Ge G sc s h c i h edeni n s s v an a n he h t Ned e er e l r a l n a d n s d Stand n a d ardi d satie

Geschiedenis van het Nederlands Standaardisatie



A.Inleiding standaardisatie & deelprocessen (theorie)


STANDAARDISATIE =…


Guy Janssens en Ann Marynissen, Het Nederlands vroeger en nu. Leuven/Voorburg (2005)², p. 118-137.


STANDAARDISATIE STANDAARDISERINGSPROCES dialectverscheidenheid

eenheidstaal


STANDAARDISATIE = het taalsociologische proces waarbij uit een toestand van dialectverscheidenheid een eenheidstaal ontstaat. (p. 118) STANDAARDISERINGSPROCES


STANDAARDISATIE

1. Selectie 2.Codificatie 3.Functie-uitbreiding 4.Acceptatie


1. Selectie


1. Selectie Voorkeursvariëteit (vaak van de

regio/groep die het politiek, economisch of cultureel overwicht heeft: externe factoren!!)

Selectie op macroniveau Selectie op microniveau (uitleg! – p. 118)


1. Selectie Bijv. Engels < taal van Londen Bijv. Frans < taal van Parijs Soms: doelbewuste politieke keuze:


1. Selectie Bijv. Engels < taal van Londen Bijv. Frans < taal van Parijs Soms: doelbewuste politieke keuze: Bijv. in Indonesië: Maleis Bijv. in derde wereld-landen: taal van de kolonisator


1.

Selectie Bijv. Engels < taal van Londen Bijv. Frans < taal van Parijs Tsjechisch?


2. Codificatie


2. Codificatie Een vrij sterke reglementering Grammatical (grammatica’s), lexicaal (woordenboeken), spelling (uitleg! – p. 118)


2. Codificatie Opmerking: schrijftaal = spreektaal Voorbeeld?


2. Codificatie Opmerking: schrijftaal = spreektaal Bijv.: ‘die man die zei tegen me’ – in de spreektaal wordt zo’n herhalingsconstructie toegestaan, in de schrijftaal niet


2. Codificatie Opmerking: schrijftaal = spreektaal Bijv.: ‘die man die zei tegen me’ In de gesproken standaardtaal zijn bijv. wel de uitspraaknormen heel strikt


2. Codificatie Gevolgen?


2. Codificatie Veel reeds bestaande sociale en regionale variatie wordt buitengesloten Ontstaan nieuwe variatie wordt afgeremd (zeker < lagere klassen) Spellingsuitspraken


2. Codificatie Spellingsuitspraken Voorbeeld? (Ned., Tsjechisch?)


2. Codificatie Spellingsuitspraken Bijvoorbeeld: <politie> zou naar alle waarschijnlijkheid uitgesproken worden als [plisi:]


2. Codificatie Opm.: standaardtaal = andere taalvariëteiten (dialecten) in cultureel opzicht


3. Functie-uitbreiding


3. Functie-uitbreiding Gebruik in vele domeinen (bijv. wetenschap, godsdienst, bestuur, rechtspraak enzovoort) (uitleg! – p. 118)


3. Functie-uitbreiding Opm.: standaardtaal = andere taalvariëteiten (dialecten) in functioneel opzicht


4. Acceptatie


4. Acceptatie Aanvaarding/erkenning Verbeiding (uitleg! – p. 118)


4. Acceptatie Opm.: algemeen aanvaard als de norm Maar: betekent niet dat iedereen die standaardtaal ook daadwerkelijk spreekt/schrijft!


4. Acceptatie Vooral gesproken door hogere sociale (“beschaafde”) groepen => Algemeen Beschaafd Nederlands (ABN) – nu zegt men: Algemeen Nederlands (AN)


4. Acceptatie Gevolgen?


4. Acceptatie Gevolgen? Gebieden met twee variëteiten: de standaardtaal en het dialect => het dialect ondergaat invloed van de (dominantere) standaardtaal & wordt in steeds minder situaties gebruikt


Voorwaarde (voor het optreden van de deelprocessen)?


Voorwaarde (voor het optreden van de deelprocessen)? Een positieve taalattitude!! Hoe ontstaat die?


Voorwaarde (voor het optreden van de deelprocessen)? Een positieve taalattitude!! < Externe factoren


B. Standaardisatie & deelprocessen: de Nederlandse schrijftaal


Een positieve taalattitude!! < Externe factoren 16de eeuw < renaissance, reformatie Vorming van een nationaal bewustzijn


1. Selectie OP MACRONIVEAU


1. Selectie OP MACRONIVEAU Voorkeursvariëteit = het Hollands [externe factoren!]


1. Selectie OP MACRONIVEAU Vlaamse en Brabantse invloed


1. Selectie OP MACRONIVEAU Tweede helft 16de eeuw de De Gouden 17 eeuw!




1. Selectie OP MACRONIVEAU (a) Het Hollands! (+ Brabantse/Vlaamse invloed)

(b) De taal van de hogere klasse!


