Gelders Genootschap • Zijpendaalseweg 46 • Postbus 68, 6800 AB Arnhem T (026 ) 442 17 42 • F (026) 442 94 04 •
[email protected] • www.geldersgenootschap.nl
Jaarverslag 2010
Foto’s omslag: Het nieuwe duurzame gemeentehuis van Bronckhorst, van Atelier PRO architecten, foto’s Petra Appelhof
Prijswinnend gebouw Groot Klimmendaal in Arnhem van Koen van Velsen
Veel raadsleden bezochten de ledenvergadering foto Wiliam Moore
De kop van Deelen, foto Wiliam Moore
Jaarverslag 2010
Jaarverslag 2010
1
Dit is een uitgave van Gelders Genootschap Zijpendaalseweg 46, Postbus 68, 6800 AB Arnhem T 026 442 17 42 F 026 442 94 04 E
[email protected] www.geldersgenootschap.nl
Voorwoord
Tekstbijdragen: Simon van den Bergh, Martin van Bleek, Maurice Bogie, Janos Boros, Eva ter Braak, Roger Crols, Gerard Derks, Kees van Esch, Boukje Overbeek, Jean Penders, Werner Weijkamp, Elianne van Winden en Jeroen Westerman Redactionele bijdrage: Gerard Derks Eindredactie: Jeannette Eygenraam Vormgeving: Criterium, Arnhem Fotografie: William Moore, Wim van Zalen, Erwin Zijlstra, archief Gelders Genootschap Druk: DeRijn, Velp
5
1 De werkzaamheden 1.1 Advisering ruimtelijke kwaliteit 1.2 Advisering cultuurhistorie 1.3 Samenwerkingsverband cultuurhistorie
6 6 15 23
2 Het bureau 2.1 Overheidsontwikkelingen 2.2 Beleid Gelders Genootschap 2.3 Financieel beleid 2.4 Personeel en organisatie
24 24 26 28 28
3 De vereniging Bijlagen Rayonindeling, adviesaanvragen welstand, samenstelling commissies ruimtelijke kwaliteit/welstandscommissies, verkorte jaarrekening, overzicht publicaties
34 36
Oplage: 1.800 exemplaren Arnhem, 13 mei 2011
2
Gelders Genootschap
Jaarverslag 2010
3
Voorwoord
Gelders Genootschap ontvangt 120 raadsleden bij algemene ledenvergadering in de DRUfabriek in Ulft.
Het jaar 2010: naar een ondernemende organisatie In 2010 hebben verkiezingen plaatsgevonden voor zowel de gemeenteraden als voor de Tweede Kamer. De hiermee gepaard gaande wijzigingen vragen van een dienstverlenende organisatie als Gelders Genootschap een adequate reactie. Enerzijds door goede voorlichting aan een nieuwe lichting raadsleden en wethouders en anderzijds om een scherpe analyse van de mogelijke veranderingen op zowel het lokale als het nationale vlak. Er zijn ongelooflijk veel veranderingen in de externe omgeving met nieuwe wetgeving als de Wet Algemene Bepalingen Omgevingsrecht en de Modernisering Monumentenzorg, vermindering van het aantal regels en meer ruimte voor initiatiefnemers. Nieuwe vraagstukken komen daaruit voort, want hoe borg je kwaliteit als het snel moet gaan zonder regels? Gelders Genootschap werkt aan gemeentelijke beleidsnota’s die inspirerend en motiverend zijn, in plaats van regulerend en controlerend. Consulenten, kwaliteitsteams, nota ‘s nieuwe stijl, Q-kaarten, bouwbegeleiding, kenniscentrum herbestemming en transformatie, beeldkwaliteiten dorpskern, excursies en workshops: Gelders Genootschap ontwikkelt zich in 2010 steeds verder tot een ondernemende organisatie met een actuele kijk op ruimtelijke kwaliteit. Snelheid en kwaliteit kunnen samengaan! In financieel opzicht heeft 2010 goed uitgepakt. Hoewel de crisis nog niet is uitgewoed en de inkomsten uit bouwleges verder teruglopen, gaat de opdracht, het dekkingsplan sluitend te krijgen, lukken. Dit is mogelijk geworden door een kritische reflectie op de huidige positie en toekomstvisie van Gelders Genootschap. We hebben ons bezonnen op de kerntaken van de organisatie, bezuinigingen doorgevoerd en tegelijkertijd nieuwe diensten opgestart. Dankzij de enorm loyale inzet van de medewerkers, directie en bestuur heeft 2010 veel nieuw élan gebracht. Gelders Genootschap ziet volop mogelijkheden de ledengemeenten met een modern dienstenpakket terzijde te staan bij het behouden, ontwikkelen en stimuleren van de ruimtelijke kwaliteit. Marja van der Tas, Voorzitter Gelders Genootschap
4
Gelders Genootschap
Jaarverslag 2010
5
1
De werkzaamheden Gelders Genootschap participeert in kwaliteitsteam nieuwe brug in Nijmegen foto Thea v.d. Heuvel DAPh
1.1 Advisering ruimtelijke kwaliteit Gelders Genootschap is een onafhankelijke adviesorganisatie voor ruimtelijke kwaliteit. Kenmerkend is de integrale benadering van architectuur, stedenbouw, cultuurhistorie, archeologie en landschapsarchitectuur. Gelders Genootschap is in 1919 opgericht als vereniging van Gelderse gemeenten en bevordert sindsdien consequent de schoonheid van stad en land.
Het dienstenpakket rond ruimtelijke kwaliteit laat zich groeperen in zeven kennisgebieden: 1. Visie, beleid, analyse en onderzoek 2. Landschap en buitengebied 3. Infrastructuur 4. Architectuur en stedenbouw 5. Begeleiding, planvorming, proces 6. Kwaliteitstoets 7. Consulentschappen De wisselwerking tussen de kennisgebieden en disciplines vormt de kracht van ons integraal werken.
Gelders Genootschap biedt zijn ledengemeenten een breed pakket aan diensten op het gebied van ruimtelijke kwaliteit. Dienstverlening in de sfeer van wettelijke advisering (welstands- en monumentenzorg), maar
consulentschappen
visie beleid analyse onderzoek
landschap buitengebied
ook in de vorm van projectmatig werk en ondersteunende taken op het bredere terrein van ruimtelijk en cultuurhistorisch beleid. Navolgend wordt per beleidsgebied ingegaan op de diverse activiteiten in het afgelopen jaar.
6
kwaliteitstoets
ruimtelijke kwaliteit
begeleiding planvorming proces
infrastructuur
architectuur stedenbouw
Gelders Genootschap
Kwaliteitstoets
Ook in 2010 heeft Gelders Genootschap gemeenten ondersteund bij de organisatie en invulling van de kwaliteitstoets. Traditiegetrouw in de vorm van welstandscommissies of Commissies ruimtelijke kwaliteit, maar ook door deelname in kwaliteitsteams, overkoepelende commissies, of als stadsbouwmeester of gemeentearchitect. De trend naar een vooruitgeschoven kwaliteitstoets is duidelijk waarneembaar. Vanwege de aanzienlijke terugloop van plannen is het aantal rayoncommissies per september 2010 verminderd en is de vergaderfrequentie in een aantal commissies verlaagd. Dit levert in de praktijk geen problemen op, omdat de meeste plannen de status van vooroverleg hebben. Steeds meer gemeenten leggen beeldkwaliteit-, master- en bestemmingsplannen aan de commissie voor. De landschappelijke en stedenbouwkundige expertise van de commissies komt goed van pas. Essentieel voor een goede advisering is het stellen van de juiste vraag. Voorheen was de vraag eenduidig, namelijk: voldoet het bouwplan aan redelijke eisen van welstand? Nu kan de adviesvraag variëren. Draagt het plan bij aan de ruimtelijke kwaliteit van de plek? Vormen de stedenbouwkundige randvoorwaarden een goed vertrekpunt voor kwaliteit? Zijn de criteria werkbaar? In veel gemeenten zijn afspraken gemaakt over het stroomlijnen van plannen in het voortraject en vindt regelmatig stedenbouwkundig overleg plaats tussen de rayonarchitect/commissie en de gemeente/plannenmakers. In 2010 is een nieuw format voor het gemeentelijke jaarverslag van de welstandscommissie of commissie ruimtelijke kwaliteit geïntroduceerd. Het jaarverslag heeft de opzet van een routekaart, welke tevens dient als gids bij een excursie langs ontworpen en gerealiseerde projecten. Veel gemeenten reageerden positief op het nieuwe format. In zes gemeenten zijn de jaar-
Jaarverslag 2010
verslagen aan de raadscommissie gepresenteerd en in Renkum, Beuningen, Berkelland en Lingewaard zijn excursies georganiseerd voor raadsleden. In 2010 zijn 11 second opinions uitgebracht.
Ondersteuning gemeenten bij Wabo
In de aanloop naar 1 oktober 2010 heeft Gelders Genootschap gemeenten benaderd om tijdig heldere afspraken te maken over de nieuwe werkwijze onder het regime van de Wabo. Belangrijke aspecten zijn de adviestermijnen, de behandeling van digitale aanvragen, Omgevingsloket Online, het vooroverleg en de afstemming tussen welstands- en monumentenadvisering. Een aantal gemeenten, waar beide commissies nog afzonderlijk adviseerden, heeft met het oog op de verkorte termijnen besloten tot een integratie van welstands- en monumentenadvisering. Het overgrote deel van de gemeenten ziet een belangrijke rol weggelegd voor het vooroverleg. Daarover zijn lokaal nadere afspraken gemaakt. Een aantal gemeenten heeft Gelders Genootschap gevraagd om het beleid Waboproof te maken. Denk aan de verordeningen, de welstandsnota en/of het reglement van orde (bijlage 9 bouwverordening).
Selectieteams, kwaliteitsteams, jury’s
Ook in 2010 heeft Gelders Genootschap geparticipeerd in diverse selectiecommissies. Veelal ligt de aanleiding in een verhoogde ambitie, maar soms ook in de wens om procedures te versnellen. Snelheid en kwaliteit kunnen samen gaan. Rayonarchitecten hebben deelgenomen aan lokale kwaliteits- of supervisieteams, bijvoorbeeld in Doesburg, Duiven, Druten, Heumen, Oude IJsselstreek en Zevenaar. Verder heeft Gelders Genootschap zitting gehad in de jury’s voor de Pui Promotieprijs van Winterswijk en de Architectuurprijs van de Achterhoek. Daarnaast is bijgedragen aan de architectuurprijs van Apeldoorn. 7
Winnaar publieksprijs Achterhoek voor Vil-
la’R’ in Winterswijk: het aanwezige landschap speelt een belangrijke rol. Een ontwerp van Rasquin
Anno 2010, de gemeente Schoondorp
bijbenen. Snel, sneller, snelst. Met welk tempo zijn we tevreden? Zijn er nog andere normen die tellen? Ruimtelijke kwaliteit? Persoonlijke benadering? Schoondorp ziet niets in een onpersoonlijke behandeling van haar burgers bij bouwaanvragen en zet versterkt in op vooroverleg. Tja, die rayonarchitect denkt wel goed mee.
Door Janos Boros Schoondorp is een landelijke gemeente gelegen in de regio Voorhoek. De gemeente is fier op haar buitengebied en verleden. Landelijke ondernemers boeren goed, toeristen zijn er dol op vanwege de rust, de groene schoonheid en de pittoreske plekjes. De verkiezingen hebben de gemeente flink opgeschud: er waait een andere, frisse wind. Burgers en ondernemers moeten meer ruimte krijgen voor zelfontplooiïng en participatie. De economische crisis dwingt tot keuzes en harde bezuinigingsmaatregelen blijven niet uit. De kaasschaafmethode maakt plaats voor een fundamentele herbezinning op de kernactiviteiten van de gemeente: wat kan aan de markt worden overgelaten? Dan waart er ook nog een spook rond, krimp genaamd. Een onafwendbare moordenaar die de vitaliteit, het voorzieningenniveau en de kwaliteit van wonen en leven in dorpen sluipend ondermijnt. Het nieuwe gemeentebestuur van Schoondorp gaat er tegenaan: dereguleert, schaft regels af. Van die ‘vermaledijde’ welstandscommissie wil men vanwege deregulering af, ook al levert zij goed werk. Tegelijkertijd staat het coalitieakkoord propvol ambities. Kernen moeten mooi en vitaal blijven; het fraaie landschap gekoesterd; duurzaamheid staat voorop; inbreidingen moeten passen bij het dorpse karakter; de verrommeling moet worden aangepakt. De gemeente wil zelfs regie voeren over de ruimtelijke kwaliteit, immers zij beschouwt dit naast cultuurhistorie als een kernactiviteit.
