gemeente Voorst
ruimtelijke verkenning Twello Centrum Habets Stedenbouw december 2009
Ruimtelijke verkenning Twello Centrum
in opdracht van Gemeente Voorst
uitgevoerd door: Habets Stedenbouw, Arnhem december 2009
Colofon dit rapport kwam tot stand in overleg met de projectgroep Twello-Centrum waarin deelnamen:
Gemeente Voorst:
Leonieke Beltman-Rompelman Teun Groothedde Geert Meijerink
Habets Stedenbouw:
Ad Habets
Arnhem 2009
inhoud
aanleiding en doel
7
1 analyse
11
2 wensen en initiatieven
17
3 drie pleinmodellen
19
nulvariant - Groen Raboplein Halfweg Eiland
20 22 26
4 vier straten naar het dorpsplein
28
A B C
- - - -
Dorpsstraat / Schoolstraat 28 Dorpsstraat bomenplantsoen 30 Stationsstraat 32 Van Ghentstraat 36
fragment van het Uitbreidingsplan Kom Twello uit 1931. De straten zijn nog smal. Midden onder is het tracé van de nieuw geprojecteerde Marktstraat zichtbaar. Op de plaats van de Landbouwschool staat tegenwoordig de Rabobank. De naastgelegen schoolmeesterswoning is gesloopt.
aanleiding en doel De aanleiding voor de verkenning is drieledig. Enkele ondernemers in de kern zijn voornemens hun bedrijf te reorganiseren, uit te breiden of te verplaatsen. Met de realisatie van het station en de bebouwing van het Dumecoterrein met woningen, winkels en een parkeerhuis verplaatst het zwaartepunt van de kern van Twello zich meer naar de kruising Stationstraat/Dorpstraat. Op korte of middellange termijn zal de auto minder dominant in het winkelhart aanwezig zijn. De vraag dringt zich op of de verschijningsvorm van de kern, dat wil zeggen de contour en inrichting van de openbare ruimte en het bebouwingsbeeld, aanpassing behoeft. Door de middenstand wordt de huidige toestand als onvolkomen ervaren. De omgeving van de Hervormde kerk wordt hooglijk gewaardeerd om zijn groene dorpse sfeer, maar het levende hart van Twello ligt 150 meter westwaarts bij de samenloop van de zes straten Dorpsstraat, Schoolstraat, Marktstraat, Van Ghentstraat, Duistervoordseweg en Stationsstraat. Dit is echter geen duidelijk gevormde ruimte. Hij is het resultaat van verschillende, over de tijd verspreide ingrepen in de randbebouwing en op straat. Van verschillende kanten wordt de wens geuit hier een beter verblijfsklimaat te vestigen, zodat deze plek ook gevoelsmatig een dorpshart wordt. Een stedenbouwkundige verkenning moet leiden tot suggesties in die richting. Daarbij is het zaak de plannen van ondernemers goed te beluisteren. Hun energie en investeringen zullen onmisbaar zijn bij de realisatie van ideeën voor het dorpshart. De dorpsgeschiedenis van Twello biedt aanknopingspunten bij de vorming van nieuwe ideeën. Dorpsverleden kan een bindende factor zijn voor burgers van een dorp in snelle ontwikkeling. Doordenken op dat verleden en het confronteren met nieuwe eisen kan tot voorstellen leiden die gemakkelijker geaccepteerd worden dan baanbrekende plannen die slechts het oog op de toekomst richten. De ‘korrelgrootte’ van Twello Centrum, dat wil zeggen de maat van de afzonderlijke gebouwen en functionele eenheden, is thans een mix van klein en groot: oude, kleine en meestal verbouwde losse panden en grotere,
1920, zicht vanaf de Duistervoordseweg in de richting van de kerk van Twello.. Op de plaats van het huis links staat nu het pand van Koolman. De weg loopt uit op de omhaagde tuin van de schoolmeesterswoning, waarvan de geveltop juist zichtbaar is. (bron: Twello overnieuwd)
nieuwe, samengestelde complexen van winkels en woningen. De laatste zijn niet zonder meer een waardevolle bijdrage aan een dorpshart. De vraag moet worden beantwoord welke ‘korrels’ wenselijk en aanvaardbaar zijn. Wat is de gewenste hoogte en breedte van nieuwe gebouwen? Hoe belangrijk is verscheidenheid? Niet alleen wat zij herbergen maar ook wat zij, functioneel en visueel, bijdragen aan het dorpshart is van belang. De openbare ruimte is de basis van het dorpshart. Straten komen er samen. Toch is een dorpsplein meer dan een plek met veel passanten. Het is ook een plek om halt te houden, te gaan zitten, met iemand af te spreken. Het vormt een rustpunt in routes. Dat vraagt om meer dan een hoge concentratie van winkelentrees en etalages. De voorgenomen studie verkent de mogelijkheden om van de samenloop van straten een rustpunt te maken. Wat voor eisen stelt dat aan de bebouwingsrand? Hoe bereik je enige beslotenheid, anders gezegd: hoe zorg je ervoor dat de kern zich onderscheidt van de uitkomende straten? Wat is een goede maat voor zo’n ‘plein’? Welke functies (bedrijfsmatig, publiek) dragen bij aan het verblijfsklimaat? Wat is de rol van bomen en groen? Welke inrichtingselementen zijn nodig en welke kunnen beter achterwege blijven? Waar moeten ze staan? Met enige regelmaat vinden in het dorpshart evenementen plaats. Het jaarlijkse klompenfeest is het grootst. Het ontspannen dagelijkse gebruik van de dorpsstraten verandert dan plotseling in een massale drukte van kramen, podia en flanerende mensen. Het is belangrijk dat de dorpskern voldoende ruimte blijft bieden voor zulke festiviteiten. Doel van deze verkenning is het schetsen van denkrichtingen over de ruimtelijke opzet van het centrum. Met deze voorlopige ideeën wil het gemeentebestuur ondernemers en gebruikers tegemoet treden. Naar aanleiding van het overleg met ondernemers kunnen de ideeën duidelijker vorm krijgen. Het beleid heeft ook een richtinggevende functie voor het ambtelijk apparaat.
gebouwd - ongebouwd De bebouwingsgraad van de percelen rond het “dorpsplein” is hoog door het intensieve gebruik voor winkeldoeleinden.
