3 M A A N DEL IJ KS M AGA ZIN E • N R. 3 • SEP T EM BER 2013 • JA A RGA NG 6 • € 8,50
SCHUIM-IQ Materiaal met een geheugen, slimme gympen en andere ideeën met impact Pagina 17 NANOBIO Topfysicus Cees Dekker over zijn droom om een echte cel te bouwen Pagina 46 OEPS De marktleider ziet de tegentrend vaak als laatste aankomen Pagina 52 SECURITY Een blauwdruk van zeven experts om de cyberwereld veilig te maken Pagina 77
Generation next verkent wervelend China Sla de cover open voor meer verkenners
AP
Lees hun verhalen op pagina 58-67
Sjanghai Deze zomer reisde een groep Nederlandse studenten naar China voor een Summer School. Hoe ziet die snel veranderende grootmacht eruit, wilden ze weten. Is het nog steeds zo goedkoop om daar je spullen te maken? Waar loopt een consument in de nieuwe megasteden warm voor? Waarom maakt één bedrijf zowel de originelen als de vervalsingen? Voor FD Outlook maakten ze een speciale reportage over hun ontdekkingen. Van Amsterdam naar het hart van de Aziatische groeimotor. FO T OGR A F IE M A RT I N DI JST R A
I
n China is alles groot, dus denk groot’, zegt David Marsden, directeur van de Hongkong Trade Development Council. Op een podium in het Scheepvaartmuseum Amsterdam, vlak bij de replica van een VOC-schip, het oersymbool van Hollandse koopmansgeest, vertelt hij over de wervelende Chinese economie. Met zijn iPhone maakt hij foto’s van het publiek dat de informatie opzuigt: ondernemers, jong en oud, man en vrouw, blocnote op schoot. En omdat de Kamer van Koophandel voor Hongkong dit organiseert, wordt hier vooral gesproken over Hongkong pagina 60 als de poort naar China.
Tableau de la troupe
SEPT 2013
58
Wekenlang rondkijken in Hongkong, Sjanghai, Taiwan, Chengdu. Naar huis met een schat aan ervaringen. Dit zijn de verkenners voor FD Outlook:
3 4
6 8 10 12 14
7 1
15
11 9
2 5
13
DOOR PAUL BERKELMANS, MAX DE BOER, PASCAL VAN DEN BOSCH, DANIËL DATAU, QUIRINE DECHESNE, MA ARTEN VAN DER HEIJDEN, CORINNA KLOSTERMANN, PARMISS MIRSHEKAR, POL VAN DER PLUIJM, GERT-JAN ROMENSEN, LEON VAN ROSSUM, MARTIJN SAMSON, ANNETTE SCHOLTEN, THOM WETZER EN KIMBERLY VAN DER WILLIK
1. Daniël Datau (26), Internationale Betrekkingen en Organisaties, Leiden 2. Martijn Samson (23), Geschiedenis en Filosofie (bachelors) en Bedrijfskunde (master), Rotterdam 3. Kimberly van
der Willik (20), Geneeskunde, Rotterdam (Erasmus MC) 4. Pol van der Pluijm (21), Liberal Arts & Science (m.n. Wis- en Natuurkunde), Amsterdam 5. Quirine Dechesne (23), Systems
express»
Engineering & Policy Analysis Management, TU Delft 6. Gert-Jan Romensen (23), Economics & Econometrics, Groningen 7. Parmiss Mirshekar, 23 jaar, Ondernemingsrecht,
OLvr-27091311058.indd 59
Amsterdam 8. Lucia Luijben, (22), Biotechnologie, Wageningen 9. Corinna Klostermann (22), Rechten, Leiden 10. Leon van Rossum (21), Lucht- en Ruimtevaarttech-
niek, TU Delft 11. Thom Wetzer (21), Transnational Law, Economics & Political Science, en Rechten, Utrecht 12. Paul Berkelmans (27), Filosofie, Tilburg (afgerond) en Wis- en Natuurkun-
de, Leiden 13. Annette Scholten (19), Rechten, Leiden 14. Pascal van den Bosch (20), Technische Wiskunde en
Technische Natuurkunde, TU Delft 15. Anne Marie Droste (24), Bestuurs- & Organisatiewetenschap en Natuurwetenschap & Innovatiemanagement (bachelors), Utrecht, Techno-
logy Policy (master), Cambridge. Niet op de foto:
Max de Boer (20), International Busines Administration, Rotterdam Maarten van der Heijden, Rechten, Utrecht
SEPT 2013
59
16-09-13 16:21
