Gebiedsontwikkeling Nieuwe Stijl

Debat

Gebiedsontwikkeling Nieuwe Stijl De uitdaging van de ondernemende samenleving De klassieke gebiedsontwikkeling zit in een dip, misschien wel in een crisis. Gebiedsontwikkeling Nieuwe Stijl is in. Maar wat is dat precies? En welke cultuuromslag is daarvoor noodzakelijk? Hoe geven professionals uit verschillende werelden én bewoners gezamenlijk  inhoud  aan  ‘de  kunst  van  het   verbinden’?  Hierover  ging  het  bij  het  derde  debat  van  MO/Samenlevingsopbouw, op vrijdag 20 april 2012 in De Stadhouder in Den Haag. Aanleiding was een themanummer van MO/samenlevingsopbouw over dit onderwerp. Te gast waren drie experts: Peter Beijer, Ab van Luin en Agnes Franzen.

1

Stad máken, stad zíjn Peter Beijer Peter Beijer is docent aan de faculteit Stedenbouw, logistiek en mobiliteit van de NHTV in Breda. Daarnaast is hij eigenaar van Bureau 77, gespecialiseerd in procesmanagement en advisering in stedelijke vernieuwing. Peter is één van de eerste auteurs over natuurlijke wijkvernieuwing.  In  2004  verscheen  het  essay  ‘Natuurlijke  wijkvernieuwing’,  in  de  N-reeks van KEI, waar Beijer medeauteur van was.

Manifest: Stedelijke vernieuwing op uitnodiging

In het document geeft een denktank van ruim 70 professionals zijn visie op de toekomst van de stedelijke vernieuwing. De stad maken is niet meer vanzelfsprekend. Het gaat nu over stad zijn. De manier van vernieuwen moet stevig op de schop. Grote programma’s waarin hele wijken integraal aangepakt worden, moeten plaats maken voor een strategie waarin verschillende initiatiefnemers de ruimte krijgen om voorstellen te doen en te realiseren. Het essay is geschreven in opdracht van het Ministerie van BZK (Rijk), IPO (provincies) en VNG (gemeenten). Te downladen via: www.kei-centrum.nl/

‘De  stedelijke  vernieuwing  is  dood,  leve  de  stedelijke  vernieuwing,  zo  staat  in  het   manifest te lezen. Maar volgens mij  is  de  stad  springlevend.  Vanwaar  die  paradox?’   Met deze vraag aan gastspreker Peter Beijer opende dagvoorzitter Henk Krijnen, hoofdredacteur  van  MO/samenlevingsopbouw,  het  debat.  ‘Nou,  sinds  het  aantreden   van het kabinet-Rutte valt er op het gebied van stedelijke vernieuwing weinig meer te vernemen. De sturing vanuit het Rijk is weg, budgetten zijn compleet weggevallen. Ik heb een aantal jaren in Eindhoven gewerkt als procesmanager stedelijke vernieuwing, en heb ook de periode van Vogelaar meegemaakt. Afgezien van een oordeel over de inhoud van het beleid: er wàs wel beleid en wat was er voor dat  beleid  veel  geld!  Nu  is  dat  helemaal  weg.’   Een  andere,  meer  inhoudelijke  ‘doodsoorzaak’,  aldus  Beijer,  is  het  gebrek  aan   resultaat,  aan  effectiviteit.  ‘Er  zijn  teveel wijken waar heel veel geld in is gestopt, maar waar weinig bereikt is. Hoe dat komt? In Eindhoven constateerden we keer op keer dat de plannen die wij maakten per definitie achter de plannen en ontwikkelingen uit de wijk aanliepen. Het was net rond die tijd dat de bestuurskundige Pieter Tops de discussie losmaakte over het onderscheid tussen de leefwereld en de systeemwereld. Daarmee werd de vraag van een stad maken en een stad zijn actueel. De belevingswereld van wijkbewoners is echt fundamenteel anders 2

