Gebakken lucht
Nick Davies - Gebakken lucht.indd 1
16-12-2009 10:07:25
Nick Davies - Gebakken lucht.indd 2
16-12-2009 10:07:27
Nick Davies
Gebakken lucht Vertaald uit het Engels door Maaike Bijnsdorp en Wim Scherpenisse
Lebowski, Amsterdam 2010
Nick Davies - Gebakken lucht.indd 3
16-12-2009 10:07:27
Oorspronkelijke titel: Flat Earth News Oorspronkelijk uitgegeven door: Vintage, 2009 © Nick Davies, 2009 © Vertaald uit het Engels door: Maaike Bijnsdorp en Wim Scherpenisse, 2009 © Nederlandse uitgave: Lebowski, 2010 Omslagontwerp: Dog and Pony, Amsterdam Typografie: Michiel Niesen, ZetProducties, Amsterdam
isbn 978 90 488 0302 6 nur 813 www.flatearthnews.net www.lebowskipublishers.nl Lebowski is een imprint van Dutch Media Uitgevers bv
Nick Davies - Gebakken lucht.indd 4
16-12-2009 10:07:27
Inhoud Proloog deel i platte-aarde-verhalen 1 De bug die de wereld vernietigde
7
15
deel ii de nieuwsfabriek 2 De werkvloer 3 De leveranciers 4 De productieregels
63 95 137
deel iii verborgen verleiders 5 Het private leven van public relations 6 Het raadsel van de propaganda
195 253
deel iv verhalen van binnenuit 7 Zwarte kunst 8 De teloorgang van The Sunday Times 9 De verblinde Observer 10 Mail-agressie
317 351 401 435
Epiloog
475
Register
483
Nick Davies - Gebakken lucht.indd 5
16-12-2009 10:07:27
Nick Davies - Gebakken lucht.indd 6
16-12-2009 10:07:27
Proloog Je klapt niet uit de school. Dat is sinds jaar en dag een ongeschreven regel in Fleet Street. We wroeten in de politiek, in financiële zaken, sport, politiewerk en de amusementsindustrie. We wroeten in alles waar we een verhaal in zien – maar niet in onze eigen achtertuin. De laatste vijftien jaar zijn we weliswaar begonnen met speciale pagina’s over ‘de media’, maar die zijn er in werkelijkheid alleen maar om reclame-inkomsten te genereren; erg diepgravend zijn ze niet. Dit wordt aardig geïllustreerd door iets wat gebeurde terwijl ik aan dit boek werkte. In januari 2007 maakte The Daily Telegraph een lelijke zeperd toen Toby Harnden, de correspondent van die krant in Washington, een stuk opstuurde waarin hij vooruitliep op de ophanging van Saddam Hoessein en vol zelfvertrouwen bepaalde details van de aanstaande dood van de dictator voorspelde. De executie vond de nacht daarop plaats, en een onbekende bij de Telegraph herschreef een deel van Harndens kopij in de verleden tijd, zodat de speculaties in een feitenverslag veranderden. Binnen enkele dagen lekte er een video uit waaruit bleek dat sommige van Harndens voorspellingen niet waren uitgekomen. Harnden zelf gaf op zijn blog openlijk uitleg over de gang van zaken. Maar zijn bazen bij de Telegraph waren daar niet blij mee. Ze verwijderden zijn blogstuk en stuurden een interne waarschuwing rond dat journalisten ‘goed moesten nadenken alvorens op hun blog de fijne kneepjes van het vak prijs te geven’. Zo ligt dat dus: speculaties vermommen als feiten is slechts een van de ‘fijne kneepjes van het vak’, en journalistiek onderzoek naar de journalistiek: liever niet. Dit boek is een schaamteloze poging die regel te doorbreken. Het begon allemaal met één berucht verhaal: de lange en grillige sage van de massavernietigingswapens in Irak. Toen het stof van de invasie in maart 2003 neerdaalde en de realiteit, waarin nergens wapens te bekennen waren, langzaam scherpere contouren begon te krijgen, gingen overal ter wereld journalisten op zoek 7
Nick Davies - Gebakken lucht.indd 7
16-12-2009 10:07:27
naar de waarheid. Toch wekten ze bijna allemaal de indruk dat de verkeerde voorstelling van zaken uitsluitend de schuld was van inlichtingendiensten en regeringen, en verzuimden ze steevast de wereldwijde bijdrage van hun eigen beroepsgroep hieraan, aan de kaak te stellen. Maar dit boek gaat niet over massavernietigingswapens. Het gaat over alles wat ik ontdekte toen ik probeerde te verklaren hoe we erin waren geslaagd zulk slecht werk te leveren bij het verslaan van wat waarschijnlijk het allerbelangrijkste nieuwsverhaal van onze tijd was. Hoe langer ik zocht, hoe meer feitelijke onjuistheden, verdraaiingen en propaganda ik ontdekte in de eindproducten van een bedrijfstak die juist wordt geacht zich met het omgekeerde – het onthullen van de waarheid – bezig te houden. Hoe langer ik naar een verklaring zocht, hoe meer mijn verbijstering over de omvang van het probleem en de complexiteit van de oorzaken ervan toenam. Tegen de tijd dat ik klaar was, geneerde ik me met terugwerkende kracht