O1dehoofsterkerhof 2
wwwjeeuwarden.nl
Postbus 21000
E-mail gemeentelecuwaxden.nl
8900 JA Leeuwarden Telefoon 14058
Gemeente uwarden p LA NJ
Doc. nr.: College van Gedeputeerde Staten
nr Iflgek.
Postbus 20210 8900 HM LEEUWARDEN
Afdeng L2ch. door:
Afd. FLQfd AIJ
oor l6nsg. Itel afgeda 9 aa:gc.no-:-e Onderwerp
Gebiedsontwikkeling Wit fase 1: IJshal
Uw kenmerk
Contact
19927 Stadsontwikkeling en beheer Projecten 50 Henk Nentjes, 058 233 8298
Bijlagen
7
Onskenmerk Dienst Sector
Datum
-
11 december 2012
Geacht College, De stichting ijshal Leeuwarden is sinds 2010 bezig met plannen voor een nieuwe ijshal. Hun drijfveer is dat de huidige ijsbaan vanwege het gebruikte koelmiddel per januari 2015 niet meer mag worden geëxploiteerd. Een tweede reden is dat de betonvloer waarop de ijsvloer ligt sterk verouderd is en scheuren vertoont. Wij steLlen ons graag achter de plannen van de stichting een nieuwe ijshal te realiseren. Ook de gemeente Heerenveen heeft reeds enige jaren de ambitie om haar huidige ijshat te vervangen. In februari 2012 heeft de gemeente Heerenveen haar plannen aan Provinciale Staten gepresenteerd. In deze vergadering is door de Staten een motie aangenomen waarin uw college opgedragen wordt de wensen en ontwikkelingen van Thiatf in samenhang met de Leeuwarder ijshal te bezien. Kort na de aanname van deze motie is onze ambtelijke dienst aan de slag gegaan om alle benodigde informatie voor de realisatie van een ijshat te verzameLen, op te stelten en te controleren. Dit heeft geresulteerd in het projectvoorstel Gebiedsontwikkeling WTC e.o. Fase 1: 400 meter ijsbaan dat eind oktober jI. ambtelijk aan de provincie is verzonden. Op 5 november 2012 heeft bestuurlijk overleg pLaatsgevonden tussen gemeente Leeuwarden, gemeente Heerenveen en provincie Fryslân. In dit overleg zijn afspraken gemaakt over aanpak en financiering. Deze afspraken zijn in het bestuurlijk overleg d.d. 13 november jL. tussen college van burgemeester en wethouders van de gemeente Leeuwarden en gedeputeerde staten bevestigd. Met deze brief verzoeken wij u, conform eerdere afspraken, een bijdrage te doen in het project Gebiedsontwikkeling WTC e.o. Fase 1: 400 meter ijsbaan, ter grootte van 50% van de geraamde kosten, zijnde € 12,5 miljoen. Voor een projectbeschrijving en nadere onderbouwing verwijzen wij naar de (Jprojectaanvraag en bijbehorende bijlagen.
\
\x
Sjoch dizze stêd; sjoch wat der rûnom bart (
—
It îlde spegelet him yn wat de takomst hat
—
PiterTerpsuti
Blad 2
In hoofdlijn betreft het project de realisatie van een 400-meter ijsbaan, sloop huidige ijshal. Tevens wordt de (tijdelijke) inrichting oude ijshallocatie en de inrichting van de openbare ruimte ten behoeve van de nieuwe ijsbaan bij dit (deel)project betrokken. De verdere doorontwikkeling van het WTC-gebied kent een ander tempo en is onderwerp van gesprek in het kader van de nieuwe samenwerkingsagenda. Nadat duideLijkheid is verkregen over ons verzoek voor een provinciale bijdrage aan een nieuwe IJshal Leeuwarden, zullen wij nadere dekkingsvoorstelLen richting de Gemeenteraad brengen en zal de Gemeenteraad een totaalafweging kunnen maken over de kosten en baten van reaLisering van de nieuwe IJshaL Leeuwarden. Aangezien het gebruik van de huidige ijshaL per januari 2015 eindigt, is de logische voorkeur de nieuwe ijshal uiterlijk januari 2015 in gebruik te nemen. Om dit mogelijk te maken koersen wij erop in maart 2013 deze voorstellen richting onze raad te brengen. Wij verzoeken u in uw besluitvormingsproces hiermee rekening te houden.
Hoogachtend, burgemeester en wethouders van Leeuwarden,
Oldehoofsterkerkhof 2 Postbus 21000 8900 JA Leeuwarden Telefoon 058 2338833
Gemeente uwarden
Pro jectvoorstel Projectnaam:
Gebiedsontwikkeling WTC e.o Fase 1: 400 meter ijsbaan Inleiding: Samenwerking De provincie Fryslân en de gemeente Leeuwarden hebben afspraken vastgelegd omtrent de samenwerking in een beperkt aantal strategische majeure projecten. Het doel van deze samenwerking is de versterking van de economische, culturele en centrumpositie van Leeuwarden in Fryslân en Noord-Nederland. WTC en omgeving De westelijke kantorenhaak en het WTC/expo zijn de motor voor de kantoren en evenementenmarkt in Leeuwarden en Fryslân. Met de komst van de haak, de westelijke invaisweg, noordwestelijke invaisweg en aanpassingen aan het Europaplein wordt het gebied beter ontsloten en ontstaat er ruimte voor groei. De levendigheid en aantrekkelijkheid van het gebied is beperkt door achterblijvende ontwikkeling en door het ontbreken van belangrijke dagelijkse trekkers. Ontwikkelkader Tesselschadestraat, WTC en omgeving De gemeente Leeuwarden heeft in 2007 het ontwikkelkader voor het gebied Tesselschadestraat en WTC vastgesteld. Dit kader is als bijlage toegevoegd. Het Ontwikkelkader voor het gebied kent enerzijds een heldere kompasrichting als het gaat om de gewenste programmatische en ruimtelijke ontwikkeling. Anderzijds biedt dat kader ook ruimte voor flexibiliteit voor initiatiefnemers. De kompasrichting kent programmatische en ruimtelijke aspecten, maar is zeker geen “hard en uitgekristalliseerd toekomstbeeld”. De kompasrichting moet onderscheidend zijn op gewenste en ongewenste ontwikkelingen, maar moet niet beklemmend zijn op ondergeschikte zaken. De kompasrichting zal worden bewaakt en zonodig worden herijkt. Voor het specifieke gebied van en rond het WTC voorziet het ontwikkelkader in een leisure-functie en enkele kantorenstroken. Gebiedsontwikkeling Vanuit het ontwikkelkader voor het grote gebied van Tesselschadestraat en WTC ontstaat de behoefte in te zoomen op enkel de WTC locatie en directe omgeving. Op korte termijn wordt door de gemeente Leeuwarden hiervoor een ontwikkelkaart gemaakt waarop de huidige functies staan, de nieuwe ijshal is ingetekend, de ruimtelijke kwaliteiten van het gebied aangegeven worden en juist ook de fysieke en planologische ruimte wordt aangegeven voor andere functies passend in het beoogde leisureconcept. Ook het gebruik van een deel van de huidige hallen voor andere functies zal worden bezien. Deze ontwikkelkaart is bedoeld om ruimtelijke economische mogelijkheden en kansen te identificeren om hiermee de verdere gebiedsontwikkeling vorm te geven. Inmiddels zijn de gesprekken tussen college van b&w en college van gs opgestart om te komen tot een vernieuwde samenwerkingsagenda. Deze Versie 1.0
Sjoch dizze stêd; sjoch wat der rûnom bart
—
It ilde spegelet him yn wat de takomst hat
—
Piter Terpstra
13
Blad 2
gebiedsontwikkeling zal onderdeel uit blijven maken van deze samenwerkingsagenda. De verwachting is dat besluitvorming hieromtrent op zijn vroegst in de zomer van 2013 kan plaatsvinden. IJsbaan In het WTC-gebied is ook de huidige ijshal gevestigd. Deze ijshal (220 meter) wordt met sluiting bedreigd. Vanaf 2015 mag het ijsmiddel Freon R22 niet meer worden gebruikt. Ook de ijsvloer en accommodatie zijn sterk verouderd en aan grondige vernieuwing toe. De huidige ijshal trekt nu al meer dan 100.000 bezoekers per jaar, waaronder vele duizenden schoolkinderen. Geen nieuwbouw betekent het einde van kunstijs in de hoofdstad van Frylân. De provincie Fryslân, gemeente Heerenveen en gemeente Leeuwarden hebben hun gezamenlijke ambitie verwoord in de notitie “IlS foar Fryslân”, dd 20 september 2012. Deze notitie is als bijlage bij dit projectvoorstel gevoegd. Een 400 meter ijsbaan sluit naadloos aan op de gewenste leisureontwikkeling in het vastgestelde ontwikkelkader. Door het verbod op het ijsmiddel Freon is het noodzakelijk het project ijsbaan als le fase in de gebiedsontwikkeling op te pakken zodat realisatie in 2014 kan plaats vinden en de nieuwe ijshal uiterlijk vanaf 2015 in gebruik kan worden genomen. Hierdoor loopt het deelproject lJshal voor op de rest van de gebiedsontwikkeling. Ambitie: Op 5 februari 2012 hebben de gemeente Leeuwarden en gemeente Heerenveen per brief aan gedeputeerde staten hun gezamenlijke ambitie kenbaar gemaakt: Fryslân, schaatsprovincie nummer 1. Beide gemeenten streven ernaar optimale voorzieningen te creëren voor zowel de topsporter, talenten als de recreatieve rijder. Beide gemeenten zijn van mening dat met een nieuw topsportcentrum in Heerenveen en een nieuwe 400 meter baan in Leeuwarden, gericht op schaatssport in de breedte, optimaal invulling gegeven wordt aan deze ambitie. Een ambitie die de gemeenten graag willen delen met de provincie Fryslân. Per brief van 26 september 2012 heeft de stichting lJshal Leeuwarden zich achter de ambitie geschaard voor een 400-meter ijsbaan in Leeuwarden. Deze brief is als bijlage toegevoegd. Doel: Dit projectvoorstel betreft enkel de le fase van de gebiedsontwikkeling WTC e.o. Deze fase bestaat uit de realisatie van een 400 meter ijsbaan ter vervanging van de huidige ijsbaan. Het doel van dit project is om tot realisatie van een 400 meter ijsbaan ter vervanging van de huidige ijshal. Het programma van eisen voor deze 400 meter ijsbaan is als bijlage toegevoegd.
Begrenzing van het gebied:
Blad 3
Voor de gebiedsontwikkeling WTC e.o. wordt de volgende gebiedsbegrenzing gehanteerd: De Slauerhoffweg (aan de westzijde), de harlingertrekvaart (aan de zuidzijde), de Heliconweg (tot aan de Nicolaas Beetsstraat) (aan de oostzijde), en de noordelijke begrenzing door de Nicolaas Beetsstraat en de Harlingerstraatweg, onderling verbonden door een deel van het oude spoortracé. Duurzaamheid en innovatie De nieuwe Elfstedenhal moet een geavanceerd en toekomstvast energieconcept krijgen. Het streven van de samenwerkende partijen is om met nieuwe technieken en methoden tot een duurzame en succesvolle ontwikkeling van de Elfstedenhal te komen. Ontwerp, realisatie en vooral ook de latere exploitatie moeten goed op elkaar zijn afgestemd. De Eifstedenhal kan daarnaast als afnemer en leverancier van duurzame energie een belangrijke rol spelen in de verdere verduurzaming van de regio en het WTC-gebied in het bijzonder. De duurzaamheidsambitie is te komen tot een energie neutrale ijshal. Samenwerking Thialf Eifstedenhal De huidige ijshal Leeuwarden trekt op dit moment meer dan 100.000 bezoekers per jaar, waaronder vele duizenden schoolkinderen. De ijshal Leeuwarden zal zich richten op een andere sfeer en een breder publiek dan Thialf en zeer laagdrempelig zijn voor met name de jeugd. Thialf zal zich meer richting op topsport en schaatsevenementen. Hierdoor zijn beide complexen geen concurrenten maar aanvullend op elkaar. Hiernaast is het voor beide complexen mogelijk naast elkaar een gezonde exploitatie te draaien indien de investering voor nieuwbouw volledig weg gefinancierd is en niet drukt op de exploitatie. Hierbij moet opgemerkt worden dat door de keuze voor 400 meter in Leeuwarden een herschikking van de recreatieve rijders over de twee complexen waarschijnlijk is. Dit zal voor Nieuw Thialf mogelijk minder recreatieve rijders betekenen. Aan de andere kant is de verwachting dat de totale hoeveelheid recreatieve rijders in Fryslân toe zal nemen. Verder betekent 400 meter in Leeuwarden een uitwijk mogelijkheid voor Thialf waardoor daar meer ruimte ontstaat voor schaatsevenementen. Provinciale Staten wil de plannen voor Thialf bezien in samenhang met de plannen voor een nieuwe lJshal in Leeuwarden. Mede daarom werken de directies van Thialf en de lJshal Leeuwarden aan een concreet samenwerkingsmodel waarbij de twee schaatsaccommodaties elkaar aanvullen en versterken. De kaders voor deze samenwerking zijn als bijlage toegevoegd. -
f-.
Exploitatie De Stichting lJshal Leeuwarden heeft een exploitatieopzet laten opstellen. Deze opzet laat zien dat indien de exploitatie vrij van kapitaallasten is, de ijshal kostenneutraal geëxploiteerd kan worden. Deze exploitatieopzet is als bijlage toegevoegd. Zoals ook uit de exploitatieopzet blijkt is het resultaat hiervan vanzelfsprekend grotendeels afhankelijk van de hoeveelheid bezoekers. In de exploitatie wordt uitgegaan van circa 150.000 bezoekers. De haalbaarheid en het verzorgingsgebied is nader onderbouwd. Zowel deze onderbouwing als een kaart van het verzorgingsgebied is als bijlage toegevoegd.
Blad 4
Begrenzing van het project (fase 1): Dit (deel)project betreft de volgende onderdelen: Sloop huidige ijshal; (tijdelijk) inrichting oude ijshallocatie; Realisatie nieuwbouw 400 meter ijsbaan; Inrichten openbare ruimte ten behoeve van de nieuwe ijsbaan; Afkoop recht van opstal stichting IJshal Leeuwarden voor huidige ijshal; -
-
-
-
-
(Loop)tijd: Door het verbod op het huidige koelmiddel Freon type R22, dient de nieuwbouw uiterlijk 2015 in gebruik genomen te zijn. Om oplevering uiterlijk dec 2014 te halen dient de aanbesteding uiterlijk 2e kwartaal van 2013 begonnen te zijn. Financiën: Ook is in opdracht van de stichting IJshal Leeuwarden een investeringsbegroting opgesteld. Deze laat zien dat de realisatiekosten voor een energie neutrale ijsbaan 16,9 miljoen bedraagt. Hiernaast is het noodzakelijk de openbare ruimte aan te passen voor de nieuwe ijshal. Tevens zal de nieuwe ijshal aan de parkeernorm moeten voldoen. Als laatste is reeds een locatie aangekocht in het kader van de gebiedsontwikkeling. Hierop zal de IJshal gerealiseerd gaan worden. Verder wordt er geopteerd voor een subsidiebijdrage van SNN in het kader van duurzaamheid. Door de grote onzekerheid omtrent deze subsidiebijdrage is deze niet ingeboekt. In onderstaande tabel zijn de verwachte investering en verwachte dekking opgenomen.
Investering: Realisatiekosten 400meter ijsbaan:
Lasten 16.900.000 € €
Inrichting openbare ruimte en parkeren (150 pp) Investeringen in gronden
€ € €
3.250.000 4.000.000
totaal investering
€
25.000.000
Baten
Bijdragen: Bijdrage Provincie Fryslan op basis van 50% Bijdrage Gemeente Leeuwarden SlOF Bijdrage Gemeente Leeuwarden inbreng verworven grond Bijdrage Gemeente Leeuwarden aanvraag nieuw beleid Bijdrage vanuit exploitatie door energievoordeel
€ 12.500.000 € 4.500.000 € 2.400.000 € 3.100.000 € 2.500.000
totaal dekking
€25.000.000
Blad 5
Economische spin-off: De investering in de 400-meter ijsbaan levert 288 tijdelijke arbeidsplaatsen op. Ook zijn 50.000 extra bezoekers aan de ijshal Leeuwarden te verwachten. Het huidige personeelsbestand van totaal 13,4 fte (4,6 fte-kosteloos). Dit zal na realisatie van de 400-baan uitgroeien naar 20,4 fte (8,6 fte-kosteloos). Deze kosteloze fte worden ingevuld door inzet van vrijwilligers, reclassering, langdurig werklozen (werkervaringsplaatsen) VNN en samenwerking met de sociale werkplaats.
Bijlagen: Notitie IS foar Fryslân, 20 september 2012; Programma van eisen/uitgangspunten nieuwe elfstedenhal te Leeuwarden, 15november2012; Exploitatie Elfstedenhal 400 Duurzaam; Haalbaarheidsonderzoek ijsbaan Leeuwarden fase 1, 17 januari 2012 Haalbaaheidsonderzoek ijsbaan Leeuwarden achtergronddocument, 17 januari 2012; Kaartje verzorgingsgebied ijsbaan Leeuwarden; Brief gemeente Leeuwarden 400 meter, 26 september 2012; Samenwerking Thialf Elfstedenhal, 2juli 2012. -
-
-
-
-
-
-
-
—
n
0
elfstedenhal* leeuwarden
N ieu wThi
Titel/onderwerp
: Samenwerking Eltstedenhal en Thialt
Auteur
: Eelco Derks/ Johan van der Kooi
Datum
: 2 juli
Versie
: 01
Doel
: Schetsen van kaders voor samenwerking
Op donderdag 7 juni jI hebben Johan van der Kooi directeur lJshal Leeuwarden- en Eelco Derks directeur Thialf- uitgebreid met elkaar gesproken over een mogelijke samenwerking tussen de beide schaatsstadions. De gezamenlijke conclusie is dat er een samenwerking op een 4-tal punten verder uitgewerkt kan worden: —
1. 2. 3. 4.
—
De realisering van twee nieuwe ijsaccommodaties in Leeuwarden en Heerenveen Efficiënte bedrijfsvoering Promoten van Friesland als schaatsprovincie van de wereld Bevorderen van schaatsactiviteiten in Friesland
Onderstaand zijn visie, missie en doelstellingen per punt verder uitgewerkt. 1.
De realisering van ijsaccommodaties in Leeuwarden en Heerenveen
Visie:
Het In samenwerking twee nieuwe ijshallen realiseren, geeft synergievoordelen. Dit bevordert dat Friesland ook in de toekomst dé schaatsprovincie van de wereld blijft.
Missie:
Samenwerking in de realisatie op korte termijn van een regionale ijsaccommodatie in Leeuwarden en een internationale ijsaccommodatie in Heerenveen. Gebruik makend van elkaars netwerk, kennis en kunde. Beide accommodaties voldoen aan de hedendaagse sportvraag en zo duurzaamheid mogelijk.
Doelstellingen: • • • • • 2.
Afstemming planning Afstemming Programma van Eisen Afstemming communicatie Uitwerken samenwerking op schaatsgebied Gezamenlijke inkoop en aanbesteden, waar mogelijk en zinvol
De efficiënte bedrijfsvoering
Visie:
Samenwerking in bedrijfsvoering geeft kansen voor een efficiëntieslag en mogelijkheden tot synergie.
Missie:
Gezamenlijk kijken naar de bedrijfsvoering en van daaruit de mogelijkheden benutten om (kosten)efficiënter te werken.
Doelstellingen: • • • •
Uitwisselen personeel Opleiden personeel Gezamenlijke inkoop (energie, horeca, schoonmaak en afval) Gezamenlijke ICT 1
elfstedenhal* leeuwarden
N i e u wT h ja Lf
Gezamenlijke Marketing en communicatie 3.
Promoten van Friesland als schaatsprovincie van de wereld
Visie:
Thialf en de Elfstedenhal promoten Fryslân als dé schaatsprovincie van de wereld. Regionaal, nationaal en internationaal wordt hiermee de populariteit en het marktaandeel van de schaatssporten vergroot.
Missie:
Samen een passende marketingstrategie voor lis Foar Fryslân” ontwikkelen. De organisaties die een meerwaarde hebben, worden door Thialf en de lJshal Leeuwarden betrokken voor het uitgangspunt “Dé schaatsprovincie van de wereld”.
Doelstellingen: • •
4.
Gezamenlijk marketingplan ontwikkelen en inzetten Marktpartijen en overheid en betrekken Samenwerking met gebruikers (clubs, gewest, KNSB etc...)
Bevorderen van schaatsactiviteiten in Friesland
Visie:
Door de samenwerking zullen diverse schaatsactiviteiten worden opgepakt, waardoor de schaatssport in volle breedte meer gaat leven in Friesland
Missie:
Het verder uitwerken, uitvoeren en in de markt zetten van verschillende schaatsproducten ter bevordering van lange baan, shorttrack, kunstrijden en ijshockey
Doelstellingen: • • • •
Afstemming en samen organiseren schoolschaatsen Fryslan Ontwikkelen nieuwe producten Afstemming seizoen kalender op totale gebruikersvraag Gezamenlijke organisatie (schaatssport)evenementen
c
2
ijshal * leeuwarden Gemeente Leeuwarden T.a.v. de heer F.J.M. Crone Postbus 21000 8900 JA Leeuwarden
Leeuwarden, 27 september 2012 Betreft: ambitie 400 meter Elfstedenhal Uw kenmerk: 14368
Geachte heer Crone, Sinds een jaar werken gemeente Leeuwarden en de Stichting lJshaI Leeuwarden enthousiast samen in de gedeelde ambitie om een nieuwe ijshal in Leeuwarden te realiseren. Met een nieuwe “Elfstedenhal” kunnen meer dan 150.000 bezoekers per jaar uit een groot deel van de provincie voor de komende 30 jaar genieten van “lis foar Fryslân”. Ambitie 400 meter In uw brief van 5september jongstleden vraagt u de stichting om de ambitie van de gemeente Leeuwarden voor een 400 meter baan te onderschrijven: “De gemeenten Heerenveen en Leeuwarden streven ernaar binnen haalbare financiële kaders optimale voorzieningen te creëren voor topsporter, talenten en recreatieve ijssporters. Daarbij zijn beide gemeenten van mening dat met een nieuw topsportcentrum in Heerenveen en een nieuwe 400 meter ijsbaan in Leeuwarden, gericht op schaatssport in de breedte, optimaal invulling gegeven wordt aan deze ambitie.” Het bestuur van de stichting kn en wil positief op uw vraag antwoorden, net zoals u ‘binnen haalbare financiële kaders”. Positief: ja! Uit onze contacten met de directie van Thialf, de Bond van IJsclubs Gewest Fryslân van de KNSB, de KNSB, onze gebruikers, de verenigingen en de publieke opinie blijkt dat ook zij deze ambitie toejuichen. Belangrijke argumenten: -
-
een 400 meter baan biedt ijs voor lle mogelijke gebruikers in Leeuwarden en omstreken; wij kunnen zo samen met Thialf ijs voor geheel Fryslân bieden: zo bevorderen we samen schaatsactiviteiten in Fryslân én promoten we Fryslân als de schaatsprovincie van de wereld;
-
een groter binnenterrein biedt meer mogelijkheden voor schaatslessen voor kinderen en andere ijssporten;
1
ijshal * leeuwarden een 400 meter baan biedt naast Thialf een volwaardige baan voor aanvullende
-
trainingsfaciliteiten in de buurt voor jeugdige talenten: een grote kweekvijver voor topsporters; ‘Als je het doet, doe het dan in één keer goed”.
-
Voor de stichting steekhoudende redenen om volmondig ja te zeggen tegen een 400 meter baan. Een nieuwe hal staat voorop Voor ons staat het belang voorop dat er ook na het seizoen 2013/2014 wanneer de huidige ijshal moet -
sluiten een gezonde ijshal in Leeuwarden staat. In onze brief van mei2012 aan de gemeenteraad -
hebben wij een voorkeur uitgesproken voor een 333 meter op basis van financiële overwegingen. Daarnaast speelde de vraag over de samenhang met de ontwikkelingen van Nieuw Thialf in Heerenveen. Samenwerking met Thialf Inmiddels werken Thialf en de lJshal Leeuwarden intensief samen. We weten nu dat de realisatie van Nieuw Thialf en een 400 meter baan in Leeuwarden elkaar niet in de weg staan De hallen bedienen andere doelgroepen. Bovendien belooft de bouw van de twee nieuwe hallen een enorme stimulans voor een grote groep nieuwe schaatsers in Fryslân. Resultaat: meer bezoekers voor beide hallen.
Investering Resteren de financiële overwegingen: de stichting hecht aan een financieel gezonde exploitatie voor de komende 30 jaar. Dit kan volgens onze haalbaarheidsstudie van december 2011 alleen zonder kapitaallasten, dus indien de investeringskosten 100% worden gefinancierd. Kortom, indien financiële zekerheid wordt geboden door gemeente en provincie voor de bouw van een baan van 400 meter, dan is onze organisatie hier klaar voor. Succesfactoren De stichting koestert de kracht, identiteit en het karakter van de huidige hal. Een aantal belangrijke succesfactoren, die we willen meenemen naar de nieuwe hal en de nieuwe organisatie: -
-
-
-
een aantrekkelijk en uitnodigend ijssportklimaat voor jong en oud een toegankelijke, klantgerichte en betaalbare hal een kleine, compacte en flexibele organisatie zonder overhead een betrokken schil van medewerkers: seizoenskrachten, vrijwilligers en medewerkers vanuit de reclassering of sociale werkvoorziening
Al deze factoren zijn de basis voor onze huidige succesvolle en financieel gezonde Organisatie. Daarom willen we deze factoren onverkort meenemen naar de nieuwe Elfstedenhal. Go
—
No go
Wij werken samen met u hard aan het verkrijgen van de noodzakelijke financiële middelen. Indien de noodzakelijke financiering van de investering voor een 400 meter baan onverhoopt niet lukt, zal de stichting zich in maart 2013 opnieuw moeten buigen over hoe we een nieuwe ijshal voor Leeuwarden en omgeving kunnen realiseren. Wij zijn van mening dat een 333 meter ijsbaan dan nog steeds een prima terugvaloptie is.
