Geloofsvorming door de ogen van jongeren
Onderzoek naar verschillende contexten voor geloofsvorming en de waardering die jongeren hier aan geven
Adventskerk Zwolle (PKN)
Rapportage onderzoek en literatuurstudie Opleiding: Godsdienst Pastoraal Werk Afstudeerrichting: Jeugdwerk Student: Aafke Stegeman - van Dijk (stud. nr. 2810106). Docenten: W.Malda en H. Geerstema Praktijkbegeleider: D. Steenbergen Gereformeerde Hogeschool Zwolle, november 2013
Inhoud Woord vooraf ........................................................................................................................................... 5 Samenvatting ............................................................................................................................................ 7 1. Inleiding ............................................................................................................................................... 9 1.1 Aanleiding ....................................................................................................................................... 9 1.2 Probleemstelling ........................................................................................................................... 10 1.3 Afbakening van het onderzoek ...................................................................................................... 10 1.4 Rapportagestructuur...................................................................................................................... 12 2. Conceptuele bedding .......................................................................................................................... 13 2.1 Fowler .......................................................................................................................................... 13 2.2 Individualisering............................................................................................................................ 14 2.3 Onderzoek naar kerkverlating door Wijma en Slenderbroek (2011) ............................................... 14 2.4 Onderzoek naar kerkverlating door Heijden (2006) ....................................................................... 15 2.5 Niveaus van Bateson ..................................................................................................................... 15 2.6 Zingevingtypen Hijmans ............................................................................................................... 16 2.7 Reflectiemogelijkheden tussen de verschillende kaders .................................................................. 17 3. Methode ............................................................................................................................................. 18 3.1 Typering van het onderzoek .......................................................................................................... 18 3.2 Methoden bij het onderzoek ......................................................................................................... 18 3.2.1 Validiteit en betrouwbaarheid onderzoeksontwerp ..........................................................................................18 3.2.2 Onderzoeksgroep ...........................................................................................................................................19 3.2.3 Operationalisatie onderzoeksvragen ................................................................................................................19 3.3.1 Contextbeschrijvingen ....................................................................................................................................20 3.3.2 Positiebepaling jongeren ..................................................................................................................................21 3.3.3 Verwachtingen van de jongeren ten aanzien van activiteiten ............................................................................21 3.3.4 Waarderingen verschillende contexten van geloofsvorming ................................................................................21
2
3.3.5 Verwoording eigen geloof ................................................................................................................................22 3.3.6 literatuur en praktijkstudies naar jongerenwerk. ............................................................................................22 4. Resultaten contextbeschrijvingen en de beoordeling hiervan ............................................................... 23 4.1 Verloop verzameling .........................................................................................................................................23 4.2. Contextbeschrijvingen waarin de geloofsvorming van de jongere mogelijk plaatsvindt. .........................................23 4.2.1 Gezin-ouders .................................................................................................................................................23 4.2.2 Kerk .............................................................................................................................................................24 4.2.3 Scholen ..........................................................................................................................................................24 4.2.4 Events ...........................................................................................................................................................25 4.2.5 Publieke domein ............................................................................................................................................25 4.2.6 Jongerenwerkorganisaties ................................................................................................................................26 Evangelische Omroep ..............................................................................................................................................26 Jongerenorganisatie van de Protestantse kerk ...........................................................................................................26 Hervormd Gereformeerde Jeugd Bond ......................................................................................................................27 4.2.7 samenvatting contextbeschrijvingen .................................................................................................................27 4.3 Beoordeling van contexten voor geloofsvorming .......................................................................... 29 4.3.1 Mate van participatie in kerkelijke activiteiten a.d.h.v Wijma en Slendebroek ...............................................29 4.3.2 Verwachtingen van de jongere ten aanzien van activiteiten waarin hij of zij gevormd word ...............................30 4.3.3 Beoordeling van de contexten naar de niveaus van Bateson..............................................................................33 4.3.4 Typering van de jongeren volgens de zingevingtypen van Hijmans ....................................................................35 4.3.5 Verwoording inhoud geloof .............................................................................................................................35 5. Resultaten beoordelingscriteria jeugdwerk ........................................................................................... 37 5.1 Hannessen (2013) waardering van religieuze onderwijsactiviteiten .....................................................................37 5.2 Faith of generation Y (2006) ...........................................................................................................................37 5.3 Youth Ministry 3.0 ..........................................................................................................................................38 5.4 Mission shaped Youth ......................................................................................................................................39 6. Conclusie en Aanbevelingen ............................................................................................................... 41 6.1 In welke mate participeert de jongere in kerkelijke activiteiten die zijn vorming kunnen beïnvloeden ...................41 6.2 Deelvragen vijf en zes in schematisch overzicht ...................................................................................................41 3
6.3 Welk zingevingtype van Hijmans past het beste bij de jongere? ..........................................................................45 6.4 Hoe verwoordt de jongere een eerste idee over, of een al meer vaste geloofsovertuiging en welke geloofsfase volgens Fowler is hier uit af te leiden? ..................................................................................................................................45 6.5 Welke voorwaarden geven de literatuur en praktijkstudie om tot geloofsvorming van jongeren te kunnen komen? 45 6.7 Aanbevelingen ..................................................................................................................................................47 6.7.1Contexten voor geloofsvorming .........................................................................................................................47 6.7.2 Reactie op kerkverlating ................................................................................................................................47 6.7.3 Vormgeving diensten ......................................................................................................................................47 6.7.4 Omgang met jongeren .....................................................................................................................................47 6.7.5 Ontwikkeling van geloof en vervolgonderzoek .................................................................................................47 7.
Discussie ........................................................................................................................................ 49 7.1 Het gezin als ijkpunt in de geloofsvorming .........................................................................................................49 7.2 Incarnatie of separatie van het christelijk verhaal ...............................................................................................49 7.3 Dataverzameling onderzoek ..............................................................................................................................49 7.4 Het beoordelingsformat van de geloofsvorming ....................................................................................................50 7.5 Gemeenschap als speerpunt ...............................................................................................................................50
Literatuurlijst .......................................................................................................................................... 51 Bijlagen 1 ...............................................................................................................................................................53 Draaiboek gesprekken met jongeren .......................................................................................................................53 Groepen Wijma en Slenderbroek: ............................................................................................................................56 Bijlage 2 uitnodigingen groepsgesprek met jongeren. ..................................................................................................60 Bijlage 3 uitnodiging ouderavond .............................................................................................................................61 Bijlage 4 brief jongerenwerkorganisaties ...................................................................................................................62 Bijlage 5 brief aan politieke partijen ........................................................................................................................63 Bijlage 6 rapportageblad ouderavond........................................................................................................................64
4
Woord vooraf Voor u ligt het eindresultaat van een kwalitatief onderzoek onder jongeren van de Adventskerk te Zwolle en de contexten waarin zij gevormd kunnen worden in hun geloof. Het rapport ‘geloofsvorming door de ogen van jongeren’ behandelt verschillende contexten waarin de jongeren zich begeven en waar ze mogelijk gevormd worden in hun geloof. Het gaat in dit onderzoek over de contexten: gezin, kerk, school, events en het publieke domein. Het onderzoek geeft inzicht in het uiterlijk van de verschillende contexten door ze te beschrijven. De jongeren beoordelen de beschreven contexten. Doordat jongeren op veel verschillende manieren en plaatsen gevormd kunnen worden is het voor de jongere lastig om een waardebeoordeling te doen. Om de jongere hierin tegemoet te komen is gewerkt met een beoordelingsformat. De contexten verschillen in het gemak een concreet voorwerp voor beoordeling te nemen. Zo is er bijvoorbeeld verschil tussen het gezin en het publieke domein. Bij de beoordeling van gezin spreken jongeren over voorgeleefd geloof door ouders en het begeleiden van de jongere tot een eigen geloof. Het publieke domein is in dit onderzoek uitgezet in de politiek en de sociale media. Deze contexten hebben in vergelijking tot het gezin geen concrete onderdelen om een beoordeling aan vast te koppelen. Het gezin is een overzichtelijke context als het gaat om een beoordeling maar het publieke domein is onoverzichtelijk en complex om te beoordelen. Het publieke domein, in de aanleiding en conceptuele bedding van dit onderzoek ook wel samenleving genoemd, is niet weg te denken als een vormingsgebied. De jongeren raken door het gebruik van sociale media onvermijdelijk betrokken bij processen die zich in de samenleving afspelen. Ontwikkelingen in de samenleving als het centraal stellen van het individu laten het kerkelijk grondgebied niet ongemoeid. Mensen raken los van institutionele kaders als referentie voor het vormgeven van hun eigen leven. Het aanhouden van de verschillende beoordelingsgebieden en de achtergrond waartegen het onderzoek weggeschreven kan worden maken het onderzoek relevant, interessant en een uitdaging om in het werkveld mee aan de slag te gaan. Tijdens dit onderzoek heb ik veel bewondering gekregen voor alle mensen die ik gesproken heb over jeugdwerk. Binnen de Adventskerk zijn dit de mensen die ik ontmoet heb rond mijn stage en onderzoek. Zij zijn bezig met het jeugdwerk om in deze complexe samenlevingscontext jongeren te prikkelen om met het christelijk geloof bezig te zijn. Omdat er veel verschillen zijn als het gaat om de aanpak van de geloofsvorming wil ik benadrukken dat het belangrijk is om terug te gaan naar een kern van jongerenwerk. Door alle verhalen en ervaringen, in real live of vanuit de boeken, ben ikzelf teruggedrongen naar de kern van het jongerenwerk. Dat ik mij geroepen voel om te horen wie Christus in mij is, hoe hij mij beweegt er voor jongeren te willen zijn en ook voor het werk wat Christus in hen heeft gelegd. Dit rapport draagt bij aan inzichten in de leefwereld van jongeren en is in de verwachting geschreven dat het alle vrijwilligers en opgeleide jongerenwerkers helpt in de verbondenheid die Christus voorleefde en nu ook geeft, samen te leven.
5
- Be present to your calling; present to Christ in you;
present to teenagers and to Christ in them.. (M. Oestreicher, 2008)
6
Samenvatting
De ontwikkelingen rond kerkverlating onder jongeren binnen de context van een individualiserende samenleving heeft dit onderzoek naar de verschillende contexten waarin de geloofsvorming van jongeren plaats vindt, op gang gebracht. Jongeren besluiten af te zien van actieve participatie in de kerk of zeggen hun lidmaatschap bij de kerk op. Als jongeren afzien van de activiteiten georganiseerd door de kerk, waar ligt dit dan aan en worden ze dan nog wel gevormd in hun geloof? Dit onderzoek gaat over de verschillende contexten waarin jongeren zich bevinden en in welke ze wel of niet gevormd worden. De beantwoording van deze vragen is essentieel voor het jongerenwerk in de kerken. Verdieping in de contexten waarin jongeren zich begeven is noodzakelijk om te weten waar speerpunten in de benadering van jongeren vanuit de kerk moeten liggen. Als de kerk er zelf niet in slaagt jongeren te bereiken, kunnen ze dit dan wel door samen te werken met andere contexten? Dit onderzoek geeft inzicht in de plekken die jongeren positief waarderen als het gaat om geloofsvorming. Met de waarderingen van de jongeren uit de Adventskerk wordt duidelijk in weke contexten het meeste vormingsucces wordt gehaald en waar mogelijk geïnvesteerd moet gaan worden om het jeugdwerk kwantitatief te laten groeien. Voor dit onderzoek zijn de volgende vragen in hoofd en deelvragen opgezet.
Hoofdvraag
Hoe waarderen jongeren de verschillende contexten waarin hun geloofsvorming plaatsvindt en hoe verhoudt zich deze waardering tot wat jongeren zelf willen bereiken en tot wat zij volgens de literatuur nodig hebben om gevormd te worden in hun geloof?
Deelvragen:
Hoe zien de verschillende vormingscontexten er uit? 1. In welke verschillende contexten vind geloofsvorming van de jongere mogelijk plaats? 2. Welke voorwaarden geven de literatuur en praktijkstudie om tot geloofsvorming van jongeren te kunnen komen? 3.Voldoen de verschillende contexten m.b.t. de geloofsvorming aan de voorwaarden die gegeven zijn in literatuur? Wat is de waardering van de geloofsvorming door jongeren en hoe verwoordt hij zijn eigen levensdoel en/of overtuiging? 4. In welke mate participeert de jongere in kerkelijke activiteiten die zijn vorming kunnen beïnvloeden? 5. Welke verwachtingen heeft de jongere ten aanzien van de activiteiten die georganiseerd worden rond de vorming van zijn geloof? 6. Hoe scoren de kerk en de andere contexten waarin de geloofsvorming plaatsvindt op de verschillende niveaus van Bateson? 7. Welk zingevingtype van Hijmans past het beste bij de jongere? 8. Hoe verwoordt de jongere een eerste idee over, of een al meer vaste geloofsovertuiging en welke geloofsfase volgens Fowler is hier uit af te leiden? Het onderzoek laat zien welke contexten jongeren helpen bij het vormen van hun eigen geloof en welke contexten niet helpend zijn. De jongeren zijn bevraagd op de effecten van vorming binnen het gezin, de kerk, school, het publieke domein, in de vriendkring en tijdens events. Naast de jongeren is ook aan de verschillende contexten gevraagd om aan te geven hoe zij aan de vorming van jongeren werken. Jongeren worden in verschillende contexten geconfronteerd met een aanbod voor geloofsvorming. In dit onderzoek wordt ze gevraagd welke verwachtingen zij hebben van dit aanbod en welke effecten het aanbod tot noch toe op ze heeft gehad. De bovengenoemde vragen dienen de ontwikkelingsrichting die door de Adventskerk ingeslagen moet worden wil zij het aantal jongeren wat deelneemt aan de activiteiten laten groeien. Uit dit onderzoek blijkt dat meer dan de helft van de jongeren die participeerden in dit onderzoek meedoen met activiteiten van de kerk terwijl zij niet overtuigd zijn van hun lidmaatschap en geloof. Na deze groep is de groep die niet of bijna niet mee doet aan activiteiten in de kerk het grootst. Als het gaat om de contexten voor geloofsvorming waar de jongere in zijn eigen geloof wordt gevormd scoren gezin 7
en activiteiten van de kerk het hoogst. De jongeren hebben de contexten beoordeeld op het wel en niet vormend zijn en op het niveau van vorming. De verschillende niveaus waarop een context kon scoren waren: omgeving, gedrag, vaardigheden en kwaliteiten, waarden en overtuigingen en zingeving. Het gezin en de kerk scoren het hoogst op normen en waarden en overtuigingen. Vorming in identiteit en spiritualiteit komen ook voor maar in mindere mate. Als het gaat om de geloofsinhouden bevinden alle jongeren zich in de reflectieve fase van hun geloof. Ze bekritiseren het geloof van hun ouders en de kerk op verschillende fronten. De Bijbel, God, Jezus en de schepping zijn hierbij thema’s die vaak voorkomen. In dit onderzoek valt op dat er bij de jongeren boven de zeventien jaar bewust wordt gekozen om het Christelijk geloof niet bepalend te laten zijn bij het stellen van levensdoelen. Bij de jongere groepen ligt een duidelijke voorkeur voor meerdere levensdoelen en de hulp in goed gedrag door het christelijk geloof. Bij de oudere groep is er sprake van een uitgesproken afwezigheid van het christelijk geloof als referentie bij de levensdoelen. Bij de jongere groepen is het motiveren van gedrag erg belangrijk dus dient het christelijk geloof wel als referentie. De behoefte concrete doelen te halen wordt sterker naarmate de jongere ouder wordt, dus ook de middelen die helpen deze doelen te halen. Met de combinatie van geloof en zingeving aan het leven wordt zichtbaar dat het belangrijk is om de tieners voor hun achttiende legitieme argumenten voor de waarde van het christelijk geloof mee te geven zodat deze gewicht hebben in het levensontwerp van de jongere. Binnen de PKN groeien veel tieners op in een gezin en kerkcultuur waar twijfels over geloofsinhouden gebruikelijk zijn. Jongeren geven in dit onderzoek aan dat inhoudelijke twijfel een levenshouding en visie die gebaseerd is op de verhalen uit de Bijbel niet in de weg hoeft te staan. De jongeren geven aan dat ze de hoofdlijn van de Bijbel wel weten te waarderen. Een voorbeeld hiervan is naastenliefde. Om de behaalde resultaten uit de gesprekken met jongeren goed te kunnen beoordelen behandelt dit onderzoek ook verschillende literatuur en prakijkstudies om voorwaarden voor de vormingscontext van jongeren op te stellen en deze vervolgens te toetsen aan de contexten die de jongere beoordeeld hebben. Hieruit kwamen de volgende voorwaarden naar voren: 1. Er moet aangesloten worden bij het denkniveau van de jongere 2. De jongere moet eerst kennis maken met het geloof, daarna kan hij gaan reflecteren 3. De jongere moet een veranderingsproces door om tot een eigen geloof te komen. 4. De kerk moet zijn doelgroepen kennen om een passend aanbod te hebben voor de verschillende doelgroepen. De doelgroepen zijn verwant aan de relatie en de participatie aan activiteiten. 5. De jongeren hebben een kring of begeleider nodig om gevormd te worden en vragen mee te kunnen bespreken. 6. De jongeren hebben een christelijke gemeenschap nodig die hen leert om christen te zijn. Uit deze toets komt voort dat het gezin aan de meeste voorwaarden voldoet en dat de kerk deze voorwaarden moet gaan organiseren dan wel versterken. Andere contexten verdwijnen met deze voorwaarden naar de achtergrond om dat zij afvallen in de ‘race’ om de persoonlijke geloofsvorming van de jongeren. Zij kunnen met name bijdragen aan voorwaarde twee. Verder liggen bij school en vrienden wel kansen omdat de voorwaarden daar mogelijk wel georganiseerd kunnen worden maar in dit onderzoek niet of nauwelijks aanwezig zijn. Ouders of verzorgers zijn altijd in de gelegenheid om de jongere het geloof voor te leven of vragen te bespreken. Van jongs af aan krijgt het kind de kans om hier vertrouwd te raken met een christelijke cultuur. Door de huidige ontwikkelingen van de culturele context waarin jongeren opgroeien, komt de kerk steeds vaker buiten spel te staan maar is zij wel van invloed op de jongeren die nog komen. Zowel de kerk als de school maken nog de meeste natuurlijke aanspraak om in het vormende netwerk van de jongere te zitten. Zij zijn daarmee de meest uitgelezen plekken naast het gezin om de geloofsvorming van jongeren plaats te laten vinden, dan wel de herintrede van het christelijk geloof in de cultuur ruimte te gaan geven. Het nabije netwerk van de jongeren moet voor blijvende vorming en inspiratie zorgen, het wijdere netwerk voor incidentele.
8
1. Inleiding 1.1 Aanleiding Tijdens mijn opleiding tot godsdienst pastoraal medewerker is mijn interesse gewekt, naar de weg die mensen gaan, om te komen waar ze nu zijn. De weg die mensen brengt tot de situatie waarin ze verkeren, tot de overtuigingen die ze meedragen. Ik ben hierbij benieuwd naar de invloed van geloofsvorming op de levensbeschouwing. Mijn nieuwsgierigheid vloeit voort uit het verwachten van een autonome keuze, over de aan te hangen levensbeschouwing. Deze verwachting verbind ik aan de individualisering van de maatschappij. Dat er niet meer wordt verwacht dat je, je aan een bepaalde orde onderwerpt maar dat je zelf een keuze maakt De Adventskerk te Zwolle, waar ik de afgelopen maanden stage heb gelopen, heeft te maken gekregen met vermindering van het aantal bezoekers van jeugdactiviteiten. Naast de jeugd is deze afname ook te zien bij de kinderactiviteiten. De leden van de jeugdraad zijn benieuwd wat er aan deze afname ten grondslag ligt en welke ontwikkelingsrichting zij in moeten slaan wat betreft deze situatie in het jeugdwerk. Vragen over de invloed van geloofsvorming stellen mijn stagegemeente en ik niet alleen, er zijn al veel meer gegevens uit onderzoek die eenzelfde raakvlaak kennen. Deze gegevens uit onderzoek laten zien dat de geloofsopvoeding er niet in slaagt jongeren in de kerk te houden. Naast onderzoek zijn er veelvuldige geluiden over jongeren die de kerk verlaten, van ouders en andere leidinggevenden van kerken die vragen hebben over het hoe van de geloofsvorming. Kerkverlating door jongeren is meerdere malen onderzocht. Het laatste onderzoek; “ Jong (goed) gelovig en kerk” (Wijma en Slenderbroek, 2011) vertelt over verlating van de Gereformeerde kerken (vrijgemaakt) door 1500 doopleden per jaar. Op de site van de Evangelische Omroep (EO) worden van het onderzoek ‘Op kousenvoeten de kerk uit’ (Heijden, 2006) de volgende conclusies gepresenteerd: • Elke maand verlaten zo’n vierhonderd jongeren tussen 12 en 18 jaar de kerk; per jaar zijn dat er bijna vijfduizend. • Veel kerken weten niet hoeveel jongeren lid zijn van hun gemeente, kerkdiensten bezoeken en participeren in andere activiteiten. • Kerken bereiken nog geen 10 % van de jongeren in Nederland. • Kerkverlating begint al bij kinderen. • Er zijn nog weinig kerken die investeren in specialisten om jongeren te bereiken. • Reformatorische en evangelische kerken zijn beter in staat om jongeren te bereiken dan PKN-kerken. Evangelische kerken lijken beter in staat deze jongeren langdurig vast te houden dan reformatorische kerken. Kerkverlating door jongeren is een belangrijk thema en daarom is dit een gebied van aandacht in de Adventskerk en reden voor dit onderzoek. In dit onderzoek is gekeken naar mogelijkheden voor verdere ontwikkeling van het jeugdwerk in relatie tot de fasen en vormen waarin het geloof van de jongere zich ontwikkelt. Onlangs is er ook een recent onderzoek gedaan naar de ervaring van religieuze activiteiten op scholen door ( J. Hannesen, 2013). Dit rapport laat zien hoe school zich zou kunnen verbeteren in relatie tot de catechese en vereniging in de kerk. Verbeteren in het aansluiten bij de vragen van de jonger om zo een betere begeleiding te kunnen bieden bij de geloofsvorming. Dit rapport maakt eveneens aanspraak op de fasen waarin jongeren verkeren en hoe zich dit verhoud tot de geloofsvorming. Middels overleg met de jeugdwerker en de jeugdraad van het jeugdwerk in de Adventskerk zijn we als onderzoeker en opdrachtgever tot een overeenkomst gekomen dit onderzoek uit te voeren. Om de contexten waarin jongeren gevormd worden beter in beeld te krijgen, dan alleen dat wat de jongeren er over zeggen, zijn er verschillende mensen benaderd die met jongeren werken of actief zijn binnen een organisatie die zich bezig houdt met jongerenwerk. Dit is gedaan door hen te interviewen of informatie met ze uit te wisselen. Dit onderzoek brengt in kaart hoe jongeren binnen de Adventskerk hun geloofsvorming beoordelen en wat er in combinatie met de literatuur en beschrijving van de verschillende contexten te zeggen valt over de ontwikkelingsrichting van het jeugdwerk.
