Food Concept Inspiration

BUSINESS EDITION

Relatiemagazine van HAS Den Bosch en HAS KennisTransfer Jaargang 2 Nummer 3 Mei 2012

Nick Twaalfhoven

Food Concept Inspiration Kennismaker Varkenshouderij

Samenwerken met VIC Sterksel Bijdragen aan verbetering

Onderwijs Kenia

er

m Num

2 Nieuws over HAS Den Bosch

3

Op de hoogte van al

het laatste nieuws! 5 Agenda

Alle activiteiten van

HAS Den Bosch

14 Project

9 Column

HAS Den Bosch draagt bij aan verbetering onderwijs Bukura Agricultural College

Eric Alink over herkenbaarheid

1 0 HAS Den Bosch in beeld Carrièredag 2012

Colofon HAS Beats business edition Jaargang 2 - nummer 3 - mei 2012 HAS Beats business edition is het relatiemagazine van hogeschool HAS Den Bosch en HAS KennisTransfer. Het verschijnt drie keer per jaar.

6 Interview

Oud-Topklasser Nick Twaalfhoven bedenkt creatieve food-concepten

21 Beurs

Redactie: Florieke Koers en Marloes Bakker Aan dit nummer werkte mee: Eric Alink Fotografie: Margriet Hoffmans Tekstcorrectie: Twittekst Vormgeving: BureauPonjée.nl Drukwerk: Drukkerij Tielen

HAS Den Bosch steeds meer op de kaart in Duitsland

Vragen en/ of opmerkingen? [email protected] www.hasdenbosch.nl/hasbeats FSC LOGO HIER PLAATSEN

12 Symposium Lectoraat Voeding en Gezondheid presenteert eerste onderzoeksresultaten tjdens symposium

26 Opleiding

Opleiding speciaal voor nieuwe leidinggevenden in de openbare ruimte

hasbeats BUSINESS EDITION

2

Editorial

HAS Year Event met uitreiking HAS-awards Voor u ligt alweer het derde nummer van de HAS Beats business edition. Graag willen we in deze editorial even de aandacht vestigen op de eerste editie van het HAS Year Event dat op 1 juni 2012 plaatsvindt. en waar u inmiddels een uitnodiging voor hebt ontvangen. Het HAS Year Event wordt gehouden in het kader van het verschijnen van het jaarverslag van hogeschool HAS Den Bosch en HAS KennisTransfer over het jaar 2011. Tijdens het evenement worden de HAS-awards uitgereikt. De HAS-awards hebben dit jaar als thema ‘Innovatie’. Deze worden uitgereikt in de categorieën bedrijfsopdracht, praktijkgericht onderwijs en jong talent. Per categorie zijn drie nominaties benoemd, aangedragen door medewerkers bin-

29 Battle

HAS-team presenteert hightech idee voor city farming aan koningin Beatrix

32 Interview

De Kennismaker: bruggen bouwen voor innovatie

Rubrieken

18 Op stage Judith Dirven ging naar Australië

36 BO uitgelicht Horeca ‘s-Hertogenbosch gezonder en duurzamer

nen de opleidingen van HAS Den Bosch. Deze nominaties vertegenwoordigen de mijlpalen uit 2011. Ze vloeien dan ook voort uit activiteiten die in 2011 zijn uitgevoerd door HAS Den Bosch in samenwerking met het bedrijfsleven, overheden en andere instellingen. Vanaf half mei kunt u al online filmpjes bekijken van alle genomineerden en uw stem uitbrengen. Naast de uitreiking van de HAS-awards komt een aantal topsprekers hun visie geven op het thema ‘Innovatie’: Chris Buijnk, Secretaris-generaal ministerie Economische Zaken, Landbouw en Innovatie, Bert Pauli, Gedeputeerde Economische Zaken en Bestuur Provincie Noord-Brabant, Ruud Huirne, directeur Food & Agri Rabobank en Jos Nelissen, oprichter en algemeen directeur van Newtricious. Daarnaast zal

24 BO uitgelicht

Daken beplanten voor Cityroofs

collegevoorzitter van HAS Den Bosch Dick Pouwels in zijn speech de mijlpalen uit 2011 de revue laten passeren. Meer weten, aanmelden of stemmen? www.hasdenbosch.nl/HASawards Florieke Koers en Marloes Bakker