2
ijshal * leeuwarden Dank Tot slot willen wij onze dank uitspreken voor uw steun en grote inzet. Wij zijn blij en trots op de voortvarendheid van de gemeente Leeuwarden. Wij hebben er alle vertrouwen in dat wij de komende maanden samen alles uit de kast zullen halen om de Elfstedenhal te verwezenlijken! Hoogachtend Namens het bestuur van Stichting lJshal Leeuwarden,
Tamara Bok Voorzitter
3
0
115 foar Fryslan Historie en aanleiding ThiaLf is toe aan vernieuwing. Het ijsstadion voldoet niet meer aan de wensen van deze tijd en is ingehaald door ultramoderne stadions in het buitenland. De positie van ThiaLf als internationale topschaatsbaan staat daardoor onder druk. Het is tijd voor een nieuw Thialf. De plannen voor de toekomst van Thialf zijn ambitieus. Behoud van de A-status is natuurlijk van evident belang om in de toekomst grote internationale schaatsevenementen in ThiaLf te blijven houden. Maar de ambities reiken verder. Frys[ân en Heerenveen gaan een nieuw Thialf realiseren dat behoort tot de absoLute wereLdtop onder de ijsbanen. Voorzien van de nieuwste technieken, het snelste ijs en de aLlerbeste voorzieningen zal Thialf weer een toonaangevende ijsbaan worden met een sterke internationale concurrentiepositie. Het schaatsmekka van Nederland en ver daarbuiten. De huidige ijshaL (220 meter) in Leeuwarden wordt met sluiting bedreigd. Vanaf 2015 mag het ijsmiddeL Freon R22 niet meer worden gebruikt. Ook de ijsvloer en accommodatie zijn sterk verouderd en aan grondige vernieuwing toe. De huidige ijshat trekt nu al meer dan 100.000 bezoekers per jaar, waaronder veLe duizenden schoolkinderen. Geen nieuwbouw betekent het einde van kunstijs in de hoofdstad van Frylân. Vanuit de topsportambitie voor Thialf en de geschetste noodzaak voor nieuwbouw in Leeuwarden zijn voor beide plannen trajecten opgestart om tot nieuwbouw te komen. Per brief (dd. 5 februari 2012) hebben de gemeente Leeuwarden en gemeente Heerenveen aan gedeputeerde Staten hun gezamenlijke ambitie kenbaar gemaakt: FrysLân, schaatsprovincie nummer 1. Beide gemeenten Streven ernaar optimale voorzieningen te creëren voor zowel de topsporter, talenten aLs de recreatieve rijder. Beide gemeenten zijn van mening dat met een nieuw topsportcentrum in Heerenveen en een nieuwe 400 meter baan in Leeuwarden, gericht op schaatssport in de breedte, optimaal invulling gegeven wordt aan deze ambitie. Een ambitie die de gemeenten graag willen delen met de provincie FrysLân. Bestuurlijk proces tot nu toe In de vergadering van Provinciale Staten van 22 februari 2012 is uitgebreid gesproken over de toekomst van kunstijs in Friesland. Provinciale Staten heeft gekozen voor (ver)nieuwbouw van het huidige ThiaLf ijsstadion. Zij wil hiermee de A-status behouden en de snelste en meest duurzame laaglandbaan ter wereLd worden. Tevens heeft Provinciale Staten een motie aangenomen met de opdracht aan het coLlege van G.S. om de plannen voor ijsbanen in Heerenveen en Leeuwarden in samenhang te bezien en dat de provincie in financiële zin verantwoordelijkheid neemt om tot uitvoering te komen van beide initiatieven. Dit met als doel optimale faciliteiten voor het schaatsen in Friesland te bieden.
Op 4 juli 2012 is een bijeenkomst gehouden over IIS Foar FrysLân voor provinciale staten waarin zij geïnformeerd is over de laatste stand van zaken mbt nieuw ThiaLf Tevens hebben de directeuren van Thia[f en ijshat Leeuwarden in deze bijeenkomst de kansen voor samenwerking die ontstaan door nieuwbouw in Heerenveen en Leeuwarden benadrukt. Hierbij zaL ijshal Leeuwarden zich richten op een andere sfeer en een breder publiek dan Thialf en zeer Laag drempelig zijn voor met name de jeugd. ThiaLf zal zich meer richten op topsport en schaatsevenementen. Hierdoor zijn beide compLexen geen concurrenten maar in aanvulLing op elkaar. Samenwerking Thialf Eifstedenhal -
In navolging van de bijeenkomst op 4 juli 2012 zijn beide directeuren van mening dat de samenwerking op een viertal punten uitgewerkt kan worden. Deze zijn: 1 De reaLisatie van ijsaccommodaties in Leeuwarden en Heerenveen Afstemming planning Afstemming programma van eisen Afstemming communicatie Uitwerken samenwerking op schaatsgebied -
-
-
-
2 De efficiënte bedrijfsvoering Uitwisselen personeel Opleiden personeeL Gezamenlijke inkoop (energie, horeca, schoonmaak en afvaL) Gezamenlijke ict GezamenLijke markering en communicatie -
-
-
-
-
3 Frys[ân schaatsprovincie van de wereld (marketing) Gezamenlijk marketing pLan ontwikkelen en inzetten Marktpartijen en overheden betrekken Samenwerking met gebruikers (clubs, gewest, knsb, ...) -
-
-
4 Bevorderen van schaatsactiviteiten in Frys[ân Afstemmen en samen organiseren schoolschaatsen OntwikkeLen nieuwe producten Afstemming seizoen kaLender op totale gebruikersvraag Gezamenlijke Organisatie (schaatssport)evenementen -
-
-
-
Hiernaast is het voor beide complexen mogeLijk naast elkaar een gezonde exploitatie te draaien indien de investering voor nieuwbouw voLledig weg gefinancierd is en niet drukt op de exploitatie. Hierbij moet opgemerkt worden dat door de keuze voor 400 meter in Leeuwarden een herschikking van de recreatieve rijders over de twee complexen waarschijnlijk is. Dit zaL voor Nieuw ThiaLf mogelijk minder recreatieve rijders betekenen. Aan de andere kant is de verwachting dat de totale hoeveelheid recreatieve rijders in Frys[ân toe zal nemen. Verder betekent 400 meter in Leeuwarden een uitwijk mogelijkheid voor Thia[f waardoor daar meer ruimte ontstaat voor schaatsevenementen. De totale effecten op de exploitatie van ThiaLf worden hierdoor aLs acceptabel beoordeeLd.
(Z
Vervolg Voor zoweL Thialf als de E[fstedenhaL wordt nu hard gewerkt aan het programma van eisen, expLoitatieopzet en financiering. Duidelijk is dat voor beide projecten een substantieeL beroep moet worden gedaan op provinciaLe middeLen. Ondanks dat beide projecten Los van elkaar staan, bestaat er we(degeLijk een relatie welke afstemming behoeft. Op operationeeL niveau wordt dit ingevuld door de directeuren van beide ijshallen. Op bestuurLijk niveau heeft provinciaLe staten opgedragen beide projecten in samenhang te bekijken. Derhalve steLlen wij voor eind oktober een extra bestuurLijk overLeg in te pLannen tussen Provincie, gemeente Heerenveen en gemeente Leeuwarden. In dit overleg dient de planning, financiering en besLuitvorming van beide projecten afgestemd te worden ten einde te komen tot de optimale invuLLing voor 115 Foar FrysLân.
c
r
0
0
De Eifstedenhal Fase 1 Haalbaarheidsonderzoek Nieuwe IJshaI Leeuwarden
Hoofdrapport definitief
Opdrachtgever: De Elfstedenhal BV
Uitwerking: Grontmij Nederland B.V. in opdracht van het Consortium: Grontmij Nederland B.V. Triple S Advies en Bouwmanagement Alynia Architecten Assen, 17 januari 2012 —
Grontmij
—
Verantwoording
Titel
:
De Eifstedenhal
Subtitel
:
Projectnummer
:
Fase 1 Haalbaarheidsonderzoek Nieuwe IJshal Leeuwarden Hoofdrapport 226283
Referentienummer
:
GM-0044389
Datum
:
17januari2012
Auteur(s)
:
W. van Rijswijk en A Gooijert
E-mail adres
:
wim.vanrijswijkgrontmij.nl
Gecontroleerd door
Ci
Y. de Leeuw
Paraaf gecontroleerd Goedgekeurd door
:
Y. de Leeuw
:
Grontmij Nederland B.V. Stationsplein 12 9401 LB Assen Postbus 29 9400 AA Assen T +31 592 33 88 99 F +31 592 33 06 67 www.grontmij ni
Paraaf goedgekeurd Contact
i
Grontmij
GM0044389 Pagina 2 van 8
Inhoudsopgave
1 1.1 1.2 1 .3
Inleiding 1 Itgietoan Doel Opbouw haalbaarheidsonderzoek
2 2.1 2.2 2.3 2.4
Uitgangspunten en prognoses basisvariant Uitgangspunten basisvariant Bezoekersaantallen en exploitatie bestaande ijshal Prognose bezoekersaantallen basisvariant Exploitatieprognose basisvariant
5 5 5 6 7
3 3.1 3.2
Overige varianten als referentiekader Duurzame (klimatologische) basisvariant Een 400 m baan als referentiekader
8 8 8
.4 4 4 4
c
a5 Grontmij
0M0044389 Pagina 3 van 8
1
Inleiding
1.1 ltgietoan! Elk jaar, zodra het gaat vriezen, gaat bij menige Fries de adrenaline weer stromen en het hart sneller kloppen. Het schaatsen zit de Friezen in het bloed en is verweven met de Friese cultuur. Maar met de matige winters van tegenwoordig is (leren) schaatsen op natuurijs meer uitzonde ring dan regel geworden. Gelukkig kan heel schaatsminnend Friesland zijn of haar hart ophalen op een van de twee kunstijsbanen die de provincie rijk is. Een van deze banen is de lJshal Leeuwarden. De lJshal Leeuwarden voorziet in een grote behoefte. De huidige lJshal trekt meer dan 100.000 bezoekers per jaar. Vele duizenden schoolkinderen maken hier kennis met een stukje Friese cultuur en leren hier schaatsen. Recreatierijders kunnen gedurende het schaatsseizoen hier hun rondjes draaien en schaatsverenigingen uit de wijde omtrek vullen alle uren die de hal nog beschikbaar stelt. De huidige IJshal Leeuwarden wordt echter met sluiting bedreigd. Vanaf 2015 mag het ijsmiddel Freon R22 niet meer worden gebruikt. De ijsvloer en de accommodaties hebben hun langste tijd gehad. Daarom is de Stichting lJshal Leeuwarden samen met het Consortium (Consortium: Grontmij Nederland BV. Triple S Advies en Bouwmanagement Alynia Architecten) al een paar jaar bezig met de plannen voor een nieuwe hal: De Elfstedenhal. Voor de ontwikkeling van de nieuwe ijshal heeft de Stichting lJshal Leeuwarden, De Elfstedenhal BV opgericht. De Elfstedenhal BV heeft het Consortium opdracht gegeven voor een haal baarheidsonderzoek naar een nieuwe overdekte ijshal in Leeuwarden. —
—
1.2
Doel Doel van het onderzoek is de meest recente plannen voor De Elfstedenhal te onderzoeken op haalbaarheid. Op basis van de cijfers van dit onderzoek dient de Stichting lJshal een keuze te kunnen maken voor een nieuwe ijshal waarmee de kans op behoud van ijsplezier in Leeuwar den reëel is. Tevens kunnen met deze uitwerking marktpartijen worden geïnteresseerd om te participeren in het ijshalproject en/of projecten die synergie/meerwaarde kunnen bieden aan het ijshalproject.
1.3 Opbouw haalbaarheidsonderzoek Het haalbaarheidsonderzoek is opgedeeld in vier fases: • Fase 1: nadere uitwerking exploitatie concept • Fase 2: locatiebeoordeling • Fase 3: nadere uitwerking exploitatie voor voorkeurslocatie • Fase 4: financieringsplan In deze rapportage is in hoofdlijnen het onderzoek beschreven met de belangrijkste resultaten. De uitwerking van fase 2 tlm 4 vindt later plaats.
jÇ Grontmij
Pagina 4 van 8
2
Uitgangspunten en prognoses basisvariant
Om de haalbaarheid van De Elfstedenhal te onderzoeken is de exploitatie van de bestaande ijshal onderzocht, vervolgens zijn van De Eifstedenhal de bezoekprognoses en de exploitatieprognoses geanalyseerd. In dit hoofdstuk wordt kort ingegaan op de resultaten van deze analy se.
2.1
Uitgangspunten basisvariant
In een eerder stadium is door de Stichting samen met het Consortium een concept uitgewerkt: een 333 m ringbaan. Ter vergelijk: de bestaande ijshal heeft een 220 m ringbaan. Een overdekte 333 m baan is destijds op basis van economische overwegingen gekozen en zal faciliteiten bieden voor alle sportdisciplines zoals ijshockey, shorttrack, kunstrijden en schoon rijden. Voor deze disciplines is een ijshockeybaan beschikbaar van circa 1.800 m 2 (30 x 60) en een tweede ijsvloer van circa 900 m . Voor langebaanschaatsen en inline-skaten 2 1 functioneert de 333 m ringbaan, die voorzien is van dezelfde bochten als een 400 m ringbaan prima. In tabel 2.1 staan de uitgangspunten voor het haalbaarheidsonderzoek schematisch weergege ven.
--
-
Afrnetinggbaan
-
Binnenringn Koeling
—
Duurzaam
—
Verzorgingsgebied
-
--
-
-
Ushal (nu)
Ba&svaant
220 m 30x60rn
333 rn
-
30x60+30x30
Freon R22 (einde 1/1/2015) Niet Noordelijke deel van de provincie Friesland
Nieuwste koude technieken Niet
Breedtesport/plezier
Breedtesport/plezier
Noordelijke deel van de provincie Friesland -
Tabel 2.1 Uitgangspunten basisvariant
De haalbaarheid van de nieuwe ijshal is in kaart gebracht door de exploitatie van de bestaande hal te analyseren, het analyseren van de trends en ontwikkelingen in de schaatssporten op kunstijsbanen en aan de hand van kengetallen van vergelijkbare ijshallen elders in Nederland. De volgende gegevens zijn daarbij geanalyseerd: • de bezoekersaantallen; • de tarieven en inkomsten; • uitgaven van beheer en exploitaties.
2.2
Bezoekersaantallen en exploitatie bestaande ijshal
Uit onderzoek is gebleken dat de huidige ijshal voorziet in een grote behoefte en ruim 100.000 bezoekers per jaar trekt. Bovendien is de lJshal Leeuwarden de enige hal in Nederland die zonder subsidies financieel positief draait. 1
lnline-skaten is “schaatsen op wieltjes’ voor prestatiegerichte schaatsers buiten het ijssportseizoen.
i
Grontmij
GM-o044389 Pagina 5 van 8
Uitgangspunten en prognoses basisvariant
2.3
Prognose bezoekersaantallen basisvariant Om te prognosticeren hoeveel bezoekers De Elfstedenhal in de toekomst kan verwachten, is allereerst het verzorgingsgebied afgebakend. Het verzorgingsgebied veronderstelt het woonge bied van de bevolking die logischerwijs gebruik zal maken van De Elfstedenhal in Leeuwarden. In afbeelding 2.1 is het verzorgingsgebied weergegeven.
0
Afbeelding 2.1 Verzorgingsgebied Eifstedenhal
Het verzorgingsgebied is opgedeeld in het primaire verzorgingsgebied (donkerblauw) en het secundaire verzorgingsgebied (lichtblauw). Tot het primaire verzorgingsgebied worden de ge meente Leeuwarden en de gemeente Leeuwarderadeel gerekend, tellen samen met het secun daire verzorgingsgebied circa 230.000 inwoners. De inwoners van het verzorgingsgebied zijn niet allemaal kandidaat-schaatsers voor de nieuwe ijshal. Met dat gegeven is een verdiepend onderzoek uitgevoerd naar de wijze waarop de be volking actief betrokken is bij het (lange)baanschaatsen. Uit dit onderzoek is gebleken dat De Elfstedenhal circa 144.000 bezoekers per jaar kan verwachten. In tabel 2.2 is het totaal aantal bezoekers onderverdeeld naar het soort bezoeker. Bezoek ijsbaan Leeuwarden Bezoek per ijsvloer Ringbaan lJshockeybaan Totaal ringbaan
+
ijshockeybaan
Instructie
recreatie
verenigingen
wedstrijden
scholen
bezoek perljaar
bezoek_perljaar
bezoek perljaar
46.320
18.750
3.000
bezoek per/jaar 20.000
_23.28O
8.275
1.440
10.000
69600
27 025
4440
30.000
tarief per1ke’çn_per/week
weken per/jaar
uren perlseizoen
deelname per/jaar
Ringbaan
8,25
17
24
414
5.400
lJshockeybaan
8,25
18
24
426
Totaal deelname
6.000 11.400
Zomeractiviteiten mIme-hockey
60,00
1per/week 2
weken per!jaar 20
Skeeleren
8,25
4
10
-
Totaal deelname
uren per/seizoen -
40 40
name perljaar’ 400 800 1.200
Tabel 2.2 Soorten ijsbaanbezoekers (in totaal 144.000)
Ç Grontmij 4
GM-0044389 Pagina 6 van 8
c
Uitgangspunten en prognoses basisvariant
2.4 Exploitatieprognose basisvariant Voorafgaand aan het haalbaarheidsonderzoek is op basis van kengetallen van recent gebouw de ijshallen in Nederland een bouwkostenraming gemaakt van een nieuwe overdekte 333 m kunstijsbaan in Leeuwarden. Deze raming is onafhankelijk gemaakt van een toekomstige loca tiekeuze voor de nieuwe ijsbaan. Het resultaat van dit onderzoek is een totale investering van €11 miljoen.
Uit het onderzoek blijkt dat de exploitatie van een nieuwe ijshal in Leeuwarden voldoende per spectief biedt. Het enige struikelblok is de financiering van de ijshal. De exploitatie is niet sterk genoeg om de kapitaallasten te dekken. Aan de uitgavenkant zijn de kosten ruim genomen. Aan de inkomstenkant zijn de verwachtingen gebaseerd op acceptabele tarieven voor het publiek. Het totale bezoek is afgerond op 144.000 bezoekers per jaar; hiervan zijn 69.000 recreatieschaatsers. Het tekort in de exploitatie bedraagt € 635.000 per jaar op basis van een investe ringssom van € 11 miljoen. De kosten van grondverwerving zijn niet meegerekend. De bedrijfsresultaten, uitgedrukt in resultaten per verenigingsuur of per schaatser, geven een beeld wat het effect is van de kapitaallasten op jaarbasis. Zonder kapitaallasten is de exploitatie positief, inclusief reserveringen voor groot onderhoud en vervangingsinvesteringen. Zelfs al valt het recreatieve bezoek 10% tegen (7.000 bezoekers minder) dan nog verloopt de exploitatie budgetneutraal. Als de kapitaallasten opgenomen zijn in de exploitatie zijn de verliezen direct af te lezen in tabel 2.3 (rode cijfers). bedrijfsresu!taten eoftatieresuftaat resultaat zonder kapitaallasten resultaat met kaDitaallasten -
-
recreatieactiviteiten per jaar per uur per recreant € 40.000 € 17,39 €0,20 J_€635.4pjJ_€276,83€3,20tekort
-
overige activiteiten
verenigjpsuuri € 8,23 €131,00-
per Ieerlin9 € 0,19 €3,00-
Tabel 2 .3 Bedrijfsresultaten basis variant
0
IÇ
Grontmij
GM-0044389 Pagina 7 van 8
3
Overige varianten als referentiekader
Naast de haalbaarheid van een 333 m basisvariant is een duurzame variant uitgewerkt. Vervol gens is als referentiekader globaal onderzoek gedaan naar een 400 m basisvariant.
3.1 Duurzame (klimatologische) basisvariant Bij de duurzame variant van de 333 m ijsbaan blijft de basisvariant als ontwerp intact, maar het gebouw wordt zodanig geconstrueerd dat er een klimatologische hal ontstaat, waarbij de weersinvloeden tot een minimum worden beperkt. Bij deze ijsbaan wordt gebruik gemaakt van duur zame energie. De investering is geraamd op € 13 miljoen exclusief btw en exclusief verwer vingskosten voor de grond.
c
Het aantal bezoekers per jaar ligt een paar duizend hoger dan bij de basisvariant, doordat een klimatologisch geregelde baan een langer seizoen kent en meer bezoekers trekt vanwege de kwaliteit van schaatsen (kwaliteit vergelijkbaar met een ijsstadion als Thialf). De energielasten liggen lager dan bij de basisvariant, maar de kapitaallasten liggen hoger dan bij de basisvariant, met als gevolg dat het exploitatietekort van de duurzame variant ook € 100.000 hoger uitvalt. Ook voor de duurzame ijsbaan geldt dat zonder kapitaallasten de exploitatie positief is, inclusief reserveringen voor groot onderhoud en vervangingsinvesteringen. Zelfs als het recreatieve bezoek met 15% zou teruglopen tot 61.000 bezoekers per jaar, is de exploitatie nog budgetneutraal. In tabel 3.1 zijn de bedrijfsresultaten voor de duurzame variant opgenomen. bedrijfsresultaten
tekort
exploitatieresultaat resultaat zonder kapitaallasten
per jaar
resultaat met kapitaallasten__—
€66.738 € 731.352-
recreatieactiviteiten -
pr uur _€281 1 € 308,00-
overige activiteiten -j
per recreant
€ 0,32 -
€3,56-
per IeerIin
verenigjpgsuur -
33
€ 146,05- L
€ 030 € 334-
Tabel 3.1 Bedrijfsresultaten duurzame variant
3.2 Een 400 m baan als referentiekader Als referentiekader voor de twee 333 m varianten is voorgesteld om een 400 m basis-variant hiermee te vergelijken. De 400 m basisvariant is zeer globaal uitgewerkt door gemiddelden van de kengetallen van andere 400 m banen in Nederland te nemen en inschattenderwijs deze getallen te vertalen naar de noordelijke situatie. Volgens deze benadering trekt de 400 m basisvariant 155.000 bezoekers, waarvan 85.000 aan recreatieve bezoekers. Een traditionele 400 m ijsbaan kan gerealiseerd worden voor € 14 mil joen. Op basis van deze investeringskosten is het tekort op de exploitatie van een 400 m baan circa € 875.000,00.
4’ Grontmij
Pagina 8 van 8
a
De Eifstedenhal Fase 1 Haalbaarheidsonderzoek Nieuwe lJshal Leeuwarden
Achtergronddocument Definitief -
Opdrachtgever: De Eifstedenhal BV
Uitwerking: Grontmij Nederland B.V. in opdracht van het Consortium: Grontmij Nederland BV. Triple S Advies en Bouwmanagement Alynia Architecten —
Assen, 17januari2012
jÇ Grontmij
—
Verantwoording
Titel
:
De Elfstedenhal
Subtitel
:
Projectnummer
:
Fase 1 Haalbaarheidsonderzoek Nieuwe lJshal Leeuwarden Achtergronddocument 226283
Datum
:
17januari 2012
Auteur(s)
:
W. van Rijswijk en A Gooijert
Referentienummer
E-mail adres Gecontroleerd door
[email protected] :
Y. de Leeuw
:
Y. de Leeuw
:
Grontmij Nederland B.V. Stationsplein 12 9401 LB Assen Postbus 29 9400 AA Assen T +31 592 33 88 99 F+31 592330667 www.grontmij.nl
Paraaf gecontroleerd Goedgekeurd door Paraaf goedgekeurd Contact
I
Grontmij
(__
Pagina 2 van 21
Inhoudsopgave
1 1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 1.6 1.7 1.8 1.9
Bezoekprognose Inleiding tot het verzorgingsgebied Het verzorgingsgebied Het historische bezoek Inleiding op de bezoekprognose Het potentieel bezoek Primaire en secundaire verzorginggebieden Prognose toekomstig bezoek De bezoekersaantallen nader verklaard De verantwoording van bezoekersaantallen
.4 4 5 5 6 7 7 7 8 9
2 2.1 2.2 2.3 2.4
De exploitatie De investeringen (333 m basisvariant) Exploitatieprognose (tekort € 635.401,-) Toelichtingen op de exploitatiecijfers Toelichting op de uitgaven door exploitatie
10 10 10 12 12
3 3.1 3.2
De basisvariant samengevat Het exploitatieconcept De bedrijfsresultaten
14 14 14
4 4.1 4.2 4.3 4.4
De duurzame basisvariant Klimatologische variant De exploitatie De bedrijfsresultaten De exploitatieprognose 333 m duurzame variant
16 16 16 16 18
5 5.1 5.2 5.3
Een 400 m baan als referentiekader Een perceptie van een 400 meter ijsbaan Bezoekprognose 400 m ijsbaan Prognose exploitatie 400 m ijsbaan Leeuwarden
19 19 20 21
45 Grontmij
Pagina 3 van 21
1
Bezoekprognose
1.1 Inleiding tot het verzorgingsgebied Verzorgingsgebieden van ijshallen laten zich niet geografisch scheiden, maar onderscheiden zich meer op de logica van tradities en bereikbaarheid. Zo trekt Thialf in Heerenveen bezoek uit heel Nederland. Niet omdat Heerenveen zô bereikbaar is, maar omdat veel schaatsers weleens willen schaatsen op een baan met zoveel internationale allure. Assen daarentegen trekt zelfs veel bezoek uit Zuidwest-Friesland, omdat Thialf duur en vol is en Assen prima bereikbaar is vanuit Zuidwest-Friesland, zelfs zonder snelwegen. Voor de prestatiegerichte schaatsers komt er nog een dimensie bij. Het langebaanschaatsen is historisch verknoopt aan het toerrijden 1 en dat zien we terug op de ijsbanen. Minstens 90% van alle schaatsers zijn prestatiegerichte toer rijders, die zich voorbereiden op het natuurijs. Landelijk zijn dat bijna 3 miljoen schaatsers. Een klein percentage daarvan, 154.000, zijn geregistreerde licentiehouders van de KNSB en een nog kleiner percentage daarvan rijdt regionale wedstrijden. In Friesland zijn dat er maar 658 (2011). Tegen deze achtergrond is het verzorgingsgebied van een nieuwe ijshal in Leeuwarden ook afhankelijk van de sportspecifieke voorzieningen voor de verschillende soorten ijssporten. Een ijshockeybaan is geschikt voor 4 ijssportdisciplines (ijshockey, shorttrack, kunstrijden in diverse uitvoeringsvormen en curling). Een ringbaan is ontworpen voor wedstrijdsporten, de marathon en het toerschaatsen. Het schoonrijden voor paren is een uitzondering dat ook op een ringbaan mogelijk is. Een verzorgingsgebied ontstaat eerder uit de logica en uit tradities en wat sportspecifiek moge lijk en cultureel bepaald is, dan wat er geografisch toe doet. Daarin wordt wel gesteld dat de bereikbaarheid (reistijd) een belangrijke factor is. Recreatieve schaatsers zijn best bereid con cessies te doen voor een ijshal dichtbij die wellicht niet de ideale faciliteiten biedt, ten opzichte van een ijshal ver weg (boven de 30 kilometer) die wel ideale faciliteiten biedt. Ook is bekend dat licentiehouders (verenigingschaatsers) juist bereid zijn veel verder te reizen, omdat een ijs hal moet voldoen aan sportspecifieke wedstrijdvereisten. Bij het bepalen van een verzorgings gebied gaat het erom waar alternatieve ijsbanen liggen en wat die ijsbanen bieden boven de faciliteiten van een toekomstige nieuwe ijshal in Leeuwarden in dit geval.
