GENDERVRIENDELIJK BRUSSEL!

GELIJKE KANSEN

GENDERVRIENDELIJK BRUSSEL!

December 2014

Kabinet van de staatssecretaris voor Gelijke Kansen Staatssecretaris Bianca Debaets Sint-Lazaruslaan 10, 13e verdieping 1210 Brussel T. : +32(2) 517 13 33 F. : +32(2) 511 50 83 [email protected] Directie Gewestelijke Gelijke Kansen van de GOB Kruidtuinlaan 20 B-1035 Brussel T. : +32(2) 800 36 75 F. : +32(2) 800 38 08 Mail : [email protected] www.gelijkekansenbrussel.irisnet.be Contactpersoon: Katrien Lefever Verantwoordelijke uitgever C. Lamouline, Secretaris-generaal Gewestelijke Overheidsdienst Brussel Kruidtuinlaan 20 B-1035 BRUSSEL Brochure gerealiseerd door European think & do tank POUR LA SOLIDARITÉ - PLS www.pourlasolidarite.eu 2

ISBN : 2014/11.404/7

Gendervriendelijk brussel!

VOORWOORD Beste lezer, Graag stel ik u de brochure ‘Gendervriendelijk Brussel’ voor. De brochure belicht aan de hand van concrete voorbeelden hoe er in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest wordt gewerkt aan meer gendergelijkheid. Sinds 2006 legt de Brusselse Regering een jaarlijks rapport voor waarin elke Minister beschrijft welke initiatieven er in zijn/haar beleidsdomein ondernomen werden met het oog op het verbeteren van de gelijkheid tussen vrouwen en mannen. De regering brengt hiermee verslag uit over hoe hun beleid aan de doelstellingen van de Vierde Wereldvrouwenconferentie van 1995 in Peking beantwoordde. Deze rapporten ontwikkelden zich via een netwerk van ‘Pekingcorrespondenten’ binnen de Gewestelijke Overheidsdienst en de Instellingen van Openbaar Nut. Sinds 2012 verplicht een ordonnantie de regering om de genderdimensie te integreren in alle beleidskeuzes en maatregelen. Dit betekent dat in elke fase van het beleid, voor elke actie en voor elk budget, moet nagegaan worden wat de impact ervan is op de situatie van vrouwen en op die van mannen. Om die impact in te schatten, moet uiteraard de beginsituatie gekend zijn. Daarom werd een hele belangrijke bepaling van de ordonnantie, namelijk de verplichte opsplitsing naar geslacht van alle statistieken, meteen van kracht. Alle andere bepalingen van de ordonnantie moeten tijdens deze legislatuur in de praktijk omgezet worden. In mensentaal wil dit zeggen dat binnenkort elke wettekst aan een gendertest moet worden

onderworpen en dat elk beheerplan en elk planningsinstrument zal moeten rekening houden met gender. Bovendien moeten er in elk beleidsdomein doelstellingen bepaald worden voor meer gendergelijkheid en moet er om de twee jaar verslag worden uitgebracht over de vorderingen van dat beleid. Een grote uitdaging dus voor ieder van ons! Deze publicatie wil hierbij inspiratie bieden. Ze zet enkele voorbije realisaties van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest op een bondige en ludieke manier in de kijker. De bedoeling is om via concrete voorbeelden aan te tonen hoe de integratie van de genderdimensie in verschillende beleidsdomeinen en sectoren kan aangepakt worden, en op welke manier dit een meerwaarde is voor het beleid. Laat ons samen aan de slag gaan om de ongelijkheden tussen mannen en vrouwen in kaart te brengen, en ze vervolgens via een gericht beleid weg te werken, te beperken, of op zijn minst niet te versterken. Want een beleid dat rekening houdt met behoeften en verwachtingen van alle burgers, mannen én vrouwen, is een beter beleid! Ik wens u veel leesplezier en inspiratie om de genderaanpak toe te passen binnen uw eigen werkdomein! Hartelijke groet, Bianca Debaets Brussels staatssecretaris voor Gelijke Kansen

3

INHOUDSOPGAVE 3. EEN BRUSSELSE OPENBARE DIENST AAN DE ZIJDE VAN VROUWEN..........................13 VOORWOORD............................................................3 VOORAF.....................................................................5

Directeur of directrice?.............................................................. 13 Hebben beroepen een geslacht?............................................... 13 Telewerken, een nieuw instrument voor de organisatie van het werk?.............................................................................. 14 Waar zijn de vrouwen?................................................................ 15

1. INLEIDING............................................................6

4. EEN VROUWVRIENDELIJK BRUSSELS GEWEST..........................................16

Brussel, een Gewest waar iedereen zich thuis voelt ................. 6 Meten is weten............................................................................. 7

Bij de toegang tot werk.............................................................. 16 Bij de toegang tot het ondernemerschap.................................. 16 Bij het verzoenen van privé- en beroepsleven.......................... 17 In de publieke ruimte................................................................. 19 Tegenover het geweld................................................................ 20

2. WERKEN AAN GENDER MAINSTREAMING!.......9 Sensibiliseren van de ambtenaren (v/m) .................................... 9 Coördineren van de lokale actoren............................................ 10 Het doelpubliek kennen............................................................. 10 Analyseren van de begrotingsimpact (genderbudgeting)......... 11 Invoegen van clausules in overheidsopdrachten...................... 12

4

PRAKTISCHE INLICHTINGEN................................21 Gewestelijke Overheidsdienst Brussel (GOB)........................... 21 Het Gelijkekansenbeleid van de GOB ....................................... 22 Instellingen van openbaar nut................................................... 24