1


1 Nieuws

Nieuws over HAS Den Bosch Wil je goed op de hoogte blijven van wat er allemaal speelt in en om onze instelling? Kijk regelmatig op www.hasdenbosch.nl en lees het nieuws als eerste! Of hou ons in de gaten op Twitter en Facebook: @HASDenBosch en Facebook.com/hasdenbosch

In de ban van de langstudeerboete De langstudeerboete houdt ook studentenvereniging Gremio Unio bezig. Hoe moet het verder met actieve studenten die door bestuur- of commissiewerk een aantal maanden achterstand dreigen op te lopen? De boete houdt in dat studenten extra moeten betalen, als ze meer dan een jaar langer over hun studie doen. Bestuurstaken worden hierdoor minder aantrekkelijk. Recent is het voorstel Collegeldvrij Besturen 3.0 bij de Tweede Kamer ingediend. Dit voorstel beoogt het mogelijk te maken voor studenten die een fulltime bestuursjaar doen om zich een jaar uit te schrijven. Of de Tweede Kamer er wat voor voelt, is nog afwachten.

Twee nieuwe leden College van Bestuur benoemd De Raad van Toezicht van HAS Den Bosch heeft met ingang van 1 april 2012 twee nieuwe leden van het College van Bestuur benoemd. Het College van Bestuur is hiermee uitgebreid van twee naar drie leden. De belangrijkste motivatie hiervoor is de ambitie van HAS Den Bosch om verder te bouwen aan én uit te groeien tot een toepassingsgericht topinstituut in de groene economie en maatschappij. De nieuwe leden zijn de heer J.C.A.M. (Jan) Denissen en mevrouw F.M. (Frederike) Praasterink. Met hun benoeming van benoemt de Raad van Toezicht twee bestuursleden die bekend zijn met HAS Den Bosch en haar cultuur, zich reeds aan de hogeschool hebben gecommitteerd en op die basis verder willen bouwen aan de ambities van HAS Den Bosch.

Facts & Figures over… 2011 Nieuwe! rubriek

HAS Den Bosch had in 2011 2112 studenten op de voltijdopleidingen.

40,8% van de studenten was vrouw. 48,4% van de studenten kwam uit Noord-Brabant, 18,6% uit Limburg.

In 2011 kregen 270 voltijdstudenten hun diploma. 216 studenten studeerden na vier jaar af, 43 na vijf jaar en 11 deden er zes jaar of langer over.


2

Focus op de professional van vandaag Begin april presenteerde HAS KennisTransfer het businessplan kennistransfer. HAS Den Bosch groeit en kennistransfer groeit mee. Die ontwikkeling is vanzelfsprekend, aangezien HAS Den Bosch niet zonder kennistransfer kan en vice versa. In het bedrijfsleven en met name bij het MKB bestaat een grote behoefte aan toepasbare kennis voor producten procesinnovaties. HAS KennisTransfer kan hierin een grote rol spelen en zowel meedenken op het terrein van producten dienstontwikkeling als op het terrein van marktintroductie. Bij de voltijd opleidingen ligt de focus op de professional van morgen, bij kennistransfer ligt de focus op de professional van vandaag. Dit is al geruime tijd het beleid van de HAS en zal de komende jaren verder worden uitgebouwd en stevig worden verankerd in de organisatie.

Albert Zwijgers benoemd tot lector Technologie en Ingrediënten Hogeschool HAS Den Bosch heeft Albert Zwijgers benoemd tot lector Technologie en Ingrediënten. Het nieuwe lectoraat heeft drie aandachtsgebieden: proceskunde, chemie en microbiologie. Deze komen terug op de terreinen voedingsmiddelentechnologie, milieukunde en de biobased-activiteiten binnen HAS Den Bosch. Technologie wordt daarbij gezien als een multidisciplinaire wetenschap met de uitdaging om de verschillende aspecten daarvan zodanig te combineren dat er nieuwe innovatieve processen en/of producten ontwikkeld kunnen worden. Technologie is bij uitstek een applicatiegerichte ‘wetenschap’, die veel uitdagende mogelijkheden in zich heeft voor de creatieve mens. Dit straalt het echter niet altijd uit. Technologie zal daarom ook anders gepositioneerd moeten worden om jonge mensen te enthousiasmeren technologisch georiënteerde richtingen op het vlak van applicatie te gaan kiezen.