9
1.2 Probleemstelling In de huidige maatschappij en cultuur is het individu steeds meer centraal gesteld. Mensen raken los van traditionele verbanden als familie, de lokale gemeenschap en de kerk. Ze willen en/of moeten in toenemende mate zelf bepalen hoe zij hun leven vormgeven. Dit heeft tot gevolg dat een institutionele orde als de kerk steeds minder bepalend is in de vorming van godsdienst en persoonlijk geloof. “In plaats van de ongedeelde loyaliteit aan een sociale eenheid kent het hedendaagse individu veel verschillende loyaliteiten aan uiteenlopende groepen en instanties.” (Dekker en Stoffels, 2007; pag. 105) Voor een verdere uitwerking van dit probleem verwijs ik naar hoofdstuk twee paragraaf twee. Doelstelling: Een beschrijving van contexten waarin de geloofsvorming van de jongeren die bij de Adventskerk horen plaats kan vinden en een waardering van deze geloofsvorming door jongeren in de leeftijdcategorie van twaalf tot twintig jaar. Door waardering van verschillende contexten kunnen ook mogelijke verschillen in beleving per context duidelijk worden. De uitkomst van dit onderzoek dient tot aanbevelingen te leiden die voeding zijn voor verdere ontwikkeling van het jeugdwerk voor wat betreft de contexten van geloofsvorming. Vraagstelling
Hoofdvraag
Hoe waarderen jongeren de verschillende contexten waarin hun geloofsvorming plaatsvindt en hoe verhoudt zich deze waardering tot wat jongeren zelf willen bereiken en tot wat zij volgens de literatuur nodig hebben om gevormd te worden in hun geloof?
Deelvragen:
Hoe zien de verschillende vormingscontexten er uit? 1. In welke verschillende contexten vind geloofsvorming van de jongere mogelijk plaats? 2. Welke voorwaarden geven de literatuur en praktijkstudie om tot geloofsvorming van jongeren te kunnen komen? 3.Voldoen de verschillende contexten m.b.t. de geloofsvorming aan de voorwaarden die gegeven zijn in literatuur? Wat is de waardering van de geloofsvorming door jongeren en hoe verwoordt hij zijn eigen levensdoel en/of overtuiging? 4. In welke mate participeert de jongere in kerkelijke activiteiten die zijn vorming kunnen beïnvloeden? 5. Welke verwachtingen heeft de jongere ten aanzien van de activiteiten die georganiseerd worden rond de vorming van zijn geloof? 6. Hoe scoren de kerk en de andere contexten waarin de geloofsvorming plaatsvindt op de verschillende niveaus van Bateson? 7. Welk zingevingtype van Hijmans past het beste bij de jongere? 8. Hoe verwoordt de jongere een eerste idee over, of een al meer vaste geloofsovertuiging en welke geloofsfase volgens Fowler is hier uit af te leiden?
1.3 Afbakening van het onderzoek Jongeren De jongere in dit onderzoek bevindt zich in de leeftijd van twaalf tot twintig jaar en is verbonden aan de Adventskerk te Zwolle. Het betreft de jongeren die via de catechese, kampen of een persoonlijke uitnodiging, bereid zijn gevonden mee te werken aan het onderzoek. Er is dus een tweeslag van jongeren. Jongeren die de onderzoeker ontmoet heeft via de kerkelijke activiteiten en jongeren die via de ledenlijst van de kerk benaderd zijn met de vraag mee te werken aan het onderzoek. Het onderzoek betreft geen jongeren die niet meer lid van zijn de kerk. In de gesprekken is dit onderscheid aan de orde volgens de indeling die Wijma & Slenderbroek (2011) maakten in hun onderzoek om de betrokkenheid van de jongere bij de kerk te omschrijven. De jongeren worden ingedeeld in de groepen twee, drie en vier uit dit onderzoek. Er worden in dit onderzoek vier typeringen onderscheiden; jongeren die helemaal geen lid meer zijn van de kerk, jongeren die wel lid zijn maar (bijna) nergens aan mee doen, jongeren die meedoen maar niet overtuigd zijn en jongeren die actief mee doen en overtuigd zijn. 10
Vormingscontexten die beoordeeld worden De vormingscontexten die door de jongere beoordeeld worden, zijn alle mogelijke plaatsen en zettingen waarin de jongere zich kan bevinden of mee in aanraking komen en waar hij mogelijk gevormd kan worden in zijn geloof. De praktische uitwerking van de contexten in dit onderzoek zijn ontleend aan een eigen brainstorm en aanvulling van jongeren middels proefgesprekken. Hieruit zijn de volgende contexten benoemd; gezin, kerk, school, vrienden, publieke domein en events. De huidige cultuur en samenleving is ook een setting waarin de jongere zich begeeft maar welke niet mee is genomen in de beoordeling door jongeren omdat dit onder het theoretisch kader valt van het onderzoek. Kerk, school en het publieke domein zijn opgesplitst in verschillende onderdelen. De kerk is opgesplitst in kerkdiensten, catechese, en sociale activiteiten, school in godsdienstlessen en gedrag en het publiek domein in de verschillende media en politiek. Vormingscontexten die bevraagd worden In dit onderzoek worden naast jongeren ook de contexten bevraagd op hun inzet en bereik. Dit zijn catecheten in de Adventskerk, betrokken bij de leeftijdscategorie van twaalf tot twintig jaar, ouders uit de verschillende leeftijdsgroepen, school door het onderzoek naar religieuze vormingsactiviteiten (Hannesen, 2013), het publieke domein door christelijke politieke partijen, kranten en programma’s op tv (EO) en de organisaties die programma’s of events organiseren gericht op de geloofsvorming; EO jongerendag, en Opwekking. Om de contextbeschrijvingen van inhoud te voorzien zijn er naast literatuuronderzoek ook verschillende betrokken personen en of organisaties benadert om een interview af te nemen of een informatie-uitwisseling op te starten. Er zijn ouders op de ouderavond geweest om door te praten over de inzet en praktijk van de geloofsvorming. De interviews of informatie-uitwisselingen dienden antwoord te geven op de vraag hoe zij een vruchtbare context organiseren om jongeren te vormen in hun geloof en wat hun eigen visie en werkwijze in de geloofsvorming van jongeren is. De EO, Hervormd Gereformeerde Jeugd Bond (HGJB) en Jeugd Organisatie van de Protestantse kerk (JOP) hebben meegewerkt aan dit onderzoek. Naast deze organisaties zijn de christelijke politieke partijen uitgenodigd voor hun medewerking, de Staatkundig Gereformeerde Partij (SGP), Christen Democratisch Appel (CDA) en de ChristenUnie (CU). De uitnodiging van scholen is achterwege gelaten doordat er recent op de GH door een student onderzoek is gedaan naar de geloofsontwikkeling van jongeren in relatie tot de religieuze activiteiten (Hannesen 2013). Dit rapport zal gebruikt worden om de vormingscontext van school verder te beschrijven. De andere contexten worden niet nader beschreven dan dat wat de jongeren er over aangeven. Van de vrienden kon een goed beeld gevormd worden tijdens de gesprekken met jongeren en een verdieping van de beschrijving van de events was te combineren met de interviews van de genoemde organisaties die betrokken zijn bij jongerenwerk. Niveaus van Bateson De waardering van de verschillende contexten door jongeren wordt gemeten aan de hand van de niveaus van Bateson, welke genoemd zijn bij de theoretische kaders met een praktisch reflectie op bladzijde elf van dit rapport. Geloofsvorming Geloofsvorming is in dit onderzoek de vorming van geloof maar ook van zingeving en oriëntatie hierop, zoals Fowler het begrip Faith betekenis geeft. (E.T Alli, 2009) Geloofsfasen In dit onderzoek wordt er gekeken naar de mate van bewustzijn in het christelijk geloof en de waarden en symbolen die er bij horen. Er wordt gekeken of de jongere hierop kan reflecteren en kritisch durft te zijn, en de betekenissen voor deze kritiek in een nieuw concept kan plaatsen. In deze beschrijving zitten de stadia drie, vier en vijf van Fowler. De inhoud van de geloofsomschrijvingen wordt hieraan gemeten om vervolgens een uitspraak te kunnen doen over de fase waarin de jongere betreffende zijn geloofsvorming zit.
11
Levensdoelen De levensdoelen van jongeren worden getypeerd door de vier types die Hijmans (1994) aangeeft en vervolgens verder gespecificeerd door de verwoording die zij hier zelf aan geven in de onderzoeksgroepen.
1.4 Rapportagestructuur De onderzoeksvragen zullen leidend zijn bij de structurering van het rapport. In grote lijnen zal het rapport bestaan uit de weergave van het voorbereidend werk las bedding van het onderzoek, het veldwerk en de case en literatuurstudies. Het rapport zal beginnen met een conceptuele bedding van het onderzoek en zal daarna de methodologie en opzet van het onderzoek bespreken. Vervolgens zullen de resultaten van de verkenning van de vormingscontexten gerapporteerd worden en de resultaten van de beoordeling van de geloofsvorming in de verschillende contexten door jongeren. Achtereenvolgens worden de resultaten van de case en literatuurstudie weergegeven. De conclusies en aanbevelingen volgen na de resultaten en het rapport wordt afgesloten met discussie.
12
2. Conceptuele bedding Het onderzoek is voorzien van een conceptuele bedding om te kunnen reflecteren op de bevindingen die zijn gedaan. Er is gebruik gemaakt van verschillende beddingen om de beantwoording van de vragen een kader te geven. In dit deel van het rapport vindt u de verschillende beddingen terug. Het onderzoek heeft een bedding in de godsdienstpedagogiek door het model van Fowler, (1981) wat gebruikt word om de geloofsinhouden van jongeren te plaatsen. Er liggen ook verschillende beddingen in de (godsdienst)sociologie. In dit onderzoek wordt gewerkt met de verschillende zingevingtypen die Hijmans (1994) heeft uitgewerkt en de logische niveaus van Bateson. Ook worden resultaten van het onderzoek weggeschreven tegen de achtergrond van een geïndividualiseerde samenleving. Voor de aanvang van dit onderzoek is er een verdieping geweest in twee onderzoeken die eerder zijn gedaan. Het onderzoek; “ Jong (goed) gelovig en kerk”, (Wijma & Slenderbroek, 2011) wat vertelt over verlating van de Gereformeerde kerken (vrijgemaakt) door 1500 doopleden per jaar en ‘Op kousenvoeten de kerk uit’ (Heijden, 2006). Deze zullen in dit deel ook besproken worden met een specifieke uitwerking van de onderdelen die voor dit onderzoek gebruikt zijn bij de data verzameling.
2.1 Fowler Fowler begon aan zijn onderzoek naar het gelovig zelf vanuit een persoonlijke motivatie om meer te weten over de beweegredenen en de ontwikkeling van mensen met een roeping. Hij ontwikkelde zijn gedachten rondom de ontwikkeling van wat hij noemt, Faith, met andere grote denkers uit zijn tijd. Dit zijn o.a. de Deense psycholoog Erik Erikson(1963; 1968), theoloog Paul Tillich(1957) en de theoreticus van morele ontwikkeling, Lawrence Kohlberg (1981). Fowler geeft aan het woordje Faith de betekenis van geloof, maar ook van oriëntatie en zingeving. “Het is diep verbonden met de menselijke behoefte om betekenis te vinden en te maken, en dat te doen in een vertrouwensvolle relatie met het goddelijke.” ( E.T Alli, 2009, p144). Deze stadia zijn in dit onderzoek niet gebruikt als een normatief model waarin de jongeren geplaatst worden maar als een hermeneutisch model wat helpt de ontwikkelingen van de jongeren te begrijpen. Het model heeft zo een retrospectieve functie, het helpt om de levensloop achteraf te analyseren. In het boek van E.T. Alli, wordt er gesproken over de onmogelijkheid van het model om een prospectieve functie te hebben. In praktijkgebruik is het model namelijk verschoven van een dynamische theorie naar een lineaire en zodoende alleen te gebruiken als retorperspectief. (p. 150). Er is aandacht voor de bedoelde dynamiek van Fowler die onder het model ligt, de wisselwerking tussen het gevormd worden door anderen (heteronomie) en zelf overtuigingen formuleren los van anderen (autonomie). De stadia van Fowler De verschillende stadia van Fowler zijn als volgt te beschrijven. Een voorstadium (0-2 jaar) is ongedifferentieerd geloof. Hierin is het belangrijk vertrouwen, autonomie en hoop op te bouwen. Het eerste stadium (3 tot 7 jaar) is de intuïtief-projectieve fase. Het denkproces is vloeibaar, het kind kan en wil nog niet logisch denken. In deze fase ontstaat het eerste bewustzijn van dood, seks en taboes. Belangrijk zijn de gevormde beelden. In het tweede stadium (8-12 jaar), mythisch-letterlijk geloof, is vooral het onderscheid tussen echt en nietecht van belang. Geloof, morele regels en houdingen worden begrepen met letterlijke interpretaties. Er worden geen algemene betekenissen uit verhalen gehaald. Rechtvaardigheid wordt gebaseerd op wederzijdse eerlijkheid. In stadium drie (13-25 jaar), synthetisch-conventioneel geloof, is men zich bewust van het hebben van normen en waarden, maar het systeem is als systeem geen voorwerp van reflectie. De symbolen zelf zijn heilig. In het vierde stadium, individuatief-reflectief geloof, worden de symbolen vertaald in conceptuele betekenissen. Er vindt een kritische reflectie plaats op de eigen identiteit en ideologie. 13
In stadium vijf, conjunctief geloof, ziet men meer kanten van de zaak tegelijk, er is sprake van een dialogisch kennen. Men kan spreken van een ‘tweede naïviteit’: de symbolische kracht wordt herenigd met de conceptuele betekenissen. In het zesde en laatste stadium, universaliserend geloof, is het besef van de ‘ultimate environment’ inclusief alle zijn. Mensen in stadium zes identificeren zich radicaal met onderdrukten en hebben zones van bevrijding om zich heen.
2.2 Individualisering Zoals in de aanleiding is geschreven ligt er ook een bedding van het onderzoek door de tijd van nu (postmodern) te typeren als een tijd waarin individualisering een sterk kenmerkend begrip is. Deze typering is onderdeel van de probleemstelling en kan onderverdeeld worden in meerdere begrippen: - de-institutionalisering, ofwel een verzwakking van de binding van individuen aan traditionele instituties als de kerken, het gezin, politieke partijen en vakbonden; - de-traditionalisering, ofwel een afname van de steun voor traditionele opvattingen en waarden; - privatisering, ofwel een afnemende betekenis van sociale collectiviteiten voor de opvattingen en waarden van individuen; - fragmentering, ofwel een afname van de onderlinge samenhang tussen de opvattingen en waarden van individuen op verschillende levensgebieden; en - heterogenisering, ofwel een toename van de verschillen in opvattingen tussen individuen. (Felling, A.J.A. 2004) Sociale collectiviteiten verliezen aan betekenis voor de opvattingen en waarden van het individu. Voor jongeren betekent dit, dat ze steeds minder betrokken zijn bij vormen waarin politieke en institutionele ordes bepalend zijn voor de vorming van godsdienst (Jansen, A. 2009). Jongeren raken los van de heersende orde omdat allerlei vanzelfsprekendheden ter discussie staan. Daarnaast is er sprake van een toegenomen keuzevrijheid en ook van keuzedwang. Keuzes over geloof en kerkgang horen net als die rond school, beroep en partner in de keuzes van het levensontwerp thuis (Stoffel & Dekkers, 2007). Het publieke domein is met de ontwikkelingen van individualisering en privatisering niet meer de plek om bij te rade te gaan met de vraag welke godsdienst men aan dient te hangen. Wie durft er nog publiekelijk te zeggen wat waar is? De individualisering en privatisering zijn van invloed op de mate waarin jongeren godsdienst en geloof betrekken in hun levensontwerp. Voor dit onderzoek is het belangrijk om in te zien dat het noodzakelijk is dat jongeren zelf de waarde ontdekken van het christelijke geloof. Dit kan door positieve ervaringen aan een religieuze traditie. Dekker en Stoffels halen in hun boek deze subjectvering van godsdienst aan en zij doen dit op basis van Gehlen en Schelsky (1957) die hier aandacht voor hebben gevraagd. Dekker en Stoffels komen met het interessante gegeven over de crisis van de moderniteit, dat de effecten hiervan omgezet kunnen worden in kansen voor de godsdienstige samenleving. Na de onttovering kan er weer een hertovering plaatsvinden, Aldus Bauman in (Stoffels en Dekkers, 2007. ) Vanuit dit onderzoek kan gekeken worden wat de jongeren vertellen over onttovering en hertovering. Of de jongeren godsdienst ontkrachten of er kracht in vinden. ‘All in all, postmodernity can be seen as resorting to the world what modernity, presumptuously, had taken a way; as a re-enchantment of the world that modernity tried hard to disenchant’ (Bauman 1992)
2.3 Onderzoek naar kerkverlating door Wijma en Slenderbroek (2011) Voor de beeldvorming van de mate waarin jongeren participeren in de geloofsvorming van de kerk zijn de vier groepen gebruikt die Wijma en Slenderbroek in hun onderzoek naar kerkverlating onder jongeren op stelden, namelijk; 1. Ik ben overtuigd lid van de kerk en doe actief mee aan activiteiten 2. Ik ben lid van de kerk, ik doe mee aan activiteiten, maar ben niet overtuigd 3. Ik ben lid van de kerk maar doe (bijna) nergens aan mee 14
4. Ik ben helemaal geen lid meer van een kerk In dit onderzoek geven de meeste jongeren aan zich te herkennen de eerste groep, daarna scoort de derde groep het hoogst, daarna de tweede en als laatste de vierde. Uit de conclusies blijkt dat relatie een belangrijk onderdeel vormt voor het willen horen bij een gemeenschap maar dat deze alleen niet doorslaggevend is. Voor de groepen 1 en 3 staat deze wel op de eerste plaats, vooral bij groep twee is dit ook een goede inhoudelijke preek. Hand in hand met het onderzoek van Spijker e.a. (2008) geven Wijma en Slenderbroek in hun rapport aan dat respondenten om meer geloofsbeleving vragen. In het onderzoek van Wijma en Slenderbroek zijn dit 82% van de jongeren. Deze score is het hoogst aangaande de aangegeven problemen\vragen. Verder bespreekt het rapport ook de tendens van individualisering, waaruit voortvloeit dat voor driekwart van de jongeren geloof en kerk niet samen hoeft te gaan. In gemeentes blijkt nauwelijks iets of iemand behulpzaam te zijn bij problemen met geloof en /of geloofsbeleving. Bij van de Heijden wordt een brede bedding genoemd van kerkverlating in de ontwikkeling van de leeftijdjaren. Wijma en Slenderbroek benoemen een bredere bedding van het probleem in de individualiteit en authenciteit als de sinds jaren 60 dominante ethos. Zij belichten hierbij het culturele erfgoed van jezelf kunnen zijn en jezelf kunnen ontplooien als een waarde die erg belangrijk is gebleven. Het is dus niet een ‘jongerenprobleem’ maar treft ook zeker voorgaande generaties, in elk geval de pragmatische generatie. Dit ethos heeft zo diepere wortels. (Slenderbroek-Meints, J. MSc. en Wijma, H. MLD. 2011; pag 62)
2.4 Onderzoek naar kerkverlating door Heijden (2006) Het onderzoek van Sabine van der Heijden doet een dringende oproep aan kerken om te investeren in het jongerenwerk binnen en buiten de kerkelijke kaders. Het bereik van jongeren in Nederland is nu rond de tien procent. “Als jongeren de keuze maken om de kerk te verlaten (terwijl ouders nog lid zijn heeft dit vaak te maken met het feit dat ze zich niet thuis voelen in de kerk, geen aansluiting hebben bij leeftijdgenoten, het geloof niet aantrekkelijk vinden, en /of het idee hebben dat het geloof niks toevoegt aan hun leven.” (Reformatorisch dagblad, 06-06-2006). Uit het verloop van de dataverzameling concluderen ze ook dat veel kerken niet weten hoeveel jongeren lid zijn van hun gemeente, kerkdiensten bezoeken en participeren in andere activiteiten. Ze stellen hierbij de vraag hoe dat mogelijk is. De onderzoekers vragen zich af of de kerk wel geïnteresseerd is in de jongeren en hoe ze het jongerenwerk vormgeven. Veel kerken weten niet hoeveel jongeren lid zijn van hun gemeente, kerkdiensten bezoeken en participeren in andere activiteiten. Vallen de jongeren die geen actieve bezoekers zijn buiten hun aandacht omdat ze zich richten op de jongeren die wel komen? Het onderzoek geeft ook een breder inzicht naar de oorzaken van kerkverlating onder jongeren. Het geeft aan dat het al begint bij kinderen in de basisschoolleeftijd en dus niet alleen te verwijten valt aan de fase waarin de jongeren verkeren. Zij bevelen aan dit te onderzoeken omdat de helft van hun respondenten die boven de twaalf zijn al niet meer mee doen. Als laatste benoemen zij ook het verschil van bereik tussen reformatorische en evangelische, die beter in staat blijken hun jongeren te bereiken dan de PKN. Het verschil in bereik is voor de Adventskerk een indicatie ook naar de kerken om hun heen te kijken. Bij de andere kerken liggen wellicht voorbeeldfuncties als het gaat om jongerenwerk.
