actueel
Wat is de euro De euro staat onder grote druk sinds de Griekse crisis. Eurosceptici zien hun kans schoon om het einde van de gezamenlijke munt te bepleiten. Maar dat is van kwaad tot erger. Want Nederland valt of staat met de euro. Tekst: Paul Scheer | Foto: Xinhua/eyevine/hh
10
FORUM #16/01.09.11
ons waard?
Angela Merkel en Nicolas Sarkozy: gaat hun plan voor een economische regering ver genoeg?
Een deel van Nederland heeft de euro nooit zien zitten. Dat deel mag op verjaardagsfeestjes nog eens graag naar voren brengen dat hun salaris of pensioen gelijk is gebleven na de invoering van de euro, maar dat de prijzen zijn verdubbeld. Tel uit je winst! Die Nederlanders zullen in de huidige eurocrisis een bevestiging van hun scepsis zien. En een aansporing om alsnog terug te keren op onze schreden en die goeie ouwe gulden weer van stal te halen. In politiek Den Haag wordt die visie uitgedragen door de pvv van Geert Wilders. Hij wil in elk geval geen eurocent meer uitgeven aan steun aan Griekenland. En vorig jaar al riep hij het kabinet op om serieus na te denken over de optie om uit de euro te stappen. Want als landen als Griekenland niet kunnen worden gedwongen om de eurozone te verlaten, moeten we het misschien zelf maar doen. vno-ncw-voorzitter Bernard Wientjes is fel tegenstander van zo’n stap. 11
FORUM #16/01.09.11
vincent mentzel/hh
actueel
Jaap van Duijn:
Gulden maakt Nederland duur Het lijkt best aantrekkelijk: een terugkeer naar de harde gulden, weg van een euro die verzwakt wordt door toedoen van anderen. Maar de ervaringen van Zwitserland en Japan wijzen uit dat die toekomst niet zo rooskleurig is, zeker niet voor een exportland als Nederland. De Zwitserse frank is het afgelopen jaar 25 procent gestegen ten opzichte van de euro en de dollar. Dat betekent dat Zwitserse exportproducten duurder worden, terwijl de kosten die bedrijven in eigen land maken gelijk blijven. Toeristen, voor wie het verblijf een stuk duurder is geworden, mijden het land. De Schweizerische Nationalbank probeert de koers omlaag te krijgen door geld bij te drukken. De Japanse yen geldt ook als een betrouwbare munt in tijden van Europese en Amerikaanse crises. De Japanse regering heeft tot dusver nog geen maatregelen genomen zoals het bijdrukken van geld, maar daar wordt wel over nagedacht. De dure yen verstoort het economisch herstel.
‘Econoom zou eurozone niet bedacht hebben’
De euro en een stabiel Europa zijn volgens hem de ‘ruggengraat van de Nederlandse economie’. Het opgeven van de euro zal leiden tot een periode van grote economische en politieke instabiliteit. Mede als gevolg van de euro zijn de Europese economieën zo met elkaar verknoopt geraakt dat een terugval in één lidstaat meteen negatieve gevolgen heeft in de andere lidstaten. ‘We zijn elkaars binnenland geworden’, heeft André Szász, oud-directeur van De Nederlandsche Bank (dnb), eens gezegd. Die onderlinge afhankelijkheid is het resultaat van de Europese integratie, het wegvallen van de grenzen en de totstandkoming van de interne markt. Een proces waarbij Nederland veel baat heeft gehad. Maar als we vooraf hadden geweten dat Griekenland met onjuiste begrotingscijfers de kluit zou bedonderen, waren er ongetwijfeld meer aarzelingen geweest om dat land toe te laten tot de monetaire unie. Szász heeft altijd zijn twijfels gehad over een gezamenlijke munt. In zijn ogen had de euro beter als staartstuk van het Europese eenwordingsproces ingevoerd kunnen worden, en niet als middenstuk.