In september 2011 startten 648 nieuwe voltijdstudenten aan HAS Den Bosch.

3

De grootste groep nieuwe studenten begon aan de opleiding Toegepaste Biologie: 119.


Afgestudeerden kwam in 2011 in verschillende sectoren terecht: 23% in de industrie en handel,16% in de dienstverlening, 13% kwam in de primaire sector en 6% bij de overheid.

4% van de afgestudeerden van HAS Den Bosch werkt op dit moment in het buitenland, 13% is zelfstandig ondernemer.

1 Nieuws

Visie vrouw op bedrijf onderzocht Hogeschool HAS Den Bosch en ZLTO zijn een onderzoek gestart naar de rol van vrouwen op agrarische bedrijven in Noord-Brabant. Het imago is nu namelijk veelal idyllisch van aard. Volgens onderzoekster Susan van Dijk van HAS Den Bosch is het goed als ZLTO meer zicht krijgt op de visie en ideeën van vrouwen in de groene ruimte. Het onderzoek beoogt volgens een écht beeld te schetsen van de hedendaagse Brabantse vrouw verbonden aan een agrarisch bedrijf. “Met de resultaten geven we input aan het vrouwenbeleid van ZLTO.”

Delegatie Midden Oosten bezoekt HAS Den Bosch Een delegatie uit Libanon en Jordanië heeft in februari van dit jaar HAS Den Bosch bezocht. Zij kregen een intensief programma voorgeschoteld om HAS Den Bosch te leren kennen. Daarnaast werden de mogelijkheden voor samenwerking onderzocht. Momenteel wordt een Memorandum of Understanding opgesteld die zowel de American University of Beirut als hogeschool HAS Den Bosch zullen ondertekenen. Daarmee leggen zij hun intentie om samen te werken vast. Daarna zullen er concrete plannen gesmeed worden, onder meer een studiereis van tweedejaars studenten International Food & Agribusiness naar de universiteit in Libanon en docenten- en lectorenuitwisselingen.

Er werden in 2011 263 projecten gestart bij HAS KennisTransfer.

Een groot aantal van die projecten waren onderzoeken adviestrajecten met vragen van het midden- en kleinbedrijf.

Zo’n 150 docenten van HAS Den Bosch waren in 2011 bij de projecten van HAS KennisTransfer betrokken.

In 2011 zijn 140 bedrijfsopdrachten uitgevoerd via HAS KennisTransfer: 324 studenten studeerden door middel van deze opdrachten af.


4

Ontwerpwedstrijd veehouderij voor WO- en HBO-studenten Een aantal groene hbo’s, Wageningen University en Stichting Boerengroep organiseren een ontwerpwedstrijd voor studenten. Studenten kunnen tot 15 september hun oplossingen en ideeën insturen die toekomst van de veehouderij in Nederland veiligstelt. Een toekomst waarin de veehouderij zowel aantrekkelijk is voor dier, boer als burger. De hoofdprijs is 1000 euro en de prijsuitreiking vindt plaats op 4 oktober.

Eerste baan voor afstudeerder Toegepaste Biologie Deze zomer studeert de eerste lichting studenten Toegepaste Biologie af. Deze unieke opleiding startte vier jaar geleden en op dit moment werken 300 studenten aan hun afstudeeropdracht. Eén van hen, Mitch Leijen, heeft al een baan bemachtigd bij zaadveredelaar Rijk Zwaan en hij is daarmee de eerste afstudeerder Toegepaste Biologie in Nederland die aan het werk gaat. Studenten Toegepaste Biologie bestuderen de domeinen plant, dier en natuur. Na hun afstuderen kunnen ze gaan werken in allerlei functies, bijvoorbeeld als adviseur ecologie, onderzoeker dierenwelzijn of plantenveredelaar.

Er startten in 2011 300 cursisten aan de bedrijfsopleidingen van HAS KennisTransfer.

5

De cursisten volgden hun opleiding zowel in company als via open inschrijving.


