SBM Maandblad van de Besturenraad voor m anagers, bestuurders en toezichthouders
oktober 2008
nummer 2
Aanpak leesonderwijs in het Noorden Brede school: meer dan een gebouw Eenpitters zien kansen Brandbrief onderwijswethouders Engelse les vanaf groep 1
Geloven in de democratie
Onderwijs en opvang. Wij maken uw ambities concreet, tastbaar én werkbaar
Veel scholen willen de stap zetten naar het optimaal afstemmen van onderwijs en opvang. Dat vraagt om een samenhangend aanbod om kinderen meer ontwikkelingsmogelijkheden en zorg te bieden. De Besturenraad helpt u graag bij het maken van de juiste afwegingen en heeft een stappenplan ontwikkeld: Thuis op school. Voor een succesvol aanbod van onderwijs en opvang. U bepaalt de inhoud, wij ondersteunen het proces. Meer informatie: www.besturenraad.nl, telefoon 070 348 12 53.
SBM
Colofon
Maandblad voor managers, bestuurders en toezichthouders oktober 2008 nummer 2
SBM is het maandblad van de Besturenraad, het centrum voor bijzonder en christelijk onderwijs. De Besturenraad vertegenwoordigt scholen bij overheden en instellingen, en verleent diensten rondom de thema's onderwijs & identiteit, personeel & organisatie, financiën, huisvesting, communicatie & kwaliteit en maatschappelijk draagvlak. Bij de Besturenraad zijn 650 besturen aangesloten, met 2.250 scholen en ruim 800.000 leerlingen en studenten in het basis-, speciaal, voortgezet, hoger en wetenschappelijk onderwijs. Redactie Annemarie Rozeboom (eindredacteur a.i) Emmanuel Naaijkens (coördinerend redacteur) Corine de Reus (beeldredacteur) Redactieadres Oosteinde 114 Postbus 907, 2270 AX Voorburg
6
Noordelijke jeugd met neus in de boeken Effectieve aanpak van achterstand leesonderwijs
8
Geloven in de democratie Prinsjesdagviering als onderwijsproject
10
Brede school: meer dan een gebouw Advies Onderwijsraad over opvang en onderwijs
12
Eenpitters zien kansen door meer autonomie Drie schooldirecteuren aan het woord
18
Engelse les vanaf groep 1 Ervaringen van CBS De Bongerd in Ridderkerk
20
'Zwakke scholen harder aanpakken' Brandbrief onderwijswethouders aan OCW
24
Nederland nog altijd uit de pas met onderwijsuitgaven Oeso-rapport Education at a Glance
E-mail:
[email protected] Vormgeving Ontwerpwerk, Den Haag Foto omslag Dick den Bakker Druk Drukkerij Giethoorn ten Brink, Meppel Abonnementen (excl. 6% btw) SBM voor leden e 25,00 SBM voor niet-leden e 37,00 SBM met Thema voor leden e 35,50 SBM met Thema voor niet-leden e 51,00 Zonder schriftelijke opzegging voor 1 december van het lopende jaar worden abonnementen automatisch verlengd voor het daaropvolgende kalenderjaar. Voor informatie en losse nummers: 070 348 11 48. Copyright Voor overname van artikelen of gedeelten daarvan graag voorafgaand contact met de redactie. Disclaimer Aan de informatie in dit magazine kunnen geen rechten worden ontleend. De redactie is niet verantwoordelijk voor de inhoud van de advertenties. ISSN: 1570-2332
rubrieken
4 Bureaubericht | 5 Nieuws | 15 Column Open Mind | 16 Open Plek | 22 De Praktijk | 25 Column voorzitter | 26 Juridische kwestie | 27 Nieuws Besturenraad | 29 Producten en diensten | 31 Agenda
n i eu w s
Bureaubericht
Werken of leren in plaats van bijstand De maatregel om jongeren zonder afgeronde opleiding onder de 27 jaar te dwingen terug te keren naar de schoolbanken, is weer een stap dichterbij. Een wetsvoorstel waarin dat geregeld wordt, is door staatssecretaris Aboutaleb (Sociale Zaken), mede namens staatssecretaris Van Bijsterveldt (Onderwijs) en minister Rouvoet (Opvoeding) ter advies naar de Raad van State gestuurd. Werkloze jongeren die straks na invoering van deze wet bij de gemeente aankloppen voor een bijstandsuitkering, krijgen een baan, scholing of een combinatie van beide aangeboden. Deze werkleerplicht maakt onderdeel uit van het kabinetsbeleid om Fotografie: Henriëtte Guest
de schooluitval terug te dringen. Het minimale niveau dat een jongere moet hebben behaald, de zogeheten startkwalificatie, is mbo-2, havo
Religie en onderwijs in Europa
of vwo. Volgens de meest recente cijfers van het Sociaal en Cultureel
Er is in Europa een groot verschil tussen landen als het gaat om de plek
Planbureau verlieten in het cursusjaar 2005/2006 53.000 leerlingen
van religie in het onderwijs. Nederland heeft een vrij uniek systeem met
voortijdig de school. Daarvan waren er 35.000 afkomstig uit het mbo en
door de staat bekostigde scholen met een religieuze signatuur. De
18.000 uit het voortgezet onderwijs. De inzet van het kabinet is om het
keerzijde van ons systeem is dat in het openbaar onderwijs religie een
totale aantal jaarlijkse uitvallers in 2012 verlaagd te hebben tot 35.000.
niet vanzelfsprekende, vaak marginale plek inneemt.
Overigens is er vanuit de vakbeweging en vanuit de sociale diensten kri-
In de meeste andere Europese landen is openbaar onderwijs de
tiek op dit plan. In een opinieartikel in De Volkskrant van 15 september
standaard. In die scholen is godsdienstonderwijs juist stevig verankerd.
schreef FNV-voorzitter Agnes Jongerius c.s. dat de maatregel averechts
Dat geldt ook steeds meer voor de voormalige communistische landen,
uitpakt voor jongeren, omdat de bijstand niet langer een sociaal vangnet
zelfs voor Rusland. Op een conferentie in Berlijn waren onlangs
is voor deze categorie jongeren.
vertegenwoordigers van organisaties uit meer dan twintig landen bijeen om zich te bezinnen op de bijdrage van godsdienstonderwijs en christelijke scholen aan de interreligieuze dialoog en daarmee aan een vreedzame samenleving. De Besturenraad is nauw betrokken bij deze Europese uitwisselingen. Wij
'Teveel huiswerk werkt averechts'
vinden het van belang om vanuit onze ervaringen een bijdrage te leveren, maar ook om ons te laten inspireren door wat zich elders afspeelt. Zo
Leerlingen van de prestigieuze Tiffin boys' school in Kingston in Londen
merkte ik dat inzichten die in Noord-Ierland in het vredesproces tussen
hoeven nog maar maximaal veertig minuten per dag huiswerk te maken.
protestanten en katholieken worden opgedaan, relevant kunnen zijn voor
Rector Sean Heslop heeft daartoe besloten, omdat kinderen door het
pogingen om in het onderwijs de dialoog tussen autochtone (al dan niet
vele huiswerk dat ze van school meekrijgen een afkeer krijgen van
christelijke) en islamitische kinderen vorm te geven.
leren. Dat meldde de BBC. Volgens de rector reageerden de ouders met
Het belang van onderwijs over wereldreligies, maar ook geworteld in een
gemengde gevoelens op de maatregel.
christelijke levensvisie om zo’n dialoog inhoud te geven, wordt op
Door minder huiswerk te geven, hebben de leerlingen meer tijd over
Europees niveau sterk onderschreven. Ik vond het heel opvallend dat de
voor activiteiten waar ze geïnteresseerd in zijn zoals een documentaire
Europese Unie, de Raad van Europa en de Organisatie voor Veiligheid en
op tv of een voorstelling. Of activiteiten waarin ze zich kunnen ontwik-
Samenwerking in Europa (OVSE) hier niet alleen verklaringen en
kelen zoals muziek of sport. In Engeland zijn scholen niet verplicht
documenten over opstellen, maar er ook hele onderzoeksprogramma’s
om huiswerk te geven, maar de regering hanteert wel richtlijnen. De
aan wijden.
overheid raadt ze aan om kinderen al vanaf de basisschool vertrouwd
De manier waarop de Nederlandse overheid omgaat met onze poging
te maken met huiswerk. Kinderen van 14/15 jaar zouden anderhalf tot
om godsdienstig en humanistisch vormingsonderwijs een stevige en
tweeëneenhalf uur per dag aan huiswerk moeten besteden. De Britse
professionele plek in het openbaar onderwijs te geven, steekt hier schril
vereniging van leraren liet zich eerder dit jaar ook al kritisch uit over het
bij af. Het is te hopen dat de Tweede Kamer bij de behandeling van de
maken van huiswerk, omdat het teveel gericht zou zijn op het louter her-
onderwijsbegroting ingrijpt en er voor zorgt dat hiervoor structureel een
halen van de stof. Meer aandacht zou er moeten zijn voor het doen van
aantal miljoenen voor worden vrijgemaakt.
onderzoek en voor zelfstandig leren.
Wim Kuiper Directeur Besturenraad
4
Minder allochtone studenten kiezen voor de pabo De belangstelling onder jongeren van alloch-
zijn doorgestroomd. Daar is sprake van een groei
ook voor bij de lerarenopleidingen voortgezet
tone afkomst voor een opleiding aan de pabo
van maar liefst 30 procent. Van alle 117.000 eerste-
onderwijs. In het eerder verschenen rapport
is de afgelopen vijf jaar gedaald. Schreven zich
jaars studenten op de Nederlandse hogescholen
‘Meer kleur voor de klas’ heeft het SBO, op basis
in 2002 nog 749 allochtone studenten (met
is nu ruim 14 procent van niet-westerse allochtone
van voorbeelden in Engeland en de Verenigde
name van Turkse en Marokkaanse afkomst) in,
afkomst. Een ander zorgelijk punt is volgens het
Staten, al suggesties aangedragen om de uitval
vijf jaar later waren dat er 693. Een daling van
SBO dat ook de uitval van allochtone studenten
tegen te gaan. Aanbevolen wordt om meer in te
7,5 procent. Dit blijkt uit een analyse van het
op de pabo sterk is toegenomen. In 2006 keerde
zetten op begeleiding en coaching van studen-
Sectorbestuur Onderwijsarbeidsmarkt (SBO).
bijna 55 procent van deze studenten binnen een
ten, door medewerkers die daarvoor speciaal
Het opvallende is dat er wel veel meer allochtone
jaar de pabo de rug toe. Overigens doet de daling
zijn opgeleid. Ook extra begeleiding bij de stage
studenten naar het hoger onderwijs als zodanig
van de instroom van niet-westerse allochtonen zich
verdient volgens het rapport aandacht.
Nog maar weinig zij-instromers in het onderwijs
Leerlingen werkten mee aan Fort van de Democratie Vorige maand is in Utrecht het Fort van de Democratie geopend. Het is ondergebracht in
Het aantal mensen dat een overstap maakt
het historische verdedigingswerk Lunetten 1, dat ooit onderdeel vormde van de Hollandse
van het bedrijfsleven naar het onderwijs is
Waterlinie. Het Fort van de Democratie is een educatief centrum dat met name jongeren tus-
de afgelopen jaren sterk gedaald. Bij de start
sen twaalf en achttien bewust wil maken van de waarde van de democratische rechtsstaat.
van de regeling in 2001 waren dat er ruim
Enkele tientallen leerlingen van CSG Het Streek in Ede hebben meegeholpen met de renova-
1100, vorig jaar waren dat er nog maar enkele
tie van het Fort van de Democratie. Ze hebben onder meer een meidoornhaag geplant, oude
tientallen. Dat blijkt uit de jongste versie van
leidingen verwijderd en het schilderwerk onderhanden genomen. Een twintigtal studenten
de Nota Werken in het Onderwijs. Volgens
Cultureel Maatschappelijke Vorming (CMV) van de Hogeschool Utrecht hebben in het kader
het ministerie van Onderwijs heeft de daling
van de opdracht ‘Onderzoeksvaardigheden’ in groepjes onderzoek verricht naar de beleving
te maken met het afschaffen van de subsi-
van jongeren van diverse thema’s.
dieregeling voor zij-instromers. Ook zou de
In de bijna 200 jaar oude flankkazemat van het fort is een ontvangstruimte, een filmzaal en een
krapte op de arbeidsmarkt, en de daarmee
cursuslokaal ingericht. De voormalige atoomschuilkelder, die in 1955 is ingericht op het com-
samenhangende hogere beloning, mensen in
plex, is geschikt gemaakt als ruimte voor een interactieve tentoonstelling.
het bedrijfsleven ervan weerhouden om een
De bezoekers worden geconfronteerd met conflicterende waarden zoals vrijheid van menings-
baan als leraar te ambiëren. Overigens zijn
uiting enerzijds en discriminatie en belediging anderzijds. Ze zullen ervaren dat democratie
de evaringen met zij-instromers volgens het
niet betekent dat 50% plus één de baas kan spelen over de rest. Ook minderheden hebben
Sectorbestuur Onderwijsarbeidsmarkt (SBO)
rechten in een democratie.
overwegend goed en keren ze het onderwijs
Meer informatie op www.fortvandedemocratie.nl
niet de rug toe.
Groei hoger agrarisch onderwijs Het aantal inschrijvingen voor een agrarische opleiding op hbo- of univer-
door een toename van het totale aantal eerstejaars in het hbo. Volgens een
sitair niveau ligt ruim tien procent hoger dan vorig jaar. Daarmee lijkt er een
woordvoerder van de Christelijke Agrarische Hogeschool (CAH) in Dronten
breuk te zijn met de trend van voorgaande jaren, waarin er sprake was van
is de toegenomen populariteit ook te verklaren uit het feit dat het goed
(relatieve) achteruitgang. Vorig jaar meldden zich ruim 1250 studenten voor
gaat met de sector. "Ouders zullen een opleiding aan bijvoorbeeld de HAS
het agrarisch hbo, nu staat de teller boven de 1400. De grootste groei doet
niet meer zo snel ontmoedigen", aldus de woordvoerder in het Agrarisch
zich voor bij de dier- en veehouderijopleidingen en de tuinbouwopleidingen
Dagblad. Bij HAS Den Bosch zorgt met name de nieuwe studie Toegepaste
bij vijf agrarische hogescholen. Voor een deel laat de groei zich verklaren
Biologie voor een fors hogere instroom.
5
Massale aanpak achterstand in leesvaardigheid
Noordelijke jeugd met de neus in de boeken Kinderen in Noord-Nederland zouden volgens onderzoekers een flinke taalachterstand hebben. Harry Cox van het CPS gelooft daar weinig van. Het gaat hooguit om marginale verschillen ten opzichte van de rest van het land, stelt hij. Met wat extra inspanning en betrekkelijk eenvoudige middelen is de achterstand zelfs snel om te buigen in een voorsprong. Tekst: Loek Mulder, Foto: Nationale Beeldbank / Klara Schreuder
“Ach, laten we het nog maar even aanzien.” Een zinnetje
gehele schoolcarrière van kinderen”, licht Cox toe. En dat
dat regelmatig viel op een vergadering over de
niet alleen. Er bestaat zelfs een relatie tussen vlot kunnen
leerprestaties van de leerlingen op de prof. M.J.
lezen en sociaal-emotionele problemen, gedragspro-
Langeveldschool in het Groningse Onstwedde. “Dat
blemen, schoolverzuim en analfabetisme, aldus Cox.
gebeurt nou dus niet meer”, zegt Joke Bouwland, ib'er op
“Met ogenschijnlijk eenvoudige ingrepen is het mogelijk
de Langeveldschool. “Wanneer we nu 's maandags
de leesresultaten te verbeteren”, zegt Cox. “Het begint
vaststellen dat prestaties van een leerling achterblijven,
domweg bij voldoende tijd besteden aan lezen.” Dat lijkt
dan zetten we er dinsdag extra hulp op.” Na de
een open deur, maar volgens Cox staat het buiten kijf dat
introductie van het LINN-project is er op school veel
op veel scholen te weinig tijd en aandacht wordt
veranderd, aldus Bouwland. Niet alleen zijn de leerdoelen
geschonken aan het lezen. “Er zijn meer aspecten die
aanzienlijk scherper gesteld, ook de cultuur op school is
volstrekt logisch lijken en die toch vaak worden
veranderd, prestaties staan nu meer voorop, aldus Joke
veronachtzaamd”, vult Cox aan. “Denk aan het kiezen van
Bouwland. En de resultaten zijn aantoonbaar, zegt ze,
een goede leesmethode, goed instructiegedrag van de
want de kinderen lezen nu op een hoger AVI- en DMT-
leerkracht of de rol van de schoolleider. Het zijn alle
niveau.
cruciale zaken.”
