VLAAMSE OVERHEID inventarisatie van het onroerend erfgoed : ORGELS
Provincie West-Vlaanderen
Arrondissement Ieper
Administratieve entiteit ZONNEBEKE
Gemeente PASSENDALE Parochiekerk Sint-Audomarus KERK In oorsprong een romaanse kerk, die verbouwd werd in 1663. In 1905-06 werd ze afgebroken, en vervangen door een gebouw in neo-romaanse stijl. Vernield in de oorlog 1914-18; daarna werd enkele jaren eredienst gehouden in een voorlopige barak. In 1924-25 werd de kerk wederopgebouwd naar de plannen van 1905. In de oorlog 1940-45 werd het gebouw erg beschadigd en andermaal hersteld in de oorspronkelijke staat. Driebeukig bedehuis met basilicale opstand en toren op de zuidoost-zijde.
ORGEL Van de voorgeschiedenis is enkel bekend dat er in 1798 een orgel aanwezig was (cfr. boedelbeschrijving). Huidig orgel Auteur instrument : J. Anneessens (Menen) Bouwjaar : 1925 Herstelling : 1941 (na oorlogsschade in mei 1940) Wijzigingen : Loncke Orgelbouw bvba (Zarren), ca. 1975 INSTRUMENT Dispositie vóór 1975 : [geen pedaal] Bourdon 16 Montre 8 Flûte harm. 8 Gamba 8 Voix céleste Prestant 4 Doublette 2 Trompette 8 Octave grave Octave aigue Trémolo
(zweltrede)
sinds 1975 : Ped. Man.
Sousbasse 16 Montre 8 Bourdon 8 Violon 8 Prestant 4 Doublette 2 Fourniture 3r Trompette 8 Voix céleste 8
Trémolo voetbediend : I + 16' I + 4' Ped + I (zweltrede)
manuaalomvang : C - g3 pedaal (geïnstalleerd in 1975) : C - d1
Klaviatuur - vrijstaande speeltafel vóór het orgel; in origine zonder pedaal - voetklavier en orgelbank zijn nieuw door Loncke - thans registers (tuimelschakelaars) op een horizontale rij boven het klavier Pijpwerk - bijna integraal seriepijpwerk uit 1925 - Fourniture van Loncke - zink etc.; strijkers met ingeperste labia; de grootste pijpen in vurenhout; een aantal houten pijpen (mahonie) is nieuw Windlade, tractuur, etc. - pneumatisch systeem - de Bourdon 16 is door Loncke van het manuaal gesupprimeerd en bespeelbaar gemaakt op het nieuwe pedaal ORGELKAST - meubel in neo-stijl (± neoromaans), rechts van het W-raam (vanuit de kerk bekeken) - aan twee zijden een prospect gevuld met houten sierpijpen huidige toestand : normaal bespeelbaar data onderzoek : - febr. 1974 (vóór de wijzigingen) - april 1989 * * * ARCHIVALIA Bedrijfsarchief van orgelbouwer J. Anneessens (°1876 - †1956), Benedictinessenstraat, Menen. (Archiefmappen ons ter inzage gegeven door dhr. P. Andriessen, huidig zaakvoerder.) In de map Passchendaele zijn volgende documenten aanwezig : 1) 4.01.1925; document (+ duplicaat) getiteld BESTEK. Met beschrijving voor het leveren van eenen nieuwen orgel in de kerk van PASSCHENDALE; door J. Anneessens bijgeschreven annulé [in dit eerste bestek was ook een voetklavier met Soubasse 16v (transmissie) voorzien; een nieuw bestek, zonder voetklavier, werd opgemaakt op 5.02.1925, cfr. infra] 2) 5.02.1925; Bestek (doorslag, niet ondertekend, doch door Anneessens bijgeschreven uitgevoerd bestek) : BESTEK. Met beschrijving voor het leveren en plaatsen van eenen nieuwen orgel in de kerk van PASSCHENDALE. -::-::-:::-::-::-::Tusschen Eerweerde Heer VERVAECKE, Pastor, handelende in naam der kerkfabriek, eenerzijds; en Jules Anneessens, orgelmaker te Meenen, anderzijds is overeengekomen als volgt:
1/ Eenen nieuwen orgel zal geplaatst worden in de kerk; het leveren en plaatsen van het buffet is niet begrepen in den prijs in dit bestek opgegeven. 