VOORAF De Verklaring en het Actieplatform van Peking (Beijing) werden in 1995 aangenomen door 189 regeringen op de vierde Wereldvrouwenconferentie van de Verenigde Naties. Ze weerspiegelen het engagement van de ondertekenaars om zich in te spannen voor een echte gelijkheid tussen mannen en vrouwen. De Ordonnantie van 20 april 2006, het wettelijk instrument dat de verbintenissen die werden aangegaan in Peking concretiseert, vraagt de regering van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest om in het Parlement jaarlijks verslag uit te brengen over de gerealiseerde vooruitgang op het vlak van gelijkheid tussen mannen en vrouwen. Deze balans, het Pekingrapport, bundelt alle acties die de verschillende ministers en/of staatssecretarissen binnen hun bevoegdheidsdomein hebben genomen. De Gewestelijke Overheidsdienst Brussel (GOB) coördineert, onder meer, de uitwerking van dit rapport in samenwerking met ambtenaren (m/v) die werden aangeduid binnen de verschillende besturen van de GOB en van verschillende Instellingen van Openbaar Nut (ION): de Pekingcorrespondenten. Het is hun opdracht om verslag uit te brengen over de acties die binnen hun bevoegdheidsdomein gevoerd werden en om ze te evalueren op het vlak van gender. Deze brochure omvat vier verschillende delen: 1) de context en het belang van statistieken, 2) het beleid rond gender mainstreaming

en proefprojecten, 3) het interne beleid rond de gelijkheid m/v, en 4) de externe acties van het Gewest. Ze wil de aandacht vestigen op de goede Brusselse praktijken inzake de gelijkheid tussen mannen en vrouwen.1 De term geslacht verwijst naar het “biologische” aspect, wat vastligt bij de geboorte. Men wordt geboren als man of vrouw, afhankelijk van de ontvangen chromosomen. Men wordt op basis van het geslacht sociaal erkend en neemt in die hoedanigheid deel aan het sociale leven. De identiteitskaart bijvoorbeeld vermeldt het “geslacht” met de letter die overeenstemt met het mannelijk (M) of vrouwelijk (V) geslacht. De term gender verwijst naar het “sociale geslacht”. Dat omvat bepaalde gedragingen die worden toegekend aan het ene of het andere geslacht. Aldus verwacht men van een vrouw in het dagelijkse leven bepaalde attitudes en gedragingen en het vervullen van bepaalde taken. Van een man verwacht men dan weer andere attitudes. Deze gedragingen zijn niet aangeboren, maar aangeleerd. (Instituut voor de Gelijkheid van Vrouwen en Mannen) “Gender” verwijst naar sociaal geconstrueerde rolpatronen, gedragingen, activiteiten en competenties, die volgens een gegeven maatschappij passend zijn voor vrouwen en mannen. (Raad van Europa)

In deze brochure vermelden we (m/v) na mannelijke of neutrale functies om de rol van vrouwen in de maatschappij niet te verhullen.

1. Deze komen uit het Pekingrapport 2012. 5


1. INLEIDING

BRUSSEL, EEN GEWEST WAAR IEDEREEN ZICH THUIS VOELT Conform de verbintenissen die werden aangegaan op de vierde Wereldvrouwenconferentie van de Verenigde Naties in 1995 in Peking, heeft België van de gelijkheid tussen mannen en vrouwen een beleidsprioriteit gemaakt, zowel op het federale niveau als op dat van de Gemeenschappen en de Gewesten. Om de doelstellingen die werden vastgelegd in Peking te verwezenlijken en om de vooruitgang die werd gerealiseerd inzake de gelijkheid mannen/vrouwen te evalueren, heeft het Brussels Gewest een wetgevend en strategisch apparaat uitgewerkt: • juridische instrumenten; • een specifieke administratieve structuur; • actieprogramma’s, gerichte beleidsmaatregelen en proefprojecten; • een adviesorgaan. In 2012 werd de Brusselse Raad voor de Gelijkheid tussen mannen en vrouwen opgericht. Deze Raad moet adviezen en aanbevelingen formuleren op eigen initiatief of op vraag van een lid van de regering, een parlementscommissie of de sociaaleconomische raad van het Gewest, over alle zaken die een weerslag hebben op de gelijkheid tussen vrouwen en mannen. De Raad dient bij de regering een jaarverslag in en stelt een jaarlijks actieplan op om zijn missie te vervullen.

6

Het beleid rond de gelijkheid tussen mannen en vrouwen staat onder het toezicht van de staatssecretaris voor Gelijke Kansen en omvat drie doelstellingen: het garanderen van niet-discriminatie, het versterken van de participatie van iedereen, en van vrouwen in het bijzonder, aan het politieke, economische en sociale leven, en het bevorderen van het samenleven. De Gewestelijke Overheidsdienst Brussel (GOB) voert dit beleid uit, zowel binnen de overheidsdienst als over het hele grondgebied. In het kader van haar interne opdrachten inzake de gelijkheid mannen/vrouwen, ontwikkelt de GOB een human resourcesbeleid met het oog op een evenwichtige aanwezigheid van mannen en vrouwen. Daarnaast is de GOB ook betrokken bij de uitvoering en de evaluatie van het gewestelijk beleid rond de gelijkheid tussen mannen en vrouwen, verzekert ze de opvolging van externe projecten, verspreidt ze documenten en informeert ze het publiek. Sedert 2010 bereidt ze ook de uitvoering voor van het beleid rond gender mainstreaming, conform de gewestelijke beleidsverklaring 20092014 van de regering. Deze regeringsverklaring bevestigde namelijk reeds de ambitie om de gelijkheid tussen mannen en vrouwen te bevorderen en om discriminatie te bestrijden door naast gerichte acties een beleid uit te werken rond gender mainstreaming.


Gender mainstreaming is een strategie die de gelijkheid van vrouwen en mannen in de samenleving wil versterken door de genderdimensie te integreren in alle overheidsmaatregelen. Het is een transversale en structurele benadering omdat ze van toepassing is op alle beleidsdomeinen en op alle fasen van de beleidscyclus en betrekking heeft op alle actoren die bezig zijn met de uitvoering en de evaluatie van de maatregelen. (Instituut voor de Gelijkheid van Vrouwen en Mannen, IGVM)

Voortaan wordt het specifieke thema van de gelijkheid tussen vrouwen en mannen geïntegreerd in alle publieke beleidsmaatregelen in elk stadium van hun ontwikkeling. Deze politieke wil werd op 29 maart 2012 vastgelegd in een Ordonnantie die bepaalt dat: “De regering van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest zorgt voor de uitvoering van de doelstellingen van de vierde Wereldvrouwenconferentie die werd gehouden in Peking in september 1995. Meer in het bijzonder waakt ze over de integratie van de genderdimensie in alle beleidskeuzes en maatregelen, bij de voorbereiding van de budgetten en acties die ze neemt en dat om eventuele vormen van ongelijkheid tussen vrouwen en mannen te voorkomen of te corrigeren.” De Ordonnantie “Gender mainstreaming” wordt volledig van kracht vanaf de regeerperiode 2014-2019. Maar het Gewest bereidt de uitvoering ervan dus al geruime tijd voor.

