Getuigenis Ziekenzalving, een minzame kracht ! Een getuigenis uit de praktijk Ziekenzalving, Ziekenzegening, Familie, Verzoening
Donaat Dumon Donaat Dumon werkt al meer dan vijftien jaar
Verscheidenheid troef
als priester in het AZ Groeninge in Kortrijk. Hij verzorgt er vieringen en gaat bij zieke mensen
Zo verscheiden zieke mensen zijn, zo verschei-
op bezoek. In zijn ‘nabij zijn’ hoort ook het
den zijn ziekenzalvingen. Ook de vraag ernaar
zalven van zieken. Voor Rondom Gezin wilde
varieert van ‘nog vlug een kruisje met Heilige
hij graag het toedienen van de ziekenzalving
olie voor het te laat is’, tot bijna een familie-
vanuit zijn eigen praktijkervaring belichten en
feest met champagne. Uiteraard verloopt de
beschrijven op welke manier de familie of het
zalving bij iemand die plots en onverwachts
gezin daarbij betrokken kan zijn.
stervend is, helemaal anders dan bij iemand die een ingrijpende ingreep zal moeten ondergaan met een moeizame herstelperiode achteraf. Evenzeer is het ritueel verschillend wanneer het zich voltrekt met enkel de betrokkene, al dan niet in bewuste toestand, dan wanneer de zieke omringd is door een kring van mensen. Uit de waaier van zalvingen en zegeningen die er bestaat, wil ik in dit artikel een stramien doen oplichten dat er meestal in terug te vinden is, zij het dus in vele schakeringen. Niet alles is mogelijk in al te pijnlijke of te emotioneel geladen situaties. Wat er altijd bij hoort, is de zalving als teken van Gods zalvende nabijheid, een uitdrukking van Gods indringende, minzame en krachtgevende werking. En dan is
Getuigenis Ziekenzalving, een minzame kracht! Een getuigenis in de praktijk
Bron: Jo Steverlynck
het de kwestie om in die wisselende omstan-
laatste moment, ook wanneer het geen spoed-
digheden dit zo adequaat mogelijk te laten
opnames of een onverwacht naderende dood
aanvoelen, zowel bij de zieke als bij de omrin-
betreft. Tot spijt van wie het benijdt, heeft de
gende, meelevende mensen. Het spreekt voor
naamsverandering van de ‘laatste sacramen-
zich dat het ritueel veel meer mogelijkheden
ten’ naar ziekensacrament geen noemens-
biedt wanneer de zalving vooraf gepland is en
waardige verandering met zich meegebracht
met de betrokkenen besproken werd, dan na
wat het tijdstip van toediening betreft, althans
een oproep vanuit de spoedafdeling van het
niet wanneer het individuele ziekenzalvingen
ziekenhuis. Maar ook dan mag uiteraard de
betreft, waarover ik het in dit getuigenis heb.
essentie niet ontbreken.
Ik heb niet de indruk dat het ‘verzekerd zijn’ zoals dat van een ‘berechting’ wel eens gezegd
Veelal een afscheidsritueel
wordt, daar nog een grote rol in speelt. Het wijst er eerder op dat het algemeen wordt aan-
Vandaag is het de algemene gang van zaken
zien als een afscheidsritueel, waarvoor geen
dat ziekenzalvingen worden toegediend op het
waardig alternatief voorhanden is. Zelfs een
[35]
rondom
gezin aankunnen. Wanneer ik de familie al beter heb leren kennen en denk dat ze ervoor open staan, probeer ik dat ook te verwoorden. Om het uit de sfeer van het laatste sacrament te halen leg ik de band met twee andere zalvingmomenten in het leven: het doopsel en het vormsel. Daarbij wijs ik precies op die krachtgevende werking, zowel in het groeiend mens worden bij het doopsel en vormsel, als nu, wanneer de ziekte en het herstel zwaar om dragen zijn, of om het stervensproces aan te kunnen.
