actueel
GAAT MERKEL ONS REDDEN?
10
FORUM #19/15.10.09
Misschien hebben de daden van bondskanselier Angela Merkel wel een grotere impact op de Nederlandse economie dan die van onze eigen minister-president. Wat kunnen we verwachten van de nieuwe centrum rechtse coalitie? Tekst: Rob Savelberg, Jiska Vijselaar | Foto: John Macdougall/anp
Crisis of geen crisis, er moet ’s winters gestrooid worden om de wegen ijs- en sneeuwvrij te houden. Dat is een geluk bij een ongeluk voor strooiwagenproducent Aebi Schmidt uit Holten dat op zo’n 30 kilometer van de Duitse grens ligt. In de grote productiehal wordt nog steeds druk gesleuteld. Maar de gevolgen van de crisis zijn niet aan het Overijsselse bedrijf voorbijgegaan. Normaal lopen er elk jaar zo’n tweeduizend strooiwagens van ‘de band’. Vorig en ook dit jaar zijn dat er aanzienlijk minder. “Een aantal grote opdrachten uit het Verenigd Koninkrijk heeft de teruggang van onze export gedeeltelijk goedgemaakt”, vertelt hoofd export binnendienst Jan Warmelink. Toch kon dat niet voorkomen dat er een gevoelige klap werd geleden. Vooral omdat de export naar Duitsland fors terugliep. Ondanks de vele miljarden die de Duitse overheid – de belangrijkste afnemer van strooimachines – in de economie pompte. Dit jaar kunnen de uitzendkrachten thuisblijven, die bij de productie tijdens het hoogseizoen worden ingezet. Ontslagen bij het vaste personeel zijn er niet gevallen. Warmelink: “Gelukkig niet. Maar het is duidelijk, de koek is kleiner. En we moeten er meer moeite voor doen ons aandeel te bemachtigen.”
verkouden Als Duitsland niest, wordt Nederland verkouden. Het is een waarheid als een koe volgens Michiel Vergeer, hoofdeconoom bij het Centraal Bureau voor de Statistiek (cbs). Want onze oosterburen zijn gemiddeld genomen goed voor zo’n 25 procent van onze totale uitvoer. Daarmee is Duitsland niet alleen met afstand de belangrijkste handelspartner (zie kader De gevolgen voor de Nederlandse export naar Duitsland), maar ook een factor van betekenis voor onze economie. Want als de Neder11
FORUM #19/15.10.09
landse export naar de oosterburen met 10 procent stijgt, blijft daarvan zo’n 0,9 procent in de Nederlandse economie hangen, rekent Vergeer voor. Met andere woorden, het bruto binnenlands product stijgt met 0,9 procent. “En dat is een mooie impuls voor de economie”, aldus de hoofdeconoom. “Maar het betekent ook dat het inklappen van de export naar Duitsland, de Nederlandse economie een flinke dreun geeft.” En dat is precies wat er sinds het uitbreken van de crisis is gebeurd. De totale Nederlandse export zakte in de eerste helft van dit jaar met 12 tot 15 procent in. Vooral omdat ook de Duitse economie hard werd getroffen door de crisis. Een bedrijf als Aebi Schmidt is dus niet het enige dat te lijden heeft onder de economische teruggang bij de oosterburen. Metaal, chemie, dat zijn de sectoren waar de hardste klappen zijn gevallen volgens cbs-econoom Vergeer. Zo heeft de Duitse autoindustrie het moeilijk en dat betekent bijvoorbeeld dat de vraag naar onderdelen, verf en staal voor de productie van auto’s is teruggelopen. Maar als patiënt Duitsland snel herstelt, zal ook de Nederlandse economie er weer sneller bovenop zijn. Vergeer: “We zijn nauw verbonden met de Duitse economie, dus het gewicht van economisch herstel bij onze oosterburen is behoorlijk.” Anders gezegd, als het Duitse bruto binnenlands product (bbp) met 1 procent stijgt, neemt het Nederlandse bbp met 0,3 procent toe. “Het effect van een verbetering van de Duitse economie is dus fors”, stelt Wim Suyker, hoofd van de afdeling internationale conjunctuur bij het Centraal Planbureau (cpb). Volgens recente cijfers lijkt de Duitse economie weer in de lift te zitten: de economie zou minder krimpen dan eerder gedacht en volgend jaar een plusje van 0,5 procent laten zien. cpb-econoom Suyker is wat voorzichtiger. “Wij gaan uit van een lichte krimp in 2010.
