Funderen: stiller, duurzamer en trillingsvrij. Vroom Funderingstechnieken: kennis optimaal benutten Komst kenniscentrum nog ongewis

Funderen: stiller, duurzamer en trillingsvrij Vroom Funderingstechnieken: kennis optimaal benutten Komst kenniscentrum nog ongewis

Inhoudsopgave 2 Nieuwbouwmarkt herstelt langzaam

4 Kennis optimaal benutten

7 Issues & Insights

9 “Op ons lijf geschreven”

10 Komst kenniscentrum nog ongewis

13 Stiller, duurzamer en trillingsvrij

16 Adverteerdersindex

Inleiding

dat nog verre van zeker is wegens het gebrek aan externe financiers.

door Ernst Delfos, uitgever

Insights neemt ook een kijkje in de keuken bij Vroom Funderingstechnieken. Dit familiebedrijf viert in 2012 haar vijftigjarig jubileum en groeit de laatste jaren steeds meer toe naar het lastigere, specialistische funderingswerk. Het bedrijf doet uit de doeken hoe het de komende jaren verder wil groeien als funderingsdeskundige.

Een goede fundering is onmisbaar onder bouw- en infra­ werken. Nederlandse bedrijven kunnen al vele jaren op vakkundige wijze funderen en ontwikkelen steeds fijnere technieken om het werk stiller, duurzamer en met minder trillingen uit te voeren. Branchevereniging NVAF legt in deze uitgave uit hoe het kan dat veel van deze geavanceerde technieken vaak in de praktijk niet worden ingezet. Ook de Stichting Platform Fundering Nederland komt in deze editie van Construction Insights aan het woord. De stichtingdirecteur vertelt over de komst van het broodnodige Kenniscentrum Funderingsproblematiek,

De ontwikkelingen op het gebied van funderingswerkzaam­ heden zijn aanleiding voor het redactieteam van Construction Insights om deze branche uitgebreid te belichten. Het resultaat leest u nu. Een informatieve uitgave, die inzicht geeft in een snel veranderende markt.

1

construction

Betere tijden staan voor de deur

Nieuwbouwmarkt herstelt langzaam De nieuwbouw van zowel woningen als utiliteitspanden is na de econo­ mische crisis fors gedaald. Voor veel funderingsbedrijven zijn hun activi­ teiten hierdoor deels verschoven naar de renovatie- en onderhoudsmarkt. De verwachting is dat de nieuwbouw vanaf dit jaar weer toeneemt en dat kan veel funderingswerk opleveren.

stortte in. Meerdere nieuwbouwprojecten liepen in 2009 nog door omdat ze al waren gepland, maar in 2010 viel de nieuwbouw grotendeels stil. Daling bouwactiviteiten De Nederlandse bouwsector heeft hier­ door enkele historisch zware jaren achter de rug. Ter vergelijking: in 2008 werden jaarlijks zo’n 90.000 woningen gebouwd, in 2010 waren dit tienduizenden woningen minder. In de utiliteitbouw was de terugval nog groter. Vergeleken met collega’s in andere deelsectoren hielden veel funde­ ringsbedrijven zich relatief goed staande. Ondanks de toename in onderhouds- en renovatiewerkzaamheden en de nieuw­ bouwprojecten die wél doorliepen, waren het echter ook voor hen mindere jaren. Maar als de prognoses van het Economisch Instituut de Bouwnijverheid (EIB) kloppen, staan met name binnen de woningbouw betere tijden voor de deur.

D

e economische crisis. Het begon allemaal in de zomer van 2007 in Amerika. Hypotheken verpakt in obligaties werden ineens snel minder waard en dit leverde een sneeuwbaleffect op waardoor Amerikaanse banken elkaar uiteindelijk geen geld meer leenden omdat ze bang waren het geld niet meer terug te krijgen. Mede door de val van de IJslandse bank Landbanski sloeg dit economische klimaat over op Europa en ook Nederlandse banken gingen eind 2008 strengere voor­ waarden stellen bij het verstrekken van leningen. De woningmarkt in ons land

Het EIB verwacht dat eind 2011 blijkt dat de nieuwbouw van woningen dit jaar alweer een stuk beter op stoom is gekomen. De woningproductie zal volgens het instituut

Belastingverlaging remt nieuwbouw Om de ingestorte woningmarkt weer wat op gang te brengen, besloot het kabinet begin juli 2011 per direct de overdrachtsbelasting – die wordt betaald bij aankoop van een huis – voor een jaar te verlagen van 6 naar 2 procent. Het Economisch Bureau van ING vermoedt dat dit besluit slecht uitpakt voor de nieuwbouwsector. Op nieuwbouwwoningen wordt omzetbelasting gerekend en geen overdrachtsbelasting. Mensen worden dus aangespoord om voor een bestaande woning te kiezen in plaats van nieuwbouw. De Vereniging van Nederlandse Projectontwikkeling Maatschappijen Neprom ziet het iets positiever in en verwacht dat de belastingverlaging vanaf begin 2012 wel z’n vruchten gaat afwerpen voor de nieuwbouw. Dan gaat de nieuwbouwsector namelijk profiteren van de verbeterde doorstroming op de huizenmarkt, aldus Neprom.