Bron: Jo Steverlynck
Indien de familieleden de ziekenzalving vrastervenszegen of -zegening wordt doorgaans
gen uit respect voor de geloofsovertuiging van
niet als volwaardig ervaren. Dat heeft niet
hun ziek of bijna stervend familielid, en daarbij
zozeer te maken met het gegeven dat een ster-
aangeven dat ze zelf niet (zo) gelovig zijn, dan
venszegen of -zegening door een ‘pastor-niet-
noem ik in mijn gebed naast de naam ‘God’ ook
priester’ gegeven wordt, maar veeleer omdat
omschrijvende namen die weergeven hoe de
het zalvende ritueel ontbreekt.
zieke God in zijn of haar leven ervaren heeft, zoals ‘Nooit-geziene-en-toch-nabije’, ‘Een-en-
Bewust afscheid nemen is nooit vanzelfspre-
al-liefde’, ‘Inspiratiebron’ …
kend, noch voor de afscheidsnemer, noch voor hen die afscheid moeten nemen. Daarom
Bij het begin
vraagt de familie soms om te wachten tot hij of zij niet meer bij volle bewustzijn is, omdat men
Voor de ‘viering’ van de ziekenzalving krijgen
het bewust afscheid nemen te zwaar vindt.
de zieke – indien nog in staat om te lezen – en
Bij een dergelijke vraag probeer ik de familie
de omstaanders een klein tekstblaadje. Dank-
te doen inzien dat de zieke ook zichzelf voelt
zij de computermogelijkheden wordt ‘N.’ ver-
en vaak bewuster is van de toestand dan men
vangen door de naam van de patiënt. Daardoor
denkt. Indien het om praktiserende mensen
krijgt het gebeuren een persoonlijker cachet.
gaat, kan het wel eens zijn dat ze soms onrus-
Wanneer de kring van mensen klein is en men
tig nog op het ‘laatste’ sacrament wachten.
close met elkaar verbonden is, dan werkt dat
De schrik om het niet aan te kunnen, is soms
blaadje eerder afstandelijk en verloopt het ritu-
ook wel een verdoken schrik van familieleden
eel meer à l’ improviste. Dan proberen we ons
omdat zij zelf het afscheid nemen (nog) niet
ook met z’n allen naast het bed of de zetel te
[36]
Getuigenis Ziekenzalving, een minzame kracht! Een getuigenis in de praktijk
zetten om op dezelfde hoogte met de zieke te
Uit de brief van de H. apostel Jacobus
kunnen spreken en bidden.
‘Ben je ziek, roep dan de oudste. Hij zal De ‘viering’ van de ziekenzalving begint, na
een gebed over u uitspreken, u zalven met
het kruisteken, met een wens van vrede van
olie in de naam van de Heer. Het gelovig
God voor de zieke en ook voor de omringende
gebed zal u oprichten en als u zonden hebt
mensen, ‘hoe moeilijk het ook is’, voeg ik er
begaan, zullen ze u vergeven worden.’
aan toe in pijnlijke situaties. Op Ten Oever, de palliatieve eenheid, breng ik een kruisje mee in
Verzoenend woord
de vorm van een duif waarmee de vredewens nog uitdrukkelijker gesymboliseerd wordt. Dit
Het tekstje van de Heilige apostel Jacobus ein-
kruisje blijft dan op de kamer en krijgt de fami-
digt met ‘en als u zonden hebt begaan, zullen
lie na het overlijden mee.
ze u vergeven worden’. Het vormt een ideale overgang naar het verzoeningsmoment. Soms
De band met het doopsel en het vormsel die ik
reageert de familie erop door te zeggen dat
dan nog even aanhaal, verlegt meteen ook het
hun geliefde nooit kwaad heeft gedaan, of
accent van een louter en meestal emotioneel
zo’n lieve man of moeder is. Dat is mooi om te
afscheidsritueel, naar een positievere beleving.