2.5 Niveaus van Bateson Om de jongeren de gebieden waarin de geloofsvorming plaats vindt te laten beoordelen wil is gebruik gemaakt van de logische niveaus van Bateson. De jongere wordt in de verschillende gebieden op een bepaald niveau gevormd en die verschillende manieren zeggen iets over de verschillende effecten van de contexten. Bateson duidt de volgende niveaus aan. * Omgeving. Het laagste niveau in de hiërarchie is de omgeving van de mens: de omstandigheden met hun mogelijkheden, beperkingen, regels en voorschriften, zoals ouders en opvoeding, werk, partner enz. Kernvragen zijn: waar reageer ik op, wanneer en met wie? 15
* Gedrag. De waarneembare acties en reacties die iemand in zijn of haar omgeving vertoont. Kernvragen zijn: wat doe ik, hoe handel ik, wat is mijn observeerbare gedrag? * Vaardigheden en kwaliteiten. De inzichten, capaciteiten, vaardigheden en denkstrategieën waarover iemand beschikt. Kernvragen zijn: hoe pak ik het aan, wat kan ik? * Waarden en overtuigingen. Iemands generalisaties, criteria, normen, waarden en verwachtingen. Kernvragen zijn: waarom doe ik het, wat vind ik belangrijk, waar gaat het mij om? *Identiteit. Het zelfbeeld en de bijbehorende gevoelens van uniciteit en eigenwaarde. Kernvragen zijn: wie ben ik, wat voor iemand ben ik, wat is mijn levensdoel? Zingeving (of doel en missie, spiritualiteit). *Zingeving: De intuïties betreffende het grotere geheel waarvan men deel uitmaakt, evenals de roeping en de bezieling die dat grotere geheel verschaft. Kernvragen zijn: van waaruit handel ik, waar ben ik een onderdeel van, wat is het grotere geheel dat mij leidt? (Buijtenhek, R)
2.6 Zingevingtypen Hijmans Voor een uitspraak over de manier waarop jongeren zin geven aan hun leven is het godsdienstsociologisch model gebruikt van Hijmans. Hij onderscheidt vier verschillende typen zingeving. Deze verschillende vormen van zingeving horen bij bepaalde typen mensen. 1. Het eerste type zingevingsysteem noemt Hijmans het ‘drijfveertype’. Deze mensen hebben een sterk en dominerend levensdoel dat hun dagelijks leven vormgeeft en beheerst. Dit doel is tevens sterk verbonden met de levensbeschouwelijke visie. 2. Het tweede type wordt aangeduid als het ‘aholictype’. Ook hier is sprake van een sterk en dominerend levensdoel. Hier ontbreekt elke levensbeschouwelijke achtergrond. Alles wat men doet is terug te voeren op het ene concrete levensdoel. Hierbij vindt verder geen reflectie op het eigen handelen plaats. Het concrete levensdoel is tevens het ultieme doel en zin van het leven. 3. Het ‘mozaïektype’ wordt gekenmerkt door meerdere kleinere levensdoelen, die op gelijke hoogte staan ten opzichte van elkaar. Rondom elk levensdoel worden verschillende activiteiten en sociale relaties gevormd. Er is sprake van differentiatie in levensdoelen, en tegelijkertijd van ordening met betrekking tot het gedrag. De levensbeschouwelijke visie zorgt voor integratie en verantwoording van de leef- en handelwijze. 4. Tenslotte is er het conglomeraattype. Levensbeschouwing en reflectie op het handelen, spelen nauwelijks een rol. Enkel bereikbare doelen en behoeften vormen het oriëntatiekader van zingeving. De vraag naar zin wordt nauwelijks gesteld. In schema: vier typen zingevingsystemen naar oriëntatie op het dagelijks leven: Integratie Dominant levensdoel Meerdere levensdoelen
Levensbeschouwing Speelt een rol + type 1: Drijfveer Type 3: Mozaïek
Speelt geen rol Type 2: Aholic Type 4: Conglomeraat
(Hijmans 1994, p. 56 )
16
2.7 Reflectiemogelijkheden tussen de verschillende kaders Samen met Wijma en Slenderbroek zal Hijmans helpen de jongeren in de kerk een positie toe te kennen. Een positie die aangeeft welke verhouding hij met de kerk heeft en welke positie hij in neemt tot een meer algemene zingeving van het leven. Naar aanleiding van de positionering tegenover kerk en meer algemene zingeving kan er gekeken worden als er in de groepen een relatie is tussen de score van de verschillende contexten op de niveaus van Bateson en de aangegeven posities. Bij veel positionering in het conglomeraat- en aholictype zou ik minder score op identiteit en zingeving verwachten want bij deze typeringen speelt levensbeschouwing geen rol. Bij het drijfveer en mozaïektype als meest gekozen typering verwacht ik minder score op omgeving, gedrag en vaardigheden omdat levensbeschouwing wel een rol speelt en identiteit en zingeving belangrijke doelen zijn om mee te nemen in het levensontwerp. De bovenstaande theorie van Fowler helpt om het geloof te faseren en daardoor ook te traceren bij de jongere. De theorie van de individualisering laat de maatschappelijke context van het jeugdwerk zien. Deze combinatie van theorieën dienen het onderzoeksdoel om uitspraken te doen over de inzet van het jeugdwerk in de toekomst. De vraag die o.a. vanuit deze modellen gesteld kan worden is, wanneer een autonome en individuele keuze gemaakt wordt. Iedereen wordt in de samenleving gezien als een individu waarin godsdienst gestalte kan krijgen, maar de vraag is in hoeverre de jongeren in staat en bereid zijn een individueel geloof te vormen en verwoorden. Wat zegt de uitkomst van deze vraag over de doelstellingen die binnen de contexten gesteld kunnen worden waarin de geloofsvorming plaats vindt? Het overheersende niveau bij de waarderingen volgens Bateson is mogelijk te koppelen aan een stadium van Fowler. De koppeling aan niveaus en stadia helpen om een vertaling te maken naar een doel, over hoe er in een context gewerkt is aan de geloofsvorming van de jongeren. Uiteindelijk krijg je dan de vergelijking van gehaald en wenselijk niveau. Met de combinatie van Fowler en Bateson is de ontwikkeling van geloof te omschrijven als de mate waarin een kind ouder wordt en het steeds meer naar de kern toegroeit van zichzelf, de identiteit en uiteindelijk een duidelijk doel en/of missie stelt. Voor dit onderzoek is het interessant om te kijken hoever jongeren hierin zijn, omdat verschillende publicaties doen vermoeden dat jongeren hier niet meer aan toe komen (Jansen, 2009). De bovenstaande stelling blijft een optie, want, (zoals in de aanleiding van dit onderzoek geschreven) het is nog maar de vraag hoever jongeren komen in dit proces. Werkt het geloof al op een dergelijk niveau van toe-eigening en identiteit? Wordt de individualisering een maatschappelijke ontwikkeling die hen dwingt een individu te zijn of verlamd het juist om tot een keuze te komen die onderscheidend werkt?
17
3. Methode 3.1 Typering van het onderzoek Het onderzoek heeft een beschrijvend en evaluerend karakter. De verschillende contexten waarin geloofsvorming plaatsvindt worden omschreven en beoordeelt door de jongeren, door deze beoordeling krijgt het onderzoek ook een evaluerend karakter. Deze contexten worden op verschillende niveaus in kaart gebracht. Op microniveau geeft de jongere zelf aan waar hij wordt gevormd in zijn geloof en op welke logische niveaus van Bateson zijn geloofsvorming wordt geraakt. De jongere beoordeelt de contexten: gezin, kerk, school, het publieke domein, de vriendkring en events. Hij beoordeelt of deze wel of niet vormend zijn in het eigen geloof en de jongere geeft ook aan op welk logisch niveau van Bateson zijn vorming plaats vind. De niveaus van Bateson zijn die van de omgeving, het gedrag, waarden en overtuigingen, identiteit en zingeving. Op mesoniveau worden verschillende vormen waarin het jeugdwerk in de praktijk plaats vindt besproken. Het gaat hier om de Adventskerk en de organisaties die mee hebben gedaan in dit onderzoek Op dit niveau wordt gekeken welke uitgangspunten en voorwaarden voor het jeugdwerk in de praktijk worden gebruikt. Op macroniveau worden de verschillende ontwikkelingen omtrent individualisering e.a. culturele tendensen betreffende de leefwereld van jongeren in kaart gebracht. Deze inventarisatie zal ook bijdragen aan het benoemen van voorwaarden en belangrijke aandachtspunten in het jeugdwerk.
3.2 Methoden bij het onderzoek 3.2.1 Validiteit en betrouwbaarheid onderzoeksontwerp Voor de uitvoering van dit onderzoek wordt gebruik gemaakt van kwalitatief onderzoek, waarbij verschillende verzamelmethoden gebruik worden. In dit onderzoek is sprake van triangulatie en dit vindt plaats door te werken met interviews, groepsgesprekken, observatie en document en literatuuranalyse. Deze combinatie van methoden is krachtig omdat verschillende onderdelen met elkaar in verband gebracht kunnen worden en er een gevalideerde ontwikkelingsrichting voor jongerenwerk ontworpen kan worden. Bij enkel groepsgesprekken met jongeren heb je een beoordeling van de vormingscontexten, maar daarmee nog geen inspiratie en motivatie het jeugdwerk in een bepaalde richting te gaan ontwikkelen. Naast het in kaart brengen van verschillende contexten waarin jongeren gevormd worden is de beoordeling van de vormingscontexten afhankelijk van de deelname en motivatie van de jongeren. De beoordeling van de contexten levert een onderscheid op tussen contexten die er wel en contexten die er niet in slagen jongeren te vormen in hun eigen geloof. Ook geeft de beoordeling inzicht in de niveaus waarop de jongeren in een bepaalde context gevormd wordt. De niveaus van Bateson geven het kader aan waarin de beoordeling plaats vindt. Middels een enquête in de oudste groep catechisanten en een proefgesprek in de jongste groep is gekeken naar de haalbaarheid om met dit format te werken. Aan de hand van dit experiment is besloten om de niveaus van Bateson aan te houden en de jongste groep niet met deze begrippen te laten werken maar hun antwoorden zelf te labelen. De jongste groep gaf aan dat ze het lastig vonden om de begrippen bij de beoordeling te gebruiken en bij de oudste groep is de keuze tussen de belevingen van Pine en Gilmore en de logische niveaus bevraagd. 1/3 van de groep zou de belevingen gebruiken en 2/3 de niveaus om aan te geven hoe ze gevormd worden. Deze keuze zal ik ook nog nader bespreken in de discussie in hoofdstuk zeven paragraaf vier. Door verschillende manieren te hanteren maakt de onderzoeker zich niet afhankelijk van deze vrijwillige deelnames maar heeft hij altijd een bron om data uit te putten. Met de getrianguleerde dataverzamelingsmethode kunnen de uitkomsten van het onderzoek met elkaar in overeenstemming worden gebracht en kan ook bepaald worden of de uitkomsten betrouwbaar zijn. Door het hanteren van verschillende methoden is de dataverzameling divers en heeft de conclusie niet een eenduidige richting, maar zegt zij iets over de verschillende onderdelen die relevant zijn voor de geloofsvorming van jongeren. Bewaking van het doel en de beantwoording van de onderzoeksvraag is bij deze manier extra belangrijk, omdat bij elke doelgroep een andere methode wordt toegepast. Elke doelgroep en methode is daarom gekoppeld aan het onderdeel contextbeschrijving of de beoordeling van 18
de geloofsvorming door de jongere. De koppelingen aan de hoofdlijnen in het onderzoek waarborgen de mogelijkheden tot overeenstemmingen in het onderzoek. Hieronder zal ik per onderdeel aangeven hoe deze bewaking plaats heeft gevonden en welke manieren ik heb gebruikt om de onderzoeksvraag en de van te voren opgezette conceptuele kaders te toetsen. 3.2.2 Onderzoeksgroep Voor de verzameling van gegevens is gebruik gemaakt van het veldwerk binnen het jeugdwerk van de Adventskerk en literatuuronderzoek. De respondenten zijn verworven vanuit twee groepen jongeren die mee zijn geweest op kamp, de plus catechese en twintig extra adressen vanuit de jeugdraad. Deze extra adressen zijn geselecteerd door een lid van de jeugdraad. Bij deze selectie is gelet op het kenmerk dat de jongere op dit adres geen actieve participatie meer heeft in de kerkelijk activiteiten. Deze adressen zouden namelijk niet in beeld komen via het actieve veldwerk. Deze doelgerichte selectie is gedaan om de kans op deelname vanuit deze groep jongeren te vergroten. Deze extra adressen zijn bij de te onderzoeken groep gevoegd omdat dit de kans zou vergroten informatie te krijgen over de motivaties om niet meer mee te doen in activiteiten van de kerk. De jongeren die via het kamp of de catechese zijn gevraagd om mee te doen hebben zich vrijwillig aangemeld en zijn op leeftijd ingedeeld in groepen. De groepen zijn in dit onderzoek ingedeeld in jongste en oudste groepen. De jongste groepen betreffen de leeftijd van twaalf tot vijftien jaar en de oudsten vijftien tot twintig jaar. Voor de twee oudste groepen zijn twee groepsgesprekken georganiseerd en de drie jongste groepen hebben deelgenomen aan het onderzoek door tijdens hun kamp ook langs de onderzoeker te lopen, de onderzoeker stond als post op de looproute. In totaal telde de onderzoeksgroep vijftig adressen. Deze adressen komen van de ledenlijst waarop 770 leden staan in de leeftijd van nul tot negentien jaar. Uiteindelijk hebben er negenentwintig jongeren deelgenomen aan het onderzoek. Twaalf jongeren in de leeftijd van vijftien tot twintig jaar en zeventien in de leeftijd van twaalf tot vijftien jaar. In de leeftijd van vijftien tot twintig jaar zijn er twee individuele gesprekken gevoerd via Facebook. Deze gesprekken zijn gevoerd om deelname vanuit de groep niet participerende jongeren te vergroten. In het onderzoek is sprake van zelf en doelgerichte selectie. De doelgerichte selectie betreft ook de rest van de onderzoeksgroep, deze zullen hieronder uitgewerkt worden. Van de vijftig adressen hoorden ook de ouders tot de onderzoeksgroep. Op de ouderavond waren er zes adressen vertegenwoordigd. Voor de ouderavond zijn dezelfde adressen aangehouden met eenzelfde motivatie als de selectie van de jongeren, namelijk de respons door actieve en (bijna) geen actieve deelname vanuit de jongeren. De jongerenwerkorganisaties, de organisaties in het publiek domein en de organisaties die events organiseren zijn geselecteerd op het hebben van een christelijke achtergrond en een brainstorm die met jongeren tijdens proefgesprekken is gedaan. De jongeren hebben in deze brainstorm aangegeven welke organisaties ze kennen en welke events zij bezoeken. De gelezen literatuur is geselecteerd op het hebben van relevante informatie over de doelgroep op godsdienstsociologisch en theologisch vlak. Hierbij is gelet op de elementen: kerk, jongerenwerk, geloofsontwikkeling van jongeren en contextbeschrijving. Voor contextbeschrijving waren de vragen, hoe ziet onze samenleving er uit en met welke generatie hebben we te maken in het jongerenwerk? De jongeren en ouders zijn benaderd door een uitnodiging per post en email. (zie de bijlagen 2 en 3). Deze uitnodigingen zijn aangevuld met telefoontjes en het benaderen via Facebook omdat de respons na de eerste benadering nog onvoldoende was. Van alle organisaties zijn de websites bezocht om informatie te verkrijgen en is er via mailing een uitnodiging gedaan voor medewerking (zie bijlagens 4 en 5). Wanneer de organisaties reageerden en positief tegenover medewerking stonden zijn er afspraken gemaakt om interviews af te nemen of een documentenuitwisseling op te starten.
3.3 Operationalisatie onderzoeksvragen Over de hele breedte van dit onderzoek is er sprake van een gefundeerde theoriebenadering (Glaser en Straus, 1967). Dit onderzoek wil o.a. de theorieën vanuit godsdienstsociologisch perspectief verbinden met de data waarin jongeren de vormingscontexten beoordelen. De onderzoeksvragen houden allemaal verband met een achterliggende theorie die in de conceptuele bedding voor dit onderzoek is beschreven. 19
De vragen over verwachtingen van de context (vraag vijf) en de vraag naar de beschrijving van de contexten (vraag een) zijn niet van te voren gefundeerd in de conceptuele bedding maar willen juist verbindingsvragen zijn met de data die uit het literatuuronderzoek komt en zo de verschillende delen van dit onderzoek in gesprek brengen met elkaar. Dit alles dient het doel tot een omschrijving te komen van een ideale context waarin jongeren gevormd worden in hun geloof. Deze omschrijving dient de ontwikkelingsrichting voor het jeugdwerk. De eerste drie deelvragen, hieronder weergegeven, worden beantwoord door ouders en de verschillende organisaties en literatuur. 1. In welke verschillende contexten vind geloofsvorming van de jongere mogelijk plaats? 2.Welke voorwaarden geven de literatuur en praktijkstudie om tot geloofsvorming van jongeren te kunnen komen? 3.Voldoen de verschillende contexten m.b.t. de geloofsvorming aan de voorwaarden die gegeven zijn in literatuur? De deelvragen vier tot acht, hieronder weergegeven, worden beantwoord in de gesprekken met jongeren. 4. In welke mate participeert de jongere in kerkelijke activiteiten die zijn vorming kunnen beïnvloeden? 5. Welke verwachtingen heeft de jongere ten aanzien van de activiteiten die georganiseerd worden rond de vorming van zijn geloof? 6. Hoe scoren de kerkelijke en andere contexten waarin de geloofsvorming plaatsvindt op de verschillende niveaus van Bateson? 7. Welk zingevingtype van Hijmans past het beste bij de jongere? 8. Hoe verwoordt de jongere een eerste idee over, of een al meer vaste geloofsovertuiging en welke geloofsfase volgens Fowler is hier uit af te leiden? Verdere bespreking van de operationalisatie zal hieronder gebeuren per onderzoeksvraag. De verschillende onderzoekgroepen zullen hierbij worden benoemd met daarbij de onderzoeksactiviteiten en de motivatie van de gebruikte vormen om de data te verzamelen. 3.3.1 Contextbeschrijvingen Voor de contextbeschrijvingen zijn alle respondentgroepen ingezet, namelijk de jongeren, ouders, de jongerenwerkorganisaties en als ‘indirecte respondent’ de kerk en de literatuur. De contextbeschrijving op micro en mesoniveau zijn door observaties en proefgesprekken vastgesteld. De observaties zijn gedaan door participatie in de verschillende activiteiten van de het jeugdwerk in de Adventskerk. In de proefgesprekken hebben de jongeren aangegeven welke contexten zij uit de brainstorm herkenden als vormingscontexten en is er aan hun gevraagd nog aanvullingen te doen aan de opgestelde contextlijst. De afbakening van het onderzoek en het beoordelingsformat wat bij is gevoegd in bijlage één geven inzicht in de vaststelling van de contexten die beoordeeld worden. Het macro niveau van de contextbeschrijving betreft een enkel op theorie gefundeerde benadering omdat deze ingaat op culturele tendensen in onze samenleving als individualisering en andere. In de analyse maar ook in de weergave van de resultaten zal het onderscheid tussen deze niveaus ook worden gemaakt. Hoofdstuk vier geeft beschrijvend weer wat er in de verschillende contexten gebeurt en hoe jongeren dit beoordelen. Hoofdstuk vijf is een uitwerking van de resultaten op mesoniveau die de gesprekken en informatie-uitwisselingen met organisaties op heeft geleverd. Zo worden het beoordelende en beschrijvende deel uit elkaar gehouden. De literatuur en de praktijkstudies, welke dus onder mesoniveau worden gerekend in de weergave van de resultaten zijn tegemoet getreden met de vraag wat zij laten zien over voorwaarden voor de geloofsvorming van de jongere. Uiteindelijk worden de geïnventariseerde contexten op micro en macroniveau beoordeeld door de voorwaarden die op mesoniveau gesteld worden. Na een inventarisatie van praktijk en theorie wordt de vraag gesteld in welke mate deze theorie in de praktijk aanwezig is. Deze vraag laat zien dat er sprake is van de gefundeerde theoriebenadering waarin je de theorie in de praktijk opzoekt.