1
Toerrijders worden gezien als prestatiegerichte sporters als er natuurijs ligt in Nederland
j’ Grontmij
Pagina 4 van 21
Bezoekprognoso
1.2 Het verzorgingsgebied Tegen de achtergrond van de inleidende voorbeschouwing over het verzorgingsgebied, is een fictief geografisch verzorgingsgebied gemarkeerd voor een nieuwe ijshal in Leeuwarden. Dat verzorgingsgebied veronderstelt het woongebied van de bevolking die logischerwijs gebruik zal maken van de toekomstige nieuwe ijshal in Leeuwarden. Die nieuwe ijshal biedt uiteraard alle faciliteiten voor alle sportdisciplines zoals ijshockey, shorttrack, kunstrijden, schoonrijden. Voor deze disciplines is een ijshockeybaan beschikbaar (30 x 60) en een tweede ijsvloer van circa 900 vierkant meter. Voor langebaanschaatsen en inline-skaten 2 functioneert de 333 meter ring baan. Bij het bepalen van het verzorgingsgebied zijn weliswaar de contouren aangehouden van de gemeentegrenzen, geredeneerd vanwege de korte verbindingswegen en korte reistijden naar Leeuwarden ten opzichte van de ijsbanen in Heerenveen, Groningen en Assen. Dit maakt dat het verzorgingsgebied een logische gebiedsafbakening is voor een nieuwe ijshal. Kaart 1 verzorgingsgebied ijshal Leeuwarden
Toelichting op het verzorgingsgebied Met de markering van dit verzorgingsgebied is niet automatisch bewezen dat alle sportende inwoners zullen kiezen voor de ijshal in Leeuwarden. Alleen zijn er nog maar weinig motieven om dat niet te doen. Een motief is zonder meer de lengte van de ringbaan. Voor de circa 400 van de 658 licentiehouders in het gewest Friesland is een 333 m ringbaan geen alternatief. Deze schaatsers gaan naar Heerenveen vanwege de bijna ideale sportspecifieke faciliteiten. Voor alle andere sportdisciplines biedt de ijshal in Leeuwarden minstens dezelfde faciliteiten als de omliggende ijsbanen in Heerenveen, Groningen en Assen. Het historische bezoek 1.3 Om een beeld te krijgen over het aantal bezoeken op jaarbasis van een nieuwe kunstijsbaan zijn historische bezoekersaantallen verzameld van ijsbanen die zich ongeveer verhouden met de toekomstige nieuwe ijshal in Leeuwarden. Deze referentie-ijsbanen hebben een ringbaan van minder dan 400 m, maar wel een traditionele ijshockeybaan (30 x 60). De kunstijsbaan in Dordrecht (Sportboulevard Dordrecht) is sinds 2010 in gebruik en heeft een ringbaan van 250 m en een ijshockeybaan. De kunstijsbaan van Zoetermeer (Silverdome) heeft een ringbaan van 250 m en een ijshockeyvloer plus 3 curlingbanen.
2
Inline-skaten is “schaatsen op wieltjes” voor prestatiegerichte schaatsers buiten het ijssport seizoen.
jÇ Grontmij
Pagina 5 van 21
Bezoekprognose
De kunstijsbaan in Nijmegen (Triavium) heeft een 333 m ringbaan, een ijshockeybaan, plus een klein recreatiebaan(tje). Het Triavium is in dit geval wel de meest vergelijkbare ijshal wat betreft de (ijs)voorzieningen. Tabel 1 Overzicht historisch bezoek Referentie ijsbanen
2004-2005
2005-2006
2006-2007
2007-2008
2008-2009
2009-2010
2010-2011
Dordrecht Zoetermeer Nijmegen
102.000 140.000 237.000
117.000 153.000 249.000
200.000 110.000 133.000
110.000 140.000 123.000
100.000 125.000 238.000
onbepaald volgt 153.000
106.000 volgt volgt
Leeuwarden
35.000
83.000
100.000
97.300
103.450
103.075
102.178
-
Toelichting op tabel 1
De bezoekaantallen verschillen onderling weliswaar, maar illustreren de verwachtingen voor een nieuwe ijshal in Leeuwarden. De bezoekaantallen zijn totalen van recreatief en vereni gingsbezoek en overig (schaats)bezoek, uitgezonderd het wedstrijdpubliek bij ijshockeywed strijden en evenementen. Deze aantallen dienen voorlopig als referentiekader. Het bezoek gerelateerd aan het verzorgingsgebied
Het bezoek uit tabel 1 krijgt meer betekenis als dat aantal in relatie staat tot het aantal inwoners van het verzorgingsgebied. Om die vergelijking te trekken is een overzicht opgesteld van het aantal inwoners per verzorgingsgebied per ijshal. Het aantal inwoners van elk stadsgewest is opgebouwd uit inwoners volgens postcodegegevens van het verstedelijkte gebied. Voor het stadsgewest Leeuwarden zijn dat de inwoners van de stad Leeuwarden (95.000), plus de inwo ners van de gemeente Leeuwarderadeel (10.000). Dit aantal vormt het primaire verzorgingsge . 3 bied Tabel 2 bezoek in relatie tot verzorgingsgebied Referentie ijsbanen
gemiddeidbezoek
Dordrecht
122.500
Zoetermeer
133.600
Nijmegen
—
-
Leeuwarden bestaande ijsbaan
inwoners stadsgewest
inwoners verzorgingsgebied
118.000
195000
122.000
275000
188.700
164.000
425000
89.000
105.000
232.000
--
-
—
Toelichting op tabel 2
De aantallen in de kolom “gemiddeld bezoek” zijn ontstaan uit het rekenkundige gemiddelde van het aantal bezoeken per seizoen per ijshal over achterliggende seizoenen sinds 2004-2005. Het bezoek is een optelling van het schaatsend bezoek (recreatie + verenigingen + instructie). Dordrecht heeft per 2010 een nieuwe ijshal. Het nieuwe verzorgingsgebied is een aanname. 1.4 Inleiding op de bezoekprognose Voor de prognose van het toekomstige bezoek van de nieuwe ijshal in Leeuwarden is het relevant om de gegevens van de meest vergelijkbare ijshal (Triavium) paraat te hebben als con trole-instrument. In dat verband zijn de bezoeken uit het verleden ontrafeld en verdeeld in be zoek per ijsvloer. Tabel 3 toont dat het recreatieve bezoek van Triavium gemiddeld 125.000 per jaar is geweest over de achterliggende 6 jaar. Dat is een hoog gemiddelde, want de meeste 400 m ijsbanen halen die aantallen nog niet. Dit hoge gemiddelde is inclusief een “verloren” seizoen (2006-2007) vanwege de gesloten ringbaan door brandschade. Ondanks deze hoge gemiddelden recreatieve schaatsers en het grotere aantal inwoners van het verzorgingsgebied, is Triavium als referentiekader wel interessant voor de bezoekprognose voor de nieuwe ijshal in Leeuwarden. Het hoge gemiddelde bezoek ontstaat namelijk vooral door studenten. Als deze (studenten)situatie van Triavium wordt vergeleken met het historische bezoek van de ijshal in Leeuwarden, ontstaat het volgende beeld. Gemiddeld genomen trekt de ijshal in Leeuwarden ruim 100.000 bezoeken per jaar met inbegrip van 30.000 bezoeken voor het schoolschaatsen.
Zie het blauw gemarkeerde gebied op kaart 1 (primair verzorgingsgebied)
jÇ Grontmij
Pagina6van2l
Q
Bezoekprognose
Tabel
3 historische bezoek ontrafeld
Nijmegen (sinds 2004 -2005) Nijmegen (ringbaan)
Nijmegen (ijshockeybaan) totaal ringbaan
+
ijshockeybaan
Leeuwarden (sinds 2005 -2006)
—
-
recreatief
verenigingen
totaal
100.500
35.500
136.000
24.500
28.167
52.667
125.000
63.667
188.667
52.333
49.333
101.667
Toelichting op de tabel 3 Het gemiddelde recreatieve bezoek van het Triavium is zelfs nog aan de lage kant vanwege het “verloren” seizoen (2006-2007). Zonder die terugval zou het gemiddelde bezoek wellicht nog iets hoger zijn. Voor de prognose van het toekomstige bezoek van de ijshal in Leeuwarden dient het aantal van 125.000 als controle-instrument in relatie tot het verzorgingsgebied. De controlemethode wordt uiteengezet in paragraaf 2.7. Zekerheden binnen de bezoekprognose Ongemerkt kan het beeld groeien dat het ramen van het schaatsende publiek omgeven is door aannames en verwachtingen. Dat is niet zo! De meeste soorten en aantallen bezoekers zijn al bekend en variëren niet zo veel of hebben minder invloed. Het aantal schaatsers, ijshockey spelers, kunstrijders en shorttrackers tijdens verenigingsuren is wel interessant, maar niet zo zeer in aantallen maar uitgedrukt in uren exclusief gebruik van de ijshal. Want die exclusieve uren beïnvloeden het gebruiksrooster voor het recreatieve schaatsen. Hetzelfde geldt voor schoolschaatsen en schaatsinstructie. De aantallen variëren weliswaar, maar de planning en Organisatie van deze activiteiten bepalen de mogelijkheden voor het recreatieve schaatsen. In dat opzicht zijn de aantallen recreatieve schaatsers de cruciale factor in het systeem om een ijshal kosteneffectief te laten functioneren. Immers levert de schaatsende recreant verreweg de hoogste financiële bijdrage om een ijshal te kunnen exploiteren. In die wetenschap is het on derzoek naar de haalbaarheid van een nieuwe ijshal sterk gericht op het traceren van het wer kelijke aantal recreatieve schaatsers. Dat geraamde aantal recreatieve schaatsers wordt door twee controle-instrumenten geverifieerd, om de legitimiteit daarvan te kunnen bewijzen. 1.5 Het potentieel bezoek Het verzorgingsgebied van de toekomstige ijshal van Leeuwarden is vergaand geanalyseerd op het aantal inwoners per gemeente. Het totaal aantal inwoners van het verzorgingsgebied is 303.000 per september 2011. Maar dit aantal is niet correct, omdat het aantal niet de werkelijke populatie vormt voor de ijshal in Leeuwarden. Op dit aantal zijn correcties doorgevoerd om een zo realistisch mogelijke populatie te creëren. Bepaalde bevolkingsgroepen waarvan bekend is dat zij niet of nauwelijks (nog) schaatsen, zijn niet meegeteld. Bijvoorbeeld ouderen boven de 75 jaar en kinderen onder de 5 jaar zijn buiten de telling gehouden. Met deze benadering ont staat een verzorgingsgebied van 232.000 inwoners. 1.6 Primaire en secundaire verzorginggebieden In ieder geval de gemeente Leeuwarden (95.000) en ook de gemeente Leeuwarderadeel (10.000) worden gerekend tot het directe verzorgingsgebied. Opgeteld ontstaat een fictief stadsgewest van 105.000 inwoners. Het lichtblauwe secundaire verzorgingsgebied telt afgerond 127.000 inwoners (kaart 1). Verder is dit aantal ontstaan volgens dezelfde systematiek van (niet) meetellen van bepaalde bevolkingsgroepen om een realistisch aannemelijke populatie te bepalen. Het totale aantal inwoners van het verzorgingsgebied is daarmee vastgesteld op 232.000 inwoners. 1.7 Prognose toekomstig bezoek Het verzorgingsgebied van 232.000 inwoners betreffen niet allemaal kandidaat-schaatsers voor de nieuwe ijshal. Met dat gegeven is een verdiepend onderzoek uitgevoerd naar de wijze waar op de bevolking actief betrokken is bij langebaanschaatsen. Bekend is dat er een kleine catego rie licentiehouders (circa 400) uit het totale verzorgingsgebied de ijshal in Heerenveen preva leert boven een 333 m ringbaan in Leeuwarden. Bij verder onderzoek bleek dat natuurijsbanen in het verzorgingsgebied schaatsers registreren die lid zijn van een lokale natuurijsbaan.
j Grontmij
Pagina 7 van 21
Bezoekprognose
Het zijn de zogeheten niet actieve leden die vooral schaatsen op het moment dat de natuurijsbanen open zijn. Het geregistreerde aantal in het verzorgingsgebied is 9.800 schaatsliefheb bers. Het is maar een klein percentage (4%) van de populatie, maar wel een belangrijke doel groep voor de toekomstige nieuwe ijshal. Dit is een categorie schaatsliefhebbers om later te benaderen. Animocijfers als controle-instrument In voorgaande onderzoeken naar de animo voor langebaanschaatsen, voor het laatst in 2010 voor het Triavium, is heel specifiek onderzocht om het recreatieve bezoek uit te drukken in een animocijfer. Voor het Triavium is destijds uitsluitend het stadsgewest (164.000 inwoners) als referentiekader genomen. Het stadsgewest is beschouwd als primair verzorgingsgebied. Uit die analyse bleek dat de animo voor recreatief schaatsen schommelt tussen 0,6 en 0,7. Ofwel elke inwoner uit het primaire verzorgingsgebied schaatst gemiddeld per 0,65 keer per jaar. In andere onderzoeken naar nieuwe 400 m kunstijsbanen (Wageningen, Hoorn, Tilburg, Amsterdam) zijn inwoneraantallen van het primaire plus het secundaire verzorgingsgebied als uitgangspunt ge nomen. In die benadering en door vergelijkingen met bezoekaantallen van referentieijsbanen ontstonden animocijfers tussen de 0,25 tot 0,32. Ofwel het gehele verzorgingsgebied zou per jaar gemiddeld bijna 0,29 keer recreatief schaatsen. Bij controle (december 2011) van deze twee kengetallen, namelijk het opnieuw toepassen van de bandbreedte van animocijfers op de stadsgewesten van de ijsbanen in Nijmegen en Zoetermeer, blijkt dat deze bandbreedte van animocijfers (0,6 0,7) nog steeds overeenkomen met de actuele aantallen recreatieve schaat sers. Door een tweede controle door te voeren met het animocijfer dat geldig is voor het totale verzorgingsgebied (gemiddeld bij 0,29) blijkt dat de ijshallen in Nijmegen en Zoetermeer dan beide bijna 10% lager scoren in recreatieve bezoekersaantallen. Samengevat blijkt dat het ani mocijfer voor het stadsgewest van gemiddeld 0,65 het meest realistische controle-instrument is om de recreatieve bezoekers te prognosticeren voor de nieuwe ijshal in Leeuwarden. —
Bezoek concreet gepland in openstellingroosters Ongeacht of animocijfers als controle-instrumenten valide zijn, is dat nog geen zekerheid of alle soorten bezoekersaantallen ook concreet haalbaar zijn op een nieuwe kunstijsbaan. Om die reden is een gedetailleerd openstellingrooster ontworpen, waarin het bezoek is gepland op basis van gangbare verwachtingen en ervaringen van ijshalbezoek. Dit openstellingrooster is gedetailleerd in dagstaten met inbegrip van registraties van bedrijfs uren, personeelsuren en zelfs met inbegrip van dweilschema’s en dat alles per dag en per soort ijsvloer. Deze informatie is getransformeerd naar verzamelstaten die weer doorverwijzen naar finaleoverzichten. Aan de hand van deze finaleoverzichten is een controleerbaar geheel ont staan van alle soorten van bezoek, uitgesplitst in recreatief bezoek, instructie, schoolschaatsen verenigingen enzovoorts. Het geheel aan detailinformatie is uiteraard beschikbaar gesteld als bijlagen bij de rapportage. 1.8 De bezoekersaantallen nader verklaard Voorafgaand aan de concrete planning van het gebruik, zijn alle bestaande zekerheden over het huidige en toekomstige gebruik geïnventariseerd. De exclusieve verenigingsuren zijn ver werkt en bovendien is navraag gedaan bij de verenigingen over eventuele extra uren in de toe komst. Eenzelfde methodiek is toegepast op de bezoekersaantallen en de uren voor schaats instructie, schoolschaatsen en andere doelgroepen. In het bijzonder zijn de wedstrijdavonden gepland voor alle (ijs)sportdisciplines zoals ijshockey, shorttrack, kunstrijden en zo verder. Door deze planning en Organisatie ontstaat een heel realistisch controleerbaar gebruiksrooster, uit gedrukt in uren per dag. Daaropvolgend zijn die uren ingevuld met aantallen en soorten schaat sers. Die invulling is ook verlopen aan de hand van zekerheden van bestaande aantallen. Daaropvolgend zijn tot slot de recreatieve schaatsers geraamd en gepland per openstel lingsuur, per dag, per week, per weekend en voor het gehele winterseizoen. Door deze metho diek is het eindoverzicht gegroeid dat compleet en controleerbaar is voor alle soorten ijshal bezoekers. (zie tabel 4).
4’ Grontmij
Pagina 8 van 21
Bezoekprognose
Tabel 4 soorten ijshalbezoekers (in totaal 144.000) Bezoek ijsbaan Leeuwarden bezoek per ijsvloer Ringbaan lJshockeybaan totaal ringbaan
+
ijshockeybaan
instructie
tarief
ringbaan ijshockeybaan
1 pr
8,25 825
recreatie bezoek r,,
verenigingen bezoek PerIjr
wedstrijden bezoek Praar
46.320 23.280
18.750 8.275
3.000 1.440
20.000 10.000
69.600
27.025
4.440
30.000
uren -
weken 17
18
per,
uren
24 24
deelname 414 426
totaal deelname zomeractiviteiten mime hockey skeleren totaal deelname
scholen bezoek
—
per,
5.400 6.000 11.400
p.r,
uren “Iwek
60,00 8,25
2 4
tarief
weken 20 10
uren
deelname 40 40
400 800 1.200
1.9 De verantwoording van bezoekersaantallen Het aantal recreatieve bezoeken van 69.600 is tot stand gekomen door het recreatieve gebruik in te roosteren op de beschikbare uren. Het resultaat van 69.600 recreatieve schaatsers komt ste 1 hoger uit dan het animocijfer van 0,65 ( controle-instrument) dat geldt voor het Stadsgewest Leeuwarden met 105.000 inwoners. Als het 2 controle-instrument wordt ingezet, namelijk het animocijfer van 0,29 voor het gehele verzorgingsgebied van 232.000 inwoners, blijkt dat de raming van 69.600 recreatieve schaatsers 5% te hoog ligt. De oorzaak van deze optimistische uitslag ten opzichte van de twee controle-instrumenten is het feit dat de nieuwe ijshal meer capaciteit heeft dan de controle-instrumenten toelaten. In werkelijkheid en in vergelijking met de meest vergelijkbare ijshal (Triavium) is de toekomstige ijshal nog onderbezet wat betreft het recreatieve schaatsten. Daar staat tegenover dat de veren igingsuren volledig zijn bezet. Het aantal recreanten kan dus nog groeien met het idee dat in het verzorgingsgebied nog 9.800 schaatsliefhebbers staan geregistreerd die waarschijnlijk meer schaatsen dan de animocijfers. Een nog hoger aantal recreanten veronderstelt dat een nieuwe ijshal in verhouding meer be zoek trekt dan de ijsbanen in Nijmegen, Zoetermeer en Dordrecht. Dat ligt niet voor de hand. Samengevat is dit recreatieve aantal bezoekers wel ambitieus, maar zeker realistisch.
GrontmiJ
Pagina 9 van 21
2
De exploitatie
2.1 De investeringen (333 m basisvariant) Voorafgaand aan het haalbaarheidsonderzoek is op basis van kengetallen van recent gebouw de ijshallen een bouwkostenraming gemaakt van een nieuwe 333 meter kunstijsbaan in Leeu warden. Deze raming is onafhankelijk gemaakt van een toekomstige locatiekeuze voor de nieuwe ijshal. Het resultaat van dit onderzoek is een totale investering van € 11 miljoen. 2.2 Exploitatieprognose (tekort € 635.401,-) De exploitatieprognose is het resultaat van de gedetailleerde planning van alle soorten bezoek. Door deze detaillering is met een behoorlijke mate van nauwkeurigheid deze exploitatiestaat samengesteld. Het resultaat is een exploitatietekort van afgerond €635.401,- per jaar. In de volgende paragraaf zijn enkele aspecten uitgebreider toegelicht dan op dit overzicht.
0
G GrontmiJ 1
Pagina 10 van 21
De exploitatie
Tabel 5 de exploitatieprognose Baten
detaillering
IJsbanen
—
Ringbaan • ljshockeybaan losse entree rfittenkaartes abonnementen schoolschaalsen
38 280 24.360 6 860 30000
Toelichtingan op de exploItatIe
cxci. btw
bezoek per nn:reebo-vijs
50% 30% 10%
instnctie
neezamelstaat
-___________
€
571.000
200.970 127.696 36.546 155 666
69.600
is het totaal aan schaatsend recrealref bezoek
36.060 leerlingen
1.500
leerlingen pen week
20
weken per;aar
anelnamo aan instructie
schaatslessen skeelerlessen Verbaar ringbaan verenigingen (regalien) KNOB wedstrijden ovenge vemaar
11.400 600
94.050 6.600 £
169.688
129 666 39000 0
eerbaan ijshxckeybaan verenigingen (negalien) KNSS wedstrijden NIJS wedstrijden verhoor mIme hockey
76750 fit 19800 2.400
Horeca (alle pnodactgrxepen( schealsend pobliek wedstnijdpabliek annangemenlen
106 951 62.440 26 330
21 van per week 25 weken pen se:zoen € 250 pen aan 7 aan pen weekend 20 weekenden € 300 pen aan geen ruimte meen voor ovenge verttvvn €
21 von pen week 25 weken pen seizoen € 150 per aan geen KNOB wedstrijden omdal ijshockeybaan is bezet door NIJS wedstrijden 8,25 aan perweekend 16 weekenden € 156 pen aan 400 deelnemem s-zomer 20 weken 20 deelnemer pen keen €
Oeeeige tebemstes schaalswinkel reclame en sponsoring evenementen zomerperiode
190.950
185.721 143.665 bezoek vit recreatie + verenigingen v scholenvinslnactme + mIme kockep 20.000 bezoek voor regatiene competitie en play offs 2.000 bezoek voor 1 kindenfeest e s en bednjfsannangementen
€
78.508
€
1.114.909
€
391.346
56.000 12.506 10.066
Totaal aas baten xit exptottatle (banismxdet( Lanten —
Personeel
11e
management ijsmeeslem inslnacteans kassa en receptie schaatswinkel beezicht en onderirovd honecamedewerlsens speoepknachten
vrbv,drvvrhvud.ni+”,
2,35 2,Og 2,91 1,31 0 84 1.04 1.60 0
vaste 0e vvsle tIn nvizoenswznk neizoenswenk neizvenswenk sn,zoenswnrh se.zvenowenk seizoenswerk
enten 134.000 116.250 29.149 23.560 17.394 24.691 52.096
EnergIe es water gas eleclna water (inciasief hefflngen( Ondeehoad negalien ondenhoad schoonmaken (rnatenalen) ondenhoad- semice contracten periodiek groot vndenhovd
Kwn n.
156 400 t 452,606 9500
69.580 122.300 20.513
t 0%
van de boLwsvm
92.500 12.000 25006 144375
‘t’s
-
.
t 75% vav de boawsom
Inkoop
horeca (consamptret) hsneca (inventanis( horeca (oveng(
33%
3% 2%
van de vmzet van dc omzet van de omzet
nentevastpenivde 10 iaan aflossingtermijn 35 iaan afschdjving
27% (percenlagn( van loonsom horecapersoneel len opzicnte van de omzet
€
211.393
€
203,875
€
73.399
€
135.000
€
675.307
453 742
.i .