harde les Jaap van Duijn, voormalig bestuurslid van Robeco, viel Szász onlangs bij in nrc Handelsblad. ‘Een econoom zou de eurozone nooit hebben 12
FORUM #16/01.09.11
bedacht. Er zijn landen bij elkaar gestopt die in een verschillende ontwikkelingsfase van de economie zaten.’ Dat laatste klopt. Maar de voorwaarden in het Groei- en Stabiliteitspact moesten ervoor zorgen dat de deelnemende landen zich in financieel-economisch opzicht zouden gedragen. Helaas is het op dat punt misgegaan. De voorwaarden (een begrotingstekort van maximaal 3 procent en een staatsschuld van maximaal 60 procent van het bruto nationaal product) werden al snel geschonden. En het waren nota bene Frankrijk en Duitsland, voorvechters van de Europese integratie, die als eersten een beroep deden op uitzonderingssituaties. Dezelfde landen die nu het voortouw nemen in de aanpak van de eurocrisis, en dus Griekenland opdragen zich wél aan de voorwaarden te houden. De eurocrisis is een harde les, maar biedt ook de kans om de weeffouten in het systeem te herstellen. Iedereen is ervan doordrongen dat er nu iets moet gebeuren. Zo moet worden besloten hoe de lidstaten kunnen worden gedwongen tot het gewenste begrotingsbeleid. Sancties werken alleen maar als ze opgelegd worden. De Frans-Duitse as bestaande uit Nicolas Sarkozy en Angela Merkel staat een ‘economische regering’ voor ogen die onder leiding staat van de huidige president van de Europese Unie Herman Van Rompuy. Vooralsnog wordt gedacht aan enkele vergaderingen op jaarbasis. De vraag is of dat genoeg is.
joost van den broek/hh
jeroen poortvliet
Bernard Wientjes:
Piet Moerland:
‘Euro is ruggengraat
‘Verdubbeling noodfonds
Nederlandse economie’
geeft vertrouwen’
Sommigen betwijfelen of een dergelijke economische regering wel genoeg doorzettingsvermogen zal hebben. Een van hen is Harald Benink, hoogleraar Banking and Finance aan de Universiteit van Tilburg. ‘De instelling van een economische regering is een voortzetting van het bestaande. Dan zijn het toch weer de politici die als het erop aankomt niet in hun eigen vlees willen snijden. Het lijkt mij beter om Eurostat, het statistisch bureau van de de Europese Unie, de taak te geven om sancties op te leggen. Eurostat checkt nu al de cijfers. Als die niet kloppen, volgt automatisch een sanctie.’ De volgende vraag: wat moeten die sancties zijn? Tot dusver ligt de nadruk op boetes, maar daarmee vererger je juist de financiële problemen van het land in kwestie. Alternatieven zijn het tijdelijk ontnemen van stemrecht of het afsluiten van de toegang tot Europese stimuleringsfondsen.
speculeren De afgelopen weken stonden ook in het teken van de euro-obligaties als middel om een eurocrisis in de toekomst te voorkomen (zie kader Eurobligaties: uitweg uit de crisis?). Maar de huidige crisis vergt ook maatregelen die op korte termijn kunnen worden ingevoerd. Griekenland moet worden geholpen en voorkomen moet worden dat de crisis overslaat 13
FORUM #16/01.09.11
naar andere landen, zoals Italië en Spanje. Dat gebeurt als beleggers gaan speculeren over het volgende land dat in de problemen komt, en vervolgens hun handen van dat land aftrekken. De financiële markten moeten het vertrouwen krijgen dat de ellende beperkt blijft tot Griekenland. Dat kan als het Europese noodfonds wordt verhoogd. De plannen voorzien nu in een verhoging tot 750 miljard euro, waaraan het Internationaal Monetair Fonds met 250 miljard bijdraagt. Er gaan echter stemmen op voor een verdere verhoging en zelfs een verdubbeling tot 1,5 biljoen euro. dnb-president Nout Wellink ziet daar wel wat in, net als Rabobankbestuursvoorzitter Piet Moerland. Juist een verhoging vermindert volgens hem de kans dat het geld ook daadwerkelijk zal worden gebruikt. Want als de rust terugkeert op de financiële markt, krijgen landen de gelegenheid om op eigen kracht aan hun herstel te werken, aldus Moerland in Het Financieele Dagblad. Verhoging van het fonds brengt wel met zich mee dat de nationale regeringen in de lidstaten aan de volksvertegenwoordiging en het volk moeten uitleggen waarom het nodig is om nóg meer geld te reserveren voor ‘Europa’. Een onwelkome boodschap in tijden van bezuiniging, al betekent reservering niet automatisch dat het geld door Europa wordt opgeslokt. Maar een euroscepticus heeft weinig nodig om zijn gelijk bevestigd te zien.