20
3.3.2 Positiebepaling jongeren Voor het beantwoorden van de positie die jongeren ten aanzien van de kerk hebben en de zingeving zijn alleen de jongeren bevraagd. Het gaat in de ze positiebepaling om de onderzoeksvragen vier en zeven. De positiebepaling van jongeren helpt om jongeren in een kader en context te plaatsen, dit onderdeel is daarom het meest verbonden aan de contextomschrijving waarin jongeren gevormd worden. In dit onderdeel geven de jongeren aan in welke typering zij zich zelf plaatsen als het gaat om hun relatie tot de kerk en tot de manier waarop zij hun doelen van het leven bepalen. Om een uitgesproken beeld te krijgen over de participatie m.b.t. de kerk is de indeling in dit onderzoek gehanteerd die ook in het onderzoek jong, goed gelovig en kerk is gebruikt. (Slenderbroek-Meints, J. en Wijma, H. 2011). De drie groepen jongeren geven tijdens de gesprekken aan in welke situatie zij zich bevinden door een kruisje te zetten bij de typering die op hen van toepassing is. Deze uitkomst kan worden geteld. Voor de analyse betekent dat cijfers in relatie kunnen worden gebracht tot het kwalitatieve materiaal. In de oudere groep worden de situaties van de jongeren toegelicht tijdens dit onderdeel van het groepsinterview. Om naast de participatie van de jongeren in de kerk ook enig inzicht te krijgen in de manieren waarop jongeren hun doel en zin bepalen in het leven, zijn ze gevraagd om ook aan te geven in welk type zingeving van Hijmans (1994) zij zich het meest herkennen. Net als bij de participatie in de kerk hebben de jongeren dit schriftelijk aan kunnen geven en in de oudste groepen ook toe kunnen lichten in de groepsinterviews. In dit onderdeel van onderhavig onderzoek geven de jongeren vanuit de praktijk aan waar zij in het genoemde theoretische concept staan. De vragen laten de jongeren iets zeggen over hun eigen positie ten aanzien van de kerk en de samenleving. Voor onderhavig onderzoek zijn de scores die de verschillende typeringen geven interessant. Deze scores kunnen gebruikt worden om de activiteiten van het jeugdwerk op af te stemmen. De typeringen die het hoogst scoren dienen dan ook de meeste aandacht te krijgen in de vormgeving van het jeugdwerk en de benadering van jongeren. 3.3.3 Verwachtingen van de jongeren ten aanzien van activiteiten De vraag wat de jongeren van de verschillende activiteiten verwachten word als een open vraag gesteld. De twee oudste groepen geven dit per activiteit aan en de jongste groepen geven de verwachtingen weer in een brainstorm aan het begin van het gesprek. De verwachtingen zijn een indirecte beoordeling van de plekken voor geloofsvorming. De verwachtingen en daadwerkelijk beoordelingen kunnen tegenover elkaar worden gezet en een indicatie geven als het gaat om behoefte en aanbod in het jongerenwerk. Door deze open vraag te stellen krijgen de respondenten ruimte om hun eigen ideeën in te brengen. 3.3.4 Waarderingen verschillende contexten van geloofsvorming De beoordeling van de verschillende contexten is alleen door de jongeren gedaan. Tijdens de gesprekken met jongeren worden vragen gesteld aan de hand van de punten die beschreven staan bij de afbakening van het onderzoek en welke te vinden zijn in het gespreksformat in de eerste bijlage. Speerpunten bij deze gesprekken zijn de verwachting en beoordeling van de geloofsvorming in de verschillende contexten. Voor de beoordelingen van de contexten gebruik ik de verschillende niveaus van Bateson. De jongeren kiezen één of meerdere niveaus en in de oudste groepen krijgen ze de mogelijkheid deze toe te lichten. Om te kunnen tellen welk niveau het meest aanwezig is in een bepaald gebied laat ik de zestien plus jongeren de contexten laten labelen met de niveaus van Bateson door ze na elk onderdeel hun beoordeling op een post it te laten schrijven en deze op het A4 te plakken die aan hen is uitgereikt. Aan het einde van het gesprek is er van elke jongere een A4 waarop alle contexten beoordeeld zijn. Bij de jongste groep wordt ook met post its gewerkt maar de beoordeling vindt daar plaats doordat ze aan kunnen geven op de post it of ze wel of niet gevormd worden. Ook schrijven ze op hoe de vorming plaats vindt zodat deze te beoordelen is. Bij deze jongste groep worden de antwoorden door de onderzoeker zelf gelabeld met de niveaus van Bateson. De niveaus van Bateson zijn aan de jongste groep wel als handreiking gegeven maar ze zijn niet verplicht in deze termen hun geloofsvorming te boordelen. Voor deze werkwijze is gekozen omdat deze jongeren in de proefgesprekken aangaven de niveaus nog ingewikkeld te vinden. Er zit tussen de oudste en jongste groep dus een verschil in omgang met de gefundeerde theoriebenadering. Bij de oudste groep geven de jongeren zelf aan op welk niveau van Bateson zij gevormd zijn en in de jongste groepen zijn de antwoorden door de onderzoeker met de niveaus van Bateson verbonden.
21
3.3.5 Verwoording eigen geloof Na afloop van elk onderzoeksgesprek verwoorden de jongeren hun eigen geloof verwoord en posten deze in een enveloppe. Aan het eind van het onderzoek worden deze geloofsinhouden geplaatst in het model van Fowler om uitspraken te kunnen doen over de ontwikkelingsstadia waarin de jongeren verkeren en wat dit zegt over de mogelijke richtingen voor ontwikkeling van het jeugdwerk. In dit onderzoek wordt er gekeken naar de mate van bewustzijn in het christelijk geloof en de waarden en symbolen die er bij horen. Ook of de jongere hierop kan reflecteren en kritisch durft te zijn en de betekenissen van deze kritiek in een nieuw concept kan plaatsen. In deze beschrijving zitten de stadia drie vier en vijf van Fowler. Deze drie stadia worden gebruikt omdat deze het meest voor de hand liggen, gezien de aangegeven leeftijd waar deze vermoedelijk voorkomen. Zoals besproken in het theoretisch kader wordt er bij de analyse gekeken of jongeren zich nog in andere stadia dan twee, drie of vier begeven. Deze werkwijze past bij de retroperspectieve functie van het model in dit onderzoek. 3.3.6 literatuur en praktijkstudies naar jongerenwerk. Om aan de uitkomsten van het onderzoek een gewenste ontwikkelingsrichting te koppelen is er ook literatuur gelezen met betrekking tot jeugdwerk voor de huidige generatie. Uit deze literatuur worden maatstaven opgediept om het aanbod wat in de verschillende contexten word gedaan te beoordelen. Er worden interviews afgenomen en informatie uitgewisseld met christelijke organisaties die opereren in het publiek domein. In dit gedeelte van het onderzoek vindt de grootte differentiatie plaats van dataverzamelmethoden. Om de respons zo groot mogelijk te maken worden verschillende mogelijkheden aangeboden om de vraag wat de organisatie doet om jongeren te bereiken beantwoord te krijgen. In de bijlagen vier en vijf vindt u twee uitgewerkte uitnodigingen, bijlage vier betreft die voor jongerenwerkorganisaties en bijlage vijf die van de christelijke politieke partijen. In de gesprekken is het doel; duidelijkheid krijgen over wat en wie de organisatie hoopt te bereiken. Ook willen we weten hoe ze ten opzichte van de kerk werken en of ze zelf ook weten wat ze bereiken. Door de organisaties deze vragen te laten beantwoorden verzamelt de onderzoeker materiaal om het bereik van organisaties te analyseren. Het bereik waarmee de organisatie inzet zal vergeleken worden met het bereik wat bij de jongeren word waargenomen. De resultaten over de plek die kerken hebben bij de organisatie zal leidend zijn voor de gewenste vormen van jeugdwerk. Deze resultaten samen dienen de beoordeling van de geloofsvorming in de context van die organisatie en het formuleren van een wenselijke richting voor jeugdwerk waarin kerk en jongerenwerkorganisaties mogelijk samen werken.
22
4. Resultaten contextbeschrijvingen en de beoordeling hiervan In dit hoofdstuk vindt u alle resultaten terug die betrekking hebben op de beschrijving en beoordeling van de verschillende contexten waarin de jongere mogelijk gevormd word. In het volgende hoofdstuk zal de literatuur die iets zegt over de maatstaven voor een goede vormingscontext besproken worden. De uitkomst op de vragen waar de geloofsvorming van de jongeren plaats vindt en de vraag of de verschillende contexten toereikend zijn om toegang te hebben tot de geloofsvorming van de jongere zullen aan de hand van de onderzoeksvragen worden besproken in de conclusies. Eerst volgt er nu een beschrijving van het verloop van het verzamelen van data voor dit onderzoek.
4.1 Verloop verzameling De deelname aan het onderzoek is door jongeren goed vertegenwoordigd. Uit de zestien-plus groep zijn twee gespreksgroepen van vijf jongeren gekomen en twee facebookgesprekken. Tijdens het twaalf-plus kamp hebben zeventien jongeren de verschillende contexten beoordeeld. Tijdens het kamp van de twaalf plus was de onderzoeker één van de posten waarlangs de jongeren moesten lopen en een opdracht moesten doen. Het verzamelen van de gegevens was voor de jongeren een verplichte opdracht. Bij de andere jongeren moest na het versturen van uitnodigingen per mail en post via Facebook en telefoontjes de opkomst vergroot worden. Na de uitnodigingen betrof dit namelijk nog maar één persoon en dit resultaat was vier dagen voor de geplande gesprekken. Ook is er naar aanleiding van de telefoontjes met twee jongeren nog een gesprek gevoerd via Facebook. Ze wezen het groepsgesprek af omdat ze geen binding hadden met de jongeren in de kerk. Ze wilden wel met mij in gesprek over hun gedachten over geloofsvorming en de kerk. De deelname van ouders is minimaal vertegenwoordigd, van vijftig adressen werden er zes vertegenwoordigd. De politieke partijen zijn ook minimaal vertegenwoordigd, na mijn vraag om medewerking heb ik één telefoontje gehad van de ChristenUnie wat uiteindelijk een documentanalyse opleverde. Naast deze partij is er geen reactie geweest na twee verstuurde herinneringen. Bij de organisaties JOP en de EO is het gelukt om een interview af te nemen. Deze interviews zijn open interviews geweest met het doel duidelijkheid te krijgen over wat en wie de organisatie hoopt te bereiken. Ook wilden we weten hoe deze organisaties ten opzichte van de kerk werken en of ze zelf ook weten wat ze daadwerkelijk bereiken. Van de HGJB en de ChristenUnie heb ik specifieke informatie gekregen om een documentanalyse te kunnen doen. Ook bleek een vriend actief voor Perspectief, het jongerenplatform van de ChristenUnie. Van hem heb ik informatie gekregen over de vormen en activiteiten vanuit de ChristenUnie om jongeren te bereiken.
4.2. Contextbeschrijvingen waarin de geloofsvorming van de jongere mogelijk plaatsvindt. 4.2.1 Gezin-ouders Tijdens de ouderavond gaan de ouders in groepen aan de slag en werken ze de vragen door die opgenomen zijn in bijlage zes. Deze bijlage bevat het rapportageblad dat in elk groepje is ingevuld. De vragen gaan over inzet, daadwerkelijke praktijk en het bereik van de geloofsvorming. De ouders werd ook gevraagd de antwoorden op de vragen te relateren aan de niveaus van Bateson. In de evaluatie van de gespreksgroepjes blijkt in één van de groepjes dat ouders een heel verschillende inzet geven als het gaat om het gewenste niveau bij geloofsvorming. De ene ouder zet vooral in op het voorleven, ‘ hoe ga je liefdevol met elkaar om?’. De andere zetten in op kwaliteiten en capaciteiten, dat de kinderen hun talenten ontdekken en ontwikkelen. Weer een andere vooral op het overbrengen van waarden en overtuigingen als bijvoorbeeld naastenliefde. In de andere groep ligt de inzet dicht bij elkaar, zij kiezen voor het inzetten op waarden en overtuigingen. Ze zeggen hierbij: “we zijn blij als we niveau vier bereiken, dat we waarden en overtuigingen over kunnen brengen”. De ouders geven aan dat het bereiken van jongeren met het geloof lastig is omdat ze er lang niet altijd voor open staan. Jongeren ontwijken het soms bewust door bijvoorbeeld tijdens het Bijbellezen met de telefoon te spelen of door de afwas te gaan doen 23
terwijl de maaltijd nog niet afgesloten is. Het voorleven “door te zeggen wat je doet en te doen wat je zegt” en het aanpakken van de momenten die spontaan ontstaan worden genoemd als de meest waardevolle en de meest haalbare manieren om de kinderen te vormen in hun geloof. De ouders geven aan dat ze hopen dat het geloof iets wordt van de jongeren zelf en dat zij bij mogen dragen aan een goede basis van waaruit het geloof kan groeien. De niveaus van identiteit en spiritualiteit en zingeving hebben volgens de ouders een lading die ze zelf niet echt kunnen vormen, maar die de jongeren zelf vorm moeten geven. Zingeving komt alleen in crisis situaties naar boven als een moment waarop gevormd kan worden, maar deze is toch wel erg lastig om op een directe manier te vormen. De ouders zien geloof svorming als iets wat de jongere uiteindelijk zelf moet voltooien, ze citeren de uitspraak:“Hopelijk komt, terwijl de boer slaapt, het zaad wat hij gezaaid heeft, alsnog vanzelf op”. 4.2.2 Kerk - Erediensten Naast de reguliere diensten, die verlopen binnen de gebruikelijke orde van dienst, worden er drie keer per jaar jongerendiensten georganiseerd. Om de week is er tijdens een reguliere dienst jeugdkerk. In deze diensten proberen ze actueel te zijn door in te spelen op een thema wat speelt. Tijdens het bezoeken van een jeugdkerk werd zo het koningslied gebruikt en gekoppeld aan geloof, hoop en liefde. De leiding hiervan probeert een wisselend aanbod neer te zetten waarbij de nadruk de ene keer ligt op creatief bezig zijn en de andere keer meer inhoudelijk door bijv. stellingen. Ze trekken voornamelijk jongeren in de leeftijd van twaalf tot zestien jaar. De Adventskerk heeft naast de jeugdkerk nog diensten met een experimenteel karakter. Zo zijn er de kind, school en gezindiensten, deze richten zich voornamelijk op de basisschoolleeftijd, de wind in de zeilen diensten, waarin gewerkt wordt met thema’s en bijv. een verbeeldingsgroep en de In Spiritual Link diensten. Bij In spiritual Link diensten wordt gewerkt vanuit het inspirerende karakter vanuit de voorbereidingsgroep en word er geprobeerd vernieuwende werkvormen te vinden. De experimentele diensten zijn voor de hele gemeente. - Catechese In de Adventskerk zijn er drie catechesegroepen, de huiscatechese, de teamcatechese en pluscatechese. De eerset twee groepen worden gedraaid door de jeugdwerker en de pluscatechese door een vrijwilliger. Voor de catechese wordt gewerkt met verschillende materialen, de laatste tijd die van Youth for Christ. Het uitgangspunt voor de catechese is dat geloof, leven en alles wat verder zinvol is besproken word. In de oudste groep wordt er vaak met thema’s gewerkt die de jongeren zelf kiezen. De voorbereiding van de avonden zijn ook verschillend. De ene keer wordt het door jongeren zelf gedaan en een andere keer verzorgt de vrijwilliger de avond inhoudelijk. - Sociale activiteiten Er zijn verschillende activiteiten met een sociaal karakter in de Adventskerk. Voor de jongeren van twaalf tot vijftien is de soos een keer in de twee weken open en een jaarlijks kamp. Het afgelopen jaar hebben ze de soos stil gelegd omdat de opkomst vaak niet meer dan drie tot vijf jongeren betrof. Voorgaand kwam er een vaste club van ongeveer vijftien jongeren. Voor de jongeren van vijftien plus wordt ernaar gestreefd vier keer een activiteit te organiseren. Deze activiteiten variëren tussen inhoudelijk en alleen maar leuk. Ook voor hen is er een kamp. In het afgelopen jaar zijn er niet zoveel activiteiten geweest.
4.2.3 Scholen In het afstudeer onderzoek van J. Hannesen(2013) wat opgesteld is aan de Gereformeerde Hogeschool te Zwolle worden verschillende onderwijsactiviteiten in relatie tot de geloofsontwikkeling van jongeren besproken, namelijk de godsdienstlessen, vereniging en catechese. In dit onderzoek worden verschillende manieren beschreven waarop de jongere gevormd kan worden tijdens een onderwijsmoment. Op een school is er dus sprake van verschillende kansen voor vorming. Zo biedt de school als context onderwerpen aan die besproken worden, is er een relatie met de docent, kan de sfeer bijdragen aan de vorming, en is de werkwijze en het boekje aanleiding om te werken aan vorming. 24
Godsdienstonderwijs komt in het onderzoek van Hannesen naar voren als meer religieus onderwijs dan persoonlijk vormend onderwijs. Met deze gegevens wordt de school als context voor geloofsvorming meer een plek waar kennis wordt op gedaan dan waar vorming plaatsvindt. Voor beoordelende uitspraken die het onderzoek doet verwijs ik u naar hoofdstuk vijf, de eerste paragraaf het voert voor de contextbeschrijving te ver hier op in te gaan. 4.2.4 Events Zo door het jaar heen worden er in Nederland verschillende events georganiseerd. Events die in het blikveld van de jongeren lagen tijdens de proefgesprekken zal ik hier bespreken, dit zijnde EO Jongerendag, The Passion en Opwekking. -EO jongerendag De EO Jongerendag is een event waarop jaarlijks duizenden jongeren samen komen in het Gelredome in Arnhem. Op deze dag is er een programma in het stadion en om het stadion. Er zijn verschillende christelijke artiesten aanwezig die een optreden doen. Deze dag heeft altijd een thema die door het programma heen wordt uitgewerkt. De EO is één van de organisaties die mee heeft gewerkt door de mogelijkheid van het afnemen van interview te geven. In het interview wat voor dit onderzoek is afgenomen geeft de leidinggevende van de afdeling jongeren; J. Hoogendoorn de volgende dingen aan met betrekking tot de EO jongerendag: Het doel van de jongerendag is om jongeren te inspireren in hun nadenken over het geloof. Hij kijkt terug op jongerendagen waarin het ook belangrijk was hoeveel jongeren hun hart aan Jezus gaven, maar dit is uiteindelijk niet wat ze uit willen dragen als jongerenafdeling op EO jongeren-dagen. ‘Daar waar kerken leden zouden willen werven, wil de EO vooral inspireren, de EO heeft duidelijk een andere functie als kerken.’ Jongeren komen massaal naar de EO jongeren dag en ervaren daar een grote saamhorigheid, en dat inspireert en motiveert. De EO Jongerendag kan gezien worden als een mogelijk positieve en leuke ervaring met het geloof en andere jongeren. -The Passion The Passion is een muzikaal evenement rondom Pasen en word opgevoerd door bekende Nederlanders. Tijdens het spektakel trekt een processie met een verlicht kruis door de straten van de plek waar het wordt opgevoerd. Het paasspektakel wordt georganiseerd door de oproepen EO en RKK, het Nederlands Bijbel genootschap de Protestantse Kerk in Nederland en de Rooms Katholieke Kerk. - Opwekking De opwekking conferentie wordt georganiseerd vanuit de Stichting Opwekking. Deze conferentie betreft een heel weekend waarin er rond een bepaald thema lezingen en diensten worden gehouden. Elke doelgroep heeft zijn eigen programma en eigen plek op het festivalterrein. Opwekking is een organisatie die zich actief bezighoudt met het verkondigen van het evangelie en het toerusten van christenen uit alle denominaties en kerkelijke stromingen. “Daarbij baseert zij zich op onderstaande tekst uit de Bijbel, het onfeilbaar Woord van God, die tevens de missie van de organisatie is: ‘Maakt al de volken tot mijn discipelen …en leert hen onderhouden al wat Ik u bevolen heb’ (Matteüs 28:19)” (www. opwekking.nl. 22 mei) 4.2.5 Publieke domein Het publieke domein betreft de politieke partijen en de sociale media. In deze context bevinden zich de politieke partijen met hun programma’s. De ChristenUnie geeft aan dat het bereiken van de jongeren op een niet eenduidige manier gebeurt. Zij hebben wel een speciale afdeling waarin jongeren actief zijn en waarbij het bereik ook afhangt van de mate waarin de jongere betrokken is of raakt bij de politiek. De jongvolwassene (26 jaar) met wie een gesprek is gevoerd voor dit onderzoek geeft aan dat hij met politiek is grootgebracht en zodoende bereikt is door de politiek. Hij noemt ook het voorbeeld dat Rutte van jongs af aan betrokken is geweest bij de VVD jeugd achterban en zo door is
25
gegroeid naar de plaats waar hij nu staat. Politiek houdt zich dan ook meer bezig met het besturen van het land dan echt de vorming van jongeren. 4.2.6 Jongerenwerkorganisaties Evangelische Omroep Voor inzicht in de werkzaamheden vanuit de EO met jongeren is er een afspraak voor een interview gemaakt in Hilversum met Jasper Hoogendoorn. Hij is de persoon die de visie en doelstellingen bewaakt binnen de afdeling jeugdwerk. Hoogendoorn geeft aan dat de EO in potentie iedereen kan bereiken door de NPO. Hoogendoorn; ‘we moeten dan natuurlijk wel aantrekkelijke formats maken’. Per platform (zeker bij tv en radio) kijk je naar wat men er kan en wat er past bij de kijker en luisteraar’. Er zijn 52000 leden in de vereniging van de jongerendoelgroep. De afdeling bakent de doelgroep af en wil zich richten op jongeren tussen de 16 en 21 jaar die affiniteit hebben met het christelijk geloof. Ze willen niet evangeliseren en jongeren winnen voor Jezus. Hoogendoorn geeft aan dat ze in de visie hebben opgenomen dat; ‘we willen jongeren inspireren en motiveren te leven naar het voorbeeld van Jezus’. Op de radio 3 Fm kom je wel meer in de buurt van evangeliseren, je bedenkt dan hoe je de willekeurige luisteraar kunt bereiken met het christelijk geloof. Voor hun eigen vereniging willen ze jongeren vooral vormen in hun eigen geloof, door de activiteiten van het verenigingsgedeelte, zodat jongeren uiteindelijk een lichtje zijn in de wereld. Om het bereik te vergroten onder de jongeren van de EO gaan ze vanaf de EO jongerendag (juni 2013) opereren met de verschillende onderdelen vanuit eenzelfde naam, omdat ze ook met één visie naar buiten willen gaan en niet met allemaal verschillende. Ze zijn nu actief door het blad Insite, de website, concerten, internet en radio. Ze zouden in het activiteitenaanbod regionaal ook nog wel activiteiten aan willen bieden die leuk zijn en een stuk inhoud hebben. Ze willen dan wel specifiek in hun kracht gaan staan. In relatie tot de kerk wil de EO zich onderscheiden door beschouwend te zijn en niet betogend. Ze willen geen uitspraken doen over wat goed en of waar is. Hoogendoorn; ‘we zijn een mediabedrijf en willen podium bieden aan inspirerende verhalen.’ Ze willen in hun kracht gaan staan als het gaat om de manier waarop ze opereren. Positifiteit en liefdevol zijn kernwoorden als het gaat om hun werkwijze. Voor bijv. homoseksualiteit betekent dit, dat ze beshouwend zijn en niet betogend, dat ze willen stimuleren en inspireren liefdevol naar de ander mens te kijken en niet veroordelend omdat hij of zij niet in de overtuiging past. ‘Deze ruimte is een kracht ten op zichtte van onze positionering in relatie tot de kerk’ Hoogendoorn geeft aan dat ze proberen te opereren op het vlak dat ze jongeren vormen tijdens hun ontwikkeling ten op zicht van de maatschappij, eigenwaarde, opleiding, identiteit, cultureel, en op het vlak van muziek. Hoogendoorn spreekt de hoop uit dat de jongeren die bij hun komen de inspiratie die hij benoemt herkennen en erkennen, dat ze nadenken over wie ze zijn en waar ze voor staan en hoe ze dit toe moeten passen in hun leven. De EO stoelt hun bereik op drie eikfiguren die overeenkomen met de indeling die Wijma en Slenderbroek maken in hun onderzoek. Namelijk de actief betrokkenen( groep1 ), de Jongere die op twee benen hinkelt (groep 2) en de jongere die rand kerkelijk is (groep 3). Verder komt uit het onderzoek dat ze de EO een andere rol toekennen dan de kerk. Voor vragen gaan ze wel naar anderen, daarvoor is de media van de EO te afstandelijk. Ze kunnen dus met een gerust hart blijven inspireren. Internet wordt naar Hoogendoorns inzien te weinig gezien als inspiratiebron en dat is onterecht en onwaar want: ‘Jongeren gebruiken media niet maar zijn media, het hoort bij hun leven.’ Filmpjes e.a. dingen nemen ze mee. het doet iets met hun beeld. ‘Ze zeggen het vormt me niet maar het vormt ze wel.’ Zo maakte de EO een filmpje over touwtje springen op de dam om het genieten uit te stralen en het werd heel veel gedeeld op de sociale media. Jongerenorganisatie van de Protestantse kerk Voor de werkzaamheden die bij JOP verricht worden is er een telefonisch interview geweest met Harmen Wijnen. JOP is een instelling die in het leven is geroepen door de PKN om ondersteuning te bieden in het kerkelijk jeugdwerk van de plaatselijke gemeentes in Nederland in de vorm van advies, trainingen, materialen en evenementen. In het bijzonder hebben ze aandacht voor jeugdleiders en coaches die werken met kinderen en jongeren. Ze richten zich voornamelijk op de kring die om de jongeren heen staat 26
om ze te vormen. Ze willen hun visie uitdragen via de plaatselijke gemeente en de kerkenraden. In principe werkt JOP vooral in de tweede lijn als het gaat om jongeren. Ze kennen drie stromen waarvoor ze zich inspannen. -
De jongerenwerkers die in dienst komen bij JOP om een plaatselijk gemeente te gaan dienen. Deze jongerenwerkers zullen werkzaam zijn in de eerste en 2e lijn m.b.t. jongeren.