Hoe wil Schoondorp haar ambities in het coalitieakkoord eigenlijk realiseren, vraag je je af? Dat zoeken we uit. Hoe houd je je dorpen vitaal en mooi? Het landschap intact? Hoe voer je regie over ruimtelijke kwaliteit? Ligt het afschaffen van een bestaand gemeentelijk instrument voor ruimtelijke kwaliteit (lees:welstand) wel voor de hand als Schoondorp veel ruimtelijke ambities heeft? Is het verstandig om als krimpgemeente het op peil houden of liefst versterken van de ruimtelijke kwaliteit enkel aan de burgers over te laten? Is dat regie voeren? Uit onderzoek blijkt dat juist in krimpgemeenten investeren in (ruimtelijke) kwaliteit een belangrijk middel is om verloedering te voorkomen. Schoondorp zou er goed aan doen om van haar welstandscommissie te verlangen zeer alert te zijn op verstoring van de gebouwde omgeving. Goed te letten op de kernkwaliteiten. Dat dient niet alleen een ruimtelijk, maar ook een economisch belang. Dan voeg je de daad bij het woord, leg je verbanden tussen afzonderlijke ambities, en geef je er concrete uitvoering aan. Uiteraard mag Schoondorp een eigentijdse, stimulerende en efficiënte werkwijze van haar adviseur verwachten. Schoondorp is ook gebaat bij een lange termijn denken, bij het overeind houden en tegelijkertijd nieuw ontwikkelen van ruimtelijke kwaliteiten. Schoondorp besluit daarom haar ambities te concretiseren in een samenhangende ambitienota ruimtelijke kwaliteit.
Gelukkig helpt de rijksoverheid een handje. Sinds 1 oktober 2010 is er een omgevingsvergunning, die vergunningen combineert en versnelt. Na tien jaar dereguleren ziet de rijksoverheid nog steeds mogelijkheden tot deregulering. Sinds het in werking treden van de Wabo kunnen burgers (of hun architecten) digitaal bouwplannen indienen, zelf bepalen of iets vergunningvrij is en royaal vergunningvrij bouwen. Zou dit ten koste kunnen gaan van de schoonheid van Schoondorp? Helaas kunnen ICT en gemeenten als Schoondorp het tempo niet 8
Gelders Genootschap
Jaarverslag 2010
9
“Snelheid en kwaliteit kunnen samen gaan”
Q -statuslijnen Zuiderzeestraatweg ten oosten van Oldebroek
Q-lijn Apeldoorns Kanaal de Coldenhovensebrug
Interieur politieacademie Apeldoorn foto Thea v.d. Heuvel DAPh
Excursie voor commissieleden
Op 29 oktober heeft een excursie plaatsgevonden naar Hengelo en Arnhem met de leden van de commissies ruimtelijke kwaliteit en welstandscommissies. Het centrale onderwerp was transformatie. Het voormalige Storkterrein in Hengelo is een goed voorbeeld van een ambitieuze grootschalige herstructurering tot een nieuw stadsdeel. De Trapistinnenabdij Koningsoord in Arnhem van architect Gert Grossfeld laat in de transformatie een samengaan zien van gebouw, cultuurhistorie van het voormalige landgoed Johannahoeve en het omringende landschap. Voor het revalidatiecentrum Groot Klimmendaal in Arnhem heeft architect Koen van Velsen in 2010 de BNA prijs, de Heuvelinkprijs Arnhem en de Hedy d’Ancona prijs voor excellente zorgarchitectuur gekregen. Onder de transformatie van zorggebouwen van uiteenlopende perioden en stijlen ligt een masterplan voor de transformatie van parkeerterrein naar landschapspark. Na de excursie is afscheid genomen van de vertrekkende commissieleden.
Landschapskader Oosterwolde Oost
In opdracht van de gemeente Oldebroek heeft Gelders Genootschap een landschapskader opgesteld voor Oosterwolde Oost. Hier spelen meerdere initiatieven met een specifieke ruimtevraag die een behoorlijke impact kunnen hebben op het bestaande beeld. Het landschapskader wil een landschappelijk casco schetsen waarbinnen de initiatieven in samenhang worden bezien. Dit biedt kansen voor het dorp op nieuwe ruimtelijke kwaliteiten. Het kader kan worden aangemerkt als een gebiedsvisie. Gelders Genootschap heeft naast het opstellen van een ruimtelijk kader ook het proces met initiatiefnemers, de gemeente en een klankbordgroep uit het dorp begeleid.
10
Gelders Genootschap
Jaarverslag 2010
Ruimtelijke kwaliteit lokale en regionale (infra) structuren
Wegen, kanalen en spoorlijnen zijn dragers van het landschapsbeeld en bij uitstek de lijnen, waarlangs mensen de omgeving beleven. Het zijn structuren die gemeentegrenzen overschrijden. Ontwerp, aanleg, beheer en gebruik van deze infrastructuur worden primair ingegeven door functionaliteit. De ruimtelijke kwaliteit ervan is vaak onderbelicht, maar wint geleidelijk aan terrein. Het werken aan de ruimtelijke kwaliteit van regionale infrastructuur is een expertise van Gelders Genootschap. Opdrachten in 2010 waren: het formuleren van ambities, het stellen van kwaliteitseisen in de aanbesteding van projecten en de inbreng in kwaliteitsteams of commissies voor selectie en beoordeling van infrastructurele werken.
Q-statuslijnen voor cultuurhistorie
Gelders Genootschap adviseert de provincie Gelderland bij het maken van een kaart met zogenaamde Q-statuslijnen voor cultuurhistorie in Gelderland. De Q staat voor quality. De provincie vindt het belangrijk dat bij nieuwe ontwikkelingen meer aandacht wordt besteed aan deze bovenlokale structuren, ondermeer uit oogpunt van cultuurhistorie en ruimtelijke kwaliteit. Als stimulans verschijnt een kaart met tien belangrijke cultuurhistorische lijnen verspreid over de provincie. Het gaat om rivieren, kanalen, spoorlijnen, oude hessenwegen en rijksstraatwegen. Zuiderzeestraatweg: streefbeeld voor een oude route De Zuiderzeestraatweg is één van de Q-statuslijnen, waarvoor Gelders Genootschap samen met de Regio Noord Veluwe een streefbeeld opstelt. Dit project komt tot stand met medewerking en financiering van de provincie Gelderland, het Veluws Bureau voor Toerisme en de gemeenten Nijkerk, Putten, Ermelo, Harderwijk, Nunspeet, Elburg, Oldebroek en Hattem. De Zuiderzee11
Ervenconsulent overzicht actvieve gemeenten in Gelderland
Gelders Genootschap organiseert de gemeenschappelijke welstandscommissie voor de Buitenring Parkstad Limburg
straatweg is een historische route, die grotendeels in Gelderland ligt. De weg voert door deze Gelderse gemeenten en een klein stukje ligt nu in de provincie Utrecht, in de gemeente Amersfoort. Waar kan de oude grandeur in ere worden hersteld en waar kunnen nieuwe kwaliteiten ontwikkeld worden om het toerisme een impuls te geven?
wordt een volwaardige autoweg met twee rijbanen, waarbij elke rijbaan twee rijstroken zal tellen. De Buitenring heeft straks buiten de bebouwde kom een maximumsnelheid van 100 km per uur. In opdracht van de provincie Limburg heeft Gelders Genootschap ook de cultuurhistorische effecten onderzocht van de aanleg van de Buitenring op Kasteel Reijmersbeek te Nuth.
Supervisie ruimtelijke kwaliteit Maas en Waalweg
Voor de provincie Zuid-Holland is een workshop verzorgd om de ervaringen in Gelderland, Overijssel, Flevoland en Limburg te delen met de verkeerspecialisten van de provincie Zuid-Holland. Ook werkt Gelders Genootschap nauw samen met de Federatie Welstand, het Atelier Rijksbouwmeester en de landschapsadviseurs van Rijkswaterstaat.
Voor de aanleg van de verlengde Maas en Waalweg N322 bij Druten en Leeuwen heeft Gelders Genootschap in 2009 een ambitienota voor ruimtelijke kwaliteit opgesteld. Vervolgens is een Commissie ruimtelijke kwaliteit N322 georganiseerd, die de kwaliteitstoets van de aanbestedingsontwerpen heeft uitgevoerd. In het te realiseren plan zijn ruimtelijke kwaliteit, landschap en beeldende kunst op unieke wijze geïntegreerd. In 2010 is Gelders Genootschap betrokken geweest bij de aanleg. Ook in die fase zijn er nog veel beslissingen te nemen die invloed hebben op de ruimtelijke kwaliteit.
Kwaliteitsteams leveren meerwaarde
Gelders Genootschap participeert in een aantal kwaliteitsteams. Voor de Hanzelijn en de Tweede Waalbrug bij Ewijk werden de werkzaamheden van het kwaliteitsteam afgerond. Voor de aanleg van de N18 tussen Varsseveld en Enschede is met het Oversticht een speciale Commissie ruimtelijke kwaliteit opgericht. In opdracht van de provincie Limburg organiseert Gelders Genootschap de gemeenschappelijke welstandscommissie voor de aanleg van de Buitenring Parkstad Limburg. Deze zal een volledige ringweg vormen rondom de regio Parkstad Limburg. De betrokken gemeenten zijn Brunssum, Heerlen, Kerkrade, Landgraaf, Nuth, Onderbanken en Schinnen. De Buitenring 12
Consulentschappen bewijzen nut
De consulent nieuwe landgoederen heeft in 2010 de gemeenten Berkelland, Buren, Geldermalsen, Montferland en Ubbergen geholpen bij het ontwikkelen van nieuwe landgoederen. Namens de gemeente begeleidt de consulent het ontwerpproces van landschapsanalyse, programma van uitgangspunten, totaalvisie inrichtingsontwerp tot aan het beeldkwaliteitplan. De initiatiefnemer krijgt een stimulans de ontwikkeling van zijn landgoed op een kwalitatief goede manier te doen. Eind 2010 is op initiatief van de landgoederenconsulent met de provincie gesproken over eenduidiger beleidsinterpretaties inzake de toepassing van het nieuwe landgoederenbeleid in de provincie Gelderland.
Gelders Genootschap
Succes ervenconsulent zet door
Het ervenconsulentschap is in 2010 met veel enthousiasme verder uitgebouwd. Er zijn nu in totaal 180 adviezen uitgebracht in 34 Gelderse gemeenten. Het doel van de ervenconsulent is het stimuleren van ruimtelijke kwaliteit bij transformaties van (voormalige) boerenerven in het buitengebied. Het gaat dan om bedrijfsuitbreidingen of functieverandering van agrarisch naar wonen, van agrarisch naar bijvoorbeeld zorg of toerisme. Opdrachten komen van de gemeente. Door zo vroeg mogelijk in het proces advies te geven en waar nodig het ontwerpproces te begeleiden, blijkt dat de diensten van de ervenconsulent een duidelijke meerwaarde leveren. Door de onafhankelijke en laagdrempelige positie van de consulent kan al aan de keukentafel van de initiatiefnemer gewerkt worden aan de bewustwording van ruimtelijke kwaliteit en landschappelijke waarden. Het leidt uiteindelijk tot een soepeler plan- en besluitvormingsproces.
de workshops. De regelgeving en de ruimtelijke kwaliteit bij functieverandering hebben deze dag centraal gestaan. Gedeputeerde Co Verdaas heeft de provinciale handreiking functieverandering ‘Leren van Lochem’ gepresenteerd. Gelders Genootschap presenteerde de uitgave ‘Hoe houden we het landschap mooi?’, over de werkwijze van de ervenconsulent. Deze is ook terug te vinden op de nieuwe website ervenconsulent.geldersgenootschap.nl. Op 1 december 2010 is tot slot een presentatie verzorgd aan een zeer geïnteresseerde Statencommissie. De manier van werken en de voorlopige resultaten van het ervenconsulentschap zijn uitgelegd. De ervaringen van een initiatiefnemer en een ontwerper completeerden het verhaal.
Voor Nunspeet is in 2010 een notitie Ruimtelijke Kwaliteit bij functieverandering opgesteld. Nunspeet is één van de eerste gemeenten in Gelderland die functieverandering naar wonen voor vrijkomende agrarische gebouwen als wijzigingsbevoegdheid in het bestemmingsplan opneemt. Eén van de voorwaarden is dat functieverandering bijdraagt aan het landschap en de ruimtelijke kwaliteit. De notitie en de ervenconsulent helpen gemeente en initiatiefnemer dat concreet te maken voor de betreffende locatie. Kennisontwikkeling bij gemeenten en adviseurs over ruimtelijke kwaliteit bij erftransformaties is een ander doel van de ervenconsulent. Op 9 september 2010 heeft Gelders Genootschap samen met de provincie Gelderland, die subsidie aan de ervenconsulent verleent, een ervendag voor gemeenteambtenaren georganiseerd. Het was een groot succes. Meer dan 100 professionals hebben deelgenomen aan de verschillen-
Jaarverslag 2010
13
1.2 Advisering cultuurhistorie
Advisering bij herbestemming en restauratie, politieacademie Apeldoorn foto Thea v.d. Heuvel DAPh
Erfgoed in verandering
Terwijl in 2010 de economische crisis volop aan de gang was, werden de aangekondigde bezuinigingen uit de gemeentelijke coalitieakkoorden en het regeerakkoord beleidsmatig en budgettair nader uitgewerkt. Tegelijkertijd heeft een aantal MoMo-voornemens meer vorm gekregen, bijvoorbeeld de ambities rond herbestemming en ook het vergunningvrij bouwen aan monumenten en in beschermde gezichten. De contouren van het beleid en de financiële omstandigheden waaronder het werk vanaf 2011 plaatsvindt, zijn steeds duidelijker geworden. Al deze veranderingen hebben geenszins geleid tot een afwachtende houding in de erfgoedwereld, niet bij opdrachtgevers en ook niet bij opdrachtnemers. Het hoge tempo waaronder de sector cultuurhistorie de laatste jaren opdrachten heeft verwerkt, is in 2010 onverminderd doorgezet. Nog altijd bestaat het merendeel van de aanbestedingen uit inventarisaties, bouwplanadvisering en commissiewerk.