—
-
10 booplijd lening (rente vast periodo) annadain 30 booplijd van de geldlening de afscknijving is gelijk aan de aflossing van de lening
221.565
€
1.790.319
VoorlopIg bedrtjfsrenaltaat
£
-635.401
Grontmij
stelposten op basis van vengelijkingen Tnaviam Nijmegen
4,5% neolo
Totaat aam exploitatiekosten
‘iS
29800 penfte
15.000 36.000 50.000 36.000 16.000 PM l’iui’
4,50% rente per i vtusnngr
€
94.566 5.672 2.936
Beddjfsnoening icl commanicabe markeling verzekeringen (beveiliging) belastingen en heffingen accoantanl en advmesdienstee localiekosten (hoor gmnd of canon( Fiancieningen
13.13 0e met gemiddelde loonsom
-
Pagina 11 van 21
-
De exploitatie
2.3
Toelichtingen op de exploitatiecijfers
Baten ringbaan en ijshockeybaan € 571.050 Zoals gesteld levert het recreatieve bezoek de hoogste financiële bijdrage in de exploitatie van de ijshal. Om de inkomsten zo realistisch mogelijk te benaderen is een invulstaat ontworpen met daarin de tariefsoorten per type recreatieschaatser. Samengevat is hiermee inzichtelijk te maken hoe die inkomsten uit entree tot stand komen. Immers zullen de bezoekers afhankelijk van de tariefstelling een los entreebewijs kopen, een rittenkaart of wellicht een abonnement. Via de invulstaat is die specificatie gemaakt en dat resulteert in een verwachting dat 55% van alle recreatieve schaatsers een los entreebewijs kopen, 35% een rittenkaart en 10% van de recre anten een abonnement aanschaffen. Opgeteld ontstaan zo deze inkomsten. Het aantal gecom bineerde recreatieve uren (ringbaan + ijshockeybaan) is 800 uur per seizoen. Verhuur ringbaan en ijshockeybaan (€ 166.688,- + € 100.950,-) Analoog aan de prognose voor de recreatieve schaatsers is ook een rooster opgesteld voor het verenigingsgebruik voor zowel de ringbaan als de ijshockeybaan. Beide banen zijn 700 uur per seizoen beschikbaar voor de verenigingen tegen een gemiddeld gewogen tarief van € 250,- per uur voor de ringbaan en € 150,- per uur voor de ijshockeybaan. Opvallend is wel het relatief lage gemiddelde gebruik per verenigingsuur (10 15 schaatsers per uur). Dit lage aantal wordt veroorzaakt door de lage bezetting tijdens wedstrijden en ook de lage bezetting per uur training voor kunstrijders. Verder is het gemiddeld nog laag, omdat het rooster de aantallen verwerkt die zijn opgegeven door verenigingen. In werkelijkheid liggen de verenigingsaantallen waarschijnlijk hoger, omdat er meer verenigingen gebruik zullen maken van de nieuwe ijshal. Per saldo zijn de aantallen sporters per verenigingsuur ondergeschikt aan het totaal aan uren dat de vereni gingen afnemen. Momenteel is het rooster voor verenigingen volledig bezet, maar dat wil niet zeggen dat het rooster in dit stadium ideaal is voor de verenigingen. Door combinaties te maken is er ongetwijfeld nog tijdwinst te boeken. Bovendien is de tweede ijsvloer niet volledig ingeroos terd. Deze ijsvloer (900 m ) is een recreatief element, maar tegelijkertijd geschikt voor schaats 2 instructie, kunstrijders en de jongste ijshockeyspelers. —
Inkomsten uit horeca (€ 195.721) Voor het bepalen van de inkomsten uit horeca is ook een invulstaat ontworpen en ingevuld. Tot op productniveau is een begroting gemaakt van omzetgegevens per soort activiteit op de ijs baan. In dit geval zijn de aantallen recreatieve schaatsers, maar voor het eerst ook het aantal sporters belangrijk en alle overige soorten bezoekers. Opgeteld is het schaatsend publiek 144.000 per seizoen en het publiek bij wedstrijden en evenementen is geraamd op 20.000 per seizoen. Door een systematiek van toedelen van consumptieve producten aan de verschillende soorten van bezoek en gebruik, ontstaat een inkomstenpost van € 195.721,-. 2.4 Toelichting op de uitgaven door exploitatie De uitgaven zijn toegelicht met uitzondering van de inkoopkosten voor horeca en de kosten van de bedrijfsvoering. Deze kosten zijn op zich belangrijk genoeg voor de exploitatie, maar voor de onderbouwing is gebruik gemaakt van percentuele toerekeningen van respectievelijk de horecaomzet en toerekeningen van de exploitatie-uitgaven. Benadrukt wordt dat één onderdeel in de bedrijfskosten als PM-post is opgenomen; namelijk de locatiekosten, zijnde de kosten voor de verwerving van de grond. Dat kan een aankoopsom zijn of een pachtsom. De financiering wordt in hoofdstuk 4 inhoudelijk uitgewerkt met inbegrip van bereikbare alternatieven. Personeelskosten (€ 391.340,-) Een van de belangrijkste onderbouwingen in de exploitatie is de raming van personeelskosten. Deze kosten zijn herleidbaar gemaakt op basis van de inzet van personeel voor uiteenlopende taken binnen de exploitatie. In dat verband dient het gebruiksrooster ook weer als vaste basis. Aan de hand van de personeelsplanning voor exploitatietaken volgens het gebruiksrooster, is een verzamelstaat beschikbaar waarin gedetailleerd de soort personeelsuren zijn verantwoord. Het aantal formatie-eenheden is bepaald op ruim 13 personeelsleden, waarvan is aangenomen dat ongeveer 5 formatie-eenheden in vaste dienst zijn aangenomen. Het overige personeel is ingedeeld in de categorie seizoenswerk en heeft een arbeidscontract voor een bepaalde tijd. De gemiddelde loonsom per formatie-eenheid is € 29.800,- per jaar; dat is lager dan gebruikelijk.
Grontmij
Pagina 12 van 21
()
De exploitatie
De gemiddelde loonsom (landelijk circa € 35.000,-) veronderstelt alle werkgeversuitgaven per formatie-eenheid. De loonsom in Leeuwarden is lager dan gebruikelijk, omdat er meer dan ge middeld vrijwilligers werkzaam zijn. Bovendien stimuleert de lJshal de re-integratie van mensen die langdurig werkloos zijn en die moeilijk aan werk kunnen komen. Deze mensen wordt de mogelijkheid geboden werkervaring op te doen bij de ijshal Leeuwarden. De lJshal krijgt een tegemoetkoming in de loonkosten voor het begeleiden van deze mensen. Energie en water (€211.393,-) Voor het verbruik van energie en water is een invulstaat opgesteld waarin per soort verbruik een zo nauwkeurige mogelijke verwachting is becijferd van eenheden (gas, water en elektrici teit). De becijferde eindresultaten zijn vergeleken met dezelfde soorten en verbruikskosten van de ijshal in Nijmegen. Ook de bij het verbruik behorende uitgaven zijn zo nauwkeurig mogelijk berekend. Onderhoud (€ 263.875,-) De onderhoudskosten van de ijshal is een kostenpost die bijna rechtevenredig is verbonden aan de bouw- en installatiekosten van de ijshal. Voor deze exploitatieprognose zijn de erkende kengetallen aangehouden voor dergelijke bouwwerken. Gebruikelijk is om 1% van de bouwsom op te nemen voor regulier of dagelijks onderhoud en 1,75% van de bouwsom te reserveren voor periodiek groot onderhoud. Belangrijk is te weten dat die reservering ten laste komt van de ex ploitatie, maar geen jaarlijkse uitgave is. Via een kasstroomschema is zichtbaar te maken wat dit voor effect heeft op het jaarlijkse exploitatietekort.
jÇ Grontmij
Pagina 13 van 21
3
De basisvariant samengevat
3.1 Het exploitatieconcept Het onderzoek verduidelijkt dat de exploitatie van een nieuwe ijshal in Leeuwarden voldoende perspectief biedt. Het enige struikelblok is de financiering van de ijshal. De exploitatie is niet sterk genoeg om de kapitaallasten te dekken. De inkomsten en uitgaven van de exploitatie zijn realistisch geraamd. Aan de uitgavenkant zijn alle kosten ruim genomen met aandacht voor de personeelskosten. De loonsommen staan in verhouding met huidige loonsommen per fte en die liggen wat lager dan gemiddeld. Aan de inkomstenkant zijn de verwachtingen gebaseerd op acceptabele tarieven voor het publiek. Voor het aantal recreatieve schaatsers is niet het mini male scenario aangehouden, omdat verwacht mag worden dat de nieuwe ijshal zich gedraagt als de referentieprojecten, maar het ook niet beter doet dan die referenties. Het totale bezoek is afgerond op 144.000 waarvan 69.000 recreatieschaatsers zijn. Het tekort in de exploitatie is € 635.000,- per jaar op basis van een investeringssom van € 11 miljoen. De kosten voor grondverwerving zijn niet meegerekend.
Bezoek ijsbaan Leeuwarden bezoek per Ijsvloer
recreatie bezoek
verenigingen bezoek ‘IJ,
wedstfljd.n bezoek “i,,,
Ringbac
46320
18750
IJehoekoybuzo
23280
8275
3000 1 440
20000 10000
69.600
21.025
4.448
30.008
totaal ringbaan
*
ljshockeybaen
scholen bezoek
3.2 De bedrijfsresultaten De bedrijfsresultaten uitgedrukt in resultaten per verenigingsuur of per schaatser, geven een beeld wat het effect is van de kapitaallasten op jaarbasis. Zonder kapitaallasten is de exploitatie positief inclusief reserveringen voor groot onderhoud en vervangingsinvesteringen. Zelfs al zou het recreatieve bezoek 10% tegenvallen (7.000 minder bezoek) dan nog verloopt de exploitatie budgetneutraal. Als de kapitaallasten opgenomen zijn in de exploitatie, zijn de verliezen direct af te lezen in deze tabel 6 (rode cijfers). Tabel 6 Bedrijfsresultaten 333 m basis bedrijfsresultaten
tekort
exploitatieresultaat
per jaar
recreatie activitieten
overige activiteiten
per uur
per recreant
verenigingsuur
per leerling
resultaat zonder kapitaallasten
€
40.000
17,39
0,20
8,23
0,19
resultaat met kapitaallasten
€
635.401-
-276,8-
-3,20
-131,00
-3,00
jÇ Grontmij
Pagina 14 van 21
De basisvariant samengevat
Ondanks deze tekorten per verenigingsuur of per schaatser is het netto tekort nog lager dan de bezoekers van de gemeentelijke zwembaden en sporthallen en sportvelden en daar komen waarschijnlijk veel meer bezoekers op jaarbasis. Het overzicht kan voor die vergelijking dienen!
0
j
GrontmiJ
Pagina 15 van 21
4
De duurzame basisvariant
Klimatologische variant 4.1 De duurzame variant van de 333 m ijshal blijft als ontwerp intact, maar het gebouw wordt zoda nig geconstrueerd dat er een klimatologische hal ontstaat, waarbij de weersinvloeden minimaal zijn. Deze ijshal is vergelijkbaar met het Triavium in Nijmegen of Thialf. Niet in omvang, maar in sportspecifieke kwaliteiten voor de schaatsers. In deze ijshal wordt gebruik gemaakt van duur zame energie. Hiervoor is een houtverbrandingsinstallatie uitgewerkt. De investering is ge raamd op € 13.000.000,- exclusief btw en exclusief verwervingskosten voor de grond.
Qi [•.
‘*
‘\
4 A
Bezoek ijsbaan Leeuwarden bezoek per ijsvloer Ringbaan
lJshockeybaan totaal ringbaan
+
ijshockeybaan
recreatie 1 bezoek per
verenigingen bezoek ‘°‘1Jer
wedstrijden bezoek per,
scholen bezoek ‘jeer
48.250 24.250
19.500 8.590
3.000 1.440
20.000 10.000
72.500
28.090
4.440
3j
4.2 De exploitatie Het recreatieve bezoek wordt geraamd op 72.500 per jaar. De achtergrond hiervan is dat een klimatologisch geregelde ijshal een langer seizoen kent en meer bezoekers trekt omdat de kwa liteit van schaatsen zich verhoudt met die van Thialf; alleen is de ringbaan korter. De energielasten liggen lager dan de basisvariant, maar de kapitaallasten zijn hoger dan de basisvariant. Deze duurzame variant heeft een exploitatietekort dat € 100.000 hoger is dan de basisvariant. Dat wordt voornamelijk veroorzaakt door de hogere kapitaallasten. 4.3 De bedrijfsresultaten Als analoog aan de 333 m basisvariant de bedrijfsresultaten zijn uitgedrukt per schaatser of verenigingsuur, ontstaat ook hier het beeld wat het effect van de kapitaallasten is op jaarbasis. Zonder kapitaallasten is de exploitatie positief inclusief reserveringen voor groot onderhoud en vervangingsinvesteringen. Als het recreatieve bezoek met 15% zou teruglopen tot 61.000 per jaar is de exploitatie nog net budgetneutraal. Met verwerking van de kapitaallasten tonen de rode cijfers in tabel 7de verliezen op jaarbasis.
jÇ
Grontmij
Pagina 16 van 21
De duurzame basisvariant
Tabel 7 Bedrijfsresultaten 333m duurzaam bedrijfsresultaten exploitatieresultaat
tekort
per jaar
——
resultaat zonder kapitaallasten € resultaat met kapitaallasten
Ç Grontmij 4
66.738
€ 731.352-
recreatie activitieten
overige activiteiten
per uur
per recreant
verenigingsuur
28,11
0,32
13,33
0,30
-308,00
-3,56
-146,05
-3,34
per leerling
Pagina 17 van 21
De duurzame basisvariant
4.4
De exploitatieprognose 333 m duurzame variant
Tabel 8 de exploitatieprognose 333 m duurzame variant Baten
detaillering
verzametstaat
IJsbanen
Toetichtingen OP de eerzametstaat
exct. btm
Ringbaan + ijshockeybuan losse entree rtittenkaurten abonnemeslee schoolschuatsen
bezoek per entreebewijs 55% 35,875 35% 25 375 7.250 10% 30 000 deo1roimers pnsiiuni,o 11.875 800
instructie schuutslessen skeelerlesserr Verhuur ringbaan verenigingen (regulier) KNSO wedstrijden overige verhuur
€
606.319
219.313 139.563 39.875 105,000
72.500
is het totaal uan schaatsend recreatief bezoek
30.000 leerlingen
1.500
leerlingen per week
weken per jaar
20
97.969 6.600 €
167.363
148.363 39.000
verhuur ijshockeybaan verenigingen (regulier) KNSB wedstrijden NIJS wedstrijden verhuur mime hockey
21 uur per week 26 weken per seizoen € 275 per uur 7 uur per weekend 20 weekenden € 300 per uur geen ruimte meer voor overige verhuur €
104.100
61.900
21 uur per week 26 weken per seizoen € 150 per uur geen KNSB wodslsjdes omdat ijvhockeybuue is bezet door NIJS wedstrijden 8,25 uur per weekend 18 weekenden € 150 per uur 400 deelnemers ‘s-zomer 20 weken 20 deelnemer per keer
19.800 2.400
Horeca (alle productgreepen( schaatsend publiek wedstrijdpubliek arrangementen
110.116 62.440 26.330
Overige inkemsten schaatswinkel reclame ee sponsoring evenementen zomerperiode
5t.000 12.500 10.000
€
Totaal aan baten uit exploitatie (basismodet(
198.666 148.105 bezoek uit recreatie + verenigingen + scholen+instructie 20.000 bezoek voor reguliere competitie en play otfis 2.000 bezoek voor kisderfeest(es en bedn tsurrungemeeten 1
6
78.500
€
1,177,167
€
405,256
+
mime hockey
Laeten Personeel management ijsmeesters instructeurs kassa en receptie schuatswiekel toezicht en onderhoud trurecamedewerkers sproepkruchten
lie 2,35 2,58 2,91 1,31 0,84 1,64 1,50 0
Bsergie en water koeting warmte water (inclusief heffingen)
lKwh lÇwv
uioridssrihnscjn’ vusle iie veste liv seizuenswurk snizounswurk seizuunswerk seizuenuwnrk seizuenswurk seizuunswurk
“sier 134.000 110.250 32.322 26.178 19.327 27.656 55.523
140 400.000 1.098.000 11.875
30.000 118.000 24.966
Onderhoud regatier onderhoud ‘.0% our schoonmaken (materialen) onderhoud- service contracten serviueeontract houtgestookte installatie pesodiek gmot onderhoud 1,75’,, van [tokoop horeca (consumptief) 33% our horeca (inventaris) 3% our horeca (overig) 2% van
5
de uouwsum
de bouwsom
97.500 12.000 25.000 17.500 170.025
de omzet de omzet de cmzet
65.632 5.967 2.983
Bedrijfseoertng ict communicatie marketing verzekeringen (beveiliging) belastingen en heffingen accountant en adviesdiensten locutiekostes (huur grond of uanon( Fiancieringen rentevastperiode 10 (uur uflossingtermijn 30 (uur afschrij ving
13,138e met gemiddelde loonsom
28% (perceetugej van loonsom horecupemoseet ten opzichte van de omzet €
172.966
€
322.625
€
74.562
€
135.000
€
798.090
stelposten op basis van vergeli(kingen Tdanium Nijmegen
4,50% rente 10 looptijd lening (rente vast periodel aneuduir 30 looptijd sas de getdlening de ufschrijvieg is gelijk aan de aflossing uur de lening
Totaat aan exploitatiekosten
€
1.908.519
Voorlopig bedrijfsresultaat
€
-731.352
5 Grontmij
30.860 perhe
15.000 30.000 50.000 30.000 10.000 PM
4i.mrunrinen over ii) 1 ±1] 4.50% unie per juur ofinsviegper un
tssesteringen in duurzame euriant bouwkundige werken duurzame energienoorzieningen bijkomende kosten
€
€
13.000.000 9 750.000 2.500 000 1.250 000
Pag(na 18 van 21
5
Een 400 m baan als referentiekader
5.1 Een perceptie van een 400 meter ijsbaan Als referentiekader voor een van de twee 333 m varianten is voorgesteld om een 400 m ijsbaan hiermee te vergelijken. De verzorgingsgebieden tussen Leeuwarden en Heerenveen overlap pingen elkaars ontstaan. Dit overzichtkaartje veronderstelt een fictieve scheiding van de grens van het verzorgingsgebied van Leeuwarden. Het verzorgingsgebied van een 400 m ijsbaan in Leeuwarden is maximaal 350.000 inwoners (is hoog). Verondersteld wordt dat de inwoners uit Drachten en Sneek zich voor de helft verdelen over de banen in Leeuwarden en Heerenveen. Dat is niet zeker uiteraard, maar als aanname aangehouden. Overigens is het verzorgingsge bied van de ijshal in Heerenveen dunner bevolkt dan het verzorgingsgebied van Leeuwarden. Dat heeft consequenties voor het recreatieve schaatsen in het voordeel van Leeuwarden.
Bezoek 400 meter ijsbaan Leeuwarden bezoek per ijsvloer Ringbaan lJshockeybaan totaal ringbaan
jÇ Grontmij
recreatie 1 bezoek per 64.200 20.760
+
ijshockeybaan
84.960
wedstrijden bezoek per, bezoek per, verenigingen 18.750 1.900 6.025 960 24.775
2860
Pagina 19 van 21
scholen bezoek ljoer 20.000 10.000 30.000
Een 400 m baan als referentiekader
5.2
Bezoekprognose 400 m ijsbaan Een traditionele 400 m ijsbaan trekt volgens deze benadering 155.000 aan bezoek, waarvan 85.000 aan recreatieve bezoekers. Deze 85.000 en 155.000 zijn een redelijk gemiddelde voor 400 m banen in Nederland. Deze aantallen zijn benaderingen, vergeleken met kengetallen, maar illustreren wel dat een 400 m ijsbaan in Leeuwarden zich “normaal’ gedraagt ten opzichte van andere 400 m ijsbanen zoals in Brede, Enschede, Hoorn, Deventer, Groningen. De verwachting is dat een 400 m ijsbaan in Leeuwarden op termijn wel lager zal scoren, omdat het grootste deel van het verzorgingsgebied krimpt op economisch en demografisch gebied. Het CBS verwacht dat het gebied boven Leeuwarden een Top Krimpgebied wordt zoals dat zich in Noordoost-Groningen voordoet. Dat is een nadeel voor alle georganiseerde sporten.
Op basis van cijfers van recent gerealiseerde ijsbanen kan een traditionele 400 m ijsbaan gere aliseerd worden voor€ 14 miljoen.
Grontmij
Pagina 20 van 21
Een 400 m baan als referentiekader
5.3
Prognose exploitatie 400 m ijsbaan Leeuwarden
Tabel 9 de exploitatieprognose 400 m basisvariant Baten
detaillering
verzamelstaat
IJsbanen €
excl. btw 694.170
€
272.438
€
198.900
€
198.005
€
78.500
€
1.442.012
€
590.950
€
317.089
€
343.750
€
74.252
€
135.000
€
859.482
Totaal aan exploitatiekosten
€
2.320,5fl
Voorlopig bedrijfsresultaat
€
-878.509
Ringbaan + ijshockeybaan losse entree rtittenkaarten abonnementen schoolschaatsen
bezoek per entreebewis 55% 46.728 35% 29.736 10% 8.496 30.000
instructie
268.686 170.982 48.852 105.000
deelnemers inslruelie
schaaislessen skeelerlessen Verhuur ringbaan verenigingen (regulier) KNSB wedstrijden overige verhuur
11 400 800
94.050 6.600 233.438 39.000 0
verhuur ijshockeybaan verenigingen (regulier) KNSB wedstrijden NIJB wedstrijden verhuur mime hockey
105.000 75.000 16.500 2.400
Horeca (alle productgroepen) schaatsend publiek wedstrijdpubliek arrangementen
109.235 62.440 26.330
Overige inkomsten schaatswinkel reclame en sponsoring evenementen zomerperiode
.
56.000 12.500 10.000
Totaal aan baten uit exploitatie (basismodel) Lasten
“1
Personeel €30.000,- per tie management ijsmeesters instructeurs kassa en receptie schaaiswinkel toezicht en onderhoud horecamedewerkers oproepkrachten
1
19,7 tormalre eenheden
loonkoelen
Energie en water gas electra water (inclusief heffingen) Onderhoud regulier onderhoud schoonmaken (materialen) onderhoud- service contracten periodiek groot onderhoud
1,75%
105.000 20.000 35.000 183.750
van de boumeom
Inkoop
horeca (consumptief) horeca (inventaris) horeca (overig)
65.342 5.940 2.970
Bedrijfsvoering ici communicatie marketing verzekeringen (beveiliging) belastingen en heffingen accountant en adviesdiensten locatiekoslen (huur grond of canon) Financieringen gemiddelden over 10 jaer renlevasiperiode 10 jaar 4,50% rente per jaar aflossinglermijn 30 jaar allossingper jaar afschrijving
Investering bouwkundige werken Inrichting en bijkomende kosten
SGrontmij a
15.000 30.000 50.000 30.000 10.000 PM 577.490 281 .92
‘
€ 14.000.000 € 10.500 000 € 3 500 000
Pagina 21 Van 21
fl
0
S
4 GrontmiJ
Prognose ijsbaan Leeuwarden model 400 m Duurzaam toekomstige ijsbaan Baten
verzamelstaat
detaillering
IJsbanen Ringbaan
bestaande Ijsbaan huidige begrntin 8
cccl. btw +
ijshocknybaan
€
740 000
€
303 000
€
205 000
158.388
€
201.000
74.483
€
86.000
lg.503
6
1.535.800
€
812.111
241.000
€
260 000
85.805
€
303.811
lossn nntree rtittnnbnartnn vbsnnnmnntcn schnotschaatsnn Arrangementen sch aats losser skeolorlessen Verhuur ringbaan verenigingen jregvlierj KNOB wodstriidnn overige verhaor verhuur ljshuckeybean vownigingon jregclierj KNOS wodstnjden NIJS wedstrijden overige verhvvr Horeca jalle prodacigruepeej schaatserd pabliok wcdstrijdpvbliok arrasgamoolen Overige inkomsten schaatsvinkel reclame en spnnssring evenementen znmerperinde
Totaal aan baten alt eeploitalte jbaslsmodaij
€
558.253
Lasten
Personeel
€ 29961 per tin
management ijsmeesters instractears kassa en receptie howcamedewerkem
20
4iorniaiic cenho
4,00 6 30 0 00 1
Energie en mater gas elecira water jinctasiet rinnlheffinpesj
...
,
r
Onderhoud
€
421 000
89.080
€
76000
37.000
€
135 000
78,888
€
0
1.888
Totaal aan eoploltatlehosten
€
1.504.111
Vuurlupig bedrijfsresultaat
€
38.888
klein dagoljks nndorhnvd schoonmaken jmotarialenj vndnrhocdscnntracten periodiek grsvt snderhsvd
.1
,
v.indo
Inkoop hnreca jcnesvmpttetj hvreca jinventodsj horeca jovertgj Budrijtssoering ict csmmvnicatie marketing verzekeringen jbeveiligingj betastinger en heffingen accnonlast es adviesdiensten lncatieknslen jhovr gmnd vi cannnj Fiancieniegan rente atvssing afschdjving
tesestering bcawhcodige merken Inrichting en bijkcmende knstee
€16900 000
€ €
511.000 45.253
D
Programma van Eisen/Uitgangspunten Nieuwe Eifstedenhal te Leeuwarden
Definitief
(-.
c Consortium NIJL
15november 2012
Inhoudsopgave
1 1.1 1.2
Inleiding Doelen Beleid
2 2.1 2.2 2.3
Randvoorwaarden Van toepassing zijnde wet- en regelgeving Toegankelijkheid Sociale veiligheid
5 5 6 6
3 3.1 3.2
Uitgangspunten locatie De kavel Terrein
7 7 7
4 4.1 4.2 4.3 4.4 4.5 4.6 4.7
Functionele en ruimtelijke eisen Algemene ruimten Horeca Personeelsruimten Kleedruimtes Tribune lJshal Technische ruimten
8 8 9 10 12 13 13 16
5 5.1 5.2 5.3 5.4
Duurzaamheid (ambitie) Algemeen Duurzaamheidsmaatregelen Uitgangspunten bij haalbaarheidsstudies BREEAM
18 18 19 20 20
6
Bouwkundige eisen
23
7 7.1 7.1.1 7.2 7.3 7.4
Algemene bouwfysische eisen Energie Isolatie van de buitenschil Binnenklimaat Geluid Daglicht
25 25 25 25 25 26
8 8.1 8.2 8.3 8.4 8.5 8.6 8.7 8.8 8.9 8.10
Algemene technische eisen installaties Regenwaterafvoer Riolering Waterinstallaties Sanitaire voorzieningen Brandblusvoorzieningen Gasinstallatie Warmteopwekking Ruimteverwarming Ventilatie Koelinstallaties
27 27 27 27 28 28 28 28 28 28 28
.4 .4 4
Inhoudsopgave (vervolg)
8.11 8.12 8.13 8.14 8.14.1 8.14.2 8.15 8.16 8.17
Regelinstallaties en gebouwbeheersysteem Elektrische energievoorziening en -distributie Aarding, potentiaalvereffening en bliksembeveiliging Verlichting Algemene eisen Noodverlichting Data/telefooninstallatie Brandmeldinstallatie en ontruimingsinstallatie Toegangs-/inbraakbeveiligingsinstallaties
9
Technische eisen ijsbaan
32
10
Technisch programma van eisen energievoorziening
41
Bijlage 1:
Ruimtestaat
Bijlage 2:
Demarcatielijst
Bijlage 3:
Ruimte relatieschema
Bijlage 4:
3D impressies
.29 29 30 30 30 30 31 31 31
0
Pagina 3 van 50
1
Inleding
Dit Programma van Eisen (PvE) maakt deel uit van de Haalbaarheidsstudie van het Consortium NIJL ten aanzien van de nieuwbouw van een 400-meter ijsbaan, ter vervanging van de huidige ijshal te Leeuwarden. Hiervoor is door Gemeente Leeuwarden, in nauwe samenwerking met De Elfstedenhal bv, op dracht verstrekt.