Naast de school in Onstwedde zijn er nog circa 140
Al langer was duidelijk dat de leesresultaten van
andere scholen in Noord-Nederland die hun
leerlingen in de drie noordelijke provincies achterbleven
leesonderwijs hebben ingericht volgens het LINN-
bij hetgeen men mocht verwachten. “In zeker opzicht had
programma, dat als doel heeft de jongste schooljeugd vlot
het Noorden de pech dat de focus zo op deze regio lag”,
en nauwkeurig te leren lezen. Harry Cox is projectleider
nuanceert Cox de prestaties van de noordelijke
van het LINN-initiatief. “Vlot kunnen lezen heeft een
schooljeugd. “Inmiddels zijn we zover dat we constateren
sterk positief effect op begrijpend lezen en daarmee op de
dat we het fenomeen op veel meer plekken in het land
LINN-doelen
6
Het Leesinterventieproject Noord-
Ook het VLOT-project heeft ideeën
Het doel van het LINN is leerlingen van
Nederland LINN is gestart op initiatief
opgeleverd voor de LINN-trajecten die
het (speciaal) basisonderwijs vlot en
van het ministerie van Onderwijs. LINN
de basisscholen in de drie noordelijke
nauwkeurig te leren lezen. De lesuitval
is min of meer een verbeterde versie
provincies doorlopen.
moet door het project worden terugge-
van het BOV-project (Beter Omgaan
Het LINN-programma bouwt voort op
drongen tot vijf procent. Aan het einde
met Verschillen) dat liep van 1998 tot
de kennis die deze drie projecten heb-
van groep 2 moeten leerlingen een
2002 en van het LISBO-project
ben opgeleverd en tevens zijn inzich-
basis hebben gelegd voor het leren
(Leesimpuls Speciaal Basisonderwijs)
ten en ideeën benut uit de
lezen. Eind groep 3 moet minimaal
waarmee vanaf 2003 in het speciaal
Angelsaksische wereld over vlot leren
AVI-2 worden beheerst, eind groep 4
basisonderwijs ervaring is opgedaan.
lezen door risicoleerlingen.
minimaal AVI-5 en eind groep 5 AVI-9.
waarnemen. Er worden dus nu in heel Nederland LINN-achtige
verbeterplan, de schoolleiding vulde dat samen met het schoolteam
trajecten uitgevoerd.” Vanwege de gevolgen voor het imago mogen ze
nader in. De betrokkenheid van de ib'ers en de leerkrachten bij de
in het Noorden dan minder blij zijn geweest met alle aandacht voor de
samenstelling van het taalleesprogramma werkte zeer motiverend,
leerresultaten van de schooljeugd, LINN-projectleider Harry Cox
stelt Van de Bunt: “Er was ruimte voor experimenteren. Zo werd het
onderstreept dat het wel tot gevolg heeft gehad dat de leesprestaties in
geen van bovenaf opgelegde verandering, maar werd het team er zelf
de regio een sprong vooruit hebben gemaakt. Cox: “Ik durf te stellen
eigenaar van. Al ging de acceptatie niet zonder slag of stoot. Het team
dat gemiddeld genomen de leesprestaties in Noord-Nederland nu
moest doordrongen worden van de onvermijdelijkheid van de
beter zijn dan elders.”
verandering. Dat eigenaarschap was zeker in het begin dus erg belangrijk. Het heeft uiteindelijk geleid tot een andere attitude van de
Leesproject LINN lijkt al snel vruchten af te werpen
leerkrachten. En op die manier stelt het LINN-project hen ook in staat te groeien als professional.” Resultaten
De twee basisscholen in Onstwedde startten het LINN-project in het Betrokkenheid
schooljaar 2006 – 2007. De resultaten zijn nu al duidelijk zichtbaar,
Directeur Ed van de Bunt van de basisscholen de Regenboog en de
zegt directeur Van de Bunt. De Cito-scores zijn 'prachtig', aldus Van
prof. M.J. Langeveldschool in Onstwedde raakte tijdens een seminar
de Bunt. Ook uit de gegevens uit het leerlingvolgsysteem bleek de
geïnspireerd door een lezing van lees-goeroe Kees Vernooy,
vooruitgang.
wetenschappelijk leider en geestelijk vader van het LINN-project.
Nu zijn in de loop der jaren tal van projecten op noordelijke scholen
“Zijn boodschap sloot goed aan bij mijn eigen visie. Het uitgangspunt
uitgevoerd, met als doel het leesniveau op te krikken. Blijvend succes
ervan is dat je de ontwikkeling van kinderen niet moet afwachten. Die
is daarmee niet geboekt. Waar ligt dat aan? “Ik wil het anders stellen”,
moet je juist stimuleren, uitdagen en waar nodig moet je interventies
zegt Harry Cox. “De vraag is waarom LINN wel succes heeft. Ik denk
plegen. En dat blijkt voor veel leerkrachten helemaal niet zo
dat het te danken is aan de evidence-based methodiek van LINN;
vanzelfsprekend.”
alleen zaken waarvan het effect hard bewezen is, worden in het
Het LINN-project sloot naadloos aan op het reeds in gang gezette
leesprogramma opgenomen. Verder wordt de voortgang van de
ZOEF-verbeter- en fusieplan op de twee Onstwedder scholen,
leesprestaties nauwgezet bijgehouden. LINN berust bovendien op een
waarvan De Regenboog door de Inspectie als zeer zwak was
aanpak waarbij de gehele school betrokken is, van leerkrachten tot
gekwalificeerd. “Wij hebben gekozen voor effectief onderwijs”,
ib'er tot directeur. En tenslotte is de begeleiding en ondersteuning
verklaart Van de Bunt. “Resultaten staan voorop, het gaat niet om de
voor het leesonderwijs in de klas een belangrijke pijler.”
activiteiten, maar om een duidelijk onderwijsconcept met hoge
“Bewustwording”, vult schooldirecteur Van de Bunt aan, is zeker een
opbrengsten. Verder paste LINN binnen onze gedachtegang over
van de voornaamste succesfactoren. “LINN gaat uit van een wezenlijk
planmatig werken en sturing van het gedrag van leerkrachten.”
andere aanpak dan veel eerdere projecten. Het is gebaseerd op draagvlak. Het gaat niet alleen om de structuur van de lessen, maar
Van de Bunt zegt dat hij enthousiast was over de nieuwe aanpak.
ook de cultuur verandert. Het vergt een omslag in het denken. Maar
LINN verschafte volgens hem de schoolleiding een instrument om te
als je daar drie jaar achtereen aan werkt, dan leg je een stevig
sturen op resultaten. LINN leverde een blauwdruk voor een
fundament onder het leesonderwijs.”
7
‘Prinsjesdagviering’ inspiratie voor onderwijsproject
Geloven in de democratie Sinds 2000 komen vertegenwoordigers van diverse godsdiensten en levensbeschouwingen op de ochtend van Prinsjesdag samen in de Grote Kerk in Den Haag. De bezinningsbijeenkomst is zowel een staaltje van ‘interlevensbeschouwelijke’ harmonie als een appèl aan regering en parlement om zich in te zetten voor een rechtvaardige samenleving. De Besturenraad doet mee aan een onderwijsproject rond de bijeenkomst. Tekst: Guido de Bruin
Fotografie: Dick den Bakker
Ingespannen houden de cameraman, de
onder een breder publiek bekend wil maken.
leerbedrijf Creatieve Industrie, treedt namens
geluidsman en hun assistenten de
De dvd die deze jongeren maken, vormt
het Kaderlyceum op als regisseur. Als
prominente politici in het oog die de Grote
daarvan de basis.
geestelijk vader van Meeting Points, plekken in scholen waar leerlingen en deelnemers in
Kerk binnendruppelen – premier Balkenende is er, diverse bewindslieden en vele
Verbinding
contact kunnen komen met bedrijven en
Kamerleden. Enkele collega’s zijn druk in de
Het project is een initiatief van rabbijn
instellingen, is hij gewend de verbinding met
weer om met hun handcamera’s opnamen te
Awraham Soetendorp. De Haagse Raad van
de ‘buitenwereld’ te zoeken.
maken van het veelkleurige gezelschap dat de
Levensbeschouwingen en Religies (HRLR)
kerk grotendeels vult. Als het aan hen ligt,
werkt er in samen met de Besturenraad, de
maken in de komende tijd nog meer mensen,
NCRV en uitgeverij NZV/Kwintessens. Het
en dan vooral jongeren, kennis met de
moet onder meer educatief materiaal
jaarlijkse ‘interlevensbeschouwelijke
opleveren over de verbinding tussen religie/
bezinningsbijeenkomst’ op de ochtend van
levensbeschouwing, democratie en duurzaam
Prinsjesdag.
samenleven. Het is de bedoeling om daarin
De crew bestaat uit studenten van het
vanaf volgend jaar de viering van 4 en 5 mei,
Kaderlyceum Noord in Amsterdam,
de ‘Prinsjesdagviering’ en de Dag van
onderdeel van de Amarantis Onderwijsgroep.
Respect in het najaar, met elkaar te verbinden.
Ze maken de opnamen in het kader van hun
De Besturenraad heeft in de persoon van
mbo-opleiding aan de Creatieve Industrie
adviseur Paul Boersma contact gezocht met
School. De opdracht komt voort uit een
het Kaderlyceum, en zo is het balletje gaan
nieuw project dat de ‘Prinsjesdagviering’
rollen. Guy Price, ontwikkelaar van het
8
‘Prinsjesdagviering’: van interkerkelijk tot interlevensbeschouwelijk De interlevensbeschouwelijke bezinningsbijeenkomst op Prinsjesdag is de voortzetting van de kerkdienst die een comité van Haagse kerken sinds 1965 jaarlijks organiseerde bij de opening van het parlementaire jaar. In de jaren negentig rijpte de gedachte dat die viering het inmiddels multireligieuze karakter van de Nederlandse samenleving zou moeten weerspiegelen. In 2000 nam daarom de Haagse Raad van Levensbeschouwingen en Religies (HRLR) de organisatie van de viering over. “In liefde en respect aanwezig zijn bij elkaars gebeden en rituelen”, is de grondgedachte van de viering, niet de vermenging van godsdiensten en levensbeschouwingen. Enkele kerken zijn het overigens niet met de koerswijziging eens en houden sindsdien jaarlijks in de dagen voor Prinsjesdag hun Kroonbede, een interkerkelijke dienst waarin het gebed voor de overheid centraal staat. Meer informatie op www.prinsjesdagviering.nl en www.kroonbede.nl.
Voor de Besturenraad ligt deelname aan dit
–, vindt cameraman Nadir Soltane. Hij had
te zoeken met de “kracht van de nieuwe
project in het verlengde van zijn streven om
nog nooit van de bezinningsbijeenkomst
jongerencultuur”. De ruimte voor
het onderwijs te verbinden met initiatieven
gehoord, maar vindt die een heel goed idee.
ontmoeting rond rituelen is volgens hem
die maatschappelijke betrokkenheid en het
“Het is goed dat verschillende culturen meer
aanwezig, maar voor jongeren zit
vreedzaam samenleven van mensen met
naar elkaar toe komen, dat ze niet gescheiden
levensbeschouwing en religie eerder in
verschillende (religieuze) achtergronden
van elkaar blijven en dat de ene niks over de
beleving dan in woorden. “Zoek het hart van
bevorderen.
andere weet.”
de nieuwe wereldburger”, is zijn advies.
Het programma dat hij net heeft gefilmd,
Bovendien moet de verbinding tussen de
Reservoir van de hoop
slaat bij jongeren niet zo aan, vermoedt hij.
bezinningsbijeenkomst en Prinsjesdag voor
“In het onderwijs ligt het reservoir van de
“Veel jongeren luisteren niet naar teksten. En
jongeren veel duidelijker gemaakt worden,
hoop”, zei Soetendorp tijdens de viering. Hij
als het over politiek en de overheid gaat,
denkt Senf.
verwees naar het pleidooi van de HRLR voor
maken ze het niet van dichtbij mee.” Hij
Hij illustreert zijn opmerking over het
het recht van kinderen om op school kennis
adviseert om voor een volgende
primaat van de beleving in de jongeren-
te nemen van de eigen levensbeschouwelijke
bezinningsbijeenkomst jongeren uit te
cultuur met de ervaring van een van de
traditie en die van anderen. “Dat is onze
nodigen om “vanuit hun gevoel en visie” een
betrokken deelnemers. Het meisje, dat na de
vertaling van de vrijheid van godsdienst.”
verhaal te houden. “Over hun geloof”, voegt
bezinningsbijeenkomst mensen interviewde
Tegenover de overweldigende wereld-
geluidsman Angelo Caspers toe. Ook meer
over hun ervaringen, had tijdens een
problemen, zoals klimaatverandering,
muziek (rap!) en beeld zou volgens Nadir
voorbereidende bijeenkomst met Soetendorp
armoede en “barbaarse vertrapping van
helpen. Het is uitdrukkelijk de bedoeling dat
tegen de rabbijn gezegd: “U vertelt mooie
mensenrechten”, stelde de rabbijn tekenen
de dvd over de bezinningsbijeenkomst straks
verhalen, maar in Palestina schieten Joden
van een ommekeer in de mensheid. “Wij
bij jonge kijkers meteen de vraag oproept:
Palestijnen dood”. Zijn toespraak tijdens de
hebben een kans omdat wij niet van steen
waarom zitten daar niet meer jongeren?
bezinningsbijeenkomst heeft haar echter overtuigd van zijn authenticiteit. “Niet zijn
zijn, omdat wij in staat zijn tot een verandering van hart.”
Bevlogenheid
woorden, maar zijn bevlogenheid heeft haar
Behalve de liberale joden lieten tijdens de
Ook directeur Ton Senf van het Kaderlyceum
overtuigd”, aldus Senf.
viering vertegenwoordigers van de islam, de
Noord adviseert de organisatoren verbinding
kerken, het boeddhisme, de Bahá’ígemeenschap, de Brahma Kumaris Spirituele Academie, het hindoeïsme en het Humanistisch Verbond hun licht schijnen over mensenrechten, het thema van dit jaar. Ze deden dat behalve met gebeden, liederen en recitatie vooral met veel gesproken woord.