actueel
Hoe staat de Duitse economie er voor? De staatsschuld loopt snel op ...
2005 2006 2007
2005
+0,8 %
2006
+3,2 %
2007
+2,5 %
2008
2008
statistisches bundesamt
statistisches bundesamt
...terwijl de economie fors krimpt ...
+1,3 %
2009 -6 %
2009 ?
2010 1.300
1.400
1.500
1.600
In miljarden euro’s
-6
+0,5 %*
-4
-2
0
0,5
1,0
1,5
2,0
2,5
3,0 3,5
*schatting van de Bundesregierung
... en de werkloosheid na jaren van daling flink oploopt statistisches bundesamt
2005 2006 2007 2008 2009 2010 0
1
2
3
4
5
Werkloosheid in miljoenen
De signalen mogen redelijk positief zijn, het is nog erg onzeker. Zet het herstel door? Komt er een terugval? Dat moet allemaal nog blijken.” Een groot deel van het herstel is toe te schrijven aan de forse stimuleringspakketten van de regering Merkel. Die werpen vruchten af, maar er komt ook een keer een einde aan. Suyker: “De sloopsubsidie heeft de verkoop van nieuwe auto’s een flinke impuls gegeven. Maar die regeling loopt af. Dan zal de verkoop zakken.” En zo zijn er nog meer onzekere factoren, somt Suyker op: hoe snel trekt de wereldhandel aan, hoe snel groeit de productie van de industrie en ga zo maar door. Met een staatsschuld van 1.600 miljard euro, een snel oplopende werkloosheid en vooralsnog een krimpende economie staat Duitsland er niet echt goed voor. Kortom: wil de Duitse economie duurzaam uit het slop komen, dan moet er wel wat gebeuren. Alleen al om de staat van de molensteen om de nek, die staatsschuld heet, te bevrijden. 12
FORUM #19/15.10.09
Nu de Duitse bondsdagverkiezingen van 27 september achter de rug zijn, zullen keuzes gemaakt moeten worden. Welke moet nog blijken: de onderhandelingen over een nieuw regeerakkoord zijn nog in volle gang (zie kader Tien commissies voor een akkoord). In elk geval is duidelijk dat bondskanselier Merkel aan het roer blijft staan. Haar partij (cdu/csu) en de liberale fdp van Guido Westerwelle kwamen als winnaar uit de bus na een ongemeen spannende strijd. Al moesten de christendemocraten van cdu en csu wel een klein verlies incasseren (33,8 procent van de stemmen nu tegenover 35,2 in 2005). Maar de teruggang was minder dan verwacht, CDU/CSU kan blijven regeren en dus werd de uitslag in de kringen rond Merkel gevierd als een overwinning. Vooral ook omdat de linkse partijen, Linke en Grüne, het uiteindelijk minder goed deden dan lange tijd was verwacht. Daarmee is duidelijk dat de nieuwe Duitse regering zal bestaan uit cdu/csu en fdp, samen goed voor een meerderheid met 332 zetels in
De gevolgen voor de Nederlandse export
Tien commissies voor een akkoord
Duitsland is het belangrijkste exportland...