erik van der burgt
actueel
Harald Benink: ‘Sancties niet overlaten aan politici’
Hoogleraar Harald Benink wil nog een stap verder gaan. Hij vindt dat de Griekse schulden kwijtgescholden moeten worden. ‘We moeten door die zure appel heen bijten, anders blijft het dooretteren. Nederlandse banken die geld hebben uitstaan in Griekenland, moeten hun verlies nemen. Als het nodig is, moeten ze weer een kapitaalinjectie van de staat krijgen.’ Een rigoureus voorstel, net nu de banken weer aan het opkrabbelen zijn van de vorige crisis. Maar alles beter dan het inwisselen van de euro voor een onzekere toekomst met de gulden, de D-mark, de franc en al die andere Europese munten die het handelen op de interne markt weer een stuk lastiger zullen maken. De verwachting is bovendien dat het uit elkaar vallen van de eurozone met alle gevolgen van dien (devaluatie, koopkrachtverlies en inflatie in de zwakkere landen) tot een krimp van naar schatting 10 tot 15 procent zal leiden. En dat hakt erin bij een land dat 75 procent van zijn export binnen Europa afzet, de grootste Europese haven herbergt (Rotterdam, met Amsterdam op de vierde plaats), en marktleider is in de Europese binnenvaart. In termen van export en investeringen is alleen Italië al belangrijker voor Nederland dan de opkomende BRIC-landen (Brazilië, Rusland, India, China) tezamen. De klagers over de euro op verjaardagsfeestje moeten nog maar eens goed nadenken over de consequenties van een euro-exit. Misschien valt er dan niet eens meer een feestje te vieren. 14
FORUM #16/01.09.11
Eurobligaties: uitweg uit de crisis? Ook al ligt de focus op dit moment vooral op noodmaatregelen, het is duidelijk dat voor het keren van de crisis op termijn meer nodig is. Misschien wel de enige uitweg uit deze crisis is de vorming van één Europese obligatiemarkt voor de financiering van de staatsschulden van de eurolanden. Dat betekent dat we in plaats van staatsobligaties per land zouden overstappen op een gezamenlijke euro-obligatie met een gemiddeld rentetarief. Daarmee zou een einde kunnen komen aan de praktijk van een rente op staatsleningen die de pan uit rijst voor lidstaten die in de problemen raken. Invoering van een euro-obligatie kan echter niet zonder dat de weeffouten in de muntunie hersteld zijn. Dat betekent strikt toezicht op de budgettaire discipline en het economische hervormingsbeleid van lidstaten. Ook zou de financiering van nationale staatsschulden met gemeenschappelijke euro-obligaties gepaard moeten gaan met scherpere leningvoorwaarden voor lidstaten met een hoge staatsschuld en zachtere voorwaarden voor lidstaten met een lagere staatsschuld. Lidstaten die desondanks de kantjes ervan aflopen zouden een ‘country-programme’ opgelegd moeten krijgen met als enige alternatief voor de betreffende lidstaat om uit de gemeenschappelijke schuldfinanciering te stappen. Zij moeten dan weer zelf proberen de schuld te financieren, wat de facto een onmogelijkheid is. Het lijkt dus tijd voor een Europees dubbelbesluit. Voor de korte termijn het tijdelijke Europese noodfonds efsf substantieel verhogen en tegelijkertijd een principebesluit nemen om uiterlijk in 2013 bij de overstap naar het permanente noodfonds esm over te gaan tot invoering van één Europese obligatiemarkt met bijbehorende spelregels en versteviging van de governance op eu-niveau.