'In het onderwijs ligt het reservoir van de hoop' Rap
Dat is niet de manier om meer jongeren te bereiken – een van de doelen van het project 9
Advies Onderwijsraad over opvang en onderwijs
Brede school: ingang vaak aan de verkeerde kant Gemeenten, scholen en (kinderopvang)instellingen denken bij een brede school vaak allereerst aan een gebouw. De Onderwijsraad en de Besturenraad kiezen een andere ingang: eerst bedenken wat kinderen van nul tot twaalf nodig hebben om zich zo goed mogelijk te ontwikkelen, dan vaststellen welke instellingen daarvoor nodig zijn, en tenslotte bepalen wat voor gebouw daar bij past. Tekst: Guido de Bruin, Fotografie: Joost Grol
“Bij de ontwikkeling van de brede school lijkt
verschillende instanties eerder een last dan
De Haan niet beginnen bij een gebouw, maar
het pedagogische doel vaak niet meer op de
een voordeel is”, aldus De Wolff. “Of de
bij drie fundamentele vragen: wat hebben
voorgrond te staan”, zegt Anneke de Wolff,
verschillende partijen zitten wel in één
kinderen nodig om zich zo goed mogelijk te
stafmedewerker van de Onderwijsraad en
gebouw, maar werken helemaal niet samen.”
kunnen ontwikkelen, aan welke faciliteiten hebben hun ouders behoefte, en wat wil de
co-auteur van het recente advies 'Een rijk programma voor ieder kind'. Daarin pleit de
Verkeerde prikkel
school betekenen voor de omgeving?
raad voor een samenhangend programma van
In dat licht baart het kabinetsbeleid om brede
Als dat duidelijk is, rest de vraag wat de
opvang en voorschoolse educatie voor
scholen te stimuleren De Wolff zorgen. “Het
school zelf kan en voor welke zaken ze andere
kinderen van nul tot twaalf jaar.
kabinet investeert fors in de ontwikkeling
instellingen nodig heeft. Pas als die is
De brede school is in dit verband de laatste
van de brede school – in 2010 moeten er
beantwoord, komt het gewenste gebouw in
jaren het toverwoord geworden.
1200 zijn – maar geeft daarbij de verkeerde
beeld. “En dan kom je misschien tot de
Verschillende voorzieningen bijeenbrengen
prikkel aan de gemeenten. Die willen vooral
conclusie dat de politiepost helemaal niet in
in een multifunctioneel gebouw zou een
graag een mooi gebouw neerzetten.”
zo’n multifunctioneel gebouw hoeft te
oplossing zijn voor vele problemen – van
Die zorg is Jan de Haan, senior consultant bij
zitten.” Met zijn aanbod Thuis op School (zie
leerachterstanden tot verloedering van de
de Besturenraad, uit het hart gegrepen. “De
kader) ondersteunt De Haan scholen langs
buurt. “In de praktijk zie je dat door het vele
brede school is geen gebouw, maar een
die lijn in het ontwikkelen van een visie op de
overleg en organisatorische problemen de
netwerk van voorzieningen”, stelt hij. Het
samenhang van onderwijs en opvang.
beoogde samenwerking tussen de
denken over een brede school moet volgens
10
Verbrede school
opvang- en onderwijsaanbod door de jaren
meer doelgericht en programmatisch met
De Onderwijsraad spreekt liever van
heen als in het programma van de schooldag –
kinderen werken, onder meer om ervoor te
‘verbrede scholen’, waarin onderwijs alleen
bijvoorbeeld doordat het aanbod van de
zorgen dat zij alvast de vaardigheden
wordt gecombineerd met activiteiten die
naschoolse opvang goed aansluit op het
ontwikkelen die ze later op school hard nodig
direct met onderwijs te maken hebben. Of
onderwijsprogramma.”
hebben. Dat zal heel vaak op een speelse
het nu (ver)brede school heet of niet, opvang
De landelijke overheid is volgens de
manier kunnen en hoeft helemaal niet met
en onderwijs voor vooral het jonge kind (nul
Onderwijsraad de aangewezen partij om
een schoolse aanpak.”
tot zes) moeten volgens de Onderwijsraad
kaders te stellen voor zo’n opvang- en
een meer samenhangend geheel vormen. “Als
educatieprogramma. “De huidige
het om de ontwikkeling van kinderen gaat, is
voorzieningen in de kinderopvang en voor-
de slag die je in de eerste levensjaren kunt
en vroegschoolse educatie zijn min of meer
slaan, heel groot”, zegt De Wolff. “Juist in die
toevallig ontstaan”, zegt De Wolff. “Als je
jaren is veel winst te boeken, zeker bij
daar lijn in wilt brengen, moet er een partij
kinderen in achterstandssituaties.”
zijn die de regie voert. Wat we zeker niet
De overheid moet volgens de raad kaders
willen, is een soort superinstituut dat tot in
De volledige overheidsbekostiging van vier
stellen voor een samenhangend programma,
detail voorschrijft wat opvang- en
dagdelen leeropvang voor driejarigen (en
te beginnen bij nul- tot zesjarigen. Dat zou
onderwijsinstellingen de kinderen moeten
liefst ook voor tweejarigen) die de
alle vijf ontwikkelingsterreinen moeten
leren. Als alle ontwikkelingsterreinen maar
Onderwijsraad bepleit, is toekomstmuziek,
bestrijken: de cognitieve, sociaal-emotionele,
aan de orde komen, kunnen de partners zelf
erkent De Wolff. Daar is ongetwijfeld veel
morele, motorische en culturele
bepalen hoe ze die invullen.”
geld mee gemoeid, maar het is volgens haar
ontwikkeling. Bij de uitvoering zijn diverse
“De brede school is geen gebouw, maar een netwerk van voorzieningen”
ook een kwestie van schuiven met budgetten.
partijen betrokken, zowel de kinderopvang
Leeropvang
“Er gaat nu al veel geld naar tegemoet-
en de peuterspeelzalen als het onderwijs en
Een enigszins controversiële aanbeveling van
komingen in de kosten van kinderopvang.
de voor- en naschoolse opvang.
de Onderwijsraad is het pleidooi voor een
Dat geld kun je deels besteden aan bekostigde
leeropvang voor kinderen vanaf twee jaar om
leeropvang.”
Doorgaande lijn
hen alvast voor te bereiden op de basisschool.
De Haan ziet ook mogelijkheden op dat vlak.
Ook in dit pleidooi vindt de Onderwijsraad
Op het programma van zo’n leeropvang staan
“Grote bedragen worden nu curatief ingezet,
de Besturenraad aan zijn zijde. “Dit signaal
voorbereidend lezen en rekenen, sociaal-
bijvoorbeeld voor de bestrijding van
van de Onderwijsraad past uitstekend bij de
emotionele ontwikkeling en het ontwikkelen
taalachterstand. Dat geld kun je preventief
uitgangspunten van Thuis op School”, vindt
van een werkhouding.
inzetten door leeropvang te bekostigen.”
een in pedagogisch, levenbeschouwelijk en
“Critici vinden dat kinderen van deze leeftijd
Het advies van de Onderwijsraad 'Een rijk
programmatisch opzicht doorgaande lijn van
vooral moeten spelen en vrijgelaten moeten
programma voor ieder kind' is te downloaden
voorzieningen voor jonge kinderen centraal.
worden”, aldus De Wolff. “Het gaat ons erom
op: www.onderwijsraad.nl
Dat betekent samenhang in zowel het
dat de kinderopvang en de peuterspeelzalen
De Haan. “Daarin staat ook het belang van
Thuis op School Steeds meer besturen en directies in
opvang, maar tegelijkertijd willen
het po, die de buitenschoolse opvang
nadenken over de vraag hoe ze in de
hebben uitbesteed, denken na over een
toekomst een samenhangend geheel van
samenhangend aanbod van onderwijs en
onderwijs, opvang en buitenschoolse
opvang dat rekening houdt met de
activiteiten kunnen bieden”, zegt Jan de
levensbeschouwelijke en pedagogische
Haan, projectleider van Thuis op School.
uitgangspunten van de aangesloten
“Met onze begeleiding spelen we in op
scholen, en natuurlijk met de wensen
die vraag.”
van de ouders. Dat vraagt wellicht om
Daarbij is het grote voordeel van de
nieuwe arrangementen of zelfs het
Besturenraad, volgens De Haan, dat die
organiseren van buitenschoolse opvang
alle benodigde expertise op het gebied
in eigen beheer.
van financiën, personeel en organisatie
Met Thuis op School begeleidt de
en bestuurlijke en juridische zaken in
Besturenraad onderwijsinstellingen bij
huis heeft. Voor meer informatie over
het formuleren van een visie op
Thuis op School kunt u contact opnemen
buitenschoolse opvang en natuurlijk het
met Jan de Haan, senior consultant bij
uitvoeren daarvan. “We hebben gemerkt
de Besturenraad,
Veel scholen willen de stap zetten naar het optimaal afstemmen van onderwijs en opvang. Dat vraagt om een samenhangend aanbod om kinderen meer ontwikkelingsmogelijkheden en zorg te bieden. De Besturenraad helpt u graag bij het maken van de juiste afwegingen en heeft een stappenplan ontwikkeld: Thuis op school. Voor een succesvol aanbod van onderwijs en opvang. U bepaalt de inhoud, wij ondersteunen het proces.
dat veel besturen door de korte
e-mail
[email protected],
Meer informatie: www.besturenraad.nl, telefoon 070 348 12 53.
voorbereidingstijd hebben gekozen voor
telefoon 070 348 11 48.
Onderwijs en opvang. Wij maken uw ambities concreet, tastbaar én werkbaar
het uitbesteden van buitenschoolse 11
Eenpitters zien kansen door meer autonomie In een recent rapport van het Sociaal en Cultureel Planbureau over het reilen en zeilen van schoolbesturen, kwam naar voren dat de eenpitters niet onverdeeld positief zijn over autonomievergroting. In dit artikel de reacties van de directeuren van twee christelijke eenpitters en een ex-eenpitter: zij zien toch vooral kansen. Tekst Emmanuel Naaijkens, Fotografie: PCBS Het Mozaïek, Wilhelminaschool, Julianaschool
Voor het eerst is er uitvoerig onderzoek gedaan naar het reilen en
schoolbesturen – de eenpitters – zouden, bijvoorbeeld met
zeilen van besturen in het basis- en voortgezet onderwijs. Het Sociaal
personeelsbeleid, te groot worden. Die schaalvergroting heeft zich,
en Cultureel Planbureau (SCP) publiceerde recent het rapport 'De
mede dankzij de financiële prikkels van de overheid, inderdaad
school bestuurd' waarin een aantal aspecten tegen het licht wordt
voorgedaan. Maar veel eenpitters, zowel in het basis- als voortgezet
gehouden (zie ook SBM september 2008). Aanleiding voor het
onderwijs, hebben tegen de stroom in hun zelfstandigheid behouden.
onderzoek is de herziening van de verhouding tussen centrale
Met name in het protestants-christelijk onderwijs zijn er veel
overheid, schoolbesturen, scholen en docenten in de klas. 'De
schoolbesturen die op eigen kracht zijn voortgegaan. Ook al was, zo
overheid trekt zich steeds meer terug en beperkt zich in het beleid
blijkt uit het onderzoek van het SCP, de behoefte aan meer beleids-
voortaan tot de hoofdlijnen; scholen, en vooral de schoolbesturen als
vrijheid hier niet door iedereen gewenst.
bevoegd gezag, krijgen daardoor meer ruimte om zelf inhoudelijke,
Twee schoolleiders van een christelijke eenpitter in het basisonderwijs
organisatorische en strategische keuzes te maken', aldus de auteur van
vertellen in dit artikel waarom zij hechten aan hun zelfstandigheid. En
het rapport, Monique Turkenburg.
een schoolleider in Brabant legt uit waarom hij als christelijke eenpitter met gemengde gevoelens aansluiting zocht bij een groot
Het achterliggende idee van de nieuwe bestuurlijke verhoudingen is,
katholiek schoolbestuur.
vervolgt Turkenburg, dat die bijdragen aan een betere kwaliteit van het onderwijs en leiden 'tot tevreden docenten en leerlingen, innovatie, variatie en aanbod, maatwerk en een efficiënte inzet van
'Nu ruimte om ondernemend bezig te zijn'
middelen'. En dat draagt er weer toe bij dat het maatschappelijk
Naam: PCBS Het Mozaïek, Hollandscheveld.
draagvlak voor het onderwijs toeneemt. De mindere bemoeienis van
Eén nevenlocatie.
OCW met het onderwijs van alledag moet gezien worden in de
Aantal leerlingen: 335
bredere context van de discussie over de rol van de (centrale) overheid
Directeur: Alex Werkman (52)
in de samenleving. In hoeverre is het in een complexe samenleving
Personeelsleden: 25 (18 fte's)
nog mogelijk en wenselijk dat 'Den Haag' aan zoveel mogelijk knoppen draait? In het onderzoek van het SCP is nagegaan welke onderwerpen in de situatie van meer autonomie de schoolbesturen het meest bezighouden. Weinig verrassend is dat de lumpsumfinanciering met stip bovenaan staat, al geldt dat vooral voor het primair onderwijs. In het voorgezet onderwijs is de lumpsum nauwelijks nog een item, maar daar heeft men dan ook al veel langer ervaring met deze financiële systematiek. Op de tweede plaats staat de huisvesting, gevolgd door kwaliteitsbeleid, personeelsbeleid/wet BIO en op nummer vijf professionalisering van directie(s). Opvallend is verder dat in het totale lijstje van 22 onderwerpen het item 'financiële problemen' voor een beperkt aantal scholen een 'hot item' is. De overheid is bij het inzetten van de koerswijziging naar meer autonomie uitgegaan van de veronderstelling dat een bestuurlijke krachtenbundeling noodzakelijk was. De risico's voor kleine 12
Alex Werkman heeft als directeur van een eenpitter nooit opgezien tegen de invoering van de lumpsumfinanciering in augustus 2006. Sterker nog, hij zou wel méér beleidsvrijheid willen hebben. "Wij zouden bijvoorbeeld graag voluit met de voorschoolse educatie aan de slag willen gaan, zodat we ouders een volledig arrangement aan kunnen bieden. Maar dan loop je als school toch weer tegen allerlei regels aan." De autonomievergroting biedt Werkman en zijn bestuur de mogelijkheid om ondernemend bezig te zijn, om van Het Mozaïek een school te maken die optimaal aansluit bij de wensen van de ouders en bij de lokale omstandigheden. Slagvaardiger
Dankzij de lumpsum kan de school slagvaardiger opereren als zich nieuwe ontwikkelingen voordoen, legt Werkman uit. "We hebben sinds een half jaar een prachtig nieuw schoolgebouw en het aantal leerlingen is met twintig gegroeid. Dat is bijna een hele klas. Vroeger wachtte je een jaar om een nieuwe leerkracht aan te trekken, nu doen we dat meteen en financieren we dat voor." Een belangrijk effect van
Op termijn krijgt het bestuur de rol van raad van toezicht. De
de lumpsum is verder dat je als school welhaast gedwongen wordt om
voordelen van de fusie zijn voor Boogaard helder. Met de invoering
over het beleid op de langere termijn na te denken, legt Werkman uit.
van de lumpsum zijn de risico’s groter geworden en die zijn beter op
Voor Het Mozaïek zal de nadruk sterk blijven liggen op de rol van de
te vangen als je als scholen elkaar kunt steunen. Er is meer ruimte voor
leerkracht in het primaire proces. "Wij proberen de verhouding
professionalisering en kwaliteitsverbetering, het vergemakkelijkt de
leerkracht - aantal leerlingen zo laag mogelijk te houden en dat lukt
samenwerking met andere scholen. “En de continuïteit van de school
ons heel aardig, in vergelijking met andere scholen hier in de buurt",
is zo beter gewaarborgd.” Het zijn dit soort overwegingen die de
zegt Werkman. Het heeft hem ook gesterkt in de overtuiging dat
doorslag hebben gegeven om de zelfstandigheid op te geven.
bestuurlijke schaalvergroting niet altijd voordelig uitpakt. "Je ziet dat bij schoolbesturen met meerdere scholen de klassen doorgaans groter
Weemoed
zijn".