Voorsorteren op de Modernisering Monumentenzorg (MoMo)
Alles van cultuurhistorische waarde levert de gemeente en de gemeenschap iets op. Soms zijn dat ’zachte’ opbrengsten: denk aan trots op het eigen dorp, of kennis van het verleden. Vaker zijn dat evenwel winsten, die heel goed in geld zijn uit te drukken. Recreanten en toeristen bezoeken bijvoorbeeld graag cultuurhistorisch waardevolle plaatsen en de ondernemers in historische binnensteden leven hiervan. Om efficiënt beleid te voeren, is het van belang goed te weten wat je in handen hebt. Veel gemeenten laten dan ook geregeld inventarisaties uitvoeren. Dat kan om specifieke gebieden of thema’s gaan, maar ook om gemeentebrede inventarisaties ‘van nul tot nu’. Het is interessant om te zien dat veel gemeenten vooruitlopen op MoMo 14
Gelders Genootschap
Jaarverslag 2010
en de inventarisaties tegenwoordig gebruiken als onderlegger voor, of zelfs onderdeel laten uitmaken van het bestemmingsplan.
Bouwplanadvisering en commissiewerk
Naast de nieuwere gebiedsgerichte benadering uit MoMo blijft de meer objectgerichte monumentenzorg gewoon bestaan. Gelders Genootschapzoekt mede naar manieren om met minder regels de essentiële cultuurhistorische waarden in stand te houden of zelfs te bevorderen. Dat vergt wel een andere benadering: het belang van goede communicatie en voorlichting zal toenemen. Het is dan ook te hopen dat gemeenten de komende jaren de contacten met de monumenteneigenaren zullen optimaliseren.
Samenwerking
De naderende bezuinigingen en de veranderingen in het beleidsterrein vragen om een zekere heroriëntatie van de sector cultuurhistorie. Een goed merkbare beweging is de steeds verdergaande samenwerking tussen erfgoedorganisaties in Gelderland. Bij het project de IDeefabriek bijvoorbeeld, maar ook op organisatorisch vlak. Zo is in 2010 opnieuw een erfgoeddag georganiseerd en hebben de leden van het erfgoedplatform een gezamenlijk communicatie- en voorlichtingstraject richting de provincie opgezet. Naar verwachting zullen de erfgoedpartners de komende jaren hun samenwerking intensiveren.Ook de succesvolle samenwerking met www.documentatie.org werd voortgezet. De site is onder vakgenoten inmiddels één van de bekendste op het gebied van bouwhistorie en monumentenzorg.
Advisering omtrent restauratie, bouwbegeleiding en handhaving
Evenals in voorgaande jaren is Gelders Genootschap in 2010 veelvuldig betrokken geweest bij de begeleiding 15
Historisch geograaf adviseert in monumentencommissie Voorst: Nieuw landgoed Het beloofde land
van onderhouds- en restauratiewerkzaamheden van monumenten en bij algemene bouwkundige vraagstukken. Gemeenten zijn niet alleen verantwoordelijk voor de uitvoeringskwaliteit bij gemeentelijke monumenten, maar zijn tegenwoordig ook aanspreekpunt bij werkzaamheden aan rijksmonumenten. De handhavingspraktijk heeft de nodige consequenties voor de kennis van de verantwoordelijke gemeentelijke medewerkers. Gelders Genootschap ondersteunt structureel werkzaamheden in Voorst, Nunspeet en Putten en incidenteel in Berkelland, Epe en Winterswijk. Het beoordelen van tekeningen en details en de begeleiding en controle van bouwwerkzaamheden behoren tot het takenpakket. Daarnaast begeleidt Gelders Genootschap de ambtenaren monumentenzorg in het vergroten van hun kennis, zodat zij op termijn zelf de onderhouds- en restauratiewerkzaamheden kunnen controleren. In 2010 zijn de restauratie en herbestemming van het voormalig seminarie (een rijksmonument) tot politieacademie aan de Arnhemseweg in Apeldoorn met buitengewoon resultaat opgeleverd. Niet alleen is het complex met gevoel voor de cultuurhistorische waarde gerestaureerd, ook is door een paraboolvormige overkapping een spectaculaire architectonische toevoeging gerealiseerd. De restauratie van de tuin en de gebouwen van de beschermde buitenplaats Kasteel De Cannenburgh in Vaassen is eveneens in 2010 afgerond. De fraaie parkaanleg is hersteld en nieuwe elementen als bruggen zijn toegevoegd. De bijgebouwen en de natuurstenen voorgevel van het kasteel zijn gerestaureerd en het linker bouwhuis kreeg de bestemming tentoonstellingsruimte en erfgoedwinkel. Park en huis zijn weer een onlosmakelijke eenheid.
16
Wederopbouwwijk Bemmel, bestaande kwaliteiten waarop voortgebouwd kan worden
Gelders Genootschap maakte deel uit van de begeleidingsteams van beide projecten, die in 2009 al zijn gestart.
Historische geografie in monumentencommissies
In verschillende Gelderse gemeenten maakt een historisch geograaf deel uit van de monumentenadviescommissie. Als reactie op de verdergaande verbreding van de monumentenzorg en de verschuiving richting ruimtelijke ordening, zijn diverse gemeenten overgegaan tot een uitbreiding van hun monumentencommissie met ondermeer deskundigheid op het gebied van de historische geografie. Daarmee zijn breder georiënteerde cultuurhistorische adviescommissies ontstaan. Gemeenten kunnen voor de samenstelling van hun commissie een beroep doen op Gelders Genootschap, óók voor wat betreft historische geografie. Momenteel heeft een historisch geograaf van het Gelders Genootschap zitting in de commissies van de gemeenten Barneveld, Neerijnen en Voorst. Daarbij is in de dagelijkse praktijk gebleken dat de inbreng van de historisch geograaf bij tal van onderwerpen van toegevoegde waarde is. Vanzelfsprekend geldt dat voor traditionele commissietaken als de advisering over de selectie en aanwijzing van nieuwe gemeentelijke monumenten en beschermde stads- en dorpsgezichten en ook bij de advisering over (grotere) bouwplannen betreffende beschermde momenten of bij bouwwerken in waardevolle, al dan niet beschermde gebieden. In de gemeente Voorst blijkt de inzet van de historisch geograaf nuttig bij de advisering over (nieuwe) landgoederen en buitenplaatsen. Ook is de gemeente ondersteund bij het inbrengen van cultuurhistorie in structuurvisies, bestemmingsplannen en de tracékeuze voor een rondweg.
Gelders Genootschap
Deze inbreng wordt in veel meer gemeenten wenselijk of zelfs noodzakelijk nu cultuurhistorie veel zwaarder zal worden verankerd in de ruimtelijke ordening en daaraan ook een veel steviger juridische basis ten grondslag komt te liggen. Het zwaartepunt van de borging van cultuurhistorische waarden komt nòg meer bij de gemeentelijke overheden te liggen. Voor een bestemmingsplan moeten deze waarden niet alleen worden geïnventariseerd maar óók geanalyseerd. Daarbij gaat het al langer niet meer alleen om het aangeven van de beschermde monumenten, maar óók om andere karakteristieke of beeldbepalende panden, waardevolle ensembles en landschappelijke elementen en structuren. De resultaten van deze inventarisatie en analyse moeten voortaan worden gewogen om een antwoord te geven op de vraag welke ruimtelijke ontwikkelingen in een gebied mogelijk zijn. Ook bij die weging ligt een belangrijke rol voor de commissie voor de hand.
In de onderzochte naoorlogse wijken wordt nog steeds met veel plezier gewoond. Bij moderniseringswensen is grootschalige sloop niet altijd de juiste maatregel. De bestaande wijken bieden kwaliteiten waarop voortgebouwd kan worden. In Velp zijn de cultuurhistorische waarden van het zuidelijk deel van de dorpskern in kaart gebracht. Inzicht is geboden in de ontstaansen ontwikkelingsgeschiedenis van de vooroorlogse tuindorpachtige en de grootschaliger naoorlogse uitbreidingen. Het onderzoek en de hieruit voortkomende beleidsaanbevelingen leggen een basis voor te maken keuzes betreffende sloop en nieuwbouw, renovatie, restauratie en transformatie van het gebied. De plannen zijn nu beter afgestemd op de identiteit van het gebied met een kleinschaliger aanpak. De gegevens kunnen worden gebruikt voor een verfijning van het welstandsbeleid en het opstellen van bestemmingsplannen waarin cultuurhistorie is verankerd en ter aanvulling van de gemeentelijke monumentenlijst.
Wederopbouw
De cultuurhistorische analyse van de wijk Valendries maakt deel uit van een breder onderzoek naar de wederopbouwarchitectuur in de gemeente Wijchen. De vroegnaoorlogse kern van de wijk kwam in een quickscan naar voren als potentieel waardevol gebied. Daarom is diepgaander onderzoek verricht naar de gecompliceerde ontstaans- en ontwikkelingsgeschiedenis ten behoeve van een meer gedetailleerde waardestelling van de naoorlogse woningwetcomplexen in het gebied. Met een aantal concrete aanbevelingen kan de gemeente Wijchen nu gefundeerde besluiten nemen over de toekomstige ontwikkeling van deze wijk en het borgen van de aanwezige cultuurhistorische waarden.
Architectuur en stedenbouw uit de wederopbouwperiode leveren een belangrijke bijdrage aan de ruimtelijke kwaliteit en identiteit van de provincie Gelderland: één van de zwaarst getroffen provincies tijdens de Tweede Wereldoorlog. Herbestemming en transformatie zijn speerpunt in het beleid van de diverse overheden. De naoorlogse kerken, woonwijken, scholen en bedrijventerreinen verdienen dan ook extra aandacht. Gelders Genootschap heeft in 2010 de cultuurhistorische waarden in kaart gebracht van relatief omvangrijke naoorlogse woonwijken in Velp en Wijchen. Er is advies uitgebracht over naoorlogse woonwijken in kleinere plattelandskernen. Er zijn quickscan-inventarisaties uitgevoerd in Harderwijk, Lingewaard en Nunspeet en redengevende beschrijvingen opgesteld in Aalten, Berkelland, Bronckhorst, Rheden en Wijchen.
Jaarverslag 2010
De inventarisatie van het naoorlogse erfgoed in de gemeente Lingewaard heeft onverwacht hoge en bijzondere kwaliteiten van de architectuur en steden17 17
Detail uit de wederopbouw Rijnstraat, in Huissen
T-boerderij uit 1947 bij Haalderen
bouw aan het licht gebracht. Het stadje Huissen en alle dorpen in deze gemeente zijn zwaar getroffen in de Tweede Wereldoorlog. Volgens toentertijd vernieuwende inzichten zijn zij na de oorlog herbouwd volgens de vormentaal van de Delftse School en onder de bezielende kracht van de bevolking en tal van bekende architecten en stedenbouwkundigen. Feitelijk is het gebied één groot openluchtmuseum van naoorlogse architectuur, stedenbouw en landinrichting. Lingewaard maakt deel uit van een veel groter zwaar getroffen plattelandsgebied. Het betreft de hele Betuwe ten oosten van Tiel en delen van het Rijk van Nijmegen. Behalve de bovengenoemde herbouw van dorpen zijn hier bijna 1000 boerderijen herbouwd. Dit is aanleiding voor Gelders Genootschap om de komende jaren de relatief onbekende zone breder onder de aandacht te brengen.
Bouwhistorie
Wanneer Gelders Genootschap bouwhistorisch onderzoek uitvoert, gebeurt dit meestal in het kader van een planproces of de uitvoering van een verbouwing of restauratie. Vaak komt de initiatiefnemer, de gemeente en/of de commissie die het plan beoordeelt, tijdens een planproces tot de conclusie dat er te weinig bouwhistorische informatie over een pand voorhanden is om de juiste keuzes te kunnen maken. Een gericht bouwhistorisch onderzoek levert in zo’n geval een enorme bijdrage: het helpt alle betrokken partijen om verantwoord om te gaan met de monumentale waarden. Toch is deze manier van werken niet altijd optimaal. Voor de initiatiefnemer komt de vraag om een bouwhistorisch onderzoek vaak onverwacht en voor de overheid is het soms erg lastig om het gewenste bouwhistorisch onderzoek ook werkelijk ‘af te dwingen’. Een bouwhistorische verwachtingskaart kan dit probleem 18
Functionalistische architectuur uit de wederopbouw in Wijchen
helpen oplossen. Op deze verwachtingskaart wordt aangegeven op welke percelen in een bepaald gebied bouwhistorisch relevante bouwwerken aanwezig zijn. Zo is voor initiatiefnemers en de overheid duidelijker bij welke gebouwen bouwhistorisch onderzoek gevraagd kan (of moet) worden. Gelders Genootschap werkt momenteel aan bouwhistorische verwachtingskaarten voor vier kernen van de gemeente Berkelland, als onderdeel van een cultuurhistorische gebiedsbeschrijving van het totale grondgebied van de gemeente. De gemeente wil de bouwhistorische verwachtingskaarten opnemen in het bestemmingsplan en gebruiken als afwegingskader bij ruimtelijke ontwikkelingen.