‘Geloof in Hongkong’, zegt Linda Lai, ‘we hebben een can do-mentaliteit.’ Linda Lai is speciaal gezant bij de EU voor handelsbetrekkingen. ‘In Hongkong is alles toegestaan wat niet expliciet is verboden’, zegt een derde spreker, die waarschuwt voor het verschil met continentaal China. ‘Wat dáár niet expliciet is verboden, kan toch verboden zijn.’ Het is vlak voor de zomer. Uit de grote, opkomende economieën sijpelen zwakke signalen van stagnatie. In China is de groei al niet meer double digit, de interne kredietmarkt neemt gevaarlijke proporties aan, en ook als goedkope ‘werkplaats van de wereld’ is het niet meer de oude. Energieprijzen schieten omhoog, grondstoffen worden duurder, lonen stijgen onverminderd door. In Amerika wordt made in USA ineens een stuk goedkoper, dankzij de overvloed van schaliegas uit eigen bodem. Ná de zomer zou het Nederlandse kabinet een fonds van € 600 mln instellen om bedrijven aan te moedigen hun productie terug te halen uit lagelonenlanden, en Nederlanders weer banen te geven. Maar in het Scheepvaartmuseum klinkt alleen het positieve geluid: grijp je kans in het land dat zichzelf voortdurend hervormt. China blijft niet altijd de plek om goedkoop te fabriceren, het wordt ook een afzetmarkt voor een middenklasse met koopkracht. Een land waarin nieuwe technologie wordt uitgevonden en innovatie hoger in het vaandel staat. Echt waar? Voordat we het vliegtuig pakken, gaan we dit beeld verifiëren bij twee bedrijven die wisselende ervaring hebben met made in China.
Mijn neefje moet ‘lao ban’ worden Door Leon van Rossum Het huis van Lao Jiu, de jongere broer van mijn Chinese moeder, staat aan de rand van de miljoenenstad Tianjin. Lao Jiu en zijn vrouw Jiu Ma leerden elkaar kennen tijdens hun studie tandheelkunde. De tandarts- en orthodontiepraktijk van Jiu Ma loop als een trein. Zij is ‘lao ban’, de baas. De ijverigheid waarmee zij werkt, is ongekend. Ook Lao Jiu heeft een goede baan als tandarts. Hun toenemende welvaart wordt weerspiegeld in de twee luxe Volkswagens en de uitbouw van hun toch al ruime huis.
2 Lees verder op pagina 62
Tianjin
Drachten
SEPT 2013
60
Een parkje met een oude loods, een rij woonhuizen, een autobandenfabriek – de campus van Philips Consumer Lifestyle staat in een wijk van Drachten waar alles door elkaar staat alsof de planologen van de Vinex-generatie hier even de andere kant op keken. In 2010 hing de Friese gemeente de vlag uit. Philips had besloten om zijn scheerapparaten niet meer volledig in China te monteren, maar ook weer in Drachten. De mondiale trek van fabrikanten naar het Verre
OLvr-27091311058.indd 60
Chengdu Hongkong 1000 km
Sjanghai
Oosten, bleek toch niet onomkeerbaar. Het werkt allemaal wat soepeler met Nederlands personeel, vertelt site manager Rob Karsmakers, die zelf een paar jaar in China en Taiwan heeft gewerkt. De mentale houding van de gemiddelde Nederlander is constructiever. ‘Hier krijgen we vanaf de werkvloer en op allerlei niveaus meer verbetervoorstellen voor het productieproces dan we aankunnen. Hier denken de mensen mee.’ Het draait allemaal om innovatie, volgens Karsmakers. Die ontstaat waar medewerkers ‘competent en gemotiveerd’ zijn, zegt hij. ’Als hier de productielijn stilvalt, dan gaan mensen zich bezighouden met trainen of opleiden. Als er in China een lijn uitvalt, kan het gebeuren dat mensen gewoon gaan slapen.’ Het gebrek aan betrokkenheid van Chinese werknemers leidt ook tot meer jobhopping. Een bedrijf is veel tijd en energie kwijt aan het telkens opnieuw aannemen van mensen. Bovendien raakt het doorlopend kennis kwijt. Maar de terugkeer van Philips is niet het begin van een nieuwe beweging richting Nederland. Beslissingen om in China te produceren, in Nederland, of in een heel ander werelddeel, kunnen continu veranderen.