Agenda

1-5 mei Meivakantie 3-5 mei Animal Event 24 mei Open avond alle opleidingen 1 jun HAS Year Event 8 jun Finale Aardrijkskunde Olympiade 5-12 jul Diplomeringen 16 jul-3 sep Zomervakantie

2 Topklas Ondernemen

Tekst: Florieke Koers Foto’s: Margriet Hoffmans

Oud-Topklasser Nick Twaalfhoven bedenkt creatieve food-concepten Ieder jaar studeert een groep studenten af in de richting Topklas Ondernemen, een afstudeerrichting binnen HAS Den Bosch gericht op het ondernemerschap. Deze groep studenten wil een eigen bedrijf opzetten en onderzoekt met hulp van docenten en coaches uit het bedrijfsleven of hun businessplan levensvatbaar is. En daarna is het werken geblazen. We zochten een oud-Topklasser op: Nick Twaalfhoven. Hij startte twee jaar geleden met zijn bedrijf Doperwt. Hoe gaat het nu met hem? hasbeats BUSINESS EDITION

6

Nick bewoont samen met zijn vriendin een appartement in

meiden die Topklas Ondernemen deden, vonden Nick af

een prachtig oud huis, midden in het centrum van Arnhem.

en toe wel een rare snuiter. “Die creatieveling, die toen een

We krijgen een warm welkom met echte Italiaanse

docent vroeg hoe hij business ging creëren, reageerde met:

cappuccino, waar Nick trots op is. “Ik heb het beste espresso

oh, dat komt vanzelf wel goed. Toch bleven ze me de vraag

apparaat van Arnhem”, lacht hij. “Koffie is een echte hobby

stellen waar het met mijn bedrijf naartoe moest en ook al

van me.” Maar niet alleen koffie. Food is Nick z’n hobby, zo’n

beweeg ik graag met de flow mee, achteraf is het wel goed

grote hobby dat hij zes jaar geleden startte aan de opleiding

geweest dat ik daar door mijn coaches goed over heb nage-

Food Design & Innovation. “Ik kom uit een kunstenaarsfamilie

dacht. Dat heeft ervoor gezorgd dat ik nu een stevige basis

en schilder veel. De liefde voor eten in combinatie met mijn

heb.” Nick vond de studenten die wél een echt zakelijke aan-

creatieve inslag vond ik terug bij Food Design & Innovation.”

pak hadden bewonderenswaardig en inspirerend. Zij wezen

In Nick’s woonkamer kun je niet om zijn schilderijen heen.

hem regelmatig op dat belangrijke zakelijke aspect. En hij

Neo-expressionistische (street) pop noemt hij zijn stijl. Zijn

hielp hun in return juist weer aan creatieve ideeën.

inspiratie haalt hij voornamelijk uit popmuziek uit de jaren ‘60 en ‘70, de moderne kunst uit de jaren ‘80 en de hedendaag-

Zoveel mogelijk aanpakken

se Street Art. Die schilderkunst gebruikt hij vervolgens weer

Nick is nu twee jaar fulltime bezig met zijn bedrijf. En het be-

als inspiratiebron voor de food-concepten die hij bedenkt.

gint vruchten af te werpen. Hij is vooral goed in het op creatieve wijze uitwerken van innovatieve ideeën die bedrijven bij

Vrijheid boven alles

hem neerleggen. Zulke opdrachten krijgt hij inmiddels steeds

“Ik wist al snel dat ik een eigen bedrijf wilde opzetten. De

vaker. “Om opdrachten als deze binnen te halen, heb je eerst

vrijheid die dat oplevert, ging mij boven alles. Afstuderen via

een goed netwerk nodig en dat kost tijd. De afgelopen twee

Topklas Ondernemen was dan ook een logische keus.” Nick

jaar heb ik daar hard aan gewerkt. Ondertussen heb ik al-

deed auditie, zoals dat bij Topklas Ondernemen genoemd

lerlei klussen aangepakt, ik heb sinds mijn afstuderen geen

wordt en werd geselecteerd. Zijn eerste bedrijfsconcept

seconde stilgezeten. Zo heb ik veel zakelijke cateringklussen

was dat hij festival-food wilde gaan bedenken, zijn bedrijf

gedaan waarbij ik me richtte op de ‘smaak’ van een bedrijf.

wilde hij dan ‘Poperwt’ noemen. Maar daarmee vlakte hij de

Ik onderzocht voor zo’n klus eerst goed wat de kernwaarden

schilderkunst die hij zo belangrijk vond uit en dat wilde hij

van een bedrijf waren en bedacht met die kernwoorden in

niet. Dopart bleek een mooie aanvulling en zijn concept stak

mijn achterhoofd de gerechten en drankjes. Een voorbeeld:

hij algauw breder in dan alleen festival-food. Poperwt Dopart

ik deed een receptie voor de NEC Business Club. Wat is

vond hij echter een hele mond vol en toen werd het dus

NEC? Voetbal. Ik heb gras neergelegd op de vloer van de

Doperwt. Kort, maar krachtig. “Mensen moeten erom lachen

club, grasgeur in de lucht gespoten en grascocktails be-

en ze onthouden het.” Die veelal nuchtere jongens en

dacht plus hapjes van eetbare aarde.”

