Franse sporen in Afrika In Europa is de invloed van F r a n k r i j k a l t i j d behoorlijk groot geweest, zeker in cultureel opzicht. Het Frans was bijvoorbeeld eeuwenlang de taal van de hogere standen en de Franse keuken is nog steeds smaakbepalend. Maar niet alleen in Europa, ook in de rest van de wereld speelde Frankrijk een grote r o l ; en al is het Franse koloniale rijk grotendeels te gronde gegaan, het land heeft zeggenschap behouden over een aantal gebieden in andere werelddelen, zoals Guyana en een aantal eilanden en atollen in de Stille Zuidzee. Verreweg de meeste sporen hebben de Fransen buiten Europa echter nagelaten in A f r i k a . Van d i t continent hebben zij in de loop der jaren miljoenen vierkante k i l o m e t e r s in bezit genomen en gehouden, totdat de na-oorlogse dekolonisatieg o l f er een eind aan maakte. Het hoogtepunt van die g o l f lag in 1960, toen maar liefst 13 Franse k o l o n i ë n in één jaar zelfstandig werden, maar ook in de jaren daarvoor en daarna (Algerije!) veranderde er nogal wat op de kaart van Frans A f r i k a (afbeelding 1). Over het algemeen bleef het Frans er w e l in gebruik als (een) officiële taal. V o o r postzegelliefhebbers hebben de Franse k o l o n i ë n - en vooral de onafhankel i j k staten die daaruit zijn voortgekomen - een stortvloed aan zegels opgeleverd. We w i l l e n hier een bescheiden poging doen om die gebieden en hun uitgiften op een rijtje te zetten: misschien kan dat voor u aanleiding zijn eens een nieuwe verzameling te beginnen. Zoals gezegd is er volop materiaal te vinden, en voor de prijs hoeft u het over het algemeen niet te laten. Zowel historisch als thematisch z i j n deze postzegels vaak zeer interessant.
Afbeeldingen 2-3, eenheidsuitgifien. (2) 'Aigle impérial' (3) ingedrukte landsnaam 'BENIN'
12
Afbeelding 1: Afrika in 1945 1. Marokko 2. Algerije 3. Tunesië 4. Frans West-Afrika 5. Frans Equatoriaal Afrika 6. Togo 7. Kameroen 8. Frans Somaliland 9. Madagascar 10. de Comoren 11 Réunion
13
De eenheidsuitgiften De eerste postzegels in Frans A f r i k a waren de zogenaamde eenheidsuitgiften, die vanaf 1859 voor alle Franse gebieden werden gedrukt. Waar een (losse) zegel gebruikt is, kan men alleen kan vaststellen aan de hand van de eventuele afstempeling: er werden namelijk puntstempels gebruikt met daarin een lettercode voor de verschillende gebieden. In A f r i k a waren dit onder andere G O R (Goree, in Senegal), G A B (Gabon) en NSB (Nossi B é , Madagascar). Er zijn verschillende reeksen eenheidsuitgiften geweest: de oudste is het type ' A i g l e i m p é r i a l ' , de keizerlijke adelaar (1859, afb. 2 ) , gevolgd door ' N a p o l é o n I I I ' , ' C é r è s ' , 'Sage' en ' A l p h é e Dubois' (1881). Vanaf 1892 w e r d op de eenheidszegels voor de k o l o n i ë n een hokje vrijgelaten waarin dan de naam van een specifiek gebied gedrukt w e r d (afb.3).
Franse gebieden in Noord-Afrika In N o o r d - A f r i k a behoorden de drie zogenaamde Maghreb-staten: M a r o k k o en T u n e s i ë tot de Franse invloedssfeer.
Algerije,
Afbeelding 4-6 zegels van Algerije, Marokko en Tunesië.
A L G E R I J E w e r d in 1962 na een bloedige oorlog onafhankelijk van Frankrijk. Het land koos de republiek als staatsvorm en kent tegenwoordig twee officiële talen: het Arabisch en het Frans. Vanaf 1924 waren in Algerije Franse postzegels met opdruk in omloop (afb. 4 ) , later werden aparte zegels gedrukt voor het gebied. M A R O K K O ontwikkelde zich van een Frans protectoraat (afb. 5) tot een k o n i n k r i j k met als h u i d i g staatshoofd k o n i n g Hassan I I , die zeer regelmatig op Marokkaanse zegels w o r d t afgebeeld.
14
In T U N E S I Ë k w a m de onafhankelijkheid in hetzelfde jaar (1956) tot stand als in M a r o k k o . Na het uitroepen van de republiek heeft ook hier het Arabisch een officiële status gekregen (afb. 6 ) .
Noord-Oost Afrika Een wat minder bekende Franse kolonie was F R A N S S O M A L I L A N D , ook w e l bekend als Afars en Issas (na 1967) en sinds 1977 onder naam van de hoofdstad, D J I B O E T I .
Frans West-Afrika Een van de grote administratieve eenheden in het Franse koloniale gebied was Frans West-Afrika:
A F R I Q U E O C C I D E N T A L E F R A N Ç A I S E . D i t was een
kortstondige samenvoeging van een aantal k o l o n i ë n die duurde van 1944 tot 1960, toen zij weer uiteenviel in een aantal onafhankelijke staten. We noemen hier alleen de namen van deze staten: D A H O M E Y , G U I N E E , M A L I (ontstaan u i t F R A N S S O E D A N ) , S E N E G A L , I V O O R K U S T , M A U R E T A N I , N I G E R , B U R K I N A F A S O (voormalig O P P E R - V O L T A ) . Zegels van v o o r en na de onafhankelijkheid van Senegal zijn te zien op afb. 7.
Afbeelding 7 Oude en nieuwe zegel van Senegal.
Frans Equatoriaal Afrika Onder de naam Frans Equatoriaal A f r i k a , A F R I Q U E E Q U A T O R I A L E F R A N Ç A I S E , waren sinds 1919 de gebieden verenigd die we tegenwoordig kennen als GABON,
de
CENTRAAL-AFRIKAANSE
REPUBLIEK,
TSJAAD
en
KONGO-BRAZZAVILLE. 15
Overige gebieden V o o r de kust van Z u i d o o s t - A f r i k a l i g t Madagascar, een eiland dat groter is dan Frankrijk zelf, en sinds 1960 een onafhankelijke republiek is onder de naam R É P U B L I Q U E M A L G A C H E (afb. 8 ) e n later M A L A G A S Y . De C O M O R E N (afb. 9) zijn een eilandengroep die pas in 1976 volledig zelfstandig w e r d , t e r w i j l R E U N I O N nog steeds de status heeft van overzees departement, waar tot 1971 Franse postzegels met opdruk gebruikt werden (afb. 10).
Afbeelding 8-10 zegels van Malagasy, Comoren en Réunion.
T O G O en K A M E R O E N tenslotte, zijn voormalige Duitse k o l o n i ë n , die na de Eerste Wereldoorlog mandaatgebieden werden van de Volkenbond en later als trustgebieden van de V . N . werden bestuurd door Frankrijk. Ook voor deze beide staten w e r d 1960 het jaar van de onafhankelijkheid. J. Spijkerman Bronnen: - "Onze Jaren 45-70" - "Filatelie Encyclopedie", Samson U i t g e v e r i j , A l p h e n aan den R i j n - Brussel 1979 - Karei Roskam: "De dekolonisatie van A f r i k a " , Bussum 1982 - M i c h e l Ubersee: A f r i k a
16