Cultuurhistorische gebiedsbeschrijving
In 2010 is Gelders Genootschap gestart met twee cultuurhistorische gebiedsbeschrijvingen. Het gaat om langlopende projecten voor de buurgemeenten Berkelland en Bronckhorst, waarin wordt samengewerkt met de oudheidkundige verenigingen. Dit zorgt voor een interessante wisselwerking tussen vakinhoudelijke kennis en lokale gebiedskennis. Toch zijn de projecten niet helemaal gelijk. Op verzoek van Berkelland worden tegelijkertijd een bouwhistorische verwachtingskaart en een verkenning Wederopbouw uitgevoerd. In Bronckhorst volgt na de inventarisatie een kansenanalyse, welke uitmondt in een structuurvisie. Deze gemeenten laten een gebiedsbeschrijving uitvoeren vanuit de wens om cultuurhistorische waarden mee te nemen in ruimtelijk beleid, conform de MoMo richtlijnen. De eigenheid -de meest waardevolle karakteristieken- wordt gewaarborgd bij ruimtelijke ontwikkelingen. Welke waarden meegenomen worden, zal blijken uit de gebiedsbeschrijving. Deze bestaat in hoofdlijnen uit een inventarisatie, selectie en waardering. Gelders Genootschap werkt de opdrachten op een
Gelders Genootschap
vernieuwende en creatieve manier uit door de regionale geschiedenis niet alleen te vertellen in chronologische volgorde, maar ook thematisch en per landschapstype. Een degelijk uitgevoerde gebiedsbeschrijving is waardevol voor de gemeente. Door het gekozen traject ligt er een breed gedragen cultuurhistorisch verhaal, dat een goede basis vormt voor structuurvisies en bestemmingsplannen.
Redengevende beschrijvingen en waardestellingen
Voor de uitbreiding van de gemeentelijke monumentenlijst in Heerde is Gelders Genootschap gestart met verkennend veldwerk. Reeds is gebleken dat de gemeente een grote schat aan potentiële monumenten bezit, waaronder een tweetal landgoederen. In Winterswijk is de bestaande lijst aangevuld door Gelders Genootschap met een zevental objecten, variërend van de schoorstenen van een blekershuis tot een 19e-eeuwse droogschuur van een inmiddels verdwenen steenbakkerij. In het kader van de actualisatie van de monumentenlijst van Bronckhorst is in 2010 hoofdzakelijk aandacht besteed aan de voormalige deelgemeente Vorden. Na de voltooiïng van de actualisatie en aanvulling in het gehele grondgebied, beschikt de gemeente over een representatieve en eenduidige monumentenlijst. Naast bovenstaande projecten zijn in 2010 meerdere losse redengevende beschrijvingen en waardestellingen opgesteld. In het oog springend zijn de sigarettenfabriek Turmac in Zevenaar en een directeurswoning met houtzagerij in Ulft.
Jaarverslag 2010
19
“Een breed gedragen cultuurhistorisch verhaal is een goede basis voor bestemmingsplannen”
Bouwhistorisch onderzoek van de stadsmuur van Harderwijk
Stadsmuur Harderwijk Sensationeel! Zo typeerden voorbijgangers het beeld van de stadsmuur van Harderwijk bij de Vispoort toen die even twee meter ‘hoger’ was. Eigenlijk was die niet hoger geworden, maar dieper. Voor het bouwhistorisch onderzoek werd op twee plaatsen een kuil gegraven tot het grondwaterpeil, waardoor men nu pas de volle hoogte te zien kreeg. Meteen gingen er in Harderwijk stemmen op om dit beeld voorgoed terug te brengen, maar daar ging het bij dit onderzoek niet om. De muur was hier vroeger tevens de zeedijk. Bij storm verdwenen herhaaldelijk stukken metselwerk in de golven. Kruiend ijs zorgde voor schade. Nog in 1916 verdween een metersbreed gedeelte van de muur over de volle hoogte. Bij het bouwhistorisch onderzoek bleek dat onder meer in 1571 het onderste deel van de muur versterkt is, door de baksteen te vervangen door grote blokken natuursteen. Dat was een dure en niet afdoende grap: herhaaldelijk verdwenen blokken en werd het gat met kleine baksteen weer dichtgemetseld. Langs het Wellenpad is nog veel van de natuursteen te zien, langs de Strandboulevard niet. Onder het huidige maaiveld bleek ook nog veel bewaard te zijn. Op sommige blokken stonden raadselachtige tekens, steenhouwersmerken, die nodig waren voor de afrekening van het stukloon van de steenhouwers. Deze ‘handtekening’ kan helpen bij het onderzoek. Heeft dezelfde arbeider ook verderop aan deze muur of elders gewerkt? Zijn de blokken hier gehakt of in de steengroeve? Vragen genoeg voor verder onderzoek. Het is de bedoeling dat in 2011 een boekje verschijnt over de stadsmuur van Harderwijk.
schap deel van uit. Eind 2010 is het projectteam versterkt met twee Achterhoekers. In 2010 zijn twee ideeën van start gegaan: een mooi concept van gedichtenborden in Winterswijk en een vernieuwend plan voor landschapsverbetering door ‘beter eten’ met Achterhoeks fruit. De gedichtenborden in Winterswijk zullen in het voorjaar van 2011 worden geplaatst en de publicatie over Achterhoeks fruit wordt in september 2011 verwacht. Gelders Genootschap beheert het project gedurende drie jaar.
Gelders Kastelenboek Startbijeenkomst IDeefabriek Achterhoek
IDeefabriek Achterhoek
De IDeefabriek Achterhoek, het eerste pilotproject van de Identiteitsfabriek Gelderland, is in april 2010 wervelend van start gegaan met een mooie bijeenkomst in de DRU-fabriek in Ulft. In een talkshow onder leiding van Frans Miggelbrink en tafelheer gedeputeerde Hans Esmeijer werd boeiend en enthousiast gediscussieerd over identiteit, landschap en de Achterhoek. De IDeefabriek wil mensen bewust maken van hun leefomgeving en de unieke kenmerken daarvan, door verhalen over mensen en landschappen te koppelen aan kunst, cultuur en educatie. De IDeefabriek Achterhoek is een netwerk: samen versterken de Achterhoekers de unieke kwaliteiten in hun omgeving. Sinds de startbijeenkomst is het netwerk rond de IDeefabriek flink vergroot. De LinkedIngroep bestaat uit 140 mensen, er zijn bijna 50 twittervolgers en ook de website wordt goed bezocht. Er zijn 15 ideeën ingediend, waarvan er zes zijn behandeld in het projectteam. Gelders Erfgoed en KCG, Gelders kenniscentrum voor kunst en cultuur maken hier naast Gelders Genoot-
20
Gelders Genootschap
Jaarverslag 2010
Sinds 2007 is Gelders Genootschap in samenwerking met erfgoedorganisaties Gelders Archief, Geldersch Landschap/Geldersche Kasteelen , Gelders Erfgoed en Uitgeverij Matrijs bezig met de realisatie van hèt kastelenboek van Gelderland. In 2010 is een vijftigtal deskundige auteurs bereid gevonden om mee te werken aan de totstandkoming hiervan. Het boek krijgt acht thematische hoofdstukken, waarin de context wordt geschetst voor de beschrijvingen van de meer dan 370 bestaande en verdwenen kastelen. Een groot deel van deze kasteelbeschrijvingen, die per gemeente in het boek worden gerangschikt, zijn in 2010 geschreven. Per gemeente verschijnt een korte inleiding en een overzichtskaartje met de ligging van de kastelen. Tevens heeft de redactie een grote hoeveelheid historisch beeldmateriaal van alle kastelen bij elkaar gezocht. Het boek zal in 2011 verschijnen.
Nieuw Gelders Arcadië
De landgoederenzone van de Veluwezoom –met buitenplaatsen als Rosendael, Middachten, Sonsbeek, Doorwerth, Zypendaal en Mariëndaal- wordt aangeduid als Gelders Arcadië. Het gebied omvat de gemeenten Wageningen, Renkum, Arnhem, Rozendaal en Rheden. Sinds 2007 werkt Gelders Genootschap aan het landgoederenproject Nieuw Gelders Arcadië, met 21
Herbestemming Rhederhof, onderdeel van de landgoederenzone Gelders Arcadië
1.3 Samenwerkingsverband cultuurhistorie als doel het bevorderen van de ruimtelijke kwaliteit, samenhang en beleving van deze landgoederenzone door kennisverbreding, draagvlakvergroting en inspiratie. In samenwerking met de vijf betrokken gemeenten, provincie Gelderland en diverse institutionele en particuliere landgoedeigenaren worden twee belangrijke publicaties gemaakt: de Atlas Gelders Arcadië en het Kansenboek. De Atlas is een kennisdocument, dat laat zien hoe deze unieke landgoederenzone tot stand is gekomen. Op verzoek van de betrokken wethouders is besloten tevens een kansenboek te vervaardigen om gemeenten, landgoedeigenaren en -beheerders behulpzaam te zijn bij beslissingen omtrent stedelijke ontwikkelingen op en langs de landgoederen. De Atlas en het Kansenboek worden gezamenlijk gepresenteerd op de slotmanifestatie van het project in september 2011. Vorderingen worden bijgehouden op de website www.nieuwgeldersarcadie.nl. Hier is ook een interactieve kaart met informatie over alle –meer dan 100– individuele landgoederen en buitenplaatsen van Gelders Arcadië.
bouwkunde, vanuit de dringende behoefte aan kennis en onderzoek op het gebied van herbestemming en transformatie. De unieke samenwerking verbindt onderzoek en praktijk. Vier jaar lang zullen de studenten van ®MIT zich bezig houden met herbestemmingsen transformatieopgaven in Gelderland. In september 2010 zijn de eerste masterstudenten aan de slag gegaan in de gemeente Zevenaar, waar ze zich richten op de transformatie van de BAT(British American Tobacco factory) en het landgoed Sevenaer. Ook heeft Gelders Genootschap dit jaar studenten van de Academie van Bouwkunst van Artez begeleid in ontwerpateliers. Een hiervan had het thema herbestemmen van landgoederen. De reguliere advisering rond herbestemminggerelateerde zaken is ondertussen gewoon doorgegaan. Belangrijke initiatieven waaraan Gelders Genootschap een bijdrage heeft geleverd zijn de herbestemming van Werk aan ’t Spoel - een fort bij Culemborg uit de Nieuwe Hollandse Waterlinie - en Radio Kootwijk.
Kenniscentrum herbestemming & transformatie Gelders Genootschap heeft in 2010 voorbereidingen getroffen voor het Kenniscentrum herbestemming en transformatie Gelderland, dat per 1 januari 2011 van start is gegaan. Het kenniscentrum is een platform waar alle partijen, die in Gelderland te maken krijgen met herbestemming of transformatie, terecht kunnen. Alle beschikbare informatie, kennis en expertise wordt hier gebundeld. Gelders Genootschap werkt samen met het Nationaal Programma Herbestemming en de provincie Gelderland. Daarnaast is Gelders Genootschap een samenwerking aangegaan met Boei, nationale maatschappij tot behoud, ontwikkeling en exploitatie van industrieel erfgoed en ®MIT, onderdeel van de TU-Delft afdeling 22
Gelders Genootschap
Het Samenwerkingsverband cultuurhistorie verbindt de provincie Gelderland, de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, de Vereniging van Nederlandse Gemeenten – afdeling Gelderland, de Stichting Monumentenwacht Gelderland en Gelders Genootschap. De partijen willen de Gelderse gemeenten ondersteunen in hun cultuurhistorisch beleid en de uitvoering daarvan. Dat gebeurt met een reeks van activiteiten. Voor het Samenwerkingsverband Cultuurhistorie Gelderland heeft 2010 een aantal veranderingen met zich meegebracht. Deze hebben te maken met het streven om de monumentenzorg efficiënter te maken en tegelijkertijd de aandacht te richten op belangrijke projecten. Eenvoudige plannen worden bijna allemaal op gemeentelijk niveau afgedaan met advisering door de gemeentelijke monumentencommissie. Alleen ingrijpende plannen worden nog voorgelegd aan de adviseurs van rijk en provincie. De activiteiten van het Samenwerkingsverband zijn ook vereenvoudigd. Tot en met 2009 was er sprake van een spreekuur (vooroverleg), bouwplanoverleg (uitgewerkte wijzigingsplannen voor rijksmonumenten) en ruimtelijk planoverleg (voor ontwikkelingen op het gebied van de ruimtelijke ordening). In 2010 zijn deze samengevoegd tot één tweewekelijks Planoverleg Cultuurhistorie Gelderland. Samen met initiatiefnemers, ontwerpers en gemeenten bespreken de adviseurs van rijk, provincie, Monumentenwacht en Gelders Genootschap een breed scala van plannen. Bij voorkeur gebeurt dat in het stadium van vooroverleg. Afhankelijk van de aard van de plannen zijn adviseurs aanwezig die specifieke expertise op dit gebied hebben. Bij de behandeling van een nieuw bestemmingsplan voor een monumentaal ensemble neemt ook de consulent Planologie en Ruimtelijke Ordening van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed deel aan het overleg.