construction

2

EIB Het Economisch Instituut voor de Bouwnijverheid (EIB) is een in 1956 opgerichte onafhankelijke stichting die onderzoek doet naar collectiviteit in de bouw en contractonderzoek uitvoert. De onderzoeken richten zich op onderwerpen uiteenlopend van marktontwikkelingen en arbeidsomstandigheden tot innovaties. Het maakt gedurende het jaar bovendien meerdere ramingen van de verwachtingen voor de bouwproductie, die ieder jaar in januari worden gepubliceerd. Het EIB werkt eraan om zicht te hebben op álle schakels binnen de bouw; van toeleveranciers en architecten tot bouwers, ontwikkelaars en opdrachtgevers. www.eib.nl

bedrijven hun activiteiten de afgelopen jaren deels verlegd richting de gwwsector. Een verstandige keuze, want deze sector is volgens het EIB goeddeels ongeschonden door de economische crisis gekomen. Toch klinken ook in de infra­ sector niet enkel en alleen positieve geluiden. Met de terugloop in woning- en utiliteitsbouwprojecten, hangt op meerdere locaties samen dat ook de infrastructurele werkzaamheden stil zijn komen te liggen. De verwachting is echter dat deze relatief geringe terugloop snel herstelt aangezien ook de woningnieuwbouw weer toeneemt.

zo’n 5 procent hoger uitpakken dan in 2010. En dit is slechts een voorbode van een veel grotere groei. Doordat eerst uitgestelde nieuwbouwprojecten worden uitgevoerd en vervolgens ook weer meer nieuwe projecten van start gaan, kan de woningproductie tussen 2012 en 2015 met meer dan 5 procent per jaar groeien. Lichtpuntjes In de utiliteitsbouw zijn de vooruitzichten op korte termijn iets minder zonnig. De nieuwbouwdaling van maar liefst 25 procent in de afgelopen jaren zet zich in 2011 gewoon voort. Hoewel het met een afname van 2,5 procent slechts om een lichte daling gaat, maakt het toch duidelijk dat de utiliteitsbouw zware klappen te verduren krijgt. Er zijn wel enige licht­ puntjes in de ‘donkere utiliteitswereld’. Met name de groeiende vraag naar zorggebouwen kan de totale utiliteitsnieuwbouw vanaf 2012 weer omhoog stuwen.

Meeprofiteren De totale bouwproductie zal volgens het EIB tussen 2013 en 2016 gemiddeld 2 procent per jaar groeien. Dit zou in 2016 een productieniveau van 61.5 miljard euro voor de complete bouwsector opleveren, nog altijd 2,3 miljard onder het niveau van het topjaar 2008. Onderzoeksinstituut TNO verwacht dat grootschalige uitleg­ locaties voor nieuwbouwwoningen in de toekomst schaars worden. Bij het gros van de toekomstige bouwactiviteiten zal het gaan om vervanging, stedelijke vernieuwing en inbreiding, aldus TNO.

Door de slecht draaiende woning- en utiliteitsbouw, hebben veel funderings­

Dat er de komende jaren meer gebouwd moet worden, staat volgens TNO wel vast. Daar sluit het Economisch Bureau van ING zich bij aan. ING benadrukt dat nieuwbouw belangrijk blijft voor ons land omdat het aantal huishoudens tot 2020 met 55.000 per jaar toeneemt. Omdat jaarlijks ook nog eens zo’n 15.000 woningen worden gesloopt, zijn volgens ING jaarlijks mini­ maal 70.000 nieuwe woningen nodig om aan de woningvraag te kunnen voldoen. Aangezien in 2010 56.000 woningen werden gebouwd en in 2011 en 2012 waarschijnlijk zo’n 60.000, moet de nieuwbouw daarna wel toenemen. En daar kan de funderings­ sector volop van meeprofiteren.

3

construction

Vroom maakt naam als funderingsdeskundige

Kennis optimaal benutten Groeien in deskundigheid in plaats van volume. Dat is waar Vroom Funderingstechnieken zich op richt. De focus van het bedrijf ligt sinds enkele jaren op het specialistische heiwerk. “Het is vanzelfsprekend dat wij onze jarenlang opgebouwde kennis optimaal benutten.”

vestiging in het Gelderse Wijchen. Tot 2008 groeide het bedrijf behoorlijk in omvang en omzet. Toen is de koers verlegd, vertelt algemeen directeur Peter Vroom. “De nadruk ligt sindsdien minder op groei in volume en meer op groei waarbij onze deskundigheid een grote rol speelt.”

R

Peter Vroom

ealiseren van draagkracht. Dat is de ‘core business’ van Vroom Funderings­ technieken sinds de oprichting in 1962 door Klaas Vroom. Inmiddels staat onder andere Klaas’ zoon Peter Vroom aan het roer van het bedrijf, waarin nog vier nazaten werken. Volgend jaar viert Vroom Funderingstechnieken het vijftigjarig jubi­ leum. In de tussentijd is behoorlijk wat veranderd. Van producent en heier van voornamelijk houten funderingspalen is Vroom uitgegroeid tot een ware funde­ ringsallrounder. Het familiebedrijf heeft anno 2011 een uitgebreid assortiment funderingsmachines en aanverwant mate­ rieel en produceert daarmee een breed scala aan paalsystemen. Bovendien kan de fundering tot de begane grond, dus inclusief vloer, worden verzorgd (zie kader).

Funderingsdeskundige “Wij hebben de afgelopen vijftig jaar heel veel kennis opgebouwd”, legt Vroom uit. “Het is vanzelfsprekend dat we die benutten. Het traditionele heiwerk kunnen in principe meerdere funderingsbedrijven. De laatste jaren zijn wij steeds meer naar het meer ingewikkelde, specialistische funderingswerk toegegroeid. Daarbij voelen we ons als een vis in het water.” Vroom Funderingstechnieken wordt bij de uitvoering van projecten regelmatig geconfronteerd met niet volledig door­ dachte plannen. Vroom komt dan met suggesties tot verbetering, en werkt deze desgevraagd uit. Door ons eerder bij een project te betrekken voorkomen wij relatief eenvoudig dat tijdens de uitvoering van de werkzaamheden problemen ontstaan die leiden tot faalkosten en bijkomend tijdverlies. Teamwork scoort in dit verband. Een constructeur of architect is nu eenmaal geen heispecialist.”