METEN IS WETEN2 “... elke minister en staatssecretaris ziet er, in de domeinen die onder zijn of haar bevoegdheden vallen, op toe dat de statistieken die de Brusselse overheidsdiensten en de Brusselse instellingen van openbaar nut in hun actiedomein produceren, verzamelen en bestellen, naar geslacht opgesplitst worden en dat er genderindicatoren worden opgesteld wanneer dit relevant is”. Ordonnantie van 29 maart 2012, artikel 4. Statistieken opsplitsen per geslacht, dat wil zeggen het scheiden van gegevens over mannen en over vrouwen, is een eerste onontbeerlijke stap, maar volstaat niet voor het opsporen van de verschillen tussen mannen en vrouwen in alle domeinen van de maatschappij. Om zich een idee te vormen van de respectievelijke situatie van vrouwen en van mannen in een bepaald domein, zijn genderstatistieken noodzakelijk.

“De administratieve diensten van de Gewestelijke Overheidsdienst Brussel en ook de instellingen van openbaar nut zijn stilaan begonnen met de voorbereiding van het verzamelen van afzonderlijke gegevens per geslacht op basis van databanken, formulieren, fiches en/of registers” ambtenaar van de GOB. Genderstatistieken zijn naar geslacht opgesplitste statistieken die op zo’n manier werden verwerkt dat ze een beeld geven van de verschillen die bestaan tussen mannen en vrouwen. Genderindicatoren dienen om de respectievelijke positie van mannen en vrouwen in een maatschappij te meten en te vergelijken over een gegeven tijdspanne. Ze zijn nuttig voor het analyseren van een situatie en voor het definiëren van de doelstellingen van een beleid en, later, voor het evalueren van de impact en de resultaten. 2. IGVM, Vrouwen en Mannen in België. Genderstatistieken en indicatoren, 2de editie, 2011. 7


Dankzij indicatoren zoals verworven kennis, vrije tijd en sociale erkenning kan men bijvoorbeeld inschatten welke voordelen er voor mannen en vrouwen kunnen verbonden zijn aan de invoering van een nieuwe werkorganisatie in een gegeven beroepsomgeving.

Het Brussels Instituut voor statistiek en analyse (BISA) centraliseert, verwerkt en verspreidt statistieken over het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, de gemeenten en de wijken.

8

Het BISA integreert de genderdimensie bij het verzamelen en verspreiden van beschikbare gegevens en het nam deel aan de federale werkgroep Gender en Statistiek, die als doel heeft om een stand van zaken van de statistieken opgesplitst naar geslacht op te stellen en het opnemen van gender in de productie van deze statistieken te analyseren. Daarnaast schreef het BISA een artikel over Gender en statistieken in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest om aan de uitvoering van gendermainstreaming in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest bij te dragen.


2. WERKEN AAN GENDER MAINSTREAMING! Met het oog op de geplande veralgemening van het beleid inzake gender mainstreaming zet de GOB sedert 2010 proefprojecten op binnen zes directies. Deze proefprojecten moeten bijdragen aan de uitwerking van een procedure om de genderdimensie in het arbeidsproces te integreren. Deze methode kan dan worden toegepast bij alle directies van de GOB. Analyseren van de positie van mannen en vrouwen in het openbaar ambt, opsporen van vormen van ongelijkheid, deze corrigeren en in de toekomst voorkomen.

gender mainstreaming. Vervolgens hebben ze leidraden vastgelegd om gender te integreren in hun manier van werken. Ten gevolge van deze sensibilisering heeft de Directie Externe Betrekkingen zich ertoe verbonden om de genderdimensie te integreren in elk nieuw bilateraal akkoord, en ook in komende projectoproepen aan ngo’s. Gender wordt dus één van de selectiecriteria. De Directie zal ook ijveren voor de uitwisseling van goede praktijken inzake gender mainstreaming met haar partnerlanden en binnen de internationale netwerken waarvan ze deel uitmaakt.

Pilootprojecten: een eerste stap naar een transversaal gendergevoelig beleid

SENSIBILISEREN VAN DE AMBTENAREN (V/M) Het is niet vanzelfsprekend om de genderdimensie te integreren in het dagelijks werk. Wat houdt dit juist in? En vooral hoe moet dat aangepakt worden? Om antwoorden te formuleren op deze vragen en om het werk van de ambtenaren (m/v) te vereenvoudigen, organiseerde de Directie Externe Betrekkingen sensibiliserings-, reflectie- en dialoogworkshops. Door dit groepswerk konden alle ambtenaren (m/v) en hun hiërarchie zich een transparanter beeld vormen van de concepten gender en 9


COÖRDINEREN VAN DE LOKALE ACTOREN

HET DOELPUBLIEK KENNEN

Brussel Plaatselijke Besturen (BPB) heeft beslist om gender te integreren in de plaatselijke preventie-en buurtplannen van de zes proefgemeenten: Anderlecht, Brussel-Stad, Etterbeek, Koekelberg, Sint-Joost-Ten-Node en Ukkel.

Wat is de impact van overheidsacties op de bevolking? Wie behoort tot dit publiek? Vrouwen? Mannen? Hebben ze dezelfde noden? Speelt een actie daarop in?

Statistische analyse van het personeel van de preventiediensten, discussies in werken reflectiegroepen over gangbare gender(on) gelijkheid in de diensten, onderzoek naar de voor- en nadelen van gemengde teams en naar de eventuele impact van een verdeling volgens gender in de georganiseerde activiteiten.

Een onontbeerlijke voorwaarde voor elk beleid is de kennis van de doelgroep: dat vereist het verzamelen van gegevens op basis van geslacht (man/vrouw). Dankzij het verzamelen en analyseren van deze informatie heeft men een betere kijk op de noden van de bevolking.

Er werden werkgroepen geïnstalleerd en, na een analyse- en reflectie-oefening, werden er actiepistes uitgetekend die de gemeenten in staat stellen om voortaan te werken rond werkaanbiedingen, de sensibilisering van de doelgroep en de publicatie van artikels over veeleer mannelijke preventieberoepen zoals gemeenschapswachten.

