Koninklijk Nederlands Aardrijkskundig Genootschap. Jaarverslag 2013

Koninklijk Nederlands Aardrijkskundig Genootschap Jaarverslag 2013

Koninklijk Nederlands Aardrijkskundig Genootschap Postadres: Bezoekadres: Telefoon: E-mail: Website:

Postbus 805, 3500 AV Utrecht Kromme Nieuwegracht 66, ingang Jeruzalemstraat 3512 HL Utrecht 030-7115 110 [email protected] www.knag.nl

Inhoud Woord van de voorzitter 1.Organisatie 1.1 De organisatie 1.2 Bestuur en ereleden 1.3 Bureau, archivaris en kaarten- / atlasbeheer 1.4 Onderscheidingen

5 6 6 7 7 7

2. Activiteiten in 2013 2.1 Door het jaar heen 2.2 Op datum 2.3 Activiteiten voor derden 2.4 Activiteiten van kringen en afdelingen

8 8 9 11 12

3. Onderwijs-activiteiten 3.1 Door het jaar heen 3.2 Op datum

13 13 16

4. Publicaties en periodieken 4.1 Geografie 4.2 Tijdschrift voor Economische en Sociale Geografie (TESG) 4.3 Digitale Nieuwsbrieven 4.4 Sociale Media

18 18 19 20 20

Bijlage I - KNAG-leden en abonnees, 2011-2014 Bijlage II - Afdelingen, commissies en regionale kringen Bijlage III - Overzicht redacties Bijlage IV - Mediaoverzicht 2013 Bijlage V - Verzonden persberichten 2013 Bijlage VI - Brieven

21 22 23 24 25 27

•

Woord van de voorzitter

Het jaar 2013 kende een aantal unieke evenementen voor het KNAG. In maart werden aan, toen nog, Prins Willem Alexander de negen delen van de Grote Atlas van de VOC en de WIC aangeboden op Paleis Noordeinde. De atlasserie is een productie van Uitgeverij Asia Maior/Atlas Maior met medewerking van het KNAG. Uiteraard was het KNAG bekend met de belangstelling van de Prins voor de historische cartografie en de gift van deze monumentale uitgave was een passend blijk van dank voor het continueren van het predicaat koninklijk voor het KNAG door het Koninklijk Huis in 2012. Willem Alexander, intussen koning, kwam in oktober nogmaals langs voor een historisch-cartografisch hoogtepunt: de presentatie van de Atlas der Neederlanden en de opening van een expositie over de atlas in Amsterdam. Deze atlas is geproduceerd door de Universiteitsbibliotheek van de Universiteit van Amsterdam, de beheerder van het belangrijkste deel van het KNAG-erfgoed. Jan Werner, collectiespecialist Cartografie, geografie en reizen, stelde de atlas samen. Ook vierde het KNAG haar eerbiedwaardige leeftijd van 140 jaar met een feestelijke bijeenkomst in Utrecht en een fraai jubileumnummer van Geografie. Voorts was 2013 het jaar van de start van een aantal voor de toekomst van de Geografie en Aardrijkskunde belangrijke projecten: de Geo Future School, de manifestatie KNAG 150, een nationaal Geoportaal en een nieuwe internationale strategie voor het onderwijs in de geografie en aardrijkskunde. Hier gaat u in 2014 en latere jaren meer van horen en zien. Naast al deze nieuwe initiatieven gingen de Onderwijsdag, de jaarlijkse excursie, GeoWeek, de tijdschriften Geografie en TESG en de promotie en ondersteuning van het aardrijkskunde-onderwijs gewoon, dat wil zeggen succesvol, door. U leest er over in dit jaarverslag en over de vele andere activiteiten die KNAG bestuursleden, bureaumedewerkers en leden voor hun rekening namen. Ik dank iedereen daar heel nadrukkelijk voor. Het KNAG is een levende, actieve organisatie die zich, volgens mij, heel behoorlijk aanpast aan de veranderende omstandigheden. Henk Ottens Voorzitter KNAG

5

1. Organisatie 1.1 De organisatie Het Koninklijk Nederlands Aardrijkskundig Genootschap (KNAG) is in 1873 opgericht. In het begin was het hoofddoel het vermeerderen van wetenschappelijke kennis van de wereld en de aarde. Om dat te bereiken zijn door het KNAG tientallen expedities naar onbekende gebieden georganiseerd. De expedities werden ook gehouden met oog op de commerciële kansen van de gebieden die verkend werden. De vele authentieke kaarten en originele expeditieuitrustingsstukken, die het KNAG aan verschillende Nederlandse musea in bruikleen heeft gegeven, getuigen nog steeds van de onderzoekstochten. Op de website www.knag-expeditie.nl en in het boek ‘In kaart gebracht met kapmes en kompas’, is veel informatie over de expedities te vinden. Alle kaartinventarisaties, verzamelingen van objecten, verslagen en foto’s hebben geresulteerd in indrukwekkend erfgoed van internationale betekenis. Sinds de noodzaak tot verkenning van onbekende gebieden afnam, concentreert het KNAG zich op de Nederlandse geografen en de geografie in Nederland. Vandaag is het KNAG een professionele vereniging van geografen, studenten geografie en aardrijkskundedocenten met ongeveer 3.000 leden.

KNAG Jaarverslag 2013

Naast het bevorderen van de geografische wetenschapsbeoefening en het opwekken van belangstelling voor de resultaten, focust het hedendaagse KNAG op het benadrukken van het onderscheidende vermogen van geografische kennis en van geograaf als beroep bij politiek, pers en publiek.

6

Het KNAG richt zich verder op dienstverlening voor leden en het fungeren als ontmoetingsplatform voor het uitwisselen van ideeën, informatie en ervaringen. Het KNAG vormt het belangrijkste netwerk voor geografen en geografie in Nederland. Het biedt plek voor discussies en activiteiten tussen geografen werkzaam in wetenschap, onderwijs, management en politiek et cetera. Leden komen zowel uit de publieke als de private sector en opereren zowel in Nederland als internationaal. Het KNAG onderhoudt vele contacten met de belanghebbende organisaties bij de geografische wetenschappen en het aardrijkskundeonderwijs.

Het KNAG publiceert de tijdschriften: Geografie, het tijdschrift in het Nederlands voor geografen die op de hoogte willen blijven van een breed scala van aardrijkskundige onderwerpen en van het onderwijs; en het wetenschappelijke, Engelstalige Tijdschrift voor Economische en Sociale Geografie (TESG), een gerenommeerd peer-reviewed tijdschrift. Daarnaast wordt om de doelstellingen te bereiken elk jaar de KNAG Onderwijsdag georganiseerd. De grote (ongeveer 800 deelnemers) ontmoetings- en nascholingsbijeenkomst voor het aardrijkskundeonderwijs in Nederland. Ook zijn er elk jaar lezingen, excursies, wedstrijden/prijsvragen en is het KNAG geregeld bij tentoonstellingen betrokken. Leden profiteren van aanzienlijke kortingen. Verder maakt het KNAG zich sterk met tal van projecten om relevante ontwikkelingen in de maatschappij en de beroepspraktijk op de juiste manier te koppelen binnen het vak aardrijkskunde. De leden van het KNAG hebben de volgende visie en missie vastgesteld: • Visie Leefgebieden van de mens en de natuurlijke omgeving staan onder toenemende druk en de onderlinge samenhang in Nederland, Europa en de wereld wordt steeds belangrijker; wij krijgen steeds meer met elkaar te maken op onze eigen aarde en in onze eigen wereld, nabij en veraf. • Missie Fungeren als ontmoetingsplatform voor leden en belanghebbenden voor het uitwisselen van ideeën, kennis en informatie over Aardrijkskunde (AK)/Geografie (Geo). Laten zien van de betekenis ervan aan politiek, pers, publiek opdat mensen rekening houden met elkaar en met de natuurlijke omgeving.

1.2 Bestuur en ereleden • Erelid mw. dr. S.E. Steigenga-Kouwe • Bestuur prof. dr. H.F.L. (Henk) Ottens drs. L.J.F.P. (Leon) Busschops drs. R.H. (Robbert) Coops dr. J.C. (Joos) Droogleever Fortuijn prof. dr. S.M. (Steven) de Jong A.C. (Bram) Kluiters drs. K. (Katie) Oost drs. N.G. (Nanno) Vlaanderen

voorzitter penningmeester communicatie en praktijk wetenschap tijdschriften onderwijs (per 1-7-2013) onderwijs (tot 1-7-2013) onderwijs

1.3 Bureau, archivaris en kaarten- en atlasbeheer Het KNAG-bureau is gevestigd aan de Kromme Nieuwegracht 66 te Utrecht drs. R.T.A. (Rob) Adriaens A.M. (Annelies) Beek MSc M. (Marcel) Broekhuizen F.A.B. (Ferry) Devilee BSc A. (Andrea) Jansen drs. G. (Gemmeke) van Kempen dr. R.H. (Ronald) Kranenburg drs. E.A.G. (Eelko) Postma A.M. (Gonneke) van Sambeek F.M. (Florence) van Sambeek

onderwijsspecialist onderwijscoördinator financieel en administratief medewerker projectmedewerker projectmedewerker GeoWeek en ledenwerving eindredacteur Geografie hoofd- en beeldredacteur Geografie directeur-secretaris bureau-assistent administratief medewerker

De kaarten- en atlassencollectie van het KNAG is ondergebracht bij de Bijzondere Collecties van de Universiteitsbibliotheek van de Universiteit van Amsterdam. Beheerder: drs. J.W.H. (Jan) Werner. Archivaris van het KNAG is dr. P.P.W.J. (Paul) van den Brink, historisch-cartograaf, verbonden aan de faculteit Geowetenschappen van de Universiteit Utrecht.

1.4 Onderscheidingen Het KNAG kent twee eremedailles: de Plancius- en de Veth-medaille. De Plancius-medaille is bestemd voor personen die zich in het bijzonder verdienstelijk hebben gemaakt voor de geografie. De Veth-medaille eert personen die een grote bijdrage hebben geleverd aan de geografie, en met name voor activiteiten binnen het genootschap. Beide medailles zijn vernoemd naar grote geografische voormannen. In 2013 zijn geen onderscheidingen uitgereikt.