10
1
analyse
Wat direct opvalt als men Twello van 1930 vergelijkt met dat van 2009 is de enorme vergroting van het openbaar gebied. De straten zijn niet alleen vermeerderd in aantal (Van Ghentstraat, Markt, Marktstraat), ze zijn ook sterk verruimd, soms wel tot het drievoudige van hun oorspronkelijke breedte. Dat is ten koste gegaan van de voortuinen en erven van de percelen. In het winkelgebied zijn de voorerven van de meeste winkels, hoewel nog steeds particulier eigendom, hetzelfde bestraat als de openbare weg. Ze zijn daar in feite aan toegevoegd. Daardoor hebben de meeste straten nu een breedte van ruim 20 meter (dat is gelijk aan de straten in het grid van Barcelona). Daar komt bij dat in het hart van het dorp een perceel van 1.500 m2 - vroeger stond daar de schoolmeesterswoning - aan het openbaar gebied is toegevoegd. Het is deze plek die tegenwoordig wel wordt aangeduid met de term ”dorpsplein”. De algemene verruiming van het openbaar gebied had voordelen. De auto kreeg vrij baan en er was plaats genoeg om te parkeren. Je kon bij alle winkels tot voor de deur rijden. Vanwege
de slachterij van Dumeco trokken dagelijks tientallen vrachtwagens met varkens door het centrum. Door de realisatie van een wegenring rond het centrum en de verplaatsing van Dumeco kwamen nieuwe mogelijkheden binnen bereik. De inrichting van het winkelerf, tien jaar geleden, veranderde het verkeerskarakter van de centrumstraten in een op het consumentengemak gerichte aankleding. Het asfalt met
middenstreep werd vervangen door kleurige baksteen. Een aantal straten kreeg eenrichtingverkeer en de rijbaan werd versmald. Er kwam ruime parkeergelegenheid. Het winkelerf werd voorzien van nieuw meubilair. Er kwamen bankjes, lantaarns, fietsenrekken, plantenbakken, tientallen nieuwe bomen, een waterpartij en een kunstwerk. Al deze objecten en parkeervoorzieningen werden geplaatst binnen een bakstenen vierkantenpatroon van 6x6 meter.
Rabobank
Het vierkantenraster heeft een oriëntatie die correspondeert met de richting van de meeste straten. Hij correspondeert ook met de stand van de Rabobank. De dominante positie van het bankgebouw wordt nog versterkt door de inrichting bij de entree van de bank: een verhoogd plateau met bomen en waterpartij.
11
57
13 6
traa
t
11
eg
4
9 7
Ju
Kerk
5 40 30
42
62
me
lag
Afs
P
de
12
3
52
g
rsla
de
Ha
1
3 44 54
31
P
26
18 Do rp
24
11
sd w ar ss
at
t
st
aa
ns
tr
13
io
29
ra at
tr
aa
t
P
15
22
27a
6
ss
P
2 11
St
27
20
14
17
12
W.I.U
21
10
22
Rabobank
10
24
10
4e
19 at
Oonk
io ns
6
st
17
4a
19
8
St ra at
Do
4
15
rp s
s tr
t aa
21
Sc ho
13
ols tra
at
9
15 23 Scho olst
raat
33
13
31
t/m 2 Koolman
37 4 1 t/m 67
Huiskes / Diva
6
or
ds
ew
aa
5
1
at tra nts
7
t/m 2h
5 19
3
3
11
5
9
12
5
t
P
2a
10
23
eg
tr
vo
ts
er
e Gh
ist
n
Du
rk
6b
Ma
6a 8
va
20
17 1
Ma
11a
24
at
P
12a
15 t/m 63
P
14 14a
32
10
30
1
at
de
P
12
P
17
tra
34
ers
yt
114 t/m 120
10 36
Mic
12
hie
e ld
Ru
2
12 38 Gr e
n
rt Ba
14
11
va
12
ot
5 2 t/m 100
en tstr
g
we
11
22
t aa
18
5
Gh
11
eld
12
11 tra
15
27
4 t/m 6
3
13
ts
25
Bo
5
rk
19
21
De
7
55
13
15
40
44
mm
le in
Ma
2
26
28
46
tp
9
30
42
rk
19
11
j
eri
18
22
T.H .