2/ Den orgel zal bestaan uit één handklavier en 8 spelen.3/ Al de spelen zullen volledig zijn.4/ De houten pijpen zullen gemaakt worden uit schoon droog hout zonder gebreken; de stoffen pijpen zullen bestaan uit 40% tin en lood; eenige bassen in gebronzeerden zink.5/ Het harmoniseeren der spelen zal door den orgelmaker zelf gedaan worden, ieder spel zal zijn eigen, echt karakter hebben.6/ Den orgel zal gansch expressif gemaakt worden.7/ De speelkas in eik en acajou, zal inhouden het klavier en de combinaties. Zij zal geplaatst worden den orgelist met het gezicht naar het altaar, anders indien E. Heer Pastor het begeert.8/ Den blaasbalg zal gemaakt worden uit droog hout zonder gebreken, hij zal groot genoeg zijn om den orgel in volle spel te spijzen, hij zal bestaan uit eene in- en eene uitgaande plooi, hij zal met dubbel ledre vergaard worden en in beweging gebracht worden A/ met de voeten door twee pompen, B/ Door een geruchtloozen electrieken ventilateur, welke zal geleverd en geplaatst worden door de zorgen van den orgelmaker.9/ Al de materialen zullen van eerste hoedanigheid zijn.10/ Den orgel is gewaarborgd gedurende VIJF jaren tegen alle gebreken van constructie.11/ Al de onkosten zijn ten laste van den orgelmaker, uitgenomen licht en blazer of electrieken stroom gedurende het harmoniseeren in de kerk; en het leveren en plaatsen van den electrieken draad tot aan de moteur die ten laste zijn der kerkfabriek.Samenstelling van den Orgel. °ooOoo° Handklavier. 56 noten.1/ Bourdon 162/ Montre 83/ Flûte Harmonique4/ Viole 85/ Voix céleste 86/ Prestant 47/ Doublette 28/ Trompette 8-------------------COMBINATIES.1/ Expression2/ Tremolo3/ Oct. aigüe 4/ Oct. grave [deze beide laatste met de hand bijgeschreven]
Prijs voor den hierboven beschreven orgel gansch afgewerkt in de kerk, ACHT EN TWINTIG DUIZEND EN TWEE HONDERD franken.Gedaan in dubbel te Meenen den 5 Februari 1900 vijf en twintigVoor de kerkfabriek. Den orgelmaker. 3) blauwdruk, gedateerd "14.2.25" (anoniem, maar ongetwijfeld komend van A. Laukhuff (D - Weikersheim)); opstellingsplan van windlade en registers
4) 9.06.1925; postkaart van pastoor Vervaeke aan J. Anneessens Mr In antwoord op uw schryven laat ik u weten dat gy aan het orgel voor Passchendaele dadelyk moogt beginnen - de zaken met uw broeder te Kortryk zyn effen. Ik heb met den Heer Pastoor van Moorslede gesproken over het orgel dat gy maakt voor Passchendaele - hy heeft veel goeste ook zulk een orgel te doen maken - Gelief eens te komen naar Passchendaele ik zal met u medegaan naar Moorslede om de zaak te bespreken eenige dagen op voorhand verwittigen wanneer gy komt MVervaeke pr 5) 17.07.1925; factuur van G. Meidinger (CH - Basel) voor een ventilator met electro-motor; door J. Anneessens is in potlood op dit document bijgeschreven ce moteur continu a été remplacé par un triphasé en 1928 par la Compagnie du Gaz de Menin. 6) s.d.; brief van pastoor Vervaeke aan J. Anneessens; door Anneessens bijgeschreven Reçu de Passchendaele le 30.8.25, alsook oct. aïg. 600 f. Mr Anneessens Ik ben geheel de week zoodanig overlast geweest dat ik vergeten heb u te schryven - ziehier 1) voor de octave-aigue - indien gy waarlyk meent dat den orgel daardoor veel sterker zal zyn en beter, dan moogt gy die octave daarby voegen aan den prys door u aangeduid. Maar indien dat niet veel maakt aan de sterkte van het orgel dan zou ik het maar daar laten. Dus handelt volgens uw goeddunken. 2) De hoogte is wel - aangezien gy de maat genomen hebt. 3) voor de kas - hoeveel moet zulk eene kas voor den orgel by u kosten - geheel sober geornementeerd in Romaansche styl.- Het plan kunt gy zelf maken of ik zal het u leveren - volgens beliefte. aanveerd myne beste groeten M Vervaeke pastoor. 7) 30.06.1940; naamkaartje van Michel Vervaeke / Pastoor / Passchendale Mr Het orgel is erg beschadigd - wil u zoo goed zyn in de eerste dagen te komen, om de schatting te maken van de schade en zoo mogelijk de prys van herstel. Beste groeten M Vervaeke 8) 9.07.1940; brief (doorslag) van J. Anneessens aan pastoor Vervaeke Eerweerde Heer Pastoor, Ik heb de eer U hierbij de raming te zenden van de schade aan het orgel uwer kerk door de beschieting veroorzaakt. Ik hoop dat dit alzoo voldoende is en later met de bestelling te zullen vereerd worden. Gelief, Eerweerde Heer Pastoor, mijne eerbiedige groeten te aanveerden. bijgevoegd bestek (doorslag) :