Haarlem Neem Dopper, een Haarlemse producent van een kraanwaterflesje dat je steeds opnieuw vult, in plaats van het na gebruik weg te gooien. De flesjes worden gemaakt in Nederland én in China. Dat is al een compromis voor oprichter Merijn Everaarts, die vooral milieuvriendelijk wil produceren. China is dan niet de logische keus. Vorig jaar haalde hij de pers met zijn voornemen om alle flesjes weer in Nederland te laten maken. China werd simpelweg te duur, zei hij, en de productie ging ook niet vlekkeloos. En dan die afstand. ‘Ik vind Emmen al ver’, zegt Everaarts op zijn Haarlemse hoofdkantoor. ‘Dan is het gewoon geen optie om af en toe op het vliegtuig naar China te stappen.’ Maar het bleef bij een voornemen. Uitgerekend voor het nieuwste model, een stalen fles, kan Everaarts geen geschikte Nederlandse of Europese producent vinden.
16-09-13 16:21
In China is niemand bezig met hoe wij over ze denken, alles draait om meer geld en de nieuwste luxeproducten Daniël Datau
OLvr-27091311058.indd 61
16-09-13 16:21
‘Als je dan toch genoodzaakt bent om in China te produceren,’ zegt de ondernemer, ‘kan je het maar beter goed doen.’ Hij eist van de Chinese fabriek dat er zonne- of windenergie wordt gebruikt, en dat alle arbeids- en milieuregels worden nageleefd. ‘Ik ben echt heel erg geschrokken van de vervuiling in China.’ Everaarts blijft produceren in China, maar houdt zijn ogen open voor alternatieven. Hij kijkt nu naar Turkijë, waar de staalen bewerkingskosten laag zijn, en naar Zuid-Amerika.
Sjanghai Er is bijna geen groter contrast denkbaar dan tussen de Philips-fabriek in Drachten en de Philips Innovation Campus in Sjanghai. Het complex wordt omringd door andere moderne gebouwen en een tienbaanssnelweg, precies wat je je voorstelt bij ‘denk groot’. We zijn dan nog niet in Chengdu geweest, de megastad in het binnenland, de moeder van denk groot. Amelia Zhou, personeelsdirecteur voor de afdeling huishoudelijke apparaten, ziet de binding tussen de Chinees en zijn werkgever sterker worden. ‘Jobhopping in China is aan het afnemen’, zegt ze. Haar analyse: de bevolking leeft in een inhaalroes. ‘Veel Chinezen staan nog in overlevingsmodus. Ze willen een hoger inkomen en een groter huis, waardoor ze sneller van baan wisselen.’ Maar dat verandert, zegt ze. Het spannende, nieuwe China, dat weinig structuur kende en waarin iedereen het beste voor zichzelf zoekt, wordt stabieler. In dat China probeer je eerst je werkomgeving te verbeteren voordat je een betere baan zoekt. Zhou laat het niet op zijn beloop, ze probeert ook de mentaliteit van werknemers te veranderen. Die krijgen cursussen in wat zij noemt global thinking. Volgens haar excelleren Chinezen in het uitvoeren van opdrachten en het scoren op de korte termijn. Dat noemt ze local thinking. Maar de strategische denker, die resultaat wil boeken op de lange termijn, moet nog uit zijn schulp kruipen. De nieuwe generatie, voorspelt ze, zal bestaan uit global thinkers. SEPT 2013
62
Zal die ‘strategische’ generatie ook de economie kunnen moderniseren? Zodat het land niet alleen exporteert en steeds hogere
OLvr-27091311058.indd 62
Mijn neefje is net klaar met zijn eindexamen. Hij gaat net zoals zijn ouders tandheelkunde studeren. Als zijn ouders een ander beroep hadden gehad, was dat zijn lot geworden. 'Wist hij maar wat hij leuk vindt', zegt zijn moeder. Mijn neefje gaat in de noordelijke stad Harbin studeren, dat is acht uur met de trein. Zijn eindexamenscore was net te laag om te worden toegelaten tot dezelfde universiteit als zijn ouders. In huis wordt het vertrek van de enige zoon voorbereid. Drie koffers staan in de hoek, vader Lao Jiu boekt de treintickets, moeder Jiu Ma pakt haar zoons bagage in, ze stopt medicijnen netjes in doosjes. Mijn neef zelf? Hij ligt languit op de bank, koptelefoon op. Hij kijkt ‘Friends’ op zijn iPad.