dan de beleving van de stadsplanners en de ruimtelijke professionals. Op de gevolgen  van  die  scheiding  van  werelden  moeten  we  een  antwoord  vinden.’   Mental shift De traditionele grootschalige ingrepen hebben hun langste tijd gehad, meent Beijer. ‘Je  moet meer aansluiten op de logica van alledag, naar andere werkvormen zoeken waarin bewoners een stevige rol spelen: doe liever weinig dat wél duurzaam is, samen met bewoners, wat aansluit bij het dagelijks leven, dan grootschalige ontwikkelingen te stimuleren waarvan de toekomst altijd een vraagteken is. Het ideaal is uiteindelijk om vitale coalities te vinden. Een samenspel van overheid, professionele  partijen  en  bewoners  zelf.’   Maar: daar is wel een mental shift voor nodig, begreep de dagvoorzitter. Bij wie precies? Beijer haalde Guy Verhofstadt aan, die in zijn voorwoord bij een boek over filosoof  Karl  Popper  een  omslag  bepleit  bij  overheid  én  burgers.  ‘Hij  zegt  daar:  we   moeten niet meer van die grote plannen willen maken. Hou het klein. Probeer niet om de samenleving in grote stappen te veranderen. Ambtenaren en politici moeten leren loslaten, fouten durven maken, procesmatig durven denken. Probeer niet in één keer alles te regelen, maar breng processen op gang die tot verandering leiden. Aan de andere kant zouden bewoners een veel grotere rol moeten pakken. Daar heb je dan dus wel sterke burgers voor nodig. Wat te doen als die er niet zijn? Misschien moet je ook dan meer loslaten en er op vertrouwen dat burgers zelf de handschoen zullen oppakken. Soms moet je mensen ook gewoon met rust durven laten. Kijk bijvoorbeeld naar het almaar stimuleren van de lokale economie: we kennen allemaal die winkeltjes en werkgelegenheidsprojectjes die een tijdje liepen en uiteindelijk niet duurzaam bleken, maar we kennen ook de klachten van mensen die wel zelf een initiatief  nemen  en  stuk  lopen  op  regels  en  onmogelijkheden.’   ‘Maar  wanneer  wordt  loslaten  onverantwoorde  onverschilligheid?’,  vraagt  iemand  in   het publiek zich af. Beijer haalt de Amerikaanse filosoof John Rawls  aan:  ‘In  elke  samenleving  moet  je   zorgen voor een basis, voor gelijke toegang tot onderwijs, gezondheidszorg en werk, en die basis kun je definiëren met elkaar. We weten wat een goede woning is, we weten hoe een fatsoenlijke openbare ruimte eruit ziet. Zo kun je een aantal (minimum)voorwaarden scheppen in wijken. Maar uiteindelijk blijft het de vraag of mensen het zelf op willen pakken. Als mensen in hun eigen wijk weinig tot geen initiatieven aan de dag leggen, zijn het dan de professionals die met wijkontwikkeling  aan  de  gang  moeten?’   Speelveld niet gelijk Stedelijke vernieuwing op uitnodiging, heet het manifest. Maar wie nodigt precies wie uit, vraagt de gespreksleider zich af. Volgens Beijer is het een oproep aan overheden om meer los te laten en tegelijkertijd het gesprek aan te gaan met een hele diffuse groep van allerlei partijen. Ondernemers, bewoners, ontwikkelaars, geldschieters,  corporaties…  aan  allen  wordt  gevraagd  om  met  voorstellen  te  komen,   3

