, Haarlem • Leerling van Isaak van Ruisdael • Daarna van Salomon van Ruisdael • Gest. 1682, Amsterdam • 1648 lid van Lucasgilde Haarlem • Rond 1650 maakt samen met Nicolaes Berchem een reis naar Bentheim • Meindert Hobbema was zijn leerling • Ca. 1655 vestigt hij zich in Amsterdam
Het Joodse Kerkhof c 1657 Oil on canvas, 141 x 182.9 cm Institute of Arts, Detroit
De Waterval 1665-70 Oil on canvas, 100 x 87 cm Staatliche Museen, Kassel
Titel De molen bij Wijk bij Duurstede Jaartal ca. 1670 Kunstenaar Jacob van Ruisdael Techniek Olieverf op doek Afmetingen 83 x 101 cm Rijksmuseum
Mei(y)ndert Lubbertszoon Hobbema • • • •
Gedoopt Amsterdam 31 oktober 1638 Gestorven Amsterdam, 7 december 1709 Leerling van Jacob van Ruysdael Hoogtepunten van zijn schilderkunst loopt van 1663 tot 1668
Jacob Isaackszon van RUISDAEL
Oaks by a Lake with Waterlilies 1665-69 Oil on canvas, 117 x 142 cm Staatliche Museen, Berl
Hobbema versus Ruysdael • Hobbema; (luchtiger) • Zijn bomengroepen zijn minder dicht, de bladeren veerachtig “individueel” • Composities met lichte openingen in de verte • Lichtere luchten (meer intens wit en blauw) en sprankelend daglicht. • Meer vloeiende kleuren en een spel van licht groen, en licht bruin, grijzen en roodtinten • Minder breed aangaande thema’s; watermolens, bos scènes met weggetjes etc.
Moerassig bos c. 1660 Oil on canvas, 69 x 90 cm Museo Thyssen-Bornemisza, Madrid
Weg op een dijk (Landschap met bomen en weg) 1663 Oil on canvas, 108 x 128 cm Private collection
Boslandschap met boerenhoeven c. 1655 Oil on canvas, 88 x 121 cm Mauritshuis, Den Haag
Peter Paul Rubens (1577–1640) Gezicht op Het Steen in de vroege morgen circa 1636 Olieverf op doek 131.2 cm X : 229.2 cm National Gallery Londen Zaal 29 (dichtbij en veraf