valutaoverschotten opbouwt, maar ook duurzame goederen maakt voor een eigen welvarende middenklasse? Daarvoor gaan we naar een ander centrum van expansiedrift, de voormalige Britse kolonie die zich presenteert als de toegangspoort tot China.
Hongkong
Veel buitenlanders verwachten hier met Engels uit de voeten te kunnen. Verkeersborden en mededelingen zijn tweetalig en het Engels is zelfs een van de officiële talen, naast Mandarijn en Kantonees. Toch vind je in Hongkong niet snel een taxichauffeur die Engels spreekt. Bij iets simpels als to the university krijg je een vragende blik. Een hoogopgeleide inwoner zegt dat het Chinese onderwijs de nadruk legt op ‘uit het hoofd leren’. Daardoor kan iemand rustig tien jaar Engels leren zonder het ooit te spreken. Intussen kijken we onze ogen uit in de fascinerende drukte. De energie en ondernemersgeest is overal aanwezig, naast herinneringen aan de traumatische Sars-epidemie in 2003: in winkelcentra en metrostations zie je zeeppompjes om je handen mee te wassen zonder water, en bij liftknoppen en relingen staat vermeld dat ze elk uur worden gesteriliseerd. Hongkong is ook onmiskenbaar Chinees. Drogisterijen staan vol traditionele medicijnen tegen buikpijn, jeuk, misselijkheid en talloze andere klachten. En dan die allesoverheersende, peperdure torenflats. Expats betalen duizenden euro’s per maand voor een relatief bescheiden 2 Lees verder op pagina 64 appartement. Hongkong is nog duurder dan New York, Londen of Parijs – de afgelopen vier jaar verdubbelden de prijzen. Met trots vertelt onze gids hoe filmheld Jackie Chan schatrijk werd door te beleggen in huizen. Tegelijk leidt de trend tot • Bereid je voor, je kunt nooit een wrange tweespalt – aan te veel weten, wel te weinig • Plan een reisschema met rek de ene kant van de stad gaan • Let op je lichaamstaal, appartementen voor meer • Neem een goede tolk die woorden dan $ 60 mln van de hand, én bedoeling kan vertalen aan de andere kant wonen • Geef op het juiste moment de steeds meer arme mensen in juiste cadeautjes aan ‘kooiwoningen’. de juiste mensen International Finance Centre, etage 36. Een indrukwekkend hoge toren van staal en glas, dicht bij de tien pieren met veerboten tussen Hongkong en het vas-
Do’s
16-09-13 16:21
Met Chinezen moet je diep in gesprek om erachter te komen wat ze zelf ergens van vinden Parmiss Mirshekar
OLvr-27091311058.indd 63
16-09-13 16:22