7


“Ik heb sinds mijn afstuderen geen seconde stil gezeten”

Ook is Nick samen met zeven anderen, waaronder een

de straat, ga je leegstand tegen en stimuleer je tegelijkertijd

café-eigenaar, drie koks en een barista, de ‘Sociëteit van de

ondernemers in de binnenstad. En het is goed voor je eigen

Smaak’ gestart. Hij is de designer van het stel. Samen kun-

naamsbekendheid.”

nen ze grote bedrijven bedienen. “Nu ik steeds met opdrachten krijg waarbinnen ik me echt kan bezighouden met

Food Concept Inspiration

conceptontwikkeling, huur ik voor de cateringklussen vaak

Nick zit dus continu vol goede ideeën en hij voert ze ook nog

de Sociëteit in.” Nick is ervan overtuigd dat ook als je even

uit, zonder alles af te laten hangen van een winstoogmerk.

geen opdrachten krijgt, je toch zichtbaar moet blijven. Dus

Daarmee heeft hij al aardig naam gemaakt in de foodsector

pakt hij alles aan, ook als het in eerste instantie misschien

en het ondernemerschap gaat hem goed af. Bedrijven kun-

niet al te veel oplevert. Samen met een partner had hij een

nen bij hem terecht voor Food Concept Inspiration. Hij is een

tijdelijk restaurant in een leegstaand winkelpand in Arnhem:

ideeënman die vrij associeert, snel anticipeert, inspireert en

de Pop-up Store. “Er is veel leegstand in de stad en het leek

energie geeft.

ons geweldig om dat tegen te gaan met kortlopende projecten als een tijdelijk restaurant. Daarmee breng je leven in

Hij vindt zijn weg wel en maakt zich er niet al te druk over. Toch vindt ook hij het wel eens ingewikkeld, eigen baas zijn. “De onzekerheid is soms wel lastig. Je vaste lasten moeten toch betaald worden. Ik weet wat ik nodig heb als basisvoorziening en ik moet wel zorgen dat ik daaraan kom. De rest is mooi meegenomen. De vrijheid die ik heb, vind ik duizend keer meer waard dan een vast inkomen. Als ik tot 4.00 uur ’s nachts wil schilderen, kan ik dat doen en dat vind ik heerlijk.” De cappuccino is op en de telefoon gaat. Nick neemt op, maar hangt snel weer op. “Ik moet zo weg”, zegt hij, “ik heb een van mijn schilderijen verkocht.” Oh ja, dat doet hij ook nog. Zijn schilderijen exposeren en verkopen. Bezige bij, die Nick. www.nicktwaalfhoven.com www.doperwt.com


8

3 Column

Herkenbaar Herinnering aan een tafeltafereeltje. Zoon Willem [4] kijkt langdurig naar zijn bord. Hij ziet geschrapte worteltjes, gekookte aardappels en drie vissticks van Iglo. Ze komen uit een pak waar een vertrouwenwekkende kapitein-met-witte-baard op staat. Zo’n man van wie je vermoedt dat-ie de Titanic moeiteloos naar New York had gevaren, maar ja: die onsterfelijke kusscène van Kate Winslet en Leonardo DiCaprio is ook wat waard. Met een vork prikt zoon aandachtig in een van de staaf-

Laat dat nou net botsen met onze grootste angst: on-

jes gepaneerde kabeljauw. Vervolgens legt hij het kro-

herkenbaarheid. Want we willen opvallen. Voortdurend

kante baksel op z’n rug – of is het z’n buik? Dan fronst

en overal. Op Twitter, Facebook en LinkedIn. Op school,

zoon zijn wenkbrauwen: “Hoe zwemt-ie eigenlijk?”

straat en werk. Plus: in onze kookkunst, zeker als we gasten aan tafel hebben. In deze 21ste eeuw, waarin elk

Dat is geen gekke vraag. Wij eten vis zonder vinnen. Wij

individu het centrum van het melkwegstelsel denkt te

kerven in kip zonder kop. En wij trekken soep van een

zijn, willen we onszelf ‘taggen’ in the picture of life. Niks

bospaddenstoelenbouillonblokje – let’s go Wordfeud!

zo erg als onherkenbaarheid.