In het kader van de proefprojecten rond gender mainstreaming heeft de Directie Taxi’s een vakje “geslacht” toegevoegd aan het administratieve klachtenformulier tegen taxichauffeurs (m/v). Via een analyse van eventuele verschillen in de beweegredenen van klachten van mannen en vrouwen kan men een beter beeld krijgen van de gevoeligheid en de specifieke noden van het klantenbestand. 10


Parallel daaraan werken binnen Brussel Economie en Werkgelegenheid twee verschillende administratieve afdelingen samen bij het analyseren van de gegevens opgesplitst per geslacht van de databank van Brussel Invest&Export. Dit waardevol statistisch instrument registreert het geslacht van de contactpersonen en biedt een betere kijk op het profiel van de Brusselse kmo’s (eind 2012 vertegenwoordigden vrouwen 19% van de contactpersonen).

ANALYSEREN VAN DE BEGROTINGSIMPACT (GENDERBUDGETING) “De Brusselse Hoofdstedelijke Regering werkt een methode uit om de genderdimensie te integreren in het geheel van de begrotingscyclus” Ordonnantie van 29 maart 2012, artikel 2, §3. Brussel Financiën en Begroting, het bestuur dat belast is met alle opdrachten inzake uitgaven van het Gewest, bereidt de invoering van de genderbudgeting voor. Het komt erop aan de (potentiële) impact te kunnen evalueren van de investeringen in overheidsmaatregelen op de situatie van vrouwen en mannen in de samenleving.

Een specifieke werkgroep bestudeerde de methodes die in België worden gebruikt (vooral op het federale niveau) en testte een methode om de begrotingsallocaties van een administratieve dienst onder te verdelen in categorieën.

Genderbudgeting is een analyse vanuit genderperspectief van alle vormen van overheidsuitgaven en -inkomsten en geeft een overzicht van de directe en indirecte gevolgen ervan op de respectievelijke situatie van vrouwen en mannen. (Instituut voor de Gelijkheid van Vrouwen en Mannen)

11


INVOEGEN VAN CLAUSULES IN OVERHEIDSOPDRACHTEN “[De Brusselse Hoofdstedelijke Regering] waakt er, in het kader van de procedures voor de toekenning van overheidsopdrachten en de toekenning van subsidies, over dat de gelijkheid van vrouwen en mannen en de integratie van de genderdimensie in aanmerking worden genomen.” Ordonnantie van 29 maart 2012, artikel 3, 3°. Overheidsopdrachten kunnen doeltreffende instrumenten zijn voor de gelijkheid tussen mannen/vrouwen. Door het invoegen van administratieve en technische clausules in overheidsopdrachten kan men van de dienstverleners immers eisen dat ze rekening houden met de genderdimensie.

12

De Directie Monumenten en Landschappen testte het invoegen van genderclausules uit in een bestek betreffende de realisatie van een publicatie voor kinderen over de geschiedenis van het Brussels erfgoed. De administratieve en technische eisen hadden betrekking op het gebruiken van een neutrale taal en van niet-stereotiepe beelden en boodschappen die bijdragen tot een gelijkwaardiger beeld van vrouwen en mannen in de maatschappij. Deze ervaring droeg bij tot het opstellen van een methodologische nota die in de toekomst zou kunnen worden gebruikt door de hele Gewestelijke Overheidsdienst Brussel.


3. EEN BRUSSELSE OPENBARE DIENST AAN DE ZIJDE VAN VROUWEN

DIRECTEUR OF DIRECTRICE?

HEBBEN BEROEPEN EEN GESLACHT?

Taal is niet neutraal. Ze weerspiegelt machtsverhoudingen in de samenleving. Een functie die wordt bekleed door vrouwen aanduiden met een mannelijke term verhult de rol van vrouwen in het actieve leven en negeert een groot deel van hun identiteit.

De ondervertegenwoordiging van vrouwen in sommige beroepen zou deze veronderstelling kunnen bevestigen. Maar clichés vallen langzaam uiteen en het Gewest spoort de verantwoordelijken van instellingen van openbaar nut aan om meer vrouwen aan te trekken voor hun organisatie.

“De vervrouwelijking van de terminologie en de functies is belangrijk omdat dit de kans biedt om vrouwen zichtbaar te maken en om te erkennen dat vrouwen alle functies bekleden. Omgekeerd is het eveneens essentieel om traditioneel vrouwelijke terminologie te vermannelijken en om bijvoorbeeld ‘secretaris of secretaresse’ te zeggen of ook ‘sociaal assistent of sociaal assistente’. Het is jammer dat sommige vrouwen de indruk hebben dat het vervrouwelijken van de titel van een functie afbreuk zal doen aan het gewicht ervan (vooral als het gaat om machtsfuncties, sommige vrouwen zullen er bijvoorbeeld blijven op staan dat men hen “Mevrouw de minister noemt”). Dat zegt veel over de waarde die in onze maatschappij wordt toegekend aan het mannelijke en het vrouwelijke.” ambtenaar, Directie Human Resources. In het nieuwe statuut van de ambtenaren van het Gewest besliste de Brusselse regering om de verschillende graden van ambtenaren te vervrouwelijken.

In hun aanwervingscampagne deden de Maatschappij voor Intercommunaal Vervoer (MIVB) en de Dienst voor Brandbestrijding en Dringende Medische Hulp (DBDMH) een bijzondere inspanning om een vrouwelijk publiek aan te trekken.

13


TELEWERKEN, EEN NIEUW INSTRUMENT VOOR DE ORGANISATIE VAN HET WERK? Door het in gebruik nemen van nieuwe informatie- en communicatietechnologieën werden er geleidelijk steeds meer flexibele arbeidsmogelijkheden ingevoerd, voornamelijk dankzij het telewerk. Hebben deze veranderingen dezelfde impact op vrouwen als op mannen? Het Brussels Instituut voor Milieubeheer (BIM) organiseerde een proefproject om het telewerk binnen zijn diensten te introduceren. Het koppelde aan dit initiatief een tweemaandelijkse evaluatie waarin werd rekening gehouden met de genderdimensie. Daaruit blijkt dat vrouwelijke telewerkers vragende partij zijn voor een groter aantal telewerkdagen, terwijl mannelijke telewerkers tevreden zijn met het aantal toegekende dagen. Bovendien vinden meer vrouwen dan mannen, na een aanpassingsperiode waarin kantoor en thuiswerk op elkaar werden afgestemd, dat ze hun dagelijks werk beter kunnen organiseren. Tot slot zou deze organisatie van het werk het voordeel bieden dat ze de spanningen die verbonden zijn aan een dubbele dagtaak verminderen.