-
Jeugdwerkadviseurs die zich richten op het ontwikkelen van het jeugdbeleid binnen een gemeente
-
Productie van materiaal voor het jeugdwerk. Vanuit de hoofdlocatie in Utrecht worden formats en werkmateriaal gemaakt. Hierin is ontwikkeling gaande door online materiaal aan te bieden. Een voorbeeld van materiaal is een programma en format om jongeren te betrekken bij het diaconaat in de kerk
Samen met de EO is JOP een onderdeel aan het opzetten die zich richt op geloofsvorming in gezinnen omdat zij ook een collectief deel van de gemeente zijn. JOP heeft in het verleden ook wel en lokale activiteiten georganiseerd als de x-mas proof maar daar zijn ze van afgestapt omdat het in hun visie niet houdbaar was. Ze willen graag vooral ondersteunend zijn. Het Bereik van JOP is lastig weer te geven. Ze krijgen wel positieve reacties van jeugdwerkers en dat betekent dat ze lokale jongeren bereiken maar lang niet alle jongeren door de traditionele insteek van het jeugdwerk. Om het lokale bereik wordt er nagedacht over nieuwe vormen van kerk zijn die meer vanuit de context waarin jongeren zijn gaan opereren. Dat er niet vanuit het kerkgebouw geroepen wordt maar dat men jongeren op gaat zoeken op de plekken waar ze zijn. Het onderzoek van de geïnterviewde persoon waarin hij 5 groepen jongeren heeft gevolgd hoopt hier ook meer antwoord op te geven. Het verschil tussen JOP en de HGJB wordt in dit gesprek aangeduid als door de kerken waar ze zich op richten. JOP opereert in alle pluriformiteit binnen de PKN en HGJB richt zich meer op de expliciete orthodoxe kant van de kerken.
Hervormd Gereformeerde Jeugd Bond De HGJB stelt zich als missie dat de jongeren het Christelijk geloof zien als een rode draad in hun leven en niet als een van de vele onderdelen. Ze willen graag dat jongeren het christen zijn leren in de gemeente. (Beleidsplan 2011-2014) Voor inzicht in de werkzaamheden van HGJB heeft Arie de Winter, een van de coördinatoren van het jeugdwerk documenten van de HGJB toegestuurd. In deze documenten presenteren ze de rode draad van hun werk. Zij gaan uit van acht kernkwaliteiten. De HGJB heeft het jongerenwerk vanuit kernkwaliteiten uitgeschreven. Ze werken deze uit op verschillende niveaus, namelijk algemeen, theologisch, methodologisch en hermeneutisch niveau. Materialen, activiteiten en toerusting die aangeboden worden staan altijd in verbinding met deze kernkwaliteiten. De kernkwaliteit die uiteindelijk op de agenda komt wordt onderdeel van het werktraject waarin de HGJB de gemeente helpt een trajectplan te schrijven. Voor dit rapport voert het te ver deze te bespreken maar is het wel van waarde te weten vanuit deze peilers een speerpunt te kunnen kiezen in de praktische uitvoering van het jongerenwerk.
4.2.7 samenvatting contextbeschrijvingen - De kerk, het gezin en de school staan in persoonlijk en direct contact met de jongere en dragen bij aan de geloofsvorming van de jongere op microniveau. De kerk en het gezin zijn er specifiek op gericht de jongere te vormen en te begeleiden bij zijn geloofsvorming. Dit wordt duidelijk door de verkregen informatie op de ouderavond en de observaties van de verschillende activitieten door de kerk 27
georganiseerd. Op school worden er met name dingen aangeboden waardoor er kansen kunnen ontstaan dat de jongere gevormd word. Persoonlijke vorming is niet het eerste uitganspunt maar onderwijs. - De jongerenwerkorganisaties treden op een indirecte manier in contact met de jongeren (mesoniveau) HGJB en JOP ondersteunen de kerkelijke gemeenten bij het jongerwerk en de EO verzorgt verschillende activiteiten die die jongeren inspireren om over het christelijk geloof na te denken. De EO is hierin afhankelijk van de deelname van jongere aan de verschillende activiteiten die zij aanbieden. JOP en HGJB hebben een hulpvraag van de kerk nodig om in contact te komen met het jongerenwerk. - Zowel de vorming vanuit het publiek domein als bij events zijn in zekere mate afhankelijk van de bekendheid die ze hebben vanuit de betrekkingen die er op microniveau zijn. Zowel de politiek als de social media hebben de vorming van jongeren niet als voornaamste doel. Ze zijn onderdeel van de culturele tendens (macroniveau). De events dragen ook geen specifiek doel m.b.t de vorming van jongeren maar willen wel inspireren en toerusten.
28
4.3 Beoordeling van contexten voor geloofsvorming Dit deel van het rapport geeft de data weer die verkregen zijn door de groepsgesprekken met jongeren. De gesprekken op Facebook zijn toereikend geweest om de jongeren te peilen over de kerkgang en de motivatie niet te participeren in de kerk. Uit de gesprekken zijn ook de overtuigingen af te leiden maar zij scoren niet als de anderen, in een directe vorm op de typeringen van Hijmans. Dit gedeelte geeft antwoord op de vraag wat de waardering van de geloofsvorming door jongeren is en hoe hij zijn eigen levensdoel en/of overtuiging verwoordt. Als eerste wordt de particpatie in kerkelijk activiteiten weergegeven, als tweede de verwachtingen van de jongeren ten aanzien van de verschillende vormingscontexten gezin, kerk, school, vrienden, publiekde domein en events. Na deze verwachtingen de beoordeling van deze verschillende contexten aan de hand van de niveaus van Bateson. Als vierde worden de zingevingstypen van Hijmans besproken die de jongeren aan hebben gegeven. Als vijfde en laatste paragraaf de geloofsinhouden die de jongeren aan hebben gegeven tijdens het onderzoek. 4.3.1 Mate van participatie in kerkelijke activiteiten a.d.h.v Wijma en Slenderbroek In de gespreksgroep met jongeren die vijftien, zestien en zeventien zijn, geven ze allemaal aan bij groep twee te horen (Wijma en Slenderbroek-Meints, 2011). Twee uit deze groep geven aan wel steeds meer te bewegen naar groep één, dat wil zeggen dat ze een eigen keuze maken om bij de kerk te willen horen. Zo geven ze aan “ Nu ik vrienden heb gekregen bij de kerk wil ik samen met hun naar de activiteiten gaan en iet meer afhankelijk zijn va het programma wat mijn ouders op zondag voorstellen. Ik wil vrij worden gelaten in wat ik doe op zondag.” De betrokkenheid en kerkgang wordt ook gerefereerd aan ouders met als toelichting “Van mijn ouders moet ik mee naar de kerk of naar catechisatie en daarom doe ik het”. In de gespreksgroep van jongeren die, achttien, negentien en twintig jaar zijn is de relatie tot de kerk verdeeld in jongeren die wel lid te zijn van de kerk en (bijna) nergens aan mee doen en het wel lid zijn van de kerk maar niet overtuigd. De verhoudingen zijn drie voor groep twee en twee voor groep drie. Verschillende uitspraken hierover: “ik vindt het lastig om zelf overtuigd lid te zijn omdat ik nog niet goed weet wat ik wel en niet geloof.” “ De activiteiten van de kerk staan niet hoog op mijn prioriteitenlijst, dit zijn toch vooral vrienden en familie” In de Facebook gesprekken geven de jongeren aan niet meer mee te doen met de kerkelijk activiteiten omdat ze er geen behoefte aan hebben en geen directe motivatie hebben om te gaan. Facebook jongere X zegt: “het heeft geen zin te discussiëren over religie, omdat er niet gekeken wordt naar feiten. Gelovige mensen willen graag geloven wat ze geloven, en hebben daardoor een soort van tunnelvisie. Ik heb daar totaal geen problemen mee, en iedereen moet geloven wat ze willen, ik wil je alleen duidelijk maken dat het geen zin hebt om over te praten. Ik vind dat je religie en geloof meer als richtlijn moet gebruiken voor een bepaalde manier van leven, in plaats van dat je het 1 op 1 overneemt als een kind die in Sinterklaas gelooft” Facebook jongere Y zegt: “ Ik ga al vier jaar niet meer naar de kerk, op aanraden van mijn zus ben ik wel meegegaan met een Roemeniereis. Ik ga nu alleen nog naar de kerk als we er moeten zijn voor de Romeniereis” In de groep van jongeren tussen de twaalf en vijftien komen alle groepen voor die in Wijma en Slendebroek zijn beschreven. Er bevindt zich één jongere die geen lid meer is van een kerk, drie die lid zijn maar bijna nergens aan mee doen, één jongere die overtuigd lid is en actief mee doet en twaalf jongeren die lid zijn actief mee doen maar niet overtuigd zijn. Bij deze groep zijn geen toelichtingen gegeven. Wel valt het op dat er bij deze jongeren één tussen zit die overtuigd en actief lid is en het merendeel, twaalf op zeventien actief meedoen. De scores in het geeheel zijn als volgt: 1 Jongere zegt: Ik ben overtuigd lid van de kerk en doe actief mee aan activiteiten 20 Jongeren zegen: Ik ben lid van de kerk, ik doe mee aan activiteiten, maar ben niet overtuigd 7 Jongeren zeggen: Ik ben lid van de kerk maar doe (bijna) nergens aan mee 1 Jongere zegt: Ik ben helemaal geen lid meer van een kerk
29
4.3.2 Verwachtingen van de jongere ten aanzien van activiteiten waarin hij of zij gevormd word In dit onderdeel worden voor de vijftien plus plusgroep de verwachtingen per context uitgewerkt. Dit zijn de twee oudste groepen in de leeftijd van vijftien tot twintig jaar. De jongste groep heeft een brainstorm voor de verwachting gedaan van de vormende contexten in het algemeen. Hieronder geef ik de resultaten weer van deze brainstorm en vervolg ik het verslag met de weergave van verwachtingen per onderdeel voor de twee oudste groepen die in leeftijd van vijftien tot twintig jaar zaten. Bij de jongste groep, zeventien jongeren van dertien tot en met vijftien jaar wordt van ouders en andere vormers verwacht dat ze: “grenzen stellen, helpen en ondersteunen waar nodig, dat ze de verzorging geven die de jongeren nodig hebben, dat ze een kwalitatief goed voorbeeld geven van hoe ze moeten leven, dat ze met de vraag bezig kunnen; “wie ben ik?” en dat de structuur in hun leven bewaakt wordt en ook dat ze uiteindelijk vrij worden gelaten om hun eigen weg te kiezen.” Gezin-ouders De jongeren uit de groep waar ze vijftien tot zeventien jaar zijn verwachten van hun ouders dat zij hun normen en waarden voorleven en dat ze de jongeren vrij laten om hun eigen keuzes te maken in activiteiten. Ze verwachten wel dat de ouder zich uitspreekt over de beoordeling van het gedrag van de jongere maar wil liever niets opgelegd krijgen. Een jongere spreekt uit ‘ik wil bij mij ouders geliefd zijn ondanks dat ik soms een andere mening heb dan dat zij hebben’. Ze verwachten hierbij bijv. dat als ouders andere ideeën hebben dan naar de eigen kerk gaan dat zij dan wel mogen als ze dat willen. De jongeren geven aan dat ze eigen inbreng willen hebben wat betreft het bezoeken van kerkelijk activiteiten. Bij de groep in de leeftijd van achttien tot twintig zijn de verwachtingen niet anders dan bij de eerste groep. Zij verwachten eveneens dat ouders hen voorleven maar wel vrijlaten om hun eigen keuzes te maken. In deze groep wordt genoemd ‘ik verwacht dat mijn ouders me steunen in dat wat ik vindt’. Zij beschrijven de verwachting van de ouders als het introduceren en meenemen in het christelijk geloof. Kerk Erediensten De jongeren uit de leeftijdsgroep van vijftien tot zeventien verwachten dat de kerkdiensten actueel zijn, dat ze dat wat geweest is ook vertalen naar nu, zodat ze met de boodschap ook iets kunnen doen in hun eigen leven. Ze verwachten ook ‘een fris en vlot uiterlijk van de dienst’. De preken van nu duren te lang en er wordt heel langzaam gezongen. De jongeren verwachten dat ze geboeid worden door het thema van de dienst en dat het thema van meerdere kanten wordt belicht zodat ze meer te weten komen over de context. Over waar bijv. een Bijbelverhaal zich heeft afgespeeld maar ook waarin de tekst geschreven is. De jongeren kunnen over het algemeen 10 min luisteren en dan haken ze af. Ze geven ook aan dat ze sneller geraakt worden door beelden en liederen dan door de preek, tenzij die heel goed is. De In spiritual link diensten raken veel meer aan de verwachtingen van de jongeren en de frequentie is ook veel fijner en daardoor hebben ze veel meer zin om te gaan. De leeftijdgroep van achttien tot twintig jaar deelt de verwachting van actualiteit, “we willen geboeid worden doordat het onderwerp relevant is”. De jongeren geven aan dat ze vooral om een goed gevoel heen gaan en niet omdat ze geestelijk gevormd worden. Ze verwachten dat je af en toe geraakt kan worden door een lied of een thema wat je aanspreekt. Catechese De jongeren uit de leeftijdgroep van vijftien tot zeventien verwachten van de catechese, dat het leuk, gezellig en leerzaam is. In tegenstelling tot de erediensten zijn de catecheselessen vaak wel actueel. Ook het groepsidee stimuleert, je bent samen en gaat niet alleen of omdat je met je ouders mee bent.
30
De leeftijdgroep van achttien tot twintig geeft aan dat catechese leuk is als het ook echt ergens over gaat. Ze hebben een sterke voorkeur voor goede gesprekken. ´Je leert ook veel sneller iets omdat je zelf iets doet, dit in verhouding tot de diensten.” Sociale activiteiten De activiteiten als kamp en reizen die georganiseerd worden moeten ook georganiseerd worden, anders zouden de jongeren geen activiteiten van de kerk bezoek en affiniteit ontwikkelen met de kerk zelf. De jongeren verwachten dat deze activiteiten er zijn omdat deze zich het meest lenen om andere jongeren die niet actief betrokken zijn bij de kerk mee te nemen en iets te laten ervaren van de kerk. In de leeftijdgroep van achttien tot twintig jaar geven ze aan dat sociale contacten als kamp en soos belangrijk zijn voor het groepsgevoel. Dat als er veiligheid in een groep is, je jezelf beter uit durft te spreken. Op kamp heb je meer kans op een goed gesprek met elkaar omdat dit door o.a. opdrachten wordt gestimuleerd. Het groepsgevoel wordt wel aangemerkt als een niet altijd geldende voorwaarde voor een goed gesprek. School In de leeftijdgroep van vijftien tot zeventien jaar verwachten ze van de school dat deze toeziet op de onderlinge omgang met elkaar. In de leeftijdgroep van achttien tot twintig jaar geven de jongeren aan dat de christelijke identiteit niet van hun school af te lezen is. Dit zeggen ze in vergelijking met het Greijdanus College en hun ervaring met jongeren van deze school in gesprek te zijn. Ze zijn blij dat hun school de verschillende kanten laat zien en ze niet een bepaalde kant op worden gestuurd. Als ze op school een overtuiging mee willen geven is dat wel extreem en een beetje eng. Dit benoemen ze o.a. in relatie tot bijv. homoseksualiteit, dat er wordt geoordeeld. Ze weten wel dat er mogelijkheden zijn voor christelijke activiteiten maar ook dat je er echt bewust zelf gebruik van moet maken. Van bijv. een pastor of een viering bezoeken. Pasen heeft tot noch toe de meeste aandacht getrokken. Vrienden Met vrienden praat je over alles maar het geloof is geen dagelijkse kost. Praten over geloofsovertuigingen en waarden brengt ook een sfeer mee waarin respect moet zijn om er over te kunnen praten. Van een vriendenkring wordt verwacht dat als je het over geloof hebt je hierom gewoon geaccepteerd wordt en dat ze in respect met je omgaan.
Publiek domein In de leeftijdsgroep van vijftien tot zeventien jaar wordt aangegeven dat de vorming door politieke partijen en media beïnvloed wordt door ouders. Uit eigen interesse zullen ze nog niet heel snel naar dergelijk programma’s als journaal e.a. kijken. Sporadisch komen de jongeren in aanraking met programma’s die vormend kunnen werken. De insteek van het kijken is vooral vermaak en niet zo zeer uit gemotiveerde interesse. Deze groep geeft het concept van ‘De wereld draait door’ als een stevig en goed concept voor een kerkdienst. Hier kijken de jongeren graag naar door de snelheid en de hoge mate van actualiteit. Verder geven de jongeren aan dat het gebruik van sociale media in de kerkelijke context nog sterk verbeterd kan worden. Het wordt nu wel gebruikt maar het getuigt niet van kwaliteit waardoor de interesse ook meteen minder kan zijn. “Als ik merk dat de persoon niet echt weet wat hij doet kan ik hem ook niet echt serieus nemen.” De leeftijdsgroep van achttien tot twintig jaar ziet geen noodzaak van de vorming in het publieke domein. Ze hoeven niet zozeer op dit vlak gevormd te worden. Ze vinden het vooral vervelend dat mensen in het publieke domein optreden als Jehova’s en straatevangelisten. “Politiek gaat spelen als je mag kiezen, dan draag je
31
de verantwoordelijkheid je er in te verdiepen voor het kiezen van de regering”. Ook dan gaat het nog niet over geloof maar over maatschappelijke vragen.
Events
In beide groepen worden kleinere events als kamp en reizen met ander jongeren als leuker ervaren dan een dergelijke massale bijeenkomst als de EO jongerendag of The Passion. Het massale karakter van de EO jongerendag, de evangelische en persoonlijke insteek schrikken af. Het is wel leuk om met vrienden heen te gaan maar zeker niet noodzakelijk om gevormd te worden. Ook opwekking en christelijke vakanties worden als snel “te veel”. Kamp heeft de kracht dat het ontspannende en serieuze onderdelen kent. Events hebben als positieve bijdrage dat het gemeenschappelijk gevoel en het samen ergens over nadenken waardevol en verbindend is. Samenvatting verwachtingen In het gezin vindt de jongere het belangrijk dat de ouders het geloof voorleven, hen ondersteunen in hun keuzes en vrij laten in het kiezen zelf. Van de kerkdiensten verwachten de jongeren dat ze actueel en fris zijn en dat ze er soms door geraakt worden. Van de catechese verwachten de jongeren dat het gezellig, leuk en leerzaam is. Sociale activiteiten worden gezien als iets wat je niet in de kerk mag missen. Met sociale activiteiten trekt de kerk jongeren aan en ze dragen bij aan een veilig groepsgevoel. Van de school verwacht de jongere dat zij toezien op de omgang met elkaar en dat ze op school activiteiten ondernemen die een relatie hebben tot de identiteitsontwikkeling. Van vrienden verwacht de jongere dat ze respect hebben voor elkaar als ze serieuze dingen bespreken. Er zijn geen grote verwachtingen van het publieke domein omdat dit geen noodzaak is. Bij het hebben van stemrecht moeten de partijen wel de moglijkheid geven om je te kunnen verdiepen. De media wordt gezien als een extra, maar als het gebruikt wordt is de kwaliteit hiervan wel belangrijk. Van events verwachten de jongere niet zoveel. Jongeren zien het kamp ook als een event en daarvan vinden ze het bealngrijk dat er activitieten zijn maar ook dat er een inhoudelijk aanbod is.
