Geheugenperikelen
GEHEUGENFOUTEN EN VALSE BEKENTENISSEN
Prof. mr. dr. Eric Rassin Erasmus Universiteit Rotterdam
Geheugenprocessen
Encoding (codering) Storage (opslag) Retrieval (ophalen)
LTG
codering
KTG Storage
ophalen
Schacter (1999). Seven sins of memory
1. Absent mindedness 2. Misattribution
Onze waarneming … is contextafhankelijk
… wordt gestuurd door voorkennis (assimilatie) … is oppervlakkig
Ik bracht mijn dochter naar het feest van Olivier Iedereen zong voor hem Hij blies de kaarsjes uit en pakte de cadeautjes uit
We nemen minder (goed) waar dan we denken
Emotionele toestand: te weinig emotionele betrokkenheid leidt tot minder waarneming, maar te veel emotie eveneens
Yerkes-Dodson curve
Misattribution
Donald Thomson
Source monitoring
Niet alleen iets weten, maar ook weten waar je de kennis vandaan hebt
Mijn dochter en Olivier zijn jonger dan tien jaar Mijn dochter en Olivier zijn bevriend met elkaar We gingen met de auto naar het feest Olivier was jarig Er was een taart
Wat hebben psychologen in huis om mensen een pseudo-herinnering aan te praten?
Hypnose Suggestie False fame effect Dees Roediger McDermott paradigma Geleide imaginatie
Loftus & Palmer (1974)
About how fast were the cars going when they contacted each other? hit
bumped collided smashed
_________________________________ Verb Mean speed estimate (mph) _________________________________ Contacted 31.8 Hit 34.0 Bumped 38.1 Collided 39.3 Smashed 40.5 _________________________________
Loftus & Palmer (1974)
Crombag, Wagenaar & Van Koppen (1996) Crashing memories
4 oktober 1992, 18:28 uur
Heeft u de video-opname van de crash gezien?
100
JA
80 60 40 107
61
193 psychologen
93 juristen
20 0
Hoe lang na de crash brak er brand uit? 100
percentage respondenten
80 60 40 20 0 onmiddellijk
na enkele minuten
weet niet
Jelicic et al. (2006). Applied Cognitive Psychology
6 mei 2002: Pim Fortuyn
Mei 2004 83 psychologiestudenten
Did you see the video footage of the actual Fortuyn shooting?
Describe, as detailed as possible, what you can remember from this video?
100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0
ja
opnamen gezien
details
Poten Zitvlak Tafel Rugleuning
Geleide imaginatie 60 items
toen je jong was, vond je een dure ring je viel met je hand door een glazen raam je verdwaalde in het winkelcentrum je had een hond en die werd aangereden
1 zeker niet gebeurd
10 imaginatie items 10 controle items
2
3
4
5
6
7 zeker wél gebeurd
7
controle imaginatie
6 5 4 3 2 1 0 baseline
een week later
Wat doet de politie met getuigen en verdachten?
Hypnose
HR 12 juni 1984, NJ 1985/135 Een onder hypnose afgelegde verklaring mag door verdachte ter ontlasting worden gebruikt, maar is geen bewijsmiddel omdat de verkregen verklaring niet geacht kan worden volledig in vrijheid te zijn afgelegd
HR 17 maart 1998, NJ 1998/798
Geleide herinnering Context reinstallment / reinstatement
Gesloten ogen Tegenwoordige tijd
Tiecke, Sijbling & Jackson (1996) Incident
Zeven dagen later verhoord:
Mogelijke herinneringen: Personen: Omgeving: Voorwerpen: Handelingen: Totaal: 366
42 59 85 180
26 pp standaard 26 pp GH
45
Standaard correct
40
GH correct
35
Standaard incorrect GH incorrect
30 25 20 15 10 5 0 personen
omgeving
voorwerpen handelingen
Geleide herinnering =/ geleide imaginatie
De negen stappen methode (Reid, 1962) Inbau, F.E., Reid, J.E., Buckley, J.P. & Jayne, B.C. (2001). Criminal interrogation and confessions. Gaithersburg: Aspen. 1. Directe, duidelijke confrontatie 2. Themaontwikkeling 3. Ontkenningen teniet doen 4. Tegenwerpingen omzeilen 5. De aandacht vasthouden 6. Omgaan met passiviteit 7. Een minder ernstig alternatief presenteren 8. Mondelinge bekentenis 9. Schriftelijke bekentenis
“An innocent suspect operating within normal limits of competency would not accept physical responsibility for an act he knows he did not commit” (Inbau, Reid, Buckley & Jayne, 2001, p. 286).
Kassin & Kiechel (1996)
100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0
compliance internalisatie confabulatie
43
67
43 + getuige
67 + getuige
100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0
compliance internalisatie confabulatie
compliance
internalisatie
confabulatie
Russano et al. (2005)
N = 230
Tests: individueel of samen
“Verhoor”:
Je hebt samengewerkt!
Laten we het snel afhandelen
Belofte
Ik weet zeker dat je geen kwaad in de zin had
Minimization
Snel afhandelen en geen kwaad in de zin
Belofte + minimization
Normale beschuldiging schuldig
onschuldig
bekennen
46
6
niet bekennen
54
94
100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0
schuldig onschuldig
normaal
belofte
minimization
belofte + minimization
100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0
schuldig onschuldig
normaal
belofte
minimization
belofte + minimization
100
schuldig
onschuldig
80 60 40 20 0 controle
bluf
Bekentenis 9 september: “ik ben de bosjes ingelopen, daar lagen twee dode kinderen” 10 september (00:30): “Kees B. verklaart: - dat hij de bosjes inliep
- dat hij zag dat de kinderen seks met elkaar hadden - dat hij de jongen heeft geslagen met een steen op zijn hoofd - dat hij toen het meisje heeft vermoord
- dat hij hierna een veter om de nek van de jongen had gedaan - …”
Uitspraak
29 mei 2001 Rechtbank Rotterdam:
18 jaar cel + TBS
8 maart 2002 Hof Den Haag:
idem
15 april 2003 Hoge Raad:
geen cassatie
Fricties Maikel W. en Kees B.
In nek grijpen vs. overlopen
Kleren uittrekken Pet De hond
Slaan en stompen Doktertje spelen Volgorde wurging Aantal messteken + motief
Verhoren
Post hoc informatie
Imaginatie (30 augustus 2000)
Pv 19 september 2000: “gezien het feit dat Kees B. vrijwillig aan het bureau was verschenen en het gesprek reeds twee uur had geduurd werd het gesprek niet in een proces-verbaal verantwoord maar werden van dit verhoor aantekeningen gemaakt”
“De kans dat Kees B. onschuldig is lijkt groter dan de kans dat hij de dader is”
17 september 2004 (www.NOS.nl): “Justitie start een nieuw onderzoek naar de moord op de 10jarige Nienke Kleiss uit Schiedam. Er is nieuwe informatie die wijst in de richting van een andere verdachte dan de man die vastzit voor de moord.”
Posthumus (2005, p. 89)
Conclusie
Het menselijk geheugen is zeer geschikt voor het dagelijks functioneren De bijzondere context van het verdachten- of getuigenverhoor stelt echter eisen aan ons geheugen waaraan het niet zomaar kan voldoen
Valse bekentenissen zijn niet vreemd; pseudo-herinneringen ook niet Het geheugen van kwetsbare mensen (kinderen, gehandicapten, neurologische en psychiatrische patiënten) is nog fragieler dan gemiddeld