14

Uit de resultaten blijkt dat 52,25% van de vrouwen vindt dat ze hun privé- en beroepsleven beter kunnen verzoenen, terwijl een meerderheid van de mannen (59,25%) op dit vlak geen enkele verandering ziet. Gezien de tevredenheid van de telewerkers (v/m), de hiërarchische verantwoordelijken (v/m) en de directieraad (v/m) werd het experiment uitgebreid tot andere bedienden van het BIM. Tijdens latere evaluaties van het instrument zal een meer diepgaande analyse van het verzoenen van privé- en beroepsleven gemaakt worden.


WAAR ZIJN DE VROUWEN? “Minstens 1/3 van de leden van een beheersorgaan die worden benoemd door het Brussels Hoofdstedelijk Gewest (BHG) of door een rechtspersoon die gecontroleerd wordt door het BHG moet van een ander geslacht zijn dan dat van de andere leden” (artikel 3 van de ordonnantie ertoe strekkende binnen de leden die door de Brusselse Hoofdstedelijke Regering benoemd worden in de bestuursorganen van rechtspersonen, een evenwichtige aanwezigheid van vrouwen en mannen te waarborgen).

De nieuwe ordonnantie veralgemeent het principe van de evenwichtige vertegenwoordiging van mannen en vrouwen in bestuursinstanties tot alle benoemingen die de regering doet bij alle rechtspersonen. Een rechtspersoon wordt doorgaans gevormd door een groepering van natuurlijke personen die samen iets willen verwezenlijken (Becompta)

De toepassing van deze juridische verplichtingen versterkt dagelijks de evenwichtige vertegenwoordiging van mannen en vrouwen in beslissingsfuncties.

Deze wettelijke verplichting bestaat sedert 1995 voor adviesorganen en sedert 2008 voor de raden van bestuur van paragewestelijke organismen van publiek recht of belang. 15


4. EEN VROUWVRIENDELIJK BRUSSELS GEWEST

BIJ DE TOEGANG TOT WERK

In het Brussels Gewest zijn er zo’n 70.000 eenoudergezinnen. De meerderheid bestaat uit een moeder die haar kind(eren) alleen opvoedt.

verband lijken te staan met het zoeken naar werk, maar die toch integraal deel uitmaken van de belemmeringen die de doelgroep ondervindt: een overzicht van de opvangmogelijkheden voor de kinderen, tijdsbeheer en morele steun worden toegevoegd aan het meer klassieke actieplan dat bestaat uit beroepsoriëntering en het leren werken met instrumenten om een job te zoeken.

Om de beroepsinschakeling van dit publiek te bevorderen steunt het Gewest via Actiris het project Een ouder-Een job dat werd uitgewerkt door Daoust Interim.

Individuele gesprekken worden gevolgd door groepssessies waarbij de deelnemers/deelneemsters banden smeden met andere personen die zich in een gelijksoortige situatie bevinden.

Dit innovatief initiatief richt zich tot werkzoekende vrouwelijke en mannelijke gezinshoofden van eenoudergezinnen die geconfronteerd worden met specifieke problemen.

BIJ DE TOEGANG TOT HET ONDERNEMERSCHAP

“Dit pilootproject is ontstaan uit de aanbevelingen van het Technisch Platform Eenoudergezinnen in Brussel. Dit platform, dat bestaat uit professionals van verschillende sectoren, streeft onder meer naar het formuleren van voorstellen rond beleidsmaatregelen, het begeleiden van bestaande projecten en het opstarten van nieuwe projecten. Een ouder-Een job zal worden geëvalueerd op basis van de directe effecten (jobinschakeling), maar ook op basis van de indirecte” ambtenaar, Actiris.

Volgens het Instituut voor de gelijkheid van vrouwen en mannen oefent 82% van de vrouwelijke actieve bevolking een betaalde job uit; 18% is werkgever, zelfstandige, meewerkende echtgenote of uitoefenaar van een vrij beroep.

Een ouder, Een job

Als antwoord op hun bijzondere noden integreerde het project Een ouder-Een job in zijn methodologie thematieken die niet direct in 16

De statistieken zeggen dat 30% van wie een onderneming opstart een vrouw is. Dit cijfer blijft al verscheidene jaren vrij stabiel. Om de toegang van vrouwen tot het ondernemerschap te verbeteren bezit het Gewest financiële instrumenten en subsidieert het organisaties die de oprichting van een commerciële activiteit begeleiden.


BRUSSELS PIONEERS Het Gewest subsidieert het project “Brussels Pioneers” van de vzw Incubateur au féminin die vrouwelijke ondernemers begeleidt voor en na de oprichting van een bedrijf. Het is de bedoeling hen een opleiding te geven die aansluit bij hun noden en eisen. De vzw steunt op een team van experts (v/m) van het lokale netwerk dat steun verleent bij de oprichting van een onderneming in het Gewest. “Zich laten begeleiden creëert een echte drive, het geeft een boost en veel energie. Ook al gelooft men in ons, toch zijn er soms momenten van twijfel. Een onderneming starten is een vrij eenzame bezigheid, het doet goed om zich gesteund te voelen.

Het moeilijkste is het omgaan met onzekerheid. Men verlaat zijn vertrouwde zone en komt terecht op een soort achtbaan, Marianne Clayton, oprichtster begeleid door Brussels Pioneers.3 BRUSOC Als actor van de lokale en sociale economie komt BRUSOC, een afdeling van de Groep GIMB (Gewestelijke Investeringsmaatschappij Brussel), tussen voor zelfstandigen, kleine ondernemingen en projecten voor sociale economie die gevestigd zijn of zich gaan vestigen in de prioritaire interventiezone van het Gewest en die problemen hebben om een bankkrediet te krijgen. BRUSOC spant zich ook in voor vrouwen, in het bijzonder diegenen met een laag inkomen, via het aanbieden van professionele diensten, opleidingsmogelijkheden en toegang tot overheidsopdrachten, informatie en technologie. BRUSOC gaf via verschillende financiële instrumenten de aanzet tot de economische heropleving van verschillende wijken in Brussel.