Toch denkt Boogaard ook wel eens met weemoed terug aan de tijd dat de Wilheminaschool bestuurlijk een eenpitter was. Niet dat hij in
Reserves
onderwijskundig opzicht nu gebonden is, want daarvoor geldt bij PO
Werkman gelooft niet dat Het Mozaïek door de autonomievergroting
Odulphus ‘eenheid in verscheidenheid’. “In een bestuurlijk groter
kwetsbaarder is dan vroeger. "We hebben voldoende reserves om
verband is het toch lastiger om je te profileren met je eigen identiteit.
tegenslagen op te vangen". En wat deskundigheid betreft kan hij
Nu kiest nog veertig procent van de ouders bewust voor onze school,
rekenen op een bestuur van elf leden, waarin ook ouders zitten die
en dat willen we in de toekomst ook zo houden, maar dan moet je
financieel deskundig zijn. "Het kost ons geen moeite om bestuurs-
kunnen laten zien dat je een christelijke school bent.”
vacatures te vervullen. De betrokkenheid van het bestuur bij de school
In dit verband noemt Boogaard het een spanningsveld dat de
is erg groot, dat is toch anders als je als bestuur heel veel scholen onder
Odulphusscholen bij vacatures in beginsel voorrang geven aan
je hebt."
leerkrachten van het eigen schoolbestuur, voordat er buiten de deur mag worden geworven. In de praktijk kan dat betekenen dat er op de christelijke school in Best een katholieke leerkracht van een collega-
Eigen identiteit in groter verband
school moet worden aangesteld. In groep acht is dat nu het geval, al
Naam: Wilheminaschool Best
zijn er met de betrokken leerkracht goede afspraken gemaakt over
Aantal leerlingen: 160
respect voor en uitvoering van de christelijke identiteit. “Het liefst
Directeur: Jan Boogaard (57)
trek ik christelijke leerkrachten aan en door toevallige omstandig-
Personeelsleden: 16 (7 fte’s)
heden is dat recent voor twee vacatures in ieder geval nog gelukt.”
Tot 1998 was de pc basisschool Wilhelmina in Best zelfstandig. In dat
Betrokkenheid
jaar ging de school met vier andere christelijke scholen in de omgeving
Verder heeft Boogaard er erg aan moeten wennen dat voor zaken zoals
van Eindhoven op in een federatief verband, later omgezet in een
aanschaf van meubilair en computers, alle scholen dezelfde normen
stichting. “Maar behalve de identiteit hadden we niet zoveel met
hanteren. “Het voordeel van een eenpitter is ook dat de lijnen kort
elkaar gemeen, daarvoor lagen de scholen te ver uit elkaar”, zegt
zijn en de betrokkenheid van bestuursleden groot, waardoor je meer
directeur Jan Boogaard. Ruim drie jaar geleden zocht het bestuur van
accenten kunt leggen. Met een groter schoolbestuur ontstaat er meer
de Wilhelminaschool daarom in de eigen gemeente aansluiting bij de
afstand en gaat de besluitvorming over meer schijven”. De directeur
Stichting Primair Onderwijs Odulphus Best (SPOOB), een bestuur
prijst zich gelukkig dat er een goede verstandhouding is tussen de
met vier katholieke scholen.
lokale kerk en de school, wat onder meer resulteert in gezamenlijke
Boogaard functioneert nu als directeur van de school in een
activiteiten.
managementteam, onder leiding van een bovenschools manager. 13
Meer oog voor strategisch beleid
mede te danken aan twee bestuursleden die financieel deskundig en
Naam: Julianaschool Wilnis
zeer betrokken zijn, en samen met mij de financiële commissie
Aantal leerlingen: 191
vormen. Want ik weet veel van onderwijs, maar beslist niet alles van
Directeur: Kees Hoogendoorn (54)
boekhouden.” Achteraf gezien zegt Hoogendoorn dat er met de
Aantal personeelsleden: 19 (11 fte’s)
invoering van de lumpsum wel een zware wissel is getrokken op hem als directeur. Dat was een heel nieuw terrein waar hij nog helemaal niet deskundig op was. "Dat was heftig. Andere collega’s hebben dat ook zo ervaren. Mede dankzij deskundige begeleiding vanuit de Besturenraad zijn we erin geslaagd de lumpsum goed in te voeren”. Meerjarenplan
De toename van de autonomie heeft er volgens Hoogendoorn wel toe geleid dat er intensief wordt nagedacht over strategisch beleid. “We maken nu meerjarenplannen voor ondermeer personeel, inrichting, methodes, ict. Je stelt vast wat de gevolgen zijn van leerlingenprognoses. Hoe hoog je personele reserves moeten zijn om calamiteiten op te kunnen vangen. Daar ben je nadrukkelijker mee bezig dan vroeger.” De Julianaschool is vorig jaar geconfronteerd met zo’n bestuurlijk risico. “We hebben onze nevenvestiging in Waverveen moeten sluiten. Dat was een heel pijnlijk en emotioneel proces voor ouders, leerkrachten en bestuur. In enkele jaren tijd was het aantal leerlingen gehalveerd tot veertig. Uit een analyse op de bedrijfsvoering was gebleken dat op die locatie 99 procent van de uitgaven betrekking had op personeelslasten. Dat was niet meer verantwoord. Vóór de "Eigenlijk is er met de invoering van de lumpsumfinanciering voor
invoering van de lumpsum zouden we nooit op deze manier naar die
ons niet zo heel veel veranderd. Vroeger had je fre’s en die maakte je
situatie gekeken hebben.”
op, een systeem dat gericht was op uitputting. Nu heb je het schoolbudget, waarbij je weet wat je inkomsten en uitgaven zijn. Je
Hoogendoorn zegt geen moment het gevoel gehad te hebben dat
houdt in de gaten dat je uitkomt op tachtig procent voor personeels-
autonomievergroting noodgedwongen zou leiden tot een fusie met
voorzieningen. Ik zie niet gebeuren dat we dat percentage op 75
andere scholen. “We redden het als eenpitter prima, onze reserves
procent zetten. De marges om andere keuzes te maken zijn beperkt”,
zijn goed en de vereniging is gezond." De school maakt wel met vijf
zegt directeur Kees Hoogendoorn van de Julianaschool in Wilnis.
andere scholen deel uit van een federatief verband. Maar verdere uitbreiding van de autonomie vindt de directeur van de Julianaschool
Hij heeft nooit opgezien tegen de vergroting van de beleidsruimte en
niet nodig.
hij ervaart het ook niet als een te zware verantwoordelijkheid. “Dat is
Top tien van zaken die veel aandacht eisen in po en vo
Primair onderwijs
Voortgezet onderwijs
1 Lumpsumfinanciering
1 Huisvesting
2 Huisvesting
2 Kwaliteitsbeleid
3 Kwaliteitsbeleid
3 Professionalisering bestuur
4 Wet BIO en integraal personeelsbeleid
4 Het scheiden van intern toezicht en bestuur
5 Professionalisering directies(s)
5 Wijziging van rechtsvorm, bijv. verzelfstandiging bestuur
6 Professionalisering bestuur
6 Professionalisering directie(s)
7 Allerlei maatschappelijke taken en activiteiten 7 De relatie met andere schoolbesturen die van de school verlangd worden 8 Vormgeven van de zorgplicht
9 Wet BIO en integraal personeelsbeleid
9 (ophanden zijnde/naweeën van) Fusie
10 Relatie met de gemeente
10 Relatie met de gemeente
Bron SCP
14
8 Horizontale verantwoording
open m i nd
De werking van een begrip In mijn vrije tijd ben ik onder meer voorzitter van een stichting. Met zijn vieren vormen we het bestuur. De stichting heeft een belang in een bedrijf en is daar de enige aandeelhouder van. Het bedrijf draait naar verwachting, maar niet in een sector die groot geld oplevert. Dat was trouwens ook niet ons primaire doel. Kortom, de bescheiden winst wordt jaarlijks keurig in het bedrijf teruggestopt. Als aandeelhouders vinden we het prima. De stichting heeft al met al een rustig bestaan, maar het heeft niet veel om het lijf. Tot er wat gebeurde. Tekst: Harm Klifman, Fotografie: Michel Groen
Wat er gebeurde was dat de directeur ons voorstelde om het
door de transactie een orgaan dat een actieve maatschappelijke
bedrijf van ons te kopen, nou ja, de aandelen dan. Dit
rol kan spelen.
voorstel hebben we in eigen kring gedegen afgewogen, mede aan de hand van onze doelstelling en hoe we die met
Wat me in dit geheel opvalt, is dat we als stichtingsbestuur
zijn vieren maatschappelijk interpreteren. We kwamen tot
geen enkel 'tegenover' hebben dat ons kritisch bevraagt, ons bij
de conclusie dat we in feite effectiever kunnen zijn als we
de les houdt, ons om verantwoording uitdaagt. En het gekke is
ingaan op dit voorstel dan dat we het naast ons neerleggen.
dat ik daar pakweg vijf jaar geleden geen last van zou hebben
We hebben onderhandeld over de prijs, hebben daar een
gehad. Zoiets hoort bij een stichting, nietwaar, dus wat is er
expert bij ingeschakeld en beide partijen zijn tevreden met
mis? Bestuurlijke zuiverheid betrachten is een zelfgestelde eis,
de uitkomst. Binnenkort passeert de akte van overdracht bij
dus wat is het punt. Maar doordat governance zo’n breed
de notaris. Hadden we als stichting eerst zo ongeveer niets,
maatschappelijk thema is geworden, en binnen governance het
zelfs geen betaalrekening, binnenkort beschikken we over
intern toezicht weer de aandachttrekker bij uitstek, ben ik
een vermogen richting zes nullen. Op dit moment
automatisch anders gaan denken. En als ik de enige van ons
vergelijken we offertes van banken. Binnenkort maken we
vieren was met deze afwijking, dan konden we het afdoen als
een keuze en daarmee is het klaar. Pardon, dan begint het
beroepsdeformatie. Maar het waren anderen die er over
pas.
begonnen.
Het eerste wat ons bezighield toen we gingen nadenken
Ik vind het fascinerend om te zien hoe een abstract begrip zo’n
over onze nieuwe positie, was een governancevraagstuk.
werking kan hebben. Want laten we eerlijk zijn, governance is
We zijn met zijn vieren samen de stichting, buiten ons is de
niet meer dan een abstractie. Maar dan wel iets dat zo krachtig
stichting niets. Als we zouden willen, zouden we met de
is dat het zich in korte tijd stevig heeft verankerd in ons denken
nieuw verworven middelen kunnen doen wat we willen –
en vervolgens ons kijken en handelen in een bepaalde richting
het is een vorm van zelfdiscipline en bestuurlijke hygiëne
stuurt. Zonder dat daar regelgeving voor is of zo. Je zou kunnen
om als goede bestuurders dat niet te doen, maar te
zeggen dat we de wereld om ons heen pas gaan veranderen als
redeneren vanuit de doelstelling van de stichting of in de
die in ons denken al veranderd is. Governance is daar een mooi
lijn daarvan deze opnieuw te formuleren. Ik heb daar alle
voorbeeld van.
vertrouwen in, temeer daar we er plezier in blijken te hebben om van een vrij passieve stichting een actief orgaan te maken. Immers, van een reagerend orgaan worden we Meer bijdragen in de debatserie Open Mind zijn te vinden op www.besturenraad.nl Wilt u reageren? Stuur dan een mail naar Harm Klifman,
[email protected] 15
de deugd De deugd is een houding die het midden houdt en ons handelen richting geeft (Aristoteles). De vier klassieke deugden zijn: • φρόνησις - voorzichtigheid, verstandigheid, wijsheid • δικαιοσύνη – rechtvaardigheid, rechtschapenheid • σωφροσύνη – gematigdheid, matigheid, zelfbeheersing • ανδρεία – moed, sterkte
Rechtvaardig Sprookje Er was eens een man die altijd rechtvaardig was. Herman de Coninck
Er staat geschreven: ‘Er is geen mens rechtvaardig, zelfs niet één.’ Romeinen 3 naar: Er is geen mens op aarde die nooit zondigt, die alleen maar goed is en altijd rechtvaardig - Prediker 7
Wie een leven doodt, vernietigt een wereld, wie een leven redt, redt een wereld. Talmud, Sanhedrin 37a
“Nou, luister dan eens goed naar me", zei Mordechai (grootvader van Ernie), nadat hij weer een tijdje had nagedacht, "zet allebei je oren open: Als een man alleen lijdt, dan is het wel duidelijk dat zijn smart op hem blijft. Gesnapt?" "Gesnapt", zei Ernie. "Maar als een ander naar hem kijkt en zegt: ‘Wat heb je een pijn, Joodse broeder…’ wat gebeurt er dan?" De dekens bewogen en Ernie's smalle neuspuntje kwam te voorschijn. "Dat begrijp ik ook", zei hij onderdanig. "Dan neemt hij de pijn van zijn vriend in zijn ogen op." Mordechai zuchtte, glimlachte, zuchtte weer: "En als hij blind is, denk je dat hij het dan ook op zich kan nemen?" "Natuurlijk, met zijn oren!" "En als hij doof is?" "Nou, dan met zijn handen", zei Ernie ernstig. "En als die ander heel ver weg is, als hij hem niet kan horen, niet kan zien en zelfs niet kan aanraken: denk je dat hij dan zijn lijden op zich kan nemen?" "Misschien kan hij het raden," zei Ernie voorzichtig. Mordechai raakte opgetogen: "Ja, zo is het, mijn lieve jongen, dat is nu precies wat een Rechtvaardige moet zijn! Hij raadt al het lijden dat er op de wereld is, hij neemt het op in zijn hart!" Ernie dacht diep na, met een vinger tegen zijn onderlip. Eindelijk zei hij, droef: “Maar wat heeft het voor nut, te raden, als daar niets mee verandert?” ”Maar het verandert toch voor God.” André Schwarz-Bart, De laatste der rechtvaardigen
16
Samenstelling: Paul Boersma, Fotografie: iStockphoto / Bettina Ritter
Mijn Vadertje Mijn vadertje, hij was rechtvaardigheid,
Zijn woord van blijheid soms plotse fusee
Hij had den zwaren last op zich geladen,
in stalen nacht.
een eerlijk man te zijn in woord en daad.
Hij lachte rood en zoende onverwacht
Dat is het schone, dwaze kwaad
mijn dwaze haren en mijn jong gedacht.
waar, na ons Here Jezus Christus,
De hoge schepen die de Schelde droeg,
de sterkste man aan ondergaat
hij wist hun laden vast en schoon te sturen.
Zijn oog was rustig blauw; een verre zee.
Hij had hun namen lief, om mee te spelen - als een kind naïef; Karatschi, Pantos, Calcutta, lijk schoon koralen. Hij wist de haven; heimwee en verdriet, bij vroegen morgenmist en in den avond onder luid en rauw sirenenlied. Hij heeft de bossen van zijn jeugd bemind, Hij kende bomen lijk wij mensen kennen, Hij wist de winden en den oogst, en wou mijn hand aan 't ruw bedrijf des jagers wennen. Mijn vadertj' hij was rechtvaardigheid. Hij had de goede liefde tot de still'en ware dingen. Onder de schaduw van een dorpse kerk ligt zijn sobere zerk.
Dit heb ik in mijn leeg bestaan
Ik weet hoe zijn gedenken mij gelijk een lichte wolk
gezien: een rechtvaardig mens
behoedt.
gaat aan zijn rechtvaardigheid
Zijn rode, bange handen hield hij stervend Christus
ten onder, een onrechtvaardig mens leeft lang ondanks zijn slechte daden.
tegemoet.