7

2. Activiteiten in 2013 2.1 Door het jaar heen •

Adviescommissie aardrijkskundige namen in Nederland (AaniN) De Adviescommissie aardrijkskundige namen in Nederland (AaniN) is een commissie onder de hoede van het KNAG. De AaniN is samengesteld uit taalkundigen, historici en cartografen. De commissie adviseert onder andere aan overheden, gevraagd of ongevraagd, aangaande aardrijkskundige namen in Nederland, zoals waternamen, gemeentenamen, plaatsnamen, veldnamen of namen van kunstwerken. De experts van de commissie verstrekten in 2013 advies over de provincienaam Provincie Noord-Brabant en over Gemeente Nissewaard. Meer informatie is te vinden op www.plaatsnamenadvies.nl.


• IGU De Nederlandse vertegenwoordiging van International Geographical Union (IGU) is ondergebracht bij het KNAG. De leden bestaan uit vertegenwoordigers van verschillende geografische faculteiten, afdelingen en secties verbonden aan Nederlandse universiteiten. Dit zijn Sectie Sociale Geografie, Planologie en Milieu RU, Faculteit Ruimtelijke Wetenschappen RUG, ITC Universiteit Twente, Faculteit Geowetenschappen UU, Afdeling Geografie, Planologie en Internationale Ontwikkelingsstudies UvA, Institute for Biodiversity and Ecosystem Dynamics UvA, Faculteit Aard- en Levenswetenschappen VU en Departement Omgevingswetenschappen WUR.

8

Huib Ernste, hoogleraar sociale geografie aan de Radboud Universiteit, is voorzitter van IGU-Nederland. Het KNAG-bureau voert een aantal financieel-administratieve taken uit. Daarnaast is Joos Droogleever Fortuijn, voorzitter van de afdeling Geografie, Planologie en Internationale Ontwikkelingsstudies UvA en bestuurslid van het KNAG, in de internationale organisatie van IGU vice-president van het Executive Committee. KNAG-hoogleraar Joop van der Schee is in de internationale organisatie van IGU co-chair van de commissie Geographical Education.

•

Tentoonstelling ‘Recht zo als die gaat - varen op de kaart van Mercator’ Vanaf 16 oktober 2011 tot en met 9 maart 2014 was de tentoonstelling ‘Recht zo als die gaat varen op de kaart van Mercator’ bij het Maritiem Museum in Rotterdam te bezoeken. In samenwerking met het KNAG is voor groep 7 en 8 van het basisonderwijs en brugklassen vmbo tl, havo en vwo een onbegeleide les samengesteld waarin de leerlingen aan de slag gaan met Bosatlassen, oude zeekaarten, globes en kompassen. Ingewikkelde materie, zoals het uitzetten van routes en de werking van satellietnavigatie, is met Klokhuisachtige filmpjes toegankelijk gemaakt. Het KNAG heeft zijn expertise ingezet om de inhoud van de tentoonstelling en het educatiemateriaal te checken en zoveel mogelijk te laten aansluiten op het onderwijs.

• EUGEO Het KNAG neemt deel in EUGEO, de samenwerkingsorganisatie van geografische genootschappen in Europa. Van 5-7 september vond het EUGEO 2013 congres in Rome plaats. Het KNAG heeft in 2013 een aantal keren deel genomen aan algemene vergaderingen en overleggen. Henk Ottens, voorzitter van het KNAG, is tevens voorzitter van EUGEO.

• Stage Vera Cortenraede Vera Cortenraede, masterstudente Geo-communicatie aan de Universiteit Utrecht, heeft van februari tot en met mei 2013 bij het KNAG een stage-opdracht uitgevoerd. Zij heeft bij het KNAG de mogelijkheden onderzocht voor een nieuwe uitgave van de Kleine Geografie van Nederland en er een eerste uitvoering aan gegeven. Zij heeft daartoe een nieuw format ontwikkeld en enkele concept-hoofdstukken geschreven.

2.2 Op datum •

12 maart Aanbieding van de Grote Atlas VOC en WIC aan Prins Willem-Alexander In de Indische Zaal in Paleis Noordeinde ontving Koning Willem-Alexander op 12 maart, toen nog als Prins van Oranje, uit handen van KNAG-voorzitter Henk Ottens de Grote Atlas van de Verenigde OostIndische Compagnie en West-Indische Compagnie.

Prins Willem-Alexander neemt de Grote Atlas in ontvangst. Foto: ANP Royal Images - Lex van Lieshout

Zeven jaar daarvoor zijn Uitgeverij Asia Maior/Atlas Maior, het Nationaal Archief, het onderzoeksprogramma URU-Explokart/Universiteit Utrecht en het KNAG gezamenlijk aan een historisch-cartografisch uitgeefproject begonnen: de publicatie, in de vorm van een wetenschappelijke atlas in negen delen op zeer groot formaat, van de volledige nalatenschap aan handgetekende kaarten, plattegronden en topografische afbeeldingen van zowel VOC (1602-1799) als de WIC (1621-1791). Na het verschijnen van het negende en laatste deel in deze monumentale serie vond het KNAG het een bijzondere eer om met de aanbieding van de atlas in complete vorm uiting te geven aan gevoelens van hoogachting voor de verbondenheid met het Koninklijk Huis.

•

21 juni Viering 140 jaar KNAG In 2013 bestond het KNAG 140 jaar. Op vrijdagmiddag 21 juni vierde het genootschap dat in Paushuize in Utrecht. Tijdens deze feestelijke middag werd samen met vakgenoten teruggeblikt en vooruitgekeken en het dubbeldikke jubileumnummer van Geografie gepresenteerd.

In een beeldverslag werd de geschiedenis van het genootschap kort samengevat. Ben de Pater blikte vervolgens terug op de laatste 40 jaar geografische wetenschapsbeoefening. Onder leiding van Robbert Coops en Leo Paul vond er een discussie plaats. Bernd Andeweg (Aard- en Levenswetenschappen VU), Leonie Janssen-Jansen (Geografie, Planologie en Internationale Ontwikkelingsstudies UvA), Peter Pelzer (Geowetenschappen UU) en Lonneke Rovers (docente aardrijkskunde Mendelcollege Haarlem, winnaar KNAG Onderwijsprijs 2012) vormden het panel. Er werd gediscussieerd over de toekomst van het vakgebied. Niet alleen de sprekers en panelleden hadden het voor het zeggen, ook de deelnemers konden actief meestemmen en meepraten. Ook werd het jubileumnummer van Geografie overhandigd aan Chris Kuijpers (geograaf/planoloog en directeur-generaal Milieu en Internationaal Ministerie Infrastructuur en Milieu). De middag werd afgesloten met een borrel op de nieuwe huisvesting van het KNAG aan de Kromme Nieuwegracht. De middag werd door ongeveer 100 leden bezocht.

• 14 sep - Excursie ‘Eindhoven na Philips’ Op 14 september werd tijdens de KNAG-excursie een bezoek gebracht aan Eindhoven. Vanaf de jaren tachtig zijn veel Philips-fabrieken uit Eindhoven verdwenen, totdat in 1997 ook het hoofdkantoor verhuisde Strijp-S in Eindhoven naar Amsterdam. De excursie stond in het teken van de ruimtelijke transformatie van Eindhoven sinds het vertrek van Philips. De excursie stond onder leiding van stedenbouwkundige Mayke van Dinter. ’s Ochtends verzorgde ze in de inleidende presentatie. Daarna werden de deelnemers door projectmanager Alwin Beernink rondgeleid over het voormalige Philipsterrein Strijp-S. Hij vertelde over de ontwikkeling en beheer van Strijp-S. In de middag werd onder leiding van Mayke van Dinter een fietstocht door Eindhoven gemaakt. Onder meer de High Tech Campus stond op het programma. De excursie had 40 deelnemers.

9

•

17 oktober Symposium Geo-informatie op tafel Geografische informatiesystemen (GIS) worden al sinds de jaren zestig ingezet om ruimtelijke beslissingen te ondersteunen. Geo-informatie komt meer en meer centraal te staan in beleidsprocessen. Tij- Symposium-deelnemers om dens dit symposium op een interactive kaarttafel 17 oktober over interactieve GIS in plan- en beleidsvorming stond vooral het gebruikersperspectief centraal. Er werd gesproken over het nut van een geïntegreerde aanpak van tools en informatie, over gebruikersproblemen van tools in planvorming, en over de toegevoegde waarde van digitale kaarttafels. Er waren bijdragen van Gustavo Arciniegas, Marco te Brömmelstroet, Peter Pelzer en Linda Carton. Ervaringsdeskundigen (gemeente Arnhem, gemeente Zwolle, provincie Utrecht, RWS, HAS Den Bosch) lieten ook aan de deelnemers zien hoe zij de interactieve kaarttafels inzetten in het planproces. De conclusie van de middag was dat we eigenlijk toe moeten naar echt gebruiksvriendelijke tools met software die ook voor ontwerpers geschikt is. Het symposium is georganiseerd door de Universiteit Utrecht, Radboud Universiteit Nijmegen, MapsUp en het KNAG. Er waren 60 deelnemers.


•

10

18 oktober Tentoonstelling Atlas der Neederlanden In Amsterdam was vanaf 18 oktober bij Bijzondere Collecties van de Universiteitsbibliotheek van de UvA de tentoonstelling ‘De Atlas der Neederlanden. De dageraad van het koninkrijk’ te bezoeken. De tentoonstelling was samengesteld door Jan Werner en werd door het KNAG Kaart uit de Atlas ondersteund. Jan Werner coördineerde ook de restauratie van de atlas. Asia Maior verzorgde een complete facsimileuitgave die op 17 oktober aan Zijne Majesteit Koning Willem-Alexander werd aangeboden door Louise Gunning, voorzitter van het College van Bestuur van de UvA. De koning had daarvoor de tentoonstelling bezocht.

•

22 november Geografische veerkracht Parkstad Limburg-Aken Als het gaat over Parkstad Limburg lezen we vaak over demografische krimp, scholen die moeten sluiten en leegstaande huizen. Maar het is niet alleen maar kommer en kwel in deze regio. Speciaal voor praktijkgeografen organiseerde het KNAG op 22 november een excursie naar Parkstad Limburg. De excursie werd geleid voor Gerrit van Vegchel, voorzitter van de stadsregio Parkstad Limburg. In de ochtend werd op het kantoor van de stadsregio in een serie presentaties de problematiek van de regio geschetst, en werd er ingegaan op mogelijke oplossingen. Daarna maakten de deelnemers per touringcar een rondrit door het gebied onder leiding van Gerrit van Vegchel. Er werd een bezoek gebracht aan WTC Heerlen-Aachen, aan de RWTH Aachen University, en ten slotte aan de creatieve broedplaats C-mill. De dag werd afgesloten met een borrel in de Royal Bioscoop in Heerlen. Slotsom van deze GeoPraktijk-excursie was dat we krimp niet alleen maar moeten associëren met negatieve zaken. Of zoals de voorzitter van de stadsregio, Gerrit van Veghel, het formuleerde: ‘Krimp met toekomst’. Er waren 18 deelnemers.