voor mijn eigen naïviteit. Ik ben al meer dan dertig jaar journalist. In het jaar dat ik aan de universiteit afstudeerde, 1974, dwongen Carl Bernstein en Bob Woodward van The Washington Post de Amerikaanse president Richard Nixon tot aftreden. Dat was pas geweldig! Twee verslaggevers konden, slechts gewapend met hun pen en notitieboekje, de machtigste man ter wereld ten val brengen omdat hij niet deugde. Ik raakte geheel verslingerd aan het idee zelf verslaggever te worden: ik zou de hele wereld rondreizen, vanaf de eerste rang getuige zijn van de geschiedenis, en bovenal zou ik de wereld veranderen. Ik nam een baantje als boodschappenjongen bij The Guardian, kocht een tweedehands Remington-schrijfmachine, las tot diep in de nacht de memoires van oude oorlogscorrespondenten en leerde mezelf steno; ik solliciteerde naar tientallen baantjes als verslaggever-in-opleiding en kreeg voortdurend afwijzingsbrieven, totdat ik eindelijk de eerste stap kon zetten op de lange weg naar Fleet Street. Gedurende de jaren daarna, waarin ik met mijn notitieboekje op zak van hot naar haar jachtte, kwam ik uiteraard tot het inzicht dat we er vaak niet in slagen de waarheid te onthullen. De onvermijdelijke realiteit van de journalistiek is dat ons werk wordt ingeperkt door deadlines en dat we op zoek naar de bewijzen die we nodig 8
Nick Davies - Gebakken lucht.indd 8
16-12-2009 10:07:27
hebben, nooit zo diep kunnen graven als we graag zouden willen. Ook in het gunstigste geval wordt ons werk ontsierd door fouten. En natuurlijk wist ik ook wel dat er achter de vette koppen af en toe gedrag schuilging dat niet door de beugel kon. Maar totdat ik dit project ter hand nam, had ik er geen idee van hoeveel erger dat tegenwoordig is geworden, hoe vaak we er niet meer in slagen de waarheid te onthullen. En dan heb ik het niet over journalisten die fouten maken. Fouten kunnen in alle oprechtheid worden gemaakt. (En we kunnen er rustig van uitgaan dat er ook in dit boek fouten staan.) Ik heb het ook niet over het handjevol valse schoften dat met hun onoorbare methoden ons hele beroep in diskrediet brengt. Er werken nog steeds genoeg goede, dappere, eerlijke mensen in dit vak. Wat ik bedoel, is dat bijna alle journalisten in de ontwikkelde landen tegenwoordig in een soort dwangbuis moeten werken die hun werk vertekent en hun motivatie vermorzelt. Ik moest uiteindelijk toegeven dat ik werkzaam ben in een bedrijfstak die de feiten systematisch verdraait. Aangezien ik over de wereld schrijf waarin ik zelf werk – de wereld die al die jaren mijn salaris heeft betaald – moet ik nu even iets zeggen over belangenconflicten. lk kreeg uiteindelijk mijn eerste baantje als jongste verslaggever bij de Mirror Group, bij een aantal plaatselijke kranten in het zuidwesten van Engeland die dat concern destijds bezat. Daarna werkte ik kortstondig bij The Sunday People, vervolgens een jaar bij The Evening Standard in Londen en in 1979 kwam ik als verslaggever in dienst bij The Guardian. Die krant is sindsdien mijn professionele ankerpunt geweest. Ergens onderweg ben ik er zes jaar tussenuit geweest, waarin ik achtereenvolgens verslaggever binnenland was bij The Observer, hoofdartikelen schreef voor Robert Maxwells London Daily News en als freelancer in Washington en als tv-verslaggever voor het programma World in Action van Granada tv werkte. Daarna keerde ik terug naar The Guardian, waarvoor ik nu nog steeds als freelancer werk. Al in een vroeg stadium van dit project stelde ik een aantal regels op waaraan ik me zou houden. De eerste was dat ik geen gebruik zou maken van mijn kennis van het privéleven van de mensen met wie ik heb samengewerkt. Ik weet aardig wat van seks, drugs en 9
Nick Davies - Gebakken lucht.indd 9
16-12-2009 10:07:27
hypocrisie in Fleet Street: directeuren wier kranten de oorlog tegen drugs steunen, terwijl ze zelf cocaïne snuiven op de wc; verslaggevers die de seksuele escapades van anderen aan de kaak stellen, maar hun broek laten zakken zodra ze een gewillige secretaresse ruiken. Van dat soort kennis heb ik geen gebruik gemaakt, ten eerste omdat ik vind dat je überhaupt nooit over iemands privéleven moet schrijven tenzij er een dwingende reden is waarom het publiek de betreffende feiten moet kennen, en ten tweede omdat ik niet in elkaar wil worden geslagen door ex-collega’s die me terecht zouden verwijten dat ik hun vertrouwen had beschaamd. De tweede regel was dat ik van nul af aan wilde