teland. Een diplomaat en een bankier leggen uit waarom het oude groeimodel van China langzaam stilvalt, en wat ervoor in de plaats moet komen. ‘De Chinese economie is groot geworden ‘De rijke tweede dankzij export’, zegt consul-generaal Wilgeneratie’ noemt mijn fred Mohr, ‘met name naar het Westen.' opa Lao Ye dit. De kinMede dankzij de crisis neemt de buitenderen van succesvolle landse vraag af. Men zoekt nu andere bronChinezen zijn verwend nen van groei, zoals nieuwe markten in Azië en doen niets. 'Ze en Afrika. Maar ook de eigen Chinese markt hebben de zekerheid biedt meer potentieel.’ van een baan, maar geen mogelijkheid om ING-country manager Robert Scholten te kiezen waar ze gaan noemt de binnenlandse consumptie van werken', zegt opa Lao China ‘essentieel’ voor het bijsturen van de Ye. Hij begon ooit als economie. ‘Chinezen sparen nu veel’, zegt fabriekswerker in een hij, ‘onder meer voor de oude dag en voor fotocamerafabriek, hun medische uitgaven. Als dat hoge spaarna 33 jaar was hij quotum omlaag kan worden gebracht, opgeklommen tot afdelingsmanager van komt het vrij voor de economie.’ 150 man. Omdat zijn Ook in mentaal opzicht kan de Chinees eigen toekomst direct een verandering gebruiken, volgens Scholverbonden was aan ten: ‘Tot nu toe dacht men in superlatieven de toekomst van de fa– de grootste of de meeste producten in zo briek, werkte hij hard. min mogelijk tijd. Maar voor het ontwikkeHij had weinig keus. Mijn oom Lao Jiu had len van geavanceerde industrieën moet de meer mogelijkheden. nadruk verschuiven naar meer efficiëntie en De Chinese regering kwaliteit. Dat vereist creativiteit en vernuft.’ introduceerde onder Helaas zitten de innovatieve bedrijven meer hypotheken voor vooral in de particuliere sector, waar finanafgestudeerden om ciering lange tijd schaars is geweest. Krediestart-upbedrijven te ten gingen hoofdzakelijk naar staatsbedrijstimuleren. ven, zodat de overheid grip hield op de 2 Lees verder economische groei. ‘Nu krijgen banken op pagina 66 meer vrijheid bij het verstrekken van kredieten,’ zegt consul-generaal Mohr, ‘waardoor ook betrouwbare kleine ondernemers toegang krijgen tot goedkopere kredieten. Toch gaat een groot deel van de beschikbare financiering nog altijd naar de staatsbedrijven.’ • Laat oogkleppen en het opgeheven vingertje thuis Ook het stimuleren van • Zet stokjes niet rechtop in je eten de achterblijvers kan de • Wees niet bot en recht door zee economie nieuwe •Neem geen tolk die onder schwung geven, zegt tafel geld aanneemt Scholten van ING: • Belangrijk: snuit je neus ‘Verdere urbanisatie van het nooit aan tafel platteland zal gepaard gaan met verdere economische groei.’ We gaan naar een binnenlandse stad die zich stormachtig ontwikkelt. Een fok- en onderzoekscentrum voor de panda, het gemoedelijke, zwart-witte dier dat je overal ziet: standbeelden, poppen in toeristenwin-
Don’ts
SEPT 2013
64
OLvr-27091311058.indd 64
kels, logo’s op taxi’s. Maar ook een centrum voor de hightechindustrie. Er wonen veertien miljoen inwoners, onder wie achtentwintig Nederlands. We gaan naar Chengdu.