Een coalitieakkoord moet er binnen vier weken kunnen liggen, beloofde de Duitse bondskanselier Angela Merkel daags na de verkiezingen. Haar opdracht: zorg voor groei, werkgelegenheid en welvaart in Duitsland. En bespaar voor 2013 meer dan 40 miljard euro, hoe de economie van Duitsland zich ook ontwikkelt. Een ware Hercules-opdracht voor de fdp- en cdu/csu-politici. Toch zijn de gesprekken over een akkoord vorige week dinsdag in een goede sfeer van start gegaan, berichtten de Duitse kranten. Dagelijks vergaderen tien zogenoemde Fachgruppen (commissies), bestaande uit vertegenwoordigers van cdu/csu en fdp, over elk onderdeel van een mogelijk regeerakkoord. Punten waarover – ook na dit overleg – geen overeenstemming kan worden bereikt, worden voorgelegd aan 27 leidende politici uit de drie ‘regerings’partijen. Voor de liberalen is verlaging van de lasten in elk geval een belangrijk punt in de onderhandelingen. Zij beloofden een belastingverlaging. Maar hoe groot de speelruimte van de nieuwe regering daadwerkelijk is om die belofte in te lossen, moet nog blijken. In november worden de nieuwe cijfers over de belastinginkomsten bekend.
Duitsland
5%
België Verenigd Koninkrijk Frankrijk
cbs
41 %
8%
Italië
25 %
9%
Overig
12 % Cijfers eerste kwartaal 2009
6
cbs
mld euro
... maar de uitvoer zakt fors in.
5 4 3 2 1 0
machines
minerale brandstoffen
voeding, dranken, tabak
eerste kwartaal 2008
chemie
diverse fabrikaten gefabr. goederen
grondstoffen
eerste kwartaal 2009
de Bondsdag. Mede dankzij de flinke verkiezingswinst van de fdp: maar liefst 32 zetels winst. Die positie zullen de liberalen zeker benutten om hun verkiezingsbeloften te verzilveren in de vorm van harde keuzes in een coalitieakkoord. Dat is in elk geval de verwachting van waarnemers. Het tijdperk van pappen en nathouden van Merkel I lijkt dan voorbij.
wonder Op het hoofdkantoor van het Bundesverband der Deutsche Industrie (bdi), één van de twee grootste werkgeversorganisaties, wordt koortsachtig gewerkt aan plannen om de economie er weer bovenop te helpen. De overtuiging is: het wordt tijd voor een nieuw Wirtschaftswunder. Want op jaren van Verelendung zit niemand te wachten. Veel ondernemers maken zich zorgen over de immense staatsschuld. Die hangt als een molensteen om de nekken van burgers en bedrijfs13
FORUM #19/15.10.09
leven. Het gat in de overheidsfinanciën is groot, de begroting dik in de min. De bdi wil daarom vooral snijden in de staatsuitgaven. bdivoorlichter Thomas Hüne: “De grote coalitie van cdu/csu en spd heeft het in de goede jaren nagelaten om te bezuinigen.” En dat wreekt zich nu. Op welke punten het mes in de overheidsuitgaven kan, zegt bdiniet met zoveel woorden. Maar de Nederlandse hoogleraar economie Kees van Paridon (Erasmus Universiteit Rotterdam) heeft wel een paar ideeën. Nog altijd hebben 6 miljoen mensen beneden de 65 jaar een uitkering. Dat moet worden aangepakt. Het kost de overheid goud geld en de hoogte maakt het soms onaantrekkelijk om betaald werk te zoeken. Verder is het belastingstelsel veel te gecompliceerd, vindt Van Paridon. Dat levert het bedrijfsleven hoge administratieve lasten op, maar het houdt ook teveel ambtenaren aan het werk. Naast bezuinigingen op de overheidsuitgaven is er meer nodig, vindt de Rotterdamse hoogleraar. De sterke regulering van de arbeidsmarkt
philipp guelland/anp
actueel
Welke keuzes gaat Merkel maken? Nederland is er in elk geval bij gebaat als er snel duidelijkheid komt over de politieke en economische toekomst van Duitsland
