Food for thought Nieuwe inzichten en onderzoeksideeën m.b.t. landbouw, visserij en voedselbevoorrading tijdens WOI

Inhoud

Food for thought Nieuwe inzichten en onderzoeksideeën m.b.t. landbouw, visserij en voedselbevoorrading tijdens WOI

• Doelstellingen CAG en L&V • Historiografie en bronnen • Landbouw, visserij en voedselbevoorrading tijdens WOI: krachtlijnen • Onderzoekstips • Producten en activiteiten CAG

Brecht Demasure en Yves Segers Centrum Agrarische Geschiedenis vzw Dendermonde, 30 november 2012

Doelstellingen CAG en L&V  Betere kijk

krijgen op ontwikkelingen in de jaren 1910-1920 op platteland en landbouwsector en deze inzichten doorgeven aan breed publiek  Samenwerking creëren rond ruraal erfgoed en geschiedenis van platteland op lokaal vlak  Landbouwers en plattelandsbevolking sensibiliseren rond belang en waarden van hun ‘eigen’ erfgoed  Lokale erfgoedwerking versterken via kwaliteitsvol aanbod met aandacht voor actualiteit  Creatie van Vlaams en internationaal samenwerkingsverband rond dit thema

Historiografie en bronnen 

Tijdens en na de oorlog    



Jaren 1980: overzichten geschiedenis landbouw  



Rapporten NHVC (en CRB) Stroom van publicaties over voedselbevoorrading en wederopbouw Gekleurd? Bijv. Albert Henry Jaren 1920: ook landbouw komt aan bod Socio-economisch Politiek-institutioneel (Leen Van Molle)

21ste eeuw: inventarisatie archieffondsen 

Sociale aspecten, wederopbouw, voeding…

Landbouw, visserij en voedselbevoorrading tijdens WOI: krachtlijnen Context en actoren Uitbuiting bezetter (opeisingen)  Voedselbevoorrading  Imago van de boer en paradox van de landbouw  Visserijsector  Herstel van de Belgische landbouw  Invloed op naoorlogse landbouw(beleid)  

Titelpagina van F. Herman, Considérations utiles sur l’Alimentation Humaine, Bergen, 1916.

Titelpagina van T. Van Bosstraeten, Bezet maar beschermd. België en de markies van Villalobar tijdens de Eerste Wereldoorlog, Leuven, 2008.

1

Context Augustus 1914: inval Duitse rijk  1914-1918: bezet België, uitgezonderd Westhoek  Dagelijks leven ernstig verstoord 

 





Duitse bezetter



Nationaal Hulp- en Voedingscomité (NHVC)





Vrij verkeer van personen en goederen verboden Gericht op over-leven





Voor veel producten afhankelijk van buitenlandse invoer Potentieel dreigend voedseltekort

Etappengebied en Generaal-Gouvernement Verdeling voedselvoorraden Landbouwsectie (LS) • Plaatsvervanger officiële landbouwinstanties • Stimuleerde landbouwinitiatieven dmv raadgevingen en subsidies

Landbouwsector was niet voorbereid op WOI 



Actoren



Commission for Relief in Belgium (CRB) 

Ministerie van Landbouw naar Le Havre





Aankoop voorraden + Duitse garanties Vanaf 1917: Comité Hispano-Néerlandais (CHN)

Belgische Boerenbond

Opeisingen Tweede Conventie van Den Haag (1907)  Opvordering van landbouwproducten 





Vergoedingen contact of via ontvangstbewijs

Oprichting van ‘Zentralen’ 

Suiker, bier, boter, haver, groenten, aardappelen…

Conventie 1916 tussen CRB, GB en Gen-Gouv  Vee en vooral paarden als twistpunt  Schattingen lopen uiteen 

Collectie H. Broeckx, Voedselbedeling in Schepdaal, 1915.

Nood aan landbouwgrondstoffen  

Verminderde import van zaaigoed en meststoffen Voedergewassen (maïs, bieten) uitsluitend voor menselijke consumptie 

Areaal voor voedergewassen omgezet in graanteelten

Daling vee veroorzaakte afname natuurlijke mest  Voederquota opgelegd door de bezetter  Import veevoeder terwijl inlandse voeder naar Duitsland werd overgebracht  Vervalsingen en fraude 

G. Rency, La Belgique et la guerre. Tome I. La vie matérielle durant la guerre mondiale, Brussel, 1920, 91.

2

Druk van de bezetter 

Toenemende greep van de bezetter op landbouwproductie    



Controle op de agro-industrie  



Slachtverboden Merries niet gedekt zonder toestemming (1915) Reglementeringen inzake aardappel- en groententeelt Alle handel in vee en vlees verboden (1918) Bond der Boterhandelaars en Botervoorbrengers Brouwerijen en melkerijen