Medio 2009 heeft de gemeenteraad ingestemd met het plan voor een onderbreking in het verkeersnet voor auto’s. De ‘knip’ maakt verplaatsing van auto’s tussen het westelijk en oostelijk deel van het centrum over het ‘dorpsplein’ onmogelijk. P Daardoor ontstaat een autovrij gebied waarvan de inrichting volledig op verblijven kan worden afgestemd. Met de voltooiing van de centrumring is het verkeersstelsel van Twello Centrum zodanig toegerust dat in de toekomst, wanneer dat gewenst wordt, verder kan worden ‘geknipt’. Toevoeging van (gebouwde) parkeervoorzieningen in de westelijke kwadranten zal ervoor zorgen dat ook ‘knippen’ in de Stationsstraat en Van Ghentstraat niet als een groot offer zullen worden ervaren. Het parkeren voor de winkeldeur zal steeds verder uit het winkelhart worden teruggedrongen. Net als honderd jaar geleden wordt de voetganger de dominante weggebruiker. Dat zal aanleiding zijn voor een inrichting die minder sterk is afgestemd op het boodschappen P doen (veel stallingsruimte, verhard oppervlak, straatmeubilair). Een
9 4 t/m 34
rp
g in
Do
n in
8
5
lian
Ko
6a
nw
t
aa
astr
gs
re
Verkeerscirculatie
ilin
To
P
16
Ve
in 2009 wordt besloten de verkeerscirculatie bij het dorpsplein te onderbreken voor auto’s 13
eg
w
eld
rt
20
22
Nie
uw
e
Ba
18
16
20
15
4
57
gs
traa
13
t
11
nw eg
4
9 7
Ju
Kerk 9 2 4 t/m 34
11 5 40
30
42
de
P
lag
Afs
P
12
3
52
g
rsla
62
me
de
Ha
1
3 44 54
31
P
26
18 Do rp
24
11
sd w ss
at
ar
St
t
st
aa
ns
tr
13
io
29
ra at
tr
aa
t
P
15
22
27a
ss
6
rp 27
Do
Ko
in
8
5
lian
g n in
re
t
aa
astr
ilin
To
P
16
20
14
17
12
W.I.U
21
10
22
Rabobank
10
24
10
4e
19
4a
19
St
8
at
Oonk
io ns
6
st
17
ra at
Do
4
15
rp s
s tr
t aa
21
Sc ho
13
ols tra
at
9
15 23 Scho olst
raat
33
P
31
t/m 2 Koolman
37 4 1 t/m 67
Huiskes / Diva
P
6 6a or
5
t
P
5
e Gh
1
at tra nts
7
aa
vo
2a
10
tr
er
n
ist
g
va
Du
we
ts
8
e ds
rk
6b
23
Ma
meer ontspannen inrichting wordt mogelijk. De afwezigheid van rijdende en stilstaande voertuigen laat een herbezinning toe op de de ruimtelijke identiteit van het dorpsmidden. Nu de directe relatie tussen winkel en auto verbroken is, kan de verblijfsruimte van het dorpsplein zich verder verzelfstandigen. Het hoeft P geen verlengstuk van de winkels noch van het autoverkeer te zijn. Het dorpsplein zou eerder een functioneel neutrale, sfeervolle omgeving moeten zijn dan een optelsom van wenselijkheden. Groen is een sterke sfeerbepaler, maar het vraagt een meesterhand om de juiste toon aan te slaan. Bij het opstellen van een ‘programma P van eisen’ voor de herinrichting moeten imago, sfeer en vorm voorop staan.
Ve
t/m 2h
5 19
3
3
11
5
9
12
20
17 1 22
Ma
P
11 11a
24
11
ts
13
tra at
P
17
P
(P)
Bo
5
rk
19 21
De
7
15
40 42
mm
le in
9
55
13
15
44
tp
19
26
28 30
46
rk
Ma
2
1
15 t/m 63
P
14 14a
32
10
30
1
at
tra
34
ers
yt
114 t/m 120
10 36 25
e ld
Ru
38 Gr
11
e
va
ot
12
n
rt Ba
5
Gh
5 2 t/m 100
en tstr
g
we
eld
11
t aa
11
22
Door voltooiing van de centrumring en realisatie van aanvullende parkeervoorzieningen in de kwadranten kan in de toekomst gemakkelijk verder ‘geknipt’ worden, bijvoorbeeld in de Van Ghentstraat 13
eg
w
eld
rt
20
P
hie
12
18
4 t/m 6
Mic
12
27
14
22
Nie
uw
e
Ba
j
eri
18
18
16
20
15
13
• slechte groeiomstandigheden voor bomen • laagwaardige architectuur • rommelige inrichting
14
analyse (vervolg) Het dorpshart kent een aantal structurele tekortkomingen. • de ruimte is onbegrensd • de bebouwing is onaantrekkelijk • de inrichting is te stenig en te druk. - pleinruimte te groot en onbegrensd het “dorpsplein” gaat ongemerkt over in de straten die er op uit komen. Het mist beslotenheid. Men heeft nergens het gevoel van beschutting. Het enige caféterras ligt midden op straat. De bankjes missen rugdekking. - bebouwing jong + onaantrekkelijk De Rabobank is een jong gebouw, dat door zijn ligging en architectuur het plein domineert. Het is hoger dan de rest, heeft een bollende gevel en een plat dak maar dat steekt flink over, wat de greep op het plein nog versterkt. Het vierkantenraster van de bestrating correspondeert met de richting van het bankgebouw. De overige randbebouwing van het “plein” is van een kleinere schaal dan de bank. De noordwand bestaat eveneens uit nieuwe gebouwen met plat dak. Daarmee ademt de hele zonzijde van het “plein” een zakelijke sfeer. De bebouwing van de overzijde is gemiddeld een
bouwlaag hoog en architectonisch onder de maat. Een dikke luifelconstructie bekleed met wit board bepaalt het uiterlijk. Kortom: de architectuur van de pleinbebouwing mist gevoel voor het dorpse. - inrichting stenig en rommelig Met uitzondering van een twintig tal boomspiegels is het gehele pleinoppervlak van 3000 m2 ver hard. Ondanks de bomen is de sfeer daardoor toch niet groen en
lommerrijk. De nieuwe bomen zijn over het algemeen aan de kleine kant gebleven en zitten niet goed in het blad. In de zomer kan het “plein” door zonnestraling flink heet worden. De inrichting, hoewel streng geordend volgens het geometrisch raster, oogt rommelig en nogal vol. De tekortkomingen zijn deels te verklaren uit de wens destijds om autoverkeer op het plein mogelijk te maken.
Ordelijke inrichting maakt rommelige indruk. Rabobank domineert dorpsplein
15
boekhandel Oonk
kapsalon Koolman
bloemenzaak De Vale Weide
Diva/Huiskes mode
16
2
wensen en initiatieven
Verschillende ondernemers hebben te kennen gegeven verandering te willen aanbrengen in hun bedrijven en gebouwen. Concreet gaat het om: 1. Boekhandel Oonk wil zaak uitbreiden en reorganiseren
de betreffende panden bedraagt 110 meter. Dat is de helft van het de totale gevellengte. Uit de initiatieven blijkt dat het merendeel van de ondernemers aan het “dorpsplein” op dit moment plannen maakt voor
ingrijpende vernieuwing van hun zaak.