Jaarverslag 2010
De gemeenten sturen adviesaanvragen sinds 2010 rechtstreeks naar de adviserende instanties. De secretariaatstaken van het samenwerkingsverband zijn aldus verlicht en de adviseurs beschikken sneller over de informatie. Gemeenten geven nu zelf aan welke plannen zij graag geagendeerd zien voor het planoverleg. Daarnaast brengen de adviseurs plannen en ontwikkelingen in ter bespreking. Hierdoor komen kleine plannen nauwelijks meer aan de orde. Daarnaast is in de monumentenzorg, evenals in de bouwsector als geheel, een afname van het aantal plannen zichtbaar. Het aantal plenair te bespreken plannen en projecten is dan ook flink afgenomen. In 2010 kwamen in totaal 65 plannen of ontwikkelingen aan de orde in de plenaire tweewekelijkse besprekingen. Als dit de efficiëntie ten goede kwam, zijn plannen vaker op locatie besproken of bilateraal tussen betrokken adviseurs afgehandeld. Zo heeft het tweewekelijks overleg niet alleen in Arnhem plaatsgevonden, maar ook in Nunspeet en Winterswijk. Het Samenwerkingsverband zorgt tevens voor voorlichting met de Helpdesk Cultuurhistorie. Gemeenten en particulieren kunnen hier terecht met vragen over cultuurhistorie, monumentenzorg en archeologie. Vanuit het Samenwerkingsverband is ook meegewerkt aan voorlichtingsactiviteiten en presentaties. Zoals ieder jaar werd een belangrijke bijdrage geleverd aan de cursus Actualiteit en Ontwikkelingen, die in 2010 in Oosterbeek plaatsvond. In het kader van het opnemen van cultuurhistorie in de ruimtelijke ordening werd deelgenomen aan de begeleidingsgroep van de nieuwe landelijke website Erfgoed en Ruimte. Vanaf september 2010 is de coördinator van het Samenwerkingsverband bij Gelders Genootschap, Jeroen Westerman, voor een jaar landelijk voorzitter van het Netwerk van Provinciale Steunpunten Monumentenzorg en Archeologie. Martin van Bleek is de vaste secretaris van het Netwerk. 23
2
Het bureau Ontvangst gemeenteraadsleden
Gelders Genootschap organiseert workshops voor raadsleden
2.1 Overheidsontwikkelingen Gelders Genootschap is gehuisvest in de oranjerie en een deel van het koetshuis van Kasteel Zypendaal in Arnhem. Het bureau bestaat uit de sectoren Welstand en Ruimtelijke kwaliteit, Cultuurhistorie en de afdeling Ondersteuning. In 2010 waren er 44 mensen werkzaam.
Gelders Genootschap kijkt terug op een turbulent jaar. Zowel in economisch, politiek, maatschappelijk als bestuurlijk opzicht waren de ontwikkelingen rechtstreeks van invloed op het werk van de organisatie. Economisch De bodem van de recessie en de daarmee samenhangende neerwaartse trend van de bouwproductie, lijkt weliswaar te zijn bereikt, maar de verwachtingen voor de toekomst stemmen nog allerminst positief. De forse daling in bouwaanvragen die zich sinds 2009 manifesteerde, zette ook in 2010 door met een navenante daling van de inkomsten uit welstand. Politiek/maatschappelijk De uitslagen van de gemeenteraadsverkiezingen en de Tweede Kamerverkiezingen leidden in het hele land tot politieke verschuivingen. In diverse gemeenten zijn nieuwe colleges gevormd die het thema deregulering tot speerpunt van het coalitieakkoord maakten. Rechtstreeks gevolg was de roep om het afschaffen van regels, waarbij soms de welstandscommissie werd genoemd. In andere varianten werd vooral het welstandsvrij bouwen bepleit. Na de Tweede Kamerverkiezingen in juni werd duidelijk dat deze trend doorzet. Het regeerakkoord omvat drastische bezuinigingen en het terugdringen van regels. Onderwerpen als ruimtelijke kwaliteit en cultuurhistorie lijken van de Haagse politieke agenda verdwenen of staan daar alleen nog op voor het verder schrappen van regels. Wie hoort nog iets van het eerder zo ambitieus gestarte programma ‘Mooi Nederland’? De Modernisering Monumentenzorg (MoMo) is weliswaar nog speerpunt van beleid, maar accenten verschuiven ook hier richting deregulering. Voorbeeld is het kabinetsvoorstel om kleinere ingrepen aan monumenten en in beschermde stadsen dorpsgezichten vergunningvrij te maken. Het onderwerp welstand leek landelijk een tijdlang uit
24
Gelders Genootschap
beeld sinds het voorstel van oud-minister Van der Laan uit 2009, om een menukaart voor lokale welstandstoetsing te presenteren. Het vorige kabinet heeft geen uitvoering gegeven aan dat voorstel en de discussie uitgesteld. Met het aantreden van het nieuwe kabinet is het debat over welstand als gemeentelijk beleidsinstrument weer opgelaaid. Bestuurlijk Op 1 oktober 2010 is de Wet Algemene Bepalingen Omgevingsrecht (Wabo) in werking getreden. De wettelijke kaders voor onder meer milieu, bouwen en cultuurhistorie zijn ondergebracht in één overkoepelende wet, die de vergunningverlening en handhaving voor zowel overheid, burgers en bedrijfsleven een stuk efficiënter moet maken. Zo hebben burgers en bedrijven voortaan nog maar te maken met één loket en één procedure voor vergunningverlening en handhaving. Tegelijk is de mogelijkheid geïntroduceerd voor het indienen van een digitale vergunning via het Omgevingsloket Online (OLO). De werking daarvan is op dit moment nog allerminst optimaal. Slechts een handvol gemeenten heeft het vergunningentraject volledig gedigitaliseerd. Gelders Genootschap ziet de invloed van de wabo vooral terug in kortere adviestermijnen, digitalisering van de vergunning- en adviesprocedure met OLO en afname van het aantal kleinere bouwwerken dat ter advisering wordt voorgelegd. Hier zijn inmiddels goede afspraken over gemaakt. Aanpassing van reglementen bijvoorbeeld en specifieke afspraken over de werkwijze bij digitale advisering. Waar mogelijk zijn de welstands- en monumentencommissie geïntegreerd.
ving, ook nog eens tot maximaal de mogelijkheden van het bestemmingsplan vergunningvrij mag worden gebouwd. Bestaande ruimtelijke kwaliteiten, door de gemeenten in de afgelopen jaren adequaat geregeld in onder andere de welstandsnota, komen hierdoor onder druk te staan. Daar waar gemeenten tot nog toe zelf de sleutel in handen hadden om een fijnmazig kwaliteitsbeleid te voeren heeft het Rijk hier feitelijk een streep door gehaald.
Met de Wabo is –ondanks een uitgebreid protest- tevens het Besluit Omgevingsrecht ingevoerd met een forse deregulering op het gebied van vergunningvrij bouwen. De kritiek betrof vooral het feit dat bovenop de ruime bouwmogelijkheden onder de oude regelge-
Jaarverslag 2010
25
Excursie naar prijswinnend gebouw Groot Klimmendaal van Koen van Velsen
2.2 Beleid Gelders Genootschap De economische crisis, de politiek-maatschappelijke ontwikkelingen en de gewijzigde regelgeving hebben Gelders Genootschap genoopt tot een kritische reflectie op de huidige positie en koers voor de toekomst. Het jaar 2010 stond dan ook in het teken van een transitie van een hoofdzakelijk op advisering gericht bureau naar een meer ondernemende en projectmatig werkende organisatie. Ook is gekeken hoe de verbreding van de adviesdiensten richting gemeenten gestalte kan krijgen. Nieuwe speerpunten als herbestemming en transformatie, krimp en duurzaamheid hebben een plek gekregen in de organisatie. Tegelijkertijd is het nodig om de advisering meer projectgericht aan te pakken. Bovenstaande ontwikkelingen hebben hun beslag gekregen in een nieuw Beleidsplan 20112015. Hiertoe is met alle medewerkers uitgebreid van gedachten gewisseld.
Duurzame architectuur, Gemeentehuis Bronckhorst Atelier PRO, foto Arjen Schmitz
gebeurd tijdens de Algemene Ledenvergadering in juni, maar ook door met de raad op pad te gaan in de gemeente. Het jaarverslag van de welstandscommissie of commissie ruimtelijke kwaliteit is daartoe een uitstekende opmaat gebleken.
De heersende trend van deregulering biedt voor Gelders Genootschap ook positieve kanten. Dat het niet verstandig is om regelgeving omtrent welstand af te schaffen, wil niet zeggen dat dezelfde regels niet kritisch tegen het licht kunnen worden gehouden. Een voorbeeld hiervan zijn ideeën voor een nieuwe opzet van welstandsnota’s als ‘nota-nieuwe-stijl’. Deze gaan meer uit van stimuleren en begeleiden dan van hoofdzakelijk toetsen. In plaats van zeer uitgebreide en gedetailleerde nota’s, kan ook worden uitgegaan van globale richtlijnen gebaseerd op verschillende benaderingen van ruimtelijke ontwikkeling in een gemeente, onder andere vanuit landschap, stedenbouw en cultuurhistorie. Dit leidt meer tot innovatie dan tot op behoud gericht beleid. Gelders Genootschap heeft in 2010 volop geïnvesteerd in de relatie met gemeenten, door waar mogelijk met gemeenteraden in gesprek te gaan over alle onderwerpen van ruimtelijke kwaliteit en cultuurhistorie. Dat is 26
Gelders Genootschap
Jaarverslag 2010
27
-AART JAARGANG NUMMER
2AADSLEDEN OVER RUIMTELIJKE KWALITEIT
±-ONUMENTEN VAN DE TOEKOMST DURVEN BOUWEN² $E ERVENCONSULENT OP PAD
+WALITEIT LOONT
+ENNISCENTRUM HERBESTEMMING EN TRANSFORMATIE
6AN GEMEENTEHUIS NAAR BOERENKEUKEN 'ELDERS DAGBOEK *AN 7ABEKE (ERBESTEMMING UITDAGING VOOR DE KOMENDE TIJD
'ELDERS 'ENOOTSCHAP IS EEN ONAFHANKELIJKE ADVIESORGANISATIE VOOR RUIMTELIJKE KWALITEIT
'ELDERS 'ENOOTSCHAP :IJPENDAALSEWEG 0OSTBUS !" !RNHEM
+ORT NIEUWS 5ITGELICHT 2ECENT VERSCHENEN !GENDA
4 & WWWGELDERSGENOOTSCHAPNL
BEELD SPRAAK
+ENMERKEND IS DE INTEGRALE BENADERING VAN ARCHITECTUUR STEDENBOUW CULTUURHISTORIE ARCHEOLOGIE EN LANDSCHAPSARCHITECTUUR
7AARDEVOLLE PANDEN EN TERREINEN DOEN HERLEVEN
3CHOONHEID VAN STAD EN LAND
+ENNISCENTRUM HERBESTEMMING EN TRANSFORMATIE 'ELDERS 'ENOOTSCHAP :IJPENDAALSEWEG 0OSTBUS !" !RNHEM 4 & WWWGELDERSGENOOTSCHAPNL
'ELDERS 'ENOOTSCHAP :IJPENDAALSEWEG 0OSTBUS !" !RNHEM 4 & WWWGELDERSGENOOTSCHAPNL
PANDEN EN TERREINEN DOEN
2.3 Financieel beleid
2.4 Personeel en organisatie
Nadat Gelders Genootschap in 2009 te maken kreeg met sterk dalende inkomsten als gevolg van de economische crisis, zijn door bestuur en management plannen ontwikkeld om het evenwicht tussen inkomsten en uitgaven te herstellen. Enerzijds is sterk ingezet op bezuinigingen (onder meer door deeltijd-WW voor een groot aantal medewerkers) en doelmatiger processen, anderzijds is gekozen voor de offensieve aanpak. Het onderwerp ruimtelijke kwaliteit is belangrijk, ook in tijden van recessie. Gelders Genootschap kan over de volle breedte van dit onderwerp adviseren en steun bieden. Daarom is in 2010 veel aandacht besteed aan het goed presenteren van de mogelijkheden. Nieuwe onderwerpen en projecten zijn aangepakt en er is in het verslagjaar meer budget beschikbaar gesteld voor vorming en opleiding van medewerkers.