Marnix Gijsen
Prediker 7
Het huis is zwart Helaas, want de dag verdwijnt, de avond schaduwen worden langer. Ons wezen is, als een kooi vol vogels, gevuld met kreten van gevangenschap. En niemand van ons weet hoe lang hij nog zal duren Het oogstseizoen is voorbij, Het zomerseizoen kwam ten einde, en we vonden geen verlossing Als duiven krijsen we om rechtvaardigheid, en die is er niet. We wachten op het licht, en de duisternis heerst Iraanse cineaste en dichteres Farough Farrokhzad (1935 - 1967)
Er is jou, mens, gezegd wat goed is, je weet wat de HEER van je wil: niets anders dan recht te doen, trouw te betrachten en nederig de weg te gaan van je God. Micha 6 (NBV)
Wie werkelijk rechtvaardig is vindt het leven, wie uit is op het kwaad de dood. Spreuken 11
De HEER doet wat rechtvaardig is, hij verschaft recht aan de verdrukten. Psalm 103
17
CBS De Bongerd wil op termijn deel reguliere vakken in het Engels geven
Engelse les vanaf groep 1 De wens om zich als basisschool te profileren en kinderen iets extra’s mee te geven, leidde op De Bongerd in Ridderkerk tot de invoering van Engelse les. Het hele team krijgt bijscholing. Ook de kleuters kijken inmiddels uit naar de tweewekelijkse komst van mister Tim. 'Good morning Banana!' Tekst: Marijke Nijboer, Fotografie: CBS De Bongerd Ridderkerk
De Ridderkerkse kleuter Emma had deze zomer op de camping Engelse
Engels met de kinderen. Ook de leerkracht schakelt tijdens deze lessen
buren. ‘What’s your name?’ vroeg de buurvrouw. ‘Emma' zei het kind, tot
over op Engels. Smith, van huis uit geen leerkracht, is aangesteld als
de trots van haar ouders. ‘‘Toevallig hebben we die vraag veel geoefend,’’
leraar-ondersteuner. Hij wordt begeleid door EarlyBird (zie kader).
relativeert haar leerkracht, Heleen Huizer. ’’Maar je ziet dus wel dat ook de kleintjes al iets met het Engels kunnen.’’
Handpoppen
Christelijke basisschool De Bongerd geeft sinds een jaar Engelse les aan
De nadruk ligt in de lessen op uitspraak en woordenschat. Met de kleuters
alle groepen. De Bongerd is de eerste van de tien basisscholen van de
doet Mister Tim vooral educatieve spelletjes. Er wordt gezongen, en met
Vereniging PCPO Barendrecht en Ridderkerk, én de eerste school in deze
behulp van de handpoppen Banana en Chocolate houdt hij minigesprek-
twee gemeenten, die ook in andere groepen dan 7 en 8 Engels geeft. De
jes in de kring. Op het plein oefenen de kleuters de voorzetsels. ‘Ga achter
vereniging dekt alle kosten. Pakt het experiment gunstig uit, dan volgt
het zwarte paaltje staan', zegt Mister Tim dan, of: ‘Klim op de rode bank.’
mogelijk uitbreiding naar een of meer andere scholen van de vereniging.
In de hogere groepen zijn de lessen schoolser van aard, al is er ook daar
Als native speaker is de Britse Tim Smith de spil van de lessen. Hij
veel ruimte voor dialoog. In de onderbouw wordt de methode Fun English
verzorgt twee keer een half uur per week Engelse les in alle groepen,
gebruikt, in de bovenbouw Backpack. Beide zijn in Groot Brittannië
samen met de betreffende groepsleerkracht. Smith spreekt uitsluitend
speciaal voor buitenlands gebruik ontwikkeld. Verder heeft elke groep een
18
‘Jonger met Engelse les beginnen’ Nederlanders spreken minder goed Engels dan gewenst, terwijl onze economie juist behoefte heeft aan mensen die het Engels en andere vreemde talen goed beheersen. De Onderwijsraad adviseerde in juni om al in groep 1 of groep 5 te starten met Engelse les. Naar schatting ruim 120 Nederlandse basisscholen hebben die stap de afgelopen jaren al gezet. Een deel van deze scholen wordt begeleid door EarlyBird, een initiatief van het Rotterdamse schoolbestuur BOOR. EarlyBird helpt ook tweetalige scholen voor vervolgonderwijs om beter aan te sluiten op deze basisscholen. Meer informatie op www.earlybirdie.nl
eigen krat met Engelse boeken waar kinderen in kunnen grasduinen.
verzorgd door EarlyBird, zijn gewijd aan didactiek. ‘‘Het team heeft zelf
‘‘Vooral in de bovenbouw leren de kinderen erg snel,’’ vertelt directeur
gevraagd om bijscholing,’’ zegt De Bruin. ‘‘Men heeft elkaar gestimuleerd
Roy de Bruin.
om het Engels een goede basis te geven.’’
De leerkrachten bereiden het programma in nauwe samenspraak met Smith en EarlyBird voor. Er zijn telkens cycli van acht weken: twee weken
Kleine kring
voor de evaluatie van de oude cyclus en voorbereiden van de nieuwe, en
Met name de kleuters moesten eerst wel aan de lessen wennen, zegt
dan zes weken lang lessen in de groepen. De leerdoelen voor elke cyclus
Heleen Huizer, leerkracht en lid van de werkgroep Engels. ‘‘De eerste
worden tevoren vastgelegd.
lessen zeggen de kinderen weinig. Sommigen draaien zich om, die vinden het te spannend. Na een paar weken komen de eerste reacties. Dan groeten
Extra bagage
ze de handpoppen terug met ‘Good morning!’ of ‘Hello Banana!’. We
De keuze voor Engelse les vloeide voort uit de wens om de school meer te
herhalen veel, dat vinden ze leuk. Als ik maar enthousiast meedoe met
profileren en kinderen iets extra’s te bieden. De Bruin: ‘‘We staan in een
‘Hoofd, schouders knie en teen’ in het Engels, gaan ze vanzelf
witte wijk. De leerresultaten zijn goed. We wilden niet achterover leunen,
meezingen.’’
maar juist wat meer bieden dan het geijkte pakket. Engels is een
Huizer neemt de kinderen op een ander moment nog even apart in een
belangrijke taal. We geven de kinderen zo meteen wat Europese bagage
kleine kring om te oefenen. ‘‘Er blijft meer hangen dan je denkt. Kinderen
mee.’’ Het voedingsgebied van De Bongerd vergrijst; de leerlingen-
die bij de Engelse les nog niks durven te zeggen, pakken tijdens het
aantallen van alle scholen in de buurt lopen al enige tijd terug. ‘‘Bij ons
tekenen een potlood en zeggen: dit is red.’’
stijgt dit aantal sinds kort iets. Dat zou te maken kunnen hebben met de
Individuele leerkrachten beslissen welk onderdeel van het rooster het
Engelse lessen,’’ aldus De Bruin.
beste kan wijken voor de twee halve uren Engels. In overleg wordt dan een nieuw rooster opgesteld. De Bruin verwacht dat over een jaar of vijf,
'Engels op basisschool niet ten koste van andere vakken'
wanneer de kleuters van nu in de bovenbouw zitten, vrij rimpelloos kan worden overgeschakeld op het geven van bepaalde vakken in het Engels. ‘‘Dit jaar starten we met een stap in die richting: de leerkracht geeft een les in het Nederlands, waarna Tim de les herhaalt in het Engels.’’ Over drie jaar, hoopt De Bruin, vertellen de leerkrachten zonder schroom in het
De voorbereidingen duurden een vol jaar. En er moest voldoende
Engels een geschiedenisverhaal. En beantwoorden leerlingen zonder al te
draagvlak zijn onder het team, vond De Bruin. ‘‘Maar de collega’s waren
veel moeite in diezelfde taal vragen over de les.
meteen enthousiast, óók die van de kleutergroepen.’’ EarlyBird kwam een
Gaat deze ontwikkeling niet ten koste van de beheersing van het
presentatie houden en een later gehouden informatieavond voor ouders
Nederlands? De Bruin: ‘‘Ik heb niet het gevoel dat de taalbeheersing, of
werd massaal bezocht. Ook de ouders waren zeer positief.
reguliere vakken, hieronder lijden. Onze kinderen komen uit gezinnen
De Bruin: ‘‘Bij zo’n project is de continuïteit belangrijk. Ik heb me dan ook
waar naar Sesamstraat wordt gekeken en boekjes worden gelezen. Zowel
verzekerd van het commitment van ons bestuur én het team. We hebben
hun Nederlands als hun leerprestaties zijn goed.’’
met elkaar afgesproken: dit is iets voor minimaal vier jaar.’’ Een aantal
Volgens de directeur doen ook kinderen die minder goed kunnen leren of
teamleden vormt samen de werkgroep Engels. Deze groep, die wordt
een stoornis hebben, gewoon mee. ‘‘Al zie je natuurlijk een niveauverschil
begeleid door EarlyBird, evalueert de ontwikkeling van de lessen en
tussen de kinderen, net als bij de andere vakken.’’
monitort de vorderingen.
Komend schooljaar bespreekt De Bongerd met het Ridderkerkse
Voor het hele team is bijscholing ingekocht bij de Rotterdam International
Farelcollege, dat tweetalig voortgezet onderwijs biedt, de mogelijkheid
Secondary School (RISS). Gedurende twaalf woensdagmiddagen krijgen
dat hun leerlingen instromen zonder al te veel stof te hoeven doubleren.
de leerkrachten twee uur lang les, met de nadruk op uitspraak,
Voor meer informatie kan de school worden gemaild:
woordenschat en grammatica. Nog eens vier woensdagmiddagen,
[email protected].
19
Onderwijswethouders schrijven brandbrief aan OCW
‘Inspectie moet krachtiger ingrijpen bij zwakke scholen’ Tekst: Emmanuel Naaijkens, Fotografie: gemeente Rotterdam, Corine de Reus
De Rotterdamse wethouder Leonard Geluk kondigde in mei in een interview met SBM aan slecht presterende scholen hard aan te willen pakken. Een eerste poging in te grijpen op een islamitische school, leed vervolgens schipbreuk bij de rechter. Nu luidt hij met zijn collega’s van Utrecht, Amsterdam en Den Haag de noodklok over de zwakke scholen.
In Rotterdam gaan elke dag 90.000 leerlingen naar het basis- of
Afgelopen zomer zocht wethouder Geluk de grenzen van zijn
voortgezet onderwijs. Meer dan de helft van die leerlingen heeft
bevoegdheden op door ouders van de zeer zwakke islamitische school
ouders van niet-Nederlandse afkomst. Ongeveer tweederde van de
Ibn Galdhoun te adviseren voor hun kroost een betere school te
leerlingen (allochtoon en autochtoon) wordt tot de risicogroep
zoeken. De rechter floot de wethouder vervolgens terug, omdat hij
gerekend. In Amsterdam, Den Haag en Utrecht is de situatie min of
zijn boekje te buiten was gegaan. Geluk heeft ook geprobeerd om
meer vergelijkbaar. Om de achterstandsproblematiek te lijf te kunnen
staatssecretaris Van Bijsterveldt (Onderwijs) te overtuigen van de
gaan, zou het onderwijs van een degelijke kwaliteit moeten zijn, maar
noodzaak van een strenger sanctiebeleid, maar tot nu toe tevergeefs.
dat is niet altijd het geval.
Met steun van zijn collega’s in de drie andere grote steden, vraagt hij
In de vier grote steden staan juist de meeste (zeer) zwakke scholen,
nu opnieuw de aandacht van de landelijke politiek voor dit hete
die onder de maat presteren. Het zijn er ongeveer honderd en ze tellen
hangijzer.
samen zo’n 25.000 leerlingen. In een brandbrief aan de bewindslieden van Onderwijs roepen de wethouders op om de Onderwijsinspectie opdracht te geven de zwakke scholen veel meer op de huid te zitten. En om de ultieme consequentie te trekken als een school, ondanks interventies, slecht blijft presteren. Dan rest volgens de wethouders
‘Er is nog nooit een school wegens gebrekkig onderwijs gesloten’
maar één maatregel: de bekostiging intrekken en de school sluiten. Dat de Rotterdamse onderwijswethouder Leonard Geluk (CDA) de
De onderwijswethouders vinden dat de rijksoverheid doortastender
initiatiefnemer is van de brief aan de bewindslieden van Onderwijs,
moet optreden. “Het rijk maakt met zwak presterende scholen niet of
is geen verrassing. Het is de wethouder al langer een doorn in het oog
nauwelijks bindende afspraken over de noodzakelijke verbeteringen.
dat er in zijn gemeente schoolbesturen zijn die zich, in zijn ogen, niet
De rijksinspectie maakt geen vuist, ministeriële sancties blijven uit.
of onvoldoende inspannen om de slechte kwaliteit van hun school of
Zo is er in ons land nog nooit een school wegens jarenlang gebrekkig
scholen te verbeteren. In een interview met SBM van mei zei Geluk
onderwijs gesloten”, aldus de briefschrijvers.
daar onder meer het volgende over: “Het zou goed zijn voor een aantal
Eerder pleitte Geluk ervoor om wethouders de bevoegdheid te geven
scholen als een lokale overheid zou kunnen zeggen: Stoppen jullie er
de rotte appels uit de mand te halen, maar in de brief aan Den Haag
maar mee. Rotterdam kent enkele scholen waarvan ik vind dat ouders
erkennen de vier wethouders dat het formuleren van kwaliteitseisen
en kinderen beter af zouden zijn als die scholen zouden sluiten. Maar
én het houden van toezicht een verantwoordelijkheid van het rijk is.
we hebben in Nederland niet een cultuur van scholen sluiten. We blijven maar geld in slechte scholen pompen, vanuit de gedachte dat het vanzelf wel goed komt”.
20
Besturenraad: Geen ruimere bevoegdheid gemeente
Het is niet aan de gemeente om openlijk een kwaliteitsoordeel uit te spreken over een school. De onderwijswethouders van de vier grote steden delen, zo blijkt uit hun brief, in dit opzicht gelukkig het standpunt van de Besturenraad. Maar het is ook niet aan de gemeente om ouders een negatief advies te geven over hun schoolkeuze, zoals wethouder Geluk eerder bepleitte, en waarvoor hij nu steun krijgt van zijn drie collega’s. Hoewel het begrijpelijk is dat een onderwijswethouder zich opwindt als er in zijn stad door een school slecht gepresteerd wordt, vinden wij het volkomen terecht dat hij niet over de middelen beschikt om die school in negatieve zin te sanctioneren. Er is geen enkele reden om de bevoegdheid van de gemeenten uit te De wethouders komen met vier aanbevelingen om de situatie te
breiden.
verbeteren:
Kinderen hebben recht op goed onderwijs. Als een school onvol-
- Krachtiger uitoefening van toezicht door de inspectie en intrek-
doende kwaliteit biedt, is er dus aanleiding voor ingrijpen. Het
king van de bekostiging als niet aan de eisen van deugdelijkheid
toezicht op de onderwijskwaliteit is in ons land een taak van de
wordt voldaan
centrale overheid. Dit is verstandig, omdat scholen daardoor
- Schoolbesturen wettelijk verplichten convenanten af te sluiten met de gemeenten over bevordering van de onderwijskwaliteit - Het scheppen van de wettelijke bevoegdheid voor gemeenten om
geconfronteerd worden met uniforme kwaliteitsmaatstaven en eenduidig overheidsoptreden. Primair verantwoordelijk voor verbetering van de kwaliteit is en blijft het schoolbestuur.
scholen voor te dragen voor een verbetertraject, zonodig uitmon-
Voordat de overheid ingrijpt, moet er voldoende ruimte zijn voor het
dend in bewindvoering of sluiting
reguliere proces tussen de verschillende partijen binnen de scholen-
- Het scheppen van een wettelijke bevoegdheid voor gemeenten
gemeenschap, ouders, leerlingen, leerkrachten, medezeggenschaps-
om ouders op grond van kwaliteitseisen te adviseren in de school-
organen, schoolleiding en bestuur om het gewenste kwaliteitsniveau
keuze voor hun kinderen.
alsnog te bereiken. Als al deze partijen er niet in slagen om verbe-
Tot slot spreken de onderwijswethouders de bereidheid uit om met
teringen door te voeren, dan is de rijksoverheid gelegitimeerd om in
de PO-Raad en de VO-Raad de onderwijsproblematiek in de vier
het belang van de kinderen te interveniëren. De rol van de gemeente is
grote steden gezamenlijk aan te pakken.
slechts een afgeleide daarvan.