2.3 Activiteiten voor derden •

Fonds voor Europees Geografisch Onderzoek en Onderwijs (FEGOO) Stichting Fonds voor Europees Geografisch Onderzoek en Onderwijs (FEGOO) heeft als doel het bevorderen van de wetenschappelijke beoefening van de geografie van Europa. Het werk van de stichting vindt plaats onder auspiciën van het KNAG. In het voorjaar van 2013 heeft FEGOO promovendi opgeroepen een beurs aan te vragen voor actieve deelname aan het EUGEO 2013 congres in Rome van 5-7 september 2013. Er werden uit het fonds tenminste vijf beurzen van € 400 ter beschikking gesteld. Hier is echter geen gebruik van gemaakt, wellicht vanwege het eigen grants-programma van de organisatie van het EUGEO 2013 congres, waar wel veel aanvragen voor binnenkwamen. Stichting FEGOO heeft vervolgens besloten het eigen grants-programma van de organisatie in Rome met €1000,- te ondersteunen.

• WLO Het KNAG-bureau heeft in 2013 werkzaamheden uitgevoerd voor de Werkgemeenschap voor Landschapsonderzoek (WLO). De taken voor de WLO werden uitgevoerd door Marcel Broekhuizen (financiën), Florence van Sambeek (secretariaat) en Ferry Devilee (redactiesecretariaat tijdschrift Landschap).

• GAIA GAIA is een netwerk voor vrouwen uit de aardwetenschappen. Het KNAG beheert het postadres voor het netwerk.

11

2.4 Activiteiten van kringen en afdelingen

• Kring Amsterdam 9 januari Lezing over de Sloterplas door Erik Swierstra. 6 februari Lezing over Europa door Rob van der Vaart. 27 maart Lezing over Grachtengordel Amsterdam door JaapEvert Abrahamse. 10 april Lezing over Dudok door Pieter Rings. 20 april Fietsexcursie IJmuiden en Driemond met als thema Dudok o.l.v. Pieter Rings. 18 mei Fietsexcursie Hilversum met als thema Dudok o.l.v. Pieter Rings. 7 september Excursie Spaarndammerbuurt / bezoek aan museum ‘t Schip, Amsterdam. 16 oktober Lezing Dubai & Oman door Henk Roelofsen en Karel Buysrogge. 13 november Lezing over Via Egnatia door Marriétta van Attekum. 11 december Excursie nieuwe Paleis van Justitie in Amsterdam aan het IJ.


• Kring Utrecht 22 juni Fietsexcursie naar Lent

12

• VVFG (Vakvereniging Fysische Geografie) 21 februari VVFG-café (Utrecht) De ondergrond van Nederland in 3D 9 maart Excursie naar Borger e.o. over Invloed van glaciaties op het Drentse landschap 6 april Algemene Ledenvergadering Aansluitend lezingenmiddag over Duurzaam Bodembeheer Locatie: Bunnik 13 mei VVFG-café (Amsterdam) Den Wonderlijken Beleevenissen van eenen Fysisch Geograaf in Dodo-land 24 september VVFG-café (Wageningen) To see a world in a grain of sand 25 oktober Veldbezoek aan Oisterwijk over Beekherstel van de Rosep

• Afdeling Historisch Geografie 21 september Excursie naar het Kromme Rijngebied

3. Onderwijs-activiteiten 3.1 Door het jaar heen • KNAG-leerstoel De KNAG-leerstoel voor het aardrijkskundeonderwijs is bedoeld om de ontwikkeling van het vak aardrijkskunde in het basis- en voortgezet onderwijs te ondersteunen. Belangrijk daarbij is dat er een brug wordt geslagen tussen de wetenschappelijke geografie en aardwetenschappen Joop van der Schee enerzijds en de aardrijkskunde zoals die op basisscholen en scholen voor voortgezet onderwijs wordt onderwezen anderzijds. Dat gebeurt onder meer via publicaties, via het organiseren van nascholingscursussen voor aardrijkskundedocenten en via overleg met lerarenopleidingen en universitaire opleidingen geografie en aardwetenschappen. Sinds 1 februari 2007 is Joop van der Schee gedurende twee dagen per week hoogleraar op de KNAG-leerstoel voor het aardrijkskundeonderwijs. De leerstoel is gestationeerd bij de Faculteit Aard- en Levenswetenschappen van de Vrije Universiteit in Amsterdam. De belangrijkste activiteiten in 2013 van de leerstoelhouder betroffen: • het vak aardrijkskunde onder de aandacht brengen van politiek en media • co-auteur van de KNAG-publicatie ‘Geografisch bekeken’ • mede-initiatiefnemer van de Geo Future School • adviseur van het bestuur van de afdeling onderwijs van het KNAG • voorzitter van de CvE commissie voor een herziening van het examenprogramma aardrijkskunde havo/vwo aardrijkskunde • projectleider van het landelijk expertisecentrum aardrijkskunde • betrokken bij landelijk overleg over watereducatie • organisator van nascholing aardrijkskunde voor docenten aardrijkskunde • begeleider van promotietrajecten over kwaliteitsverbetering in het aardrijkskunde • co-chair van de IGU Commission on Geographical Education • lid van de editorial boards van International Research in Geographical and Environmental Education, Zeitschrift für Geographiedidaktik, Journal of Research and Didactics in Geography en Review of International Geographical Education Online.

• Geo Future School In 2013 heeft het bestuur afdeling onderwijs gewerkt aan het ontwikkelen van het concept Geo Future School. Dit is een nieuwe stroom in het voortgezet onderwijs, voor vmbo, havo en vwo. Een stroom die leerlingen stimuleert na te denken over de toekomst en in contact brengt met de werkvelden waarin Nederland een mondiale speler is. Een stroom die het verzuilde alfa- en betadenken doorbreekt en die gamma weer op de kaart zet. Een Geo Future School heeft meer aandacht voor de grote vraagstukken van nu en in de toekomst, bijvoorbeeld over water, energie, wereldburgerschap en voedsel. Een Geo Future School biedt vakoverstijgende modules aan in samenwerking met het bedrijfsleven. In de notitie ‘Geo Future School – een nieuwe stroom in het voortgezet onderwijs’ vindt u het complete overzicht van het concept. Begin 2014 is het concept voorgelegd aan vertegenwoordigers van de grotere geografische bedrijven in Nederland. In 2014 gaan de eerste pilotscholen van start.

• Nieuw vmbo-programma aardrijkskunde In 2012 heeft het KNAG samen met de Vrije Universiteit nascholingsbijeenkomsten georganiseerd voor vmbo-docenten. In 2013 is hier in april en september een vervolg aan gegeven. Er zijn drie studiedagen georganiseerd over de onderwerpen water en bevolking & ruimte aan de Fontys Hogeschool Tilburg, VU Amsterdam en Windesheim Zwolle. In het najaar was er een herhaling van de nascholingen uit 2012 over de onderwerpen energie en grenzen & identiteit, klimaat en arm & rijk, en water en bevolking & ruimte.

• Syllabuscommissie havo/vwo In 2013 is er door de syllabuscommissie havo/vwo gewerkt aan het updaten van de syllabi voor havo en vwo. De commissie werkt in opdracht van het College voor Examens. In april 2013 maakte de commissie bekend dat in het examenprogramma havo Indonesië zal worden vervangen door Brazilië en in het examenprogramma vwo Zuid-oost Azië door Zuid-Amerika. De nieuwe syllabi aardrijkskunde havo/vwo aardrijkskunde gaan gelden voor het CE van 2019 voor havo en voor het CE van 2020 voor vwo. Dit betekent dat de leerlingen die in 2017-2018 beginnen in 4 havo of 4 vwo met een nieuwe syllabus aan de slag gaan. De nieuwe syllabi worden naar verwachting eind 2014 afgerond. De commissie bestaat uit Iris Pauw, Japke van Es, Ineke de Bock, Arij Eijsberg, Rob Adriaens en Han Noordink. Joop van der Schee is voorzitter van de syllabuscommissie.

13

• Lobby-activiteiten Het belang behartigen van het vak aardrijkskunde is één van de kerntaken van het KNAG. In 2013 is er een actieve lobby gevoerd met de Unie van Waterschappen, Ministerie van Infrastructuur & Milieu en Rijkswaterstaat over watereducatie in het basis- en voortgezet onderwijs. Daarnaast schrijft het KNAG met regelmaat brieven naar het ministerie van Onderwijs. Een voorbeeld daarvan is de brief van 23 april 2013 over het belang van de vakken aardrijkskunde, geschiedenis en natuur & techniek in het basisonderwijs. Deze brief is geschreven samen met de andere vakverenigingen. Een ander voorbeeld is de brief over digitale geletterdheid waarin we wezen op de mogelijkheden van Geo Future School. Ook schreef het KNAG een ingezonden brief naar NRC Handelsblad naar aanleiding van het rapport ‘Een smalle kijk op onderwijskwaliteit’ van de Onderwijsraad. Voorzitter Ten Dam pleitte voor een breder vakkenaanbod, in de ingezonden reactie is aangegeven dat aardrijkskunde hier goed bij past. U vindt de brieven als bijlagen achterin dit jaarverslag.

• Werkgroep schoolexamens De vmbo SE-commissie heeft gedurende het jaar hard gewerkt om schoolexamenvragen te maken voor het nieuwe vmbo examenprogramma. Het maken van goede vragen is een tijdrovende klus en moet zorgvuldig gebeuren. De verwachting is dat de cd-rom eind 2014 gepresenteerd zal worden. De commissie bestaat uit Maikel Arts, Tineke van Asselt, Thijs Berlo, Remco Dudink, Yvonne van Haaren, Arjen Hoogendoorn, Karen van Huygevoort, Annelies Laarman en staat onder leiding van Nanno Vlaanderen.


Ook is in 2013 een commissie van start gegaan die de cd-rom met SE-vragen voor havo/vwo gaat herzien.