horen. Maar jammer genoeg is dat niet altijd
Om de spanning van het moment ook wat te
het beeld dat van de stervende wordt opge-
breken, vraag ik aan de zieke, uiteraard indien
hangen. Dan is het stappen op een slappe
hij nog in staat is te antwoorden, of hij zich het
koord omwille van de gevoeligheid die ermee
vormsel nog herinnert. Soms ontstaan zo hele
gepaard kan gaan. In sommige uitzonderlijke
levens- en familieverhalen waardoor het ijs niet
gevallen is het verzoeningsmoment precies
alleen gebroken, maar helemaal gesmolten is.
daarom het meest beklijvende van het ganse
Meestal vervolg ik de ‘plechtigheid’ – want zo
ritueel. Om dit te kunnen inschatten is het
verloopt het ook : sereen en eerbiedig – met
nodig om de voorgeschiedenis te kennen uit
het toepasselijke uittreksel uit de brief van
voorafgaande gesprekken met de familie en/of
Jacobus, de apostel die in Compostella vereerd
de patiënt. Het kan de gelegenheid bieden om
wordt. Wanneer er kinderen van tienerleeftijd
zich van het onvergeeflijke te bevrijden door
bij zijn, laat ik hen, indien gewenst, dit tekstje
het in Gods handen te leggen, of indien moge-
lezen.
lijk toch tot verzoening te komen, of om een eerdere schuchtere verzoening te bezegelen –
Zo verscheiden zieke mensen zijn, zo
al dan niet met woorden uitgesproken. Dit zijn
verscheiden zijn ziekenzalvingen.
weliswaar zeldzaamheden, maar prachtig om te zien gebeuren. [37]
rondom
gezin
Hoe dan ook is het passend om bij een ziekenzalving zowel ons falen te erkennen, als ook te benoemen dat we onze foutenlast niet voor altijd hoeven mee te sleuren, maar dat we door verzoening met God en met elkaar ervan ontlast worden. In ieder geval is het geen moment om wie dan ook op te zadelen met zonde en schuld; er is vooral plaats voor Gods omarmende barmhartigheid. Bij de vergevingszegen strek ik mijn handen naar de patiënt en zeg: ‘(ook) God steekt zijn verzoenende hand naar u uit om u te omarmen in zijn liefde, zich over u te ontfermen en uw zonden te vergeven.’ Soms voel je dat het door de patiënt en ook door zijn omgeving als bevrijdend en verlichtend erva-
Bron: Jo Steverlynck
ren wordt. Niet zelden hoor ik dan achteraf, meestal buiten de ziekenkamer, dat inderdaad een en ander niet zo fraai was in zijn of haar
Met zachte hand
leven. Misschien kan dit juist ter sprake komen omdat het uiteindelijk hem/haar niet (meer)
Wanneer er meerdere mensen aanwezig zijn
wordt aangerekend.
wordt dan samen een gebed gebeden.
Gebed God onze Heer, N. is nu meer dan anders op anderen aangewezen. Wij vragen U dat hij/zij zich niet verlaten voelt of gebukt gaat onder onzekerheid, maar zich omringd weet door Uw aanwezigheid en door het teder medeleven van de mensen die hem/haar nabij zijn. Draag zorg voor hem/haar en voor ons allen die met hem/haar meeleven. Schenk vrede die de angst verdrijft en kracht om naar Jezus’ voorbeeld het lijden te dragen en om eens de vreugde te ervaren samen met Hem te verrijzen. Wij vragen ook Uw steun voor allen die de zieke mensen deskundig maar ook zorgzaam bijstaan, dat zij rust en vertrouwen geven.
[38]
Getuigenis Ziekenzalving, een minzame kracht! Een getuigenis in de praktijk
Is het aantal aanwezigen beperkt dan is er
Handen
vaak sprake van een nauwe relatie van de aanwezigen met de zieke. We gaan dan meestal
verwelkomden mij bij mijn geboorte.
rechtstreeks van de uitgestrekte hand over
Zij hielden mij heel dicht
naar de handoplegging. Het is een mooi en
tegen de borst van mijn moeder,
vaak aangrijpend gebaar wanneer de omge-
gaven mij voedsel en dekten mij toe.
vende mensen hun hand op de patiënt leggen.