om  veranderingen  in  gang  te  zetten.  ‘Dat  is  meteen wel een kritiekpunt van mij op het manifest: het gaat teveel uit van een gelijk speelveld. En dat hebben we niet in Nederland. Je zult een vorm moeten vinden om met die machtsongelijkheid om te gaan. Volgens mij ondervang je dat ongelijke speelveld door bij koplopers uit de wijk aan te sluiten. Je hebt koplopers nodig om samen met hen te kunnen experimenteren, om een nieuwe relatie te creëren tussen overheden, bedrijven en burgers, om ontwikkelingen in wijken en buurten op gang te brengen. Als je díe weet te identificeren,  dan  hoef  je  niet  heel  dat  veld  te  betrekken.’ Als  een  groot  probleem  ziet  Beijer  dat  het  middenveld  aan  het  eroderen  is.  ‘Je  ziet   nog  maar  heel  weinig  mensen  die  samen  iets  willen  doen.’  Een  opbouwwerker  in  het   publiek vraagt zich af of  dat  wel  klopt.  ‘Ik  zie  dat  mensen  zich  nog  steeds  rond  hun   belangen  organiseren,  er  zijn  honderden  van  dat  soort  groepen.’  Maar  dan  gaat  het   bijna om privé-initiatieven,  wierp  Beijer  tegen.  ‘De  grote  organisaties  in  het   maatschappelijk middenveld zijn aan het verdwijnen. En wat is dan nog een tegenhanger voor de overheid, of voor woningcorporaties? Ik vraag mij af of die kleinschalige  initiatieven  voldoende  tegenwicht  gaan  bieden.’

Ruimte voor burger én ambtenaar Ab van Luin Ab van Luin is directeur en programmaker van NederLandBovenWater, een landelijk innovatieprogramma voor gebiedsontwikkeling. Daarnaast is hij coach bij De Praktijkacademie voor Gebiedsontwikkeling. Hij is inspirator en medeauteur van het cahier ‘Waardenmakerij’  dat  begin  2012 verscheen. Zie verder: www.nlbw.net

Ook Ab van Luin stelde meteen maar even het invitatiebeleid in de stedelijke vernieuwing  aan  de  orde.  ‘Van  toelatingsplanologie  naar  uitnodigingsplanologie  −   en wie nodigt wie uit? Tja, iedereen die wil uitnodigen, nodigt uit! Het is niet zo dat de overheid nu in het bijzonder moet uitnodigen. Dat woord moeten, dat probeer ik ook  zoveel  mogelijk  te  vermijden.  Misschien  ‘moeten’  we  wel  teveel,  is  loslaten  ook   dat je wat minder moet van  elkaar.  Ons  cahier  ‘Waardenmakerij’  gaat  ook over het 4

maken van maatschappelijke meerwaarde. Je zou ook kunnen zeggen over het goede leven, het klinkt wat filosofisch, maar het gaat over welzijn en geluk, en over wat minder  moeten.’ In het innovatieprogramma NederLandBovenWater doen zo’n  40  partijen  mee:   ondernemers, corporaties, adviesbureaus, banken, projectontwikkelaars, een advocatenkantoor. En zij stoppen er ook geld in. Dit derde programma loopt drie jaar, van 2010 tot 2013. Mentaal eigenaarschap Een overheid die niet dirigeert maar die participeert, dat is voor Van Luin een belangrijk bestanddeel van gebiedsontwikkeling Nieuwe Stijl. Als voorbeeld noemde hij  onder  meer  het  Hemmemapark  in  Berlikum.  ‘De  overheid  heeft  hier  meegeholpen   door bestemmingsplannen aan te passen, verder heeft zij niks gedaan. Het park is ook tot stand gekomen zonder visierapporten. Verder valt op dat er sprake is van duurzame gebiedsontwikkeling, door mensen met passie voor het gebied, de mentale eigenaren. Wat we nodig hebben,  zijn  ‘verschillige’  mensen  die  zich   verbinden aan een plek, aan een initiatief. Mentaal eigenaarschap wordt belangrijk: het is niet zozeer je bezit wat telt, maar datgene waarmee je je identificeert, je verbonden voelt, waarvoor je je in wilt zetten. Ben je daar niet van, doe dan gewoon niet  mee.’   De  economie  dient  om  maatschappelijke  waarden  te  creëren,  meende  Van  Luin.  ‘Het   gaat erom nieuwe ketens van waardecreatie te vormen. Landbouw en zorg zijn een voorbeeld. Zorgverzekeraars kunnen geïnteresseerd zijn in bijdragen aan parken, omdat deze de gezondheid ten goede komen. Waardenmakerij is het verbinden van economische aan maatschappelijke en sociaal-culturele meerwaarde. Er spelen drie parallelle vragen. Wat is het perspectief, wélke meerwaarde wil je met elkaar creëren? Is hiervoor een maatschappelijke coalitie te vormen? En: leidt dat geheel tot investeringen en acties? Het gaat om processen die gelijktijdig kunnen plaatsvinden en elkaar versterken. Daar heb je een soort derde ruimte voor nodig, dat kan niet binnen bestaande instituties, want die koloniseren dat, om met Habermas te spreken.’   Reflex tegen te gaan? De  beleidsagenda  van  de  overheid  is  slechts  één  van  de  agenda’s,  stelde  Van  Luin.   ‘Waarom  zou  een  bepaald  gebied  van  de  overheid  zijn  en niet van de mensen? Bewoners en een ondernemer en een maatschappelijke organisatie hebben ook een agenda  voor  dat  gebied.’  Wat  niet  wil  zeggen  dat  de  overheid  zich  maar  moet   terugtrekken en alleen maar moet faciliteren, benadrukt de directeur van NederLandBovenWater.  ‘Die  waardenmakerij,  daar  heeft  de  overheid  ook  een  rol  in.   In feite gaat het om een slimme vorm van overheidsparticipatie. De overheid moet zelf ook meedoen – en  tegelijkertijd  ruimte  voor  initiatieven  bij  anderen  laten.’  Een   medewerker van de  gemeente  Den  Haag  stak  de  hand  in  eigen  boezem:  ‘Als  puntje   bij paaltje komt, hebben bestuurders en ambtenaren niet de discipline om zaken op 5