14

• GeoTest Nederland van Boven In 2013-2014 heeft de VPRO het tweede seizoen van Nederland van Boven uitgezonden. I.s.m. de VPRO heeft het KNAG bij iedere aflevering een GeoTest Beeld uit Nederland van gemaakt: een kort frag- Boven, VPRO ment uit de serie van Nederland van Boven. De vraag erbij is steeds: waar is dit fragment opgenomen? En waaraan kun je dat zien? Tot begin 2014 werd iedere week een nieuw fragment geplaatst. Er zijn 10 GeoTests gemaakt en geplaatst op de website en op YouTube-kanaal van het KNAG. Ook via Facebook is de GeoTest onder de aandacht gebracht.

• Vertegenwoordiging Diverse medewerkers en vrijwilligers zetten zich in als vertegenwoordiger van het KNAG bij andere organisaties • Atlantische Onderwijscommissie: Frederik Oorschot • Platform VVVO: Annelies Beek • CvE-vakcommissie vmbo: Dorrie Driedonks • CvE-vakcommissie havo/vwo: Bart Pijpers en Arij Eijsberg (tot 1-8-2013), Jos Oostveen (vanaf 1-82013) • vaksectie NLT bij de Nederlandse Vereniging voor het Onderwijs in de Natuurwetenschappen (NVON): Eelke Snabilié • Aardrijkskunde Olympiade: Anouk Adang, Theo Hoebink

•

Samengaan Stichting Aardrijkskunde Olympiade Nederland (AON) en IGEO-commissie van het KNAG. Omdat inmiddels elk jaar een internationale aardrijkskundeolympiade onder IGU-vlag plaatsvindt en daarmee de Derby der Lage Landen overbodig is geworden, bleef voor de IGEO-commissie van het KNAG alleen nog de taak over om de internationale uitzending van de winnaars van de nationale competitie (in uitstekende handen van AON) te begeleiden. Voor de duidelijkheid en efficiency is besloten de organisatie van de nationale en in het verlengde daarvan de internationale olympiade in één hand te nemen en samen te gaan tot één organisatie. De Stichting Aardrijkskunde Olympiade Nederland is blijven bestaan waarbij de statuten zijn aangepast en de IGEO-commissie van het KNAG is opgeheven. Het KNAG-bestuur benoemt twee van de bestuursleden van AON. In 2013 zijn Anouk Adang en Theo Hoebink als zodanig benoemd. Het KNAG is de leden van de IGEO-commissie door al jaren heen bijzonder dankbaar voor hun vele en goede werk wat heeft geleid tot een zeer succesvolle en volgroeide internationale competitie voor het vak aardrijkskunde. In het bijzonder dienen daarbij de namen van Joop van der Schee, Henk Ankoné, Bruno van Erp Taalman Kip, Lonneke Rovers en Bert van Wanrooij genoemd te worden.

• Hulpkaart Toetsen In mei 2013 publiceerde het KNAG de Hulpkaart Toetsen. Aardrijkskundetoetsen bestaan vaak uit open vragen. Formuleren is hierbij erg belangrijk en dat vinden leerlingen moeilijk. De Hulpkaart Toetsen helpt docenten en leerlingen bij het beantwoorden van vragen. De hulpkaart onderscheidt vier typen vragen: geef een oorzaak/reden/argument, leg uit, beredeneer en beschrijf. Ieder type vraag is voorzien van een voorbeeld en een antwoord. Op de achterkant staan de geografische werkwijzen. Aardrijkskunde gaat over het schakelen tussen diverse schaalniveaus. De hulpkaart laat zien hoe je kunt in- en uitzoomen. Het overzicht van schaalniveaus en dimensies helpt de leerlingen een gebied in een geografische context te plaatsen.

• Kies voor Aardrijkskunde! Waarom kiezen leerlingen voor aardrijkskunde? Welke argumenten kunnen docenten aardrijkskunde gebruiken bij de schoolleiding als het de positie van hun vak betreft? Deze vragen krijgt het KNAG met regelmaat. Reden genoeg om de mogelijke argumenten op papier te zetten. In drie pagina’s zijn drie vragen beantwoord: ‘Waarom kiezen leerlingen voor aardrijkskunde?’, ‘Hoe kiest de schoolleiding voor aardrijkskunde?’, ‘Waarom kiest de schoolleiding voor aardrijkskunde?’ Dit document ‘Kies voor Aardrijkskunde’ is bruikbaar bij het formuleren van argumenten naar uw leerlingen en schoolleiding om te kiezen voor aardrijkskunde. Een geprinte of digitale versie van ‘Kies voor aardrijkskunde!’ is aan te vragen bij Annelies Beek.

Leerlingen vinden dat de kaart hen helpt om hun antwoorden eenduidiger en strakker te formuleren. Docenten zien de kaart als een hulpmiddel bij het opstellen van toetsen en antwoordmodellen. Bedoeld voor leerlingen in de klassen 3 en 4 havo/vwo.

• Geografisch bekeken Op 1 november 2013 tijdens de KNAG Onderwijsdag werd het boekje ‘Geografisch bekeken’ gepubliceerd. Auteurs zijn Rob Adriaens en Joop van der Schee. Het boekje ‘Geografisch bekeken’ zoomt met een geografische blik in op twaalf actuele thema’s, waaronder water, bewegende aarde en megacities. Aan de hand van een beeld uit de actualiteit, korte uitleg en een interview met een praktijkgeograaf, wordt geografie een ‘werkwoord’. Prima te gebruiken in bijvoorbeeld derde klassen om leerlingen te laten zien wat je later met aardrijkskunde kunt. Het boekje kan helpen bij de keuze voor aardrijkskunde in het profiel, geografie als studie, en een loopbaan als geograaf. Ook voor studenten geografie die zich oriënteren op de arbeidsmarkt. Deze uitgave is mede mogelijk gemaakt door een financiële bijdrage van het KNAG en van het Landelijk Expertisecentrum Mens- en Maatschappijvakken. KNAG-leden kunnen een klassenpakket bestellen.

15

3.2 Op datum •

11 januari Nieuwjaarsreceptie afdeling Onderwijs Op 11 januari was er een nieuwjaarsreceptie van de afdeling Onderwijs in het Academiegebouw van de Universiteit Utrecht. Het was een goede gelegenheid om met elkaar bij te praten, terug te blikken op 2012 en het nieuwe jaar in te luiden. De nieuwjaarsreceptie is door ongeveer 25 leden bezocht.

•

14 februari Geo-Inspiratie ‘Creatieve Geografie’ In 2013 is een nieuw type activiteit van start gegaan. Onder de noemer Geo-Inspiratie organiseert het KNAG in samenwerking met (hoge)scholen deze bijeenkomsten. Bij een Geo-Inspiratie is er een spreker vanuit de wetenschap en een spreker die in de geografische praktijk werkzaam is. Vervolgens wordt de vertaling naar onderwijs gemaakt. Iedere Geo-Inspiratie staat er een ander thema centraal. De GeoInspiraties zijn regionaal en duren ongeveer drie uur. Doelgroep: docenten aardrijkskunde. Op donderdag 14 februari was er een Geo-Inspiratie met het thema ‘Creatieve Geografie’. Marianne Linde, geografe en directeur stedelijke ontwikkeling bij TNO, vertelde over smart cities. Sander Groet, ondernemer, liet ons de plannen zien voor de Toren Overhoeks en leerde ons daarmee over creatief ondernemen. Geleyn Meijer, gemeente Amsterdam, liet ons kennismaken met een clusterstrategie voor creatieve industrie. Daarna werd de vertaling gemaakt naar creatieve geografie in de klas. Ongeveer 60 docenten (in opleiding) namen deel aan de dag. Deze Geo-Inspiratie werd georganiseerd door Hogeschool van Amsterdam, Kring Amsterdam, Landelijk Expertisecentrum Aardrijkskunde en het KNAG. Locatie was het Hyperion Lyceum in Amsterdam.


•

16

17 april Vakoverstijgende pabo-netwerkdag Op 17 april kwamen ruim 80 docenten geschiedenis, natuur/milieu/techniek en aardrijkskunde bijeen op de vakoverstijgende pabo-dag. Het thema was ‘Zoek eens uit – over de eenheid en verscheidenheid van onderzoek’. Stuart Naylor, Manchester Metropolitan University, verzorgde een keynote over de Concept Cartoons. Maarten Kleinhans, Universiteit Utrecht, vertelde over wetenschap in de zandbak. ’s Middags kon men kiezen uit 8 diverse workshops. Ook was er een informatiemarkt. De dag vond plaats op de Marnix Academie in Utrecht.

•

22-26 april GeoWeek De zevende GeoWeek werd gehouden van 22 t/m 26 april 2013. Tijdens deze week maken leerlingen in hun eigen omgeving kennis met de praktijk van geografie. Bedrijven, wetenschappers en overheden stellen hun deuren open, geven een gastles in de klas of organiseren een veldwerk op locatie. Zo Scholieren doen een grondkrijgen leerlingen van boring tijdens de GeoWeek 10-15 jaar de kans om zelf te ontdekken welke goede en leuke toekomstmogelijkheden de geosector biedt, ‘zelf doen’ staat tijdens de GeoWeek immers voorop. De GeoWeek werd dit jaar gefinancierd door het Expertisenetwerk Bodem en Ondergrond (ENBO). Hierdoor stond dit jaar ‘bodem’ centraal, maar ook ‘water’ en ‘geo-informatie’ zijn goed vertegenwoordigd tijdens deze editie. Tijdens de GeoWeek 2013 werden er in heel Nederland 118 expedities uitgevoerd door 43 bedrijven. Van alle expedities betroffen er 58 een gastles in de klas door een GeoProfessional, 32 expedities waren een bezoek aan een veldwerklocatie en 28 expedities waren bij de GeoBedrijven zelf. In totaal deden 3249 leerlingen mee, een recordaantal deelnemers tot nu toe.

•

mei Examenbesprekingen Na de centrale examens aardrijkskunde, eerste tijdvak, zijn er zeventien regionale bijeenkomsten geweest om de examens havo en vwo te bespreken. Op 16 mei (vwo), 24 mei (vmbo) en 25 mei (havo) waren de landelijke examenbesprekingen. De resultaten zijn als advies over het correctievoorschrift gepubliceerd op de website van het KNAG en zijn gecommuniceerd met het College voor Examens.