In tijden van gevaar hebben zij mij
Gehuwden nodig ik uit om, zoals op hun trouw-
beschermd
dag, elkaars hand vast te nemen. Wanneer er
en in tijden van verdriet getroost.
‘belangrijke’ mensen ontbreken die er niet
Zij hebben mij uitgewuifd en welkom
kunnen bij zijn, worden ze mee betrokken door
geheten.
hen te vernoemen. Alle handen, zichtbaar op
Het zijn de handen van ouders, familie,
de patiënt gelegd of in gevoelens meelevend
vrienden, collega’s, verzorgenden ...
van op afstand, zijn handen van verbondenheid
die samen me tonen
en genegenheid. Jammer genoeg zijn het ook
hoe veilig ik in Gods hand geborgen ben,
machteloze handen, want meer dan anders
vroeger, nu en altijd.
moeten we ervaren dat we niet alles in de hand
(naar Henri Nouwen)
hebben. Maar onze handen en in het bijzonder de handen van de zieke belichamen Gods hand
Onmiddellijk daarbij aansluitend, krijgt de
die geen andere handen heeft dan mensen-
zieke de zalving. Wanneer de zieke stervend is,
handen om zijn liefde te tonen, zoals de zieke
verwijs ik bij de zalving op het voorhoofd naar
dat in zijn leven al zoveel getoond heeft als
de vorm, namelijk het kruisteken: het kruis
echtgeno(o)t(e), moeder, vader, (over)groot-
waaraan Jezus gestorven is. Een teken dat niet-
moeder, -vader, als vriend, buur, collega …
temin het teken van ons geloof geworden is, en
Hierbij kunnen ook het beroep en de hobby’s
een teken van hoop omdat met Zijn kruisdood
van de zieke ter sprake komen, de momenten
Jezus de weg tot nieuw leven heeft gebaand,
waar hij of zij de handen uit de mouwen gesto-
ook voor de zieke. De zalving wordt ook geduid
ken heeft. Bij deze gedachten passen volgende
als de kracht van Gods Geest, die zoals elke
woorden:
olie, mag indringen. Hoe broos we ook zijn – wat door de zieke als geen ander wordt ervaren – God laat niemand aan zijn lot over. Het zalven van de handen dat erop volgt, stel
Als afronding krijgt de gezalfde nog
ik voor als Gods zalvende hand waarmee Hij
een kruisje: ‘God zegene en beware u’.
de zieke een hand geeft, als dank voor al het schone en goede dat hij of zij gedaan heeft en [39]
rondom
gezin
Bron: Jo Steverlynck
waarmee Hij nu de zieke nabij wil zijn. Bij ster-
gelegenheid om het overleden kind hier uit-
venden voeg ik eraan toe dat God hem of haar
drukkelijk te vernoemen en zo erbij te betrek-
hand in hand wil binnenleiden in zijn vaderhuis
ken. We horen bij elkaar en blijven voor altijd
van vrede en liefde. Bij echtparen zalf ik soms
met elkaar verbonden, geborgen in Gods hand
ook de handen van de partner die immers ook
en liefde. Het is zo dat Jezus ons leerde bidden
grote nood heeft aan draagkracht. Machteloos
tot God die Vader en ook Moeder is en die ons
alles uit handen moeten geven – wat een zie-
bijeenhoudt als zijn geliefde kinderen. Dan bid-
kenhuisopname met zich meebrengt, en uiter-
den we een Onze Vader. Daarna bidden we een
aard ook een sterven – kan moeilijker om dra-
Weesgegroet, want in praktijk verloopt het ook
gen zijn dan dag en nacht voor de geliefde in
zo dat ik even naar Maria verwijs en zo uitnodig
de weer zijn.
om tot Maria het Weesgegroet te bidden. ‘Want
Het is ook in Gods hand dat zijn of haar naam
zoals moeder Maria bij haar zoon stond aan het
geschreven staat, samen met de namen van
kruis, en goed weet hoe het voelt een nabije
allen die de gezalfde nu omringen, maar ook
mens te moeten loslaten, zo is ze hier nu ook
van alle dierbaren die al gestorven zijn. Indien
aanwezig.’
er een dochter of zoon gestorven is, is het een [40]
Getuigenis Ziekenzalving, een minzame kracht! Een getuigenis in de praktijk
gaan) een kruisje te geven of te krijgen. Wan-
Zalving
neer de traditie er was of is, vraag ik meestal
(zalving op het hoofd) N., deze zalving met de olie van Gods
aan de patiënt om ook mij een kruisje te geven.