2. Kapsalon Koolman Bij de heer Koolman leven vragen over de mogelijkheden ten aanzien van de ruimtelijke ontwikkeling en van het gebruik van zijn pand (nu: kapsalon, mode, wonen) 3. Bloemenzaak De Vale Weide Is verhuisd van Raboplein naar hoekpand Dorpsstraat/Schoolstraat (voorheen Simons mode) 4. Passie voor Puur zoekt vestiging in Twello Centrum met terrasfunctie (brood, koffie) 5. Bij Diva/Huiskes mode leven vragen over de mogelijkheden tot herontwikkeling van het pand.
4 ?
1
2
3
5
?
De initiatieven zijn niet allemaal even ver en concreet. Wel kunnen ze gezamenlijk een flink effect hebben op het aanzien van het dorpshart. De gevellengte langs het “plein” van initiatieven tot verandering in het dorpshart
17
Klompenfeest Eenmaal per jaar is Twello Centrum het toneel van een groot evenement. In het eerste weekend van september wordt het klompenfeest gehouden. Podia en kermisattracties nemen bezit van de pleinen en honderden kramen brengen de straatbreedten terug tot 3 meter. In enkele dagen wordt dit tijdelijke dorp bezocht door 25.000 mensen. Zelfs bij dit festijn blijven delen van het openbaar gebied in het dorpshart onbenut. Aan toekomstplannen wordt de voorwaarde gesteld dat voldoende plaats blijft voor het “kramendorp”.
klompenfeest: straten krimpen tot paden van 3 meter breed tussen de kramen. 25.000 bezoekers in drie dagen.
18
3
drie pleinmodellen
Hierna worden drie modellen voor het dorpsplein gepresenteerd: A nulvariant: groen Raboplein B Halfweg C Eiland Voor vier straten die op het plein uitkomen: Stationsstraat, Van Ghentstraat, Dorpsstraat en Schoolstraat worden aanpassingen voorgesteld. De drie modellen zijn niet gelijkwaardig. De nulvariant - groen Raboplein - is opgenomen om te laten zien wat maximaal haalbaar is als je de bestaande bebouwingsstructuur intact laat en je beperkt tot herinrichting van het openbaar gebied. Met vergroening van het grondvlak van het plein en aanplant van bomen is het verblijfsklimaat wel te verbeteren (koelte, schaduw), maar het probleem van de wijdlopigheid van de ruimte blijft bestaan. In de twee andere modellen - ‘halfweg’ en ‘eiland’ - wordt de rooilijn van de huidige noordwand van het dorpsplein zuidwaarts verschoven: tot halverwege (‘halfweg’) of tot aan
de oorspronkelijke perceelgrens (‘eiland’). De variant ‘halfweg’ heeft de voorkeur van de auteur van dit rapport. De modellen beogen: - verhoging van het ‘huiskamergehalte’ van het dorpsplein; duidelijke contour, gezelliger en minder zakelijk - versterking van het groen - verbetering van de verhouding pleinbreedte / bouwhoogte - afzwakking van de dominantie van het Rabobankgebouw - imagoverbetering van de bebouwing door het aanbieden van nieuwbouwlocaties De aanpak van de straten heeft tot doel: - vernauwing van de uitmonding van de straten op het plein - verbetering van het straatverloop door verschuiving van rooilijnen - verbetering van het straatbeeld door herinrichting - vergroening van de inrichting, niet alleen door bomen maar ook door vervanging van verharding door gras of open grond
In alle modellen wordt de zuidwand van het ‘dorpsplein’, die nu in gebruik is door modezaken (Huiskes/Diva), geheel vernieuwd. De bebouwing wordt vervangen door een winkelplint met woningen daarboven. Boven de winkels liggen twee woonlagen waarvan de bovenste gedeeltelijk in de kap. Onder het geheel is een kelder mogelijk voor opslag en parkeren, die vanuit de Van Ghentstraat bereikbaar is. Mogelijk kan ook het pand van De Waardige Waard bij de herontwikkeling worden betrokken. Aan de exploitant van dit etablissement kan elders aan het plein nieuwbouwruimte worden aangeboden.
19
St at ion ss tra at
22
27
Do
rp
ss
tra
a
27a
20
14
12
W.I.U
22
Rabobank 24
10
21
onder: nulvariant dorpsplein 19
19
8
St at io ns st
6
ra at
Oonk
Do
4
t
rps
str
aa
t
R 120
10
H
60
17
rechts: nulvariant dorpsplein met15vernauwde uitmonding van de Dorpsstraat en Schoolstraat. Hierdoor kan de oostzijde 13 van het dorpsplein beter worden begrensd. 9
t t
21
H at
11
Schoolstra
Koolman 2
t
t/ 3 41 t/m 67
12
22
2a t/m 2h
t
3
3
5
9
12
5
raa
24
1
tst
7
5
at
5
en
10
e
Gh
A
10
ds
tra
or
ts
vo
n
er
va
D
t uis
rk
6b
8
g we
Ma
6a
12
33
20
Huiskes / Diva H23
6
20 1
8 22
18
6 11
aa
t 19
at
21 17
Schoolst
raat 32
t
19 1
30
34
41 t/m 67
H
10
114 t/m 120
23
g
Ma rk
we
ts
7
5
1
5
t
raa
t/m 2h
at
2a
tra
5
t nts he nG
A
se
3
20
n
tra
15
10
d or
lei
R 120
55
t
15
str
tp
ts
13
2
rps
rk
rk
H
Do
Ma
Ma
11a
24 26
60
4
va
vo
29
3
5 1
rk
tp
lei
n
A - nulvariant Groen ‘Raboplein’ Hoewel eenvoudig realiseerbaar is deze variant vooral opgenomen om te laten zien wat hij niet doet. Hij laat veel bij het oude: de bestaande bebouwing van Oonk tot Rabobank blijft intact en daarmee ook het weinig aantrekkelijke architectonische beeld. De contour van het dorpsplein blijft rafelig en onbepaald. De toevalligheid ervan - de schoolmeesterswoning is nooit herbouwd - wordt bestendigd. De belangrijkste verandering is de ver groening van de pleinruimte door aanplant van flinke bomen in ruime perken. Het is natuurlijk mogelijk en wenselijk de herontwikkeling van de bestaande randbebouwing aan te moedigen teneinde pleinwanden te krijgen die de grote openbare ruimte beter ondersteunen, maar de particuliere sector blijft bepalend voor het tempo. De gemeente wacht af en stuurt bij in de gewenste richting.