•

22 mei Geo-Inspiratie ‘IJs en klimaat: het smeltende ijs’ Op woensdag 22 mei was er een Geo-Inspiratie met het thema IJs en klimaat. Tom Wils, lerarenopleider, trapte de bijeenkomst af en ging in op de maatschappelijke en wetenschappelijke context van het klimaatvraagstuk. Daarna ging Michiel Helsen, onderzoeker op het gebied van ijs en klimaat aan de Universiteit Utrecht, in op de rol van ijskappen in het klimaatsysteem. Daarna namen de deelnemers met behulp van Tim Favier, lerarenopleider, een lesmethode door, waarin leerlingen zelf kijken naar de gevolgen van klimaatverandering op gletsjers. Ongeveer 40 docenten (in opleiding) bezochten deze Geo-Inspiratie. Deze Geo-Inspiratie werd georganiseerd door de Fontys Hogeschool Tilburg en het KNAG. De bijeenkomst werd gehouden op de Fontys Hogeschool Tilburg.

5-7 juni Finale Aardrijkskunde Olympiade De Aardrijkskunde Olympiade in 2013 was de twintigste editie. 4900 leerlingen deden mee aan de voorrondes. 15 leerlingen mochten naar de finale op 5, 6 en 7 juni. De finale werd medegeorganiseerd door Saxion Hogeschool in Enschede. De finalisten moesten onder andere onderzoek doen rondom en op het terrein van de oude luchtmachtbasis. Ook maakten ze een theorietoets. Lotte Meester (Stedelijk Gymnasium Leiden) was de algemeen winnaar. Titus Kruyssen (Stedelijk Gymnasium Arnhem) won de veldwerkprijs, Younes Foukalne (Stedelijk Gymnasium ‘s Hertogenbosch) de theorieprijs. Tsjalline Boersma (Willem Lodewijk Gymnasium Groningen) behaalde de vierde plaats. Deze vier leerlingen werden afgevaardigd naar de internationale aardrijkskundeolympiade in Kyoto.

•

1 november KNAG Onderwijsdag De KNAG Onderwijsdag was dit jaar op 1 november in Congrescentrum 1931 in Den Bosch. De Onderwijsdag stond in het teken van ‘Toerisme: geografische bagage voor in de klas’. Na het openingswoord van KNAG-voorzitter Henk Ottens ging Frank Go, hoogleraar Tourism Marketing in op de ‘globaliseringsparadox’. Jos Vranken, directeur NBTC, vertelde over internationaal toerisme in Nederland. Hoe ziet het merk Holland eruit? Ben Offringa, docent toerisme aan de NHTV, gaf op een meer persoonlijke manier aan hoe toerisme en geografie samenhangen.

•

•

30 juli - 5 augustus Internationale Aardrijkskunde Olympiade (iGeo) De jaar verliet het Nederlandse team de Internationale Aardrijkskunde Olympiade (30 juli t/m 5 augustus) met twee prijzen: eenmaal zilver en eenmaal brons. Nederland werd 12e van de 32 landen. Younes De Nederlandse deelnemers Foukalne was met een in Kyoto. zilveren medaille de beste Nederlandse leerling. Hij eindigde als 18e van de 132 leerlingen en werd zelfs 3e bij de theorietoets. Het brons ging naar Titus Kruyssen die over alle onderdelen evenwichtig scoorde. Ook Lotte Meester en Tsjalline Boorsma scoorden hoog. De leerlingen maakten een theorietoets, een veldwerkopdracht, multi-mediatoets.

In de middag waren er dertig workshops over onder andere toerisme in Duitsland, kusttoerisme, New York en erfgoed. Ook waren er onderwijsworkshops, bijvoorbeeld over het nieuwe vmbo examenprogramma en over de lesmethoden. De meeste presentaties staan online op de website van het knag. Een deel van de deelnemers ging op excursie, naar bijvoorbeeld de Overdiepse Polder. En de hele dag was het mogelijk rond te kijken op de informatiemarkt. In totaal bezochten 800 geografen de Onderwijsdag.

•

1 november Uitreiking Glazen Globe De Glazen Globe wordt elke twee jaar uitgereikt aan het beste ‘geografische jeugdboek’. Op vrijdag 1 november 2013 is de vijftiende Glazen Globe tijdens de KNAG Onderwijsdag in Den Bosch uitgereikt. Winnaar is het boek ‘NEDERLAND’ van Charlotte Dematons. In dit prentenboek neemt kunstenares Dematons de kijker mee op een vrolijke en leerzame ontdekkingstocht door de verschillende Nederlandse provincies. In Geografie is een artikel verschenen over het boek. Het juryrapport is beschikbaar op de website van het KNAG.

17

4. Publicaties en periodieken 4.1 Geografie De redactie van Geografie heeft dit jaar geprobeerd actuele artikelen te publiceren voor een breed lezerspubliek van geografen en docenten aardrijkskunde. De redactionele vulling van het tijdschrift verliep in 2013 voorspoedig. Het aanbod van artikelen was groter dan de beschikbare ruimte, waardoor het helaas niet mogelijk was alle verhalen te plaatsen. In 2010 constateerden we dat het door de toegenomen werkdruk op de universiteiten en de versterkte focus op het publiceren in internationale gerefereerde tijdschriften moeilijker werd voor universitaire medewerkers om tijd vrij te maken om te schrijven voor Geografie. In 2011 echter leek daar voorzichtig weer meer ruimte voor te komen. Valorisatie -het maatschappelijk relevant inzetten van wetenschappelijke kennis- wordt breed gedragen binnen de faculteiten. Voor Geografie betekent dit dat faculteiten hun kennis vaker middels artikelen beschikbaar willen stellen voor het onderwijs. Zowel in 2012 als 2013 bestendigde dit beeld zich. Individuen en instellingen zien meer en meer in dat het delen van kennis belangrijk is. Traditioneel domineren sociaal-geografische artikelen in Geografie. In 2007 hebben we de lijn ingezet om een evenwichtiger verdeling van het aantal sociaal- en fysisch-geografische artikelen te realiseren. Ook in 2013 was dit ons streven. Bijzondere vermelding verdienen Jan van Mourik, Joost Terwindt, Steven de Jong, Bernd Andeweg en Hans de Jong die hier met het schrijven van artikelen en het benaderen van potentiële auteurs aan hebben bijgedragen.


We hebben wederom gepoogd de actualiteit geografisch te benaderen. Dit resulteerde in artikelen over ouderen en ruimte die aanhaken bij de voortschrijdende vergrijzing in delen van Nederland, een interview met deltacommissaris Wim Kuijken over de nieuwe generatie Deltawerken, een bijdrage over het aardbevingsrisico in de provincie Groningen naar aanleiding van de beving in Loppersum en het faillissement van Detroit.

18

Sjef van Hoof nam diverse interviews af voor de rubriek ‘de scriptie van’, Jan Werner verzorgde een artikelenreeks over de Atlas der Neederlanden, Frank van Dam continueerde zijn reeks ‘stad in zicht’ en Tom Wils startte de reeks ‘Gaia’, welke raakt aan de Gaiahypothese, die stelt dat de aarde een levend, zelfregulerend organisme is. In januari 2013 verscheen het dikke themanummer over China’s tweede transitie. Leo van Grunsven en

Peter Druijven bespreken in een inleidend artikel het aantreden van premier Xi Jinping en premier Li Keqiang. Daarbij stellen ze de vraag of de nieuwe leiders zullen breken met de binnenlandse ontwikkelingskoers en de internationale positionering van China, of zullen kiezen voor consolidatie en continuïteit. In het nummer werd het zoeklicht gericht op het nieuwe China, dat in plaats van een maakland steeds meer een kennisen innovatieland wordt. In juni 2013 verscheen het dikste nummer van Geografie ooit: honderd pagina’s uitsluitend gewijd aan het 140 jarig bestaan van het KNAG. In 1973 verscheen al een themanummer van het Geografisch tijdschrift over de eerste 100 jaar van het genootschap. In 2013 richtten Ben de Pater, Herman van der Wusten en Henk Ottens zich juist op de laatste 40 jaar. Hierbij werd ingegaan op de ontwikkelingen van het genootschap, de geografie voor anderen zoals onderwijs en het algemene publiek en de toekomst van de geografie. De redactie van Geografie kende drie mutaties. Met het afscheid van Anouk Adang als onderwijscoördinator van het KNAG in 2012, werd haar plaats in de redactie van Geografie ingenomen door de nieuwe onderwijscoördinator, Annelies Beek. Ook Katie Oost nam afscheid van de redactie. Haar expertise op het gebied van het aardrijkskundeonderwijs moeten wij in de toekomst missen. De volledige samenstelling van de redactie is te vinden in bijlage III (p. 23). Ook dit jaar zijn alle artikelen na te lezen op de website www.geografie.nl. Webredacteur Ferry Devilee zorgde er voor dat de vulling steeds op tijd geschiedde en dat lezers met inlogproblemen werden geholpen. Ook werd van elk nummer van Geografie één artikel openbaar op internet geplaatst, en d.m.v. sociale media gepromoot. Ondanks alle inspanningen is het aantal lezers van Geografie in 2013 toch weer iets teruggelopen. Desondanks blijft de redactie samen met het KNAG-bureau en bestuur zich hard maken om hierin tot groei te komen. Dat is niet eenvoudig gezien de uitstroom van ouderen uit het onderwijs. Hoewel we voor gepensioneerden een reductietarief kennen, besluiten toch veel gepensioneerden hun abonnement te beëindigen. Dat dit niet heeft geresulteerd in een forse daling van het aantal abonnementen is te danken aan de inspanningen om jongeren (studenten en beginnend docenten) te interesseren voor het tijdschrift. De wervingsactiviteiten zullen in de komende jaren worden gecontinueerd, of waar mogelijk opgevoerd om de continuïteit van het tijdschrift te garanderen.

4.2 Tijdschrift voor Economische en Sociale Geografie (TESG)

Het KNAG publiceert in samenwerking met de Britse uitgeverij Wiley-Blackwell het Engelstalige wetenschappelijke journal ‘Tijdschrift voor Economische en Sociale Geografie’ (TESG). Zoals gebruikelijk zijn in 2013 vijf nummers van het tijdschrift verschenen.

In 2013 zijn 102 nieuwe manuscripten ingediend. De decision ratio van de in 2013 aangeboden artikelen is nog niet bekend. Over 2012 was de decision ratio van nieuw ingediende manuscripten als volgt: 43 % reject; 44 % major revisions; 13 % minor revisions.