1.1 Doelen De Elfsteden hal bv, in nauwe samenwerking met de gemeente Leeuwarden, heeft met de nieuw te bouwen ijshal het doel de breedtesport en het sporten bij schaatsvereniging in (noord-) Friesland te vergroten. Daarnaast worden (schaatsgerelateerde-) commerciële activiteiten mo gelijk gemaakt, ter financiële ondersteuning van de exploitatie van de nieuwe hal. 1.2 Beleid Het bevorderen van de ijssport en het voor het publiek openstellen van accommodatie ten be hoeve van die sport, en voorts al hetgeen met een en ander rechtstreeks of zijdelings verband houdt of daartoe bevorderlijk kan zijn, alles in de ruimste zin des woords. De stichting tracht haar doel ondermeer te verwezenlijken door: a. Het beheren en exploiteren van een ijssporthal of eventueel een kunstijsbaan te Leeuwarden met de daarbij aanwezige of te treffen voorzieningen als clubge bouwen met kleedgelegenheden, beheersruimten en dergelijke; b. Het beheren en exploiteren van de onder a bedoelde zaken ten behoeve van andere sporten of doeleinden, gedurende de perioden dat deze zaken voor de ijssport niet in gebruik zijn. c. Alle andere middelen die aan het doel bevorderlijk kunnen zijn. Om exploitabel te kunnen zijn, worden zo veel mogelijk activiteiten in eigen beheer gehouden. Om de personeelslasten laag te houden worden erfunctionaliteiten gecombineerd. Op deze manier kan de inzet minimaal gehouden worden. Hiertoe zal bij het ontwerp van de hal de overzichtelijkheid en samenhang van de ruimten een belangrijke rol spelen.
c
Pagina 4 van 50
2
Randvoorwaarden
Om een kwalitatief goed gebouw te realiseren dient het nieuw te bouwen complex te voldoen aan bepaalde randvoorwaarden. De randvoorwaarden die worden gesteld zijn de wet- en regel geving, overige voorschriften en garantietermijnen per gebouwonderdeel. In dit hoofdstuk zijn de van toepassing zijnde randvoorwaarden omschreven die als uitgangspunt dienen voor het te realiseren gebouw. 2.1 Van toepassing zijnde wet- en regelgeving Ten aanzien van de geldigheid van eisen die in verschillende documenten worden genoemd bestaat de onderstaande hiërarchie, 1 wettelijke eisen, 2 PvE en 3 genoemde normen. Het Programma van Eisen is leidend. Indien in dit PvE geen richting is bepaald levert genoemde documentatie de norm/richtlijn. Wanneer vanuit kostenoverweging twijfels bestaan, dient door de opdrachtnemer een alternatief ter goedkeuring aan de gemeente Leeuwarden te worden voorgelegd. Op het nieuw te bouwen complex is de geldende wet- en regelgeving van toepassing, waaron der: • Gemeentelijke bouwverordening; • Wet algemene bepalingen omgevingsrecht • Wet milieubeheer; • Drank- en horecawet; • Bestemmingsplan; • Bouwbesluit 2012 en de hierin genoemde normen; • Woningwet; • Activiteitenbesluit; • ARBO-wet; • (algemeen) Geldende eisen van de brandweer; • Voorschriften van de nutsbedrijven; • Alle overige voor en door de wet gestelde eisen Naast de wet- en regelgeving dient het nieuw complex tevens te voldoen aan andere voorschrif ten. De volgende overige voorschriften zijn van toepassing: • Het Handboek voor Toegankelijkheid, laatste editie; • Eisen inzake preventie tegen de Legionella bacterie; • De HACCP normering voor horeca; • De Nederlandse norm: NEN-EN 12193 licht en verlichting sportverlichting’,augustus 2004; • Keuringseisen van tot keuring bevoegde instanties, zoals KIWA, KEMA, VISA, VEWIN; • Uitgave “Iedereen is Welkom Sportgebouwen”, richtlijn voor nieuwbouw verbouwings plannen van Cliëntenbelang; • NEN 3569 veiligheidsbeglazing in gebouwen; • Tbv. kassa/ balie en bedieningspost: Al blad-13 “kassawerkplekken (min van SZW, Arbeids inspectie); • ATC-7 “Baliewerk” (min van SZW, Arbeidsinspectie); • Ergonomie op de werkplek (NIA); —
—
—
Pagina 5 van 50
Randvoovvaarden
2.2 Toegankelijkheid De locatie dient goed bereikbaar te zijn voor alle verkeersbewegingen van en naar de ijshal. Goede verbindingen voor auto’s, fietsen, en bussen zijn onontbeerlijk voor de te kiezen locatie. De verkeersafwikkeling bij evenementen dient veilig en ordelijk te verlopen. Een meerzijdige’ bereikbaarheid is een pre, in verband met het makkelijk en veilig kunnen vluchten van het ter rein bij nood. Een goede bereikbaarheid voor hulpdiensten met een heldere routing is ook van groot belang. Dit geldt ook voor eventueel toevoegde commerciële ruimte. De toegang voor personeel dient te worden gescheiden van de toegang voor bezoekers. Nabij de personeelstoegang is voldoende parkeergelegenheid voor personeel. Bereikbaarheid materialen en goederen De volgende functies moeten goed bereikbaar zijn voor inkomende/uitgaande goederen: • keuken en berging horecavoorziening: aanvoer levensmiddelen en afvoer keukenafval; • installatieruimten: aan- en afvoer van materieel; • ijshal: aan- en afvoer van goederen en materialen t.b.v. andere evenementen (let op: brandweereisen!).
Na afstemming met opdrachtgever en gemeente Leeuwarden zullen nog specifieke aandachts punten worden toegevoegd. 2.3 Sociale veiligheid Bij het maken van het ontwerp van het nieuwe gebouw is het van belang om rekening te hou den met sociale veiligheidsaspecten. Uiteraard geldt dit ook voor de toegangswegen tot het ge bouw, inclusief de fietsenstalling. De accommodatie moet voldoen aan de volgende criteria met betrekking tot sociale veiligheid: Aanwezigheid van sociale controle (toezicht) Toezicht kan uitgeoefend worden door functionarissen zoals politie en beheerder; vrijwillig ka der dat niet is aangesteld om toezicht te houden, maar door zijn aanwezigheid een vorm van sociale controle uitoefent, bijvoorbeeld bestuurders en barmedewerkers, min of meer toevallig aanwezigen als sporters en passanten. Zichtbaarheid Zorg voor een goede verlichting en pas op voor zichtbelemmeringen op plaatsen waar die niet horen. Draag zorg voor een overzichtelijke inrichting (duidelijk aangeven van in- en uitgangen, routewijzers, e.d.). Zorg voor de aanwezigheid van zichtlijnen in het gebouw, zodat er geen do de hoeken ontstaan. Alternatieve routes Er moet een mogelijkheid zijn te kiezen voor een andere route, een andere ingang of uitgang. Er moet in ieder geval één veilige route zijn. Dit geldt eveneens voor de plekken waar men moet komen: ook deze dienen veilig te zijn. Ook een heldere transparante plattegrond draagt bij aan een sociaal veilige omgeving. Aantrekkelijke omgeving In een aantrekkelijke omgeving voelen mensen zich eerder veilig. Een aantrekkelijke omgeving is goed onderhouden, schoon en zonder sporen van vandalisme. Daarnaast spelen kleur- en materiaalgebruik en aankleding een belangrijke rol bij de beleving van een sportaccommodatie. Camera toezicht Cameratoezicht in het gebouw is uitgangspunt. Voor buiten het gebouw moeten de voorzienin gen worden meegenomen, zodat altijd in een later stadium kan worden besloten cameratoe zicht buiten toe te passen.
Pagina 6 van 50
3
Uitgangspunten locatie
Het vooraf vaststellen van beeldbepalende uitgangspunten en randvoorwaarden is noodzakelijk om een richtinggevend kader te bieden waaraan de nieuwbouw, voor wat betreft welstand, ar chitectuur en bereikbaarheid moet voldoen. 3.1 De kavel Als mogelijke locatie is aangegeven de vm. Philipslocatie, in de nabijheid van de bestaande ijshal. De locatie voor de nieuwbouw van de lJshal dient in elk geval voldoende ruim te zijn om het gebouw in te passen op de locatie, met aanverwante programmaonderdelen, zoals parkeren, ruimte voor brandweer- en dienstenwagens, fietsenstalling, etc.. Het parkeren zal bepaald worden in overleg met de gemeente Leeuwarden. Vooruitlopend op dit overleg kan de CROW-norm geraadpleegd worden, al wordt daarbij geen specifieke catego rie genoemd voor schaatsbanen. Uitgaand van de norm voor sporthallen (een vergelijkbaar gebruik), zal de minimum hoeveelheid parkeerplaatsen rond de 200 auto’s zijn, inclusief perso neel. Voor fietsen, wordt uitgegaan van een stalling voor circa 80 fietsen, inclusief personeel. Medebepalend voor de grootte van het terrein is de mogelijkheid om aanvullende commerciële ruimte toe te kunnen voegen aan het hoofdgebruik (schaatsen). Als gekozen wordt voor een toevoeging van commerciële ruimte, zal de locatie hierop afgestemd dienen te worden. Bij de ze aanvulling moet ook rekening gehouden worden met een toename van de parkeercapaciteit etc. Voorlopig wordt uitgegaan van een locatie van minimaal 40.000 m2.
Q
3.2 Terrein De technische kwaliteit van de buitenruimte dient op een kwalitatief gelijkwaardig niveau te zijn als het gebouw. Beiden moeten op elkaar worden afgestemd. Op het buitenterrein worden de stedenbouwkundige thema’s van toepassing (zoals groen integreren in het plan). Ook wordt grote waarde toegekend aan een duurzame uitwerking van de buitenruimte. Ook de verlichting op het terrein heeft een energiezuinige uitvoering (bijvoorbeeld LED verlich ting). Het terrein dient ten behoeve van de sociale veiligheid voorzien te zijn van een goede terreinverlichting. De terreinverlichting dient voor het parkeerterrein, de entree en ter plaatse van de toegangen en nooduitgangen en vluchtroutes van het gebouw in het ontwerp te worden opge nomen. Hoogteverschillen in het terrein dienen in beginsel te worden voorkomen. Indien om enige re den toch een hoogteverschil moet worden aangebracht, dan dient het hoogteverschil te worden opgelost over grotere afstanden (bijvoorbeeld vanaf het parkeerterrein), zodat geen onaccepta bele hellingbanen ontstaan.
Pagina 7 van 50
4
Functionele en ruimtelijke eisen
In dit hoofdstuk zijn de ruimtelijke en functionele eisen en wensen omschreven die door de op drachtgever en de gebruikers worden gesteld aan de verschillende ruimtes. In de ruimtestaat (zie bijlage) zijn de gewenste benodigde ruimten met afmetingen weergegeven. De ruimtes hebben onderling een bepaalde relatie met elkaar. Om deze relaties zo optimaal mogelijk te maken is in deze paragraaf omschreven welke relatie de ruimten met elkaar hebben. De ver schillende relaties zijn weergegeven in de bijlage.
4.1 Algemene ruimten Entreeqebied Centraal in het gebouw is één aansprekende, uitnodigende entree aanwezig. Deze entree is duidelijk verlicht, zichtbaar en goed bereikbaar, zodat de bezoekers zien waar ze de verschil lende functies kunnen betreden. Bij dit gebied behoren een entreeportaal, een kassakantoor, een controlepoort en een centrale entree hal, met voldoende ruimte voor wachtenden. Het kassakantoor zal dichtbij de entreepor taal zijn met een verbinding naar de centrale hal, waardoor de bemanning beperkt kan worden tot twee medewerkers. De horecaruimte op de begane grond grenst aan de centrale hal en kan optioneel via beweegbare wanden met de hal worden gecombineerd. De routing in het gebouw moet logisch en overzichtelijk zijn. Vanuit de centrale hal is er een overzichtelijke routing van de loopwegen van de verschillende gebruikers. De bezoekers van de accommodatie worden bij voorkeur snel gesplitst voor de verschillende functies in of na de cen trale hal. Publiek naar de tribunes of horeca hoeft de kassa niet te passeren maar kan direct vanuit de centrale hal deze ruimtes bereiken. De trap en lift zijn via de centrale hal bereikbaar. De verschillende functies in de centrale hal moeten afzonderlijk zijn af te sluiten zodat de rest van het gebouw in gebruik kan blijven. In de centrale hal zijn voorzieningen (elektra, water) aanwezig voor snoepautomaat en koffieautomaat. Garderobe In de centrale hal wordt ruimte ingericht voor de stalling van buggy’s (nis met een rail waaraan buggy’s zijn vast te maken). In de centrale hal (nabij de horeca) is tevens een nis opgenomen die als garderobe wordt ingericht, en een nis, voorzien van planken, die gebruikt kan worden voor het plaatsen van sporttassen. Centrale toiletruimte Centraal in het gebouw gekoppeld aan de centrale hal / horecaruimte is een toiletruimte aan wezig. De toiletgroep is voorzien van twee damestoiletten, een herentoilet, een urinoir en een mindervalidentoilet. De dames en herentoiletten zijn voorzien van een voorportaal. Hierin is ook een wastafel met koud water aanwezig. De inrichting van het mindervalidentoilet voldoet aan de ITS normen. De mindervalidentoiletten zijn voorzien van een wasvoorziening met zwenkkranen. De toegang tot de toiletruimten, is zichtbaar vanuit de centrale balie, zonder dat direct zicht mogelijk is in de toiletruimten. Zowel de toiletten, als de voorportalen worden voorzien van drangers. De toiletten dienen te zijn uitgevoerd in de vorm van wandclosets.
Pagina 8 van 50
(j
Functionele en ruimtelijke eisen
Toegangscontrole Via een toegangscontrolesysteem (toegangspoorten) kunnen de kleedruimten van de ijshal worden bereikt. Toegang via de poortjes van de abonnementspasjes. Bij het verlaten van de ijshal moet men weer via de toegangspoorten. De toegangspoorten van de ijshal zijn voorzien van een rollerbaan om de tassen van de ijshockeyers op een eenvoudige manier langs de toe gangspoorten te krijgen. Schaatswinkel Een ruimte t.b.v. het verkopen- verhuren- en slijpen van schaatsen zal voorzien worden, in de buurt van de entreehal, met een winkel, werkruimte en magazijn. Het verhuren van schaatsen bij voorkeur via een rechtstreekse verbinding met de hal. ,
4.2 Horeca De horecaruimte is de ontmoetingsplek voor de actieve en passieve sporter. Een grote horecaruimte wordt voorzien op de verdieping, met uitzicht op de ijsbanen. Deze ruimte heeft een bar, tafels en stoelen. In de horeca is een gedeelte af te schermen als vergader- en presentatieruimte en wordt voor zien van audiovisuele voorzieningen. Deze afgeschermde ruimte is vanuit de keuken bereik baar. In de horeca komt ook een gedeelte voor kinderen waar naar bijvoorbeeld een video ge keken kan worden. Een aanvullende horeca ruimte wordt voorzien op de begane grond, uitgevoerd als terras in de nabijheid van de ijsbanen met een uitgiftebalie. Daarnaast zullen voorzieningen getroffen voor een verplaatsbare horeca-unit op het middengebied. De horecaruimtes en bijbehorende ruimten dienen te voldoen aan de eisen van de brandpreventie en de bijzondere wetten (o.a. Drank- en Horecawet en de AMvB voor Horeca, Sporten Recreatieinrichtingen). Voor de horecaruimtes dient een minimale minimum hoogte van 3,00 meter over het gehele oppervlak te worden aangehouden. In de horeca is draadloos internet (WIFI) beschikbaar voor sporters en bezoekers. Dit internetnetwerk is een apart systeem van het internetnetwerk voor personeel. Keuken Vanuit de keuken kan men zowel de bar, het uitgifte gedeelte in de horeca bedienen. De keu ken heeft een directe relatie met het magazijn en de containeropslag. De keuken wordt ge bruiksgereed opgeleverd. Dat wil zeggen dat de ruimte is voorzien van een vloer-, wand- en plafondafwerking, maar ook van vaste installaties zoals het keukenblad en apparatuur e.d. Uit gaande van een ‘kleine kaart’ is de keuken onder andere voorzien van de volgende apparatuur: • Koelcel en vriezer; • Vaatwasser; • Afzuigkap; • Dubbele friteuse; • Mengkranen; • RVS keukenbladen; • Voldoende aanrechtkasten. De wanden worden afgewerkt met tegels tot het plafond. Het plafond is vochtbestendig. Er wordt een vetvangput met voldoende capaciteit voor de keuken opgenomen. Ook de schrobput van de natte horeca wordt aangesloten op de vetvangput. De vetvangput is van buitenaf be reikbaar voor reinigingsmaterieel. De dekselconstructie van de vetvangput is geschikt voor zwaar verkeer. De hoogteligging van het deksel is aanpasbaar aan verharding en eventueel wordt verhardingsmateriaal in het deksel ingelegd.
Pagina 9 van 50
Functionele en ruimtelijke eisen
Maqazij n/vriescel Het magazijn heeft een directe relatie met de keuken en met het buitenterrein zodat het maga zijn direct van buitenaf kan worden bevoorraad.. In de magazijnruimte dient een koeling voor opslag en een diepvries voor levensmiddelen te worden gerealiseerd, alsmede magazijnstellin gen voor overige producten. Voor de afwerking van de magazijnruimte wordt uitgegaan van metselwerk wanden, een onder houdsarme vloer met schrobputje en een (systeem)plafond. Het magazijn is onder andere voor zien van de volgende apparatuur: 1. Koelcel; 2. Vriescel; 3. Magazijnstellingen levensmiddelen. 4. Wasmachine en droger Toiletruimtes De toiletruimtes zijn gesitueerd nabij de horecaruimte. De dames en herentoilet is voorzien van een voorportaal. Hierin is ook een wastafel met koud water aanwezig. De toiletten dienen te zijn uitgevoerd in de vorm van wandclosets. Zowel de toiletten, als de voorportalen worden voorzien van drangers. Tevens dient een MIVA toilet te worden opgenomen. 4.3 Personeelsruimten Kantoren Er zijn twee kantoren opgenomen ten behoeve van het management en administratieve werk zaamheden. De kantoren zijn gelegen in de nabijheid van de entree en bereikbaar via een af te sluiten gang/deur. Het ene kantoor is voorzien van zes werkplekken. Het andere kantoor dient te zijn voorzien van één werkplek en ruimte om te overleggen met vier personen. De kantoren zijn voorzien van vol doende data- en elektra-aansluitingen. Kopieerruimte In de nabijheid van de kantoren zijn er aparte ruimtes voor de plaatsing van een kopieermachi ne. De ruimte moet worden voorzien van voldoende afzuiging en koeling. Draagkracht vloer kopi eerruimte dient voldoende te zijn om vloerbelasting te dragen, inclusief beperkte archiefstellin gen. Serverruimte Vanuit de serverruimte dient infrastructuur (goten, ladderbanen etc.) en databekabeling te wor den voorzien naar de werkplekken, de horeca, de ijshal, etc. De ruimte moet worden voorzien van voldoende afzuiging en koeling. De koeling van de serverruimte is van groot belang en is afhankelijk van de toegepaste componenten in de ruimte. De diverse componenten moeten goed toegankelijk zijn voor onderhoud. Draagkracht vloer serverruimte dient voldoende te zijn om vloerbelasting te dragen. Er dienen in de ruimte voldoende data en elektra aansluitingen aanwezig te zijn voor alle componenten. Bergingen Nabij de centrale hal/horeca en kantoren zijn bergingen gesitueerd. De ruimtes dienen van bin nen en van buiten toegankelijk te zijn en dienen voorzien te zijn van dubbele deuren. Aan de buitenkant van het gebouw is een berging aanwezig voor chemicaliën. Deze is bereikbaar in het kader van bevoorrading.
Pagina 10 van 50
Functionele en ruimtelijke eisen
Vergaderruimte Tegen de horeca aan, grenzend aan de centrale entree is een vergaderruimte opgenomen, ge schikt voor maximaal twintig personen. Middels een flexibele wand dient deze in twee ruimten te kunnen worden opgedeeld. De ruimte dient voorzien te worden van aansluitingen voor beamer, projectiewand, geluidinstallatie en prijzenkast voor de diverse verenigingen. De ruim ten zijn voorzien van voldoende data- en elektra-aansluitingen. Personeelsruimte De personeelsruimte moet geschikt zijn voor vijftien personen en twee werk plekken. De personeelsruimtes zijn voorzien van: • Aansluitingen voor communicatie! data-apparatuur (bijvoorbeeld computers, cai, e.d.); • Berging voor (kleine) sportbenodigdheden; • Pantry van 1,8 m 1 met een spoelbak voorzien van warm- en koud water, een vaatwasser, koelkast, magnetron en een koffiezetapparaat; • Een zithoek met stoelen. • Een aparte ruimte wordt gerealiseerd voor de trainers van het schoolschaatsen, met 2 werkplekken. Juryruimte Een ruimte t.b.v. jurering zal geplaatst worden in de nabijheid van de ijsbanen, met zicht op het ijs. De inrichting en omvang van deze ruimte moet nog worden afgestemd worden met de ijshal; er wordt vanuit gegaan dat er geen wedstrijden gehouden zullen worden waarbij de jury ruimte aan internationale eisen zou moeten voldoen. Hierbij zal ook ruimte zijn voor de speaker, voorzien van een vaste microfoon, een PC met monitor, startlicht, rondebord- en belbediening. Algemene ruimte wedstriidjury Een algemene wimte wordt opgenomen voor de wedstrijdjury, grenzend aan de juryruimte. De ze wordt multifunctioneel gebruikt voor pauzes en verzamelen van juryleden, daarnaast als ver gaderruimte of het uitvoeren van wedstrijdlotingen. De ruimte dient te beschikken over een printer. Aangrenzend aan de algemene ruimte juryleden is een afsluitbare ruimte t.b.v. het uitgeven van startlijsten opgenomen; de ruimte wordt verbonden aan de algemene ruimte middels een schuifraam. Scheidsrechterruimte Een aparte ruimte, gesitueerd naast de juryruimte, wordt gecreëerd voor de scheidsrechter. De ze ruimte is afsluitbaar en is voorzien van aansluitingen voor PC’s en monitors. Juryruimte t.b.v shorttrack en kunstschaatsen Een mobiel plateau van op het binnenterrein van 1 meter hoog wordt opgenomen t.b.v. jurering, met ruimte voor 11 zitplaatsen en tafels, een regelkast en aansluitingen voor tijdwaarneming, puntentelling en jurering voor kunstschaatsen. De jury voor shorttrack bestaat uit een speaker, een foto-finish jurylid, 3 â 4 tijdwaarnemers, 1 â 2 aankomstrechters, een rondeteller, een wedstrijdleider en een scheidsrechter. T.b.v. de foto finish zal een camera aangebracht worden op de boarding, met PC bediening en monitor aangesloten op het netwerk. De wedstrijdleider heeft ook de beschikking over een eigen PC met monitor en printer, aangesloten op het netwerk. De speaker heeft een microfoon, aange sloten op de geluidsinstallatie en heeft ook beschikking over een monitor voor het weergeven van de uitslagen. De rondeteller heeft een electronische rondebel en bedient het electronische rondebord. De jury voor kunstschaatsen bestaat uit een speaker, een muziektechnicus, 3 â 5 juryleden, waarvan 1 scheidsrechter. De puntentelling geschiedt via bordjes. De speaker wordt voorzien van een microfoon. Op het plateau is een muziekdrager aanwezig, aangesloten op de geluids installatie.
Pagina 11 van 50
Functionele en ruimtelijke eisen
Voorzieningen bij ijshockey Voor het klokken van ijshockeywedstrijden worden technische voorzieningen opgenomen. T.b.v. de spelers dient er aan de overzijde van de klokkers 2 dug-outs te worden opgenomen, met een capaciteit van 15 spelers. Aan de zijde van de klokkers dienen 2 strafbanken voor 3 spelers te worden voorzien. De voorzieningen dienen verhoogd te liggen t.o.v. de ijsvloer. Werkruimte iismeesters Een kantoorruimte zal voorzien worden voor twee ijsmeesters, met pantry en een eigen toilet. De locatie dient een goed uitzicht te bieden op de ijsbanen en wordt geplaatst in de buurt van de entree en kassa, en is inclusief een werkplek voor de hoofd technische dienst. Werkkasten Ten behoeve van schoonmaakwerkzaam heden zijn in het gebouw werkkasten aanwezig. De werkkasten worden gesitueerd in de nabijheid van de kleedruimten, alsmede in de nabijheid van de horecavoorzieningen.