BIJ HET VERZOENEN VAN PRIVÉ- EN BEROEPSLEVEN Bij de talloze uitdagingen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest staat de demografische groei op de eerste rij: er zullen naar schatting meer dan 1,2 miljoen bewoners zijn in 20204! Deze aangroei van de bevolking maakt dat de nood aan opvangvoorzieningen voor jonge kinderen nog nijpender zal worden. 3. Uittreksel uit Florence Thibaut, “Pour aider les femmes, il faut leur dire que c’est possible”, Finance Management, n°62, juin 2013.

4. BISA, Mini-Bru 2013, Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest in cijfers, 2012.

17

Bovendien vormt het zorgen voor de kinderen in alle mogelijke situaties (op regelmatige basis, bij ziekte, bij een korte onvoorziene omstandigheid) een van de steeds terugkerende problemen waarmee vrouwen het meest worden geconfronteerd: geen crèche, geen opleiding, geen sollicitatiegesprek, geen werk, geen voltijdse job!! Het spreekt vanzelf dat mannen in een gelijksoortige situatie op evenveel belemmeringen stoten door het tekort aan opvangvoorzieningen. Om doeltreffend in te spelen op deze vraag integreert het Gewest deze noodsituatie op een horizontale en systematische wijze in al haar publieke activiteiten, bijvoorbeeld via de volgende instrumenten:

1. Het Kinderdagverblijf van Actiris 2. Het invoegen van crèches in projecten voor economische ontwikkeling en stadsvernieuwing 3. Het openen van opvangplaatsen via duurzame wijkcontracten. 1. Het Kinderdagverblijf van Actiris vzw staat in voor de tijdelijke opvang of voor opvang van maximum drie maanden van kinderen van 0 tot 3 jaar als hun ouders zijn ingeschreven bij de Brusselse Gewestelijke Dienst voor Arbeidsbemiddeling (Actiris), in een van de 19 gemeenten wonen en opvang nodig hebben om werk te zoeken (tijdelijke opvang) of omdat ze net werden aangeworven (crèche). De voorziening heeft twee vestigingen en kan tot 78 kinderen opvangen. Bovendien coördineert het Kinderdagverblijf een netwerk van partnercrèches die instaan voor de opvang van kinderen van werkzoekenden die een opleiding volgen of betrokken zijn bij een ander initiatief voor socioprofessionele inschakeling (13 partners, 206 kinderen opgevangen in 2012). 2. citydev.brussels heeft een tweevoudige opdracht: ondernemingen in het Gewest verwelkomen en houden, en huisvesting creëren voor gezinnen met een bescheiden inkomen. In sommige van haar projecten voor economische ontwikkeling en stadsvernieuwing zorgt citydev.brussels ook voor de infrastructuur voor opvangvoorzieningen voor jonge kinderen, die wordt beheerd door andere actoren. Tegen 2017 plant citydev.brussels de oprichting van 5 crèches met opvangcapaciteit voor 120 kinderen.

18

3. Duurzame wijkcontracten vormen een belangrijke hefboom voor de emancipatie van vrouwen in kwetsbare wijken. Deze actieprogramma’s steunen op een analyse van de noden van de wijken en van de bevolkingsgroepen en omvatten projecten rond educatie, gezondheid, huisvesting, solidaire economie, nabijheidsdiensten, gezonde voeding, bestrijding van geweld, socioprofessionele inschakeling... Elk actieprogramma moet prioriteit verlenen aan de uitrusting en infrastructuur voor kinderen en jongeren en het is verplicht om een nieuwe voorziening te plannen voor jonge kinderen. Wijkcontracten zorgen dus zo voor een aanzienlijke verhoging van het aantal opvangplaatsen in crèches. Door de diverse opvangmogelijkheden kan er beter worden ingespeeld op de noden van de verschillende bevolkingsgroepen. De ouders beschikken over meer flexibiliteit dankzij geregelde, co- en tijdelijke kinderopvang.

IN DE PUBLIEKE RUIMTE De noden van vrouwen en van mannen in de stad zijn afhankelijk van de specifieke rol die ze vervullen. Vrouwen verplaatsen zich anders: ze gaan vaker te voet, leggen dagelijks het traject huisschool-werk af en kennen de publieke ruimte daardoor beter. Garance vzw realiseerde voor het Gewest een genderanalyse van de Brusselse publieke ruimte met betrekking tot het subjectief onveiligheidsgevoel. Op basis van een methodologie die in de jaren 1980 werd uitgewerkt door de vrouwenbeweging zowat overal ter wereld organiseert de vzw verkenningswandelingen. Hier gaat het om begeleide wandelingen in kleine groepjes in bekende wijken die aan de deelneemsters de gelegenheid geven om rond te kijken, hun gevoel te laten spreken en te proberen vatten waarom ze zich (on)veilig voelen. Op deze observatiewandelingen wordt ook gekeken of de (niet)inrichting van een gebied verantwoordelijk is voor die onaangename gevoelens en maakt dat vrouwen bepaalde plekken vermijden op specifieke momenten en/of hun verplaatsingstraject in de publieke ruimte veranderen. De resultaten van de studie werden gepubliceerd in een brochure met goede praktijken en aanbevelingen bestemd voor alle actoren inzake stedenbouw, mobiliteit en de inrichting van het territorium5. 5. Laura Chaumont en Irène Zeilinger, Espace public, genre et sentiment d’insécurité, vzw Garance, 2012. 19


TEGENOVER HET GEWELD

2. Publieke actietheatervoorstellingen: vertrekken van een collectieve of participatieve creatie in een workshop, van het werk met het doelpubliek, vertrekken van hun dagelijks leven en situaties uit hun leven naspelen. De jongeren toonden veel belangstelling voor deze vorm van communicatie, die bijzonder geschikt is om het te hebben over delicate vragen rond geweld.

CAMPAGNE I LOVE U Sedert 2011 organiseert de Brusselse Gewestelijke Coördinatie inzake partner- en intrafamiliaal geweld sensibiliserings- en responsabiliseringscampagnes voor jongeren die te maken hebben met geweldsituaties. In 2012 stelde de campagne “I LOVE U” een pakket instrumenten voor die jongeren in staat stellen om tekenen van psychologisch, verbaal, fysiek en seksueel geweld in hun liefdesrelaties en in hun omgang met hun omgeving te herkennen.