1. Selectie

vs.


1. Selectie OP MICRONIVEAU Waarom is in het ene geval de zuidelijke en in het andere de noordelijke variant gekozen (of geweerd)? (p. 121 en verder)


1. Selectie OP MICRONIVEAU 1. Politieke en maatschappelijke factoren


1. Selectie OP MICRONIVEAU 1. Politieke en maatschappelijke factoren


1. Selectie OP MICRONIVEAU 1. Politieke en maatschappelijke factoren Bijv.: ‘mij’ en niet ‘mijn’ als objectsvorm Keuze gebaseerd op prestige taalvariant! Door codificatie => invloed


1. Selectie OP MICRONIVEAU 2. Selectie in en door het feitelijke taalgebruik


1. Selectie OP MICRONIVEAU 2. Selectie in en door het feitelijke taalgebruik Bijv.: diminutiefsuffix ‘je’ i.p.v. ‘ke’ (ondanks codificering ‘ke’)


2. Codificatie


2. Codificatie In de (2de helft van de) 16de eeuw


2. Codificatie In de (2de helft van de) 16de eeuw Nieuwe attitude t.o.v. moedertaal Men wil de eigen taal verrijken Grammatica < Latijn Lexicon: vreemde invloed weren

Prescriptieve taalregels


2. Codificatie Bijv.: H.L. Spiegel Twe-spraack vande Nederduitsche letterkunst ófte Vant spellen ende eyghenscap des Nederduitschen taals (1584)


2. Codificatie Bijv.: Kiliaan Dictionarium TeutonicoLatinum (1574)


2. Codificatie In de 17de eeuw Verdere reglementering Trots op de eigen moedertaal Taalkundige geschriften Maar ook elders, bijv. in de literatuur


2. Codificatie Christiaen van Heule

HOOFT

VONDEL

Geschiedenis van het Nederlands Nieuwnederlands in de 17de & 18de eeuw

HUYGENS


2. Codificatie In de 18de eeuw Nog strengere reglementering


2. Codificatie Bijv.: Lambert ten Kate Opm.: wel uitzondering in 18de eeuw


2. Codificatie Bijv.: Balthasar Huydecoper


2. Codificatie In de 19de eeuw Spellingregels, grammatica’s en woordenboeken in het onderwijs!

De Vries & Te Winkel


2. Codificatie De Vries & Te Winkel: grondleggers van het Woordenboek der Nederlandse taal = het WNT (1864 – 1998!!)


Het WNT (het Woordenboek der Nederlandse taal)


Het WNT Het grootste woordenboek van het Nederlands Én het grootste woordenboek ter wereld!


Het WNT een historisch, wetenschappelijk, beschrijvend woordenboek van het Nederlands van 1500-1976


Het WNT Spelling van De Vries & Te Winkel!


Het WNT Spelling van De Vries & Te Winkel! (=> officiële spelling) Bijv.: beenen, loopen, zoo, mensch, in den vorm, in dezen zin,…


Het WNT Omvang Het WNT omvat inclusief de Aanvullingen 43 banden (Deel I-XXIX, 1 deel Supplement A; 3 delen Aanvullingen), verschenen in 686 afleveringen + 3 delen Aanvullingen met een omvang gelijk aan ca. 54 afleveringen. Het WNT behandelt ca. 400.000 trefwoorden waarvan ca. 95.000 hoofdtrefwoorden, verdeeld over 98.510 kolommen (49.255 pagina’s), inclusief de Aanvullingen.


Het WNT http://www.inl.nl/index.php?option=content&task=view&id=335


Het WNT http://www.inl.nl/index.php?option=content&task=view&id=335




3. Functie-uitbreiding Vanaf de 2de helft van de 16de eeuw het Nederlands op meer en meer terreinen




3. Functie-uitbreiding Bijv.: Simon Stevin Wetenschap!


3. Functie-uitbreiding Bijv.: Hugo de Groot (17de eeuw) Rechten! Opm.: pas eind de 18 eeuw zijn termen gebruikt


4. Acceptatie


4. Acceptatie Beginnende acceptatie (17de eeuw): Dankzij “autoriteiten”: Schrijvers als Vondel & Hooft De Statenbijbel

HOOFT

VONDEL

Geschiedenis van het Nederlands Nieuwnederlands in de 17de & 18de eeuw

HUYGENS


4. Acceptatie Verdere acceptatie: De overheid!


Samenvattend Eind 18de eeuw: een duidelijke eenheid in de schrijftaal de 19 eeuw: schriftelijke eenheidstaal geconsolideerd in een spellingregeling en grammatica, in opdracht van de overheid


C. Standaardisatie & deelprocessen: de Nederlandse spreektaal & schrijftaal


Standaardisering van de spreektaal

Een langzamer proces Waarom?