Parochiale kerk van Passchendaele. -:-:-:-:Ik heb het orgel der kerk, hetwelk zeer beschadigd werd door de beschieting van Mei ll., nauwkeurig onderzocht en heb bevonden dat de volgende werken er moeten aan gedaan worden om het terug in zijn goeden staat te brengen: 1° Veel pijpen zijn doorschoten en moeten hersteld worden.2° Het binnewerk der speeltafel is beschadigd en moet gansch hersteld worden.3° Al de looden buisjes die het mekanisme uitmaken zijn doorschoten en zij moeten deels hersteld- en deels verniewd worden.4° Het handklavier dat gansch beschadigd is moet vernieuwd worden.5° Het orgel is vol vuil en stof en moet gansch gekuischt worden, ook al de pijpen moeten uitgenomen worden en gekuischt.6° Al de spelen moeten herstemd worden.7° Al de kosten zijn ten laste van den orgelmaker uitgenomen het licht dat men zou kunnen noodig hebben en een blazer of gebruik van ventilator gedurende het stemmen, welke ten laste zijn der kerkfabriek.8° Prijs der hierbovenbeschreven herstellingswerken VIJF DUIZEND VIJF HONDERD FRANK. (5.500 Fr.) Waarde van 10 mei 1940. Meenen den 9 Juli 1940. 9) 18.03.1941; naamkaartje van Michel Vervaeke / Pastoor / Passchendale Geachte Heer, De Kerk is nu gansch hersteld ik zou gaarne hebben dat ge nu komt om het orgel te vermaken Hoe eerder hoe beter want zonder orgel beteekenen de diensten niet veel in de Kerk. Gelief my te laten weten wanneer ge schikt te komen. Beste groeten MVervaeke pr. 10) 24.06.1941; postkaart van pastoor M. Vervaeke Mr Anneessens, Ik heb geld voor u - ge moogt deze week komen ontvangen - Rekening opmaken in 4 dubbel bedrag 5500 fr - levering en werk. Geen timbers in rekening brengen. Het bedrag der timbers is 30 cti per 500 fr. dus 3,30 fr. Beste groeten MVervaeke p. 11) Factuur (doorslag) van J. Anneessens, 25 Juni 1941 REKENING: Schuldig de kerkfabriek van PASSCHENDAELE, voor levering van sommige nieuwe stukken en werk uitgevoerd aan het orgel der kerk, de som van Frank 5.500.°° Ik zeg vijf duizend vijf honderd frank. [bijgeschreven :] taxe 3,30.
BIBLIOGRAFIE 1) tijdschrift Musica Sacra, jg. XXXVI/1, maart 1929, Vlaamse editie, blz. 56 : LIJST der nieuwe orgels, geleverd door het huis Jules ANNEESENS te Meenen, in vervanging van deze welke door den oorlog vernietigd werden, aan 't front in WEST-VLAANDEREN. [...]
24. Passchendaele 1 Kl. 8 sp. 2) programmaboekje (tweetalig Fr./Nl.) 'Basilique de St-Hubert Inauguration le Dimanche 13 Août 1933 des nouvelles Orgues Monumentales' [Saint-Hubert, prov. Luxemburg], bevat diverse werklijsten van Jules Anneessens-Tanghe (Menen), o.m. - Lijst der Nieuwe Orgels geplaatst sedert den oorlog door het Huis Jules Anneessens-Tanghe, Meenen, gesticht in 1905 hierin : 42. Passchendaele - Lijst der Ventilators hierin : 113. Passchendaele 3) Orgels - Werken / uitgevoerd door Jules Anneessens - Menen / 1905-1948 (brochure uitgegeven in eigen beheer door firma Anneessens / Menen); Passendale komt voor in drie lijsten: (a) in de lijst "Nieuwe Orgels" (b) lijst "Vernieuwde en Herstelde Orgels" (c) lijst "Electrische Ventilators" al deze werken hebben betrekking op het nieuw orgel van 1925, beschadigd in 1940 4) G. Versavel : Passendaalse herinneringen, uitg. door de auteur, Passendale, 1973; op blz. 17-18 een lijst van de inboedel van de kerk op "20 floréal an VI" : Dans l'église [...]
10. Un orgue avec le soufflet
30 francs.
ICONOGRAFIE 1) Fotografische opname(n) beschikbaar bij het Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium (Brussel) : Zie tevens : Roose-Meier, B. : Fotorepertorium van het meubilair van de Belgische bedehuizen, provincie West-Vlaanderen, kanton Ieper I; uitg. Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium, Brussel, 1978; blz. 23, PASSENDALE, kerk Sint-Audomarus Interieur / Alg. gezicht naar het W., cliché M75349 (1973).
©KIK-IRPA, Brussel
2) foto's Afdeling Monumenten & Landschappen (Brussel), 1974 [toestand vóór de wijzigingen van 1975] - zij-aanzicht orgelkast (1925)
- speeltafel van Anneessens (1925 & hersteld 1941), zonder pedaal