4.4 Kleedruimtes De lay-out van alle kleedruimtes moet zo zijn dat deze in delen is af te sluiten. Dit naar gelang het aantal bezoekers. De kleedruimtes hebben een voorruimte, welke als verzamelplaats ge bruikt kan worden. De voorruimte bevindt zich na de entree maar voor de kleedruimtes. Hier spiegels plaatsen met planchet en wcd’s om föhnen aan te sluiten. Ruimte dient te zijn voorzien van twee vaste föhns. Minimale plafondhoogte is 2,6 meter. Kleedruimte personeel Het gebouw is voorzien van twee kleed-/wasruimten voor het personeel, in verband met ge scheiden gebruik (verkleden) door mannen en vrouwen. De beide kleed- en wasruimten zijn elk voorzien van: • Eén omkleedruimte; • Twee (afsluitbare) douches; • Eén wastafel. • Bank en kledinghaken; • Vijftien lockers (genummerd, zelfsluitende deuren, breedte circa 30 cm, hoogte circa 180 cm, voorzien van pandslot). De lockers dienen niet geïntegreerd te worden in het gebouw; • Een voorziening om kleren op te hangen, kleding drogen kan in een aparte droogruimte. Minimale plafond hoogte is 2,6 meter. Groepskleedruimten (ijshal) Kleedruimtes zijn voorzien van toilet, douche, fontein met hoge kraan, spiegel tot 100 mm bo ven de grond, banken en kledinghaken. Per twee kleedruimtes is een doucheruimte voorzien. Kleedruimtes moeten goed te ventileren zijn. Gescheiden toegang van kleedruimtes bezoekers en thuis spelende ploeg naar de ijsvloer. Er zijn vier grote groepskleedruimtes voor de lange baan en twee kleedkamers voor de binnenbaan (deze plaatsen in de buurt van of in de tunnel naar de binnenbaan). Voor het opslaan van de ijshockeysticks wordt een aparte opslagruimte in de nabijheid van deze twee kleedkamers geplaatst. De toiletten dienen te zijn uitgevoerd in de vorm van wandclosets. Vloer kleedruimten en toegang tot ijshal heeft uiteraard een rubberaf werking ter bescherming van de schaatsen. Scheidsrechterskleedruimten Voor wedstrijden in de ijshal worden kleedruimtes voor de scheidsrechter gerealiseerd. De kleedruimten bij de ijshal moeten zodanig groot zijn dat hier zich vier personen kunnen omkle den. Deze ruimte is ook te gebruiken door dames. De locatie van de scheidsrechterskleedruim te dient niet aan dezelfde zijde te zijn als de spelerskleedruimtes. De kleedruimtes dienen af sluitbaar te zijn.
Pagina 12 van 50
Functionele en ruimtelijke eisen
De • • • • • • • •
kleedruimtes zijn minimaal voorzien van: Toilet; Kleedruimte; Wasgedeelte met douchepunt en doucheputje; Wastafel met hoge kraan; Spiegel tot lOOmm boven de grond; Dubbele kledinghaken per persoon; Vier lockers; Wandbanken.
Open kleedruimte met lockerruimte In de ijshal wordt een open kleedruimte met lockers opgenomen. Deze ruimte dient in de buurt van de kleedruimtes gesitueerd te zijn. Er moeten 50 lockers zijn waarin een koffer past. Daar naast nog 30 lokkers waar schaatsen in kunnen. Lockers moeten zijn voorzien van ventilatie sparingen en rubber op de bodem. De Lockers zijn te bedienen met een pincodesysteem. Toiletruimtes De toiletruimtes zijn gesitueerd nabij de kleedruimtes voor het personeel. De dames en herentoilet is voorzien van een voorportaal. Hierin is ook een wastafel met koud water aanwezig. De toiletten dienen te zijn uitgevoerd in de vorm van wandclosets. Zowel de toiletten, als de voor portalen worden voorzien van drangers. Oefenruimte kunstriiden Een ruimte wordt gereserveerd op begane grond niveau t.b.v. oefenen door kunstrijders. Deze ruimte voorzien van een vloer geschikt voor dansles, daarnaast ook voorzien van een spiegel aan één wand. 4.5 Tribune Op begane grond zal een tribunevoorziening gemaakt worden t.b.v. de 30x60 baan. De voor ziening zal bestaan uit een verplaatsbare en inschuifbare tribune-element, te plaatsen aan de overkant van de spelersvoorzieningen. De tribune zal een capaciteit van circa 200 toeschou wers. Op de verdieping zal een tribunevoorziening geplaatst worden, grenzend aan de horeca voor ziening, met vrij uitzicht over de ijsbanen. De tribune zal een capaciteit hebben van circa 500 toeschouwers.
(‘i
4.6 IJshaI Voor ijshallen zijn diverse normen en richtlijnen van toepassing voor de afmetingen en inrich ting, afhankelijk van de sport die wordt beoefend. De nieuw te bouwen ijshal zal voornamelijk worden gebruikt voor wedstrijden, trainingen en recreatief schaatsen. In deze paragraaf zijn de eisen omschreven die door de KNSB, NOC*NSF, NIJB, de opdrachtgever en de gebruikers worden gesteld met betrekking tot de inrichting van de ijshal. Alle vloeren in ruimtes waar men met schaatsen kan lopen dienen te zijn voorzien van rubber vloerafwerking. Om warmteverlies te voorkomen wordt de entree na de toegangspoortjes voor zien van een tochtsluis met elektrisch bediende schuifdeuren. De tochtsluis is voorzien van een klimaatinstallatie. Hal en iisvloer De hal moet buiten het schaatsen ook voor andere activiteiten te gebruiken zijn. Hiertoe zullen grote in- en uitgangen voorzien zijn met toegang naar de hal. Er zullen op zes plekken in de halwand voorzieningen moeten zitten voor 380V, 220V en data, dit gelijkmatig verdeeld over de ijshal. Er moeten voorzieningen aanwezig zijn om op een wand tegenover de tribune via een beamer projecties weer te geven. Verder moet de vloer voorzien zijn van een coating welke deze geschikt maakt voor mIme ska ting/ skeeleren.
Pagina 13 van 50
Functionele en ruimtelijke eisen
De ijshal heeft boven de ijsvloer een vrije hoogte van 7 meter. De dakconstructie moet geschikt zijn om een grote elektronische klok te plaatsen. Aan een korte wand moet het mogelijk zijn om een klimwand te installeren voor in de zomersituatie. De grepen hoeven hiervoor niet gemon teerd te worden maar de voorzieningen om veiligheidslijnen tegen het dak aan te brengen moe ten wel aanwezig zijn. De ijsbanen dienen volledig overdekt te zijn en dusdanig geplaatst te zijn, dat geen negatieve invloeden van de zon plaats kunnen vinden op het ijsoppervlak. De 400-meter baan is voorzien van een dubbele rijstrook en een inrijstrook van minimaal 4 meter breed. De totale breedte van de baan bedraagt 12 meter, met markering volgens ISU regels voor de wedstrijdsport. De di mensionering van de bochten dient conform de ISU regels t.a.v. een 400-meter baan. De mogelijkheid voor een 333 meter rondebaan via de krabbelbaan onderzoeken. De 400-meter baan wordt geheel voorzien van een dubbele opblaasbare boarding, bekleed met snijvast doek, teneinde de veiligheid te waarborgen, e.e.a. volgens ISU regels. De boarding wordt geplaatst zowel aan de binnen- als buitenzijde van de baan. In de buiten-boarding wor den afsluitbare openingen opgenomen voor toegang tot het ijs voor schaatsers. Een opening t.b.v. de dweilmachine wordt ook opgenomen, met de breedte afgestemd op de maten van de dweilmachine. In de nabijheid van de startposities dienen kleedbanken geplaatst te worden. De 30 x 60-meter baan dient geplaatst te worden binnen de 400-meter baan, met voldoende ruimte om juryfaciliteiten aan de lange kant van de baan te kunnen plaatsen. Deze baan dient te voldoen aan de internationale regels t.a.v. ijshockey, short track en kunstschaatsen. De marke ringen t.a.v. deze sporten zullen opgenomen worden. De baan dient voorzien te worden van een harde boarding conform de eisen van de internationale ijshockeybond. Twee ijshockeynet ten zullen ook voorzien worden. T.b.v. short track dienen harde kussens opgenomen te worden die voldoet aan ISU regels. Afsluitbare openingen dienen opgenomen te worden bij beide boarding types. De harde kussens worden verplaatst via karren. Bij de 30 x 60-meter baan zal ook een ruimte geplaatst worden t.b.v. wachtende sporters bij wedstrijden (ijshockey, short track, etc.). Deze ruimte wordt voorzien van banken en krijgt toe gang via te openen delen in de boarding. Tevens moet deze ruimte geschikt zijn voor een dug out en strafbanken bij ijshockey. Het middengebied van de ijsbanen dient ook bereikbaar te worden via een 6 meter brede on derdoorgang, welke ook toegankelijk zal zijn voor mindervaliden. Tevens wordt een 30 x 30 meter (minimum maat) krabbelbaan voorzien voor recreatief gebruik. Deze baan wordt optioneel voorzien van een opblaasbare boarding en heeft twee toegangen. De maat van krabbelbaan in overleg met de exploitant te bepalen. De allerkleinste spelers (mini’s / welpen) hockeyen op een 1/3 of 2/3 ijsbaan. Om de ijsbaan op te kunnen delen dient er een flexibele boarding (miniboard) aanwezig te zijn. De ijsvloer krijgt twee spelersbanken, die slechts toegankelijk zijn voor geüniformeerde spelers en teamofficials van de beide teams. De banken bevinden zich in het neutrale vak, aan de lan ge kant van de ijsbaan en onmiddellijk langs het ijs, maar tegenover de strafbanken. De spe lersbanken liggen op een veilige afstand van elkaar, of ze worden op een andere wijze van el kaar gescheiden. Ze liggen tevens op redelijke afstand van de kleedruimtes. Elk van de banken moet op 2 m af stand van de rode middenlijn beginnen en moet minimaal 10 m lang en 1.50 m breed zijn. Elk van de banken biedt plaats aan maximaal zestien spelers en acht Teamofficials. Elke spelers bank moet de beschikking hebben over twee deurtjes. Eén ervan moet in het neutrale vlak uit komen. De spelersbanken moeten worden afgeschermd, zodat behalve de spelers en de zes teamofficials, er niemand bij kan komen.
Pagina 14 van 50
Q
Functionele en ruimtelijke eisen
De ijsbaan moet de beschikking hebben over twee strafbanken die elk geschikt zijn voor mini maal vijf spelers. Deze banken zijn gelegen aan de beide kanten van de bank voor de wed strijdofficials én tegenover de respectievelijke spelersbanken. Deze banken moeten minimaal 4 m lang en 1.50 m breed zijn. De strafbanken zijn slechts toegankelijk voor bestrafte spelers en strafbank-officials. Tussen de twee strafbanken is een bank voor wedstrijdofficials gesitueerd. Deze moet 5.5 m lang zijn en plaats bieden aan zes personen. Deze bank is slechts toegankelijk voor de straf bankofficials. De ruimte is voorzien van een tafel / schrijfmogelijkheid over de volle lengte van de ruimte aan de zijde van de ijsbaan. Ruimte voorzien van internetaansluiting, signaal-, om roep- en muziekinstallatie en tijdinstrumenten onafhankelijk bedienbaar na inplugging. Omroep en muziekinstallatie, gebruikmakend van zowel een vaste als ook een draadloze microfoon. Het geluid moet duidelijk hoorbaar zijn op de gehele ijsbaan en de daarbij behorende banken en voor het publiek om de ijsbaan en op de tribune. Het bescherminggevend glas dat zich boven de boarding bevindt, welke deze ruimte markeert, moet zijn voorzien van een communicatie mogelijkheid. Dit volstaat in de vorm van een geperforeerd gedeelte in het glas. Deze ruimte is ook te gebruiken voor de officials van het shorttrack. Hier moet een verhoogde vloer gelegd worden tussen boarding en achterwand. Hier moeten ook de bedieningspanelen voor de aan wezige voorzieningen aanwezig zijn. Verder moet voorzien worden van extra elektra en data aansluitingen. De ijsbaan moet uitgerust zijn met een sirene of een soortgelijke geluidsinstallatie ten behoeve van de tijdopnemer. Tegen de lange wand moet een elektronisch scorebord en schotklok worden gerealiseerd. Omloop 400 meter baan Om de 400-meter baan zal een omloop aangebracht worden van 3 meter breed vrije ruimte. De vloer hiervan wordt voorzien van rubberen tegels. Banken en tassenrekken moeten ook ge plaatst kunnen worden, zonder beperking van de 3 meter omloop. Opstelplaats dweilmachine Er zullen twee opstelplaatsen gecreëerd worden voor de dweilmachines. Een opstelplaats in de buurt van, of onderdeel van, de technische ruimte in de nabijheid van de vriesinstallatie met ruimte voor 2 machines. Deze ruimte wordt ingericht als werkplaats voor het onderhoud van de machines. In de nabijheid wordt een oplaadplek geplaatst, volgens de veiligheidsvoorschriften. De tweede opstelplaats wordt gemaakt op het middengebied tussen de ijsbanen in. De opstel plaatsen worden voorzien van een vulpunt voor dweilwater en een verwarmde put voor smeltijs. Bij de opstelplaats van de dweilmachines een brug of put realiseren ten behoeve van reparatie. Ruimte voorzien van water en oplaadpunt. De ruimte moet een doorgang hebben naar buiten en een korte relatie met de werkplaats voor onderhoud. Doorgang met dubbele deuren. Berciinpen Er zijn ten behoeve van de ijshal drie bergingen, dichtbij het binnenterrein, aanwezig: • Berging shorttrack De kussens die gebruikt worden voor shorttrack worden op verrijdbare karren geplaatst. Kussens hebben de afmeting (mm) 2150x1250x300.Te rekenen op zes kussens per kar. Er moet uit gegaan worden van kussens voor twee hoeken. Dit zijn ongeveer zestig kussens. Deze karren worden opgeslagen in twee kleedruimtes. Dit houdt in dat de toegang tot deze kleedruimtes voorzien moet worden van dubbele deuren. • Berging ijshockey De berging voor ijshockey dient sterk geventileerd te zijn • Berging kunstrijden
Pagina 15 van 50
Functionele en ruimtelijke eisen
EHBO ishal Een EHBO ruimte voor de ijshal dient te worden gerealiseerd. De situering dient een korte af stand tot de ambulance opstelplaats te hebben. Aan- en afvoerwegen dienen, evenals deuren, zodanig uitgevoerd te zijn dat brancardvervoer niet wordt gehinderd. De volgende voorzieningen zijn benodigd: • Telefoon- en data aansluiting; • Wastafel met warm en koud water en één laaggeplaatste voetenwasbak met warm en koud water. • Kast voor het opbergen van stretchers en EHBO-materiaal; • Een koffer met voldoende EHBO-middelen (verbandtrommel A); • Tafel met een aantal stoelen; • Brancard; • Potentiaal vereffeningpunt met AED; • Behandeltafel. 4.7 Technische ruimten Waterbehandeling / Luchtbehandeling / lJs(koel)installatie ruimte De installatieruimten voor de luchtbehandeling en ijskoelinstallatie zijn bereikbaar voor het aanen afvoeren van installatieonderdelen en het leveren van chemicaliën. De installatieruimten worden zodanig in het gebouw gesitueerd dat leidingen zo kort mogelijk zijn. In de installatieruimten is een voorziening aanwezig voor het eenvoudig transporteren van grote onderdelen (bijvoorbeeld stalen balk met loopkat). De ruimte is voorzien van een dubbele deur met een afmeting van minimaal 1,8 x 2,3 (bxh) meter voor het aan- en afvoeren van installatieonderdelen. Er is tevens ruimte voorzien voor technisch ruimten voor verwarmings- en koelinstallaties en voor centrale luchtbehandelingapparatuur. Bij het ontwerp van de technische ruimten en de daartoe benodigde grootte moet niet alleen rekening worden gehouden met de daar te plaatsen voorzieningen en installaties, maar tevens met de mogelijkheden om deze op een goede en overzichtelijke wijze te kunnen bedienen, re pareren en onderhouden. Alsmede met de mogelijkheden om de installatie in een later stadium verder uit te breiden, te vervangen of aan te passen. Installaties dienen op ergonomische hoogtes en zoveel mogelijk dezelfde installaties op een rij te zijn gepositioneerd. De toe te passen pompen dienen zoveel mogelijk van hetzelfde type te zijn zodat deze makkelijk uitgewisseld kunnen worden. Onderdelen moeten makkelijk te verwij deren en te vervangen zijn. Ruimten rond de installaties dienen zodanig te zijn, dat zware onderdelen met een pompwagen weggereden kunnen worden. De vrije hoogte in de kelder moet dan ook zodanig zijn, dat de te vervangen onderdelen vanuit alle delen van de kelder naar de uitgang (buitengevel) gereden kunnen worden. Containerruimte In een korte relatie tot de keuken dient een containeropslag gesitueerd te worden. Ook vanuit het uitgiftepunt dient een korte route te zijn naar de containerruimte. Deze containerruimte dient afsluitbaar te zijn. De ruimte moet van binnen en van buiten toegankelijk te zijn en dient bereik baar te zijn middels een dubbele deur. Rekening houden met een opstelplaats voor minimaal vijf containers in verband met het scheiden van afval. Traforuimte De plaats van de transformator is nader te bepalen (in inpandige ruimte of in standaard beton nen behuizing op het terrein)
Pagina 16 van 50
Functionele en ruimtelijke eisen
Werkplaats In de nabijheid van de installatieruimten en naast de opstelpiaats voor de dweilmachines wordt een werkplek gerealiseerd voor de technicus met voldoende data en elektra-aansluitingen en een watertappunt. De ruimte heeft een aparte hoek met voorzieningen voor laswerkzaam heden. De werkplaats moet tevens in de nabijheid liggen van de ijshal in verband met mogelijk onderhoud aan de dweilmachines. Ook de ketelruimte en de traforuimte moeten in de nabijheid van de werkplaats liggen.
0
Pagina 17 van 50
5
Duurzaamheid (ambitie)
5.1 Algemeen Een ijsbaan is een grote energieverbruiker, en de realisatie daarvan kan op gespannen voet komen te staan met het beleid van de gemeente Leeuwarden tot een C02-neutrale gemeente, maar kan ook een kans zijn om innovatieve technieken toe te passen in het streven om de duurzaamste ijsbaan van Nederland op te leveren. De volgende ambities zijn ontleend aan Visiedocument “het Duurzaam Leeuwarden, de sterke stad”: • Leeuwarden staat nationaal en internationaal op de kaart door een positief imago als stad met slimme oplossingen voor de water- en energieproblematiek; het is een plek voor de monstratie- & uitrolprojecten op het gebied van water en energie; • Leeuwarden is de kennishoofdstad van Europa op het gebied van watertechnologie • door de ontwikkeling en toepassing van duurzame technieken is Leeuwarden een stad met veel kenniswerkers en een goede arbeidsmarkt voor lager geschoolden; • bewoners, kennisinstellingen, bedrijven, de uiteenlopende organisaties en de overheid zor gen voor experimenten en uitrol van bewezen oplossingen die bijdragen aan het slim om gaan met water en energie. Partijen weten elkaar te vinden en werken samen aan oplossin gen; • de stad is onafhankelijker van fossiele energie en heeft alternatieven ontwikkeld als econo mische drager; • er wordt op een verantwoorde manier omgegaan met water. Voor dit project wordt daarom gestreefd naar een duurzaam en energiezuinig gebouw, met lage exploitatielasten. Hierin zijn alle realistische C02-reducerende en duurzame oplossingen voor geschreven dan wel diepgaand op haalbaarheid onderzocht. Mogelijkheden om aan te sluiten op bijvoorbeeld het beoogde warmtenet en/of biogasringleidin gennet van Nieuwstromenland (vanuit de intergemeentelijke visie Nieuwstromenland) zullen tevens worden meegenomen in het onderzoek. Hiertoe kunnen derden geraadpleegd worden, bijvoorbeeld gemeenteambenaren en gemeentelijke adviseurs, zoals E-Kwadraat te Leeuwar den. Wij realiseren ons dat duurzaamheid een breder begrip is dan alleen energie. Om hierin een algemeen begrepen leidraad te hebben, zal voor dit project de BREEAM-methodiek worden gevolgd om de duurzaamheidsambities te formuleren en te toetsen.
Pagina 18 van 50
Duurzaamheid (ambitie)
Toelichting: wij hebben de BREEAM methode voor dit project voorgesteld om een brede methode te heb ben om op duurzaamheid te sturen, Men kan zeer verschillend denken over wat duurzaamheid nu werkelijk inhoudt. BREEAM is een objectie ve methode om zeer uiteenlopende duurzaamheidfacetten in één duurzaamheidssysteem samen te vat ten. Wanneer BREEAM als certificaat nagestreefd wordt, is er sprake van aanzienlijke meerkosten, niet alleen in bouwkosten maar ook aan kosten voor het verkrijgen van het certificaat, voor het opstellen van het be wijsmateriaal enz. Maar: BREEAM kan ook alleen maar als ontwerp- en procestool worden gebruikt, waarbij de verschillende BREEAM beoordelingspunten als programma van eisen wordt gebruikt of als discussieonderwerp, Dan fungeert BREEAM alleen als leidraad, maar worden de meerkosten vermeden. Consequentie is wel dat extern niet mag worden gecommuniceerd over het bereikte BREEAM resultaat.
5.2 Duurzaamheidsmaatregelen In dit PvE wordt een aantal duurzaamheidsmaatregelen en exploitatiekostenbeperkende maat regelen, waarvan de terugverdientijd binnen de uitgangspunten voor dit project valt, bindend voorgeschreven. Eisen en wensen (samenvatting): •
Regenwater voor minimaal 60% van de regenval bufferen in een buffervat, en dit gebruiken voor toiletspoeling en (eventueel, nader te onderzoeken) suppletiewater van de ijsbaan.
•
Douches waterbesparend, een thermosstatische menginrichting binnen 2 m van de douchekoppen en een sensor gestuurde bediening.
•
Elektrische handendrogers energiebesparend
•
Luchtbehandelingkasten voorzien van warmteterugwinning met een rendement van> 75%. Zo veel mogelijk uitgaan van adiabatische koeling (verdampingskoeling).
• • • • • • • • •
(,
Lichtbronnen: hoogfrequent T5-lampen en LED-lampen (met name in spots). Op plaatsen waar vervanging van de lichtbronnen lastig is LED-lichtbronnen toepassen. Waar mogelijk verlichtingschakeling met aanwezigheidsensorschakelaar en daglichtsensor Hoge lsolatiewaarde buitenwanden Rc> 6 m 2 KAN Hoge Isolatiewaarde glas
+ kozijn U < 1,2 W/m .K 2 Hoge Isolatiewaarde betonvloer ijshal Rc> 6 m 2 K)W Strenge eisen luchtdichtheid, opleveringstests luchtdichtheid
(natte)condensor koelmachine ontwerpen op maximaal 10 K temperatuurverschil tussen condensatie- en buiten luchttemperatuur met specifiek ventilatorvermogen van de condensor van maximaal 14W per kW condensorver mogen
•
weersafhankelijke regeling condensatiedruk tot
• •
koelmiddel halogeenvrij
• • • •
+
13 °C buitentemperatuur
Onderzoeken: Warmteterugwinning uit koelinstallatie t.b.v. tapwater en verwarming eventuele andere gebouwen Buitenluchtventilatie vraaggestuurd op basis van CO2 concentratie Warmteterugwinning uit ventilatielucht met kruisstroomwisselaar, rendement> 80% Nachtafdekking ijs Koudeterugwinning: condensaatleiding na condensor door de sneeuwput leiden
Daarnaast dient de installatieadviseur tenminste de in dit PvE aangegeven opties op haalbaar heid te onderzoeken, volgens de hierna omschreven criteria. Voor dit project geldt als uitgangspunt een enkelvoudige terugverdientijd van 10 jaar. Om extra 002-reductie te stimuleren worden 002 besparingen extra “beloond” via een fictieve verhoging van de bruto energietarieven met circa 50%. Hierdoor ontstaat een lagere terugver dientijd. In deze toeslag zijn tevens energieprijsstijgingen hoger dan de normale prijsstijgingen verdisconteerd. Bij het beoordelen van de haalbaarheid moet uitdrukkelijk rekening gehouden worden met de onderlinge invloed van de opties op het energieverbruik. Dat betekent dat integrale pakketten van verschillende opties dienen te worden doorgerekend, waarbij de onderlinge beïnvloeding is verdisconteerd.
Pagina 19 van 50
Duurzaamheid (ambitie)
Waar dat in de volgende hoofdstukken is aangegeven moeten door de adviseurs haalbaar heidsberekeningen worden verricht om de financiële haalbaarheid van bepaalde opties te toet sen. In de haalbaarheid moeten worden betrokken: • investeringskosten • onderhoudskosten • energiekosten en energiebelasting • de besparing op C02-equivalenten • niet: prijsstijgingen • niet: rentekosten • niet: milieu-investeringsaftrekregelingen via financiële constructies • BTW (voor dit project kan geen BTW worden verrekend). Uitgangspunten bij haalbaarheidsstudies 5.3 • De investeringen moeten zijn terugverdiend binnen 10 jaar. • Opties die een C0 -reductie geven t.o.v. de oplossing van het basis PvE (dus zonder de te 2 onderzoeken opties) worden extra beloond” door op de energiekosten een fictieve toeslag te zetten van € 0,15! kg C0 2 (excl. BTW). investeringen moeten • De in ieder geval binnen de levensduur van de installatie worden terugver diend • Inkoopprijs aardgas € 0,352 (2012, excl. transportkosten, excl. Energiebelasting, excl. BTW) (nog te verifiëren). • Inkoopprijs elektriciteit € 0,059 (2012, excl. transportkosten, excl. Energiebelasting, excl. BTW) (nog te verifiëren). • Inkoopprijs drinkwater € 2,50 (md. lozingsrechten, excl. BTW) (nog te verifiëren). • Inkoop van groene stroom of groen aardgas wordt in het kader van deze haalbaarheidson derzoeken niet als bijdrage aan C0 -reductie beschouwd. 2 • Voor de omrekening van energieverbruiken naar C0 2 equivalenten wordt uitgegaan van de volgende omrekenfactoren: • gas-C0 2 1,78 3 kg/m • elektra-C0 2 kg/kWh. 0,55 BREEAM 5.4 Bij de ontwikkeling van het plan moet de BREEAM methodiek worden gevolgd. Hierbij is het streven naar een niveau overeenkomstig het label “good’. De standaard BREEAM methodiek is echter nog niet geschikt voor ijsbanen. Voor dit project zal daartoe eventueel een bespoke-versie worden moeten voorgesteld door het adviseursteam, in samenspraak met DGBC. Het is onder andere in verband met de kosten voor het opstellen van de bewijslast (nog) niet het doel om dit label daadwerkelijk te behalen en/of de bespoke-versie goed te laten keuren door de DGBC. In ieder geval wordt de BREEAM methodiek gebruik als tool om op alle duurzaamheidsaspec ten te sturen. Bij de volgende Quick Scan wordt aangegeven welke punten voor dit plan haalbaar zijn, het totaal is ruim voldoende voor het label Good (als de BREEAM eisen voor de ijshal hetzelfde zouden zijn als voor een standaard gebouw). In het ontwerpteam zal een definitieve selectie gemaakt dienen te worden welke credits daad werkelijk behaald gaan worden binnen de “Good-eis. Als minimum eis wordt echter gesteld dat aan alle in de Quick Scan genoemde ‘haal baar”punten wordt voldaan in de rubrieken Management, Energie en Water.