Standaardisering van de spreektaal

Een langzamer proces Codificering schrijftaal Concurrentie van het Frans! de (bijv. in salons in de 18 eeuw)


De discussie over de juiste verhouding tussen schrijftaal en spreektaal in de 19de eeuw! (p. 130 e.v.!)


Discussie schrijftaal - spreektaal de 19

Tot ver in de eeuw: Schrijftaal: standaardisatie, eenheidstaal Spreektaal: grote regionale en sociale verscheidenheid, geen eenheid



Tot ver in de eeuw: Schrijftaal: standaardisatie, eenheidstaal Spreektaal: grote regionale en sociale verscheidenheid, geen eenheid - kloof schrijftaal!

De Vries & Te Winkel


Discussie schrijftaal - spreektaal

Matthias de Vries Bestudeerde schrijfén spreektaal Spreektaal moet zich naar schrijftaal richten



L.A. te Winkel



Spreektaal - kloof schrijftaal! Pleidooi van verschillende schrijvers voor een meer op de spreektaal gerichte schrijftaal

Willem Bilderdijk

“Holland groeit weêr! Holland bloeit weêr! Hollands naam is weêr hersteld! Holland, uit zijn stof verrezen, Zal op nieuw ons Holland wezen; Stervend heb ik 't u gemeld!” Willem Bilderdijk

Piet Paaltjens

Piet Paaltjens

“Daar gaat i heen Met zijn eene lange been Zijn rok is wat klein Maar zijn hart is rein”

Multatuli (Eduard Douwes Dekker)

“‘Het boek is bont... er is geen geleidelykheid in... jacht op effekt... de styl is slecht... de schryver is onbedreven... geen talent... geen methode... Goed, goed, alles goed! Maar... de javaan wordt mishandeld!”

Multatuli (Eduard Douwes Dekker)



Dus: een aantal schrijvers die ijveren voor een schrijftaal die dichter aansluit bij de spreektaal



Dus: een aantal schrijvers die ijveren voor een schrijftaal die dichter aansluit bij de spreektaal Daarnaast ook: vernieuwing in het onderwijs Invloed van de Junggrammatiker


R.A. Kollewijn


R.A. Kollewijn Schrijftaalvereenvoudiging


Paul van Ostaijen


Nescio



“Behalve den man, die de Sarphatistraat de mooiste plek van Europa vond, heb ik nooit een wonderlijker kerel gekend dan den uitvreter. […] Z'n naam was Japi. Z'n achternaam heb ik nooit geweten. Bavink kwam met hem aanzetten toen-i uit Veere terugkwam.”



Einde eeuw: uitspraak meer en meer gestandaardiseerd Invloed schrijftaal/spelling Overeenstemming over de norm



De “ideale uispraak”: De uitspraak van de maatschappelijke bovenlaag in Amsterdam, Haarlem, Leiden en Den Haag (p. 135) Algemeen Beschaafd Nederlands ABN



Algemeen Beschaafd Nederlands ABN Steeds grotere verspreiding


De verbreiding van het ABN in de 20ste eeuw – factoren p. 135-137 – leg uit


De verbreiding van het ABN in de 20ste eeuw – factoren

Onderwijs



Mobiliteit



Migratie/ bevolkingsvermenging



Sociale mobiliteit



Media/moderne communicatiemiddelen



Prestige ABN



Grote technologische, economische & maatschappelijke ontwikkelingen


De verbreiding van het ABN in de 20ste eeuw

Jaren vijftig/zestig: algemeen verspreid en geaccepteerd


De verbreiding van het ABN in de 20ste eeuw

Opmerking: daar komt nu verandering in… (volgende colleges)


Vraagjes

Standaardisatie bestaat uit vier verschillende deelprocessen. Welke? Geef telkens een woordje uitleg. Wil het standaardiseringsproces zich voltrekken, moet eerst en vooral aan een belangrijke voorwaarde voldaan worden. Welke? Wanneer zien we dat deze voorwaarde ontstaat voor het Nederlands? Van zuiver linguïstisch standpunt gezien zijn alle taalvariëteiten gelijkwaardig: men kan er immers in zeggen wat men wil. Maar standaardtalen verschillen wel op cultureel en functioneel vlak van andere taalvariëteiten (dialecten). Leg uit. Bespreek het standaardiseringsproces van het Nederlands. (!!!) Let op de verschillende ontwikkeling van de spreektaal en de schrijftaal. Leg uit hoe het komt dat de schrijftaal vroeger gestandaardiseerd werd dan de spreektaal. Wat is de betekenis van De Vries en Te Winkel voor het Nederlands? Wat is het WNT? Wie is Kollewijn en wat is zijn rol in de standaardisering van het Nederlands?


Ge G sc s h c i h edeni n s s v an a n he h t Ned e er e l r a l n a d n s d Stand n a d ardi d satie

Recommend Documents