Vier van de vijf waren reguliere nummers, met daarin artikelen over onderwerpen uit de verschillende deelvakgebieden van de sociale geografie. Nummer 4 was een special issue met als thema ‘New insights in industiral location’. De gastredactie bestond uit Josep-Maria Arauzo-Carod en Miguel Manjón-Antolín.

Er zijn 358 instituutsabonnementen op TESG. In totaal 3763 bibliotheken hebben betaald toegang tot de digitale archieven van het tijdschrift. Nog eens 5217 bibliotheken in ontwikkelingslanden hebben via verschillende filantropische initiatieven toegang tot TESG-artikelen.

In de terugkerende rubrieken ‘Outlook on Europe’ en ‘Window on the Netherlands’ is ruimte voor korte artikelen over actuele onderwerpen uit respectievelijk Europa en Nederland. In de rubriek The Netherlands is Maps beschrijven Piet Pellenbarg en Paul van Steen aan de hand van een kaart een ruimtelijk verschijnsel in Nederland.

Het ‘International Advisory Board’ van TESG bestond in 2013 uit de volgende leden. Sergio Conti (University and Politecnico of Turin, Italy) Heinz Fassmann (Universität Wien, Austria) Christian Kesteloot (University of Leuven, Belgium) Stephan Krätke (Viadrine European University Frankfurt (Oder), Germany) Richard Le Heron (University of Auckland, New Zealand) Anders Malmberg (University of Uppsala, Sweden) Sally A. Marston (University of Arizona, USA) Jan Nijman (Universiteit van Amsterdam, Nederland) Diane Perrons (London School of Economics, UK) Georges Prevelakis (Tufts University, USA and Sorbonne, France) Christian Rogerson (University of the Witwatersrand, South Africa)

De redactie heeft ingediende reguliere artikelen op kwaliteit beoordeeld en ter beoordeling naar collega-wetenschappers gestuurd. De redactie heeft vier maal vergaderd, te weten op 23 januari, 22 april, 10 juli en 25 september. In 2013 bestond de redactie uit de volgende leden: prof. dr. Frank van Oort (hoofdredacteur) dr. Bouke van Gorp (eindredacteur) dr. Manuel Aalbers dr. Justin Beaumont (boekbesprekingen) dr. Martijn Burger prof. dr. Jouke van Dijk prof. dr. Huib Ernste (Outlook on Europe) dr. David Evers (Outlook on Europe) dr. Virginie Mamadouh dr. Mirjam Ros-Tonen dr. Veronique Schutjens (Window on the Netherlands) dr. Guus van Westen (Outlook on Europe) Redactiesecretariaat: Ferry Devilee In juni 2012 werd de ISI Impact Factor van TESG over 2011 bekend gemaakt. De impact factor is indicatie voor de mate waarin artiken uit TESG worden geciteerd door andere tijdschriften. De Impact Factor is gestegen naar 0.753 (tegenover 0.681 een jaar eerder). Daarmee staat TESG in de ‘ISI Journal Citation Reports Ranking’ in de categorie Geografie op de 44ste plaats van 72 journals (44/73 in 2011). In de categorie Economie staat TESG op de 175ste plaats van 332 journals (176/321 in 2011).

19

4.3 Digitale nieuwsbrieven

4.4 Sociale Media

Het KNAG verstuurt twee verschillende digitale nieuwsbrieven om leden en niet-leden op de hoogte te houden van recente ontwikkelingen.

Het KNAG is sinds een aantal jaar actief op verschillende sociale media. Het blijkt een snel en laagdrempelige manier om leden en andere geïnteresseerden te bereiken.

De KNAG Nieuwsbrief informeert belangstellenden over activiteiten van het KNAG en ontwikkelingen in de wereld van de geografie. In 2013 zijn zeven edities van deze nieuwsbrief verstuurd aan ongeveer 2900 abonnees.


De KNAG Nieuwsbrief Onderwijs is specifiek bedoeld voor docenten aardrijkskunde. De nieuwsbrief behandelt onderwerpen als onderwijsbeleid, nascholingen, conferenties en aankondigingen. In 2013 zijn 15 edities van deze nieuwsbrief verstuurd naar ongeveer 1300 geabonneerden.

20

Eind 2013 had het KNAG 450 volgers op Twitter. De KNAG-groep op LinkedIn had ongeveer 1000 leden. Op Facebook had het KNAG 300 ‘likes’.

Bijlage I - KNAG-leden en abonnees, 2011-2014 Contributie Categorie

17-1-2011

18-1-2012

15-1-2013

15-1-2014

lid zonder tijdschrift

96

92

85

77

lid zonder tijdschrift reductie

16

16

14

14

lid zonder tijdschrift student

0

0

0

0

lid VVFG zonder tijdschrift

33

32

31

33

lid VVFG zonder tijdschrift reductie

5

4

4

4

lid VVFG zonder tijdschrift student

0

0

0

0

totaal aantal leden zonder tijdschrift

150

144

134

128

lid met Geografie

1519

1481

1444

1416

lid met Geografie reductie

648

650

653

662

lid met Geografie student

437

461

468

474

lid VVFG met Geografie

32

33

31

28

lid VVFG met Geografie reductie

6

5

6

7

lid VVFG met Geografie student

1

1

0

0

lid met Geografie en TESG

102

98

99

98

lid met Geografie en TESG reductie

18

23

20

21

lid met Geografie en TESG student

60

52

58

59

totaal aantal leden met abo Geografie

2823

2804

2779

2765

lid met uitsluitend TESG

13

12

11

8

lid met uitsluitend TESG reductie

2

2

0

0

lid met uitsluitend TESG student

0

1

1

0

totaal aantal leden met abo TESG

195

188

189

186

totaal aantal leden KNAG/VVFG

2988

2963

2925

2901

abo Geografie instelling

177

172

169

159

abo Geografie via agent

91

85

81

86

abo Geografie particulier

10

7

6

6

abo Geografie gratis

24

27

27

27

totaal aantal abonnementen Geografie

3125

3095

3062

3043

totaal aantal reductieleden

695

700

697

708

totaal aantal studentleden

498

515

527

533

NB studentleden 17-01-11 inclusief 67 x cadeau-abonnement van RUG of UvA, 18-01-2012 incl 86 x cadeau-abonnement, 15-01-2013 incl 80 x cadeau-abonnement, 15-01-2014 incl 89 x cadeau-abonnement

reductieleden zijn als volgt verdeeld: overgang (van student naar normaal tarief)

43

41

34

46

pensioen

218

208

207

207

docent basisschool

6

6

6

9

docent VMBO

349

358

372

370

VLA-lid

16

18

16

15

baanloos

50

54

48

47

AIO/OIO

13

15

14

14

21

Bijlage II - Afdelingen, commissies en regionale kringen • Bestuur Afdeling Onderwijs A.C. (Bram) Kluiters (tot 1-8-2013 bestuurslid, daarna voorzitter) drs. R.T.A. (Rob) Adriaens A.M. (Annelies) Beek MSc – secretaris drs. J.G.M. (Hans) Palings drs. J. (Jeroen) Rijlaarsdam M.P. (Ria) van Santvoort R. (Rianne) Tolsma (per 1-9-2013) drs. N.G. (Nanno) Vlaanderen (tot 1-8-2013 voorzitter, daarna bestuurslid) • Commissie basisonderwijs / pabo drs. J. (Jans) Koene J. (Johan) Nawijn D. (Daphne) Rijborz prof. dr. J.A. (Joop) van der Schee • Werkgroep Schoolexamens havo/vwo J.W. (Jan-Willem) van Velzen drs. Th.G.C.J. (Theo) Hoebink mw. drs. J.E.M. (Judith) Peeters drs. B. (Bart) Pijpers • Werkgroep Schoolexamens vmbo drs. N.G. (Nanno) Vlaanderen M. (Maikel) Arts T. (Tineke) van Asselt T. (Thijs) Berlo R. (Remco) Dudink Y. (Yvonne) van Haaren A. (Arjen) Hoogendoorn K. (Karen) van Huygevoort A. (Annelies) Laarman


GAIA (netwerk voor vrouwen uit de aardwetenschappen) drs. M. (Marieken) van der Sluis-Meijerink J. (Joke) Walkate MSc J. (Jerney) Juedell MSc S. (Sanne) Vogels MSc • Kascontrolecommissie 2013 dr. P. (Peter) Lucas mr. R. (Rob) Paaijmans • Kring Amsterdam drs. H.A. (Henk) Roelofsen - voorzitter/secretaris dhr. K.J.M. (Karel) Buysrogge - penningmeester dhr. C.J.T.M. Boots mw. A.A.H. de Koningh • Kring Den Haag mw. drs. M.J.M. Leliefeld-van Rooij secretaris/penningmeester drs. P. de Kiefte mw. J.C.M. (Jos) van Rooijen drs. (Marijke) M.E.J. Smit • Kring Friesland drs. J. (Jelle) Hoekstra - contactpersoon • Kring Utrecht drs. Y.H. (Yvonne) Damen - voorzitter drs. M.J. (Maarten) Kimmel - secretaris drs. F.J. den Hartog-Koet - penningmeester • Kring Zuid-West Nederland drs. N.J. (Nico Jan) Valk - contactpersoon

Afdeling Geografie van de Ontwikkelingslanden prof. dr. L.J. (Leo) de Haan - voorzitter dr. A.C.M. (Guus) van Westen - penningmeester

• Kring Arnhem-Nijmegen drs. B. (Bruno) van Erp Taalman Kip G.C.F. Jansen drs. G.B.M. (Harry) van den Berg drs. H.J. (Henri) van Nijnatten dr. L.J.A.E. (Leon) Vankan

• Afdeling Historische Geografie dr. A. (Adri) de Kraker prof. dr. H. (Hans) Renes

• Kring Flevoland drs. J. (Joop) Scholtens T. (Teunis) Bloothoofd

•

• Kring Rotterdam N.R. (Ruud) van Roon drs. A. (Arij) Eijsberg mw. M.A. (Margreet) Hohé

•

22

•

Vakvereniging Fysische Geografie (onafhankelijke vereniging, gelieerd aan het KNAG) drs. H.R.A. (Dirk) van Hout – voorzitter dr. M. (Marcel) van der Perk – secretaris/penningmeester dr. K.F. (Kenneth) Rijsdijk L. (Leanne) Reichard drs. H.E. (Hugo) Bouter T. (Tim) Schuring Zeven vertegenwoordigers van vier aardwetenschappenlijke studieverenigingen: GAOS uit Amsterdam (UvA); GeoVUsie uit Amsterdam (VU); Pyrus, Wageningen (WUR); Utrechtse Aardwetenschappen Vereniging, Utrecht (UU)