Naast de activiteiten is het werkterrein van Vroom Funderingstechnieken in de loop der jaren uitgebreid. Het is tegen­ woordig onder meer actief in de woningen utiliteitsbouw, de energiesector en de infrastructuur. Om alle projecten verspreid door het hele land – en zelfs daarbuiten – goed te kunnen uitvoeren, beschikt Vroom naast de hoofdvestiging in het NoordHollandse Oosthuizen over een neven­

construction

Complex De expertise en slagvaardigheid van Vroom Funderingstechnieken wordt ook vaak inge­

4

machines en hetzelfde materieel gebruiken, maar het vereist een andere aanpak. Langs snelwegen is meestal minder werk- en opslagruimte en de veiligheidseisen en logistieke mogelijkheden zijn vaak compleet anders. De opgedane kennis passen wij ook steeds meer toe in het buitenland. Nu bijvoorbeeld in Polen, dat als mede­ organisator van het EK voetbal in 2012 nog veel infra-werk moet verrichten. Dat zijn prachtige klussen om uit te voeren.”

zet bij nieuwbouw- en renovatieprojecten in stadscentra, de zogenoemde inbreilocaties. Vroom ziet het funderingswerk steeds verder verschuiven richting het binnenstedelijk gebied. “Daar is de kennisbehoefte groot, omdat vaak specialistische technieken vereist zijn”, verklaart hij de verschuiving. “Het gaat vaak om projecten waarbij relatief lange palen trillingsarm de grond in moeten, terwijl tegelijkertijd klein materieel nodig is vanwege de beperkte toeganke­ lijkheid, of aanwezige werkruimte op de bouwlocatie. Daarbij komt dat het belang van omgevingsontlastend heien in stads­ centra in toenemende mate groter wordt. Dat soort complexe projecten zijn ons op het lijf geschreven.”

Daadkracht in Draagkracht Dat ook buitenlandse opdrachtgevers Vroom Funderingstechnieken in toenemende mate weten te vinden, is voor de algemeen directeur een van de vele signalen dat de op kennisgerichte strategie de juiste keuze is. Zijn doel is dan verder te gaan op de ingeslagen weg. Vroom: “Dat onze palen draagkracht leveren en garanderen was al vanzelfsprekend. Nu weten opdrachtgevers ook dat ze van het ontwerp tot aan de uitvoering op ‘Draagkracht’ mogen ver­ trouwen”. Wij noemen dat “Daadkracht in Draagkracht”.

De duidelijk herkenbare rode funderings­ machines van Vroom zijn ook steeds vaker langs wegen te zien. In het verkeer ver­ schijnen steeds meer viaducten, tunnels, geluidsschermen en fly-overs en daarbij is een betrouwbare fundering onontbeerlijk. Het ‘infra-werk’ is een vak apart, aldus Vroom. “Wij kunnen weliswaar dezelfde

BouwKuipTotaal Om opdrachtgevers onder ideale omstandigheden met het ‘échte bouwen’ te laten starten, biedt BouwKuipTotaal (BKT) de mogelijkheid al het werk dat daaraan vooraf gaat bij één partij neer te leggen. BKT levert een kant en klare bouwkuip door zowel de damwanden aan te brengen, als het grond- en funderingswerk. BKT bestaat in deze vorm al enkele jaren en is een succesvolle formule. De ontzorging bestaat ook uit risicoanalyses, het verzekeren daarvan, het maken van het definitief ontwerp, maatvoeringen en de uitvoering daarvan door één partij. “BouwKuipTotaal voert meerdere disciplines uit die nauw met elkaar zijn verbonden. Door deze werkzaamheden bij één partij neer te leggen, en die partij direct bij de start van de projectontwikkeling in te schakelen, minimaliseren de faalkosten en hoeven opdrachtgevers zich alleen nog maar te concentreren op de verdere ontwikkeling van het bouwwerk.” www.bouwkuiptotaal.nl

5

construction

8#0&'0*'78'.*#0&'.6'%*0+'-   9998&*'78'.9'4-'0&#/0.+0(1"8&*'78'.9'4-'0&#/0.

Heuvel goo.indd 1

21-07-11 15:04

Steenbergen goo.indd 1

21-07-11 15:15

Issues & Insights ‘Aannemersbedrijven in de burgerlijke en utiliteitsbouw voeren in opdracht nieuwbouw- en herstelwerkzaamheden uit en/of verzorgen onderhoud aan gebouwen.’ Zo luidt de officiële omschrijving van de aannemerssector waarbinnen ook de funderingsbedrijven vallen. Deze sector beleefde in 2009 en 2010 enorm moeilijke tijden. Dat gold overigens voor de complete bouwsector die een productieverlies van zo’n 15 procent leed. Goed nieuws voor funderingsbedrijven: de markt lijkt in 2012 voor de meeste deelsectoren in de bouwsector weer op te krabbelen.

Ontwikkelingen ede door de daling in het aantal opdrachten breiden aannemers hun activiteiten steeds meer naar aangrenzende werkterreinen uit. Zo worden uitvoerende bedrijven bijvoorbeeld in toenemende mate bij het ontwerp van plannen betrokken. Daarnaast proberen aannemers meer werk naar zich toe te trekken op het gebied van beheer en onderhoud, in de eindfase van het bouw­ proces. Een andere branchetrend is dat aannemersbedrijven steeds meer prefabri­ ceren, vooral om tijd en geld te besparen.

Het loont bovendien om veel aandacht aan duurzaamheid te besteden. Aannemers moeten er goed voor waken niet te traditioneel te denken over de rolverdeling tussen ontwerp en uitvoering, want dit gaat meer en meer in elkaar overlopen.