Scholen met risico’s en de rol van de inspectie
kwaliteit weer op een aanvaardbaar niveau te brengen. Tijdens deze verbeterfase voert de inspectie geïntensiveerd toezicht uit.
In het Onderwijsverslag 2006–2007 geeft de Onderwijsinspectie
Na dit traject beoordeelt de inspectie de resultaten van de kwa-
een overzicht van de scholen waar uit oogpunt van kwaliteit
liteitsverbetering in een afsluitend onderzoek. Indien de kwaliteit
sprake is van een verhoogd risico of zelfs van een ernstig
van het onderwijs niet is verbeterd, beslist de minister wat er
tekortschieten (zeer zwakke scholen).
met de betrokken school dient te gebeuren.
Zeer zwakke school
Risicoscholen
In de terminologie van de inspectie is een zeer zwakke school
Op bijna een kwart van de ongeveer zevenduizend basisscholen
een school die onvoldoende onderwijsresultaten realiseert en
lopen leerlingen een verhoogde kans op een of meer risico’s in
die daarnaast op cruciale onderdelen van het onderwijs-
hun schoolloopbaan. Deze scholen staan vooral in de grote
leerproces onvoldoende kwaliteit laat zien. Op de peildatum van
steden en in de zogeheten Vogelaarwijken. In het voortgezet
1 januari 2008 bleken in totaal 166 scholen zeer zwak te zijn.
onderwijs hebben leerlingen op een kwart van de scholen een
Voor deze scholen geldt een speciaal toezichtarrangement. Een
verhoogde kans op problemen in hun schoolloopbanen.
zeer zwakke school krijgt maximaal twee jaar de tijd om de
Bron: Onderwijsverslag 2006–2007
21
de prakt i jk
Canon van de Nederlandse religiegeschiedenis Vanaf volgend schooljaar wordt de canon van
komt voort uit een serie artikelen in het oecumenisch
In 33 vensters krijgt de lezer een helder overzicht van
de geschiedenis van Nederland opgenomen in
opinieblad VolZin, waar leden van de Vereniging van
belangrijke personen, perioden en gebeurtenissen uit
de kerndoelen van het primair onderwijs en van
Nederlandse Kerkgeschiedenis materiaal voor
de Nederlandse religeschiedenis. Ter beginnen met
de onderbouw van het voortgezet onderwijs.
hebben aangedragen. In totaal 25 vensters zagen zo
Servatius in Maastricht in de vierde eeuw na Chr. om
Die canon is opgesteld door een commissie
het licht en die zijn nu gebundeld, aangevuld met
onder andere via de kloosters, de Dordtse synode,
onder leiding van prof. Frits van Oostrom en
acht extra vensters, tot een heuse relicanon. De titel
de Nadere Reformatie, de schuilkerken en de
geeft in vijftig 'vensters' de hoofdlijnen van de
van de bundel luidt heel toepasselijk
verzuiling te eindigen met de hedendaagse
Nederlandse historie weer. Te beginnen bij de
'Beeldenstormers en bruggenbouwers'; een
spiritualiteit. Natuurlijk valt er op de keuzes die de
hunebedden in 3000 voor Chr. en eindigend
ontwikkeling van eeuwen religieuze geschiedenis in
auteur heeft gemaakt af te dingen, Van der Meiden
met de ontwikkeling van Europa na 1945.
enkele woorden samengebald.
(theoloog, kerkhistoricus) is zich daar als geen ander
De keuze voor juist deze vijftig items heeft veel
Volgens journalist Herman Vuijsje, die het voorwoord
van bewust. 'Deze "canon" is geenszins normerend,
reacties losgemaakt. Enerzijds van mensen die
schreef, is de religieuze geschiedenis van ons land
maar indicatief en kan voortdurend herzien worden',
vonden dat er andere accenten gelegd hadden
een bijna onuitputtelijke bron. 'Ondanks onze
aldus van Van der Meiden in zijn verantwoording.
moeten worden, anderzijds van mensen die
reputatie van een nuchtere natie, waar alles verloopt
Het boekje is op de eerste plaats geschreven voor
met eigen varianten kwamen. Zo zijn er
in kalm beraad en langs lijnen van geleidelijkheid, is
volwassenen, maar is zeker ook goed bruikbaar in de
inmiddels heel wat lokale en regionale canons
er waarschijnlijk geen land ter wereld dat een zo
hoogste klassen van het voortgezet onderwijs. En
opgesteld, bijvoorbeeld voor Amsterdam, het
bonte en heftige religeschiedenis heeft gekend als
voor docenten is het een mooie en inspirerende
Noorden, Den Haag en Eindhoven of voor
het onze', schrijft Vuijsje.
leidraad om eigen materiaal te ontwikkelen voor
specifieke terreinen zoals bèta /techniek. Frits
Voor Van der Meiden lag er de moeilijke taak om in
jongere leerlingen.
van Oostrom juicht het overigens toe dat het
relatief korte hoofdstukjes de vensters te beschrijven.
aanbod wordt uitgebreid.
Daar is hij zeker goed in geslaagd, het zijn hele
Titel: Beeldenstormers en bruggenbouwers. Auteur:
leesbare en informatieve teksten, rijk geïllustreerd
Willem van der Meiden. Uitgeverij: Meinema i.s.m.
In dat licht is de canon van de Nederlandse
met foto's, prenten en kleine cartoons die voor de
VolZin. Prijs: e 15,90. ISBN: 9789021141909. Zie ook
religeschiedenis van de auteur Willem van der
knipoog zorgen.
www.uitgeverijmeinema.nl
Meiden een mooi initiatief. Deze publicatie
Vraagbaak voor toekomstige brugklassers De overgang van basisschool naar voortgezet onderwijs is niet voor alle leerlingen even gemakkelijk. Van de kleine, vertrouwde omgeving belanden ze vaak in een grote scholengemeenschap waar ze met tal van nieuwe gezichten worden geconfronteerd. Maar ook ouders maken zich er soms zorgen over of hun kind zich wel redt. Om toekomstige brugklassers te helpen heeft de stichting Korrelatie de website www.question-zone.nl opgezet. Zij kunnen daar –anoniem - met al hun vragen terecht bij professionele hulpverleners. Ouders kunnen aankloppen bij de stichting, www.korrelatie.nl
Lessen in Geluk voor vmbo Het Verwey-Jonker Instituut en initiatiefneemster Jacqueline Boerefijn hebben een nieuw lespakket gemaakt voor leerlingen vmbo-tl (mavo) over geluk. De zes lessen bestaan uit een docentenhandleiding en een werkboek voor leerlingen. Geïnteresseerde docenten kunnen de zesdelige lessenserie gratis downloaden, of kopen in boekvorm. Leerlingen gaan met actieve werkvormen aan de slag met het thema geluk. Het lespakket is ontwikkeld om leerlingen te laten ervaren dat ze zelf invloed kunnen hebben op hun geluk. De lessen laten leerlingen stilstaan bij het begrip geluk: wat betekent dit voor ze, wat verstaan ze er zelf onder? Door oefeningen, tests en praktische opdrachten leren ze wat belangrijk is voor geluk en hoe ze zichzelf en anderen een positief gevoel kunnen bezorgen. De makers verwachten een positief effect van het nieuwe lespakket. De lessen leren om in kleine, praktische stapjes iets optimistischer naar het leven te kijken. De komende twee jaar doet het VerweyJonker Instituut effectonderzoek naar de vraag of de lessen hebben bijgedragen aan het geluk van leerlingen. Meer informatie op www.verwey-jonker.nl/lesseningeluk
22
Fotografie: Effinity Stock Photography
Overleven in het Rijksmuseum
Europees Platform
Musea zijn saai. Niet om door te komen! Tenminste, dat denken
Globalisering verlegt grenzen en maakt de wereld groter en kleiner tegelijk. Scholen
veel kinderen. HELP! laat zien op welke manieren je als kind kunt
die hun leerlingen al op jonge leeftijd laten kennismaken met deze internationale
overleven in het museum. In vier filmpjes komen verschillende
en interculturele samenleving, geven hun leerlingen een voorsprong voor later.
vormen van overleven aan bod: letterlijk overleven in de 17de
Internationalisering in het curriculum betekent een betere profilering voor scholen.
eeuw (wat at en dronk men, en wat trok men aan?), maar ook
Het Europees Platform adviseert en helpt scholen met internationaliseren. Sinds kort
de overlevingstocht van de Nachtwacht, langs oorlogen en
is er een nieuwe website met uitgebreide informatie. Verder zijn er drie regionale
vandalen. Een filmpje gaat over hoe trends de tijd overleven. De
informatiebijeenkomsten in Zwolle (30 oktober 2008), Groningen (13 november 2008)
vier filmpjes duren ieder ca. 5 minuten. Bij ieder filmpje hoort
en Sittard (12 maart 2009).
een HELP!-lespakket, met opdrachten voor in de klas. De lengte
Meer informatie op www.europeesplatform.nl
van de les per filmpje is 1,5 uur, uit te breiden met een creatieve opdracht. De lessen kunnen afzonderlijk worden gegeven, of samen als één project en zijn bedoeld voor leerlingen in groep 7
Lespakketten over Maasvlakte 2
en 8. De inhoud van de lespakketten sluit aan bij de kerndoelen
De ontwikkeling van de Maasvlakte 2 bij Rotterdam is nu ook in lesmateriaal ver-
van het basisonderwijs.
werkt, in opdracht van de projectorganisatie van het Havenbedrijf Rotterdam. Er
Het lespakket is te downloaden op www.rijksmuseum.nl/
zijn lesbrieven voor basisonderwijs en voortgezet onderwijs. De lessen sluiten aan
onderwijs.
bij wereldoriëntatie, aardrijkskunde, economie, geschiedenis en biologie. De lesbrieven zijn onderverdeeld in thema’s. Bij iedere lesbrief is aangegeven bij welke niveaus, vakken, begrippen en kerndoelen de les aansluit. Enkele lessen zijn ook uitgewerkt voor het digitale schoolbord.
Heeft uw school nieuws voor deze pagina? Stuur uw bericht naar
[email protected].
Uit de uitgebreide beeldbank van Maasvlakte 2 is een selectie gemaakt voor het onderwijs. De beelden en kaarten zijn thematisch en vakinhoudelijk geordend, zodat ze eenvoudig in te zetten zijn in de lessen. Meer informatie http://www.maasvlakte2.com/nl/home/ > kies 'onderwijsmateriaal'
2009 Jaar van de Sterrenkunde De VN heeft het jaar 2009 uitgeroepen tot het jaar van de sterrenkunde. In 2009 is het 400 jaar geleden dat de Italiaan Galileo Galileï de eerste astronomische waarnemingen deed met een telescoop. Hij ontdekte vier maantjes bij Jupiter en zag de schijngestalten van Venus. Zijn waarnemingen vormen het startpunt van de moderne sterrenkunde. Ook in Nederland staan allerlei activiteiten op stapel onder het motto: Het heelal: ontdek het zelf! Meer informatie is te vinden op de website http://www.astronomy2009.nl. Er wordt ook gewerkt aan een programma voor het onderwijs. Het project Delta is ontwikkeld om een koppeling tot stand te brengen tussen ruimtevaart en het (school)leven van alledag. Scholen die langdurig aan de slag willen met dit thema kunnen een erkenning krijgen als Deltaschool. De Delta Scholen vormen een onderling netwerk waarbinnen kennis en ervaring wordt uitgewisseld. Meer informatie op www.deltaopschool.nl
Brood als lespakket Het Voorlichtingsbureau Brood biedt op haar website online lespakketten aan over alles wat met brood heeft te maken. Het materiaal is afgestemd op diverse leeftijdsgroepen en is interactief. Leerlingen van de basisschool kunnen hier alles vinden voor werkstukken en spreekbeurten over brood. De striphelden Casino en Boerenwit wijzen je de weg door de site. Voor de docenten is er een handleiding. Docenten kunnen toegang krijgen tot de docentenhandleidingen door zich eenmalig te registreren. De handleidingen bevatten werkbladen en schema's voor een mogelijke lesopbouw. Bij de samenstelling is rekening gehouden met de Kerndoelen basisonderwijs 2000. Het Voorlichtingsbureau heeft ook gedrukt lesmateriaal beschikbaar. Meer informatie op www.brood.net > onderwijs
23
Nederland nog altijd uit de pas met onderwijsuitgaven Van alle uitgaven van het rijk neemt het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen volgend jaar met
8
7
6
een bedrag van 34 miljard euro de grootste post voor zijn rekening. Toch loopt Nederland in internationale vergelijkingen – nog steeds – uit de
5
4
3
pas, zo blijkt uit de jaarlijkse rappor-
nd en
an d N ed er la nd
ijk
al
an d
ijk
wiskunde en natuurwetenschappen doen de
miljard en OCW is daarmee nog altijd de
van 8,9% tot 11,5 %.
Nederlandse scholieren het prima. Met de
la
ES
EU 19
O
rla Ie
D
ug
os te O
Po rt
Be lg
V
an Fr
En
D
O
PISA-onderzoek. Ook op het gebied van
van de totale overheidsuitgaven zijn gegroeid
nd
– 2005 de onderwijsuitgaven als percentage
stijgt volgens het ministerie bijna met een
Ja pa n
hoger plan te brengen. De begroting 2009
nr
blijkt uit de resultaten van het driejaarlijks
ui ts l
bovengemiddeld wat leesvaardigheid betreft,
a Glance overigens op, dat in de periode 1995
ie
brief aan de Tweede Kamer over Education at
mens om het onderwijs in Nederland op een
Fi nl
komende jaar weer tal van mooie voorne-
kr
scoren bijvoorbeeld internationaal
ge la
uitgeven! Minister Plasterk wijst er in een
S
De bewindslieden van OCW hebben voor het
en em
Tekst: Emmanuel Naaijkens
Zu id -K or
0
nd
1
ar ke n
rijke Westerse landen.
2
ea
tage van de Oeso, de organisatie van
kanttekening dat er sprake is van een lichte
onbetwiste big spender. Op ruime afstand gevolgd door het ministerie van Sociale
Sober doch doelmatig
daling ten opzichte van het PISA-onderzoek
Zaken met zo'n 27 miljard euro. Toch lukt het
Jo Ritzen, minister van Onderwijs in de jaren
in 2003. Voor minister Plasterk rechtvaardigt
maar niet om onze achterstand op veel andere
negentig, verdedigde zich tijdens zijn
dit beeld de inzet van het kabinet voor het
rijke landen in te halen. Dit blijkt uit de
ministerschap tegen de kritiek op de ook toen
verbeteren van het taal- en rekenonderwijs.
publicatie Education at a Glance 2008, een
al relatief lage Oeso-norm met de opmerking
jaarlijks vergelijkend overzicht van de
dat 'het Nederlands onderwijssysteem sober
Uit het Oeso-onderzoek blijkt verder dat
onderwijsstelsels in de landen van de Oeso
maar doelmatig is'. De cijfers in de jongste
Nederlandse leerlingen in het primair
(Organisatie voor Economische
uitgave van Education at a Glance lijken dat te
onderwijs aanzienlijk meer les krijgen dan in
Samenwerking en Ontwikkeling).
bevestigen. Qua onderwijsprestaties zit
landen als Frankrijk, Engeland, België,
Nederland nog altijd in de kopgroep.
Duitsland of Finland. En de meeste aandacht
Nederlandse leerlingen op 15-jarige leeftijd
in het curriculum gaat uit naar de eigen taal.