speelt Duitsland al jaren parten. Dus zou de nieuwe Duitse regering er volgens hem goed aan doen de crisis te gebruiken om hier iets aan te doen. Bijvoorbeeld door flexibeler arbeidscontracten, zoals voor uitzendarbeid, toe te staan. Maar, bezweert bdi-directeur Werner Schnappauf, om economische groei te genereren hebben bedrijven ook meer liquiditeit nodig. “In 2009 en 2010 kunnen er nog grote tekorten optreden”, waarschuwt hij. En zo staat er nog wel meer op het verlanglijstje van de werkgeversorganisatie: vermindering van de files, die de Duitse belastingbetaler nu 100 miljard euro per jaar kosten, verlaging van de belastingdruk, versoepeling van het ontslagstelsel en verhoging van de arbeidsparticipatie. Want in Duitsland lopen de kosten van de vergrijzing inmiddels snel op. Het klinkt allemaal bekend in Nederlandse oren. Maar ook in Duitsland loopt de bevolking niet echt warm om al die hervormingen te ondergaan. “Het zal enige jaren duren, eer we het niveau van 2008 weer hebben bereikt”, voorspelt Schnappauf. Maar hier kan de Bundesregierung haar tanden vast in zetten.
toekomst Met spanning wordt het nieuwe coalitieakkoord afgewacht in het Haus der Deutschen Wirtschaft, de bdi-centrale in het oosten van Berlijn. Want welke koers gevaren wordt, zal afhangen van de keuzes die cdu/csu en fdp zullen maken. Of Duitsland er snel in zal slagen de staatsschuld af te lossen, het begrotingstekort terug te dringen én de noodzakelijke hervormingen door te voeren, moet nog blijken. Maar Nederland is er in elk geval bij gebaat als er snel duidelijkheid komt over de politieke en economische toekomst van Duitsland. Want de redding komt voor een groot deel uit het oosten. Jan Warmelink van Aebi Schmidt is optimistisch. “Het zal misschien even duren, maar Duitsland komt er wel weer bovenop.” 14
FORUM #19/15.10.09
‘De crisis heeft ook voordelen’ Direct aan het Berlijnse Olympiastadion, waar Adolf Hitler in 1936 de Olympische Spelen opende, staat ‘Der Holländer’, het bedrijf van Fritz Seelen. De zestigjarige Nederlandse ondernemer is al meer dan een kwart eeuw in Duitsland actief. Met de verkoop en import van onder meer Nederlandse planten. De crisis heeft voor Seelen positieve gevolgen. “Er worden minder auto’s verkocht en minder vakanties geboekt. Hotelovernachtingen dalen. Meer mensen blijven thuis. Dan blijft er een berg geld over voor planten en zaden. Mijn omzet is 10 procent gestegen.” Toch maakt ook hij zich wel zorgen. “Kanselier Angela Merkel heeft lukraak geld verdeeld.”En dat moet een keer worden terugbetaald. Seelen ziet de bui al hangen: “Het midden- en kleinbedrijf moet de schulden betalen en alles terugverdienen. Ik betaal nu al 60 procent belasting over de winst.” De conservatieve en liberale partijen beloven belastingverlaging. “Maar ze kunnen de belasting niet verlagen want de schulden moeten betaald worden. De banken hebben miljarden verspeeld en houden nu de hand op bij Merkel. Terwijl ze bij mij de kraan hebben dichtgedraaid.” De crisis heeft volgens de importeur ook voordelen. “Kunstmest en bestrijdingsmiddelen waren duur. Die zijn nu goedkoper.” Een ander voordeel is het ontstaan van nieuwe plannen. “Als het te goed met me gaat, word ik lui. Uit de nood komen veel goede ideeën voort.” Al met al is Seelen niet pessimistisch. “Duitsland leeft helemaal op. Het is een volk van aanpakkers en doorzetters.”