Geest geve u een heilzaam houvast in
Vaak vraag ik me af: ‘Wat als er geen priesters
de onzekerheid die u nu treft en waarbij de broosheid van het leven opgevangen
meer zijn om de ziekenzalving toe te dienen ?
wordt door Gods eeuwige draagkracht.
lekenpastores een mandaat te geven voor de
(zalving op de hand)
ziekenzalving ?’ De aanwezigheid van de werk-
Dient de kerk niet ernstig te overwegen om ook
dadige kracht van Gods Geest in het sacrament
De zalf op uw hand is als Gods hand op de uwe gelegd, met alle dienstbaarheid,
van de ziekenzalving zou niet verloren mogen gaan door een gebrek aan priesters. In het
warmte en troost, blijheid en steun die u met uw handen hebt uitgedrukt en waar-
oorspronkelijk fragment uit de brief van de H. Jacobus zoals het in de bijbel staat, wordt er
door u mensen nabij bent.
zelfs niet van ‘priester’ gesproken, maar van
N., moge onze Heer Jezus Christus door deze Heilige zalving en door zijn liefde-
‘oudsten’.
volle barmhartigheid u bijstaan met de genade van zijn Heilige Geest.
Een stervende een kruisje geven wordt aan-
Onze Vader
daarom meestal als emotioneel zwaar ervaren.
Wees gegroet
Dan is het goed om de spanning wat te kun-
Zegen (Die zegen van God drukken we ook uit door het geven van een kruisje)
nen ontladen. Zo komt het goed uit dat ik als
gevoeld als een afscheidsgebaar, en wordt
herinnering aan deze ziekenzalving nog een kaartje met een gebed van Sylvain Tuyts aan de mensen kan aanbieden: ‘Uw hand op mijn leven’. Daarop is plaats om de naam van de
‘God zegene en beware u’
gezalfde te schrijven. Voor kinderen en kleinkinderen vul ik daar de aanspreeknaam van
Als afronding krijgt de gezalfde nog een kruisje:
hun (groot)moeder of (groot)vader in. Met dit
‘God zegene en beware u’, en in een stervens-
eerder los momentje is de ‘plechtigheid’ ten
situatie voeg ik er ‘en ook wij bewaren u in ons
einde. Meestal blijf ik dan niet lang meer, ten-
hart’ aan toe. Daarna nodig ik hen die willen uit
zij ik aanvoel dat het goed is om nog een tijdje
om ook een kruisje en een streling of een zoen
erbij te blijven.
te geven. Dan pols ik soms naar het (eventueel vroeger) mooi gebruik om (voor het slapen[41]
rondom
gezin
UW HAND In sommige gevallen is het verzoe-
OP MIJN LEVEN
ningsmoment het meest beklijvende van het ganse ritueel.
Blijf ons nabij God, herder van ons leven,
DONAAT DUMON werkt als priester op de dienst
biddend en zegenend
zingeving en spiritualiteit van het AZ Groeninge
stonden wij in een kring rondom N.
in Kortrijk.
Gij hebt uw hand op dit leven gelegd, Aan U vertrouwen wij ons toe. Wij bidden u voor zieke en stervende mensen: blijf hen nabij in uren van pijn en angst; blijf hen nabij in mensen die eerbiedig en met toewijding hun nood helpen dragen met woorden van troost, met handen die helen en zalven. Blijf ons nabij, Gij waakt over ons: niets zal ons ontbreken omwille van Uw zorg Wij geloven dat wij in uw handen geborgen mogen zijn, geborgen mogen blijven. Amen. Tekst: Sylvain Tuyls
Bron: www.kuleuven.be/Thomas
[42]