afstand te laten groeien. Misschien slijt het, of is er een andere manier om die reflex tegen  te  gaan?’ Een architect, tevens actief bewoner van Den Haag, vertelt over de recente mental shift van  twee  wijkbeheerders.  ‘Die  proberen  nu  het  proces  om  te  draaien:  niet  de   gemeente zegt wat er moet gebeuren in de straat, maar wij. We willen een lichte herinrichting, die niet in de structuurvisie staat. Maar de bewoners zijn zo enthousiast en initiatiefrijk, dat de gemeente overtuigd is geraakt dat zij hier iets mee moet.’  Een  andere  aanwezige  zegt::  ‘Om  initiatieven  van  burgers  meer  ruimte  te   kunnen geven, heeft een ambtenaar binnen zijn organisatie zelf ook ruimte nodig om te handelen. Krijgt hij die, dan zie je een ambtenaar die zich veel meer als partner opstelt.’ Maakproces vs. Zijnsproces Bij  één  van  de  projecten  binnen  NederLandBovenWater  had  je  ook  zo’n  ambtenaar   die  de  verbinding  vormde  tussen  bewoners  en  gemeente,  merkt  Van  Luin  op.  ‘Die   sprak de taal van beide werelden en kon vertalen wat er gebeurde. Dat heeft heel goed  gewerkt.  Je  hebt  iemand  nodig  die  zowel  binnen  als  buiten  is.’  Is  dat  niet  wat   vroeger wel opbouwwerk heette? liet de dagvoorzitter zich fijntjes ontvallen. Een gespreksdeelnemer  merkt  op:  ‘Je  hebt  dus  een  intermediair  nodig…  Maar  kun  je  niet   gewoon  die  systeemwereld  zelf  veranderen?’  Volgens  Van  Luin  is  dat  niet   gemakkelijk.  ‘Maar  wat  wel  kan,  is dat individuele wethouders en ambtenaren het anders  gaan  doen.  Dat  een  wethouder  zegt:  we  moeten  stoppen  met  al  die  visienota’s   en  veel  meer  de  ruimte  geven  aan  wat  er  uit  dat  gebied  zelf  komt.’ Peter  Beijer:  ‘Ik  denk  dat  die  omslag  in  het  denken  nog  veel dieper ligt. Namelijk: in het besef dat die samenleving zichzelf wel maakt. Daar komen we steeds meer achter, dat het maakproces zo los staat van het zijnsproces. Die ambtenaar en die architect kunnen hun werk prima doen, maar zodra een wijk is opgeleverd begint er weer een nieuw proces  −  en  dat  heb  je  echt  niet  in  de  hand.’ En nieuwe vormen van democratie? Een nieuwe democratie ontstaat op het moment dat  mensen  elkaar  gaan  uitnodigen,  meent  Van  Luin.  ‘Uitnodigen  om  mee  te  doen   aan waar ze mentaal eigenaar van zijn. Is de openbare ruimte van de gemeente? Maar de gemeente, dat ben ik toch ook? Het gaat hier om een radicaal andere opvatting,  met  gevolgen  voor  de  traditionele  representatieve  democratie.’