32
4.3.3 Beoordeling van de contexten naar de niveaus van Bateson Gezin-ouders De beoordeling van de mate waarin het gezin helpt bij de vorming van geloof is positief in de eerste groep. Bij vier jongeren zijn de ouders er mee bezig en bij één wordt de jongere heel vrij gelaten en niet gestimuleerd zijn geloof te ontwikkelen. Alle gezinnen scoren bij de niveaus van Bateson op gedrag. Bij drie worden ook nog andere scores aangegeven; éénmaal omgeving, éénmaal identiteit en éénmaal ontwikkeling van kwaliteiten en capaciteiten. In de leeftijdgroep van achttien tot twintig jaar zijn vier jongeren positief over de vorming van hun geloof en één jongere geeft aan dat het gezin niet echt vormend is. Toegelicht; ‘Als het bij ons thuis over geloof gaat wordt het al heel snel ongemakkelijk’. Het niveau van kwaliteiten en capaciteiten scoort het hoogst in deze groep, deze wordt door drie jongeren aangegeven. Waarden en overtuigingen wordt door twee jongeren aangegeven. Identiteit en gedrag worden allebei eenmalig aangegeven. Bij de jongste groep in de leeftijd van twaalf tot vijftien jaar betreffen de scores op de niveaus van Bateson alle mogelijke variaties, want alle niveaus komen minimaal twee keer voor. Bidden, Bijbellezen en er soms over praten vormen wel speerpunten in de manier waarop ouders met de vorming bezig zijn. Andere jongeren geven weer expliciet aan; “Mijn ouders helpen mij met gedrag, o.a. het onderscheid wat goed en fout is”. Ook geven jongeren aan dat ze vrijheid krijgen hun eigen mening te vormen en twee keer geven jongeren aan dat ouders helpen bij het vinden van deze eigen mening. Eén jongere maakt expliciet duidelijk; ‘het vormen gaat heel goed alleen het voorleven in gedrag komt verkeerd over, mijn ouders denken dat ze het goed doen.’ In deze jongste groep van zeventien jongeren scoren gedrag (3 maal) omgeving(3maal) en waarden en overtuigingen (6 maal) het meest, de rest van de waarden scoren tweemaal. Kerk De beoordeling van de activiteiten van de kerk is wisselend. In de leeftijdsgroep van vijftien tot zeventien jaar scoort de dienst niet op het vormen van eigen geloof en in de leeftijdsgroep van achttien tot twintig jaar wel. In de oudste groep scoort de dienst met de voorwaarde van de voorganger en het thema. Voor zover de catechisanten naar de catechese gaan worden ze hier gevormd In de leeftijdsgroep van vijftien tot zeventien jaar wordt aangegeven dat de eredienst niet vormend is, dat het vooral over algemeen geloof gaat. De in spiritual link diensten worden aangeschreven als wel vormend voor je eigen geloof doordat deze actueler zijn. Drie van deze groep hebben geen catechese, degene die het wel hebben geven aan hier gevormd te worden, de catechisatie is leuk, gezellig en vooral vormend in gedrag. De sociale activiteiten scoren drie keer op waarden en spiritualiteit en twee keer op gedrag. De activiteiten van de kerk scoren in de leeftijdsgroep van achttien tot twintig jaar bij iedereen op identiteit. Spiritualiteit en zingeving wordt ook aangegeven als het gaat over de zin van het geloof voor het eigen leven. De jongeren geven allemaal aan na te denken en te reflecteren op wie ze zijn en wat ze vinden, of dat ze er tijdens catechisatie achter komen. Uit deze memobriefjes blijken ze bezig te zijn met hun eigen waarden en overtuigingen. Bij de jongste groep, zeventien jongeren van dertien tot vijftien jaar, wordt een overduidelijke score behaald op waarden en overtuigingen. De jongeren geven aan dat het over de uitleg van de Bijbel gaat of de mogelijkheden over het hoe van geloven. Twee jongeren geven aan dat zij nadenken over de vertaalslag voor hun eigen leven. Twee jongeren die aangeven dat ze niet gevormd worden zeggen; Ik geloof niet en bij de activiteiten gaat de vorming wel veel over de Bijbel. Een andere jongere; ‘Ik wordt wel gevormd door de activiteiten van de kerk, maar ik geloof niet, het blijft mij wel aan het denken zetten’
33
School De jongeren hebben zich net name uitgesproken over het godsdienstonderwijs en het gewenst gedrag. De Godsdienstlessen wisselen wat de inhoud betreft, het kent brede thema’s als wereldreligies, maatschappelijk vraagstukken en persoonlijke geloofsthema’s. De mate van vorming hangt samen met de energie die een docent in het moment stopt. Ingestelde bezinningsmomenten staan en vallen met de inzet van de docenten. Wat het gedrag betreft geven beide groepen aan dat dit heel basale regels voor de goede orde zijn en die het respect voor leraren bevorderen. Bijv. bij de afspraak over mobieltjes in de les. Ze benoemen ook de groei naar zelfstandigheid van basisschool tot het beroepsonderwijs, dat er steeds minder regels zijn omdat je naar mate je ouder wordt zelf die verantwoordelijkheid draagt. De beoordeling vans school scoort vooral negatief op het vormen van het geloof. Twee jongeren geven aan wel gevormd te worden op school waarvan een aangeeft waarden en overtuigingen. Los van geloofsinhoud helpt de school ook bij het vormen van identiteit in de omgang met anderen en capaciteiten. Bij de jongste groep geven negen jongeren aan niet te worden gevormd in hun geloof. Wel geven ze blijk van aanwezige pogingen in de vorm van bezinning en de godsdienstlessen. Zes jongeren die aangeven wel gevormd te worden tekenen aan dat het een beetje is maar niet veel. De aanwezigheid van een methode of moment is dus niet genoeg. Waarden scoren duidelijk positief, jongeren geven aan niet gevormd te worden in hun geloof maar wel in het leren niet te vloeken en iedereen in zijn waarde laten door begrip te hebben voor wat de ander wil geloven. Vrienden Vrienden scoren hoog op identiteit, maar wel los van het geloof. Ook geven de jongeren aan dat de vrienden wel mede uitmaken hoe ze zich gedragen. Twee jongeren geven aan dat contact met vrienden over geloof wel vormend is voor het eigen geloof. Als er in de jongste groep over het geloof wordt gepraat met vrienden gaat het over gedrag of wat je ergens van vindt. De jongeren geven vijf maal aan niet gevormd te worden en vijf vullen ook geen briefje in omdat ze niets te melden hebben hierover. Twee jongeren geven aan eens mee gevraagd te zijn naar een kerk door een vriend. Publiek domein De beoordeling vanuit de leeftijdsgroep van vijftien tot zeventien jaar is niet vormend voor eigen geloof maar een enkele keer is het wel vormend op het niveau overtuiging- standpunten. Vanuit de leeftijdgroep achttien tot twintig is het publieke domein ook niet vormend voor het geloof en wordt er helemaal niet gescoord. Bij de jongste groep scoort het publieke domein twee keer en vijftien keer niet. Ze geven aan dat ze niet snel met dergelijke dingen in aanraking komen en ze het ook niet zelf opzoeken. Als ze wel iets mee krijgen is het vaak niet heel aantrekkelijk om te weten. Documentaires en uitspraken of dingen goed en slecht zijn, zijn de twee vormende ervaringen die jongeren opgeven. Events De beoordeling van events is niet direct vormend maar wel stimulerend om na te denken over het geloof. Het is erg persoonlijk als je iets met het event hebt. The Passion is erg bekend bij de jongeren en de meeste jongeren geven aan dat ze het leuk vinden om te zien en vier (twee in elke groep )dat ze aan het denken worden gezet. In elke groep zegt een jongere er niet zoveel mee te hebben en het niet interessant vinden.
34
Vier van de zeventien jongeren in de jongste groep geven aan dat ze nog nooit bij events zijn geweest. Eén van de jongeren geeft aan dingen die vormen niet te bezoeken. Zes geven aan dat ze er geweest zijn maar twee hiervan geven aan dat het niet overtuigend is want The Passion en de EO jongerendag hadden geen effect. Eén jongere geeft aan dat het gewoon niet heeft gevormd. Twee geven aan dat ze gevormd worden en aan het nadenken worden gezet. Er is één jongere die een beoordeling geeft die scoort op spiritualiteit en zingeving omdat ze aangeeft; ´ik wordt gevormd op de EO jongerendag want dan hoor ik bij een groter geheel dat God aanbid en ook in Hem gelooft”. Samenvatting beoordeling contexten naar de niveaus van Bateson
Het gezin scoort op het niveau van gedrag, kwaliteiten en capaciteiten en waarden en overtuigingen De kerk scoort op waarden en overtuigingen, spiritualiteit en identiteit De resterende contexten scoren niet in relatie tot de geloofsvorming omdat in deze contexten aan wordt gegeven dat deze niet vormend zijn voor het geloof.
4.3.4 Typering van de jongeren volgens de zingevingtypen van Hijmans In de gespreksgroep van jongeren die vijftien, zestien en zeventien jaar zijn geven ze twee verschillende typeringen aan. Deze typeringen zijn naar de zingevingtypen van Hijmans, deze zijn te vinden op pagina zestien van dit onderzoeksrapport. Vier typeren zich als het derde type (Mozaïektype) en één als het vierde type (Conglomeraat). De persoon die voor type vier kiest geeft aan: “ik ben lekker impulsief en zal mij niet snel typeren als iemand die nadenkt over wat en hoe hij doet, ook verbind ik mij niet met een geloofsovertuiging”. De andere jongeren vinden het geloof een onderdeel wat bij de vele andere dingen hoort waarmee ze bezig zijn. In de gespreksgroep van de jongeren die achttien, negentien en twintig jaar oud zijn geven ze twee verschillende typeringen aan. Vier typeren zich als het vierde type (Conglomeraat) en één als het derde type (Mozaïek). De keuze wordt gemotiveerd met het niet aanwezig zijn van het geloof in het dagelijks leven en dat dit dan ook geen invloed uitoefent op de keuzes die zij voor hun leven maken. Voor het derde type waren met name de meerdere doelen de doorslag om voor dit type te kiezen. Dat woog het zwaarst om echt voor deze typering te kiezen. In de jongste groep is er één jongere die typering één aangeeft, zijn er drie die typering vier kiezen en dertien jongeren die typering drie kiezen. Van de onderzochte groep typeren de meeste, namelijk achttien jongeren zich als het mozaïektype en acht als het conglomeraat. Hiermee stelt bijna de gehele onderzoeksgroep meerdere levensdoelen.
4.3.5 Verwoording inhoud geloof Uit de beschrijvingen van geloofsinhouden die de jongeren in de leeftijdsgroep van vijftien tot zeventien jaar aan mij gepost hebben komt naar voren dat ze allemaal niet in een “concept God ” geloven, maar wel dat er meer is op de wereld. Het Schepping en evolutiedenken is hierbij een strijdpunt. De Bijbel wordt niet als letterlijk en waar gebeurd gelooft. Ze geven aan in de Bijbel te geloven als een boek wat een levenswijze over wil brengen. Dat alles is ingezet de boodschap over te brengen van bijv. naastenliefde en leven in respect voor elkaar. De vorm kerk wordt ook betwijfeld, daarnaast moet er ook wel iets zijn om het gedachtegoed van de Bijbel onder de aandacht te blijven brengen. Uit de beschrijvingen van geloofsinhouden die de jongeren in de leeftijdsgroep van achttien tot twintig aan mij gepost hebben komt naar voren dat de achterliggende waarden van de Bijbel belangrijk zijn, maar dat deze een universele waarde hebben en niet perse uit christelijke motieven voort te hoeven komen. Als ze ergens anders vandaan komen is het ook goed. Ook wordt hier aangegeven dat de Bijbel aan kracht en waarheid verliest doordat wetenschappelijke verklaringen via media en school naar voren komen. In deze 35
groep is het concept God- Jezus door de meerderheid (vier van de vijf) wel aanvaard als geloof maar is de doorwerking in het dagelijks leven een gemis. Er wordt niet altijd iets van God of Jezus gemerkt in het eigen leven en ook geven de jongeren aan het lastig te vinden hoe ze hun geloof in de praktijk een plek kunnen geven. Uit de beschrijving van geloofsinhouden uit de jongste groep komen reflecties naar voren over verschillende thema’s die in relatie staan tot geloven. Geloven in God, de Bijbel als waarheid en leven voor elkaar in naastenliefde zijn de onderwerpen die het meeste, namelijk minimaal vijf keer per onderwerp genoemd worden. Naast deze onderwerpen worden het eeuwig leven, hemel en geloof in goede dingen doen genoemd. Jongeren noemen bij goede dingen doen; ‘naar de kerk gaan en niet vloeken’, ‘mensen in zijn waarde laten, mensen helpen, je eigen weg kiezen’ en ‘voor de aarde zorgen en één met de natuur zijn’. Twee jongeren geven aan dat als je doet wat de Bijbel zegt je een beter wereld krijgt. Losse opmerkingen die niet door meerdere jongeren genoemd zijn; ‘Ik geloof dat Jezus gestorven is voor mijn zonden en ik geloof dat we mogen genieten, ‘god heeft een plan met mijn leven’ en ‘Ik weet niet met welk doel ik hier op aarde ben.’
36
5. Resultaten beoordelingscriteria jeugdwerk Voor dit onderzoek is er contact geweest met verschillende jongerenwerkorganisaties om de voorwaarden en mogelijkheden voor vorming te verdiepen, door hen te bevragen op hun visie, werkwijze, gewenst bereik en uiteindelijke bereik. De respons van de jongerenwerkorganisaties was heel goed. De drie die uitgenodigd waren hebben gereageerd en meegedaan. Het zeer recente onderzoek naar de waardering van religieuze onderwijsactiviteiten (Hannessen 2013) is ook gelezen om deze mee te nemen in dit onderzoek. De uitkomsten hiervan zullen hieronder besproken worden. De literatuur bij dit onderzoek bevat een verdieping in de context van de jongeren met als onderwerp generaties, in dit onderzoek gaat het specifiek om generatie Y en de typering van het jeugdwerk als 3.0. Dit onderwerp gaat in op de sociale en meer maatschappelijke constructen waarin het jeugdwerk plaats vindt (sociale wetenschap. Vanuit de literatuur komt er ook een verdieping in de theologische reflectie bij deze specifieke generatie en een verdieping in de mogelijk te hanteren werkwijze (praktische theologie). 5.1 Hannessen (2013) waardering van religieuze onderwijsactiviteiten Het onderzoek van Hannesen maakt duidelijk dat catechese en vereniging een groter vormend effect hebben op het persoonlijk geloven van de jongere dan de godsdienstlessen op scholen. Over de verschillende onderdelen van de onderwijsactiviteiten laat het rapport een klein verschil zien in waardering van de onderwerpen; relatie met de leidinggevende, de sfeer en het boekje en werkwijze. “Ruim 80% van de jongeren vindt de onderwerpen, hun relatie met de leidinggevende en de sfeer tijdens de bijeenkomstenaspecten redelijk tot goed. Het boekje en de werkwijze worden minder vaak met redelijk tot goed gewaardeerd” Bij het bekijken van de verschillende onderdelen van activiteiten blijft het verschil klein maar per activiteit worden verschillen in waardering groter. Zo worden het boekje, de werkwijze en de relatie bij Godsdienst minder vaak met goed beoordeeld, namelijk met redelijk, dan bij catechisatie en vereniging. Voor de behulpzaamheid van eigen geloofsvorming door gesprekken, onderwerpen en andere jongeren is de uitkomst voor catechisatie en verenging tussen de 37-64% en voor godsdienst tussen de 23 en 38%. Het onderzoek doet verder ook een interessante ontdekking dat onderwerpen een belangrijke rol spelen bij de vorming van het persoonlijk geloof. Tussen HAVO en MBO niveau maakt het uit op welke manier je de onderwerpen benadert. Waar bij HAVO leerlingen denken, begrijpen en reflectie een belangrijke rol speelt werkt dit, indien zij vooral op deze aspecten worden benaderd, voor MBO Leerlingen belemmerend. Voor de geloofsontwikkeling geeft het rapport de mogelijkheid voor de godsdienstlessen de onderwerpen meer aan te laten sluiten bij de leefwereld van de jongere, waardoor ze relevanter worden. Zo ontstaat er ruimte voor de vragen die zij stellen bij het geloof en kan er begeleiding plaats vinden.
5.2 Faith of generation Y (2006) Sociologie Het boek is gebaseerd op onderzoek waarin gefocust is op de jongeren die minder dan één keer in de maand naar de kerk gaan- infrequent churchgoërs- en die contact hebben met de kerk door het op geloof gebaseerde jeugd en gemeenschapswerk. Generatie Y, zal zichzelf minder vanzelfsprekend als andere generaties identificeren als Christen, typeren als naar de kerk gaand of de christelijke traditie behoudend. Het geloof van alle dag zal bij het grootste deel niet van religieuze aard zijn. Ze investeren in familie, vrienden en reflectie op henzelf. Deze drie velden zijn over het algemeen de centrale sleutels om zin te geven aan het leven. Ze willen doorgaan met de zaak van het dagelijkse leven. (immanent faith) De relatie met het geloof van deze generatie wordt hier omschreven als geloof dat geleefd wordt door een minderheid maar goedgekeurd wordt door een veel groter geheel (vicarious religion). Praktische voorbeelden hierbij zijn het huwelijk en dopen.
37
Het onderzoek vertelt dat participeren in een actief gelovende gemeenschap, die het geloof, de praktijk en de traditie van het geloof voorleeft, de verhalen van het verleden steeds opnieuw verteld en de betekenis hiervan voor het heden en elke volgende generatie laat zien, de beste manier is om religie door te geven. Het geloof is altijd geclusterd in systemen om het werkbaar te houden, maar de moderniteit heeft deze manier van werken teniet gedaan. De vorm waarin het geloof wordt geuit is een materie geworden van een individuele keuze. Infrequente kerkgangers vallen niet onder deze zojuist genoemde ideale sociale invloed en kunnen het christelijk geloof dus ook niet goed doorleefd krijgen. Een grote groep jongeren wordt dus vooral in de familie en vriendenkring gevormd door discussies. Het boek geeft dan ook weer dat “ Jongeren soms wel de uitdaging aan gaan om te reflecteren op hun geloof als ze er niet te veel druk op voelen. Dan genieten ze van de discussie over ideeën die er zijn en wat anderen geloven. De infrequent churchgoërs proberen het geloof van de ander en henzelf te valideren. Ze durven te shoppen maar blijven meestal wel de basis houden waarin ze op zijn gegroeid.” Theologie Het boek citeert in dit deel veel uitgangspunten van Hauerwas en brengt dit in relatie tot het sociologisch gedachtegoed. Ze benadrukken de taak van theologie om de relatie van jongeren met het geloof te interpreteren naar een betekenis voor de kerk van vandaag. Het boek volgt de scheiding van sociologie en theologie die Hauerwas aangeeft. Sociologie refereert aan geloven op zich zelf en theologie specifiek aan het belichamen van het christelijk verhaal. Christelijk geloof wordt dan ook pas echt als het een plek heeft in de realiteit van alle dag, in de realiteit van de levens van mensen. Om het geloof een plek te kunnen geven hebben we een levende gemeenschap nodig die het verhaal vertelt door het te bestuderen, aan te leren, te horen en te doen. Het boek werkt dit uit met het zijn van het lichaam van Christus in diepe zin, in de echte en ware zin. De diepe zin van het zijn van het lichaam van Christus ligt in de geschiedenis dat een lichaam, belichaamd word wat geleefd heeft. Het gaat ver terug in de geschiedenis waardoor de betekenis een diep en veelwegend karakter krijgt. Het lichaam van christus zijn in de echte zin is dat het zijn van het lichaam een diepe innerlijke kern is van de gemeenschap en dat het niet slechts om de buitenkant gaat. De ware zin van het lichaam van christus is dat de kerk in het hier en nu ook echt moet geloven dat zij het lichaam van christus is en het handen en voeten kan geven. Hauerwas zegt met deze uiteenzetting dat onze inspiratie diep terug gaat op de persoon Jezus en dat het echt mogelijk is om hem te volgen en zijn leven ook nu handen en voeten te geven. Hij zegt als het ware dat er wel geloof moet zijn in de incarnatie van Christus in het hier en nu om als gemeenschap te kunnen werken voor en met jongeren. 5.3 Youth Ministry 3.0 Youth Minsitry 3.0 roept op tot het ontwikkelen van jeugdwerk wat in zichzelf gemeenschap is, missionair en niet gedreven maar present. Present door aanwezig te zijn op een contextueel geschikte manier voor de tieners in je omgeving waarvoor je opgeroepen bent om die te bereiken. In relatie tot de eerdere opzet van het jeugdwerk zegt het boek dat er niet langer één weg is. Dat we nu simpel Gods hart moeten zoeken en we van hem moeten horen wat een ieder te doen staat in onze eigen context. Het boek is hiermee een pleidooi voor het contextualiseren van jeugdwerk. Het boek brengt aandachtspunten aan de orde die staan in relatie tot de vernieuwing van het jeugdwerk. Er wordt geattendeerd op de opbouw van het jeugdwerk, dat je door de niveaus van macro, meso en micro heen moet gaan om er voor te zorgen dat je uiteindelijk in de huidige context en uitvoering er niet alleen voor staat. Hierbij legt de schrijver een model uit wat de ‘U movement’ wordt genoemd. Deze beweging is bedoeld voor de verandering die jongeren door moeten maken maar als lezer is het ook te interpreteren als helpend bij het kijken naar vernieuwing in het jeugdwerk. Het gaat er om dat de beweging van beneden naar boven en van beneden weer naar boven gaat. Iets afbreken en weer opbouwen. Er zitten zeven capaciteiten in het model die in vier acties samengevat kunnen worden. Dit zijn - Benoemen van de huidige realiteit - Deconstructie - Benoemen van een nieuwe realiteit - Praktische uitwerking van het leven naar deze realiteit 38
Het boek beschrijft deze beweging tegen het licht van de taken die de jongere heeft bij het volwassen worden. Het boek beschrijft ook het “probleem” dat jongeren steeds langer over dit proces doen. Bij het volwassen worden moeten jongeren door verschillende processen heen worden geleid. Ze worstelen met de verschillende taken; - Identiteit- “wie ben ik” - Autonomie- “Hoe ben ik uniek en anders?”en “wat is mijn unieke bijdrage?” - Affiniteit- “waar kan ik bij horen en met wie?” In relatie tot deze taken wordt er in het boek meerdere malen genoemd dat het belangrijk is de jongeren hun eigen verhalen te laten vertellen en dus het jeugdwerk te contextualiseren i.p.v. te vertellen wat jezelf wilt vertellen. 5.4 Mission shaped Youth Dit boek wil laten zien wat het is om een kerk te zijn die jongeren wil vormen, waardevol vindt, die ze liefheeft en veiligheid bied. Ze beschrijven de uitdaging om met jongeren in deze tijd, die hun eigen dagelijks leven en cultuur hebben, om te gaan. Ze dringen er op aan niet alleen een missie te hebben om te evangeliseren maar ook om jongeren te begeleiden en aan te moedigen in persoonlijke vragen en de vorming van spiritualiteit. Ze onderstrepen het verschil tussen Generatie Y en de voorgaande generaties. De schrijvers van dit boek halen Furlong and Cartmel aan, zij zijn sociologische onderzoekers van jeugd in de United Kingdom omdat zij rapporteerden: ‘Young people today are growing up in in a different world tot that experienced by previous generations’’ because they are ‘subject to uncertainties which were not part of de day tot day life for previous generations’. In dit boek concluderen de schrijvers ook dat de respons van kerken op een evoluerende cultuur, een veranderend spiritueel klimaat en ingevingen van de Heilig geest om als kerk om te keren lang niet altijd snel genoeg is geweest. We zijn in een kritieke toestand aangekomen als het gaat om het jeugdwerk. ‘The vast majority of children and Young people are the ‘non churged’. They know little if anything of the Christian faith and often have little sense of need for God, the transcendent or the spiritual. There has to be a long-term strategy of sowing the gospel story back into our culture. Het boek noemt zeven evolutionaire kenmerken van jeugdwerk. Evolutionair en niet revolutionair omdat ze ook kenmerken van de oude modellen bevat. 1. Youth ministry is relational 2. Youth ministry is incarnational 3. Youth ministry recognizes the priority of worship 4. Youth ministry relies on the transforming power of God 5. Youth ministry recognizes that mission is holistic 6. Youth ministry is a long-term process 7. Youth ministry recognizes the importance of discipleship. De incarnatie van het christelijk geloof in de jeugdcultuur vraagt creativiteit. Het boekt werkt verschillende fresh of wel emerging expressions door die de incarnatie tot stand kunnen brengen. Zo werken ze projecten op school, in de gemeenschap, met mensen buiten de kerk en creatieve werkvormen voor sacramenten en gebed uit door casestudy’s. Bij de conggregation-based projects is aandacht voor vormen die de eigenheid van de jongere en spiritualiteit waarborgen. Het boek sluit af met het mogelijk uiterlijk van een kerk die zich vormgeeft aan de hand van de missie om jongeren te bereiken. Deze kerk moet oog hebben voor de opkomende generatie. ‘A church that exists for others must constantly ask, ‘how then will the next generation live?’ Praktisch gezien levert de wil om Gods leven in de huidige setting weer te incarneren de volgende drie essentiële spillen op: - Worship: Á vital task of a youth-mission-shaped church is to offer habitable and hospitable patterns and ways of worshipping which are authentic to Christianity and to the culture of the young people who compromise the church’ - Belonging: ‘Any youth-mission-shaped church will be at the heart of things a community of people. Young people will surprisingly quickly, use terms such as family, safety, acceptance, love, friendship, and sense that they matter.’ 39
- Discipleship; ‘The’ ‘How then should we live?’ question is the million dollar question for today. A gospel presented not as a list of dos and don’ts, not as an ethical code, but as a shape of living, is immensely attractive to young people.’