Rundveebestand per provincie in duizendtallen (19131919) Provincie

1913

1919

Afname in %

Antwerpen

160

123

-23,1

Brabant

226

199

-11,9

West-Vlaanderen

278

86

-69,1

Oost-Vlaanderen

308

147

-52,3

Henegouwen

249

169

-32,1

Luik

187

177

-5,3

Limburg

138

130

-5,8

Luxemburg

153

140

-8,5

Namen

145

110

-24,1

1.849

1.285

-30,5

BELGIË

Vicieuze cirkel en regionale diversiteit

A. Sevenster, De Rundveefokkerij in België, Leuven-Gent, 1924, 33.

Voedselbevoorrading Lokale comités NHVC, stedelijke steuncomités  “Amerikaanse winkel”  Rantsoenkaarten voor levensmiddelen  Openbare soepbedeling, volkskeuken  Voedingstips 





Brochures, pamfletten, voordrachten

Werk van den Akker (volkstuinen) SOMA AA 1561 map 3: documenten familie Goiris betreffende landbouw en kleinhandel in Denderstreek.

Imago van de boer Daling voedselaanbod  enorme prijsstijgingen  Maximumprijzen ingesteld door de bezetter  Prijzen op de zwarte markt  Woekerpraktijken landbouwers

Prijsevolutie





Ook handelaars, winkeliers en foeriers hadden negatief imago

Aanvallen van clandestiene en gecensureerde pers  Fysieke agressie en aanvallen op boerderijen (!)  Landbouwsectie en Boerenbond: verdedigen, nuanceren en vermanen 

Gewone prijs

Officiële prijs (BEF)

Product (per 100 kg)

1914

1915

1916

1917

1918

Tarwe

19

27,5

26

36

48

Rogge

17

23,5

24,5

33

43

Haver

20

33

33

33

40

Gerst

18

36

36

36

46

Aardappelen

6

8

10

20

25

Suikerbieten

28

55

55

55

55

Boter (1 kg)

3

5

7

8,7

11,5

A. Henry, L’agriculture belge et la guerre, 20.

3

Paradox van de landbouw Opeisingen, meststoffen- en veevoedertekort, geen vernieuwingen inzake materieel…  Enorme toename gemeenschappelijk kapitaal  Saldo spaar- en leenkassen van Middenkredietkas groeit exponentieel 

 

  Collectie In Flanders Fields Museum, 1371: Les pommes de terre.

33,8 miljoen in 1914  190,4 miljoen in 1918 Hoge landbouwprijzen en sterke inflatie

Arme landbouw, rijke boeren Na de oorlog: investeringen in machines, aankoop gronden en uitbreiding bedrijf

Visserijsector Stoomtreilers en zeilsloepen vertrokken naar Groot-Brittannië, Frankrijk en Nederland  Oostende: Duits toezicht op kustvisserij  Uitgeweken vissers boekten grote winsten  Deelname aan oorlogsverrichtingen  Zware verliezen doch vlotte heropstart  Technische en sociale implicaties  Riviervisserij 

R. Jansoone, ‘Oostende en de zeevisserij tijdens de Eerste Wereldoorlog (11)’, Heemkring De Plate, 2004, 258.

Dienst voor herinrichting van de landbouw “Commission interalliée pour le relèvement industriel et agricole de la Belgique” (1917)  Dienst voor de herinrichting van de landbouw  Aankoop en verdeling van landbouwproducten en –machines 



Invoer van grondstoffen, aankoop buitenlands vee

Vernietigen aanwezige oorlogsmateriaal  Subsidies en wedstrijden voor herinrichting van weiden, stallen, hoeves… 

Herstel Belgische veestapel 

Bepalingen Verdrag van Versailles 

Landbouw vertegenwoordigd door Leopold Frateur

Gematigde opvatting: teruggave prijspaarden  Inzetten op veeverbetering (Frateur)  Ziekten en opkomst machines 

PAARDEN

RUNDVEE

VARKENS

jaar

Aantal

Index

Aantal

Index

Aantal

Index

1913

276.000

100

1.849.000

100

1.412.000

100

1919

162.000

59

1.286.000

70

770.000

55

1920

205.000

74

1.487.000

80

977.000

69

1921

222.000

80

1.515.000

82

976.000

69

1922

230.000

83

1.517.000

82

1.139.000

81

4

Herstel van de verwoeste gewesten Was herstel landbouwgronden wel mogelijk en nodig?  Diverse diensten onder verschillende ministeries: moeilijke start  Belgische Boerenbond: Dienst voor herstel 

Inlichtingenbureau Bemiddelen van voorschotten voor oorlogsschade Grondverbeteringswerken via Heidemaatschappij Aankoop vee, mest, voeder, machines… Wederopbouw en bouwdienst

    

Collectie Stadsarchief Brugge afdeling Boereboom, BRU001023426, 1919. Veeprijskampen waren na WOI heel populair.