– waar elke kabouter nietsvermoedend aan voorbij zou lopen. Omdat hij noch de rechthoekige vorm noch de

Gelukkig is er troost. Als je de oorsprong van je eten niet

smaakversterkers E621, E627 en E631 uit z’n biotoop her-

meer herkent, kijk dan om je heen. Zie je het? Ze zijn er

kent. Wij eten onherkenbaarheid.

nog. En overduidelijk: de aardbeienneus, de speknek, de amandelogen. De appelwangen en de bloemkool-

Dat is vreemd. Want wij dwepen met het gezegde ‘you

oren. De tenenkaas en het eierhoofd. De worstvingers,

are what you eat. Al in 1825 noteerde de Franse lek-

de melkflessen – die weinig complimenteuze benaming

kerbek Anthelme Brillat-Savarin die mix van wijsheid en

voor witte benen onder rokje of zwembroek – en de

waarschuwing in zijn boek ‘Physiologie du Gout, ou Me-

perzikhuid. De wereld is een boodschappenlijstje!

ditations de Gastronomie Transcendante.’ Een gedachte-

Zo, en nu koken. Zoon Willem roept.

stap verder: als deze fijnproever gelijk heeft, zijn wij dus onherkenbaar – want dat is wat we eten.

9


4 HAS Den Bosch in beeld

Foto: Margriet Hoffmans


10

Een sfeerimpressie opdoen van de Carrièredag? Scan de QR-code met je mobiel of bekijk het filmpje op: hasdenbosch.nl/hasbeats

11


5 Lectoraten

Tekst : Florieke Koers

Lectoraat Voeding en Gezondheid presenteert eerste onderzoeksresultaten tijdens symposium


12

Voeding en gezondheid zijn twee termen die steeds vaker samen worden genoemd. Innoveren is daarbij voor voedingsbedrijven essentieel. En niet alleen voor grote organisaties, ook voor het MKB. Over de kansen die ontstaan als je als MKB’er innoveert in gezondheid, hield het Anton Jurgens Institute samen met het lectoraat Voeding en Gezondheid op donderdag 16 februari een symposium.

“MKB’ers staan positief tegenover innovatie”

Na een overheerlijk en vooral gezond

voor de toekomst. Ze signaleren trends

HAS KennisTransfer een pleidooi voor

buffet, ging het symposium officieel

op het gebied van gezondheid, maar

de bedrijfsopdracht: Keuken Divers leg-

van start. Zo’n 40 ondernemers wer-

ook op het gebied van duurzaamheid

de een innovatievraagstuk bij studen-

den welkom geheten door Domingo

en puur & eerlijk. MKB-bedrijven zien

ten neer met verrassende resultaten tot

Loth van het Anton Jurgens Institute.

dit als kansen voor het ontwikkelen van

gevolg. Jan van Rijsingen informeerde

Daarna kreeg lector Annet Rooden-

nieuwe producten, maar ook voor het

de zaal over de Topsector Agro & Food,

burg het woord. Als lector Voeding

vernieuwen van processen en het aan-

waarbinnen hij het MKB vertegenwoor-

en Gezondheid houdt zij zich bezig

boren van nieuwe markten. Ze zien ook

digt. “Om de Nederlandse economie

met voeding, gezondheid en de con-

dat voor de consument belangrijk blijft

een boost te geven, stelde Maxime

sument. Gezondheidsinnovatie in de

dat hoe gezond een product ook is, dit

Verhagen in 2011 een aantal topteams

voedingsmiddelensector staat cen-

niet ten koste mag gaan van de smaak.