Pagina 20 van 50
Duurzaamheid (ambitie)
Credits
Man 1
•!fiUI.
Prestatieborging
Man 2
Bouwplaats en omgeving
Man 3
Milieu-impact bouwplaats
Man 4
Gebruikershandleiding
Man 13
Keuzecredits
Man 7
Gedeelde faciliteiten
Man 8
Veiligheid
Man 11
Onderhoudsgemak
Man 12
Levenscyclus kostenanalyse
Hea 3
Tegengaan lichthinder
Hea 4
Hoogfrequent verlichting
Hea 6
Lichtregeling
1—lea 8
Interne luchtkwaliteit
Hea 9
Vluchtige organische verbindingen
Hea 13
Akoestiek
commissioningsplan + commissio ningsmanager procedure GBS + seizoensgebonden test commissioningsmanager vbbr DO erkenning “Bewuste Bouwers”of 6 punten checklist A2 hout 80% duurzaam, 100% legaal “
Man 6 t’m Man 11, max 3 punten preventie-adviseur (veilig wonen PKVW) Onderhoudsstrategie in ontwerpfase, voor aanbesteding vastleggen 1 punt strategische LCA 2e punt detail LCA
binnen verblijfsruimten
c
Ene 2
Sub-metering energieverbruiken
Ene 4
Energiezuinige buitenverlichting
Ene 5
Toepassing van duurzame energie
Ene 7
Energiezuinige koel- en vriesopslag
Ene 26
Waarborging thermische kwaliteit gebouwschil
Tra 4
Voetgangers- en fietsersveiligheid
Tra 5 Tra 7
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
3
3
2
2
1
2
1
1 2
1
11
10
1
1 1
1
1
voldoende ventilatiie en geen luchtvervuiling C02 sturing bij wisselende bezetting toegepaste materialen voldoen aan EN normen binnen gebouw
2
2
1
1
1
1
7
7
EPC
15
6
afzonderlijke bemetering, 2e punt per gebruiker
2
1
1
1
3
3
1 punt = onderzoek 2e punt + 10% besp.bereikt op C02 3e punt + 20% besp.
1
1
thermografisch onderzoek
1
1
luchtdichtheidstest
1
1
24
14
.
Alternatief vervoer
1
individuele regeling
Score
Tra 3
Haalbaar
1
Score Wi1 L1 Ene 1 2 emissie- reductie C0
LPunten
-
Vervoersplan en parkeerbeleid
1 pt voldoende fietsenstalling 2e punt douche + kleedkamer OF CV bereikbaarheidspian OF E oplaadpunten OF carpoolfaciliteiten op terrein, geen kruising met auto’s ed. 1 ptfietsers 1 pt voetgangers vervoerplan
Vervoersinformatiepunt
met actuele reisinformatie
2
2
2
2
2
2
1
1
Pagina 21 van 50
Duurzaamheid (ambitie)
Credits
Onderwerp
Score
7
7
Wat 1
Waterverbruik
Toilet met spoelonderbreking 6 1
1
1
Wat 2
Watem,eter
gepulst voor ieder gebouw
1
1
Wat 5
Recycling van water
regenwater of grijswater
2
1
Wat 6
Irrigatiesystemen
waterbesparend OF regenwater OF planten zonder irrigatiebehoefte
1
1
5
4
Score 1 TTfl ru Mat 1
Bouwmaterialen
Mat 5
Onderbouwde herkomst van materialen
Mat 7
Robuust ontwerpen
80% heeft onderbouwde herkomst, 100% hout legaal geproduceerd. Zie rekenhulp voor aantal punten Tegengaan beschadiging
Score
Wst 1
Afvalmanagement op de bouwplaats
8
3
4
4
1
1
13
8
afval reduceren
1
1
idem+ afval scheiden
1
1
Wst 3
Opslagruimte voor herbruikbaar afval
zie eisen in manual
1
1
Wst 6
Inrichting
Afgestemd op huurder gebruiker
1
1
4
4
1
1
2
1
3
2
2
1
Pol 4
Voorkomen van lekkages van koudezie manual middelen Ruimteverwarming gerelateerde NOx em ssie
3
3
Pol 5
Minimalisering overstromingsrisico’s
Overstromingsricio en maatregelen
3
3
Pol 7
Minimalisering lichtvervuiling
conform richtlijnen NSVV
1
1
Pol 8
Geluidsoverlast
naar omgeving
1
1
10
9
Score
0
-
LE3 LE4
Aanwezige planten en dieren op de Natuurrapportage locatie ecoloog Planten en dieren als medegebruiker van het plangebied
+
toezicht door
Score
Pol 2
Score
Pagina 22 van 50
0
6
Bouwkundige eisen
Betonwerk Het betonwerk verdient specifieke aandacht en dient te allen tijde geschikt te zijn voor die spe ciale functies. Voor alle betonvloeren waarop tegels worden aangebracht, worden maximale maatregelen genomen om krimp -en dientengevolge scheurvorming in het tegelwerk- tegen te gaan. Op de betonvloer van de ijshal dienen markeringen voor shorttrack en ijshockey te wor den meegenomen / opgenomen. Gevels Voor alle gevels geldt dat het gevelmetselwerk en overige gevelbekleding dient te worden uit gevoerd met een minimale Rcwaarde van 6 m .KJW (eis). In het gevelmetselwerk worden beno 2 digde verticale dilataties opgenomen. Alle gevelpuien worden uitgevoerd met aluminium profie len met thermische onderbreking.. Alle isolerende beglazing drievoudig uitvoeren met een mi nimale Rc-waarde van 0,60 m .KiW. De beglazing in de glasdeuren inclusief zijlichten met bei 2 de glasbladen in geharde uitvoering. Het glasblad van de overige isolerende beglazing aan de binnenzijde in geharde uitvoering. Voor ruimten die eventueel op de zon georiënteerd zijn, dient een isolerende beglazing toegepast te worden met een lage LTA-waarde, om de behoefte aan koeling zoveel mogelijk te voorkomen. De volgende ruimtes moeten afzonderlijk verduisterd kunnen worden: • lJshal; • Horeca. Daken Alle dakconstructies uitvoeren met een minimale Rc-waarde van 6 m .KIW. Als dakbedekking 2 EPDM aanbrengen. Isolatie brandvertragend uitvoeren. Op het dak valbeveiliging aanbrengen. Daken waarop technische componenten staan van binnenuit bereikbaar met een vlizotrap. Vanaf de dakopgang naar de diverse installaties en rond de randen van het dakvlak daktegels aanbrengen aan een gesloten en 600 mm breed. Op rubber dragers.
C.
Vloeren • De vloerconstructies van het overdekte sportcomplex uitvoeren met Rc-waarde van mini maal 6 m .KJW; 2 • Het gehele gebouw drempelloos uitvoeren. Ter indicatie dient te worden uitgegaan van de volgende nuttige vloerbelastingen: Ruimte IJsvloer Publieksruimten Werkplaats Machinekamers Kantoorruimten Verkeersruimten Installatiewimten
Vloerbelasting (kNIm2) 10 5 10 8 5 5 8
Pagina 23 van 50
Bouwkundige eisen
Plafonds • Plafonds in de kantoren, jury- en vergaderruimten dienen geluidsabsorberend te zijn en moeten tussen de scheidingsconstructies worden aangebracht. • De scheidingsconstructies moeten in principe tot de bovenhiggende constructie doorlopen en daar flexibel worden aangesloten. • Voor een goede warmteaccumulatie en ter voorkoming van filterwerking, dienen de plafonds voldoende thermisch open te zijn. • In de keuken, sanitaire ruimten en kleedkamers dienen plafonds te worden toegepast die zijn bestemd voor de ruimte. • Representatieve ruimten voorzien van een representatieve plafondafwerking. Bin nenafwerking Glad en onderhoudsvriendelijk. Verder aanwijzingen zoals aangegeven in dit PvE aanhouden. Vloerafwerking • De vloeren in de kantoren dienen voorzien te zijn van projecttapijt. • In de sanitaire ruimten dienen vloertegels toegepast te worden. De doucheruimten uitvoe ren in anti-slip. • Vloeren in de verkeersruimten, de algemene ruimten en de juryruimte zijn voorzien van een harde vloerbedekking. • De kleedruimten worden voorzien van een rubberen tegeivloer (Veka-vloer of gelijkwaardig). • Loopruimte rond de baan minimaal voorzien van straatwerk. • Waar schaatsers komen, de vloer voorzien van rubbermatten, welke een voorziening moe ten hebben tegen omkrullen’. Vloeren in de horecaruimte en de entreehal voorzien van een representatieve vloer. De route van de ijsmachine naar het ijs zodanig uitvoeren, dat vuil op het ijs zoveel mogelijk wordt ver meden. Tegels Speciale aandacht wordt gevraagd voor het tegel- en voegwerk. In openbare voorzieningen is er altijd discussie over het toepassen van antislip vloertegels. Wordt er gekozen voor veiligheid of voor gemakkelijk schoonmaken. Antislip wordt uitgedrukt in R waarde (Rutsch Remmung). Alle vloeren die met blote voeten worden belopen moeten aantoonbaar voldoen aan de anti-slip classificaties die staan vermeld in NEN-EN 13451-1. Hieronder wordt ingegaan op de mate van antislip van ruimte die met blote voeten worden betreden: • Douches en perrons, categorie C; • Overige ruimten, categorie S; Uitgangspunt is de toepassing van holle plinten. Alleen beargumenteerd kan hiervan na goed keuring van de opdrachtgever vanaf worden geweken. De voegen dusdanig uitvoeren dat deze Iangjarig (minimaal 15 jaar) moeten kunnen meegaan, zonder dat deze behoeven te worden vervangen. Het voegwerk minimaal over de bovenste 30 cm uitvoeren als epoxy-voegwerk. Sleutelplan Het gebouw uitvoeren met een elektronisch sleutel (of kaart) systeem. Vanaf een centrale pc moet het eenvoudig zijn om elektronische sleutels te activeren of deactiveren als ook om toe gang tot ruimtes toe te voegen dan wel te verwijderen. Inrichting Het gebouw wordt voorzien van de benodigde inrichting. In de demarcatielijst (bijlage) is aan gegeven welke onderdelen de exploitant moet aanschaffen en welke inrichting de gemeente meeneemt. IJshaI specifieke inrichting Zie demarcatielijst in de bijlage.
Pagina 24 van 50
7
Algemene bouwfysische eisen
In de bijlage is een tabel opgenomen waarin de bouwfysische eisen per ruimte staan weerge geven. Hieronder volgt een algemene toelichting hierop. 7.1
Energie 7.1.1 Isolatie van de buitenschil Voor de begane grondvloer geldt een minimum eis van Rc Voor het dak geldt een minimum eis van Rc = 6 m2 KIW De kierdichtheid is van belang. Qv10 waarde <0,45.
=
6m2 K/W
7.2 Binnenklimaat Temperatuur Er dient te worden voldaan aan onderstaande eisen: • De operatieve temperatuur is op alle werk- en leerplekken (waar iemand meer dan 2 uur per dag zittend werkt of leert) minimaal 20 graden Celsius. • Waar mogelijk wordt gebruik gemaakt van de actieve thermische massa van het gebouw (zomernachtkoeling, steenachtige binnenwanden) • Temperatuureisen per ruimte worden in een volgende fase in een ruimtestaat nader uitge werkt 7.3 Geluid Door middel van berekeningen door een specialist moeten worden aangetoond dat het ontwerp aan de volgende eisen voldoet. Bij oplevering moet door middel van metingen worden aangetoond dat aan de eisen wordt vol daan. Het geluidsniveau als gevolg van de installaties en toestellen, alsmede door de in de inrichting verrichte werkzaamheden en activiteiten en laad- en losactiviteiten, mag ter plaatse van de ge vel van woningen van derden niet hoger zijn dan wat in de milieuregelgeving is bepaald. Voor alsnog gelden de volgende waarden L(A)eq: • 50 dB(A) tussen 07.00 en 19.00 uur (dag); • 45 dB(A) tussen 19.00 en 23.00 uur (avond); • 40 dB(A) tussen 23.00 en 07.00 uur (nacht). De toelaatbare geluiddrukniveaus in de verschillende ruimten zijn weergegeven in de bijlage Installatie-eisen per ruimte. De nagalmtijd moet aan de volgende waarden voldoen: Ruimte
Nagalmtijd [s] bij 500 Hz
ijshal kleedkamer cellenkantoren (1 b 2 personen) groepskantoren ( > 4 personen) spreekkamers vergaderruimten kantine/restaurant/keuken verkeersruimten trappenhuizen
2,0 1,0 0,8 0,5 0,7 0,5 0,8 1,0 0,8
(vermelde waarden gelden voor ingerichte ruimten)
Pagina 25 van 50
Algemene bouwfysische eisen
Ruimte
Nagaimtijd [sJ bij 500 Hz
(vermelde waarden gelden voor ingerichte ruimten) centrale hal toiletten/pantry/garderobes technische ruimten
1,0 1,0 1,0
Hinderlijke echo’s (flutter) moeten worden vermeden. De geluidsisolatie van de kantoorruimten en vergaderruimten moet voldoen aan de eisen zoals gesteld in hoofdstuk 7.2 van het ‘Handboek bouwfysische kwaliteit voor kantoren (versie 24juni 2011)”, uitgegeven door de Nederlands Vlaamse Bouwfysica Vereniging. Bij activiteiten die relatief veel geluid produceren (technische ruimten, ijshal) moet de luchtge luidsisolatie naar andere ruimten (niet: kleedkamers) onderling ten minste -2 dB zijn en naar gangen -20 dB. Er moet aandacht geschonken worden aan het vermijden van trillingen die veroorzaakt kunnen worden door installaties en bezoekers. 7.4 Daglicht Daglichteisen: conform Bouwbesluit. De daglichtopeningen moeten zodanig worden ontworpen dat maximaal gebruik gemaakt kan wordt van daglicht. Verder zijn de volgende uitgangspunten van belang: • er moet naar worden gestreefd dat zoveel mogelijk lichtinval vanuit het noorden plaatsvindt. Directe inval van zonlicht, met name op de ijsvloeren, moet worden voorkomen; • bij toepassing van ramen in de ijshal moet voorkomen worden dat schaatsers en juryleden hinder ondervinden van daglichtinval; • vanuit de horeca- en de ijsmeesterruimte dient visueel contact te zijn met de ijsbaan en, in dien mogelijk, met de omgeving; • vanuit de juryruimte dient er voor alle juryleden vrij uitzicht te zijn over de ijsbaan, met extra aandacht voor zichtlijnen vanuit de handklokruimte naar de startposities, de starter, en de fi nishlijnen op het ijs.
c
Pagina 26 van 50
8
Algemene technische eisen installaties
Regenwaterafvoer 8.1 • Regenwater gescheiden afvoeren en via controleputten op het oppervlaktewater lozen; • Regenwaterafvoer van hogere daken via UV-systeem; • Regenwater voor minimaal 60% van de regenval bufferen in een buffervat, en dit gebruiken voor toiletspoeling; • Materiaal afvoerleidingen: PVC. 8.2 Riolering • Vuilwater gescheiden afvoeren van regenwater en via één aansluitpunt lozen op de ge meentelijke vuilwater riolering; • Materiaal afvoerleidingen: PE. Waterinstallaties 8.3 Bij de projectering en dimensionering van de waterleidingen van de volgende uitgangspunten uitgaan: • Berekeningsmethode volgens Q wortel (n); • Leidingberekening volgens ISSO-publicatie 18, berekend met computerprogramma VABI-VA 109; • Uitgaan van de volgende watersnelheden: o Hoofdleiding 1,5 m/s; o Aansluitleiding 0,75 m/s; o Warm watercirculatieleiding 0,75 m/s. • Capaciteiten van de tappunten conform ISSO handboek ‘Ontwerpen van Sanitaire Installa ties” en uitgangspunten van de leveranciers van de diverse gebruikersapparatuur; • Voor de waterinstallaties een risicoanalyse uitvoeren conform de publicatie ISSO 55-1. De aanbevelingen in deze risicoanalyse moeten in het ontwerp worden verwerkt; • Aparte watermeters met koppeling naar GBS voor: o Warm tapwater; o En dweilwater/suppletiewater ijsvloer. • Apart grijswatersysteem ten behoeve van toiletten, gebruik makend van opgevangen regenwater • Op het koud waterdistributienet worden aangesloten nader definitief vast te stellen tappun ten en apparatuur, zoals pantry’s, douches, gevelkommen, waterontharders, keukenappara tuur, koffieautomaten, brandslanghaspels, sanitaire toestellen, boilers, tappunten glazen wasinstallatie, tappunten in technische ruimten; • Er dienen maatregelen te worden genomen om vorstschade en hinderlijke of schadelijke condensatie te voorkomen.
Pagina 27 van 50
8.4 Sanitaire voorzieningen • Closetcombinaties, bestaande uit een hangende closetpot met inbouwreservoir; • Urinoircombinaties, bestaande uit wandurinoir voorzien van sensorgestuurde spoelers met ingebouwde stopkraan en schaamschotten; • Wastafelcombinaties, bestaande uit een wastafel en koud/warmwaterkraan; • Mindervalidentoilet met hangende toiletcombinatie, wandsteunen, mindenialiden-wastafel en koud/warmwaterkraan; • Douches met douchekoppen vandaalbestendig (niet: personeelsdouches en fitnessdouche) en waterbesparend, een thermostatische menginrichting binnen 2 m van de douchekoppen en een sensorgestuurde bediening; • werkkasten met uitstortgootsteencombinatie, bestaande uit een uitstortgootsteen, meng kraan en emmerrooster; • Elektrische handendrogers (b.v.k. energiebesparend, systeem Dyson); • Sanitaire toestellen worden alle via een kogelstopkraan op de waterleiding aangesloten; • Sanitaire appendages, met name drukspoelers, mogen niet op scheidingswanden met ver blijfsruimten worden aangebracht. • Te onderzoeken opties: vacuümtoiletten en waterloze urinoirs. 8.5 Brandbiusvoorzieningen • Brandslanghaspels conform Bouwbesluit aanbrengen; • Alle brandslanghaspels in inbouwkast monteren, met ruimte voor handblusser en handbrand melder; • Hand blussers opnemen in filterkelder, keuken en technische ruimten. 8.6 Gasinstallatie • Gasmeterruimte met gasmeteropstelling, met energiemeetcontact ten behoeve van GBS; • Indien van toepassing (afhankelijk van exploitant): gasleiding naar horecagedeelte, met tus senmeter, energiemeetcontact ten behoeve van GBS. 8.7 Warmteopwekking • Zie hoofdstuk 10; Ruimteverwarming 8.8 • De verwarmingscapaciteit moet berekend worden volgens de ISSO publicaties 51/53, met de daarin genoemde buitenluchtcondities en de binnencondities zoals aangegeven in de bij lage Installatie-eisen per ruimte; • Overige ruimten: ruimteverwarming door middel van luchtverwarming, radiatoren of convec toren. Ventilatie 8.9 • Luchtbehandelingkasten voorzien van warmteterugwinning met een rendement van > 75%; • Indien centrale koeling nodig, bij voorkeur uitgaan van adiabatische koeling (verdampings koeling); • IJshal voorzien van aparte luchtbehandelingskast; • Brandventilatieschakeling: in overleg met de Brandweer. 8.10 Koelinstallaties • Koeling SERI patchruimte: noodzaak is nader te onderzoeken in relatie met omvang; • Koeling ijshal: zie hoofdstuk 9
Pagina 28 van 50
8.11 Regelinstal laties en gebouwbeheersysteem • Ten behoeve van de installaties dient een regelinstallatie te worden gerealiseerd, gebaseerd op elektronische technieken (PLC/DDC); • Fabricaat gebouwbeheersysteem: n.t.b.; • Het gebouwbeheersysteem (GBS) moet van alle installatie actuele bedrijfsgegevens (temperatuur, vochtigheid, status van de installatie, storingen, enz.) kunnen genereren, in trend zetten en opslaan; • Voor eventuele afwijkende regelsystemen van installatieonderdelen (zoals luchtbehande lingskasten, koelinstallaties) moet het GBS als zgn. SCADA systeem fungeren, waarbij alle beheersfuncties van de betreffende regelsystemen ook door het GBS uitgevoerd kunnen worden; • De regeling dient volautomatisch te verlopen met een mogelijkheid tot handbediening; Het GBS moet tevens een volledig energiemanagement mogelijk maken, met energieverbruiks registratie per uur, per dag, per week en per jaar. De rapportages moeten zowel per kalander dag/week/jaar kunnen worden uitgevoerd als glijdend (afgelopen 24 uur, 7 dagen enz.). • • •
•
•
De gegevens moeten kunnen worden geëxporteerd naar Excel. Het energiemanagement betreft alle hoofd- en tussenmeters van gas, elektra en water; Het bedienstation staat op een nog nader te bepalen plaats; Er moet de mogelijkheid zijn om op afstand via Internet toegang te krijgen tot het Gebouw beheersysteem, beveiligd via verschillende beveiligingsniveaus. Dit maakt het mogelijk om op afstand beheerstaken uit te voeren, maar ook om mobiel via tablets te beheren; In de receptie wordt een touchscreen opgesteld waarop de verzamelstoringsmeldingen wor den weergegeven en waarmee tevens de klokprogramma’s van verlichting e.d. kunnen wor den overbrugd of aangepast; Er moeten garanties worden gegeven dat de software van het GBS en eventuele andere DDC/PLC systemen ook bij leverancierswisseling vrij beschikbaar en bruikbaar is.
8.12 Elektrische energievoorziening en -distributie • De transformatorruimte en de laagspanningsruimte projecteren op de begane grond; • Vanaf de hoofdverdeelinrichting wordt de elektrische energie geleid naar de nodige onderverdeelinrichtingen.; • De hoofdverdeelinrichting wordt voorzien van overspanningbeveiliging; • Reservecapaciteit/flexibiliteit: o Hoofdverdeelinrichtingen moeten ten behoeve van toekomstige uitbreidingen geschikt zijn voor een toename van het geïnstalleerde vermogen met tenminste 15% van het berekende gelijktijdige vermogen van de tot dit bestek behorende installaties, met een minimum van 7500 VA, bij een arbeidsfactor van 0,85; o Voedingskabels naar onderverdeelinrichtingen moeten geschikt zijn voor een vermo genstoename van tenminste 20%; o De hoofdschakelaars en het railsysteem van de onderverdeelinrichtingen zijn geschikt voor een vermogenstoename van 20% voor toekomstige uitbreidingen; o Onderverdeelinrichtingen moeten bij oplevering beschikken over een aantal reservegroepen dat tenminste gelijk is aan 20% van het totale aantal eindgroepen, met een minimum van drie licht- en twee krachtgroepen; bij het realiseren van extra werk moet deze reserve gehandhaafd blijven; o Kabelwegen moeten een reservecapaciteit hebben van 20%. • In alle verdeelinrichtingen worden de eindgroepen uitgevoerd met installatieautomaten; • Voor de keuken worden separate verdeelinrichtingen aangebracht; • Krachtaansluitingen worden aangebracht voor: o Energie-installaties (warmtepompen, koelmachines); o Luchtbehandelingapparaten; o Waterbehandeling; o Zamboni; 0 Keukenapparatuur; 0 Werkplaatsapparatuur; 0 Zonweringsinstallatie (indien van toepassing).
Pagina 29 van 50
• •
Noodstroomvoorziening: een noodstroomvoorziening wordt vanwege de aard van het ge bruik niet noodzakelijk geacht; Aparte energiemetingen zijn noodzakelijk voor: o Horecadeel; o lJshaldeel.
8.13 Aarding, potentiaalvereffening en bliksembeveiliging • Een aardingsvoorziening verbinden met de hoofdaardrail (HAR) in de laagspanningsruimte; • Voorzieningen aanbrengen voor het later kunnen aanbrengen van extra aardelektroden; • De veiligheidsaarding en de bliksembeveiligingsinstallatie zijn gekoppeld en vormen een geïntegreerd geheel; • Een potentiaalvereffeningsinstallatie aanbrengen ten behoeve van: o De afscherming van grond kabels; 0 Centrale computerapparatuur en patchpanels; ° De centrales voor de beveiligingsinstallaties; 0 Overspanningsafleiders in de hoofdverdeelinrichting(en); 0 Het metalen gestel van vast opgesteld elektrisch materieel; 0 Metalen kanalisatie. • Het gebouw niet voorzien van een bliksembeveiligingsinstallatie. Verlichting 8.14 8.14.1 Algemene eisen • De standaard verlichtingssterkten (conform NEN-EN 12464-1 en de NEN-EN 12193) voor de diverse ruimten en voor de buitenverlichting zijn weergegeven in hoofdstuk 7.4. • De verlichtingssterkte geldt voor het volgende vlak: • Kantoorruimten : 0,75 m boven de vloer; • Overige ruimten: 0- 0,10 m boven de vloer. • De kleurtemperatuur dient 4000 K te bedragen bij een kleurweergave-index > 80; • Bij gebruik van beeldschermen dienen maatregelen genomen te worden om contrastreductie door reflecties van daf- en kunstlicht en spiegeling van ramen en verlichtingsarmaturen bin nen toelaatbare grenzen te houden. Deze worden bepaald door de luminantie- c.q. reflectie eigenschappen van de toegepaste beeldschermen. Berekeningen volgens NEN-EN-lSO 9241.7; • Lichtbronnen: hoogfrequent T5-lampen en LED-lampen (met name in spots); • Op plaatsen waar vervanging van de lichtbronnen lastig is LED-lichtbronnen toepassen; • Het gebruik van gloeilampen en halogeenlampen moet in ieder geval worden vermeden; • Gezien de sterke kwaliteits- en prijsontwikkeling van LED-lichtbronnen dient de afweging T5 en LED tijdens het ontwerpproces opnieuw worden verricht; • Bij de selectie van LED-armaturen moeten over de volgende zaken aan de opdrachtgever worden gerapporteerd: kleurweergave, cosphi, de vervangingsmogelijkheden aan het eind van de levensduur van de LED’s. Noodverlichting 8.14.2 • Decentrale noodverlichtingsinstallatie conform geldende wet- en regelgeving, NEN-normen en de eisen van de Gemeente; • Risicovolle werkplekken (EHBO ruimten, filterruimte): 15 lux; • Noodverlichting uitgevoerd met autonome noodverlichtingarmaturen; • De functionaliteit van de noodverlichtingarmaturen moet centraal getest en geregistreerd kunnen worden, via verbinding door middel van een buslijn; • Mobiele oplaadbare noodverlichtingarmaturen: rekenen op vier stuks op nader te bepalen strategische plaatsen op te stellen (inclusief laadvoorziening); • Transparantnoodverlichting in de verkeersruimten uitvoeren met autonome noodverlichting armaturen, met LED-lichtbronnen.