40
6. Conclusie en Aanbevelingen Reflectie op de contextbeoordelingen en de criteria uit de literatuur. De Conclusie en Aanbevelingen zullen de resultaten van het veldwerk en het literatuuronderzoek bijeenbrengen en elke onderzoeksvraag beantwoorden. In de koppen van de paragrafen zullen de deelvragen benoemd worden. Ze zullen in een andere volgorde dan opgesteld uitgewerkt worden omdat het eerste deel juist toewerkt naar de aanbevelingen. Hieronder benoem ik de hoofdvraag van dit onderzoek en hierop volgend begin ik met het bespreken van de conclusies aan de hand van de deelvragen. Hoofdvraag Hoe waarderen jongeren de verschillende contexten waarin hun geloofsvorming plaatsvindt en hoe verhoud zich deze waardering tot wat jongeren zelf willen bereiken en tot wat zij volgens de literatuur nodig hebben om gevormd te worden in hun geloof? 6.1 In welke mate participeert de jongere in kerkelijke activiteiten die zijn vorming kunnen beïnvloeden De jongere in dit onderzoek doet in de meeste gevallen mee met activiteiten zonder zelf overtuigd te zijn. Twee jongeren die zich in deze groep hebben geplaatst gaven aan steeds meer te bewegen naar de eerste groep, namelijk die van het overtuigt en actief mee doen. De uitslag bevestigd dat het binden aan een kerkgemeenschap in de meeste gevallen niet slaagt in de vorm van een eigen keuze voor de kerk maar dat de jongere blijft twijfelen. In de setting van ‘the Faith of generation y’ wordt de uitspraak ook bevestigd dat generatie y, zichzelf minder vanzelfsprekend dan andere generaties identificeert als Christen, typeert als naar de kerk gaand of de christelijke traditie behoudend. Doordat ze wel mee doen is de vormingskans zeker aanwezig, alleen zou deze in intensiteit kunnen groeien. 6.2 Deelvragen vijf en zes in schematisch overzicht 5. Welke verwachtingen heeft de jongere t.a.v. de activiteiten die georganiseerd worden rond de vorming van zijn geloof? 6. Hoe scoort het aanbod van de kerk en de andere contexten waarin de geloofsvorming plaats vindt op de verschillende niveaus van Bateson? De beantwoording van deze deelvragenvragen zal in het volgende schema plaats vinden zodat er makkelijk kan worden vergeleken en geanalyseerd. In het schema wordt duidelijk dat gezin en kerk als enige contexten overduidelijk worden gelabeld met wel vormend voor eigen geloof. De ander contexten zouden hun bereik moeten vergroten om daadwerkelijk de jongere te kunnen gaan vormen. De niveaus scoren divers maar bij het tellen van de waarderingen scoren gedrag, en waarden en overtuigingen het hoogst. Deze worden het vaakst genoemd als niveau waarop gevormd wordt. Groep èèn is hierbij de groep in de leeftijd van vijftien tot zeventien jaar, groep twee is de groep van achttien tot twintig jaar en groep drie in de leeftijd van twaalf tot vijftien jaar.
41
Vormingscontexten
Waarderingsvragen
Verschillende contexten en hun inzet voor een vruchtbare context voor geloofsvorming
Gezin Inzet voor vruchtbare context: De ouders willen een basis zaaien waaruit de jongere een eigen geloof kan laten groeien.
Kerk 1. Eredienst Inzet voor vruchtbare context: reguliere diensten, jeugdkerk 1x in de twee weken en in spiritual link vier keer in
Welke verwachtingen heeft de jongere t.a.v. de activiteiten die georganiseerd worden rond de vorming van zijn geloof?
voorleven ondersteunen vrij laten
1. actueel, fris en vlot en soms geraakt worden
Niveau score
Hoe wordt je gevormd in de praktijk? - aanpassing aan omgeving; naleven - gedrag, in gesprek over wenselijk gedrag - kwaliteiten en capaciteiten- wat ik kan en aanpak -waarden en overtuigingen -identiteit - spiritualiteit en zingeving
Is de context helpend bij het verwoorden van een eigen geloof? Rood is nee Groen is ja
groep 1: gedrag groep 2: kwaliteiten capaciteiten en gedrag groep 3 waarden en overtuigingen en gedrag
Ja
Gedrag
groep 1: waarden en spiritualiteit
1. Wisselend
Waarden en overtuigingen
groep2: identiteit
2. Ja
Overheersend niveau in context:
het jaar. 2. Catechese…. Inzet voor vruchtbare context: Huiscatechese en teamcatechese; praten over geloof en leven en alles wat zinvol is. Pluscatechese- onderwerpen die de jongeren aandragen.
2 gezellig, leuk en leerzaam, goede gesprekken
3. Sociale activiteiten Inzet voor vruchtbare context: Soos, kamp, losse activiteiten School Inzet voor vruchtbare context; onderwerpen, relatie met leidinggevende, sfeer, werkwijze en boekje Vrienden Alles moet besproken kunnen worden Publiek domein Inzet voor vruchtbare context: partijprogramma en aansprekende prikkelende formats
3. ze zijn een must voor de kerk om jongeren aan te trekken, een veilig groepsgevoel.
*Events als de EOJongerendag, opwekking, Of andere concerten Inzet voor vruchtbare context: Een gemeenschappelijke context met
en waarden groep 3: waarden en overtuigingen
3. Ja
Toezien op de omgang met elkaar, activiteiten ondernemen in relatie tot de identiteit.
Nee
Respect voor elkaar als er serieuze dingen besproken worden Er zijn geen grote verwachtingen omdat dit geen noodzaak is. Bij het hebben van stemrecht moet je je kunnen verdiepen, de media is extra. kwaliteit van de media is wel belangrijk! Van de genoemde events wordt niet veel verwacht. van kampen dat je een afwisseling hebt van actie en inhoudelijk.
Nee Nee
Spiritualiteit en zingeving
Nee
43
een programma wat inspirireert, aan het denken zet of wil overtuigen-bekeren
44
6.3 Welk zingevingtype van Hijmans past het beste bij de jongere? De uitkomst van de hoogste score bij het mozaïektype is niet meeteen heel verassend in relatie tot de ontwikkelingen in de maatschappij. Als we terug kijken naar de verdeling van de zingevingtypen van Hijmans in leeftijd, valt het op dat de jongste groep en de groep tot zeventien jaar veel mozaïektypen bevatten. De jongeren in de groep van achttien tot twintig jaar maken een bewuste keuze voor typering vier omdat het geloof niet bepalend is voor de keuzes die ze maken en de doelen die ze nastreven. Ze geven aan dat zingeving zonder geloof sterker is dan de stijl van het mozaïeken- patchworken. Hieruit word duidelijk dat er tot zeventien jaar diversiteit bestaat in het al of niet betrekken van de geloofsovertuiging in de vormgeving van het leven. Rond zeventien en achttien jaar wordt het geloof wel of niet fundamenteel in de zingeving betrokken. Met betrekking tot de waardering van het geloof wordt het op deze leeftijd duidelijk of het al of niet voldoende relevantie in zich heeft gedragen. Als het geloof relevant genoeg is gebleken zal het bijdragen aan het bereiken van de praktische doelen. De oudste groep geeft het halen van praktische doelen aan als typering voor zingeving en niet het christelijk geloof als referentie. Bij deze groep is het christelijk geloof niet als dusdanig relevant ervaren dat ze het betrekken in hun levensontwerp. 6.4 Hoe verwoordt de jongere een eerste idee over, of een al meer vaste geloofsovertuiging en welke geloofsfase volgens Fowler is hier uit af te leiden? Als we de fases in geloof welke Fowler heeft geformuleerd op de resultaten betrekken kunnen we zien dat de jongeren al kritisch reflecteren op het systeem en de symbolen die staan voor het christelijk geloof. In de beschrijvingen zijn dit de Bijbel, het concept God en Jezus als in de Bijbel beschreven. Hiermee passeren ze fase drie. De jongeren durven deze concepten en symbolen te bevragen dan wel l os te laten, maar geven nog niet aan wat hiervoor in de plaats komt. Dit zou gebeuren als de concepten, die ze gezien de sterke focus op waarden die je uit de Bijbel kan halen al wel ontwikkelen, koppelen aan de symbolen, Jezus- God en de Bijbel. In het gemis van de aanwezigheid van God of Jezus in hun eigen leven spreekt een verlangen naar doorgroeien naar een volgende fase, waarin het geloof een sterkere universele en praktische invulling krijgt (fase vijf). Alle jongeren bevinden zich dus in fase vier of vijf van Fowler en zijn hiermee te omschrijven als jongeren die op zoek zijn naar een individueel en reflectief geloof. Ze reflecteren op concepten en kunnen de symbolische waarde van geloof weer kracht toe kennen.
6.5 Welke voorwaarden geven de literatuur en praktijkstudie om tot geloofsvorming van jongeren te kunnen komen? De staiges of Faith van Fowler en the U movement in het boek van M. Oestreicher geven aan dat jongeren om gevormd te moeten worden door een proces heen moeten. Uit de fasering van Fowler en de uitspraken bij de zingevingtypen van Hijmans in de oudste groepen is af te leiden dat vanaf ongeveer achttien jaar de keuze gemaakt is om het geloof al dan niet een blijvende plek te geven in de zingeving en doelstellingen van leven. In dit onderzoek lijken jongeren al ruim voor hun 25e levensjaar in de fase van individuatief-reflectief geloof te komen. Bij de oudste groep heeft dit gevolgen in de keuze voor meer concrete levensdoelen zonder gelovige bedding, bij de jongere groepen zijn deze gevolgen nog niet zichtbaar maar is het reflecteren op het christelijk geloof al wel duidelijk aanwezig. Met dat de jongeren zich in deze fase bevinden voldoen zij aan de voorwaarden om onderweg te kunnen gaan naar een eigen vormgeving van het geloof. In deze geloofsfase van Fowler liggen de voorwaarden om eerst het systeem en de symbolen van het christelijk geloof te kennen voordat er op gereflecteerd kan worden. Uit dit onderzoek wordt ook duidelijk dat het belangrijk is aan te sluiten bij het niveau waar de jongere is. In het onderzoek van Hannesen (2013)wordt de uitspraak in verband gebracht met HAVO en MBO leerlingen. MBO leerlingen kunnen niet alleen het geloof benaderen vanuit het kritisch reflecteren. Terwijl dit voor HAVO leerlingen wel een passende benadering is. MBO leerlingen hebben ook baat bij andere benaderingen. Zo wordt het belang onderstreept dat er aangesloten moet worden bij het niveau van de jongeren om hem zo daadwerkelijk te kunnen gaan begeleiden bij zijn eigen geloofsvorming.
Vanuit de literatuur kan worden gezegd dat jongeren het nodig hebben om deel te zijn van een gemeenschap, die het geloof leeft en leert om goed thuis te raken in de christelijke traditie. Veel jongeren uit zowel dit praktijkonderzoeken als de onderzoeken waar de literatuur op gebasseerd is hebben dit niet want ze zijn ‘infrequent churchgoërs. Doordat jongeren niet of in geringe mate betrokken zijn bij een christelijke gemeenschap ontstaat er vraag naar andere vormen van kerk zijn of ander plekken waar de geloofsvorming van jongeren aandacht krijgt. Dit zou bijvoorbeeld plaats kunnen vinden in de vorm van kleine groepen. De gemeenschap moet zich omkeren en tegemoet komen aan de kritieke toestand van de cultuur. Fresh expressions lijken onontkoombaar om er voor te zorgen dat het Christelijk verhaal weer landt in de jongerencultuur. Kerken moeten werken aan aanbidding van God die zowel de eigenheid van de christelijke cultuur als de jeugdcultuur waarborgen en ruimte geeft. Er moet gewerkt worden aan gemeenschapszin tussen de verschillende generaties, dat jongeren er bij horen, gezien worden en geaccepteerd. Het christelijk geloof mag als een levensstijl die jij je aan kan meten, gepresenteerd worden. Door de verschillende interviews en informatie-uitwisselingen met de jongerenwerkorganisaties kan ook inspiratie worden opgedaan voor voorwaarden om het jongerenwerk aan te meten. Zowel de literatuur als de prakijkstudies zijn graadmeters in het vormgeven van jeugdwerk. Het interview met Hoogendoorn heen zien we een indeling verschijnen waarin jongeren geplaatst kunnen worden en waarmee je rekening moet houden in je activiteitenaanbod, wil je aan de verschillende situaties waarin jongeren zich begeven recht doen. Zij geven de jongeren een indeling die overeenkomt met de indeling die Wijma en Slenderbroek maken in hun onderzoek. Namelijk de actief betrokkenen met groep èèn, de jongere die op twee benen hinkelt, groep twee en de jongere die rand kerkelijk is, groep drie. JOP focust zich in zijn werk op de plaatselijke gemeenten, op de kring om de jongeren heen. Jongeren hebben dus een kring om zich heen nodig die hen helpt bij hun vorming. De plaatselijke gemeente kan zon kring vormen. Met de huidige ontwikkelingen van kerkverlating door jongeren vragen zij zich terecht af of de huidige vorm van kerk-zijn ook moet veranderen omdat het niet de bedoeling is dat jongeren naar de kerk geroepen worden maar dat de kerk als een kring om hen heen is, waarin zij hun geloof kunnen ontwikkelen. De HGJB wil vooral dat de jongeren het christelijk geloof als de rode draad van hun leven gaan hanteren en dat ze het niet zien als een onderdeel als alle andere levensonderdelen. Bij Hijmans is dit de vorming tot het drijfveertype. 6.6 Voldoen de verschillende contexten m.b.t. de geloofsvorming aan de voorwaarden die gegeven zijn in literatuur? Uit het onderzoek wordt duidelijk dat behalve gezin en de kerk de contexten er voor het grootste deel niet in slagen aan voorwaarden te voldoen waardoor ze toegang hebben tot de vorming van de jongere. Het Gezin heeft een groot bereik in het geheel van de contexten. Zij kan dicht aansluiten bij de leefwereld van de jongere en kan ook een kleine gemeenschap vormen. De rituelen die echt bij een kerkgemeenschap horen kan het gezin niet aan de jongere meegeven, voor de rest kan zij in alle voorwaarden voorzien. De kerk heeft dus verschillende mogelijkheden zeker in zich maar zal wel aandacht moeten hebben voor het verfijnde werk in de geloofsvorming van de jongere bij het op weg zijn van een algemene geloofsbasis, die ze voorgeleefd en gelezen krijgen, naar een eigen basis te gaan. Een eigen basis wordt door veel jongeren niet gevonden in de huidige gemeenschappen van nu, ze zijn niet actueel en raken niet aan hun eigen leven. Bij de catechese en gesprekken is dit wel het geval en daar ligt dan ook de kracht waarop de kerk verder kan en mag gaan. Aansluiten bij die onderwerpen die leven zodat de vorming in afstemming op het proces van de jongere plaats kan vinden. Een algemene werkwijze voor deze manier is er niet omdat elke jongere anders is en vanuit een ander basis die hij mee heef gekregen zijn vragen gaat stellen. Het gemeenschapsidee en gevoel wordt erg gewaardeerd in de sociale activiteiten, hiermee kunnen kerken gaan voldoen aan de voorwaarde dat het christelijk geloof zich het beste vormt in een gemeenschap (groep) waar deze voor wordt geleefd en wordt geleerd
46
6.7 Aanbevelingen 6.7.1Contexten voor geloofsvorming Uit onderhavig onderzoek blijkt dat de jongeren voornamelijk gevormd worden in de kleinere geloofsvormingscontexten van het gezin en de groepsbijeenkomsten waar op relatie en inhoudsniveau gewerkt en gediscussieerd kan worden. In relatie tot deze conclusies dienen kerkelijke gemeenten hun prioriteiten te leggen bij het toerusten en werken met ouders en het organiseren van groepen waarin jongeren samen komen. In de toerusting van ouders en het organiseren van de groepen dient het begeleiden van de individuele jongere een speerpunt te zijn. Voor dit uitgangspunt dient de kerk de huidige cultuur als uitgangspunt te nemen, waarin geloven behoort tot een keuze in het levensontwerp van het indivu. Een keuze waarbij voor de jongere loyaliteit aan de heersende opvattingen en cultuur niet doorslaggevend zal zijn. 6.7.2 Reactie op kerkverlating Als reactie op kerkverlating en het wegblijven van de jongeren uit de kerkdiensten en andere activiteiten dient het jeugdwerk georganiseerd te worden in en rond bestaande netwerken als bijvoorbeeld school en gezin. Door vanuit andere settingen nieuwe expressies in te zetten ontstaan er kansen om het christelijk geloof weer te integreren in de huidige cultuur. Door op scholen en in gezinnen aanwezig te zijn ben je als jongerenwerker present voor jongeren. Het present zijn voor jongeren kun je ook vormgeven via de ouders die d.m.v. de huidige ontwikkelingen de aangewezen personen zijn de jongeren te vormen en begeleiden in hun geloofsvorming. 6.7.3 Vormgeving diensten Omdat het christelijk geloof uit de cultuur is verdwenen en de meeste jongeren weinig kennis hebben van inhouden , symbolen en rituelen die horen bij het christelijk geloof, is het voor de vieringen van belang dat de jongeren affiniteit ontwikkelen met de verschillende elementen. Het ontwikkelen van affiniteit bij jongeren met het christelijk geloof gebeurt door ze ervaringen op te laten doen die relevant zijn voor hun eigen leven. Kernwoorden voor vieringen zijn dan veiligheid, acceptatie, vriendschap, ‘belonging’, ofwel het gevoel er bij te horen. Inhoudelijk moet de viering reflectiemogelijkheden bieden op de vraag hoe leef ik mijn leven. Christen zijn is een manier van leven, leven vanuit kernwaarden en niet vanuit do’s en dont’s. 6.7.4 Omgang met jongeren Accepteer de cultuur waarin jongeren opgroeien en erken het als totaal anders dan dertig jaar geleden. De generaties boven deze leeftijd zijn opgegroeid met zoveel meer zekerheden dan de jongeren nu. Sociaal en institutioneel was de samenleving behoorlijk duidelijk geordend. Om nog niet te spreken van de internationalisering en globalisering waardoor jongeren nu verre afstanden, in realiteit en via de digitale wereld, kunnen overbruggen. Laten de jongerenwerkers en kerkgemeenschappen dus vooral bezig zijn met het begeleiden van jongeren en begrenzen daar waar de jongere beschermd moet worden. De tendens van het jongerenwerk moet zijn dat de jongeren op zoek zijn naar hun eigen geloof en hun eigen individuele proces doormaken. 6.7.5 Ontwikkeling van geloof en vervolgonderzoek Uit dit onderzoek blijkt dat de begeleiding van geloofsvorming al in een vroeg stadium zou moeten beginnen. Alle jongeren in dit onderzoek geven aan bezig te zijn met reflecteren op geloof en inhouden hierbij. Bij alle leeftijdgroepen jongeren uit dit onderzoek komen vragen over inhoud en waarde van het christelijk geloof naar voren. De basis van geloofskennis en vorming dient dus al te beginnen voor de jongere de basisschool verlaat. Er moet voldoende bedding zijn waarin de vragen gesteld kunnen worden.Voor vervolgonderzoek zou het interessant zijn om naar geloofsvorming te kijken in een vroegere leeftijd en de invloed op kerkverlating. Ook is een vervolgonderzoek aan te bevelen binnen andere 47
geloofsgemeenschappen dan de PKN om te kunnen peilen of de geloofsontwikkeling van deze jongeren dezelfde of andere tendensen geeft dan jongeren die in de PKN zijn opgegroeid.