M

Toekomstverwachtingen Overleven. Dat zal voor aannemersbedrij­ ven in de burgerlijke en utiliteitsbouw de rest van 2011 nog centraal staan. Vanaf de tweede helft van 2011 zal de woningbouw weliswaar weer iets toenemen, maar dit vertaalt zich pas in 2012 in een voorzichtig herstel. Voor de utiliteitsbouw wordt dit herstel later verwacht omdat met name de kantorensector met grote problemen kampt. Tussen 2013 en 2016 zal de totale bouwproductie met gemiddeld 2 procent per jaar groeien. Naar schatting wordt dan in 2016 een productieniveau bereikt van 61,5 miljard euro, nog altijd 2,3 miljard euro onder het niveau van het topjaar 2008.

Kansen en bedreigingen Het is kansrijk voor aannemers om meer samen te werken met gemeenten en woningcorporaties. De binnenstedelijke herontwikkelingsopgave wordt namelijk steeds groter en daar kan veel werk uit rollen. Ook de vergrijzing biedt mogelijk­ heden. De vraag naar een ander soort huisvesting – uitdagende woningen voor jongeren en hoogkwalitatieve woonzorg­ voorzieningen voor ouderen – neemt toe.

Bronnen: Rabobank Nederland en het EIB.

Vroom Funderingstechnieken • Vroom geldt als een van de meest toonaangevende funderingsbedrijven in Nederland. • Het legt de nadruk op groei in deskundigheid in plaats van groei in volume. • De jaaromzet bedraagt circa 60 miljoen euro. • Aantal vaste medewerkers: 180, met een flexibele schil van ongeveer 15 werknemers.

7

construction

:RUNERXZ8LW]HQGEXUHDXELHGWDOMDUHQLM]HUVWHUNHSHUVRQHHOVRSORVVLQJHQYRRU GHERXZHQKDYHQVHFWRU9DQXLWRQVNDQWRRULQ3XUPHUHQGZHUNHQZHXXU SHUGDJDDQKHWZHUYHQPDWFKHQHQSODDWVHQYDQJRHGHQEHWURXZEDDU SHUVRQHHO2Q]HLQWHUFHGHQWSODQQHUVKHEEHQVWXNYRRUVWXNGHMXLVWHNQRZKRZ RPGHMXLVWHNDQGLGDDWYRRUXWHVHOHFWHUHQ $GKRFDDQYUDJHQ]LMQYRRURQVGDJHOLMNVHURXWLQHNRUWHYDQDIXXU RI ODQJGXULJHGHWDFKHULQJHQKHWLVDOOHPDDOPRJHOLMN2Q]HÀH[SRROEHVWDDWXLW KRQGHUGHQJHPRWLYHHUGHXLW]HQGNUDFKWHQGLHGDJHOLMNVELMYHUVFKLOOHQGH JURWHHQ0.%RSGUDFKWJHYHUVZRUGHQLQJH]HW(QPHWRQ]HXXU VHUYLFH]LMQZHDOWLMGEHUHLNEDDURPVQHOOHRSORVVLQJHQPRJHOLMNWHPDNHQ 1DDVWKHWXLW]HQGHQYDQJRHGHQJHNZDOL¿FHHUGSHUVRQHHO QHPHQZLMRRN]DNHQDOV2SOHLGLQJ3D\UROO2XWSODFHPHQWHQ==3 EHPLGGHOLQJJUDDJYRRURQ]HUHNHQLQJ]RGDWX]LFKNXQW ULFKWHQRSGHFRUHEXVLQHVVYDQXZEHGULMI 2Q]HYDVWHODJHWDULHYHQ]LMQJHEDVHHUGRS&$2ORQHQHQ ]XOOHQXSRVLWLHIYHUUDVVHQ0HHUZHWHQRYHURQ]H GLHQVWYHUOHQLQJRISHUGLUHFWXLW]HQGNUDFKWQRGLJ" 1HHPYDQGDDJQRJFRQWDFWPHWPLMRS 6WHIYDQ5RRQ9HVWLJLQJVPDQDJHU:RUNERXZ 

:RUNERXZ8LW]HQGEXUHDX 1LHXZH*RXZ/(3XUPHUHQG (SXUPHUHQG#ZRUNERXZQO :ZZZZRUNERXZQO 7

Worktrans goo.indd 1

26-07-11 16:19

Bouwen aan kwaliteit Dyckerhoff Basal staat voor een actieve, flexibele marktbenadering, een constant

een landelijke dekking geven, zijn alle KOMO- en ISO 9001/14001-gecertificeerd.

hoge kwaliteit en voortdurende productinnovatie. Dyckerhoff Basal stelt zichzelf één

Hiermee wordt de continu hoge betonkwaliteit gegarandeerd én Dyckerhoff Basal

doel: de afnemer waar en wanneer dan ook voorzien van de beste kwaliteit beton

verplicht zich ermee voortdurend te streven naar nog betere milieuprestaties. Altijd

tegen zeer concurrerende tarieven. De betonmortelcentrales die Dyckerhoff Basal

‘just in time’, geen onaangename verrassingen. De beste in beton.

Dyckerhoff Basal Betonmortel B.V. Regio Noord T 0517 39 46 41 F 0517 39 52 00 E [email protected]

Regio Midden T 0570 63 85 30 F 0570 63 85 39 E [email protected]

Regio West T 015 271 72 00 F 015 271 72 89 E [email protected]

Dyckerhoff Basal Toeslagstoffen B.V. T 030 60 78 322 F 030 60 78 398 E [email protected]

www.dyckerhoff-basal.nl Dijckerhoff goo.indd 1

13-07-2011 08:08

P. van ‘t Wout doet funderingswerk renovatie NS-station Zwolle

“Op ons lijf geschreven” Vier weken lang was P. van ’t Wout Funderingstechnieken afgelopen zomer volcontinu betrokken bij de renovatie van NS-station Zwolle. P. van ’t Wout Funderingstechnieken is in 2010 versterkt door de deelneming van Vroom Funderingstechnieken. In het kader van het project ‘Zwolle Spoort’ moesten 165 stalen buispalen onder complexe omstandigheden de grond in worden gebracht.