• Kring Oost P.A.G. (Piet) Loogman - voorzitter C.C.Th. (Clarinus) Nauta - secretaris N. (Nanita) Bouter-Trenning - penningmeester

Bijlage III - Overzicht redacties •

Redactie Geografie

Kernredactie dr. R.H. (Ronald) Kranenburg - hoofd- en beeldredactie mw. drs. G. (Gemmeke) van Kempen - eindredactie drs. B. (Barend) Köbben - kaartredactie Grote redactie dr. M.B. (Manuel) Aalbers dr. B. (Bernd) Andeweg A.M. (Annelies) Beek MSc dr. T. (Tine) Béneker drs. P. (Pim) Beukenkamp drs. J. (Jeroen) Bosman dr. F. (Frank) van Dam drs. H. (Henk) Donkers dr. P. (Peter) Druijven dr. P. (Peter) Groote drs. R. (Roosmarijn) Haring dhr. S. (Stan) van der Heijden prof. dr. G.-J. (Gert-Jan) Hospers dr. H. (Henk) van Houtum drs. H. (Hans) de Jong prof. dr. S. (Steven) de Jong drs. M.A.M. (Moniek) Löffler drs. M.W.C. (Annemieke) Logtmeijer dr. V.D. (Virginie) Mamadouh drs. H. (Henk) Notté mw. drs. K. (Katie) Oost (tot 1-7-2013 ) mw. drs. M.C.A. (Monique) Roso prof. dr. J.A. (Joop) van der Schee dr. B. (Bas) Spierings • Redactie Tijdschrift voor Economische en Sociale Geografie prof. dr. F.G. (Frank) van Oort (hoofdredacteur) dr. B.H. (Bouke) van Gorp (eindredacteur) dr. M.B. (Manuel) Aalbers dr. J.R. (Justin) Beaumont (boekbesprekingen) dr. M. (Martijn) Burger prof. dr. J. (Jouke) van Dijk prof. dr. H. (Huib) Ernste (Outlook on Europe) dr. D. (David) Evers (Outlook on Europe) dr. V.D. (Virginie) Mamadouh dr. M.A.F. (Mirjam) Ros-Tonen dr. V. (Veronique) Schutjens (Window on the Netherlands) dr. A.C.M. (Guus) van Westen (Outlook on Europe)

23

Bijlage IV - Mediaverzicht 2013 Een selectie van berichten uit de media over het KNAG en haar activiteiten in 2013 •

GeoWeek

23 april

Stadsblad Utrecht

Leerlingen aardrijkskunde op excursie bij Utrechtse Biowasmachine

24 april

Trouw

Zelf in het schoolplein boren is ook aardrijkskunde

26 april

Website Labyrinth onderzoek www.labyrinthonderzoek.nl/n315/

Stimuleren wetenschap & techniek

27 april

rijnmond.nl (RTV Rijnmond)

Tour de bieb: GeoWeek 2013

September

De Onderbouwing

Rotterdam kiest voor de verbeelding

20 juni

Radio 1: Met het oog op morgen

Interview met Ben de Pater en Herman Verstappen over het KNAG en de expeditie naar het Sterrengebergte in 1959

21 juni

Alphens.nl

Eenhoorn misschien wel de bekendste geograaf

25 juni

IKC RO Nieuwsflits

Geografie over 140 jaar KNAG

•

•

140 jaar KNAG

Aardrijkskunde olympiade / iGeo

9 augustus

De Gelderlander

Slim en creatief, goed voor wereldtop

12 augustus

HoogenLaag.nl

Renkumse Titus scoort goed bij Aardrijkskunde Olympiade

•

Adviescommissie aardrijkskundige namen in Nederland

30 mei

rijnmond.nl (RTV Rijnmond)

Spijkenisse + Bernisse = Nissewaard?

17 juni

de Volkskrant

Hoe heet de nieuwe superprovincie straks: Flutland? Noordvleugel?

Boekblad.nl

De Glazen Globe voor Charlotte Dematons

•

Glazen Globe


19 november

24

Bijlage V - Verzonden persberichten 2013 KNAG organiseert GeoWeek: inschrijving geopend! dinsdag 05-02-2013 11:20 Docenten kunnen nu hun klas inschrijven voor een expeditie! Laat leerlingen kennismaken met de technische leuke kanten van aardrijkskunde. ‘Zelf doen’ staat voorop. Kruip bijvoorbeeld in de huid van een landmeter, daal af in het ondergrondse metronetwerk, leer grondboren van een GeoProf op het schoolplein, ga op veldwerk naar de uiterwaarden, een stuwwal of een waterzuiveringsinstallatie of ontvang de GeoProf in de klas. Voor de leerlingen een unieke leerzame ervaring in en buiten de klas. Deelnemende leerlingen uit 2012: “Ik heb in deze dag meer geleerd over aardrijkskunde dan de afgelopen drie jaar” en “Veel leuker dan een gewone schooldag”. Voor docenten vragen de expedities weinig voorbereiding en zijn eenvoudig in te passen in het lesprogramma. Bedrijven bieden door het hele land expedities aan. De GeoWeek is bedoeld voor leerlingen tussen de 10 en 15 jaar en is van 22 t/m 26 april. Deelname is gratis! Kijk voor een overzicht van de expedities en inschrijven op www.geoweek.nl.

GeoWeek bijna van start ! dinsdag 09-04-2013 16:41 De GeoWeek 2013 belooft een groot succes te worden. De inschrijvingen zijn sinds gisteravond gesloten en de teller staat nu op ruim 3200 deelnemers uit meer dan 120 klassen! In de week van 22 t/m 26 april gaan leerlingen van 10-15 jaar op expeditie met aardrijkskunde. Tijdens deze editie stellen 43 geografische bedrijven uit het hele land hun deuren open voor leerlingen. Door op expeditie te gaan bij een GeoBedrijf of een GeoProf in de klas te ontvangen, maken leerlingen kennis met de leuke en technische kanten van het vak aardrijkskunde. Tijdens de GeoWeek staat ‘zelf doen’ voorop. Zo gaan leerlingen bijvoorbeeld grondboringen verrichten op het schoolplein, dalen af in het ondergronds metronetwerk, gaan op veldwerk in uiterwaarden of leren hoe je digitale kaarten maakt en gebruikt. Voor de leerlingen een unieke leerzame ervaring in en buiten de klas. Als verslaggever mee op expeditie? Neem dan contact met ons op.

Leerlingen enthousiast voor geotechniek maandag 22-04-2013 07:00 In de bodem-, water- en geotechnieksector is behoefte aan technisch geschoolde geografen. Meer leerlingen moeten op jongere leeftijd al in aanraking komen met de goede en leuke toekomstmogelijkheden van het geotechnisch werkveld, aldus het Koninklijk Nederlands Aardrijkskundig Genootschap (KNAG).

Vandaag start daarom de zevende editie van de GeoWeek. Drieënveertig geografische bedrijven en organisaties stellen deze week hun deuren open voor leerlingen van 10 tot 15 jaar. Ruim 3200 leerlingen uit meer dan 120 verschillende klassen gaan aan de slag met digitale kaarten, water- en bodemonderzoek. KNAG noemt het ‘zelf doen’ voor de leerlingen een waardevolle ervaring, wellicht zijn deze leerlingen de geotechnici van de toekomst.

140 jaar Genootschap woensdag 19-06-2013 08:48 Het Koninklijk Nederlands Aardrijkskundig Genootschap (KNAG) viert aanstaande vrijdag 21 juni het 140-jarig bestaan. Geografen in Nederland blikken bij die gelegenheid terug en discussiëren over de toekomst van hun vak. Vanaf 1873 zette het KNAG Nederlandse expedities uit naar onontdekte gebieden en bracht ze daarmee vaak voor het eerst in kaart. De verslagen, kaarten, uitrustingsstukken en foto’s kunnen gerekend worden tot het werelderfgoed. Geografen houden zich nog steeds bezig met hoe wereld en aarde in elkaar zitten. Geografisch kennis is nu vooral nodig om op een goede manier met elkaar in de dezelfde leef- en natuurlijke omgeving om te gaan. De geografische wetenschap, vaak geholpen met digitale kaarttechnieken, draagt bij aan oplossingen voor de steeds schaarser wordende ruimte, de strijd om water-, voedsel- en energiebronnen, toenemende wereldbevolking, wereldhandel en kwetsbaarheid voor natuurrampen. Begrip van aarde en wereld, nabij en veraf is noodzakelijker dan ooit, aldus het jarige KNAG.

Joop van der Schee hoogleraar Geografie voor Educatie en Communicatie dinsdag 01-10-2013 13:19 Per 1 oktober 2013 is prof. dr. Joop van der Schee (1951, Katwijk aan Zee) benoemd tot hoogleraar Geografie voor Educatie en Communicatie bij de faculteit Geowetenschappen van Universiteit Utrecht. Zijn focus ligt op het toepasbaar maken van geografische en aardwetenschappelijke kennis. Joop van der Schee blijft naast zijn nieuwe aanstelling bijzonder hoogleraar op de KNAG-leerstoel voor het aardrijkskundeonderwijs en parttime bij de Vrije Universiteit in Amsterdam werken. Door deze samenwerking verwacht hij geografie nog beter op de kaart te kunnen zetten.

Hotspot voor aardrijkskundedocenten woensdag 30-10-2013 13:33 Op 1 november komen ruim 900 aardrijkskundedocenten bij elkaar in Congrescentrum 1931 in Den Bosch. Dit gebeurt tijdens de Onderwijsdag van het Koninklijk Nederlands Aardrijkskundig Genootschap,

25


landelijk een van de grootste onderwijsbijeenkomsten voor een afzonderlijk schoolvak. Het thema van de dag is ‘Toerisme, geografische bagage voor in de klas’. Toerisme ligt als belangrijke economische sector in het verlengde van het schoolvak aardrijkskunde. Vandaar dat de aardrijkskundedocenten zich met het plenaire ochtendprogramma, de 30 workshops en de vier excursies verder kunnen bekwamen op het gebied van toerisme om hun leerlingen daarin verder op weg te helpen. Tijdens het ochtendprogramma wordt ook bekend gemaakt wat de droombestemmingen zijn van de aardrijkskundedocenten in Nederland en wordt de Glazen Globe, de tweejaarlijkse prijs voor het beste jeugdboek voor het aardrijkskundeonderwijs, uitgereikt aan Charlotte Dematons voor het prentenboek Nederland.