Global Building In het ‘Silicon Valley van China’ is alles groot op een manier die zelfs Chinezen verbluft. Het New Century Global Building, een kantoor- en winkelcentrum van honderd meter hoog en vijfhonderd meter lang, heeft een overdekt strand dat zijn badgasten een zonsondergang biedt op het grootste lcdscherm ter wereld. Het totale vloeroppervlak is 1,7 miljoen vierkante meter – een kwart van alle leegstaande kantoorruimte in Nederland. ‘In 2009 stond hier nog niks.’ Hugo Leijtens, directeur van IT-softwarebedrijf Nexocial, staat met zijn rug naar het Global Building en vertelt over zijn strategie. Jarenlang richtte hij zich op de Fortune 500-bedrijven, zodat Chinese ondernemingen zouden volgen. Nu weten ook die hem te vinden, zegt hij. En dat allemaal zónder hulp van de ‘guanxi’, het traditionele sociale netwerk van Chinezen die elkaar informeel diensten en wederdiensten gunnen. De guanxi kan bureaucratische hindernissen laten verdwijnen. Maar Leijtens wil niemand iets verschuldigd zijn in zijn ambitie om de grootste zakelijke IT-sofwaterleverancier van West-China te worden. Ook de booming vastgoedsector in Chengdu trekt Nederlanders. Peter Kuppens, directeur van Maxxelli doet goede zaken met expats en Chinese ondernemers. Kuppens is juist wel goed aangesloten op de guanxi – hij heeft zo veel contacten dat hij door expats wordt bestempeld als ‘de burgemeester’. Beide bedrijven, Nexocial en Maxxelli, zitten niet in Chengdu omdat er zo goedkoop wordt geproduceerd. Ze zijn getrokken door de grote nieuwe afzetmarkt. Intussen ligt er weer een vooroordeel over Chinezen aan scherven. Wij hadden begrepen dat iedereen nette rijen vormt als je ergens moet wachten. Voor de ingang van de metro staan zelfs lijntjes op de grond die aangeven waar de rij moet staan. Maar toen wij wachtten voor de trein naar de Grote Muur, drong iedereen ruw voor. En toen de
16-09-13 16:22
Iedereen hier maakt zich druk om wat ze kunnen bereiken, niet om wat ze kunnen verliezen Thom Wetzer
OLvr-27091311058.indd 65
16-09-13 16:22
deur naar het perron openging, rende iedereen naar de trein. Na veel geduw en getrek konden we zelf nog net een plekje vinden.
Backdoor sales
SEPT 2013
66
Terug aan de oostkust proberen we een vraag op te helderen die iedere ondernemer buiten China bezighoudt. Hoe snel is je product gepikt? ‘Het niveau van de bescherming is hier nagenoeg hetzelfde als in Europa’, zegt Ruud Peters, chief intellectual property officer van Philips. De multinational heeft 400 vestigingen en 17 R&D-afdelingen in China, en werkt samen met lokale overheden om het besef van intellectueel eigendom te versterken. Off the record vertelt iedereen een heel ander verhaal. In China, copyright means the right to copy. De wetgeving is weliswaar goed, en er wordt daadwerkelijk opgetreden. Vooral in de farmaceutische en agrarische sector, die prioriteit hebben in het vijfjarenplan van de overheid. Maar een Chinese advocaat waarschuwt ons – tijdens een borrel in het oudste hotel van Sjanghai – voor naïviteit: de verwevenheid tussen politiek en recht is sterk. Zelfs voor eigen werknemers ben je niet veilig, horen we van Nederlandse managers. Die wisselen zo snel van baan dat gevoelige informatie makkelijk het bedrijf verlaat. Na ieder Chinees nieuwjaar is het afwachten welke werknemers terugkeren. Nederlandse bedrijven zijn ook weleens slordig met de registratie van hun eigendom. Soms gebeurt het helemaal niet, soms worden contracten met Chinese partners gesloten naar Nederlands recht (bij de Chinese rechter maak je dan geen schijn van kans), en soms wordt vergeten om de registratie ook in Chinese karakters te doen. Bovendien ontgaat het veel bedrijven dat in Taiwan een aparte registratie vereist is. Het zijn niet alleen luxemerken als Louis Vuitton en Chanel die aan de lopende band worden nagemaakt. Ook kleinere merken zijn het slachtoffer. De meest opmerkelijke praktijk is de zogeheten backdoor sale. Een pantykousenfabriek is veroordeeld omdat die na sluitingstijd precies dezelfde pantykousen bleef doorproduceren, maar dan voor de namaakhandel. We spraken de jon-
OLvr-27091311058.indd 66
ge advocaat die het bewijs hiervoor had moeten verzamelen door een dag lang alle kousen in de fabriek te controleren.
Mijn opa heeft nooit competitie ervaren, terwijl zijn zoon opgroeide in een prestatiegericht systeem. Collectivisme heeft helemaal plaatsgemaakt voor individualisme. De zakelijke top is dichterbij, maar een gefaald leven ligt ook op de loer, volgens opa Lao Ye. Ondertussen heeft mijn oom Lao Jiu ambitieuze plannen. Na het leren van een nieuwe techniek om tandimplantaten te plaatsen, zal de praktijk van zijn vrouw kunnen uitbreiden. Afgelopen maand is mijn neefje verhuisd naar Harbin, het begin van zijn leven buiten het ‘all-inclusive hotel’ thuis. En op een dag zal hij ‘lao ban’ zijn in zijn moeders praktijk.