In dat rapport wordt onder meer gekeken naar hoeveel geld een land besteedt aan onderwijs, in relatie tot het bruto nationaal product (bnp). Dit wordt ook wel de Oeso-norm genoemd. In 2005 was deze norm voor
Vrouwenberoep
Nederland 5%, het jaar daarvoor was dat 5,1%. Het gemiddelde in de Oeso-landen lag
De feminisering van het leraarsberoep is geen specifiek Nederlands verschijnsel, zo
op 6,1% en in de Europese Unie op 5,5%. In
blijkt uit de rapportage van de Oeso. In het primair onderwijs in de Oeso-landen is
de landen als België, Frankrijk, Groot-
tachtig procent van de leerkrachten vrouw, in de EU zelfs iets hoger (83%).
Brittannië en Finland lag dit percentage op
Nederland scoort 82,6%. In het secundair onderwijs is de verdeling meer ‘fifty-fifty’.
6% of hoger.
Binnen de Oeso is 52,3% van de docenten vrouw. Binnen de EU is dit 56,2%.
Ruim twintig jaar geleden noteerde
Nederland scoort hier onder het gemiddelde met een aandeel vrouwelijke docenten
Nederland nog een norm van 6,5% van het
van 45,6%. In het hoger onderwijs zijn meer mannen dan vrouwen docent. Ook hier
bnp en in 1975 zelfs 8%. Omgerekend naar
geldt dat in Nederland het aandeel vrouwelijk onderwijzend personeel lager is dan
de norm van de jaren zeventig zou Nederland
gemiddeld binnen de EU en Oeso.
nu pakweg 52 miljard aan onderwijs moeten 24
column
Marianne Luyer voorzitter Besturenraad
Fotografie: Ruben Schipper
Ontevreden burgers – tevreden ouders
Vraag aan ouders wat ze van de basisschool of
tal punten zo sterk uiteen lopen. Het doet denken
de middelbare school van hun kinderen vinden en
aan de gespletenheid van de burger als het over
hun antwoord is dat ze door de bank genomen
zijn privé-situatie gaat en over de maatschappij als
tevreden zijn. Ze roemen de betrokkenheid, vinden
zodanig. Veel landgenoten vinden dat ze over hun
Daar staat tegenover dat kinderen op de
dat er naar hen geluisterd wordt en hebben er alle
eigen leven niks te klagen hebben, maar over de
Nederlandse basisscholen minder uren
vertrouwen in dat de school hun kroost taal en
samenleving des temeer.
rekenonderwijs krijgen dan in veel andere
rekenen leert, maar hen ook begeleidt op de weg
landen.
naar goed burgerschap. Ze overladen directies,
Hoe zou dat toch komen dat ouders en burgers (in
Ook in het voorgezet onderwijs krijgen
docenten en ondersteunend personeel met com-
dit geval mensen zonder schoolgaande kinderen)
Nederlandse scholieren meer lesuren dan
plimentjes. In rapportcijfers uitgedrukt geven de
het onderwijs zo verschillend waarderen? Dat komt
hun leeftijdgenoten in andere landen.
ouders een dikke zeven. Daar kun je als school
op de eerste plaats natuurlijk omdat ouders erva-
toch mee thuiskomen!
ringsdeskundigen bij uitstek zijn, zij zien van nabij wat hun school presteert. Burgers hebben hooguit
Gunstige cijfers
Nederland komt gunstig uit de bus als het
Maar vraag eens aan de gemiddelde Nederlander
hun eigen schoolverleden als referentie, zij moeten
gaat over de deelname van jongeren aan het
wat hij of zij van 'het' onderwijs vindt en je krijgt een
het vooral doen met de informatie die via de media
onderwijs. In de leeftijdscategorie 20 – 24
heel ander verhaal. De school is een broedplaats
tot hen komt. En we weten allemaal dat media de
jaar ligt dat voor ons land op 50%. Het Oeso-
van maatschappelijke problemen, met lastige en
neiging hebben zich te richten op incidenten en
gemiddelde bedraagt 40% en het
verwende leerlingen die niet willen luisteren en
die breed uitvergroten, zodat er een vertekend
EU-gemiddelde 42%. Bovendien is het
geen zin hebben om te leren en waar onbevoegde
beeld ontstaat van het onderwijs als geheel.
aandeel jongeren in deze leeftijdsgroep dat
leraren voor de klas staan. Als ze er al zijn, want
geen onderwijs en ook geen baan heeft erg
lesuitval is schering en inslag. Nee, de doorsnee-
Maar er is naar mijn idee nog een andere oorzaak
laag met 2,1% (Oeso-gemiddelde 7,3%,
burger is helemaal niet zo te spreken over de
en die moeten we vooral onszelf aanrekenen. We
EU-gemiddelde 8,1%). Minder goed presteert
school en de leraren en hij of zij heeft er weinig
zijn als onderwijssector misschien nog teveel naar
Nederland wat betreft het aantal afgestudeer-
vertrouwen in dat het ooit nog goed komt. In het
binnen gekeerd, wekken de indruk een gesloten
den in bèta/techniek, met name meisjes zijn
beste geval geeft de burger een mager genade-
bolwerk te zijn. We hebben onvoldoende oog voor
zwaar ondervertegenwoordigd.
zesje voor het onderwijs.
veranderingen die zich elders in de samenleving in hoog tempo voltrekken. En we slagen er onvol-
Minister Plasterk maakt in zijn brief aan de
Twee beelden die recht tegenover elkaar lijken
doende in om mensen die niet dagelijks met het
Kamer wel de kanttekening dat de cijfers uit
te staan. Dat komt, toegegeven, ook omdat
onderwijs te maken hebben, overtuigend te laten
Education at a Glance met enige voorzichtig-
ik de opvattingen van ouders en burgers wat
zien wat voor fantastisch goede dingen er ook bin-
heid moeten worden geïnterpreteerd,
gechargeerd heb beschreven. Maar als je de
nen de muren van de school gebeuren. Laten we
aangezien de onderwijsysstemen in de
Onderwijsmeter – het jaarlijkse opinieonderzoek
daar eens aan gaan werken, dan krijgen we in de
deelnemende landen van elkaar verschillen.
over het onderwijs – leest, dan frappeert het dat de
toekomst hopelijk ook van de burger een 'tien met
En de meeste cijfers die ten grondslag liggen
waarnemingen van ouders en burgers op een aan-
een griffel'.
aan de vergelijkingen dateren van 2005 en 2006.
Reageren? Mail Marianne Luyer op
[email protected]
25
Geen subsidie voor reformatorische rebound J U R I D I S C H E k w est i e In deze rubriek komt maandelijks een juridische kwestie uit de onderwijspraktijk aan de orde.
De school ging in beroep tegen de afwijzing, eerst bij de rechtbank in Middelburg, en toen die GS in het gelijk stelde, bij de Raad van State. De bezwaren die het Calvijn College bij het hoogste rechtscollege in Den Haag aanvoerde hadden allemaal betrekking op de reformatorische grondslag. De school is de mening toegedaan dat die grondslag een eigen rebound voor reformatorische leerlingen rechtvaardigt. Maar de Raad
Tekst: Emmanuel Naaijkens
van State ging niet in die opvatting mee. Volgens het college kon de school onvoldoende onderbouwen waarom ze niet zou kunnen samenwerken met andere scholen in
Sinds enkele jaren bestaat er in het voortgezet onderwijs
een gezamenlijke rebound. Bovendien, zo merkte de Raad
de rebound, een voorziening die er op gericht is om
op, verblijven leerlingen maar gedurende korte tijd in dat
schooluitval tegen te gaan. De rebound is bedoeld voor
traject.
leerlingen in het voortgezet onderwijs die, vaak vanwege ernstige gedragsproblemen, niet te handhaven zijn op
Het Calvijn College bracht ook in stelling dat de weigering
school en daarom tijdelijk in een apart traject worden
van de subsidie in strijd is met artikel 23 lid 7 van de
geplaatst. In de rebound krijgen deze jongeren onderwijs
Grondwet, dat de overheid verbiedt om in financieel
én een stevige begeleiding met als doel dat ze meer sociaal
opzicht onderscheid te maken tussen bijzondere en
vaardig worden. Na verloop van tijd moeten de leerlingen
openbare scholen. Maar ook dit argument had geen succes.
in staat worden geacht terug te kunnen keren naar hun
De Raad van State wees erop dat de provincie niet op
oude school, waar ze de draad van het gewone school-
grond van onderwijswetgeving gehouden is om subsidie te
leven weer kunnen oppakken.
verstrekken voor een rebound, en dat dus artikel 23 van de Grondwet hier niet aan de orde is.
De provincie Zeeland vindt het maatschappelijk nut van
26
een rebound zo groot dat ze aan het onderwijs subsidie
Tot slot deed het Calvijn College een beroep op het
beschikbaar stelt om deze voorziening in stand te houden.
Europees Verdrag van de Rechten van de Mens, dat in het
Als voorwaarde stelt ze in een subsidieregeling dat de
Eerste Protocol bepaalt dat niemand het recht op onderwijs
aanvraag afkomstig is van een samenwerkingsverband.
ontzegd mag worden, en dat de overheid het recht dient te
Die eis komt mede voort uit de wens om subsidiegelden
eerbiedigen van ouders om hun kinderen opvoeding en
efficiënt te besteden. Zeeland kent in het voortgezet
onderwijs te geven, dat overeenstemt met hun eigen
onderwijs drie van die verbanden, en hun verzoeken voor
godsdienstige of filosofische opvattingen. Maar de Raad
subsidiering van een rebound werden gehonoreerd. Het
van State liet zich ook door dit argument niet overtuigen.
reformatorische Calvijn College (locaties in Goes,
De redenering van het rechtscollege is dat, nog los van de
Middelburg, Krabbendijke en Tholen) is niet bij een
vraag of een rebound een vorm van onderwijs is, uit dit
Zeeuws samenwerkingsverband aangesloten, maar bij een
Europees verdrag niet de verplichting voortvloeit voor de
landelijk, reformatorisch verband. De school diende
provincie Zeeland om het Calvijn College subsidie te
daarom zelfstandig een verzoek voor subsidie in. Het
verstrekken. Waarbij de Raad van State ook nog opmerkte
college van Gedeputeerde Staten (GS) besliste echter
dat de bestaande reboundvoorziening in Zeeland voor alle
negatief, omdat het Calvijn College niet met een van drie
leerlingen toegankelijk is, dus evenzeer voor de
regionale samenwerkingsverbanden meedoet.
reformatorische leerlingen van het Calvijn College.
besturenraad
Onderwijsbegroting: geef scholen de ruimte De Onderwijsbegroting 2009 bevat forse
van de aangekondigde maatregelen moet ruimte
overbodig beschouwen, blijkt dat veel scholen
investeringen in de kwaliteit van het onderwijs.
zijn voor lokaal maatwerk. Tot de professionaliteit
de beloofde vermindering van de regeldruk nog
De grootste daarvan - verbetering van de
van schoolbesturen, directies en professionals
niet ervaren.
lerarensalarissen, verbetering van het taal- en
behoort ook dat zij de kwaliteit van het onderwijs
Ook bij de vormgeving van de bestuurlijke
rekenonderwijs en bestrijding van schooluitval
op eigen wijze invullen. In het christelijk onderwijs
verhoudingen in onderwijsinstellingen is
- waren al bekend. De Besturenraad juicht deze
zal die invulling verbonden zijn met de christelijke
maatwerk geboden. De Besturenraad dringt
investeringen toe, mits ze niet leiden tot meer
identiteit. Die ruimte moet er blijven.
er daarom nogmaals bij de minister op aan
overheidsbemoeienis. Scholen moeten de ruimte
Bij vertrouwen in de professionaliteit van school-
om onderwijsinstellingen in de voor eind 2008
krijgen bij de besteding van extra middelen
besturen hoort vermindering van regeldruk en
aangekondigde 'Goed Bestuur-wetgeving'
zonder bureaucratische verantwoordingsplicht.
administratieve lasten. Op dat terrein toont de
ruime mogelijkheden voor hun bestuurlijke
We roepen de bewindslieden van OCW
beleidsagenda van de bewindslieden weinig
inrichting te bieden. Alleen op die manier zullen
op om een van de pijlers van hun streven
ambitie. Alle maatregelen die zij noemen, zijn al
de broodnodige wettelijke kaders recht doen
naar kwaliteitsverbetering - "vertrouwen in
in de vorige kabinetsperiode ingezet. Uit het Boek
aan de brede pedagogische en denominatieve
de professionaliteit van schoolbesturen" -
der Overbodigheden dat de Besturenraad eerder
differentiatie onder onderwijsaanbieders.
daadwerkelijk gestalte te geven. Bij de uitvoering
dit jaar samenstelde uit regelgeving die scholen als
Arbocatalogus voortgezet onderwijs
Onderzoek medezeggenschap Het ITS doet een vervolgonderzoek naar de invoering en kwaliteit
Het voortgezet onderwijs heeft als eerste sector in het
van de medezeggenschap in het onderwijs. De resultaten van eerder
onderwijs een Arbocatalogus. Werkgevers en werknemers
onderzoek zijn verschenen in het boekje 'Van een kabbelend beekje naar
in het voortgezet onderwijs hebben gezamenlijk afspraken
een bruisende waterval'. De projectgroep WMS, waar de Besturenraad
gemaakt over betere en veiligere werkomstandigheden. De
deel van uitmaakt, vraagt uw medewerking om de enquête in te vullen,
Arbocatalogus-VO biedt duidelijkheid over alle arboregels en
zodat wij een betrouwbaar beeld krijgen van de stand van zaken van de
-normen. Naast heldere informatie voor elk schooltype bevat de
medezeggenschap. Het ITS onderzoekt in deze enquête ook of de invoering
catalogus praktische oplossingen en hulpmiddelen. Ook kunnen
van de WMS geleid heeft tot kwaliteitsverbetering in de medezeggenschap.
scholen online ervaringen uitwisselen over het verbeteren van
Reageren kan tot 31 oktober.
de werkomstandigheden. De Arbocatalogus-VO is de eerste
Meer informatie op www.its-nijmegen.nl/wms
onderwijscatalogus welke is getoetst en goedgekeurd door de Arbeidsinspectie. Meer informatie op www.arbo-vo.nl
Ouders: kwaliteit onderwijs zaak van de school Een groeiende meerderheid van de ouders in het basis- en voortgezet
ving is te zien als het gaat om wie in de ogen van ouders verantwoor-
onderwijs vindt de kwaliteit van het onderwijs een verantwoordelijkheid van
delijk is voor de kwaliteit van de leraren, de school of de overheid.
de school en niet van de overheid. Dit blijkt uit de Onderwijsmeter 2008, een
Ouders met kinderen in het basis- en voortgezet onderwijs zijn ove-
enquête naar opvattingen van ouders en burgers over allerlei zaken die het
rigens in grote meerderheid tevreden over het onderwijs. Zij belonen
onderwijs raken. Het onderzoek is op verzoek van OCW uitgevoerd door
de kwaliteit van hun school met een ruime 7. Burgers in het algemeen
TNS NIPO.
zijn minder positief over het onderwijs, zij geven een mager zesje.
In het basisonderwijs zegt 74 procent van de ondervraagde ouders dat de
De waardering wijkt niet veel af van voorgaande jaren en ook het forse
school is aan te spreken op de kwaliteit van het onderwijs, vorig jaar was dat
verschil tussen wat ouders en burgers vinden is constant. Wel is er bij
64 procent. In het voortgezet onderwijs is een zelfde verschuiving waar te
ouders met kinderen op de basisschool sprake van een iets lager rap-
nemen. In 2007 vond 65 procent van de ouders de school verantwoordelijk,
portcijfer, dat daalde van 7,8 naar 7,5. Ouders met kinderen op vmbo,
een jaar later is dat toegenomen naar 75 procent. En vergelijkbare verschui-
havo en vwo geven het cijfer 7,3.
27
besturenraad Rosaria Di Lorenzo advocaat bij de Besturenraad
Zorgen over tekort aan schoolleiders
Onlangs is mr. Rosaria Di Lorenzo beëdigd als advocaat.