Vakmanschap in gebiedsontwikkeling Agnes Franzen Agnes Franzen is als programmamanager verbonden aan de praktijkleerstoel Gebiedsontwikkeling en is universitair docent gebiedsontwikkeling aan de TU Delft. Agnes publiceert, doet onderzoek en geeft advies in het brede veld van gebiedsontwikkeling. Sinds enkele jaren is ze - samen met Anne Luijten - hoofdredacteur van het digitale tijdschrift www.gebiedsontwikkeling.nu. 6

Gebiedsontwikkeling Nieuwe Stijl vraagt om samenwerking tussen allerlei verschillende partijen. Daar is een cultuuromslag voor nodig −  en  ook  vakmanschap.   Maar  wélk  vakmanschap?  ‘In  de  huidige  samenleving  is  het  heel  lastig  spreken  van   eenduidige problemen en probleemdefinities, van één opgave. Je hebt te maken met wicked problems, waar geen eenduidige oplossing voor is, die op consensus berust. Je zit altijd in een netwerksituatie, met veel partijen en verschillende belangen en verschillend strategisch gedrag. Het verloop is niet te voorspellen, dat dien je te beseffen als je vraagt welk vakmanschap vereist is. Je moet kijken: wie zitten er om de  tafel,  in  welke  fase  verkeert  het  gebiedsproces,  en  welke  inzet  is  er  nodig?’ Franzen ziet een aantal verschuivingen en verbindingen in de context waarin we opereren.  ‘Maakbaarheid  verschuift  richting  het  omgaan  met  onzekerheid.  En  na  een   periode van sterk aanbodgericht denken gaat het nu om vraaggericht denken. Kijk naar woningcorporaties die voorheen alle huurders een nieuwe keuken gaven, ook degenen die daar helemaal niet op zaten te wachten. Een andere verschuiving is van contractgestuurd naar relationeel. Natuurlijk blijven contracten bestaan. Maar je ziet dat relaties nu veel vaker dan voorheen het startpunt zijn. Bouwen aan goede relaties, een gedeelde visie. En daar komt dan een contract uit voort. Het gaat mij erom dat gezocht wordt naar  hoe  een  en  ander  te  verbinden  is.’ Architecten als anti-kraak Ter illustratie verhaalt Agnes Franzen over het Schieblock in Rotterdam, een gebouw dat  gesloopt  zou  worden,  vlakbij  het  centraal  station.  ‘Het  is  van  een  ontwikkelaar   die dacht: als ik het sloop, kan ik er mooi parkeerplaatsen maken en inkomsten genereren.  Maar…  hij  had  er  geen  rekening  mee  gehouden  dat  er  een   architectenbureautje in dat pand zat, als anti-kraak. Die architecten vroegen zich af: hoezo slopen? We zitten hier prima! Dus zijn ze allerlei bedrijfjes gaan benaderen met de vraag of die niet ook in dat gebouw wilden komen zitten. Zo werd het een soort bedrijfsverzamelgebouw. Intussen hebben ze een contract weten af te sluiten met die ontwikkelaar en zelf investeringen gedaan. Ze mogen voor drie jaar blijven zitten. Bovendien heeft de gemeente onlangs ook nog met 4 miljoen euro hun aanvraag gehonoreerd om een ongebruikte spoorlijn om te bouwen tot een luchtbrug tussen  CS  en  Hofplein.’ Voor Franzen zegt dit alles iets over vakmanschap in  gebiedsontwikkeling.  ‘Zo’n   bureau moet vanuit zijn inhoudelijke expertise in staat zijn mensen en partijen te mobiliseren. Een gemeente moet kunnen luisteren, meedenken en zich openstellen voor initiatieven. En je hebt hier een ontwikkelaar die eerst parkeerplaatsen wilde, maar  bereid  was  mee  te  gaan  in  het  idee  van  de  architecten.’  Kanttekeningen  heeft  ze   echter  ook:  ‘In  het  gebouw  zitten  allemaal  creatieve  bedrijfjes,  maar  die  heb  je   natuurlijk niet tot in het oneindige. Je kunt niet overal lege panden volstoppen met creatieve industrie. Wellicht heeft de overheid daar een rol in, als partij die het