Invloed WOI op naoorlogse landbouw en landbouwbeleid 

Evolutie geleide en gestuurde landbouweconomie    

Begrensde landbouwproductie Onderzoek, onderwijs en voorlichting Dienst voor Veeteelt Minder weerstand vanuit de landbouwsector

Mechanisatie breekt door Investeringen in commerciële meststoffen, veevoeders, zaden en bestrijdingsmiddelen  Verdeelde landbouworganisaties groepeerden zich  

Collectie Stadsarchief Brugge afdeling Boereboom, BRU001023430, 1919. Saneren van de bodem na de oorlog.

Onderzoekstips 

Onderzoek lokale en regionale landbouw    







 



Landschappelijke ontwikkeling



 

Invloed oorlog op de fysische omgeving Wedstrijden voor landbouwherstel

Rol, acties, middelen….

Eetgewoonten (vlees- en visconsumptie)  Gendergeschiedenis

Huis- en landbouwdieren Problemen inzake landbouwsector



Biografie van persoon



Dieren tijdens de oorlog 



Welke noden/troeven waren er? Lokale perceptie van de boeren Opeisingen: hoeveel? wat? ontlopen? Landbouw in onbezet België

Onderzoekstips

Rol van de boerin? Vrouwen in volkskeuken

Smokkelen, ‘blauwen’ Landbouwmigratie  Landbouw in Belgisch-Congo

5

Producten en activiteiten CAG Onderzoeksgids over landbouw en voeding tijdens WOI als basis voor verdere activiteiten en producten (voorjaar 2013)  Contactdag 2013 voor alle geïnteresseerde actoren  Wetenschappelijk onderbouwde maar toegankelijke publicatie met aandacht voor nieuwe inzichten (najaar 2013)  Artikelen op Het Virtuele Land  Ondersteuning en informatie op aanvraag 

Digitaal Krantenarchief – D.A.D.D. Stadsarchief Aalst, De Volksstem, 20/08/1919

Stadsarchief Kortrijk, MSAK 1170, affiche PBC Kortrijk.

Mogelijke activiteiten  Een

of meerdere kleine folders/brochures die verspreid worden bij land- en tuinbouwers die vb. hoevetoerisme aanbieden  Suggesties voor wandelingen of fietstochten met thema’s als impact oorlog op landschap, oorlogskeuken, wederopbouwboerderijen…  Rondreizende tentoonstelling, met naast algemeen overzicht aandacht voor ‘lokaal’ verhaal  Internationaal wetenschappelijk congres over landbouw, voeding en WOI in Europa (2015)

Bibliografie 















 

Baudhuin, F., Histoire économique de la Belgique 1914-1939. I: grandeurs et misères d’un quart de siècle, Brussel, 1944. De Lannoy, C., L’alimentation de la Belgique par le comité national, novembre 1914 à novembre 1918, Brussel, 1922. De Schaepdrijver, S., De Groote Oorlog. Het koninkrijk België tijdens de Eerste Wereldoorlog, Antwerpen, 1997. Gobin, A., Professor J.-Leopold Frateur en de omwenteling in de veehouderij (Gedenkschrift professor J.-Leopold Frateur, 1), Utrecht, 1999. Henry, A., L’agriculture belge et la guerre (La renaissance économique de la Belgique, 8), Brussel, 1918. Henry, A., L’Oeuvre du Comité National de Secours et d’Alimentation pendant la guerre, Brussel, 1920. Martens, L., De veestapel onder schot. De invloed van de Eerste Wereldoorlog op de Belgische veeteelt, onuitgegeven licentiaatsverhandeling, KU Leuven, subfaculteit Geschiedenis, 2011. Rapport spécial sur le fonctionnement et les opérations de la section agricole du comité national de secours & d’alimentation. 1914-1918, Brussel, 1920. Sebrechts, J., Geschiedenis van den landbouw in België vóór, tijdens en na den oorlog, s.l., 1923. Van Molle, L., Ieder voor allen. De Belgische Boerenbond 1890-1990, Leuven, 1990.

www.HetVirtueleLand.be www.cagnet.be

6