aan. De Topsector Agro & Food is er

traal in het lectoraat. Dit is vertaald in

Andere barrières zijn geld, tijd en ken-

een van. De wereld staat voor een gro-

vier thema’s waarop het lectoraat zich

nis. Omdat MKB-bedrijven kleiner zijn,

te uitdaging: het voeden van een sterk

richt: het Nederlandse MKB, gezondere

moeten zij bijvoorbeeld vaak kennis van

groeiende wereldbevolking. De sector

samenstelling van producten, betere

buiten halen. Daarnaast is het voor hen

Agro & Food gaat deze uitdaging graag

gezondheidsgerichte communicatie

lastiger dan voor grote bedrijven om

aan. Het topteam zet in op drie grote

naar consumenten en gezonde duur-

2,5% van hun omzet te besteden aan

kansen voor groei in economische

zame voeding. Tijdens het symposium

onderzoek en ontwikkeling.” Ook deed

waarde en maatschappelijk belang:

presenteerde zij de resultaten van het

het team van Annet nog onderzoek

meer met minder, hogere toegevoegde

eerste onderzoek dat binnen het lec-

naar het nut van gezondheidslogo’s.

waarde en internationaal leiderschap.

toraat is uitgevoerd: wat zijn de kansen

Hier ontstond in de zaal meteen een

Dit leidt tot groei van de jaarlijkse

en tegen welke barrières loopt een

interessante discussie over. Vervolg-

toegevoegde waarde van de sector

MKB-bedrijf aan als het bedrijf wil in-

onderzoek moet nog gaan aantonen of

met € 11 miljard. Plus een toenemende

noveren in gezonde voeding? Daarvoor

de consument zijn koopgedrag door de

bijdrage aan maatschappelijke vraag-

ondervroegen ze ruim honderd MKB-

logo’s daadwerkelijk aanpast.

stukken op het gebied van gezondheid,

bedrijven in de voedingsmiddelensec-

duurzaamheid en wereldvoedselzeker-

tor. “MKB’ers staan positief tegenover

Topsector Agro & Food

heid. Onze uiteindelijke ambitie? Van

innovatie”, stelde Annet. “Ze vinden het

Na Annet kreeg nog een aantal spre-

de agrofoodsector een internationaal

heel belangrijk en veel MKB’ers zijn in

kers het woord. Marc van Wanroij van

leidende, duurzame sector maken waar

de praktijk bezig met innovatie. Wat

Keesmakers B.V vertelde op bevlogen

de samenleving trots op is, een sector

betreft innoveren in gezonde voeding

wijze over zijn kaasvervanger Kees.

die groeit door innovatie, kennis en

beseffen MKB’ers dat het produceren

Cindy Weber van Keuken Divers hield

handelsgeest.”

van gezonde voeding noodzakelijk is

samen met Gerlinde van Santen van

13


6 Project in Kenia

Tekst: Florieke Koers Foto’s: Gert-Jan Duives

HAS Den Bosch draagt bij aan verbetering onderwijs Bukura Agricultural College

Gert-Jan Duives (achterste rij, zevende van links) met het docententeam van Bukura


14

Een consortium bestaande uit hogeschool HAS Den Bosch, Q-point (adviesbureau gericht op kwaliteitsmanagement in de agro- en foodketen), DLV Plant (advies- en onderzoeksbureau voor de plantaardige sector), Radboud Universiteit Nijmegen en de Keniaanse Egerton University, is in november 2011 gestart met een vierjarig project in Kenia, dat door de Nuffic wordt gefinancierd. Begin januari werd een eerste verkennende reis gemaakt. Maar waarom participeert een middelgrote specialistische

Dit heeft bijvoorbeeld uitwisselingen van studenten, maar

hogeschool eigenlijk in een project in zo’n ver buitenland?

ook van docenten als resultaat. In het licht van de inhoud

We vragen het aan Esther Mauriks, beleidsmedewerker

van de beleidsnota is het van belang dat ook docenten en

internationalisering bij de afdeling Communicatie & Interna-

andere medewerkers van HAS Den Bosch in staat worden

tionalisering. “Voor HAS Den Bosch sluit deelname goed aan

gesteld hun internationale ervaringen op te doen en/ of uit te

bij de speerpunten die zijn uitgewerkt in de Beleidsnotitie

breiden. Het project in Kenia draagt hieraan bij. Ook is een

Internationalisering 2011-2014”, stelt Esther. “De ambitie om

dergelijk project goed voor onze profilering op internationaal

onze hogeschool verder te ontwikkelen op het gebied van

gebied en tonen we hiermee maatschappelijke betrokken-

internationalisering heeft als doel de toekomstige professio-

heid.”