beginnen. Het zou niet fair zijn om de media op de korrel te nemen waar ik zelf voor heb gewerkt, alleen maar omdat ik over inside-informatie over de gang van zaken daar beschik. Maar evenmin zou het correct zijn om die media helemaal buiten beschouwing te laten of te bevoordelen. Daarom heb ik mijn onderzoek ernaar precies zo aangepakt als ik bij elk willekeurig ander onderwerp zou hebben gedaan. Dat geldt met name voor The Guardian. Ik ben een Guardian-man. Ik lees de krant al sinds mijn veertiende. Ik heb er vele jaren voor gewerkt, en toen ik met het idee voor dit project kwam, stemde de hoofdredacteur, Alan Rusbridger, ermee in dat ik tijdens de uitvoering ervan voor de krant zou blijven werken. Ik wil nadrukkelijk verklaren dat niemand van The Guardian in enige fase van het project ooit heeft geprobeerd me beperkingen of voorwaarden op te leggen in wat ik schreef, en u zult zien dat zowel The Guardian als haar zusterkrant, The Observer, hier aan de orde komen, in voor- en tegenspoed. Hieruit volgt dat noch The Guardian, noch iemand die er werkt verantwoordelijk is voor de inhoud van dit boek. Die verantwoordelijkheid komt uitsluitend voor mijn rekening. Meestal houd ik me in dit boek bezig met mediazaken uit het Verenigd Koninkrijk, maar soms heb ik geprobeerd informatie te geven die aantoont dat hetzelfde ook in andere landen speelt, met name in de Verenigde Staten. Evenzo betreft mijn onderzoek meestal kranten, maar heb ik ook wat materiaal toegevoegd waaruit blijkt dat radio en tv hetzelfde patroon volgen. Boulevardbladen komen nauwelijks aan de orde. Het mag algemeen bekend worden 10
Nick Davies - Gebakken lucht.indd 10
16-12-2009 10:07:27
geacht dat dergelijke bladen geen betrouwbare bron van informatie over de wereld vormen. Ik richt me juist op de meest gezaghebbende en als betrouwbaar bekendstaande titels. Het project kreeg al in een vroeg stadium een belangrijke impuls doordat de Joseph Rowntree Charitable Trust een omvangrijk empirisch onderzoek financieel steunde. Dat onderzoek werd uitgevoerd door de School of Journalism, Media and Cultural Studies van Cardiff University en stond onder leiding van prof. Justin Lewis, dr. Andrew Williams, prof. Bob Franklin, dr. James Thomas en Nick Mosdell. Hun allen ben ik veel dank verschuldigd. Ik had dat onderzoek nooit kunnen initiëren zonder de hulp van Mike Jempson, de directeur van MediaWise, de charitatieve instelling die campagne voert voor ethisch mediagedrag. Ondanks permanente financiële hoofdbrekens zet Jempson zich onvermoeibaar in voor de goede zaak van MediaWise, en hij was een voortdurende bron van steun voor dit project. Ik werd tijdens het project bijgestaan door een telkens wisselende groep jonge onderzoekers. Drie van hen – Jenny Evans, Jaemie Gallie en Jim Mawson – hebben me met grote toewijding en inzet op talloze gebieden geholpen. Daarnaast droeg Christian Bjornes zorg voor verzoeken aan de Britse regering op grond van de Britse Wet op de Vrije Informatievoorziening; Zoë Corbyn deed onderzoek naar verslaggeving over natuurwetenschappen; Robin Davies droeg zorg voor verzoeken aan beroepsopleidingen voor journalistiek op grond van de Britse Wet op de Vrije Informatievoorziening; Katy Heslop voerde zoekacties in databases uit; Garnet Roach deed onderzoek naar belangengroepen in de wereld van de pr; Natasha Gilbert deed onderzoek naar pr op het gebied van milieu; Jennifer Millen deed onderzoek naar verslaggeving over misdaad; Vikki Thomas deed onderzoek naar verslaggeving over terrorisme; en Ida Tønder analyseerde statistieken en deed onderzoek naar de opleiding van journalisten. Al deze mensen hebben goed werk gedaan, en geen van hen is verantwoordelijk voor de manier waarop ik het ruwe materiaal heb gebruikt dat zij aanleverden. Tot slot wil ik vermelden dat veel journalisten me bij dit project hebben geholpen. Dat deden ze graag, omdat ze net als ik inzien dat het belangrijk is dat onze bedrijfstak net zo kritisch bekeken wordt 11
Nick Davies - Gebakken lucht.indd 11
16-12-2009 10:07:27
als wij de rest van de wereld bekijken. Om hun broodwinning niet in gevaar te brengen deden de meesten van hen dat op voorwaarde van anonimiteit. Maar ze zijn aanwezig, en mocht dit boek mij de vijandschap van sommigen in Fleet Street opleveren, dan ben ik er trots op dat veel van mijn collega’s daar boven staan. Zo. En nu ga ik dus uit de school klappen.
12
Nick Davies - Gebakken lucht.indd 12
16-12-2009 10:07:27