“E

en specialistisch klusje. En dus op ons lijf geschreven”, blikt directeur Piet van ‘t Wout glim­ lachend terug. “Het kleinere funderingswerk is écht waarin wij goed zijn. Maar het was wél een uitdaging om het allemaal op tijd voor elkaar te krijgen. Je werkt op een kleine ruime, waarin ook andere bedrijven opereren. En alles hangt met elkaar samen.”

Piet van ‘t Wout

hoge moeilijkheidsgraad, op alle niveaus. “Zodra een machine defect ging, dan raakte dat de gehele operatie”, zegt Piet van ‘t Wout. “Alle partijen moesten dan gaan schuiven. Uiteindelijk werd het werk binnen de tijd opgeleverd, naar volle tevredenheid. Portfolio Zo kon P. van ’t Wout Funderingstechnieken het portfolio verder verfraaien met op­ nieuw een tot de verbeelding sprekend project. “Kleine, complexe werken. Dát is ons ding”, zegt Piet van ‘t Wout. Afgelopen jaar leverde zijn bedrijf de herfundering van het Scheepvaartmuseum in Amsterdam op. Een deel van de fundering verzakte en op de hoekpunten werd de fundering extra verzwaard met speciale na te vijzelen palen, omdat een speciaal glazendak over de binnenplaats kwam. “Ook dat was bij lange na niet eenvoudig. Maar het is gelukt. Het gebouw staat weer keurig op zijn fundering en gaat écht niet meer verzakken”, aldus Van ’t Wout.

P. van ’t Wout Funderingstechniek bracht 165 stalen buispalen de grond in. Allemaal hadden ze een diameter van 508 milli­ meter, de lengte varieerde van zestien tot achttien meter. De palen dienden voor de fundering van de nieuwe perrons, voor de bouwlocatie van het spoordek en voor de nieuwe reizigerstunnel. Bij de operatie werden kleine funderingsmachines gebruikt, met een valgewicht van vier ton. Het in de grond brengen van de palen gebeurde trilling- en geluidarm. Uitdaging “De grootste uitdaging was de extreem korte productietijd en de beschikbaarheid van de machines voor deze palen. Er zijn er niet veel beschikbaar”, zegt Van ’t Wout. “En vooraf moesten we alles écht goed voor elkaar hebben. We hadden elke minuut nodig. Dus we móesten bijvoorbeeld zorgen voor onmiddellijke back-up als een van de machines uitviel. En dat gebeurt nu eenmaal vaker als ze zeven dagen per week volcontinu draaien. Bovendien moesten we zeker weten dat we bij ziekte meteen vervanging hadden, al was het midden in de nacht.” Het project ontpopte zich door al die omstandigheden tot een werk met een

9

construction

Geldgebrek bedreigt broodnodig ‘kennisfundament’

Komst kenniscentrum nog ongewis De komst van een Kenniscentrum Funderingsproblematiek kwam in februari 2011 dankzij politieke steun vanuit Den Haag behoorlijk dichtbij, maar is door een gebrek aan externe financiers nog verre van zeker. “Het is absolute noodzaak dat het centrum snel van de grond komt om de gigantische funderingsproblematiek aan te kunnen pakken.”

A

d van Wensen brengt funderings­ problematiek al jaren onder de aandacht bij beleidsbepalers en zet zich in voor gedupeerde woningbezitters. In 2000 richtte hij in zijn woonplaats Dordrecht de Belangenvereniging Funde­ ringsproblematiek Dordrecht op, maar Van Wensen werd al snel door mensen vanuit het hele land benaderd. Vier jaar later volgde de oprichting van Stichting Platform Fun­ dering Nederland. Van Wensen: “Nederland telt voor zover bekend zo’n 400.000 woningen met funderingsschade, maar dat aantal groeit steeds verder. Naast de honderdduizenden individuele drama’s die ermee samenhangen, vormt de funderings­ problematiek op langere termijn een veel grotere, maatschappelijke bedreiging.”

dalen en hypotheekverstrekkers minder betalingszekerheid hebben. De hulp van het Rijk is keihard nodig om dit op te kunnen lossen.”

Verpauperen “Funderingsherstel is voor een woning­ eigenaar vaak onmogelijk te bekostigen”, legt Van Wensen uit. De herstelkosten bij een doorsnee rijtjeswoning bedragen gemiddeld zo’n 60.000 euro. Geen bedrag dat mensen zomaar kunnen ophoesten. En als slechte funderingen niet worden opgeknapt, kunnen volgens Van Wensen complete buurten verpauperen. “Daarbij ontstaan nog grotere sociale en financiële problemen doordat de woningwaarden

Dit leverde in februari 2011 een concreet succes op. Na veel lobbywerk besloot de Tweede Kamer mee te werken aan de oprichting van een Kenniscentrum Fun­ deringsproblematiek. Dit kenniscentrum maakte een belangrijk onderdeel uit van het ‘funderingsmanifest’ dat negen gemeenten, Stichting Platform Fundering Nederland, Vereniging Eigen Huis, de Nederlandse Hypotheekgarantie, Bouwend Nederland, NVM, VBO Makelaars en een groot aantal kennisinstellingen en advies­ bureaus, al in 2009 ondertekenden en aan de kamer aanboden.