Pagina 30 van 50
C)
8.15 Data/telefooninstallatie • Plaatsen vaste aansluitpunten ten behoeve van telefoon en data: nader te bepalen: • Kabelsysteem: CAT6A; • Accesspunten DECT zodanig dat overal in het gebouw DECT-ontvangst mogelijk is; • Public WiFi systeem met ontvangstbereik in het Horeca gedeelte: • De patchkasten, de telefooncentrale (op basis van VOIP),de servers, de bekabeling, en de draadloze accesspoints behoren tot het project;
8.16 Brandmeldinstallatie en ontruimingsinstallatie • Principe: vluchtwegbeveiliging; • In gangen en trappenhuizen, die bij brand als vluchtweg fungeren, automatische brandmel ders; • Rookmelders (automatische melders) bij deuren in brandscheidingen: • Op de brandslangkasten handbrandmelders; • Systeem: selectief systeem met melderidentificatie. (voordeel: lagere investering voor cen trale apparatuur en leidingaanleg, flexibiliteit). Hierbij kan in de portiersloge direct de exacte plaats van de melding worden vastgesteld: • Sleutelkluis nabij de hoofdingang/brandweeringang van het gebouw: • Boven de sleutelkluis een flitslicht om de brandweer naar deze plaats te leiden. Vanuit de brandmeldcentrale onderstaande meldingen en sturingen uitvoeren: • Alarmcentrale (handmelders direct, automatische melders vertraagd zolang receptie bezet is); • Flitslicht buiten; • Ontgrendelen sleutelkluis brandweer: • Neventableau brandweeringang; • Indien van toepassing spanningloos maken kleefmagneten deuren bij brandscheidingen; • Toegangsbeveiliging, voor eventueel deblokkeren van deuren; • Ventilatie (in overleg met de brandweer blijft deze in bedrijf of wordt bij stilstand gestart); • Ontruimingsinstallatie/slow-whoop (direct na handmelding en vertraagd na automatische melding).
Ontruimingsinstallatie Het gebouw voorzien van een ontruimingsalarminstallatie (“B”-installatie als bedoeld in de laatste uitgave van de norm NEN 2575.
—
slow-whoop signaal)
8.17 Toegangs-Iinbraakbeveiligingsinstallaties Het Programma van Eisen zal nader worden vastgesteld. De installaties zullen in ieder geval omvatten: • CCTV bewakingscamera’s voor gebouwschil, entrees, en terrein: • Codesloten op nader te bepalen toegangen: • lnbraakdetectie in de entreezones.
Pagina 31 van 50
Technische eisen ijsbaan
algemeen doel (bijv. hygiëne eisen, energiebesparing, comfort) installatie-eis c.q. gewenste technische oplossingen gewenste waarde van de eis, met daarbij de toelaatbare marges aangeven aangeven hoe het voldoen aan de eisen moet worden aangetoond.
gebruik
(buitencondities maximaal 28 °C 1 50%).
(buitencondiities maximaal 20 °C 1 80%) Of: gehele jaar
Bedrijfsperiode ijsbaan-
Eis c.g. ontwerpuitgangspunt Of: oktober t)m maart
Aspect
Systeem
Algemeen
Bron / motivatie
validatiecriterium
Validatie / controle
Pagina 32 van 50
de bedrijfsperiode zal vaststellen.
waarvan de gemeente
bepalen, op basis
bouwfysische eisen) te
De adviseur dient voor beide situaties de ex ploitatiekosten en inves teringskosten (ook voor
Opmerkingen
Deze wijze van het opstellen van de eisen heeft als doel voor de gebruiker c.q. opdrachtgever, die op een aantal zaken niet deskundig is, vast te leggen wat de achtergrond van de eisen is (is dit wettelijke eis, luxe, energiebesparend, enz.), terwijl aan de andere kant de adviseur c.q. aannemer door de motivatie van de technische oplossingen handvaten heeft om betere gelijkwaardige oplossingen aan te bieden.
• • • •
gronden/motivatie. De eisen worden in tabelvorm opgesteld met de volgende indeling:
De opzet van dit deel van het technisch PvE is zodanig dat de technische wensen niet (alleen) oplossingsgericht zijn, maar ook voorzien zijn van de achter
9
•
•
dampdicht
optioneel eventueel kruipruimte toepassen
Rc> 6 m 2 K)V1 Geen condensatie bij gangbare buitencondities in de periode oktober/maart (15°c, 70% RV)
Geen inwendige condensatie in scheidende wanden tussen ijshal en buitenruimten.
Afwerking isolatie ijsvloer
Vloerverwarming in betonvloer ijshal (in geval van werkvloer onder isolatielaag)
isolatiewaarde overige vloeren
Condensatie op piafondconstructie en opgehangen installaties
Scheidingswand
•
voorkomen bouwfysische problemen
Behoud materialen Voorkomen condenslekkage op baan
•
Energiebesparing
Voorkomen ijsvorming/condensvorming aan de onderzijde van de vloer
Voorkomen ijsvorming/condensvorming tussen isolatie en ijsvloer
voorkomen ijsgroei aan onderzijde betonvloer
•
•
energiebesparing
•
Rc> 6 m 2 K/W; koudebrugvrij
Energiebesparing
Bron / motivatie • Energiebesparing
Isolatiewaarde betonvloer ijshal (inclusief isolatiepakket en evt. Onderliggende werk vloer
2 K/W 6m
•
>
1,2 W/m .K 2
<
U
Isolatiewaarde glas kozijn
+
Rc
Isolatiewaarde buitenwanden
Bouwfysica
Eis c.g. ontwerpuitgangspunt
Aspect
Systeem
<
eis
eis
>
>
eis
Geen inwendige condensatie
Rc
Bewijsvoering dat de vloer niet aanvriest en er daardoor schade ontstaat aan de vloer en/of isolatiema teriaal.
> Geen condensatie/ijsaangroei
Rc> eis Geen condensatie/ijsaangroei >
u
Rc
validatiecriterium
beoordeling constructies en details door bouwfysi cus controle uitvoering bouwfysicus
•
•
beoordeling constructies en details door bouwfysi cus controle uitvoering bouwtysicus
•
•
door
vochttransportberekeningen door bouwfysicus
•
door
berekeningen door bouwfysicus
uitvoeringscontrole
•
controle werktekeningen •
beoordeling details en uitvoering door bouwfysisch adviseur
uitvoeringscontrole
controle werktekeningen
•
•
•
•
uitvoeringscontrole • infraroodmeting in winter beoordeling gegevens kozijn en glasfabrikant
•
Validatie / controle • controle werktekeningen
Pagina 33 van 50
Rekening houden met stralingsbalans tussen ijsviak en de betreffende vlakken (“uitkoe ing’); Rekening houden met het gekozen schaatsseizoen! Voorbeelden: Dampdicht afwerken van tussenwanden, spouwventilatie met droge, enigszins ver wamde lucht
Alleen relevant bij vaste ijsbaan
Opmerkingen
koppelingen in de baanpijpen mogen niet gevoelig zijn voor temperatuurschommelingen, leidingsysteem opdelen in secties,
meting en regeling temperatuurper segment
•
•
•
Geen specifieke aanvullende eisen • Geen direct zonlicht op banen
n.t.b.
Ijstemperatuurregeling
Lichttoetreding
Luchtdichtheid
Zonwering
leidingsysteem in de betonvloer
Vlakheid vloer •
afwijkingen < ± 5 mm t.o.v. horizontale vlak
Opbouw ijsvloer
Eis c.g. ontwerpuitgangspunt Vaste ijsvloer
Aspect
Systeem
Vloer
Geen verblinding door reflectie Geen hinderlijke reflec ties op het ijs Zonlicht leidt tot onge lijkmatige en soms ho ge warmtebelasting op_het_ijs
•
• •
beperking waterinhoud en vloerbelasting
Bron / motivatie conform eis
validatiecriterium
•
•
•
luchtdichtheidstest bij oplevering
Voordat het leidingsysteem in de vloer gestort wordt, dient deze statisch en dynamisch te worden getest.
aan te tonen door bak met water vol te laten lopen
Validatie / controle
Pagina 34 van 50
Voor het wedstrijd schaatsen is het ge wenst de hardheid van het ijs in bochten en rechte stukken te kun nen aanpassen.
Voor de 400 meterbaan geldt dat de sec ties de mogelijkheid moeten geven om de invloeden van de weersomstandigheden (bijvoorbeeld zonne warmte) op te heffen door op dat deel van de baan meer of minder te kunnen vriezen.
Opmerkingen
Aspect
IJstemperatuur (oppervlaktemperatuur)
Systeem
Vriesinstallatie -
Eis c.g. ontwerpuitgangspunt • Tussen -3 en 6 °C instelbaar gedurende openingsIi en
•
Verlaging van ijstemperatuur biedt de mogelijkheid om ‘s nachts koude te bufferen
is afhankelijk van de toepassing (recreatief! wedstrijd).
Bron / motivatie • Ideale ijstemperatuur Conform eis
validatiecriterium
•
• In geval van koudebuffe ring: aantonen van de ef fecten van koudebuffering op energiegebruik, ener giekosten en ijstempera tuur
Controle specificaties koelinstallatie
fling
Validatie / controle • Uitvoeren koellastbereke
Pagina 35 van 50
Opmerkingen
Systeem
weersafhankelijke regeling 13 C buitentemperatuur
•
Installatie voldoet aan PGS 13
brandbare middelen
geen ammoniak, geen
brandveiligheid en persoonlijke veiligheid
•
koudetransportmiddel
ijsvloer
milieudoelstellingen
halogeenvrij
tuur en buitenluchttempera tuur van maximaal 3 K.
sor te zijn ontworpen op een temperatuurverschil tussen gaskoeleruittredetempera
condities dient de conden
het koudemiddel niet con denseert onder ontwerp-
Voor een systeem waarbij
+
van de condensatiedruk tot
koelmiddel
•
•
densor),
15218 (verdampingscon
NEN-EN 327 (luchtgekoelde condensor) of NEN-EN
mogen, bepaald conform
W per kW condensorver
ventilatorvermogen van de condensor van maximaal 14
ratuur met een specifiek
satie- en buitenluchttempe
tuurverschil tussen conden
op maximaal 10 K tempera
•
koelinstallatie
Controle specificaties
stallatie
Controle specificaties koelin
stallatie
(natte)condensor ontworpen
schapNL, energielijst 2012
geregelde compressor •
Controle specificaties koelin
Validatie / controle
Eisen conform Agent-
ten minste één frequentie-
•
validatiecriterium
Bron / motivatie
Eis c.q. ontwerpuitgangspunt
Aspect
Algemene eisen
Pagina 36 van 50
Opmerkingen
Systeem
Redundantie installaties
Geluid/trillingen
Software
Warmteterugwinning
Opstartcapaciteit ijsbaan vanuit droge situatie
Aspect
Warmteterugwinning uit koelinstallatie t.b.v. tapwater
Geluidsniveau condensor binnen de eis
•
Twee compressoren, 50% Onderzoeken: aansluitmogelijkheid van een tijdelijke externe koelmachine, i.v.m. storingen,
• •
2x
Geen hinderlijke geluiden en trillingen vanuit machinekamer
•
Integratie in GBS
Te onderzoeken optie: Warmtepomp (extra trap op de koelinstallatie) levert warmte voor overige verwamingsdoeleinden
•
Eis c.g. ontwerpuitgangspunt • invriezen 5 cm in 120 uur
Monitoring belangrijke parameters Sturen op energiegebruik en -kosten
•
energiebesparing
•
•
energiebesparing
•
Bron / motivatie validatiecriterium
•
Metingen en berekenin gen in combinatie met an dere geluidsbronnen
Controle ontwerp koelinstalla tie
Validatie / controle Koellastberekening in combinatie met capaciteit koelinstallatie
Pagina 37 van 50
Concept PvE vraagt in feite 2 x 100%, of 3 x 50%/ Geadviseerd wordt dit niet te doen omdat maximale capa citeit alleen bij opstarten nodig is en bij warme dagen.
Software moet voor gebruiker vrij toeganke lijk zijn en niet gekop peld aan de partij die het onderhoud van de koelinstallatie verzorgt.
Haalbaarheid uitwerken en afzetten tegen direc te verwarming door verhoging van conden satietemperatuur koelinstallatie
Gebruikkiaar maken baan kost circa 1 week.
Opmerkingen
Buitenluchthoeveelheid
Luchtkwaliteit en binnemklimaat
Eis c.g. ontwerpuitgangspunt
niet geregeld
Luchttemperatuur, tribu-
Luchttemperatuur maximum, bij geen zomerijs
mum, bij geen zomerijs
Luchttemperatuur mini<
26 °C
18 °C
<10 °C, geen verwarming > 5 °C
Luchttemperatuur, ijsbaangebruik, buiten bedrijfstijd
>
tussen 5 en 10°C niet verwarmen boven 5 °C
Luchttemperatuur, ijsbaangebruik
ne
Geen directe verbinding met buitenlucht, zoals buitendeuren of openslaande ramen. Toegang tot ijshal via tochtsluis
Vraaggestuurd op basis van 2 concentratie 800 ppm, met C0 minimum .\ Mogelijkheid dit handmatig te overrulen, buy. bij topsport. Geen
Toetreding buitenlucht
Buitenluchthoeveelheid, minimaal niveau buiten gebruikstijd
Aspect
Systeem
• vorstvrij houden de ruimte
vorstvrij houden de ruimte
• van
van
comfort voor de spor ter
Vermijden van oncon troleerbare warmtebe lasting_op_het_ijs
•
•
Vermijden van verstoringen van de luchtcirculatie
Energiebesparing
energiebesparing
•
•
•
Bron / motivatie
3
validatiecriterium
Uitvoeren koellastberekening
uitvoeringscontrole
•
•
Controle bouwtekeningen
•
Validatie / controle
Pagina 38 van 50
Oplossing voor duurzame koeling zoeken (b.v.k. dauwpuntskoe ing) Aantal aanwezige per sonen nog te definiëren
ming
ken of stralingsverwar
door verwarmde ban
Comfort verbeteren
Opmerkingen
Veiligheid
Systeem
geen eisen 0,2 m/s
Luchtsnelheid, ijsbaan
Luchtsnelheid, tribune
gasdetectoren (afhankelijk van koelmiddelen) toepassen in alle ruimten waar koelmiddelsyste men of -leidingen aanwezig zijn Voldoet aan heersende regelgeving (o.a. PED, PGS13) Afblazen van koudemiddel op een verstandige locatie,
De machinekamer wordt voorzien van een eigen aarding
Koelinstallatie
Koelinstallatie: afblazeri koudemiddel bij calamiteit
Aarding machinekamer
Afzuiging achter de tribunes
Ventilatie tribune
gasdetectie
lichte overdruk t.o.v. rest van het gebouw
ventilatiebalans ijshal
<
geen eisen
Luchtvochtigheid geen zomerijs
.
Eis c.g. ontwerpuitgangspunt te bepalen door bouwfysisch adviseur, i.v.m. voorkomen condensatie
Aspect Luchtvochtigheid tijdens ijsbaangebruik
comfort Voorkomen belasting van de ijshal van het gebouw met warme! vochtige_lucht
Bediijfszekerheid en (brand)veiligheid
bij een calamiteit mag afblazen van koudemiddel niet tot hinder leid en bij eventuele evacuatie, noch tot aanzuigen van gevaar lijke dampen door andere ruimtes.
brandveiligheid en per soonlijke veiligheid
Vermijden dat stof/vuil van de tribune op de ijsvloer terecht komt
• •
Bron / motivatie • voorkomen condensa tie OP constructies en apparatuur
luchtstroom in juiste richting
validatiecntenum
Controle werktekeningen Uitvoeringscontrole
•
Uitvoeringscontrole
•
Controle werktekeningen •
Intreekeuring
• •
Specificaties koelinstalla tie
•
rookproeven
Validatie / controle
Pagina 39 van 50
Opmerkingen
Systeem
Duurzaamheid en energiebesparing
Verlichting
Eis c.g. ontwerpuitgangspunt
petition such as local or small club competition
Deze verlichting traploos regel-
Airconditioning mbv koelinstallatie
Koudeterugwinning
koelinstallatie
Warmteterugwinning
Energiezuinige topkoeling (bijv.
Koeling ventilatie
n
condensaatleiding na condensor door de sneeuwput leiden optioneel
Nachtafdekking ijs
Zie eerder
verdampingskoeling)
80%
ment
ventilatielucht. >
kruisstroomwisselaar, rende-
840
stand “buiten bedrijf”: 100 lux in de verkeersgebieden
energiebesparing
energiebesparing
energiebesparing
energiebesparing
Vorstvrij houden ijshal
Minimumeis
NEN EN 12464-1
involve spectators.”
which generally do not
“Class III: Low level com-
300 lux (class III, recreatief) baar, met preset 300 lux
NEN EN 12193
capacities
medium size spectator
which generally involve
local club competition
tition such as regional or
(Class II: “Mid level compe
NEN EN 12193, cat Ijshockey;
Bron / motivatie
verlichtingniveau stand 2:
verlichtingniveau stand 3: 500 lux (class II, wedstrijd)
3 standen
Warmteterugwinning uit
Kleurweergave/lichtkleur
Aspect Verlichtingsniveau +
±25%
±10%
-0%,
0
10%
validatiecritenum
metingen
lichtberekeningen
metingen
Berekening energiegebruik
controle lamptype
• •
•
lichtberekeningen
metingen
•
•
lichtberekeningen
•
Validatie / controle
Pagina 40 van 50
Per baan te regelen
Opmerkingen
Koudevoorziening
Redundantie installaties
Warmtevoorziening
Zie PvE schaatsbaan
optie 3 : gebruik conden sorwarmte koelinstallaties voor andere gebouwen
warmtekrachtinstallatie
optie 2: HR1O7 CV ketel met kleine (50-100 kW)
optie 1:2 HR1O7 cv-ketels
Onderzoek naar haalbaar heid van de volgende opties
Aspect
nodig (geen installaties dub bel uitgevoerd)
• C.V. installatie 2 x 70% verder geen redundantie
Eis c.g. ontwerpuitgangspunt
2 reductie C0
Bron / motivatie validatiecriterium
Validatie / controle
Technisch programma van eisen energievoorziening
Systeem
10
0
Pagina 41 van 50
aan het net
geen teruglevering
op elektrische basis last van het project:
capaciteit bepalen
Opmerkingen
Bijlage 1
Ru i mtestaat
0
0
Bijlage 1 : Ruimtestaaf
BIJLAGE 1:
RUIMTESTAAT
NIEUWBOUW IJSHAL LEEUWARDEN ruimtenr. ruimte
-
RUIMTESTAAT M2 eis
Totaal
entreeportaal
30
1
0.2
kassakantoor/balie/controlepoort
20
1
20
0.3
entreehal
80
1
80
0.4
400-meter ijsbaan
11750
1
11750
0.5
30x 60 meter ijsbaan
1600
1
0
inclusief boarding mcl. in binnenterrein
0.6
800
1
0
mci. in binnenterrein
1350
1
1350
0.8
optioneel 30 x 30 meterkrabbelbaan omloop 400-meter ijsbaan opstelruimte dweilmachines (open)
80
1
0
minimaal mcl. in binnenterrein
0.9
kleedruimten
50
6
300
ioo
0.1
0.7
—
afsluitbaar
totaal m2
opmerkingen
30
4 t.b.v. 400-meter baan en 2 t.b.v. 30x60 baan, 1 kleedruimte voorzien van spiegels open naar omloop
0.10
kleedruimte—open
100
1
0.11
EHBO- en massagepost
25
1
25
0.12
tribune
225
1
225
0.13
werkruimte ijsmeesters
20
1
20
0.14 0.15 0.16
technische ruimte kantoren /vergaderkamer/ printers
80 90
1 1
80 90
8
2
16
12 50
2
24
0.18
toiletten t.b.v. kantoren kleedkamer personeel juryruimte
1
so
0.19
scheidsrechtersruimte
16
1
16
0.20
speakersruimte garderobe jury
0
1
o
0
1
0
algemene ruimte juryleden uitgiftebalie startlijsten
0
1
0
0
1
o
toilet- en pantryruimte t.b.v. alg. ruimte garderobe t.b.v. algemene ruimte juryruimte t.b.v. short track/kunstschaatsen
20
1
20
verdieping
10
1
io
verdieping
16
1
0
horecaruimte (verdieping) horecaruimte (begane grond)
250
1
250
100
1
0.29
schaatswinkel
100
1
‘loo ioo
0.30
werkkasten
6
3
0.31
bergingen
30
3
18 9Q
0.32
sneeuwput/berging afvalwater containerruimte intern
35
2
70
35
1
35
50
1
50
0.35
ruimte t.b.v. gebouwinstallaties toiletten publiek
20
4
80
0.36
MIVA-toiletten
4
2
0.37
opstelruimte dweilmachmnes (gesloten) keuken
200
1
8 200
40
1
40
1
40 40
0.17
0.21 0.22 0.23 0.24 0.25 0.26 0.27 0.28
0.33 0.34
0.38 0.39
.
berging horeca
40
0.40
personeelsruimte
40
1
0.41
opslagruimte ijshockey sticks oefenruimte kunstrijden
10
1
10
35
1
tunnel naar binnenterrein
120
1
35 120 15522
0.42 0,43
SUBTOTAAL M2:
bij horeca verdieping
verdelen in 4 ruimten mogelijk op verdieping begane grond verdieping naastjuryruimte onderdeel van Juryruimte onderdeel van juryruimte onderdeel van juryruimte onderdeel van juryruimte
opgenomen in binnenterrein
open naar omloop begane grond verspreid door gebouw verspreid door gebouw
bij horecaruimte op vdg. verspreid bg/vdg; mcl. was/droog voorzieingen mcl. trainersruimte nabij kleedk. 30x60 bn nabij kleedkamers b.g.
VERKEERSRUIMTE (20%x2182):
484
Raming
CONSTRUCTIE, ETC. (2% x 15282):
310
(m.u.v. ijsbaan) Raming 5% van totaal m2
—
20% van totaal m2
—
(mcl. ijsbaan) TOTAAL M2:
16316
Bijlage 2
Demarcatielijst
c
c
Bijlage 2 : Demarcatie/j.st
Bijlage 2: demarcatielijst Toelichting • Bouwkosten: bouwkundige werken, installaties en vaste inrichtingen. • Onderscheid vaste en losse inrichtingen: aard- en nagelvast.
Algemeen
Vloerafwerking Wandafwerking Plafondafwerking Elektrische zon-/lichtwering (indien noodzakelijk) Mogelijkheid tot glasbewassing c.g. glazenwasinstallatie Stijgpunten (lift en trap) Verlichting en ventilatie (mcl. evt. koeling) Aansluitingen/voedingen elektra + data + cai +wifi Aansluitingen water (mcl. kraan en gootsteen) Aansluitpunten gas Camera’s in. softwaresysteem en display Inbraakbeveiliging mcl. software en randapparatuur Gebouwbeheersysteem mcl. display Omroep- en ontruimingsinstallatie in. display Brandblusvoorzieningen en apparaten (mcl. ophanging) Bewegwijzering Voorzieningen minder validen Bewegwijzering (indien noodzakelijk) Plattegronden vluchtroutes Kabelgoten etc. Neerlaatbare / uitschuifbare wanden Geluidsinstallatievoorbereidingen Geluidsinstallatie mcl. randapparatuur Meubilair (kasten, tafels, stoelen, krukken, etc) Inrichting EHBO/massageruimten Raamdecoratie (luxaflex, gordijnen, etc) Aankleding (handdoeken, beplanting, schilderijen, etc) Wanddecoratie (handmatig te verwijderen) Schrob-/zuig-/schoonmaakmachines Plantenbakken Brievenbus Bergingstellingen Tafels en stoelen Bureaus en stoelen Toiletborstel / handdrogers / prullenbakken / zeepautomaten / wc-rolhouders Technische installaties
Vaste inrichting X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X
Losse inrichting
X X X X X X X X X X X X X X
Bijlage 2 : Demarcatielijst (Vervolg 1)
Entree, balie, kassa, centrale hal
Naamsaanduiding accommodatie + huisnummer Schuifdeur Schoon/droogloopmat Balie (mcl. balieverlichting) Telefooncentrale mcl. bijbehorende apparatuur Toegangscontrolesysteem (software en hardware) Informatiescherm in centrale hal (ledscherm) Garderobe Klok Kassa mcl. software Pinautomaat
Vaste inrichting X X X X X X
Losse inrichting
X X X X X
Horeca Vaste inrichting Vuilcontainers Keuken mcl. apparatuur en afzuigkap Koel/vriescel Bar/uitgiftebalie Bar/keuken/restaurant inventaris (vaatwasser, koelkast, koffiezetapparaat, etc.) Magazijnstellingen Horecameubilair mcl. demontabel podium Vaste friteuse
Losse inrichting X
X X X
0 X X X
X
Tribunes
Zitplaatsen Automaten Ballustrades Tijdelijke tribune
Vaste inrichting X
Losse inrichting X
X X
Kleedruimten
Gezins/wissel/mivacabines en scheidsrechters- en groepskleedruimten Kleedruimtebanken en —haken Lockers Douchewanden Haardrogers, spiegels, make-up balie, etc Kledinghaken Toiletcabines Aankleedmeubels baby’s Afsluitbare garderobekasten voor personeel Kluisjes
Vaste inrichting X
Losse inrichting
X X X X X X X X X
c
Bijlage 3
Ruimte relatieschema
Bijlage 3 : Ruimte relatieschema
IJSHAL
BEGANE GROND
c (
--
HORECA VERDIEPING
Bijlage 4
3 dimensiesimpressies
0
0
sessa,dw,sisuewip :
‘
e?5e/I
‘1
•
-
/
2
