• Gebaseerd op vele interviews met experts uit zowel het bedrijfsleven als de overheid van Nederland en België • Vol met voorbeelden en praktische tips
van de Haterd
opmaak_def.indd 1
25-02-10 13:00
Werken Nieuwe Stijl © 2010 A.W. Bruna Uitgevers B.V. © 2010 Bas van de Haterd Eerste druk 2010 Omslagontwerp: HOOP WERK, Leoniek de Hoop, Amersfoort Lay-out: HOOP WERK, Leoniek de Hoop, Amersfoort ISBN: 978 90 229 9698 0 NUR: 801, Management algemeen Behoudens de in of krachtens de Auteurswet van 1912 gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van reprografische verveelvoudigingen uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16h Auteurswet 1912 dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp, www.reprorecht.nl). Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) kan men zich wenden tot de Stichting PRO (Stichting Publicatie en Reproductierechten Organisatie, Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp, www.cedar.nl/pro). Ondanks alle aan de samenstelling van de tekst bestede zorg, kan noch de redactie, noch de auteur, noch de uitgever aansprakelijkheid aanvaarden voor eventuele schade, die zou kunnen voortvloeien uit enige fout, die in deze uitgave zou kunnen voorkomen. In dit boek komen namen voor van gedeponeerde handelsmerken. Deze namen zijn in de tekst niet voorzien van een handelsmerksymbool, omdat ze slechts fungeren als aanduiding van de besproken producten. Hierbij wordt op geen enkele wijze getracht inbreuk te maken op de rechten van de handelsmerkhouder. Ga voor eventuele updates van dit boek naar www.awbruna.nl. Voor meer informatie over A.W. Bruna Uitgevers B.V. kijkt u ook op www.awbruna.nl. Blijft u graag op de hoogte van de nieuwste boeken van A.W. Bruna? Kijk dan op www.awbruna.nl/ aanmelden en geef u op voor de digitale nieuwsbrief. Op deze manier krijgt u steeds als eerste alle informatie over nieuwe boeken en kunt u gebruikmaken van aantrekkelijke kortingen en andere lezersacties.
opmaak_def.indd 2
25-02-10 13:00
| 3|
opmaak_def.indd 3
25-02-10 13:00
opmaak_def.indd 4
25-02-10 13:00
Voorwoord Al vele jaren ben ik persoonlijk bezig met de vraag hoe werk anders zou kunnen worden ingericht om efficiënter te zijn. Sinds ik in 2007 voor mezelf ben begonnen, heb ik altijd geprobeerd om een zo goed mogelijke balans te houden tussen alle dingen die belangrijk zijn in mijn leven. Aangezien ik door de nodige klanten en relaties wordt bestempeld als ‘levensgenieter’ is dat blijkbaar goed gelukt. Mijn grote vraag was altijd: waarom zouden anderen dat niet kunnen? Eigenlijk is het antwoord op die vraag heel makkelijk: het kan wel, alleen het gebeurt nog bijna niet. De maatschappelijke drang om werk flexibeler in te delen wordt echter steeds sterker. Onderzoek van ECP-EPN (Platform voor de Informatie Samenleving) laat zien dat 75% van de Nederlanders graag flexibel wil werken en slechts 25% hier daadwerkelijk de kans voor krijgt. Die 25% zit vooral bij een aantal ‘voorlopers’ die inspelen op die gewenste flexibiliteit, wat resulteerde in de introductie van een nieuwe term: ‘Het Nieuwe Werken’ (HNW). Een term waar iedereen die ermee bezig is van zegt dat het een verkeerde term is, maar die iedereen bij gebrek aan beter toch maar gebruikt. Om aan te geven wat Het Nieuwe Werken nu is, gebruik ik graag de volgende typering van Steven Kop van Productivity Partners: ’Het nieuwe werken is de term die algemeen gebruikt wordt om een stroming aan te duiden van vernieuwing in de manier van werken vanaf het begin van de 21e eeuw tot heden. Belangrijke invalshoeken van deze stroming zijn technologische, fysieke, organisatorische en mentale vernieuwing.’ Een interessant gegeven dat uit het onderzoek naar dit fenomeen naar voren komt, is dat het blijkt dat er organisaties zijn die al ver voordat de term bestond werkten volgens de principes van ‘het nieuwe werken’ of ‘werken nieuwe stijl’ zoals ik het in dit boek noem. IBM is al meer dan tien jaar geleden, zowel in Nederland als in België, overgegaan naar flexibel werken. E-Office heeft op bepaalde gebieden nooit anders gewerkt. | 5|
opmaak_def.indd 5
25-02-10 13:00
BSO had facetten in haar manier van werken die hun tijd ver vooruit waren en TIEM heeft in het begin van deze eeuw haar kantoor opgegeven. Nieuw is het dus niet, maar het wordt nu voor het eerst op grotere schaal toegepast. Om een zo goed mogelijk beeld te geven van wat werken nieuwe stijl nu eigenlijk inhoudt, wat de mogelijkheden zijn en welke valkuilen er liggen, heb ik in dit boek een zo breed mogelijk spectrum van bedrijven in Nederland en België geïnterviewd. Hierbij heb ik nadrukkelijk geprobeerd zo veel mogelijk organisaties te interviewen die daadwerkelijk met het proces bezig zijn geweest en zo min mogelijk de consultants of andere belanghebbende partijen erin te betrekken. Voor dit boek zijn zowel grote als kleine organisaties en