§
Sponsors Summer School Universiteit Amsterdam en Leiden, ministerie van Buitenlandse Zaken en Economische Zaken, KLM, Philips, Shell, DSM, Unilever, AkzoNobel ING, FrieslandCampina, McKinsey&Company, Allen & Overy, PwC De complete sponsorlijst staat op www.nahss.nl
End of bling Het centrale thema in de discussie over outsourcing naar China en reshoring terug naar Europa en de VS, is dat de gemiddelde Chinees steeds meer verdient. Kortom, de consument gaat shoppen. Maar wat is modieus voor de Chinees? Volgens Bert van Dijk, China-correspondent in Sjanghai voor het FD, ontwikkelt de behoefte van de consument zich als een omgekeerde piramide van Maslow. Niet eerst de basisvoorzieningen en daarna de luxe, nee, de nieuwste Galaxy heeft meer prioriteit dan een deugdelijke koelkast. Ester van Steekelenburg, oprichter en directeur van adviesbureau UrbanDiscovery in Hongkong, vindt het consumentengedrag in haar stad fascinerend. Ze onderscheidt verschillende types, zoals de ‘thai thai’ oppasmoeders en huismeiden uit andere Aziatische landen, die rondlopen in de wijken van Kowloon op het vasteland. Of de lokale office ladies die werken in Hongkong Central. ‘Die kunnen een heel maandsalaris uitgeven aan dure merktassen.’ Het binden van de Chinese consument aan een merk is een stuk moeilijker dan westerse bedrijven gewend zijn. Die zullen de klant veel persoonlijke aandacht moeten geven. Maar ze hebben nog een voorsprong. Chinezen roemen producten uit Japan en Europa om hun kwaliteit. Vaak maken ze hun product in eigen land, brengen het naar Europa voor een simpele laatste bewerking en verkopen het dan weer in China als made in Europe. De koopkracht van de gemiddelde Chinees zal volgens onderzoek van adviesbureau McKinsey de komende tien jaar verdubbelen. In de steden zal het percentage middenklassegezinnen (jaarinkomen tussen $ 16.000 en $ 34.000) stijgen van 6% naar 51%. En die wonen grotendeels in minder bekende miljoenensteden als Yulin in het noorden en Yongzhou in het zuiden. Of in stedenclusters als Chengdu, Shenzhen en Shandong. Als het groeitempo van de economie vertraagt, zal de behoefte aan luxegoederen
16-09-13 16:22
ook afnemen. In trendjargon: the end of bling. De consument zal meer behoefte krijgen aan entertainment en reizen om te ontsnappen aan de stadshectiek. Ook het winkelgedrag zal flink veranderen. Megamalls worden minder populair, ten gunste van internetwinkels. Die moeten dan wel betrouwbaar en punctueel leveren.
Verwende technici Achter deze voorspellingen schuilt één groot ‘maar’. De opkomst van een innovatieve, kennisgedreven economie die door een interne consumentenmarkt wordt gedragen, moet niet op de klippen lopen. Het tekort aan technici kan zo’n klip zijn. In heel China zoeken bedrijven koortsachtig naar hoog- en laagopgeleide technici. Met name technici die al werkervaring hebben en ook nog Engels spreken. Vooral dat laatste is nog schaars. Bovendien willen excellente studenten vaak in de VS of Europa doorstuderen – of blijven werken. Om toch geschikte technici te krijgen, rekruteren Chinese bedrijven al in een vroeg stadium op topuniversiteiten. De studenten kunnen daardoor hoge eisen stellen. Als ze te ver moeten reizen, of als ze de stad uit moeten, hebben ze geen interesse. Maar veel technische fabrieken zijn verafgelegen. Daardoor zijn er behoorlijke verschillen tussen steden. De stad Sichuan, waar veel fabrieken zijn en weinig universiteiten, heeft de grootste tekorten. Chinese bedrijven kunnen hun technici ook moeilijk vasthouden. Die willen zichzelf ontwikkelen en hogere functies krijgen. Gaat dat niet snel genoeg, dan vertrekken ze naar een bedrijf dat meer doorgroeimogelijkheden biedt. Een werkgever die dicht bij het studentenhuis zit, en die ook nog goede carrièremogelijkheden biedt, kan toch om een andere reden onaantrekkelijk zijn: omdat zijn werkweek niet lang genoeg is. Voor veel vakbonden in China is de 60-urige werkweek geen schrikbeeld maar een eis. Is dat bij de ene werkgever niet mogelijk, dan kan het wel elders. Maar een 60-urige werkweek blijkt niet altijd bevorderlijk voor de arbeidsproductiviteit. Die is evenwichtiger bij een 40-urige werkweek. Piet Holten, directeur van Pactics International, een bedrijf in optische accessoires
OLvr-27091311058.indd 67
NAHSS
2 De Netherlands Asia Honours Summer School (NAHSS) stuurt topstudenten zes weken op cursus in Hongkong, Taipei en Sjanghai, om ze in contact te brengen met de mentaliteit en dynamiek van Azië. Het programma wordt gesponsord door bedrijven, universiteiten en de overheid.