7

overzicht heeft? En wat die 4 miljoen euro betreft: hoe wordt die straks besteed? Wie bepaalt  wat  een  goede  besteding  van  dit  bedrag  is?  ’ Niet kiezen maar combineren Enerzijds gaat het er dus om initiatieven van onderop te omarmen, maar anderzijds vergt  het  stuurmanskunst  en  evenwichtskunst  om  zo’n  proces  tot  een  goed  einde  te   brengen.  Franzen:  ‘Bovenop  de  eigen  vakexpertise  is  een  specifieke  vaardigheid   vereist: de kunst van het verbinden. Gebiedsontwikkeling is een jonge multidisciplinaire discipline die verschillende vakgebieden bij elkaar brengt: planologie, sociologie, vastgoedkunde, rechten, ontwerpen. Sectoraal denken is dan uit den boze. Het gaat niet om  ‘of dit of dat’  maar  om  ‘en dit en dat’.  Het  gaat  om   combineren, in plaats van te kiezen voor één methode of aanpak. Dat blijkt soms lastig, vooral waar het sociale en het ruimtelijke, het fysieke elkaar tegenkomen. Het is allemaal zo juridisch, mechanisch, instrumenteel geworden. Denken in sociale processen  −  niet  alleen  naar  de  bewoners  toe,  maar  juist  ook  tussen  de  professionals   onderling  −  daar  is  volgens  mij  nog  een  wereld  te  winnen.’ Vanuit de zaal vroeg een adviseur gebiedsontwikkeling zich af of er in de opleidingen van ontwerpers en architecten wel aandacht is voor de gebruiker, degene  voor  wie  je  aan  het  werk  bent.  Dat  begint  nu  te  komen,  aldus  Franzen,  ‘maar   in het domein van ontwerpers is heel lang op een modernistische maakbaarheidsmanier gedacht. Ontwerpers hebben ook heel lang een spilfunctie gehad en moeten nu, met meer oog voor communicatie, soms wennen aan het groepsproces.’   Het gaat nu over processen, merkte een manager van MOVISIE op, maar waar is de maatschappelijke agenda? Een proces zonder agenda is bouwen voor het bouwen. Hoe breng je die sociale agenda in? In positieve zin denk ik nu aan een vakorganisatie die door een aantal woningcorporaties is opgericht rond het thema sociale  stijging.’  Dat  is  inderdaad  heel  interessant,  meende Franzen.  ‘Je  hebt  dan  een     motor om transformaties op gang te brengen in je vastgoedbezit. In een wijk met allemaal dezelfde typen woningen kijk je dan bijvoorbeeld welke mensen een andere woning in de wijk zouden willen. Op deze wijze kun je met betrokkenheid van de bewoners  zelf  nieuwe  typen  toevoegen.’ Score van 4 naar 9 Het is nodig is om de ruimtelijke en sociale agenda stevig met elkaar te verbinden, stelde  de  dagvoorzitter  vast.  ‘En  misschien  kan  gebiedsontwikkeling  een   vliegwielfunctie vervullen in de opgaven op die agenda, mits het slim op elkaar betrokken  wordt.’  Geldt  dat  ook  voor  veiligheid,  waar  bij  uitstek  het  fysieke,  het   gebiedsgerichte en het sociale samenkomen? wilde een redacteur van MO/samenlevingsopbouw  weten.  ‘Het  woord  veiligheid  heb ik hier nog niet horen vallen…’  Agnes  Franzen  memoreert  dat  het  Rotterdamse  Katendrecht  heel  lang  een   problematische wijk was, met veel criminaliteit en een leefbaarheidsscore van 4. ‘Gebiedsgerichte  samenwerking  ging  er  uiterst  moeizaam.  Dit  kwam  onder meer 8