zowel profit als overheidsinstellingen geïnterviewd. Deze organisaties zijn allemaal op hun eigen manier bezig met het invoeren van nieuwe manieren van werken. Veel van de informatie uit de interviews is in het boek verwerkt, hoewel het soms niet mogelijk was de bron expliciet te vermelden. Omdat deze interviews de basis vormen van het boek, heb ik besloten om, daar waar de geïnterviewde daar toestemming voor gegeven heeft, deze op te nemen op video en te publiceren. Alle interviews zijn terug te zien op de website bij dit boek: www.werkennieuwestijl.nl. Bijzonder aan het fenomeen het nieuwe werken, of werken nieuwe stijl, is dat het een oplossing biedt voor heel veel problemen waar de hedendaagse maatschappij tegenaan loopt. Daar waar de overheid al jaren vecht tegen het fileprobleem, lijkt het bedrijfsleven bijvoorbeeld een mogelijke oplossing gevonden te hebben. Toen IBM België een jaar na het invoeren van het flexibele werken de medewerkers vroeg of ze behoefte hadden aan kinderopvang op kantoor, was het antwoord bijna unaniem dat het niet nodig was omdat men het met de flexibele tijden en thuiswerkmogelijkheden al makkelijk zelf kon regelen. De maatschappelijke problemen van buitenschoolse opvang en ‘het slepen met kinderen’ kunnen | 6|
opmaak_def.indd 6
25-02-10 13:00
dus deels ook door dit fenomeen worden ondervangen. De vraag vanuit de overheid naar een hogere participatie in het arbeidsproces van vrouwen die parttime werken, blijkt bij organisaties die al volgens de principes van werken nieuwe stijl zijn gaan werken ook opgelost te worden. Parttimers maken namelijk meer uren als ze deze flexibel in kunnen delen. Ook geeft werken nieuwe stijl mogelijkheden tot toetreding op de arbeidsmarkt voor groepen die daar tot op heden van verstoken waren, zoals arbeidsgehandicapten. En het mooiste van dit alles is dat de praktijk uitwijst dat, net als bij het afschaffen van de prikklok, meer vrijheid leidt tot meer productiviteit, niet tot meer misbruik. De meeste interviews voor dit boek zijn afgenomen in de tweede helft van 2009. Voor veel organisaties was het invoeren van werken nieuwe stijl nog bezig of werkte men nog maar relatief kort volgens de nieuwe principes. Er is nog veel onbekend over de langetermijneffecten, over de mogelijke risico’s op lange termijn, maar ook over positieve effecten op lange termijn. Het aantal organisaties dat momenteel met de materie bezig is en plannen maakt voor invoering was eind 2009 groot. Dit zal leiden tot veel nieuwe inzichten en meer kennis. Dit boek is derhalve ook niet bedoeld als de bijbel van het nieuwe werken. Het is de bedoeling geweest wat theorie te vermengen met de ervaringen uit de praktijk die er in 2009 al waren. Met Werken Nieuwe Stijl hoop ik een inkijk te geven in de mogelijkheden die deze ‘nieuwe’ manieren van werken bieden, de valkuilen waar een organisatie tegenaan kan lopen en de ervaringen die bedrijven en organisaties die er al mee bezig zijn hebben gehad. Dit boek is geen handleiding, want elk bedrijf is anders. Het is bedoeld om de lezer te helpen zelf zijn of haar mening te voeren over wat wel en niet zou kunnen binnen de eigen organisatie.
| 7|
opmaak_def.indd 7
25-02-10 13:00
| 8|
opmaak_def.indd 8
25-02-10 13:00
Inhoudsopgave Voorwoord
5
‘Wie is wie’-lijst
11
Inleiding
19
Hoofdstuk 1 Het wie, wat en waarom van werken nieuwe stijl
27
1.1 Wat is werken nieuwe stijl?
28
1.2 Waarom werken nieuwe stijl?
30
1.3 Voor welke beroepen is werken nieuwe stijl?
34
1.4 Welke redenen zijn er om als organisatie aan de slag
39
te gaan met werken nieuwe stijl?
1.5 Werken nieuwe stijl bij grote en kleine organisaties
44
1.6 Het rendement van werken nieuwe stijl
48
Hoofdstuk 2 Technologie en communicatie
57
2.1 Hardware
61
2.2 Communicatievormen
64
2.3 Software
77
Hoofdstuk 3 De werkplek
87
3.1 Kantoorloze bedrijven
89
3.2 Locatieonafhankelijk werken
91
3.3 Flexibele werkplekken op kantoor
98
3.4 Een nieuw kantoor?
106
3.5 Tijdsonafhankelijk werken
108
| 9|
opmaak_def.indd 9
25-02-10 13:00
Hoofdstuk 4 Mentaliteit en cultuur
113
4.1 Van wantrouwen naar vertrouwen
118
4.2 Van tijd naar prestatie
122
4.3 Controle en beloning
124
4.4 Onderlinge controle
127
4.5 Normen en waarden
129
4.6 Timemanagement
132
4.7 Veranderende arbeidsrelaties
135
4.8 Alumninetwerken
140
4.9 Leiderschap
141
Hoofdstuk 5 Kritische succesfactoren
145
5.1 Managementbuy-in op het hoogste niveau
146
5.2 Visie en doel
147
5.3 Symbolen
149
5.4 Een dedicated projectleider
150
5.5 Training en coaching
152
5.6 Businessmodel alignment
153
Hoofdstuk 6 Toekomst
157
6.1 Kleinere en netwerkorganisaties
159
6.2 Virtuele projectteams
163
6.3 Splitsing van bedrijven
165
6.4 Internationalisering van kennis
169
6.5 / worker en personal branding
172
6.6 Tijd onverantwoord
176
6.7 Crowdsourcing
177
6.8 Meer en minder werken
181
Nawoord
185 | 10|
opmaak_def.indd 10
25-02-10 13:00