c. complexgewijs: - herbouw Diva/Huiskes - herontwikkeling Rabobank (vestiging van publieksfunctie, bijvoorbeeld: Dorpshuis, Biblio theek, delen Gemeentehuis) d. grootschalig: Rabobank+AH herontwikkling tot woon- en centrumbebouwing of tot nieuw gemeentehuis inclusief ambtelijke diensten
Voordelen: - herinrichting is relatief eenvoudig - dorpsmidden wordt groen Nadelen: - ‘plein’ houdt amorfe contour. - traag en niet planbaar proces van herontwikkeling; er is geen dwingende noodzaak voor onder nemers om pleinwand aan te pakken. - voor de gemeente wel kosten, geen opbrengsten.
De herontwikkeling kan verschillende vormen aannemen: a. pandgewijze aanpassingen: Oonk, Koolman, dagwinkels, Rabobank intern, paviljoen op het plein b. bebouwing toevoegen aan de kop van de Dorpsstraat
21
De noordwand van het dorpsplein en bestaande Rabobank (grijs), gezien vanaf de hoek Van Ghentstraat
gezicht op het dorpsplein vanuit de Marktstraat
22
B - Halfweg
De rooilijn schuift 10-20 m naar voren. In de overblijvende pleinruimte wordt verharding ingewisseld voor plantsoenen met oude en nieuwe bomen. De rooilijn valt ongeveer samen met de voorgevel van de vroegere schoolmeesterswoning. De bebouwbare ruimte aan de noordzijde is groot genoeg voor een geheel nieuwe randbebouwing met 400 m2 winkels/horeca en ca. 8 appartementen.
ontwikkeling is mogelijk - tempo is planbaar - tegenover kosten staan ook inkomsten uit gronduitgifte Nadelen: - Verleggen leidingen noodzakelijk - AH verliest ingang aan dorpsplein - Twee van de drie winkels (naast AH) moeten verhuizen
Voordelen: - nieuwe rooilijn vindt historische basis in positie schoolmeesterswoning - er ontstaat een aanwijsbaar dorpsmidden - bestaande eiken krijgen betere groeimogelijkheden - De dominante positie van de Rabobank wordt afgezwakt, maar daar staat voor de bank ontwikkelingsruimte tegenover (zuidzijde) - terras met zuidligging is mogelijk (sluit aan bij initiatief ) - ontwikkelingsruimte voor boekhandel Oonk (sluit aan bij initiatief ) - zowel pandgewijze als gezamenlijke
23
15,75 12,75 10 8,50 7
4
De hoogte van de nieuwe bebouwing aan het dorpsplein reikt tot twee à drie lagen met kap. Linksboven: bebouwing van drie lagen met kap in vergelijking met de bestaande Rabobank (h=8,50m). Rechtsboven: winkels met individuele woningen in Varsseveld. Linksonder: winkels en horeca met appartementen in Olst.
De bebouwing van het dorpsplein kan worden getypeerd als een samenstel van individuele panden. Zulke panden hebben elk een eigen identiteit en behoeven niet, zoals in het voorbeeld rechtsboven en linksonder, familie van elkaar te zijn. Ze kunnen eventueel verrijzen op een doorgaande ‘winkelplint’. De nokrichting kan variëren. Hoe persoonlijker, hoe beter. (rechtsonder)
24
5 40 30
42
de g sla Af
de
12
3
52
g
rsla
62
e am
H
1
44 54
31
11
26 18
Do rp
24
sd w ss
at
ar
St
tr
13
tra
t
ss
aa
ion
29
at
15
22 tra
at
27a
rp
ss
6
Do
27
20
14
17
12
W.I.U
10
22 10 24
10
21 19
H
St at io ns
5
6
st
17
ra at
Oonk
15
4a
19
8
Do
t
4
str
aa
t
10
t
rps
21
Scho
13 9
30
t
15
18
11
41 t/m 67
ds
ew
12
tra at
5
1
5
t
raa
tst
t/m 2h
en
7
Gh
5 2a
10
ts
or
rk
vo
n
er
va
D
t uis
9 Ma
6b
8
eg
3
3
11
5
9
12
31
t/m 37
Huiskes / Diva H23 6a
33
t
6
aat
23 at Schoolstra
Koolman 2
olstr
H
20
17 1 22
18
Ma
t
n
19
11 2
Ma
11a
55
11
rk
24
rk
i ple
13
ts
26
tra
13 15
at
15
17
15 t/m 63
32
10 9
Dorpsplein volgens voorkeursvariant ‘Halfweg’ en omringende straten. De vooruitspringende hoek van de Rabobank zou kunnen worden teruggelegd, maar vervanging door passende bebouwing met kap is eveneens denkbaar. 1
10
30
34
M
25
e
yt
114 t/m 120
ie ich
e ld
Ru
22
Rabobank 24
10
21 19
8
St
onder: het dorpsplein volgens variant ‘Eiland’. at
io
ns
Oonk
6
st
17
ra
at
rechts: idem met15vernauwing van de uitmonding van Dorpsstraat en Schoolstraat
rp Do
4
t
H
sst
raa
t
10
t
13 9
21
H
25
t
20 raat
11
Schoolst
Koolman 2
t
12 ew
ts at
5
t
raa
3
6 4
D
11
s orp
str
aa
t
Ma
H 2
tp
lei
n
21
rk
55
ts tra at
15
15
25
17
Schoolstr
10
t
1
41 t/m 67 30
23
34 114 t/m 120
Ma
10 eg ew
aat
32
H
rk ts at
5
1
at
tra
t/m 2h
nts
2a 7
he nG
5
tra