door een imagoprobleem. Buitenstaanders hebben een bepaald beeld en gaan er niet heen, hebben er niets te zoeken. Toen is er een campagne gelanceerd juist op basis van dat spannende imago: kun je de kaap aan? Om pioniers te trekken. En nu heeft de wijk een score van 9. De technieken uit gebiedsontwikkeling kunnen zo bijdragen aan veiligheid  .’ Veelkoppige overheid Tot slot komt de discussie weer terug op de inbreng van bewoners en de rol van de overheid. Vanuit het publiek wordt opgemerkt dat de overheid burgers met weinig sociaal kapitaal moet helpen om initiatieven te ontplooien voor de woonomgeving. En  een  opbouwwerker  vult  aan:  ‘Als  je  samen  met  bewoners  een  wijkanalyse  opstelt,   dan zien zij waar ze zelf een bijdrage kunnen leveren en verantwoordelijkheid kunnen  nemen.’  Zijn  we  wel  in  staat  om  bepaalde  ideeën  los  te  laten?  verzucht  Peter   Beijer.  ‘Ik  hoor  hier  weer  dingen  als  “ze  motten  wel  meedoen,  hoor,  ze  moeten  wel   verantwoordelijkheid  nemen…”    Het  probleem  is  dat  er  grote  groepen  in  onze   samenleving zich afkeren −  van  de  overheid,  maar  ook  van  andere  groepen.  Volgens   mij moeten we anders omgaan met wat er uit die samenleving komt. Het primaat van het burgerinitiatief. De overheid, daar moet je niet meer zo naar kijken. Die overheid is geen monster, maar wel een veelkoppiger  verschijning  dan  ooit.’  We   moeten niet denken dat we zonder overheid kunnen, reageert een lector Grootstedelijke Ontwikkeling. ‘Het gaat erom dat de overheid anders wérkt. Faciliteren, kracht geven, maar soms ook streng en ferm. Het is het uitvinden van een nieuw  soort  paternalisme,  want  je  kunt  niet  zonder.’ De dagvoorzitter sluit af met enkele toekomstgerichte conclusies: 1. Er is behoefte aan een meer directe koppeling tussen de ruimtelijke en de sociale agenda. Gebiedsontwikkeling kan – veel gerichter dan tot nu toe – worden ingezet als vliegwiel voor ontwikkeling, zowel op ruimtelijk, sociaal als individueel vlak. Het gaat om een slimme combinatie. 2. Gebiedsgericht werken kan een stevige basis leggen onder en een forse kwaliteitsimpuls geven aan wijkontwikkeling. De overheid is al aardig aan het kantelen, maar het is nog slechts een begin. Gaandeweg ontstaat een andere manier van denken over democratie in en rondom de wijk. Hoe maak je plaats voor meer civil society? Hoe schep je ruimte voor ondernemerschap en voor duurzame vormen van burgerbetrokkenheid? 3. Essentieel is dat de beide werelden ook in professioneel opzicht meer naar elkaar  toegroeien.  Door  ‘trial  and  error’,  door  uitproberen  en   gemeenschappelijke reflectie, kan de kennis over sociale interventies en benodigd vakmanschap worden verdiept.

Frans van der Heijden (zelfstandig tekstschrijver) en Kitty van den Hoek (MOVISIE)

9