3. Geanimeerde activiteiten in scholen voor het 4de, 5de en 6de jaar in het Gewest. Meer dan 1.500 jonge Nederlandstalige en Franstalige Brusselse jongens en meisjes werden aldus gesensibiliseerd omtrent geweld.

Geweld binnen een relatie laat altijd sporen na.

La violence dans une relation, ça laisse toujours des marques.

Editeur responsable : Ch. Lamouline, Secrétaire général, Ministère de la Région de Bruxelles-Capitale, Boulevard du Jardin Botanique, 20 - 1035 Bruxelles Verantwoordelijke uitgever: Ch. Lamouline, Secretaris- generaal, Ministerie van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, Kruidtuinlaan, 20 - 1035 Brussel

Bovendien gaf de campagne aan de jonge slachtoffers, dader(s) en/ of getuigen (zowel mannen als vrouwen) adviezen, adressen van steunpunten en telefoonnummers van hulplijnen. De campagne bestond uit drie fasen: 1. Grootschalige communicatie om maximum bereik te hebben bij de doelgroep (v/m), via affiches op publieke plaatsen, flyers uitgedeeld aan de schoolpoort, een website (www.isditliefde.be) en een facebookpagina. 20


PRAKTISCHE INLICHTINGEN

GEWESTELIJKE OVERHEIDSDIENST BRUSSEL (GOB) De Gewestelijke Overheidsdienst Brussel (GOB) is het belangrijkste instrument van de Brusselse regering voor het uitvoeren van haar beleid. Het gewestelijk beleid wordt op een coherente, efficiënte en transparante manier voorbereid en uitgevoerd door de GOB. Het is de bedoeling om de Brusselse burgers en bedrijven een kwaliteitsvolle dienstverlening aan te bieden in een context van duurzame ontwikkeling en met oog voor de waarden van de overheidsdiensten. De Gewestelijke Overheidsdienst Brussel heeft de volgende algemene opdrachten: • de economische ontwikkeling en de creatie van werkgelegenheid stimuleren • de openbare ruimte inrichten en de voorzieningen inzake mobiliteit en onroerend erfgoed beheren • de ontwikkeling van het grondgebied sturen door middel van stedenbouw, degelijke huisvesting, stadsvernieuwing en de bescherming van het bouwkundig erfgoed • de overheidsfondsen beheren en de gewestelijke belastingen innen • de plaatselijke besturen organiseren, adviseren, controleren en financieren

• d e GOB doeltreffend vertegenwoordigen in de nationale, Europese en internationale instellingen en de rol van Brussel als hoofdstad van Europa invullen • de acties van de besturen coördineren en hen bijstaan door middel van een gericht personeelsbeleid binnen een degelijke infrastructuur De Gewestelijke Overheidsdienst Brussel is onderverdeeld in zeven besturen: 1. Brussel Stedelijke Ontwikkeling  (vroeger: het Bestuur Ruimtelijke Ordening en Huisvesting) 2. Brussel Economie en Werkgelegenheid (vroeger: het Bestuur Economie en Werkgelegenheid) 3. Brussel Financiën & Begroting (vroeger: het Bestuur Financiën en Begroting) 4. Brussel Fiscaliteit  (nieuw bestuur sinds 2012) 5. Brussel Mobiliteit  (vroeger: Mobiel Brussel) 6. Brussel Plaatselijke Besturen  (vroeger: het Bestuur Plaatselijke Besturen) 7. Brussel Gewestelijke Coördinatie (vroeger: het Secretariaat-generaal) omkadert de zes bevoegde besturen in specifieke aangelegenheden en biedt ondersteuning op het vlak van organisatie en beheer.

21


HET GELIJKEKANSENBELEID VAN DE GOB VOOR DE BEVOLKING VAN HET GEWEST

DE DIRECTIE GEWESTELIJKE GELIJKE KANSEN

De Directie Gewestelijke Gelijke Kansen maakt deel uit van Brussel Gewestelijke Coördinatie (van de GOB) en voert het gelijke kansenbeleid uit dat gericht is op de bevolking van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest (extern beleid). Het Gewest wil namelijk een beleid van non-discriminatie en gelijkheid van kansen voeren, met specifieke aandacht voor een aantal kwetsbare groepen. Deze groepen vormen de doelgroepen van het gewestelijk gelijkekansenbeleid: mannen en vrouwen, personen met een handicap, personen van een andere etnisch-culturele afkomst en LGBT (Lesbian, Gay, Bisexual, Transgender). De Directie Gewestelijke Gelijke Kansen werkt aan de uitvoering en evaluatie van het gewestelijk gelijkekansenbeleid voor deze doelgroepen. Ze verschaft de staatssecretaris bevoegd voor Gelijke Kansen alle relevante informatie over de gelijkekansendossiers en werkt mee aan de opstelling van verslagen die voortvloeien uit de diverse ordonnanties inzake gelijkheid tussen mannen en vrouwen. De Directie volgt ook externe projecten op, verspreidt documenten en informeert het publiek. Ze organiseert geregeld evenementen om de Brusselse bevolking gevoelig te maken voor de diverse thema’s rond gelijke kansen.

22

Subsidies Een zeer belangrijk, specifiek luik van het gewestelijk gelijkekansenbeleid is de toekenning van subsidies aan Brusselse verenigingen voor projecten rond gelijke kansen en diversiteit. De strijd tegen partnergeweld Sedert 2005 sluiten de minister-president, de staatssecretaris bevoegd voor Gelijke Kansen en het Instituut voor Gelijkheid van Vrouwen en Mannen jaarlijks een overeenkomst rond de gewestelijke coördinatie inzake de bestrijding van partnergeweld. De gewestelijke coördinatie is onder meer belast met de uitvoering van een gewestelijk actieplan. Gender Mainstreaming Tot slot bereidt de Directie sinds 2010 de invoering van Gender mainstreaming voor met het organiseren en begeleiden van proefprojecten binnen de verschillende besturen.

VOOR DE PERSONEELSLEDEN VAN DE GOB

CEL WELZIJN OP HET WERK EN DIVERSITEIT (DIRECTIE HUMAN RESOURCES) De GOB voert een human resourcesbeleid dat de dimensie gelijke kansen en diversiteit integreert. Ze zet bewustmakings-, informatie- en communicatiecampagnes op. Een beleidsplan inzake diversiteit voor het personeel moet de beginselen van non-discriminatie, diversiteit en gelijkheid tussen mannen en vrouwen bevorderen. Dit plan wordt om de twee jaar opgemaakt.