Van Wensen ziet nog te vaak dat over­ heidsinstanties de ernst van de funderings­ problematiek onderschatten. De gemeenten die gedupeerde inwoners financieel de helpende hand toesteken, bijvoorbeeld door speciale laagrentende leningen voor funderingsherstel aan te bieden, zijn op één hand te tellen. Deze leningen bieden bovendien geen structurele oplossing. De Stichting Platform Fundering Nederland probeert de problematiek daarom al jaren beter onder de aandacht te brengen bij beleidsbepalers.

Oplossen en voorkomen Het primaire doel van het kenniscentrum is het op een onafhankelijke manier borgen en managen van kennis rondom funde­ ringsherstel. Hier moeten onder meer woningeigenaren, financiële instellingen, ambtenaren en opleidingsinstituten (zie kader) vervolgens van gaan profiteren. Het achterliggende doel is dat de kennis bijdraagt aan het oplossen en vooral voor­ komen van funderingsproblemen.

construction

10

Ad van Wensen

“Problemen met houten funderingen worden vaak veroorzaakt door een te lage grondwaterstand”, licht Van Wensen toe. “Het hout boven het grondwaterniveau rot na enkele jaren langzaam weg. Lekke gemeenterioleringen, bouwputten, te laag afgestelde drainages en peilverlagingen van het oppervlaktewater zorgen er vaak voor dat het grondwaterpeil zakt, al spelen ook de drogere zomerperioden hierbij een rol. Het probleem is dat niemand verant­ woordelijk is voor de grondwaterstand, maar woningeigenaren kunnen de hoogte zelf amper beïnvloeden. Het kenniscentrum kan gemeenten, provincies, het Rijk en waterschappen helpen om te zorgen dat houten funderingspalen onder water blijven staan, bijvoorbeeld door kennis te vergaren en te delen waarmee overheden het grondwaterbeleid op de juiste manier kunnen aanpakken.”

groeit maar door. Het is noodzakelijk dat een professioneel kenniscentrum snel met deze problemen aan de slag kan.”

Het aantal funderingsgedupeerden blijft volgens de stichting Platform Fundering Nederland toenemen zolang geen maat­ regelen worden getroffen. De stichting helpt gedupeerden op allerlei manieren, maar steunt daarbij volledig op vrijwilligers en kan het werk niet meer aan. Van Wensen: “Alleen met het beantwoorden van vragen van woningeigenaren ben ik persoonlijk vaak al zestig uur per week bezig. En het aantal probleemgevallen

“Het zou dramatisch zijn als dan blijkt dat het kenniscentrum er ondanks de politieke steun niet kan komen”, vervolgt de Dord­ rechtse stichtingdirecteur. “Hoe moet het dan verder? Woningeigenaren kunnen de funderingsproblemen simpelweg niet zelf oplossen en ook niet voorkomen. We staan daarom nu pas aan het begin van een proces dat qua ernst en omvang zijn weerga niet kent. Ik hoop dat potentiële investeerders dit snel beseffen.”

Investeerders De Tweede Kamer gaf in februari groen licht voor het opzetten van het kennis­ centrum, maar het Rijk wil niet alle kosten dragen. Externe financiers zijn daarom nodig om het centrum daadwerkelijk van de grond te krijgen. De zoektocht naar investeerders loopt volgens Van Wensen echter nog niet zoals gehoopt. “Veel partijen staan volledig achter de plannen, maar hebben er geen geld voor over. Ik hoop toch dat uit de groep manifest­ ondertekenaars nog investeerders opstaan. Dat moet wel snel gebeuren, want eind van 2011 moeten we met een sluitend financieel plan terug naar de Tweede Kamer.”

Universitaire aandacht Platform Fundering Nederland pleit al jaren voor meer aandacht voor funderingen op technische universiteiten. Op de Technische Universiteit Delft wordt volgens stichtingdirecteur Ad van Wensen bijvoorbeeld alleen bij Civiele techniek aandacht besteed aan funderingen, bij Bouwkunde helemaal niet. “Zo studeren elk jaar weer mensen af die niets afweten van funderingsproblemen of oude funderingsconstructies en de daarbij behorende voorwaarden. Het probleem wordt daarmee steeds groter, maar dat is simpel te voorkomen door binnen bestaande vakken wat ‘funderingsruimte’ in te lassen.” www.platformfundering.nl

11

construction

• telekranen • mobiele torenkranen • verreikers • intern transport • zwaar transport Planning: Tel. 0900 - 72 46 888 (0900 - SCHOTVT) E-mail [email protected] www.schot-alkmaar.nl Vestigingen: Alkmaar • Almere • Amsterdam • Groningen • Heerenveen • Hoorn Lelystad • Schagen • Urk • Waddinxveen • Woudenberg • IJmuiden Schot goo.indd 1

31-05-2010 13:53:03

WO LT M A N

THW1000-FR Al meer dan 20 jaar een begrip op funderingsgebied Bij de ontwikkeling van onze funderingsmachines staan de wensen vanuit de praktijk te allen tijde centraal. De funderingsmachines van Woltman Piling Equipment b.v. worden uitgerust met hoogwaardige componenten, die zorg dragen voor een uitstekende productiviteit en betrouwbaarheid.

Woltman Piling Equipment BV, Ambachtsweg 16, 3381 LN GIESSENBURG Telefoon: 0184 652 044, Telefax: 0184 651 016, E-mail: [email protected]

Woltman goo.indd 1

03-08-2011 09:27

Stap voor stap technieken verfijnen

Stiller, duurzamer en trillingsvrij Nederlanders weten bouw- en infrawerken al honderden jaren te voorzien van een goede fundering. De manier waarop het heiwerk gebeurt, is in de loop der jaren echter behoorlijk veranderd. En de technische ontwikkeling loopt nog altijd door. Stap voor stap kan het heiwerk steeds duurzamer, stiller en met minder trillingen worden uitgevoerd.