Alle onzekerheid omtrent de financiën en de blijvende discussie rondom welstand is niet bepaald geruisloos aan de medewerkers van Gelders Genootschap voorbij gegaan. Tijdens bureauoverleggen en informatiebijeenkomsten, ondermeer van de ondernemingsraad, zijn de medewerkers geïnformeerd over de actuele ontwikkelingen. Daarbij bleek telkens een breed draagvlak te bestaan voor de door het management voorgestelde financiële maatregelen om het tekort te reduceren en te trachten om het werk met behoud van alle formatieplaatsen voort te zetten. Het besef wordt breed gedragen dat de huidige situatie weliswaar noopt tot koerswijzigingen, maar dat er ook volop kansen zijn voor het vermarkten van nieuwe diensten.
Het jaar 2010 mocht een overgangsjaar zijn: na het forse verlies in 2009 en een bescheiden tekort in het verslagjaar moeten de rekeningen vanaf 2011 weer zonder rode cijfers zijn. Het was een forse opgave, maar het gerealiseerde tekort is ruim onder het verwachte verlies gebleven. Een deel van de bezuinigingen werkt structureel door in de komende jaren. In combinatie met het bredere werkpakket en de kaders van het actuele beleidsplan wil Gelders Genootschap het advieswerk betaalbaar en aantrekkelijk houden.
Er is stevig geïnvesteerd in kennisontwikkeling van de medewerkers. Dit viel deels onder de noemer van de deeltijd-WW, die van januari tot juni van kracht is geweest. Vooral rondom de nieuwe speerpunten herbestemming, transformatie, ervenbeleid, duurzaamheid, landschap integrale/brede advisering en advisering onder de Wabo/Bor zijn workshops en intervisies georganiseerd. Met het oog op het projectmatig werken en de vaardigheden die dat van adviseurs vergt, is een ‘incompany-cursus’ commerciële daadkracht aangeboden. Daarnaast zijn medewerkers in de gelegenheid gesteld om in het kader van een persoonlijk ontwikkelingsplan deel te nemen aan cursussen.
Kwaliteitszorg
Bureau KIWA voerde in december de jaarlijkse externe audit uit. Behoudens een enkel aandachtspunt, te weten het inzichtelijk maken van de plannings- en controlecyclus, voldeed het kwaliteitssysteem aan de hiervoor conform ISO 9001 voorgeschreven normen.
28
Gelders Genootschap
.IEUW LEVEN IN HET DORPSHART
2UIMTELIJKE KWALITEIT KAN WORDEN BEREIKT DOOR GOED SAMEN SPEL VAN VEEL VERSCHILLENDE DISCIPLINES 'ELDERS 'ENOOTSCHAP WERKT MET MULTIDISCIPLINAIRE TEAMS 7IJ ADVISEREN OVER BOUW BESTEMMINGS EN BEELDKWALITEITPLANNEN INFRASTRUC TUUR LANDSCHAPPELIJKE EN STEDENBOUWKUNDIGE ONTWIKKELIN GEN OVER DE IDENTITEIT VAN PLEKKEN MONUMENTEN HERSTRUC TURERING VAN WOONWIJKEN EN HERBESTEMMING VAN ERFGOED
'ELDERS 'ENOOTSCHAP IS EEN ONAFHANKE LIJKE ADVIESORGANISATIE VOOR RUIMTELIJKE KWALITEIT +ENMERKEND IS DE INTEGRALE BENADERING VAN ARCHITECTUUR STEDEN BOUW CULTUURHISTORIE ARCHEOLOGIE EN LANDSCHAPSARCHITECTUUR
7AARDEVOLLE
HERLEVEN
'ELDERS 'ENOOTSCHAP IS IN OPGERICHT ALS VERENIGING VAN 'ELDERSE GEMEENTEN EN BEVORDERT SINDSDIEN CONSEQUENT DE SCHOONHEID VAN STAD EN LAND /PDRACHTGEVERS ZIJN GEMEEN TEN EN OOK ANDERE OVERHEDEN EN ORGANISATIES $E )3/ GECERTI½CEERDE ORGANISATIE GELDT ALS EXPERTISECENTRUM VOOR RUIMTELIJKE KWALITEIT 'ELDERS 'ENOOTSCHAP MAAKT DEEL UIT VAN HET 4EAM RUIMTELIJKE KWALITEIT .EDERLAND MET MEER DAN PROFESSIONALS OP HET GEBIED VAN RUIMTELIJKE KWALITEIT EN ERFGOED
'ELDERS 'ENOOTSCHAP IS IN OPGERICHT ALS VERENIGING VAN 'ELDERSE GEMEENTEN EN BEVORDERT SINDSDIEN CONSEQUENT DE SCHOONHEID VAN STAD EN LAND /PDRACHT GEVERS ZIJN GEMEENTEN EN OOK ANDERE OVERHEDEN EN ORGANISATIES $E )3/ GECERTI½CEERDE ORGANISATIE GELDT ALS EXPERTISECENTRUM VOOR RUIMTELIJKE KWALITEIT 'ELDERS 'ENOOTSCHAP MAAKT DEEL UIT VAN HET 4EAM RUIMTELIJKE KWALITEIT .EDERLAND MET MEER DAN PROFESSIONALS OP HET GEBIED VAN RUIMTELIJKE KWALITEIT EN ERFGOED
Public Relations
Het public relationsbeleid is gericht op versterking van het imago en de reputatie, het verstevigen van het bestaansrecht van Gelders Genootschap in de perceptie van relevante publieksgroepen, teneinde een verdere groei van het wederzijds begrip te bewerkstelligen en de continuïteit van de organisatie zeker te stellen. In 2010 is uitvoering gegeven aan het PR plan 2008-2010.
Jubileum Thea Jongbloed
In 2010 was Thea Jongbloed, hoofd afdeling Ondersteuning, 40 jaar in dienst van Gelders Genootschap. Al die tijd heeft zij in belangrijke mate het gezicht van de organisatie bepaald. Thea is op een passende wijze in het zonnetje gezet. Tijdens een excursie met het bestuur en alle collega’s van Gelders Genootschap naar het Noord-Hollandse Schoorl is uitgebreid aandacht geschonken aan dit bijzondere jubileum.
Ondernemingsraad
Tessa Stahlie (voorzitter), Werner Weijkamp (secretaris) en Martin van Bleek (vice-voorzitter/secretaris) hebben in 2010 de Ondernemingsraad gevormd. In totaal is acht keer vergaderd met de directeur. Ook heeft de OR een personeelsbijeenkomst georganiseerd, met als belangrijkste onderwerp de begroting 2011 en de mogelijke gevolgen daarvan. Naar aanleiding van de bijeenkomst heeft de OR advies uitgebracht over de financiële stand van zaken en de begroting 2011. Daarnaast is meegedacht over het beleidsplan voor de periode 2011-2015. In dit kader is ondermeer gesproken over de verandering van de interne organisatie. In de gesprekken met de directeur is de OR regelmatig op de hoogte gesteld over het personeelsbeleid.
Jaarverslag 2010
Alle relaties ontvangen drie keer per jaar de nieuwsbrief Beeldspraak. Actuele projecten en ontwikkelingen worden door een actieve interne redactie in een journalistieke mix van interviews, korte actualiteiten en achtergrondartikelen uitgelicht. In 2010 is een actief mediabeleid gevoerd. Met name rond de lancering van de IDeefabriek Achterhoek en de uitreiking van de Gelders Genootschapsprijs is aandacht aan Gelders Genootschap geschonken. Gelders Genootschap is in 2010 204 maal in de gedrukte media verschenen. Gelders Genootschap heeft in 2010 diverse themawebsites gelanceerd: - Ideefabriek Achterhoek: ideefabriek.eu - Ervenconsulent: ervenconsulent.geldersgenootschap.nl - Kenniscentrum Herbestemming & Transformatie: herbestemming.geldersgenootschap.nl.
29
Excursie naar de Storkgebouwen in Hengelo
Woningen op het voormalige Storkterrein
In de getransformeerde Storkgebouwen
Geïntegreerd informatiesysteem
In 2010 zijn de voorbereidingen gestart voor aanschaf van een geïntegreerd informatiesysteem. Dit is een zogenoemd ERP systeem (Enterprise Resource Planning), bedoeld om de werkprocessen verder te stroomlijnen en te optimaliseren. Er zijn modules voor relatie-, project- en documentmanagement, planning en de financiële administratie. Naast het verkleinen van de kans op inconsistente data, kan een ERP-systeem veel andere voordelen bieden, zoals een efficiëntere manier van werken, betere communicatie en kostenreductie. Een projectgroep houdt zich bezig met de voorbereidingen en leveranciersselectie. Implementatie staat gepland voor het najaar van 2011.
Omgevingloket Online (OLO)
In 2010 heeft de rijksoverheid het Omgevingloket Online geïntroduceerd als digitaal communicatiekanaal voor bouwaanvragen tussen overheden en externe partijen, zoals burgers en externe adviseurs. Gelders Genootschap valt in deze laatste categorie en is als zodanig ook aangesloten op OLO. Digitale adviesaanvragen kunnen langs deze weg door de rayonarchitect in behandeling worden genomen. Het Omgevingloket Online werkt helaas nog niet optimaal.
30
Gelders Genootschap
Jaarverslag 2010
31
“Nieuwe speerpunten als herbestemming en transformatie, krimp en duurzaamheid hebben een plek gekregen in de organisatie”
Samenstelling bureau in 2010
In 2010 zijn Letty Meeuwssen (adviseur cultuurhistorie), Akbar Mehdyar (systeembeheerder), Marieke Sanders (adviseur ruimtelijke kwaliteit) en Anne Schaufeli (dtp-er/vormgever) vertrokken. 1. de heer dr. S.M. van den Bergh sectormanager cultuurhistorie 2. de heer ir. M.A. van Bleek adviseur cultuurhistorie 3. de heer drs. M.J.S. Bogie beleidsmedewerker 4. de heer ir. J. Boros sectormanager welstand en ruimtelijke kwaliteit 5. mevrouw E.M. ter Braak adviseur cultuurhistorie 6. mevrouw M. van den Brink secretaresse 7. mevrouw ir. W. Broer rayonarchitect 8. de heer drs. R.J.A. Crols adviseur cultuurhistorie 9. de heer drs. G.J.M. Derks adviseur cultuurhistorie 10. de heer F. van Dijk administratief medewerker/huismeester 11. de heer ir. C.E. van Esch directeur 12. mevrouw J. Eygenraam adviseur PR/communicatie (tot 1 januari 2011) 13. de heer ir. J.L. van Grondelle rayonarchitect 14. mevrouw ing. A.H. Hiddink M. Arch. rayonarchitect 15. de heer T. Hilhorst Arch. AvB rayonarchitect 16. de heer E.A. Hulstein Arch. AvB BNA rayonarchitect 17. mevrouw T. Jongbloed hoofd ondersteuning 18. de heer ir. G.J. Jonkhout senior rayonarchitect 19. mevrouw M.E. Jeurissen medewerker secretariaat 20. mevrouw ir. A.G.S.M. Kho adviseur ruimtelijke kwaliteit (landschapsarchitect) 21. mevrouw E.M. Leijenaar medewerker financiële administratie 22. mevrouw drs. L.A.G. Meeuwssen adviseur cultuurhistorie (tot 01.02) 23. de heer ing. A. Mehdyar systeembeheerder (tot 01.02) 24. de heer H.J. Mulder boekhouder 32
25. de heer ir. W.J.A.M. van Oorschot rayonarchitect 26. mevrouw C.W. van Oorschot-Rudolphie documentalist/webmaster 27. mevrouw ing. B.T. Overbeek adviseur cultuurhistorie 28. de heer drs. J.M.H. Penders adviseur cultuurhistorie 29. de heer J.N. Pietersma Arch. AvB rayonarchitect 30. de heer ir. L.P.M. Reijmer rayonarchitect 31. mevrouw ir. M.Y. Roelofs rayonarchitect 32. mevrouw ir. M.H.M. Sanders adviseur ruimtelijke kwaliteit (landschapsarchitect) (tot 01.07) 33. mevrouw A. Schaufeli dtp-vormgever (tot 01.09) 34. mevrouw ir. T. Stahlie-Biersteker rayonarchitect 35. mevrouw ing. C.M.H. Steentjes adviseur ruimtelijke kwaliteit 36. mevrouw dr. E.A.C. Storms-Smeets adviseur cultuurhistorie 37. mevrouw ir. M.W. Vedder-Godthelp rayonarchitect 38. de heer M. de Vletter adviseur ruimtelijke kwaliteit 39. de heer ir. J. Wabeke senior adviseur ruimtelijke kwaliteit 40. de heer W. Weijkamp MA adviseur cultuurhistorie 41. mevrouw ir. A.J.G. Weijs adviseur ruimtelijke kwaliteit (landschapsarchitect) 42. de heer drs. J. Westerman senior adviseur cultuurhistorie 43. mevrouw ing. E.F.M. van Winden MSc adviseur cultuurhistorie 44. de heer ir. S.C. de Wit rayonarchitect De verdeling van de formatieplaatsen over de diverse sectoren was per 31 december 2010 als volgt: Welstand en Ruimtelijke Kwaliteit 17,0 Cultuurhistorie 9,3 Directie en ondersteuning 7,9 Totaal 34,2
Gelders Genootschap
Jaarverslag 2010
49 29 33
3
De vereniging Evert Leusink en Nico Goedhart van de gemeente Apeldoorn ontvangen de Gelders Genootschapsprijs
De vereniging Gelders Genootschap telt 56 ledengemeenten in Gelderland en één in Limburg. Van schoonheidscommissie is Gelders Genootschap in ruim 90 jaar gegroeid tot een integrale onafhankelijke adviesorganisatie voor ruimtelijke kwaliteit. Deskundigen op het gebied van architectuur, stedenbouw, cultuurhistorie, archeologie en landschapsarchitectuur adviseren dagelijks 50 gemeenten en andere opdrachtgevers. Met schoonheid en kwaliteit als doel én inspiratiebron is Gelders Genootschap toonaangevend voor de ruimtelijke kwaliteit in Gelderland.