VOOR DE GEMEENTEN VAN HET GEWEST

COÖRDINATIE GELIJKE KANSEN BINNEN BRUSSEL LOKALE BESTUREN De Coördinatie Gelijke kansen maakt deel uit van de Directie Gesubsidieerde Initiatieven, die zich binnen het Bestuur Plaatselijke Besturen situeert. Dit bestuur verzekert de verbinding tussen het Gewest en de verschillende lokale besturen (gemeenten, OCMW’s,...) op zijn territorium. Het doel van de Coördinatie Gelijke kansen is het versterken van de integratie van gelijkheid tussen vrouwen en mannen binnen de 19 gemeenten, via de organisatie van vormingen, ontmoetingen, publicaties, colloquia enz. Daarnaast ondersteunt deze coördinatie de gemeenten via een jaarlijkse projectoproep met betrekking tot gelijke kansen in de brede zin van het woord (gelijkheid v/m, maar ook handicap, diversiteit, LGBT, partner- en intrafamiliaal geweld enz.)

23


INSTELLINGEN VAN OPENBAAR NUT Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest creëerde een reeks instellingen van openbaar nut en verenigingen zonder winstoogmerk om het beleid en de bevoegdheden van het Brussels Gewest om te zetten in concrete interventies. Hieronder de lijst van instellingen die meewerkten aan het Pekingrapport 2012. Openbare dienstverlening aan de burger • De Brusselse Hoofdstedelijke Dienst voor Brandbestrijding en Dringende Medische Hulp (DBDMH) komt tussen bij brand en coördineert de dringende medische hulp in het Brussels Gewest. • Net Brussel zorgt voor de openbare netheid, de vuilophaling en het afvalbeheer in het Brussels Gewest. • De Maatschappij voor het Intercommunaal Vervoer te Brussel (MIVB) verzorgt het openbaar vervoer in de 19 gemeenten van het Brussels Gewest. • De Brusselse Gewestelijke Huisvestingsmaatschappij (BGHM) maakt huisvesting toegankelijk voor mensen met een bescheiden inkomen. Economie, onderneming en werk • ACTIRIS is het Brusselse agentschap dat verantwoordelijk is voor de uitvoering van het Brusselse werkgelegenheidsbeleid. • Het Brussels Agentschap voor de Onderneming (BAO) ondersteunt ondernemers met hun bedrijfsplannen in het Brussels Gewest. • De Gewestelijke Investeringsmaatschappij voor Brussel (GIMB) geeft financiële ondersteuning voor de oprichting, de reorganisatie of de expansie van privéondernemingen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. 24

• D e Economische en Sociale Raad van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest (ESRBHG) is het sociaaleconomisch overlegorgaan van het Brussels Gewest. Onderzoek, innovatie en ICT • INNOVIRIS is het instituut ter bevordering van het wetenschappelijk onderzoek en innovatie van het Brussels Gewest. • Het Centrum voor Informatica van het Brussels Gewest (CIBG) staat in voor de ontwikkeling van nieuwe informatietechnologieën en de informatisering van de diensten van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Energie en milieu • Leefmilieu Brussel-Brussels Instituut voor Milieubeheer (BIM) is de overheidsdienst voor milieu en energie van het Brussels Gewest. • Het Brussels Energieagentschap (ABEA) promoot rationeel energieverbruik en het gebruik van hernieuwbare energiebronnen. • Het Fonds voor het Waterbeleid financiert het waterbeleid en de waterzuivering in het Brussels Gewest. Stadsontwikkeling • Citydev.brussels helpt ondernemingen aan bedrijfsvestigingen en bouwt woningen voor particulieren in het kader van stadsvernieuwingsprojecten. • De Haven van Brussel staat in voor het beheer, de exploitatie en de uitbouw van de haven, de voorhaven en de haveninstallaties in het Brussels Gewest.


Het netwerk van Pekingcorrespondenten binnen de Gewestelijke Overheidsdienst Brussel en de Instellingen van Openbaar Nut

1-Caroline Docquiert 2-Thomas De Keyser 3- Sophie Coekelberghs 4-Amina Riad 5-Sophie Van Ophalfens 6-Jean-Paul Mahoux 7-Katrien Lefever 8- Mélina Vanden Borre

9-Laurent Jacquet 10-Vincent Repussard 11-Flavia Iez 12-Martine Bollu 13-Séverine Van Herzeele 14- Carole Moné 15-Julie Millan 16-Maryam Kechiche

17-Amaury Van Der Straaten 18-Sophie Willaumez 19-Myriam Hilgers 20- Roger Kalenga-Mpala 21-Nathalie Smets 22-Marie-Aimée Duquet 23-André Bellefroid 24-Christine De Kock

25-Victoria Videgain 26- Ann Vandenmeersche 27-Christa Vereecken 28-Valérie Wauthier 29-Amélie Marotte 30-Valérie Goret 31-Jenny Vanden Branden

En ook: Anne Gathoye Sophie Hantson Joëlle Hoeven Gratia Pungu Carmen Slompo

25

GENDERVRIENDELIJK BRUSSEL ! In 1995, op de Vierde Wereldvrouwenconferentie van de Verenigde Naties, hechtte België zijn goedkeuring aan de Verklaring en het Actieplatform van Peking. Daarmee beloofde het om zich in te spannen voor een echte gelijkheid tussen mannen en vrouwen. Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest engageerde zich in 2006 om jaarlijks te rapporteren over de initiatieven die in elk beleidsdomein gevoerd worden ter bevordering van gelijke kansen tussen mannen en vrouwen. In 2012 ging het Gewest nog een stap verder en voortaan moet de genderdimensie systematisch geïntegreerd worden in alle fasen van het beleid. Deze brochure wil steun bieden bij het concretiseren van dit engagement. Ze steunt op bijdragen van de Pekingcorrespondenten uit de verschillende Besturen van de Gewestelijke Overheidsdienst Brussel en uit sommige Instellingen van Openbaar nut.

Gendervriendelijk Brussel! vestigt de aandacht op de Brusselse goede praktijken: het verzamelen van statistische gegevens, het beleid rond gendermainstreaming en zijn pilootprojecten; het interne M/V-gelijkheidsbeleid en de externe acties van het Gewest.

GENDERVRIENDELIJK BRUSSEL!

Recommend Documents