Verfijnen Grondverdringend heien, boren voor grond­ gevormde palen, damwanden plaatsen en werken met stalen of betonnen palen; de mogelijkheden zijn legio, zegt De Koning. Maar de tijd dat nieuwe baanbrekende heimethoden verschijnen, is volgens hem wel voorbij. “Bestaande technieken worden tegenwoordig vooral steeds verder verfijnd. Bij een fabrikant uit IJmuiden is bijvoor­ beeld een nieuw type dieselgedreven heiblok in ontwikkeling dat extra zuinig en stil werkt. Zo zijn alle innovaties in de branche met name gericht op veroorzaken van minder trillingen en geluid. Dat gaat niet met reuzenstappen, maar stap voor stap.”

H

outen palen die met behulp van een Hollandse heistelling via twee leiders en een stoomgedreven valblok de grond worden ingeslagen. Tot de jaren zestig werd deze heimethode methode nog vaak toegepast, maar inmiddels maken meer geavanceerde technieken de dienst uit waarbij onder meer stalen buizen hydraulisch, duurzaam, trillingsvrij en geluidsarm in de bodem worden gewerkt. De afgelopen decennia zijn tientallen nieuwe heimethoden ontstaan die nog dagelijks worden gebruikt, vertelt secretaris Henk de Koning van de NVAF (Nederlandse Vereniging Aannemers Fun­ deringswerken).

Henk de Koning

Het is voor funderingsbedrijven echter lastig om vol te investeren in de ontwik­ keling van nieuwe funderingstechnieken omdat opdrachtgevers uiteindelijk beslissen welke funderingsmethode wordt ingezet. Aangezien trillingsvrij, duurzaam en stil heien meer geld kost, blijven veel opdracht­ gevers vooralsnog kiezen voor de minder geavanceerde methoden. De extra omge­ vingsoverlast die hiermee gepaard gaat, nemen ze voor lief. Maar de trillingen,

EFFC De NVAF is lid van de EFFC (European Federation of Foundation Contractors). De EFFC maakt zich sterk voor betere normen en voorwaarden voor Europese funderingsbedrijven. De NVAF zorgt ervoor dat de belangen van Nederlandse bedrijven hierin zoveel mogelijk worden meegenomen en de Nederlandse branchevereniging ontwikkelt in samenwerking met de internationale collega’s onder meer de Europese uitvoeringsnormen.

13

construction

Meerwaarde bieden Als ondernemer mag u van een accountant of belastingadviseur meer verwachten dan alleen een gesprek over cijfers. Onze mensen volgen uw business en de markt waarin uw onderneming opereert op de voet en denken actief mee over het optimaal benutten van mogelijkheden. Samen gaat u op zoek naar oplossingen die u meerwaarde bieden. En waar u als ondernemer direct mee aan de slag kunt. Zo maakt Ernst & Young het verschil.

Kijk voor meer informatie op www.ey.nl Peter van Dijk Arcadialaan 16 C+D , 1813 KN Alkmaar +31 (0)88 - 407 92 58 [email protected]

Ernst en Young goo.indd 1

26-07-11 16:06

Uw deskundige partner voor o.a:

• NETWERK

beheer, onderhoud, dagelijkse monitoring

Automatisering Maatwerk in automatisering voor het MKB

• SERVERS & COMPUTERS installaties, ondersteuning, migratie, recovery

• DIENSTEN

backup online, externe werkplek, website ontwikkeling-hosting

Ga voor meer informatie naar onze site:

www.gse.nl

GSE goo.indd 1

De Corantijn 87e 1689AN Zwaag Tel. 0229-201548 26-07-11 15:58

schokken en herrie zijn niet alleen ver­ velend voor de omgeving, ze brengen ook gezondheidsrisico’s met zich mee voor de werknemers van funderingsbedrijven.

ook voor informatie over het omgaan met algemene voorwaarden of het afsluiten van de juiste verzekeringen kunnen bedrijven bij ons terecht. Verder schrijven we bijvoorbeeld richtlijnen voor het werken met drijvend funderingsmaterieel, hebben we een belangrijke bijdrage geleverd aan het opzetten van de opleiding ‘Funderings­ werker kleine funderingsmachine’ en maken we ons in Europees verband sterk voor het opstellen van de juiste normeringen voor funderingsmaterieel. Onze werkzaamheden zijn echt ontzettend divers.”

Gezondheidsschade De trillingen kunnen tot rugklachten en gezondheidsschade leiden, legt De Koning uit. De NVAF bracht onlangs de gezond­ heidsrisico’s in kaart in het rapport ‘Lichaamstrillingen en -schokken in de fun­ deringsbranche’. Dit rapport toont aan dat de mate van mechanische trillingen en schokken op werknemers bij nagenoeg alle funderingsmethoden onder de wettelijke grenswaarde blijft, aldus De Koning. “Alleen minigraafmachines en handtrillers leveren te hoge gezondheidsrisico’s op. We raden machinisten daarom aan om regelmatig te wisselen en rustig en behoedzaam met de machines te manoeuvreren. In ons rapport zijn alle gezondheidsrisico’s door trillingen en schokken per heimethode terug te vinden.”

Stimuleren “De veiligheid en gezondheid van werk­ nemers is voor ons wel een van de belangrijkste items”, vervolgt De Koning, die aangeeft dat de vereniging dan ook graag meewerkt aan de eisen van de Arbeidsinspectie om het geluid en de trillingen bij funderingswerkzaamheden terug te brengen. De NVAF-secretaris bena­ drukt echter dat hierbij niet alleen moet worden gekeken naar de innovatieve investeringsbereidheid van funderings­ bedrijven, maar ook naar de rol van de opdrachtgevers.