va
C
rk
19
13
s rd
1
Ma
t
11a
3
5
9
12
5
1
tst
t/m 2h
tra
en
2a 7
24
Gh
8
12 5
C
10
eg
n
Du
rv
ds
va
10
e ist
r oo
rk
6b
22 Ma
6a 8
41 t/m 67
Huiskes / Diva H23
6
8
o
12
W.I.U
3
26
3
5 1 in
C - Eiland
Rooilijn 18-36 m naar voren; ‘Raboplein’ geheel vervangen door bebouwing, maar straatje openhouden langs bestaande winkels (Oonk, dagwinkels). De resterende ruimte vergroenen door de bestaande eiken te omgeven met een ruim perk. Voordelen: - historische referentie: rooilijn valt samen met oude kavelgrens - bestaande eiken krijgen betere groeimogelijkheden - Rabobank verliest zijn dominante positie - zowelpandgewijze als totaalontwik keling mogelijk (regie vereist) - tempo is planbaar - diverse goed gelegen horeca voorzieningen met terras mogelijk - dagwinkels bij AH hoeven niet te verhuizen - verleggen van nutsleidingen nauwelijks nodig - tegenover kosten staan ook inkomsten uit gronduitgifte Nadelen: - geen uitbreidingsruimte voor boekhandel Oonk - AH verliest ingang aan dorpsplein
27
uitloop Dorpsstraat op dorpsplein rechts de nieuwbouw tegen de zuidgevel van de Rabobank
uitloop Schoolstraat op dorpsplein met bebouwing van het bestaande bomenplantsoen
28
4
Vier straten naar het dorpsplein
In het vorige hoofdstuk is alleen de noordkant van het dorpsplein behandeld. De zuidkant en de manier waarop het plein wordt begrensd bij de straateinden komen hier afzonderlijk aan de orde.
Dorpsstraat/Schoolstraat
van de vorige eeuw. De architectuur is zakelijk en zonder opsmuk. Het pand heeft een kap, die aan de bovenzijde tot plat dak is afgeknot. Het pand is onlangs verkocht aan de eigenaar van een bloemenzaak. De nieuwe functie past goed op dit strategisch punt. Door het privéerf aan de Dorpsstraat in ere te
herstellen (afscheiding met hekje of haag) of door aanbouw van een serre kan een ruime uitstalplek voor bloemen en planten ontstaan. Het woonhuis kan uitbreidingsruimte worden geboden aan de achterzijde. Benutting daarvan zou leiden tot een verbreding van de gevel aan de plantsoenkant.
De Dorpsstraat en de Schoolstraat komen samen onder een schuine hoek (ca. 25°). Die hoek vormt een afzonderlijk perceel dat nooit is bebouwd. Er staan 7 flinke bomen. Ze rijzen op uit een onderbegroeiing van klimop. Het bomenperceel speelt een beeldbepalende rol in het straatbeeld. Het geeft aan de Dorpstraat die hier met een ruime bocht op aankomt een groene uitloop. Ook aan de Schoolstraatzijde hebben de bomen een dergelijk effect. In het voorbijgaan is het perceel echter minder aantrekkelijk. De klimop en een laag hek eromheen maken het ontoegankelijk en wat somber. Op het voorlaatste perceel staat wel een gebouw, een winkel met bovenhuis. De winkel heeft aan de noord- en westzijde ver buiten de gevel uitstekende etalages. Het gebouw dateert uit de jaren zestig De Dorpsstraat loopt (te) wijd uit op het dorpsplein. Links de toekomstige bloemenzaak, rechts de Rabobank.
29
Ten noorden van het bomenplant soen staat het gebouw van de Rabo bank met daarnaast, in verre van ideale omstandigheden, een grote lindeboom. Het bankgebouw toont een tamelijk gesloten zijgevel, die verspringt en ver terugligt van de rijbaan. Het zou de ruimte rond de splitsing Dorpsstraat/Schoolstraat ten goede komen als de bebouwing hier dichter naar de rijbaan kwam en daarbij een vriendelijker gezicht liet zien. Een progressie van de rooilijn met 8-12 meter is het overwegen waard. Dat is genoeg voor een appartementengebouw op een onderlaag van winkels of voor een uitbreiding van de kantoorfunctie. Een gevelconstructie waarvan plantengroei integraal deel uitmaakt zou toepasselijk zijn voor deze goed bezonde plek. De overkant van de ‘bomenhoek’ wordt gevormd door een winkelen appartementencomplex in drie bouwlagen zonder kap, dat met zijn witte steen fel afsteekt tegen de roodstenen achtergrond. Naast het Rabogebouw ligt het pand van Sterk Electro World, opgetrokken in baksteen met een uitbreiding in lichtgetint plaatmeriaal en voorzien van felgekleurde reclame.
30
Daarmee is de architectonische omgeving van het bomenplantsoen niet erg aantrekkelijk.