48
7. Discussie 7.1 Het gezin als ijkpunt in de geloofsvorming Als het gezin belangrijk is in de geloofsvorming van de jongere, wat moeten we dan verwachten van de ouders? Dat ze het christelijk geloof sterker voor gaan leven? Dat het een taak is van de kerk om ouders structureel toe te rusten en te begeleiden bij de geloofsvorming? In andere gerelateerde literatuur over de verschillende generaties, maar niet behandeld in dit onderzoek lijkt dit een opdracht of aanpak die lijnrecht tegenover de gedragingen van deze generatie staat. Dergelijke gedragingen en ontwikkelingsrichtingen worden besproken in gerelateerde literatuur als het generatieraadsel (Bontekoning 2010) en de grenzeloze generatie (Lampert en Spangenberg 2009). Ouders moeten durven gaan staan voor hun waarden om ze voor te kunnen leven, zodat zij laten zien aan de jongeren wat geloven voor hen betekent. Verschillen tussen ouders en kinderen moeten er kunnen zijn en de ouder moet zich durven onderscheiden en niet te graag gelijk willen zijn. Ze moeten durven afzien van het doen van wat de jongeren in de jongerencultuur doen en ze moeten het vermogen om constructief verschillen te hanteren ontwikkelen. Acceptatie van de verschillen tussen de generaties en van het onvoldrongen feit, dat de cultuur gaat veranderen bij een wisseling tussen de ‘ leidende’ generaties. Het constructief reageren op de verschillen en de overname zijn een must om het christelijke geloof zijn herintrede te kunnen laten doen in de cultuur. 7.2 Incarnatie of separatie van het christelijk verhaal Uit onderhavig onderzoek komt de spannende vraag boven of je het christelijke verhaal moet gaan incarneren in de cultuur of dat je het moet gaan separeren. Als kerk zijn we vanuit het publieke domein teruggedrongen naar het eigen terrein. Geloven is iets dat niet opgelegd mag worden maar wat iedereen voor zichzelf moet bepalen. Met deze beweging in de cultuur raakt het christelijk verhaal gesepareerd in de kerken en bijvoorbeeld politieke partijen. De instutionele ordes mogen er wel zijn maar niet bepalend aanwezig zijn. Het is belangrijk om met het christelijk verhaal te werken als een verhaal dat niet alleen maar een verhaal is maar ook een levenstijl. Als geloven ook een levenstijl is dan kan dat een plek krijgen in de vormgeving van het eigen leven. Als Jezus het uitganspunt is in deze levenstijl dan is het de vraag of we er willen zijn voor hem en dat wat hij in ons wil werken maar ook voor jongeren, dat zij ook het evenbeeld van Jezus zijn. Jongerenwerkers moeten zich afvragen of Jezus daadwerkelijk in hen present mag zijn en zij ook present voor jongeren en de mogelijkheden die de jongeren in zich dragen om Jezus ook in hun eigen leven aanwezig te laten zijn. Geloven in een groot verhaal gaat in de huidige cultuur niet werken een geinspireerde levenshouding wel. In deze benadering gaat het om de opvatting dat de mens een beeld van God is en dat hij van nature zijn eigenschappen in zich draagt. Wij kunnen het beeld dat wij van God in ons dragen aanspreken, ontwikkelen en uitdragen. 7.3 Dataverzameling onderzoek Van de beoogde dataverzameling zijn vooral die van de jongeren, de kerk en jongerenwerkorganisaties goed geslaagd. De informatie die vanuit ouders is gewonnen is minder. Jongeren waren gemotiveerd voor deelname en waren zelfs bereid via andere wegen dan het groepsinterview mee te werken aan het onderzoek. Deze positieve opbrengsten zijn te danken aan het jongerenkamp waar ik als onderzoeker aan deel heb genomen en de directe benaderingen per telefoon of Facebook als de jongeren niet reageerden. De informatie over het jeugdwerk in de Adventskerk lag d.m.v. deelname en observatie binnen handbereik. Harde cijfers over participatie en deelname van jongeren aan het kerkelijk werk waren moeilijk te geven. Het vraagt een nauwkeurige registratie om de harde cijfers te verzamelen van deelname van de kern (lid en actief) en de jongeren die sporadisch deelnemen (lid en bijna niet actief). De particpatie zou een onderzoek op zich zelf kunnen zijn. Jongerenwerkorganisaties waren geïnteresseerd door het thema en vergelijkend onderzoek dat uit wordt gevoerd binnen het jeugdwerk. De deelname van ouders was minimaal vertegenwoordigd, van de vijftig adressen werden er zes vertegenwoordigd. Over dit onderdeel is het dus lastig om bindende uitspraken te doen met betrekking tot de inzet en praktijk van de geloofsvorming bij ouders in de Advenstkerk.
49
De ouders waren niet direct betrokken bij mijn stage en onderzoek en vonden de avond lastig op waarde te schatten of als relevant te zien. Ouders waren ook zelf niet meer betrokken bij de kerk of hadden al een andere afspraak. Vanuit het publieke domein is de reactie zeer gering en kan het bij toeval nog nader uitgelegd door een bekende in de vriendenkring die werkt met perspectief- het jongerenplatform van de ChristenUnie. 7.4 Het beoordelingsformat van de geloofsvorming Voor dit onderzoek is er gewisseld van beoordelingformat voor de verschillende contexten. In de eerste plaats was het vertrekpunt de vierdeling die Pine en Gilmore inzetten om de belevingen van winkelgebieden te omschrijven. Eerst werd er vanuit gegaan dat de jongere in de verschillende gebieden op een bepaalde manier geraakt zou worden en dat die verschillende manieren iets zouden zeggen over de context, over de manier van vormen. De verschillende effecten van de contexten konden dan zo zichtbaar worden. fysiek = je neemt de ervaring op met je zintuigen: horen, zien, ruiken, proeven, voelen emotioneel= emoties die in je opkomen; Bij een emotionele ervaring dien je de emotie aan te geven die in je op is gekomen • bang, • boos, • blij, • bedroefd • anders intellectueel of lerend = je doet kennis op en bent zelf betrokken bij het geheel spiritueel = je gaat helemaal op in de belevenis en hebt daar zelf weinig vat (Pine, B., en Gilmore, J. 2000) Omdat het in dit onderzoek niet de bedoeling was de kerk neer te zetten als een zeker winkelgebied is van deze benadering en het beoordelingformat afgeizien. Het onderzoek had een andere lading gekregen die wel zeker het onderzoeken waard blijft. Er had dan nadruk kunnen liggen op een format welke het meest aantrekkelijk is voor jongeren en waarmee je jongeren aan kan trekken. Met de niveaus van Bateson bleef het onderzoek dichter bij pedagogiek, een waardering van het aanbod op het vormend effect bij de jongere. Tevens gaven de meeste jongeren aan voor de beoordeling van de geloofsvorming eerder de termen van Bateson te gebruiken dan van Pine en Gilmore.
7.5 Gemeenschap als speerpunt Dit onderzoek besluit ik met het benadrukken van het belang dat er gemeenschap voor jongeren georganiseerd moet worden. Dit is belangrijk voor de vorming van het geloof maar bovenal voor de binding die jongeren onderling en met de leiding kunnen ontwikkelen. Vanuit een relatie kan de jongere begeleid worden in de vragen die hij heeft en uit wil zoeken. Jeugdwerk 3.0 moet gaan over present zijn en het opzetten van vormen waarin ontmoeting plaats vindt. Ik daag mijn collega’s uit om stil te worden, minder te doen dan dat ze nu doen en te kijken naar de meest effectieve manier om betrokken te raken bij jongeren en het betrekken van jongeren onderling. De jongeren hebben een basis nodig waarin ze ruimte hebben om hun eigen weg met het geloof uit te zoeken.
50
Literatuurlijst Alli, E.T ( 2009). Godsdienstpedagogie, dimensies en spanningsvelden. Zoetemeer: Meinema. Buijtenhek, R.. Een beschrijving. De logische niveaus van Bateson. Verkregen op 20-03-2012 van http://www.rbtc.nl/bateson.htm Bontekomning, A (2010). Het generatieraadsel. Amsterdam: Uitgeverij SWP Collins-Mayo, S., Mayo, B. Nash, S. & Cocksworth, C. (2010)The Faith of generation Y. London: Church House Publishing. Dr. Dekker, G en DR Stoffels, H.C. (2007). Godsdienst en samenleving; Een introductie in de godsdienstsociologie. Kampen: Kok. Felling prof. Dr. A.J.A (2004). Het proces van individualisering in Nederland. Verkregen op 28-02-2012 van http://repository.ubn.kun.nl/bitstream/2066/30151/1/30151_procvaini.pdf Ganzevoort. R. Raurd. (2011 ). Narratieve benaderingen in de praktische theologie. Humanistiek. Hannesen, J. (2013). Onderzoek naar religieuze onderwijsactiviteiten en de geloofsvorming van jongeren. GH, Zwolle. Heijden, S. van der (2006). ‘op kousenvoeten de kerk uit’: onderzoek naar de betrokkenheid van jongeren bij de kerk. Zeist: De Wittenberg. Hijmans, E. (1994). Je moet er het beste van maken; Een empirisch onderzoek naar hedendaagse zingevingsystemen, Nijmegen: Instituut voor Toegepaste Sociale Wetenschappen Jansen. A. Masterscriptie universiteit voor humanistiek, een onderzoek naar zingeving en jongeren, een generatie van niks. 2009 Verkregen op 30-05-2012 http://igitur-archive.library.uu.nl/human/2010-0115 200340/Scriptie%20Annelieke%20Jansen.pdf Koning, R. (1996). Woorden om in te wonen: Een godsdienst- en pastoraalpsychologische studie naar de relatie tussen ervaring en taal binnen de geloofsontwikkeling. Lampert, M. & Spannenberg, F. (2009). De Grenzeloze generatie: en de eeuwige jeugd van hun opvoeders. Amsterdam: uitgeverij Nieuw Amsterdam. Oestreicher, M. (2008). Youth ministry 3.0: A manifesto of where we’ve been, where we are, and where we need to go. Zondervan: 5300 Patterson Ave. Pine, B., en Gilmore, J. (2000) De beleveniseconomie Roumen. T (2008). Pedagogiek van de aandacht. Zoetemeer: Boekencentrum. Slenderbroek-Meints, J. MSc. en Wijma, H. MLD. (2011). Jong (goed) gelovig & kerk, de rol van het kerkelijk leven in de belevingswereld van jongeren. Strain, A. (1999). The importance of personal experience in religious education. Mc Gill University, Montreal Sudworth, T. (2007). Mission-shaped Youth: rethinking Young people en church. London: Church House Publishing.
51
Van der Veen, A. Geloofsontwikkeling bij kinderen. Verkregen op 28-02-2012 < http://www.v link.nl/CMSnew/img/files/110202%20achtergrond%20 geloofsontwikkeling%20bij%20kinderen.pdf>http://www.refdag.nl/nieuws/binnenland/per_ma and_400_jonge_kerkverlaters_1_170793http://www.emgo.nl/kc/preparation/research%20desig n/richtlijnen%20kwalitatief%20onderzoek_amcogg.pdf
52
Bijlagen 1 Draaiboek gesprekken met jongeren
Draaiboek gespreksgroepen jongeren
- Tafels klaar zetten met drinken en een versnapering - Welkom - Vraag naar participatie kerk en plaats nemen aan de juiste tafel - turfen van aantal personen bij tafel op het papier - Drinken inschenken - Introductie vormingscontexten. Niveaus Gewenst Praktijk Helpend bij verwoording eigen geloof ? - uitdelen van de stickers met niveaus van Bateson
Vraagstellingen en theoretische structuur in schema: z.o.z
Vormingscontexten
Waarderingsvragen
Welke verwachtingen heeft de jongere t.a.v. de activiteiten die georganiseerd worden rond de vorming van zijn geloof? Op welk niveau wil hij gevormd worden per gebied. - aanpassing aan omgeving; naleven - gedrag, in gesprek over wenselijk gedrag - kwaliteiten en capaciteiten- wat ik kan en aanpak -waarden en overtuigingen -identiteit
Hoe wordt je gevormd in de praktijk? - aanpassing aan omgeving; naleven - gedrag, in gesprek over wenselijk gedrag
Is de context helpend bij het verwoorden van een eigen geloof? Rood is nee Groen is ja
- kwaliteiten en cappiciteiten- wat ik kan en aanpak -waarden en overtuigingen
53
- spiritualiteit en zingeving
-identiteit - spiritualiteit en zingeving
Gezin
Ja/nee
Kerk 1. Eredienst
1.
1.
1. Ja / nee
2. Catechese…..
2
2.
2..Ja / nee/ nvt
3. Sociale activiteiten
3.
3.
3. Ja / nee
1. Godsdienstonderwijs
1.
1.
1.Ja / Nee
2. Sociaal gewenst gedrag
2.
2.
2.Ja / Nee
School
Vrienden
Ja / nee
Publiek domein-= politiek,
Ja / Nee
media, *Events als de eo jongerendag
Ja/Nee
Of andere concerten Andere Bijzonderheden bij vragen of belevingsgebieden
*Geef aan van welke events je bezoekt
54
- Context 1- Wensen van de jongeren bespreken Context 1 – Labelen met de verschillende niveaus van Bateson Context 1 – helpend bij verwoording eigen geloof, labelen met rood nee en ja groen
…………………etc met andere contexten…………………………………………………….
Pauze….. - Tafels veranderen met zingevingmodellen Hijmans - Postbrieven klaarleggen voor de verwoording van eigen geloof/overtuiging/levensdoelen
55
Groepen Wijma en Slenderbroek:
1.Ik ben helemaal geen lid meer van een kerk
2. Ik ben lid van de kerk maar doe (bijna) nergens aan mee
56
3. Ik ben lid van de kerk, ik doe mee, maar ben niet overtuigd
4. Ik ben overtuigd lid van de kerk en doe actief mee
57
Typeringen Hijmans
Type 1 : Ik heb een sterk en dominerend levensdoel dat mijn dagelijks leven vorm geeft en beheerst. Dit doel is ook sterk verbonden met mijn Geloof of de overtuigingen waarvoor ik leef. Type 2: Ik heb een sterk en dominerend levensdoel. Ik gebruik geen Geloofsachtergronden voor dit doel. Alles wat ik doe is terug te voeren op mijn concrete levensdoel. Ik denk niet veel na over waarom ik dingen doe. Mijn concrete levensdoel betekent alles voor mij, het is mijn doel en zin van het leven.
58
Type 3: Ik heb meerdere kleine levensdoelen en vindt zo ook allemaal belangrijk. Bij elk doel horen verschillende activiteiten en mensen. Ik vindt het belangrijk om na te denken over hoe ik dingen doe. Het geloof helpt mij om te kijken hoe ik mij het beste kan gedragen. Type 4: Ik stel graag bereikbare doelen op voor mijn leven, ik doe wat ik kan doen. Ik denk weinig na over hoe en waarom ik dingen doe.
59
Bijlage 2 uitnodigingen groepsgesprek met jongeren. Publicatie z.o.z of losse digitale bijlage
60
Bijlage 3 uitnodiging ouderavond 7 mei 2013
Zwolle,
Uitnodiging ouderavond aan ouders van jongeren tussen de 12-20 jaar Wanneer: op dinsdag 14 mei om 20.00 uur Waar: SIO@9 – wijkcentrum SIO Zwolle zaal 9 Wat: In gesprek over de inzet van ouders bij..en hun praktijk van de geloofsvorming. Wie: De avond wordt geleid door de stagiaire jeugdwerk: Aafke Stegeman en Dirk-Jan Steenbergen, de jeugdwerker van de Adventskerk. Onmisbaar; een tien of twintigtal van de genoemde groep ouders Waarom? De uitkomsten van dit gesprek zijn voeding voor het onderzoek naar de geloofsvorming van jongeren in Adventskerk en helpen bij de ontwikkeling en afstemming van het jeugdwerk op de verschillende contexten waarin jongeren zich begeven. Graag horen we of u mee wilt werken, ook als u op deze avond niet kunt maar eventueel nog wel iets wilt betekenen. opgave avond e.a. via mail:
[email protected] BVD voor uw bericht. Aafke
61
Bijlage 4 brief jongerenwerkorganisaties
Geachte J. Hoogendoorn, Via de receptie en vervolgens een vrouwelijk collega, ben ik aan uw contactgegevens gekomen. Ik heb deze gezocht omdat ik onderzoek doe naar verschillende contexten voor geloofsvorming en de waardering die jongeren hier aan geven. Ik gebruik een kwalitatieve onderzoeksmethode. Ik doe dit afstudeeronderzoek aan de Gereformeerde Hoge school in Zwolle. Als onderdeel van mijn onderzoek wil ik de EO en andere contexten waarin de jongere mogelijk gevormd kan worden, als bijv. gezin en school bevragen. Ik zou graag een uitwisseling willen tussen jullie visie op de ideale context waarin een jongere gevormd word in zijn geloof en mijn uitkomsten over de beoordeling die jongeren geven aan de verschillende contexten waarin ze gevormd worden. Jullie zijn onderdeel van de vraag, of en hoe jongeren gevormd worden in het publieke domein of op events. Bij het publieke domein denk ik aan de verschillende massa en social media en bij events aan de EO jongerendag, the passion, christelijke vakanties en concerten van christelijke artiesten. De jongeren wordt naast een beoordeling ook gevraagd hun verwachtingen uit te spreken m.b.t de verschillende contexten. Ik wil graag weten hoe jullie inzetten om de jongere te vormen in zijn geloof. Ik wil uiteindelijk een aanbeveling doen aan mijn stagemeente voor een ideale context voor geloofsvorming en over het bereik van de verschillende contexten waarin zij gevormd kunnen worden. Bereiken de verschillende contexten, dat waar ze mee inzetten? komen de doelen van de organisatie en de verwachtingen en ervaringen van de jongere overeen? Mijn aanbevelingen zijn naast de waarde voor de kerkelijke context ook van waarde voor de wijdere context van mijn onderzoek, waaronder jullie als EO vallen. Mijn onderzoek moet sociologisch en theologisch worden onderbouwt vanuit literatuur, deze eis zorgt er voor dat het onderzoek generaliseerbaar wordt. Ik hoop dat u geïnteresseerd bent in het onderzoek en mee wilt werken aan de inhoud doordat u zich open stelt voor de afname van een interview of het opstarten van een informatie-uitwisseling over de visie en missie die u met de EO gesteld hebt voor het jongerenwerk. Mocht u zelf niet mee kunnen werken dan zou ik het erg op prijs stellen als u alternatieve namen binnen uw organisatie voordraagt die ik kan benaderen. Ik hoor graag of u mee wilt werken en op welke wijze u dat dan wenst. Het inplannen van een interview of een informatie-uitwisseling via de email of telefoon. Vriendelijke groet, Aafke Stegeman-van Dijk
[email protected] 0630033237
62
Bijlage 5 brief aan politieke partijen
Geachte M. Looienga, Via de site van Christenunie- perspectief kom ik op dit mailadres en zo probeer ik jullie te bereiken, omdat ik onderzoek doe naar verschillende contexten voor geloofsvorming en de waardering die jongeren hier aan geven. Ik gebruik een kwalitatieve onderzoeksmethode. Ik doe dit afstudeeronderzoek aan de Gereformeerde Hoge school in Zwolle. Als onderdeel van mijn onderzoek wil ik de politieke partijen en andere contexten waardoor de jongere mogelijk gevormd kan worden, als bijv. gezin en school bevragen. Ik zou graag een uitwisseling willen tussen jullie visie op de ideale context waarin een jongere gevormd word in zijn geloof en mijn uitkomsten over de beoordeling die jongeren geven aan de verschillende contexten waarin zij gevormd kunnen worden. Jullie zijn onderdeel van de vraag, of en hoe jongeren gevormd worden in het publieke domein of op events. Bij het publieke domein denk ik aan de verschillende massa en social media en de politiek. Bij events denk ik aan jongerendagen, the passion, christelijke vakanties en concerten van christelijke artiesten. De jongeren wordt naast een beoordeling ook gevraagd hun verwachtingen uit te spreken m.b.t de verschillende contexten. Ik wil graag weten hoe jullie inzetten om de jongere te vormen in zijn geloof. Ik wil uiteindelijk een aanbeveling doen aan mijn stagemeente voor een ideale context voor geloofsvorming en over het bereik van de verschillende contexten waarin zij gevormd kunnen worden. Bereiken de verschillende contexten, dat waar ze mee inzetten? komen de doelen van de organisatie en de verwachtingen en ervaringen van de jongere overeen? Mijn aanbevelingen zijn naast de waarde voor de kerkelijke context ook van waarde voor de wijdere context van mijn onderzoek, waaronder jullie als Christenunie ook vallen. Mijn onderzoek moet sociologisch en theologisch worden onderbouwt vanuit literatuur, deze eis zorgt er voor dat het onderzoek generaliseerbaar wordt. Ik hoop dat u geïnteresseerd bent in het onderzoek en mee wilt werken aan de inhoud doordat u zich open stelt voor de afname van een interview of het opstarten van een informatie-uitwisseling over de visie en missie die u met de Christenunie gesteld hebt om jongeren met jullie christelijke standpunten te bereiken. Mocht u zelf niet mee kunnen werken dan zou ik het erg op prijs stellen als u alternatieve namen binnen uw organisatie voordraagt die ik kan benaderen. Ik hoor graag of u mee wilt werken en op welke wijze u dat dan wenst. Het inplannen van een interview of een informatie-uitwisseling via de email of telefoon. Vriendelijke groet, Aafke Stegeman-van Dijk
[email protected] 0630033237
63
Bijlage 6 rapportageblad ouderavond
Rapportageblad ouderavond 14 mei 2013
Verschillende vormingsniveaus - geprikkeld door omgeving; naleven - gedrag, in gesprek over wenselijk gedrag - kwaliteiten en capaciteiten- wat ik kan en hoe pak ik dingen aan - waarden en overtuigingen; waarom doe ik het, wat vind ik belangrijk, waar gaat het mij om? - identiteit wie ben ik, wat voor iemand ben ik, wat is mijn levensdoel? - spiritualiteit en zingeving; van waaruit handel ik, waar ben ik een onderdeel van, wat is het grotere geheel dat mij leidt?
1. Inzet bij de geloofsvorming Wat wilt u bereiken bij uw kind, en hoe wilt u dat het liefste doen? Welke van de bovenstaande niveaus hebben uw persoonlijke voorkeur bij de vorming van uw kind?
64
2. Praktijk van de geloofsvorming Hoe brengt u de geloofsvorming van uw kind in de praktijk? Reflecteer met elkaar op de doelen die jullie hebben benoemd bij 1 en benoem praktische voorbeelden van hoe u bezig bent met de vorming.
3. Bereik van de geloofsvorming a.d.h.v de niveaus Blik met elkaar terug op het gesprek en beoordeel met elkaar op welk niveau jullie de jongeren het meest bereiken. Maak bijv een top 3 en licht deze kort toe.
4.
Maak een presentatie met elkaar
Zorg voor een presentatie van de gespreksresultaten op een door jullie zelf bedachte wijze, met de spullen die op dit moment voor handen zijn
65