‘Lichaamstrillingen en -schokken’ is niet het enige onderwerp waar de NVAF veel aandacht aan besteedt. Integendeel. De vereniging verricht het hele jaar door de meest uiteenlopende activiteiten om de funderingssector naar een hoger plan te tillen, waarbij de nadruk ligt op het verzamelen en uitdragen van kennis. De NVAF houdt onder meer themabijeen­ komsten over specifieke onderwerpen, maar gaat ook via brochures dieper op deze onderwerpen in. De ene keer gaat het over de gevaren van trillingen en schokken, de andere keer over het werken met verontreinigde grond.

De NVAF pleit ervoor dat opdrachtgevers meer worden gestimuleerd of zelfs verplicht om het funderingswerk omgevingsontlas­ tend te laten uitvoeren. De vereniging zit regelmatig met betrokkenen om de tafel om dit te bespreken. De Koning: “Het is met het oog op de zowel de veiligheid van de werknemers als de overlast voor de omgeving niet goed dat lang niet altijd de best beschikbare technieken worden gebruikt. Zodra dat vanuit de opdracht­ gevers verbetert, wordt ook de technische innovatie binnen de branche meer gesti­ muleerd en wellicht versneld.”

“Maar we lichten onze leden ook in over contractuele zaken”, vertelt De Koning, “en

Arbocatalogus De NVAF is initiatiefneemster van de Arbocatalogus Funderingen die van toepassing is op werkgevers en werknemers in de branche. De catalogus bevat voorschriften om gezond en veilig te werken. Deze voorschriften zijn niet verplicht, maar bedoeld om bedrijven en werknemers tegemoet te komen zodat ze aan de eisen van de Arbeidsinspectie voldoen. Het funderingswerk mag ook op andere manieren worden uitgevoerd, als maar kan worden aangetoond dat die werkwijze hetzelfde beschermingsniveau biedt. www.arbocatalogus-funderingen.nl

15

construction

Adverteerdersindex



Cape Holland

cover 3



Dyckerhoff Basal Betonmortel B.V.

8



Ernst & Young

14



GSE Automatisering

14



Van den Heuvel Handel & Techniek

6

Realisatie en coördinatie Peter Molenaar Marinka Peeters Janneke Rancuret Ellen van Vliet



Schot Verticaal Transport BV

12

Tekstproductie Bak & Bakker cs Journalisten



Steenbergen Steel & Pipes B.V.

6

Vormgeving en productie Goo Media



Woltman Piling Equipment BV

12

Insights is een uitgave van Goo Media T 071 - 70 70 161 I www.goomedia.nl Directie Ernst Delfos Erik Eckhardt

VROOM

FUNDERINGSTECHNIEKEN



Workbouw Uitzendbureau BV

Vroom Funderingstechnieken T 0299 409 500 I www.vroom.nl

8

© Goo Media september 2011 Niets in deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm, of op welke wijze dan ook, zonder schriftelijke toestemming van de uitgever. Hoewel bij de samenstelling van deze uitgave de grootst mogelijke zorgvuldigheid wordt betracht kunnen uitgever en auteurs geen aan­ sprakelijkheid aanvaarden voor de gevolgen van eventuele onjuistheden of onvolledigheden.

ISSN: 1570 - 9876

construction

16

LCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CA HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND AND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLL HOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APE APEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON D CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLC AND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HIL OLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND PEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLL PEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLL N APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEH LCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CA HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND AND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLL HOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APE APEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON D CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLC AND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HIL OLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND PEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLL PEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLL N APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEH LCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CA HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND AND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLL HOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APE APEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON D CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLC AND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HIL  9HUKXXU UHSDUDWLH

7ULOEORNNHQ

)XQGHULQJVPDFKLQHV OLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND  CAPEHOLLAND

+HLKDPHUVHILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND

+\GUDXOLVFKHDJJUHJDWHQ YDQWRQWRWWRQ PEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLL  CAPEHOLLAND

+LMVNUDQHQHILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND

'LHVHOKDPHUV PDNHODDUOHQJWHYDQP PEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLL N APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEH  6SHFLDOV

9HUWLFDOHGUDLQDJHPDFKLQHV WRWPERRUPRPHQW LCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CA    YDQWRWWP  HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND OLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND $3(WULOEORNNHQYHVWLJHQ PEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLL HHQZHUHOGUHFRUG PEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLL N APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEH 0HWKHWLQWULOOHQYDQGHHHUVWHVWDOHQ LCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CA EXLVSDDOPHWHHQGLDPHWHUYDQPHWHU HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND HQHHQOHQJWHYDQPYRRUKHW³+RQJ AND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLL HOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APE ±.RQJ=KXKDL0DFXDEUXJSURMHFW´LVUH APEHOLLANDFHQWHHQZHUHOGUHFRUGJHYHVWLJGPHWKHW HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON D CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLC WULOOHQYDQµVZHUHOGVJURRWVWHEXLVSDOHQ AND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HIL OLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND PEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLL PEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLL N APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEH LCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CA HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND AND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLL HOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APE APEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON D CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLC 6SHFL¿FDWLHVWULOEORN$3(³2&7$.21*´ AND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HIL ([FHQWULVFKPRPHQW NJP OLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND 6ODJNUDFKW N1 PEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLL (QHUJLH SN HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLL PEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND N APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEH LCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CA HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND AND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLL HOLLAND APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APE  HILLCON &$3(*URHS 5RPKRI%HLOHQ 3RVWEXV$$'ZLQJHORR APEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON  ZZZFDSHKROODQGFRP LQIR#FDSHKROODQGFRP 7HO  D CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLC AND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HIL OLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND PEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLLAND HILLCON APEHOLLAND CAPEHOLL