5
54
Ook het pand van Sterk Electro World zou van een voorbouw kunnen worden voorzien. Op de begane
1 18 Do rp sd w aa
at
at
tra
t
ss
20
6
17 22
Rabobank 19
St
Dit is te ondervangen door 8 verbreding en gedeeltelijke bebouwing van het plantsoen. Als 6 4 aan de bebouwing wordt opgericht Oonk de ‘dorpspleinzijde’ is het ruimtelijk 13 effect het sterkst. Het gebouw vormt 9 een nieuwe oostwand van het plein. De breedte van Dorpsstraat en Schoolstraat wordt tot 10-11 meter Koolman 2 teruggebracht. Het gebouw is gunstig gelegen voor een horecafunctie. Het 6 6a g e ligt voor de hand in dit geval het 1hele w 2 6b se rd oo plantsoenistetoe te delen aan het erf rv 5 Du van het gebouw. Dat zou daarmee de 2a 7 t/m beschikking krijgen over een perceel 2h at
io
10
24 19
H 5
ns
st
17
ra
at
Do
t
aa
t
21
Scho
olstra
at
35
H
t
23 Schoolstra
at
33
t
31
t/m 37 41 t/m 67
Huiskes / Diva H23
9 Ma rk ts
tst en Gh
5
at
n
tra
va
10
str
11
8
rps
10
t
18
15
1
5
t raa 3
3
11
5
9
1
Ma
rk
tp
lei
n
31
19
11 2
rk
55
Ma
11a
ts at
15
tra
13
tr
ion
15
10
21
ss
at
ar
St
13
tra
g
24
44
ss
sla
26
grond kan de winkel uitbreiden. Op 12 3 de verdieping is plaats voor een extra woning. 1
rp
Af
De samenloop van Dorpsstraat en de Schoolstraat heeft nog een ander euvel. Het plantsoen is zo smal dat de straten domineren. De straat is nu breed genoeg voor rijden in twee richtingen en voor parkeren aan22beide zijden van de rijbaan. Door de grote straatbreedte ‘lekt’ het dorpsplein hier weg. 14 Het onderscheidt zich niet van de straten en ontbeert aan deze kant 12 W.I.U beslotenheid.
van 400-450 m2, waarvan 125-150 52 m2 kan worden bebouwd. Een deel g sla 62 er am H van de bomen kan behouden blijven. de Het terras kan met knotlinden worden omzoomd.
Do
42
de
Dorpsstraat/Schoolstraat bomenplantsoen
40
54 26 24
St at ion ss tra
29
at
22
27a
27
14
12
W.I.U
10
21 19
St
8
at io ns
6
st
17
ra at
4
15
13 9
2
6 6a 8
6b
5 7
t
raa
2a t/m
tst
10
oo
eg
n he nG
32
rv
ew
va
Du
e ist
s rd
1
Stationssstraat Twee ondernemers, boekhandelaar en kapper, tegenover elkaar gevestigd op een hoek van de Stationsstraat, hebben te kennen gegeven hun panden te willen veranderen. De boekhandelaar wil de ingang verplaatsen. De kapper denkt na over reorganisatie en uitbreiding van zijn pand. Hun initiatieven, die nog niet zijn uitgekristalliseerd, vragen om een visie op het profiel van de Stationsstraat en de wijze waarop de straat uitloopt op het ‘plein’. De bebouwing van de Stationsstraat dateert grotendeels van voor de oorlog maar de oorspronkelijke woonhuizen zijn allemaal sterk gewijzigd door de winkels in de onderbouw. Het kapperspand is gebouwd in de jaren ‘80, dat van de buurman nog later. De twee kanten van de straat verschillen duidelijk in bouwwijze. Aan de oostkant liggen vrijstaande huizen met hoge spitse kappen loodrecht op de straat. Aan de overzijde staan dubbele panden met een tentdak. Daartussen ligt een geheel verharde straat met een breedte van 20 meter en meer. Dat is teveel voor een winkelstraat. De ruimte is ingericht op basis van het
vierkantenraster. De inrichting is praktisch maar visueel verwarrend, omdat de gebogen rijbaan op gespannen voet staat met het rechte raster. De bocht in de Stationsstraat is een gegeven dat ver teruggaat in de tijd en zijn sporen heeft nagelaten in de wegbuigende bebouwing van de oostzijde. Aan de westzijde daarentegen zijn de sporen van de bocht bijna uitgewist. De bebouwing staat vrijwel in een rechte lijn en de perceelsgrenzen, die een eind voor de gevel liggen, zijn onzichtbaar. Een voorwaartse uitbreiding van het kapperspand zou kunnen
passen in een beleid dat het typisch gebogen uiteinde van deze straat wil herstellen. Dat vraagt echter meer dan de bouw van een nieuw hoekpand. Ook maatregelen in het straatvlak zelf zijn nodig. Te denken valt aan een of twee bomenrijen in ruime bermen die de bocht zichtbaar maken en tevens het groene aanzien van de straat versterken: een Stationslaan. Zo’n ingreep is effectvol, uitvoerbaar zonder grote aanpassingen van het leidingnet en onafhankelijk van particuliere initiatieven.
33
De nieuwe Stationsstraat gezien in de richting van het dorpsplein. De straat wordt door groene lopers (b=4m) met bomen in drie banen verdeeld, twee voor voetgangers langs de gevels (b>3m) en een in het midden voor rijdend verkeer (b=4m).