Het ministerie van Onderwijs maakt zich zorgen over een groeiend tekort aan
Zij was al werkzaam als jurist bij de Besturenraad op het
schoolleiders in het primair onderwijs. Zonder maatregelen moeten ongeveer
gebied van arbeidsrecht, sociaal zekerheidsrecht en het
vijfhonderd basisscholen het in 2011 doen zonder een directeur. Dat blijkt uit de
participatiefonds. De Besturenraad heeft nu vijf advocaten
beleidsagenda van het ministerie bij de begroting van 2009.
in dienst die voor u kunnen procederen bij de rechtbank,
In het Actieplan LeerKracht is al aangegeven hoe men het tij denkt te kunnen
waardoor u voor de totale juridische dienstverlening, dus ook
keren. Onder meer wordt ingezet op bevordering van de professionaliteit.
bij verplichte rechtsbijstand terecht kunt bij de Besturenraad.
"Goede schoolleiders zijn onmisbaar voor professionele scholen. Zij hebben
Wilt u hierover meer weten? Vraag dan de folder ‘Zeker van uw
een centrale rol in het personeelsbeleid", schrijven de bewindslieden.
zaak’ aan via 070 348 11 48 of mail naar
[email protected].
In het najaar van 2008 gaat OCW met scholen, instellingen en de beroepsgroep in gesprek over de versterking van de professionaliteit van schoolleiders. Een andere maatregel uit het actieplan is dat directeuren een maandelijkse toeslag op hun salaris kunnen krijgen. Ook komt er geld beschikbaar om de salarispositie van een beperkte groep adjunct-directeuren in het basisonderwijs te verbeteren.
Thema oktober Schoolbesturen en directies die zich daarop geabonneerd hebben, krijgen maandelijks Thema bij SBM. Het onderwerp van Thema in oktober is 'ICT op school - visie, praktijk en rendement'. Voor abonnementen, bestellingen of informatie over nog verkrijgbare Thema's: telefoon 070 348 11 48. E-mail:
[email protected] of kijk op www.besturenraad.nl > Besturenraad > Thema.
Vlaams pleidooi: toets op leervoorsprong
CVO Noord-Oost Nederland De eerder aangekondigde nauwere samenwerking tussen drie christelijke
Terwijl in Nederland de discussie gaat over het toetsen van
vo-scholen in Noord-Oost Nederland is een nieuwe fase ingegaan. Er is een
jonge kinderen om eventuele leerachterstand vast te stellen, is
gezamenlijke ambitie en een gedeelde visie ontstaan ten aanzien van de
er in Vlaanderen een pleidooi om kinderen te screenen op een
versterking van het christelijk voortgezet onderwijs in de regio. De directies
leervoorsprong. Bij onze zuiderburen zou een op de zeven
hebben gemerkt dat het delen van ervaringen en ontwikkelingen op het
kinderen aan het begin van de lagere school eigenlijk een klas
gebied van onderwijs en zorg tot een versterking van de kwaliteit
hoger moeten zitten.
van de scholen leidt.
Dat stelt het onderzoeksinstituut Itinera in Brussel. Volgens
Die samenwerking krijgt waar mogelijk gestalte op de volgende terreinen:
deze onafhankelijke denktank is drie procent van de scholie-
- Scholing van beginnend en zittend personeel met daarin aandacht voor
ren in Vlaanderen hoogbegaafd, maar niet minder dan vijftien procent (ongeveer 50.000) heeft volgens de onderzoekers een leervoorsprong van minstens een studiejaar.
identiteit, didactische vaardigheden, ICT-vaardigheden. - Kwaliteitszorg: het ontwikkelen van een gemeenschappelijk beleid op grote lijnen.
Die kinderen zouden eigenlijk een klas hoger moeten zitten en
- De toekomst van het vmbo-beroepsgericht.
zich sneller moeten kunnen ontwikkelen, maar die mogelijk-
- Stafdiensten: personeelsbeleid, facilitaire diensten en administratie en
heid krijgen ze in het bestaande klassikale systeem niet.
financiën. Volgens de scholen brengt nauwe samenwerking o.a. schaalvoordeel, uitwisselen van deskundigheid en vermindering van risico's. De partners zijn Ubbo Emmius (Stadskanaal, Onstwedde, Veendam en Winschoten), CS Vincent van Gogh (Assen) en CSG Beilen (Beilen).
28
P roducten & d i ensten
Zelfevaluatie Zelfevaluatie vormt de kern van kwaliteitszorg. Veel scholen zijn actief met
Sector: PO, VO
onderdelen van zelfevaluatie, maar het ontbreekt vaak aan samenhang en
Doelgroep: directieleden, coördinatoren kwaliteitszorg, stafmedewerkers met
systematiek. Vragen die spelen zijn: hoe vind ik voldoende tijd voor het
kwaliteitszorg in de portefeuille
maken van een zelfevaluatie, over welke onderwerpen moet het gaan en wie
Wanneer: PO: 6 november 2008 of 31 maart 2009
betrek ik bij het maken ervan? In deze cursus van een middag krijgt u hand-
VO: 21 november 2008 of 7 april 2009
vatten voor het maken van een kwalitatief goede zelfevaluatie die aansluit op
Tijd: 13.00 - 16.00 uur
uw doelen. U krijgt een helder stappenplan, we maken u bekend met werk-
Docent: Carla Rhebergen
wijzen en instrumenten voor zelfevaluatie en geven u tips en suggesties voor
Prijs: € 150
de uitvoering.
Informatie: Carla Rhebergen,
[email protected]
Klachtrecht: wees voorbereid! Als u als manager, bestuurder of bestuursondersteuner te maken krijgt met
Sector: PO, VO
een klacht – van een leerling, ouder of personeelslid – gaan verschillende
Doelgroep: leidinggevenden, contactpersonen, vertrouwenspersonen
partijen daarmee aan de slag: de contact- of vertrouwenspersoon, de ver-
Wanneer: 6 november 2008 of 5 maart 2009
trouwensinspecteur en de klachtencommissie. Iedereen heeft in zo’n situa-
Tijd: 13.30 - 16.30 uur
tie een eigen rol en eigen bevoegdheden en plichten. In deze cursus leert u
Docenten: Peter Dijkmans en Marion Scholtes
hoe u als werkgever met klachten om kunt gaan en krijgt u informatie over
Prijs: € 250
de gebruikelijke procedure.
Informatie: Peter Dijkmans,
[email protected]
Coachend leiderschap In deze bijeenkomst leren we u de kneepjes van het coachend leiderschap.
Sector: PO
Als leidinggevende wilt u invloed hebben en stuurt u op gedragsverandering
Doelgroep: leidinggevenden
van mensen. Mensen veranderen hun gedrag vooral aan de hand van leerer-
Wanneer: 11 november 2008
varingen. In deze cursus leert u hoe u in uw organisatie kunt bevorderen dat
Tijd: 9.30 - 16.30 uur
mensen leren van anderen en van hun gedrag in bepaalde situaties. We
Docenten: Carla Rhebergen en Ouko Beuving
gaan hierbij uit van het model van transparant management. Kenmerken
Prijs: € 525 (inclusief een half uur coaching)
daar van zijn:
Informatie: Ouko Beuving,
[email protected]
- transparant zijn - gewenst gedrag belonen - nieuw gedrag ondersteunen - feedback geven - confronteren - slechtnieuwsgesprek voeren Die vaardigheden worden in de praktijk geoefend. Ook de coaching na afloop kan u hierbij ondersteunen.
29
P roducten & d i ensten Besturenraad levert voorzitter Europees samenwerkingsverband
Steunfonds Christelijk Onderwijs
onderwijs. De algemene ledenvergadering van
Het Steunfonds Christelijk
het IV koos Frouws 19 september in Berlijn
Onderwijs wil het christelijk
tot voorzitter. Een kleine delegatie van de
onderwijs bevorderen. Daarvoor
Besturenraad met onder anderen directeur
verleent het fonds subsidies
Wim Kuiper woonde in de Duitse hoofdstad
aan projecten van christelijke
de conferentie 'Diversiteit bepaalt de toekomst
onderwijsinstellingen die hieraan
van Europa' bij. Het IV had die samen met de
bijdragen. Het belangrijkste
Intereuropese Commissie voor Kerk en School
criterium voor de toekenning
(ICCS) en de Protestantse Academie in Berlijn
van subsidie is de vraag of
georganiseerd. De conferentie ging over de
het project het christelijk
bijdrage van religie en interculturele dialoog in het
onderwijs stimuleert. Om
Swier Frouws, senior adviseur bij de Besturenraad,
onderwijs aan vreedzaam samenleven in Europa.
onderwijsinstellingen te stimuleren
is sinds kort voorzitter van het Internationaal
Frouws maakt namens de Besturenraad
projecten in te dienen heeft het
Verband voor Christelijk Onderwijs (IV). Dit
deel uit van diverse internationale
steunfonds thema's opgesteld:
samenwerkingsverband behartigt de belangen
samenwerkingsverbanden van het christelijk
multiculturaliteit, burgerschap en
van het christelijk onderwijs bij de Europese Unie
onderwijs. De Besturenraad vindt het van belang
internationalisering. Voor meer
en de Raad van Europa, draagt bij aan het debat
om zich ook in Europees verband in te zetten
informatie kunt u contact opnemen
over de plaats van religie in het verenigde Europa
voor ruimte voor het bijzonder onderwijs, onder
met Cora Tuitel, te bereiken via
en zet zich in voor de kwaliteit van christelijke
meer met het oog op de groeiende invloed van
070 348 12 74 of mail naar
lerarenopleidingen en de professionalisering
de EU-organen op het onderwijsbeleid van de
[email protected].
en uitwisseling van docenten in het christelijk
lidstaten.
Oplossing BAPOproblematiek in de maak
Nieuwe manager Helma van Schie is bij de Besturenraad in dienst getreden als manager van de unit
Scholen hebben veel kritiek geuit op de
Belangenbehartiging en Maatschappelijke
verplichting om een BAPO-voorziening
Ontwikkelingen (BMO). De jurist Van Schie
te treffen die aan de toekomstige BAPO-
is afkomstig van DAS Rechtsbijstand,
verplichtingen kan voldoen. Deze
waar ze werkte als teamleider onroerend
verplichting maakt onderdeel uit van
goed en arbeidsrecht. In eerdere functies
de nieuwe Regeling jaarverslaggeving
bij werkgeversorganisaties had ze
onderwijs die geldt vanaf het verslagjaar
belangenbehartiging in haar portefeuille.
2008. Tijdens de informatiebijeenkomsten
Bij de HBO-raad hield ze zich bezig
over de nieuwe Regeling die de
met de decentralisatie van de primaire
Besturenraad begin 2008 met OCW
arbeidsvoorwaarden en had ze te maken met
organiseerden ging hier dan ook veel
thema’s als het kabinetsbeleid, bekostiging,
aandacht naar uit. Inmiddels is er een
zeggenschap en de relatie met de media.
oplossingsrichting gevonden die de
In een eerdere functie bij het ministerie van
negatieve effecten van de verplichting
Justitie was ze betrokken bij de omvorming
van de Besturenraad fungeert de unit BMO
beperkt.
van de rechterlijke organisatie en heeft ze veel
als kenniscentrum dat de leden met de
ervaring opgedaan met de mechanismen van
vereniging en met elkaar verbindt en dat op
politieke besluitvorming. Bij de Besturenraad is
basis van intensieve contacten met de leden
ze verantwoordelijk voor het verenigingsbeleid
thema’s die het christelijk onderwijs aangaan,
en de behartiging van de belangen van het
maatschappelijk en politiek agendeert.
christelijk onderwijs. In de nieuwe organisatie
30
agenda BIJEENKOMSTEN BESTURENRAAD oktoBER T/M NOVEMBER 2008.
Meer informatie? Bel met 070 348 11 48.
datum activiteit doelgroep plaats contactpersoon 20-10-2008
Netwerk bovenschools managers
23-10-2008
Netwerk kleinbestuurlijke schaal
PO
Bergen op Zoom
H. Bruggeman
Gelderland/Utrecht/Flevoland
PO
Amersfoort
C. Rhebergen
14-11-2008
Netwerk bovenschools managers Zuid Holland
PO
Delft
O. Beuving
18-11-2008
Netwerk bovenschools managers Utrecht
PO
Kockengen
C. Rhebergen
20-11-2008
Netwerk bovenschools managers PO
Bergen op Zoom
H. Bruggeman
ZH-zuid/W-Brabant/Zeeland
20-11-2008
Netwerk bovenschools managers
Noord Gelderland/Flevoland
PO
Barneveld
C. Rhebergen
21-11-2008
Netwerk bovenschools managers Noord Holland
PO
Hoofddorp
O. Beuving
27-11-2008
Netwerk bovenschools managers Midden- en Zuid-Gelderland
PO
Tiel
C. Rhebergen
28-11-2008
DCBO conferentie
HO
Zwolle
S. Frouws
serv i ce Postadres
Bestellingen
Helpdesk
Postbus 907, 2270 AX Voorburg
telefoon: 070 348 11 48 fax: 070 382 12 01 e-mail
[email protected] www.besturenraad.nl > po/vo/bve/ho > producten bestellen
telefoon: 070 348 12 80 ma t/m vrij: 9.00 – 17.00 uur e-mail:
[email protected]
Bezoekadres
Oosteinde 114, Voorburg telefoon: 070 348 11 48 fax: 070 382 12 01 www.besturenraad.nl
mutaties namen/adressen/abonnementen
vliet academie
telefoon: 070 348 11 81 e-mail:
[email protected]
telefoon: 070 348 12 17 e-mail:
[email protected]
Relatiemanagers PO Scholen in het primair onderwijs kunnen voor informatie terecht bij de adviseur in hun eigen regio.
Regio Noord-Holland, Zuid-Holland West/Midden
Ouko Beuving telefoon: 023 557 79 23 fax: 023 557 79 24 e-mail:
[email protected]
Centraal secretariaat
telefoon: 070 348 12 53 e-mail:
[email protected] Regio Zuid-Holland Zuid/Oost, Zeeland, Noord-Brabant,Limburg
Hans Bruggeman telefoon: 078 654 00 25 fax: 078 654 00 26 e-mail:
[email protected]
Relatiemanagers VO, Bve en HO Scholen in het voortgezet onderwijs kunnen voor informatie contact opnemen met onze adviseurs. VO:
Regio Gelderland,Utrecht, Flevoland
Carla Rhebergen telefoon: 0318 64 30 50 fax: 0318 64 03 12 e-mail:
[email protected]
Kees Jansen, e-mail:
[email protected] Harm Jan Luth, e-mail:
[email protected] MBO:
Regio Groningen, Friesland, Drenthe, Overijssel
Wob van Beek telefoon: 0522 46 44 03 e-mail:
[email protected]
Swier Frouws, e-mail:
[email protected] HBO/WO:
Marcel Bos, e-mail:
[email protected]
SBM digitaal
Digitale Nieuwsbrief
Producten en diensten
De artikelen van SBM kunt u als pdf-bestand downloaden van onze site. Maakt u gebruik van onze teksten, wilt u daarbij dan de bron vermelden?
Wekelijks verschijnt onze digitale Nieuwsbrief met het laatste nieuws uit het onderwijsveld en uit onze organisatie. Via onze homepage kan iedereen zich gratis voor deze nieuwsbrief opgeven.
Op onze website treft u steeds de meest actuele gegevens over onze producten, cursussen en diensten. Bovendien vindt u bij ‘producten downloaden’ handige modellen op alle beleidsterreinen.
31
PO
vO MBO HO
Besturenraad
Besturenraad
ELKE WEEK DE DIGITALE NIEUWSBRIEF:
Het laatste nieuws Informatie die u aangaat Nieuwe producten Vacatures Actueel en informatief: onze digitale Nieuwsbrief wijst u de weg naar het laatste onderwijsnieuws en de producten van de Besturenraad. Meld u aan voor een gratis abonnement op www.besturenraad.nl