26

Bijlage VI a – Brief aan de minister over het basisonderwijs

Prof. dr. J.A. van der Schee KNAG Postbus 805 3500 AV Utrecht

Utrecht, 23 april 2013

Mevr. dr. M. Bussemaker Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap Postbus 16375 2500 BJ Den Haag

Geachte mevrouw Bussemaker, Via ouders van basisschoolleerlingen en via pabo leerkrachten bereiken ons de afgelopen maanden steeds meer geluiden dat er steeds minder tijd is voor aardrijkskunde, geschiedenis en natuur & techniek op basisscholen omdat alle aandacht uitgaat naar taal en rekenen en er veel druk wordt ervaren in verband met de Cito-scores. Wij vinden dat geen goede ontwikkeling. Wij onderschrijven het streven van OCW om over de volle breedte van het onderwijs de lat hoger te leggen en de prestaties te verbeteren. Bij die volle breedte horen ook vakken als aardrijkskunde, geschiedenis en natuur & techniek. Deze kennisvakken zijn onmisbaar in de algemene vorming en dienen dan ook op een goed en controleerbaar niveau onderwezen te worden. Scholen zien het belang van aardrijkskunde, geschiedenis en natuur & techniek. Wij zien zwaarwegende redenen om de vakken uit het onderdeel wereldoriëntatie niet alleen op te nemen in de centrale eindtoets, maar ook serieus mee te laten tellen. Als ‘kennis van de wereld om je heen’ er toe doet, dan dient die kennis in de eindtoets een gelijke behandeling te krijgen als taal en rekenen. Om de burgers van morgen voor te bereiden op vragen over belangrijke zaken als cultuur, voedsel, water, energie, duurzaamheid en innovatie, hebben leerlingen van nu kennis en vaardigheden nodig die centraal staan bij de vakken aardrijkskunde, geschiedenis en natuur & techniek. Het betreft thema’s die te belangrijk zijn om niet echt mee te tellen als het gaat om kennisontwikkeling en (wereld)burgerschapsvorming met het oog op morgen! Taal, rekenen en wereldoriëntatie kunnen niet zonder elkaar. Aardrijkskunde en geschiedenis zijn bijzonder talige vakken en er wordt bij aardrijkskunde en natuur & techniek ook veel gerekend. Wij willen graag aan die samenwerking tussen vakken een bijdrage leveren samen met de pabo’s, de landelijk expertisecentra en het werkveld om zo de kwaliteit van het onderwijs op basisscholen te verbeteren.

Concreet zouden wij gaarne door u uitgenodigd worden voor een gesprek over de positie en vormgeving van de vakken aardrijkskunde, geschiedenis en natuur & techniek in het basisonderwijs.

In afwachting van uw reactie, met vriendelijke groet,

Joop van der Schee, hoogleraar onderwijsgeografie KNAG en Vrije Universiteit Amsterdam Mede namens: Prof. dr. Carla van Boxtel, bijzonder hoogleraar historische cultuur en educatie aan de Erasmus Universiteit te Rotterdam en directeur van het Landelijk Expertisecentrum Mens- en Maatschappijvakken aan de Universiteit van Amsterdam. Drs. Huib van Drooge, voorzitter Nederlandse Vereniging voor het Onderwijs in de Natuurwetenschappen. Prof. dr. Harrie Eijkelhof, projectleider ECENT (Expertisecentrum voor lerarenopleidingen Natuur en Techniek). Dr. Marja van Graft, Voorzitter landelijk Pabonetwerk Natuur, Milieu & Techniek Drs. Leen van den Oever, directeur Nederlands Instituut voor Biologie. Prof. dr. Henk Ottens, voorzitter Koninklijk Nederlands Aardrijkskundig Genootschap. Frans Westerveen, pabo lerarenopleider aardrijkskunde en natuur & techniek Lerarenopleidingen Hengelo Saxion Hogeschool. Dr. Arie Wilschut, lector voor de gammavakken aan de Hogeschool van Amsterdam.

Bijlage VI b – Brief aan de staatssecretaris over digitale geletterdheid

Koninklijk Nederlands Aardrijkskundig Genootschap (KNAG) Postbus 805 3500 AV Utrecht

Utrecht, 23 december 2013

De Staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap De heer drs. S. Dekker Postbus 16375 2500 BJ Den Haag Betreft: Voorgenomen acties n.a.v. het advies van de KNAW ‘Digitale geletterdheid in het voortgezet onderwijs: vaardigheden en attitudes voor de 21ste eeuw’

Geachte heer Dekker, Het Koninklijk Nederlands Aardrijkskundig Genootschap (KNAG) heeft kennis genomen van uw brief aan de voorzitter van de Tweede Kamer der Staten Generaal waarin u voorgenomen acties beschrijft die aansluiten op het advies van de KNAW met betrekking tot digitale geletterdheid, vaardigheden en attitudes in het voortgezet onderwijs voor de 21ste eeuw. Het KNAG onderschrijft van harte dat er in het (voortgezet) onderwijs meer aandacht moet zijn voor deze zaken. In dit verband brengen wij u graag op de hoogte van het initiatief dat het KNAG de afgelopen maanden heeft ontwikkeld en dat aansluit bij uw voornemens. Het gaat om het initiatief Geo Futures School gericht op het beter voorbereiden van leerlingen op de wereld van morgen. Geo-ICT neemt naast internationalisering en samenwerking met bedrijven en kennisinstellingen een belangrijke plaats in bij scholen die kiezen voor de Geo Futures School. In dit initiatief stellen wij een samenwerking tussen verschillende schoolvakken voor in deze nieuwe stroom voor havo en vwo. In de bijlage bij deze brief vindt u de Geo Futures School notitie. Op 26 februari 2014 spreken bedrijven en instellingen uit de sectoren als water, voedsel, handel, energie en duurzaamheid op het Geofort in Herwijnen over de Geo Futures school. U bent daarbij uiteraard van harte uitgenodigd. Natuurlijk zijn wij ook bereid in Den Haag onze ideeën nader toe te lichten.

Digitale geletterdheid moet binnen bestaande schoolvakken onderwezen worden want vakkennis en moderne digitale vaardigheden kunnen niet los van elkaar gezien worden. Waarschijnlijk ten overvloede willen wij u er nog graag op wijzen dat aardrijkskunde bij uitstek het vak is dat zich richt op de toekomst en waar ook nu al veel digitale mogelijkheden benut worden. In het aardrijkskundeonderwijs werken al veel leerlingen met digitale datasets, digitale interactieve kaarten en Geografische Informatie Systemen (GIS). In het bijzonder EduGIS en Google Earth zijn populair. EduGIS opdrachten (www.edugis.nl) zijn in twee van de drie belangrijkste aardrijkskundemethoden voor het 2e en 3e leerjaar van het voortgezet onderwijs opgenomen. Uit peilingen onder leraren blijkt dat Google Earth door een ruime meerderheid van de aardrijkskundedocenten regelmatig in de klas gebruikt wordt. Daarnaast wordt gebruik gemaakt van CBS online, gapminder, de zorgatlas van de RIVM, de digitale millenniumdoelenatlas en talloze animaties om fysische-geografische processen zoals het ontstaan van tsunami’s duidelijk te maken. Er zijn dus al belangrijke eerste stappen gezet, maar er is ook dringend behoefte aan meer goede vakgerichte software. Het KNAG zou samen met andere vakverenigingen het aanbod graag helpen uitbreiden in goed overleg met kennisinstituten, softwareleveranciers en landelijke expertisecentra van lerarenopleidingen. Literatuur: Favier, T.(2014) Leren relateren: de meerwaarde van Geo-ICT. Geografie, jrg. 23-1, 38-40. Schee, J.A. van der (2007) Gisse leerlingen. Amsterdam: VU (oratie)

Met vriendelijke groet, Drs. Rob Adriaens – docent aardrijkskunde CSG Het Streek te Ede Prof. dr. Henk Ottens (voorzitter KNAG) Prof. dr. Joop van der Schee (hoogleraar geografie voor educatie UU en VU)

Bijlage VI c – Ingezonden stuk naar NRC Handelsblad Reactie op het rapport ‘Een smalle kijk op de onderwijskwaliteit’ van de Onderwijsraad en het opiniestuk van Ten Dam in NRC Handelsblad (zaterdag 2 november). Ingediend op 4 november

Aardrijkskunde als integraal schoolvak Voorzitter van de Onderwijsraad Geert ten Dam pleitte zaterdag in deze krant voor meer aandacht voor een breder vakkenaanbod. Voor de algemene vorming van leerlingen is meer belangrijk dan alleen taal en rekenen. Dat stelde ze op basis van het adviesrapport van de Onderwijsraad. Het vak aardrijkskunde is één van de vakken waar Ten Dam op doelt. Dat blijkt uit de inhoud van het vak. Aardrijkskunde is een breed en algemeen vormend vak waar jongeren niet alleen leren hoe de wereld in elkaar steekt en hoe systemen op aarde werken, maar zich ook oefenen in taal- en rekenvaardigheden. Bovendien is bij aardrijkskunde het geleerde direct in de (beroeps)praktijk toepasbaar. Het brede vakkenaanbod is volgens Ten Dam cruciaal voor de toekomst: ‘Niet alleen voor de innovatieve kenniseconomie die Nederland wil zijn, óók voor het welzijn van burgers in een complexere samenleving'. Dit leren denken vanuit verschillende invalshoeken en het overzien van complexe situaties is kenmerkend voor het vak aardrijkskunde. Met kennis van mondiale ontwikkelingen en verschillen tussen gebieden en landen leidt aardrijkskunde leerlingen op als wereldburger. Met de centrale onderwerpen water, energie, agrofood en logistiek en de aansluiting bij de Topsectoren draagt aardrijkskunde ook bij aan de kenniseconomie. De “ 21st century skills” waar staatsecretaris Dekker aan refereerde, zoals Google Earth, komen aan bod in de aardrijkskundeles. Hopelijk krijgen alle vakken waar Ten Dam op doelt voldoende ruimte op scholen zodat leerlingen nu en straks in hun wereld volledig tot hun recht kunnen komen.

Henk Ottens, voorzitter KNAG

Koninklijk Nederlands Aardrijkskundig Genootschap. Jaarverslag 2013

Recommend Documents