34
Stationsstraat 2009 De doorkruising van het bomenraster door de gebogen rijbaan levert een verwarrend straatbeeld op
35
Schoolstr
aat
41 23
rk
ew
Ma ts tra
rv
ds
va
2a 7
1
t raa
t/m 2h
5
at
5
t nts he nG
te
r oo
eg
5
19 2
55 15
17
32
10
30
36
Van Ghentstraat De Van Ghentstraat is een geheel nieuwe straat. Het is een vitale schakel in de auto-ontsluiting van het dorpshart. De straat heeft geen helder ruimtebeeld. Dat komt vooral door de zaagtandvorm van de straatwanden, de grote straatbreedte (17m+) en de zeer wijde uitmonding op het “dorpsplein”. De inrichting volgens het rasterpatroon, dat hier schuin op de straatrichting staat, versterkt de onduidelijkheid. De bebouwing is van relatief jonge datum en bestaat uit appartementen op winkels en eenlaagse winkelunits. De architectuur van de laatste is laagwaardig en aan vernieuwing toe. Het silhouet van de bebouwing is armoedig en ondorps. Het wordt bepaald door platte daken, een metalen tentdak en grauwe betonkapjes. Initiatieven tot vervanging van de eenlaagse winkelunits zullen moeten bijdragen aan verbetering van het straatbeeld. De straatwanden zullen dichter bij elkaar moeten worden gebracht en tenminste een bouwlaag extra krijgen. De breedte van de uitmonding moet worden gehalveerd. Daarmee wordt de
zuidwand van het dorpsplein langer, wat de beslotenheid ten goede komt. Het nieuwe bouwvolume is geen monoliet die in drie lagen de hoek omgaat, maar een samenstel van vrijstaande en gekoppelde architectonische eenheden die in hoogte en gevelplan verschillen. Het straatbeeld kan worden verrijkt en de autonomie van de eenheden vergroot door binnen de nieuwe rooilijn van het bouwblok plaats in te
ruimen voor enkele flinke bomen. Voor de geschetste opzet hoeven niet veel kabels te worden verlegd.
37
nieuw profiel van de Van Ghentstraat, gezien in de richting van het dorpsplein. De straat wordt versmald naar circa 12 meter. Bebouwing bestaat uit een onderbouw met winkels en twee woonlagen waarvan een in de kap. Onder het gebouw is ruimte voor opslag en parkeren
38
huidige situatie Van Ghentstraat gezien vanaf het dorpsplein
39
30
42
de g sla Af
de
12
3
52
g
rsla
62
me
Ha
1
3 44 54
31
11
26 18
Do rp
24
sd w ss
at
ar
St
tr
13
tra
t
ss
aa
ion
29
at
15
22 tra
at
27a
rp
ss
6
Do
27
20
14
17
12
W.I.U
10
22
Rabobank 24
10
21
10
4e
19
4a
19
8 St at io ns
6
st
17
ra at
Oonk
15
Do
4
rps
str
aa
t
21
Scho
13
olstr
aat
9
15 23 Scho
olstraat
33
Koolman 2 Huiskes / Diva
6
ds
ew
at
5
1
5
raa
tst
19
t
t/m 2h
en
7
Gh
5 2a
10
tra
or
ts
vo
n
er
va
D
t uis
rk
6b
8
41 t/m 67 23
eg
Ma
6a
3
3
5
9
12
31
t/m 37
11 17
1 22
er
18
Ma
r
p kt
lei
mm
n
De
Bo
19
11
7 9
2
Ma
11a
11
rk
55
13
ts
15
at
15
dorpsmidden in 2009
tra
13
17
14a 15 t/m 63
10
32
40
at
ra
st
er
yt
Ru
30
42
de g sla Af
de
12
3
52
g
rsla
62
me
Ha
1
44 54
31
11
26 18
Do rp
24
sd w ss
at
ar
St
tr
13
tra
t
ss
aa
ion
29
at
15
22 tra
at
27a
rp
ss
6
Do
27
20
14
17
12
W.I.U
10
22
Rabobank 24
10
21 19
10
4a
19
8 St at io ns
6
st
17
ra at
Oonk
15
Do
4
rps
str
aa
t
21
Scho
13
olstr
aat
9
15 23 at Schoolstra
33
Koolman 2 Huiskes / Diva
6
ds
ew
at
5
1
5
at
t/m 2h
ra tst en
7
Gh
5 2a
10
tra
or
ts
vo
n
er
va
D
t uis
rk
6b
8
41 t/m 67 23
eg
Ma
6a
3
3
11
5
9
12
31
t/m 37
20
17 1 22
18
Ma
in
2
Ma
11a
ple
19
11 55
11
rk
24
t rk
13
ts
26
tra
13
at
15
mogelijke contour van een toekomstig dorpsplein volgens variant ‘Halfweg’ met bebouwing op het bomenplantsoen (grijs is bestaande, zwart toegevoegde bebouwing). Deze variant heeft de voorkeur van de auteur van dit rapport. 15
17
15 t/m 63
10
32
9
41
s
er
yt
Ru
40 30
42
de sla Af
de
12
3
52
g
rsla
62
me
Ha
1
g 44 54
31 26
18 Do rp
24
sd w ss
at
ar
St
tr
13
tra
t
ss
aa
ion
29
at
15
22
27
Do
rp
ss
tra
at
27a
20
14
17
12
W.I.U
22
Rabobank 21 19
19
8
H
St at io ns
5
6
st
17
10
24
10
ra at
Oonk
15
Do
t
4
str
aa
t
10
t
rps
21
Scho
13
35
H 23
Schoolstra
at
11
Koolman 2
o
at
5
1
5
tra at
t/m 2h
ts en
7
Gh
5 2a
10
tra
vo
ts
er
n
ist
9
12 va
Du
s rd
g
rk
8
t/m 37
Ma
6b
e ew
3
3
5
9
12
31
41 t/m 67
Huiskes / Diva H23 6a
33
t
6
aat
t
18
9
olstr
11
1 22
18
Ma
tp
lei
n
19
11 2
Ma
11a
rk
rk
55
ts tra
13 15
at
15
17
15 t/m 63
10
32
Voorkeursvariant1 ‘Halfweg’ met bebouwing in het bomenplantsoen en aantasting van de30Rabobank. 34 114 t/m 120 Deze variant levert een voldoende ruim en beter begrensd dorpsplein. Nieuwbouw en herontwikkeling van bijna de gehele pleinwand 10 biedt kansen voor verhoging van het architectonisch niveau van de bebouwing.
42