ingezet op het gebied van ruimtelijke kwaliteit. De jury heeft er dit jaar voor gekozen om ‘de ambtenaar’ in de schijnwerpers te plaatsen. De ambtenaar, die ervoor zorgt dat de continuïteit wordt bewaakt in beleid en processen, ook bij wisselingen in het bestuur; de ambtenaar die het directe contact met de burgers onderhoudt; de ambtenaar die zich geconfronteerd ziet met bezuinigingen, maar toch niet mag inleveren op de kwaliteit van dienstverlening; de ambtenaar die regelmatig steun en draagvlak voor zijn werkveld moet mobiliseren.
Algemene ledenvergadering
Dit jaar waren er drie prijswinnaars: Evert Leusink en Nico Goedhart van de gemeente Apeldoorn en Bertus Harmsen van de gemeente Voorst.
Ruim 120 gemeenteraadsleden, beleidsmedewerkers en wethouders hebben de algemene ledenvergadering op 25 juni bijgewoond in de DRU in Ulft. Zij hebben zich in workshops gebogen over de onderwerpen ruimtelijke kwaliteit en cultuurhistorie in hun gemeenten. Gelders Genootschap wilde de nieuwe raadsleden en wethouders informeren en hun meningen vernemen over uiteenlopende aspecten van het thema ruimtelijke kwaliteit. Er bleek een breed gedeelde behoefte te bestaan aan een overheid die zich actief bemoeit met de kwaliteit van de omgeving. Gelders Genootschap kan daarbij als advies- en kennisinstituut een nuttige rol vervullen. Ook was er behoefte aan nadere kennisoverdracht aan raadsleden door Gelders Genootschap. Dit zou in de vorm van cursussen of informatiebijeenkomsten kunnen worden opgepakt. Na het inhoudelijke deel hebben rondleidingen plaatsgevonden over het DRU-terrein. De dag werd afgesloten in het nieuwe Amphiontheater in Doetinchem.
Gelders Genootschapsprijs 2010
Op 22 december werd in de oranjerie van kasteel Zypendaal voor de derde keer de Gelders Genootschapsprijs uitgereikt. Een prijs die is bedoeld voor leden van de vereniging die zich onderscheidend hebben 34
De heren Goedhart en Leusink werd de prijs toegekend vanwege hun niet-aflatende inzet voor de bevordering van de ruimtelijke kwaliteit in de gemeente Apeldoorn. Voor de heer Harmsen pleit zijn onafgebroken streven naar het behoud en de bevordering van een zo hoog mogelijke kwaliteit van het cultureel erfgoed in de gemeente Voorst. Aangezien de heer Harmsen zelf niet aanwezig kon zijn, heeft burgemeester Penninx de prijs namens hem in ontvangst genomen. De Gelders Genootschapsprijs – een glaskunstwerk van Maria Roosen – heeft een mooie plek in het Stadhuis van Apeldoorn en het gemeentehuis van Voorst gekregen.
Ledengemeenten
Aalten, Apeldoorn, Arnhem, Barneveld, Berkelland, Beuningen, Bronckhorst, Brummen, Buren, Culemborg, Doesburg, Doetinchem, Druten, Duiven, Ede, Elburg, Epe, Ermelo, Geldermalsen, Groesbeek, Harderwijk, Hattem, Heerde, Heumen, Lingewaal, Lingewaard, Lochem, Maasdriel, Millingen aan de Rijn, Montferland, Mook en Middelaar, Neder-Betuwe, Neerijnen, Nunspeet, Nijkerk, Nijmegen, Oldebroek, Oost Gelre,
Gelders Genootschap
Oude IJsselstreek, Overbetuwe, Putten, Renkum, Rheden, Rozendaal, Rijnwaarden, Scherpenzeel, Tiel, Ubbergen, Voorst, Wageningen, West Maas en Waal, Westervoort, Winterswijk, Wijchen, Zaltbommel, Zevenaar, Zutphen.
Bestuur
Het bestuur van Gelders Genootschap is samengesteld uit zeven tot negen bestuurders van de ledengemeenten en maximaal drie personen, die naar oordeel van het bestuur, door deskundigheid en ervaring een bijdrage kunnen leveren aan de verwezenlijking van de doelstelling van de vereniging. De zittingstermijn voor bestuursleden is drie jaar. Herbenoeming voor één periode is mogelijk. Bij de samenstelling van het bestuur wordt gezocht naar een evenwichtige verdeling tussen burgemeesters en wethouders en een spreiding van de vertegenwoordiging over de gehele provincie. Samenstelling Bestuur per 1 januari 2010: - mevrouw M.A.J. van der Tas, voorzitter o.m. lid VROM-Raad, oud wethouder Apeldoorn - de heer ing. W.P. Omta, penningmeester burgemeester van Ermelo - de heer mr. H.L.M. Bloemen burgemeester van Berkelland - de heer drs. P.C. Drenth wethouder in Doetinchem - de heer drs. K. Luesink burgemeester van Doesburg - de heer G.H.W. Noordewier burgemeester van Wijchen - de heer S. van de Pol wethouder in Ede - mevrouw J. Reitsma-Buitenweg wethouder in Apeldoorn - de heer mr. S.W. van Schaijck burgemeester van Geldermalsen
Jaarverslag 2010
Burgemeester Penninx van Voorst neemt de
Gelders Genootschapsprijs 2010 in ontvangst namens Bertus Harmsen
Tijdens de algemene ledenvergadering op 25 juni 2010 zijn de heren Omta en Van Schaijck afgetreden wegens het verstrijken van hun zittingstermijn en mevrouw Reitsma wegens het beëindigen van haar functie als wethouder in Apeldoorn. Met algemene instemming zijn de heren Geertzen en De Lange als bestuurslid benoemd . Samenstelling Bestuur per 31 december 2010: - mevrouw M.A.J. van der Tas, voorzitter per 1 februari 2011 burgemeester van Steenwijkerland - de heer drs. K. Luesink, penningmeester burgemeester van Doesburg - de heer mr. H.L.M. Bloemen burgemeester van Berkelland - de heer drs. P.C. Drenth wethouder in Doetinchem - de heer drs. R.C.J. Geertzen wethouder in Culemborg - de heer F.A. de Lange burgemeester van Elburg - de heer G.H.W. Noordewier burgemeester van Wijchen - de heer S. van de Pol wethouder in Ede Het bestuur is in het verslagjaar vijfmaal bijeen geweest. Daarbij zijn ondermeer de volgende onderwerpen aan bod gekomen: wettelijke ontwikkelingen, Wabo, Bor en MoMo, financiële gevolgen van de economische crisis en het Beleidsplan 2011-2015.
35
Bijlage 1
Bijlage 2
Rayonindeling Welstandscommissies/ Commissies ruimtelijke kwaliteit per 31 december 2010
Adviesaanvragen Welstand in 2010 Aalten Apeldoorn Berkelland Beuningen Bronckhorst Brummen Buren Culemborg Doesburg Doetinchem Druten Duiven Elburg Epe Ermelo Geldermalsen Groesbeek Harderwijk Hattem Heerde Heumen Lingewaard Lochem Maasdriel Millingen aan de Rijn Totaal 2010
163 729 438 235 533 250 242 242 126 267 191 118 287 439 437 329 173 534 210 26 84 313 553 239 40
Montferland Mook en Middelaar Neder-Betuwe Neerijnen Nijkerk Nunspeet Oldebroek Oost Gelre Oude IJsselstreek Putten Renkum Rheden Rijnwaarden Rozendaal Scherpenzeel Tiel Ubbergen Voorst Westervoort West Maas en Waal Winterswijk Wijchen Zaltbommel Zevenaar Zutphen
221 148 207 183 325 355 330 374 277 415 218 400 73 32 103 129 126 471 133 268 233 286 248 153 610 13.516
36
Gelders Genootschap
Jaarverslag 2010
37
Bijlage 3
Samenstelling commissies per 31.12.2010 Commissie Rayon I
Elburg, Epe, Ermelo, Harderwijk, Hattem, Heerde, Nijkerk, Nunspeet, Oldebroek, Putten, Scherpenzeel, Voorst Voorzitter drs. J.A. de Ruiter Rayonarchitect T. Hilhorst Arch. AvB (Elburg, Epe, Harderwijk, Nunspeet) ir. W.J.A.M. van Oorschot (Hattem, Heerde, Oldebroek, Voorst) ir. J.L. van Grondelle (Ermelo, Putten, Nijkerk, Scherpenzeel) Architectlid ing. J.H.T. Verborg Landschapsarchitect mevrouw ir. J.M. Heetman Adviseur cultuurhistorie (op afroep) mevrouw ing. B.T. Overbeek (Elburg) ir. M.A. van Bleek (Epe, Ermelo, Harderwijk, Nunspeet, Putten, Scherpenzeel) W. Weijkamp MA (Hattem, Heerde) Stedenbouwkundige ir. J. Wabeke Burgerlid: Elburg mevrouw G. van Hooren mevrouw ir. F.M. Anneveld van Wesel (vervanger monumenten) P. Boersma (monumenten) B. Middelburg (monumenten) Epe A. Vreugdenhil (monumenten) Ermelo H.M.M. de Brouwer Harderwijk J.J. van Meerveld D.H. van Rhee (vervanger) Hattem S. Berends ir. P.C. van Goor Heerde W.A. Veldkamp mevrouw J.G. van Luijk-Volkers Nunspeet H.J. Postema (vervanger) G. van der Zwaan 38
Putten Scherpenzeel
J. Jansen (monumenten) E. Leusink (monumenten) B. van den Hazel Mevrouw A. van de Ridder-Verweij L.J.M. van Riel
Commissie RAYON II
Commissie ruimtelijke kwaliteit Apeldoorn Voorzitter mevrouw ir. H.M.T. de Wijn van der Meer Rayonarchitect ir. G.J. Jonkhout Architectlid ir. W. Maas A. Kleinjans Arch. AvB BNA Stedenbouwkundige/landschapsarchitect: ir. A. van de Berg Landschapsarchitect mevrouw M. Pemmelaar-Groot Stedenbouwkundige ir. S.L.J. van der Gaag Adviseur cultuurhistorie drs. J. Westerman Burgerlid H. Kemeling B. Oude Aost
Commissie RAYON III
Bronckhorst, Brummen, Lochem, Zutphen Voorzitter J.W.M. Jansen Rayonarchitect mevrouw ir. M.W. Vedder-Godthelp Architectlid A.J.J. Giesen Landschapsarchitect mevrouw ing. A. van Daatselaar (Bronckhorst, Lochem) Stedenbouwkundige mevrouw ir. B.C.H. ten Bokum (Brummen, Zutphen) Adviseur cultuurhistorie (op afroep) ir. M.A. van Bleek (Bronckhorst) Burgerlid Lochem H. Bekker
Gelders Genootschap
Commissie RAYON IV
Aalten, Berkelland, Oost Gelre, Winterswijk Voorzitter A.A.J. Baars Rayonarchitect ir. L.P.M. Reijmer Architectlid ing. M.H.M. Heerkens Landschapsarchitect D.M.P.J. Hendriks Adviseur cultuurhistorie (op afroep) ir. M.A. van Bleek Burgerlid: Aalten A.J. Ormel R.F. Wellink (vervanger) Oost Gelre W. Elbers mevrouw C. Holweg (vervanger) Winterswijk J.H. Stemerdink
Commissie RAYON V
Doesburg, Doetinchem, Montferland, Oude IJsselstreek Voorzitter mr. drs. H.N.A.J. Zijlmans Rayonarchitect mevrouw ir. W. Broer Architectlid F.M.M. Willems Stedenbouwkundige ir. J. Nakken ir. J. Wabeke (Doetinchem) Adviseur cultuurhistorie (op afroep) mevrouw ing. B.T. Overbeek (Montferland, Oude IJsselstreek) Burgerlid Oude IJsselstreek J. ter Horst W. Aalders (monumenten)
Commissie RAYON VI
Duiven, Lingewaard, Renkum, Rheden, Rijnwaarden, Rozendaal, Westervoort, Zevenaar Voorzitter N.E. Joosten Rayonarchitect J.N. Pietersma Architectlid ir. G.J.M. König Stedenbouwkundige ir. B.H.G. Huiskamp Adviseur cultuurhistorie (op afroep)
Jaarverslag 2010
Burgerlid: Duiven Lingewaard Zevenaar
drs. R.J.A. Crols (Lingewaard, Rheden, Rozendaal) W. Weijkamp MA (Rijnwaarden, Westervoort, Zevenaar) H. Lindeman B. van den Bosch (vervanger) E.T.E. Cretier J.Ringenaldus Mevrouw W. den Hartog-van Beek