Q ‘Het is van groot belang dat we Nederlandse studenten werkervaring in Azië bieden’, zegt oudAkzoNobel-bestuurder Marjan Oudeman, die studenten selecteerde.
Q Oudeman is nu bestuursvoorzitter van de Universiteit Utrecht.
Q Ook elders stuurt het bedrijfsleven graag een nieuwe generatie naar opkomende landen.
Q Stephen Schwarzman, ceo van investeringsfonds Blackstone, stelde dit voorjaar $ 300 mln beschikbaar om jaarlijks 200 internationale studenten in China te laten studeren.
Wilt u reageren? Ingezonden brieven naar
[email protected] of Redactie FD Outlook, Postbus 216, 1000 AE Amsterdam. Telefoon 020-5928711.
dat vanuit Shanghai opereert, noemt nog een andere uitdaging: de loonstijgingen. ‘In mei was er een bindende loonronde van 14%’, zegt hij, ‘en tot en met 2016 zijn er al dubbelcijferige stijgingen vastgelegd.’ Pactic heeft mede daarom inmiddels een fabriek geopend in Seem Reap, Cambodja. Er wordt minder lang gewerkt, de sfeer is gemoedelijker, en het personeel is niet grootgebracht in de confuciaanse traditie waarin de knecht alleen doet wat hem wordt opgedragen en juist daarin wil uitblinken.
Wereldbanen Hoelang blijft China nog aantrekkelijk voor het uitbesteden van productie? Jarenlang plukte het land de vruchten van een enorme, relatief goedkope beroepsbevolking, maar de bijbehorende risico’s beginnen zich nu te manifesteren. Zo stijgen de kunstmatig gedrukte kapitaalkosten, terwijl een steeds welvarende beroepsbevolking vraagt om hogere lonen, betere arbeidsomstandigheden en een schoner leefmilieu. Buurlanden als Thailand en Vietnam azen op de arbeidsintensieve sectoren. Volgens de econome en China-expert Barbara Krug van de Erasmus Universiteit Rotterdam ‘gaat het te ver om China nu al af te schrijven’. De ene sector is de andere niet. Philips haalt de productie van scheerapparaten terug naar Drachten, terwijl DSM juist een China Campus heeft geopend. Ze ziet nog ‘immense voordelen’ van productie in China, als het mogelijk wordt om daar meer hoogwaardige onderdelen van een productieketen heen te brengen. Is uitbesteding aan China dan alleen een bedrijfseconomische afweging? En reshoring een patriottische overweging? Uit gesprekken met managers van Europese multinationals komt ook een ander motief naar boven: het universele recht op een baan. Dit kosmopolitische wereldbeeld, dat we in het politieke debat nauwelijks meer terugvinden, reikt voorbij de eigen grenzen en lokale belangen. Hierin is werkgelegenheid een wereldwijd recht. Een baan voor een Nederlander is niet belangrijker dan een baan voor een Chinees; beiden onderhouden hiervan een gezin. Een paspoort mag dan deuren openen, voor een baan mag het geen deuren sluiten. n
SEPT 2013
67
16-09-13 16:22