Commissie RAYON VII
Beuningen, Druten, Groesbeek, Heumen, Millingen aan de Rijn, Mook en Middelaar, Ubbergen, West Maas en Waal, Wijchen Voorzitter P. van Veen Rayonarchitect mevrouw ir. M.Y. Roelofs (Beuningen, Druten, Heumen, Ubbergen, West Maas en Waal) ir. S.C. de Wit (Groesbeek, Millingen aan de Rijn, Mook en Middelaar, Wijchen) Architectlid A.P. de Vries Stedenbouwkundige ir. J.P. Thole Landschapsarchitect mevrouw ir. A.G.S.M. Kho Adviseur cultuurhistorie (op afroep) drs. R.J.A. Crols (Beuningen, Druten, Groesbeek, Heumen) W. Weijkamp MA (West Maas en Waal, Wijchen) Burgerlid: Beuningen prof. dr. R.C.W. Burgersdijk mevrouw M. van den Beld-Boelens (vervanger) Millingen aan de Rijn J.P.M. van Caulil 39
Commissie RAYON VIII
Buren, Culemborg, Geldermalsen, Maasdriel, NederBetuwe, Neerijnen, Zaltbommel Voorzitter H.G. Overweg Rayonarchitect mevrouw ir. T. Stahlie Biersteker Architectlid B.N. Verhaagen Stedenbouwkundige ing. E.D. Jongen Adviseur cultuurhistorie (op afroep) drs. J. Westerman drs. R.J.A. Crols (Neder-Betuwe) Burgerlid: Buren Th.J.M. Kragten Geldermalsen P.J. Hovestadt mevrouw J.M. den Boer- Hammingh Zaltbommel drs. J.G.M. de Haas
Gelders Genootschap faciliteert tevens de Commissie Ruimtelijke Kwaliteit in Tiel
Voorzitter drs. J.T.H.M. Penninx Rayonarchitect ir. S.C. de Wit Architectlid J.A.H. Hendriks Adviseur cultuurhistorie ir. E. Prent mevrouw ing. B.T. Overbeek Adviseur beeldende kunst/openbare ruimte/ landschap drs. E. Luermans Burgerlid drs. J. van den Berg mevrouw J. Muntinga P. Goudsmits
40
Gelders Genootschap
Jaarverslag 2010
41
Bijlage 4
Verkorte jaarrekening Balans per 31 december 2010 (na voorstel resultaatbestemming)
31.12.2010
31.12.2009
31.12.2009
Actief
Passief
Vaste activa Materiële vaste activa Financiële vaste activa
321.887 1.586.037
Eigen vermogen Vrije reserve Herwaarderingsreserve beleggingen Bestemmingsreserves
1.907.924
269.830 1.120.118 1.389.948
Voorzieningen
42
31.12.2010
Vlottende activa Debiteuren Overige vorderingen en overlopende activa
572.975
1.045.329
213.566
230.098
786.541
1.275.427
Liquide middelen
1.788.002
849.595
3.964.491
4.032.945
Gelders Genootschap
Kortlopende schulden Crediteuren Belastingen en premies sociale verzekeringen Overige schulden en overlopende passiva
1.740.400
1.848.336
95.163 1.025.047
59.693 1.075.047
2.860.610
2.983.076
40.073
40.095
82.687
120.187
193.176
190.308
787.944
699.279
1.063.808
1.009.774
3.964.491
4.032.945
Jaarverslag 2010
43
Exploitatieoverzicht over 2010 begroting 2010 2010 2009 Contributie 797 800 762 Welstand 2.245.999 2.235.000 2.276.186 Ruimtelijke kwaliteit 313.107 350.000 315.334 Cultuurhistorie 631.170 646.000 674.632 Algemene opbrengsten 24.958 15.000 15.284 Bedrijfsopbrengsten 3.216.032 3.246.800 3.282.198 Personeelskosten 2.822.475 2.734.800 3.022.880 Afschrijvingskosten 59.077 75.000 65.508 Huisvestingskosten 84.327 90.000 202.446 Administratiekosten 160.960 189.000 191.167 Commissiekosten 200.520 335.000 281.369 Algemene kosten 120.221 175.000 223.668 Bedrijfslasten
3.447.579
3.598.800
Bedrijfsresultaat -231.547 -352.000 Rentebaten en resultaat effecten 79.971 72.000 Rentelasten en soortgelijke kosten - 6.360 - 5.000
Resulaat volgens resultatenrekening
2010
-157.936
Te onttrekken aan de bestemde reserve PR en Communicatie 50.000 Te onttrekken aan de bestemde reserve Onderhoud Oranjerie 0 Te onttrekken aan de bestemde reserve Huisvesting 0
3.987.038 -704.840
Toelichting op de balans en het exploitatieoverzicht
98.485 - 4.489
Gelders Genootschap
begroting 2010
-285.000
2009
-610.845
Voorstel resultaatbestemming 2010
Resulaat na voorstel resultaatbestemming
Resulaat volgens resultatenrekening -157.936 -285.000 -610.845
44
-107.936
Algemene grondslagen voor de opstelling van de jaarrekening
De waardering van activa en passiva en de bepaling van resultaat vinden plaats op basis van historische kosten. Tenzij bij het desbetreffende balanshoofd anders wordt vermeld, worden de activa en passiva opgenomen tegen nominale waarde. Baten en lasten worden toegerekend aan het jaar waarop ze betrekking hebben. Winsten worden slechts opgenomen voorzover zij op balansdatum zijn gerealiseerd. Verliezen en risico’s die hun oorsprong
Jaarverslag 2010
100.000
100.000
0
61.526
0
38.474
-185.000
-410.845
vinden vóór het einde van het verslagjaar, worden in acht genomen indien zij voor het opmaken van de jaarrekening bekend zijn geworden.
Grondslagen voor de waardering van activa en passiva
Materiële vaste activa De investeringen zijn opgenomen tegen verkrijgingsprijzen, onder aftrek van de jaarlijkse afschrijvingen. De afschrijvingen van de verbouwing Oranjerie en de overige vaste activa worden berekend volgens de 45
Bijlage 5
Gelders Genootschap publicaties 2010 lineaire methode. De afschrijvingsduur voor verbouwing Oranjerie is 25 jaar, voor inventaris 7 jaar, voor automatisering 4 jaar, voor de investering in het softwareprogramma IWO 5 jaar en voor investeringen in laptops 3 jaar. De afschrijving wordt ingaande het jaar van investering berekend.
Grondslagen voor de bepaling van het resultaat
Financiële vaste activa Beleggingen Het vermogen is deels in effecten belegd. Deze effecten zijn gewaardeerd tegen de beurswaarde. Van de effecten in portefeuille worden jaarlijkse koersverschillen verrekend met de herwaarderingsreserve beleggingen. Bij verkoop van de effecten wordt het koersverschil als resultaat verantwoord. Leningen U/G De autoleningen worden gewaardeerd tegen de nog niet vervallen aflossingstermijnen.
Pensioenen Gelders Genootschap heeft voor zijn werknemers een toegezegde pensioenregeling. Hiervoor in aanmerking komende werknemers hebben op pensioengerechtigde leeftijd recht op een pensioen welke afhankelijk is van leeftijd, salaris en dienstjaren. De regeling is ondergebracht bij het abp. Gelders Genootschap heeft geen verplichting tot het voldoen van aanvullende bijdragen in geval van een tekort bij het abp, anders dan het effect van hogere toekomstige premies. Gelders Genootschap heeft daarom de pensioenregeling verwerkt als een toegezegde bijdrageregeling en heeft alleen de verschuldigde premies tot en met het einde van het boekjaar in de jaarrekening verantwoord.
Vorderingen De vorderingen worden opgenomen tegen nominale waarde onder aftrek van de noodzakelijk geachte voorziening voor het risico van oninbaarheid. Deze voorziening wordt bepaald op basis van individuele beoordeling.
Bij de verantwoording van het resultaat in het exploitatieoverzicht is de nominale waarde als grondslag gehanteerd. Voor zover bekend zijn de nog te verwachten kosten en opbrengsten mee genomen.
114 Ruimtelijke kwaliteit = Aantrekkelijke leefomge- ving: Vier aandachtspunten voor raadsleden. - Arnhem: Gelders Genootschap, 2010 115 116
De voorziening uitgestelde beloningen heeft betrekking op toekomstige uitkeringen met betrekking tot jubileumgratificaties, zoals opgenomen in de cao. De voorziening is gewaardeerd tegen aanspraken over de tot en met balansdatum verstreken dienstjaren, rekening houdend met de specifieke inhoud van de regeling.
Gelders Genootschap
Voor de schoonheid van Gelderland. - Arnhem: Gelders Genootschap, 2010 Cultuurhistorisch advies Beschermd Stads Gezicht Hattem / S.M. van den Bergh. - Arnhem: Gelders Genootschap, 2010
117 Workshop cartografie - kaartanalyse: presentatie en vragenlijst / S.M. van den Bergh. - Arnhem: Gelders Genootschap, 2010 118 Oog voor ruimtelijke kwaliteit in Limburg. - Arnhem: Gelders Genootschap, 2010 119
Voorzieningen
46
113 Groot Apeldoorns Landschaps Kookboek / J. Wabeke, R. Seumeren, H. de Jong. - Arnhem: Buro Harro; Gelders Genootschap, 2010
Typisch Putten: quickscan cultuurhistorische waarden / E.F.M. van Winden, S.M. van den Bergh, M. de Vletter. - Arnhem: Gelders Genootschap, 2010
120
Opwaardering Nieuwstraat, Oudestraat en kerkplein te Neede (Berkelland) / A.G.M. Weijs, L.P.M. Reijmer. - Arnhem: Gelders Genootschap, 2010
121
Nieuwstraat, Oudestraat en kerkplein te Neede (gemeente Berkelland): onderdeel waardering panden / A.G.M. Weijs, L.P.M. Reijmer. - Arnhem : Gelders Genootschap, 2010
Jaarverslag 2010
122
Bijeenkomst: Dag van het historisch cultuur- landschap. De toekomst van het veenweidege- bied. Datum: 29 oktober 2010 / E.F.M. van Winden. - Arnhem: Gelders Genootschap, 2010
123 Stand van zaken MoMo: Beleidsbrief Minister Plasterk december 2008/ M.A. van Bleek. - Arnhem: Gelders Genootschap, 2010 124
Gemeente Lingewaard Quickscan Architectuur & Stedenbouw Wederopbouw (1940-1965) / R.J.A. Crols - Arnhem: Gelders Genootschap, 2010
125 Hoe houden we het landschap mooi?: de ervenconsulent inspireert en begeleidt. - Arnhem: Gelders Genootschap, 2010 126 Bouwhistorisch onderzoek / B.T. Overbeek. - Arnhem: Gelders Genootschap, 2010 127 Gemeente Rheden Quickscan Cultuurhistorische Waarden Velp-Zuid / R.J.A. Crols, G.J.M. Derks. - Arnhem: Gelders Genootschap, 2010 128 Gemeente Wijchen: cultuurhistorische analyse De Valendries / G.J.M. Derks, R.J.A. Crols. - Arnhem: Gelders Genootschap, 2010 129
Gemeente Rozendaal: evaluatie en actualisatie gemeentelijke monumentenlijst / E. ter Braak, R.J.A. Crols, L.P.M. Reijmer. - Arnhem: Gelders Genootschap, 2010
130 Nieuw leven in het dorpshart: krimp als kans voor de openbare ruimte / L.P.M. Reijmer. - Arnhem: Gelders Genootschap, 2010
47
131
Cultuurhistorische waarden in Ruurlo, inventari- satie van waardevolle elementen aan de zuidkant van Ruurlo / E.F.M. van Winden. - Arnhem: Gelders Genootschap, 2010
132 Gemeente Voorst: toelichting beschermd dorps- gezicht Duistervoorde/ G.J.M. Derks. - Arnhem: Gelders Genootschap, 2010 133 Gemeente Voorst: toelichting beschermd dorpsgezicht Terwolde / G.J.M. Derks. - Arnhem: Gelders Genootschap, 2010
48
Gelders Genootschap