nals in de agrarische sectoren voor te bereiden op de internationale werkomgeving in én buiten Nederland waarin

Onderzoekende fase

zij terechtkomen na hun studie. Al onze studenten gaan

In augustus hebben vier verschillende consortia ieder een

daarom op stage in het buitenland en ook wordt veel met

offerte (in de vorm van een strategisch en operationeel

partnerinstellingen in andere landen samengewerkt.

projectvoorstel, voorzien van een begroting) uitgebracht

15


op de projectaanvraag van de Nuffic. “Zo’n tender is heel

HAS Den Bosch zal een aantal docenten van de opleidin-

spannend”, vindt Esther. “Er komt veel bij kijken. Je moet

gen Tuinbouw en akkerbouw en Dier- en veehouderij in de

heel veel informatie aanleveren en alles moet in een bepaald

komende vier jaar naar Kenia afreizen om hun expertise in te

format gegoten worden. Alle betrokkenen hebben meege-

zetten ten behoeve van het behalen van de doelstellingen.

schreven aan het project. Twee maanden na het indienen, werd bekend gemaakt dat het project is toegekend aan het

Gemotiveerd

consortium waar HAS Den Bosch deel van uitmaakt. Dit was

Gert-Jan Duives was de eerste docent die begin januari

half oktober. Half november was vervolgens de aftrap van het

namens HAS Den Bosch een reis maakte naar het Bukura

project, dat loopt tot 2015. Op dit moment bevindt het project

Agricultural College in Kenia. “We hebben onderzocht hoe we

zich nog in de onderzoekende fase. Het projectvoorstel dat

de doelen uit het projectvoorstel meetbaar kunnen maken.

is gedaan, wordt nu aangescherpt en een tijdsplanning

Daarnaast hebben we een workshop gegeven aan stakehol-

gemaakt.”

ders uit het bedrijfsleven, waarin we onder meer de ambities die binnen het project zijn gesteld hebben toegelicht. Het

Speerpunten

was een manier om aansluiting te zoeken met het bedrijfsle-

Q-point is penvoerder van het project dat als doel heeft om

ven en dit viel in goede aarde: ze waren blij verrast dat hun

de Dairy and Horticulture programmes van het Keniaanse

mening werd gevraagd. We hebben daarmee flink wat draag-

Bukura Agricultural College zodanig te verbeteren, dat de

vlak gecreëerd. Ook heb ik met een aantal docenten van het

opleidingen beter aansluiten op de Keniaanse arbeidsmarkt.

College hun curriculum doorgenomen en met hen samen

Andere speerpunten zijn het verder commercialiseren van de

bekeken welke verbeteringen mogelijk zijn. De vertaling van

sector en het bijdragen aan de voedselveiligheid. Namens

de theorie naar praktijksituaties gebeurt onvoldoende.


16

Veel docenten hebben zelf nauwelijks kennis van de beroepspraktijk waarin hun studenten terechtkomen. Omdat er hoegenaamd geen samenwerking is met het bedrijfsleven, zijn docenten niet op de hoogte van de ontwikkelingen en loopt het onderwijs achter op de werkelijkheid.” Gert-Jan vond alle docenten enorm gemotiveerd. “Bijna alle docenten zijn academisch geschoold en hebben moeite uit bepaalde denkpatronen te stappen. Ze willen dit allemaal echter erg graag en ik vond ze erg open over hun situatie en hun motivatie om te veranderen. Daarbij spreken ze zonder uitzondering uitstekend Engels, wat de communicatie erg vergemakkelijkt.” Gert-Jan ervoer de reis als heel positief. “Hoewel de faciliteiten daar redelijk basic waren, werden we in de watten gelegd en reageerde iedereen enthousiast op onze komst.” Dit studiejaar nog moet het project zijn definitieve vorm krijgen.

17


7 Op stage

Tekst: Marloes Bakker Foto’s: Judith Dirven

Studente Judith Dirven ging op stage in Sydney


18

Judith liep stage bij een bedrijf dat exclusieve tuinen aanlegt bij particulieren.

Het bedrijfsleven wordt steeds internationaler. Ook binnen HAS Den Bosch ervaren we dat van toekomstige werknemers wordt verwacht dat ze zich in een internationale omgeving kunnen handhaven. Door een internationale stage krijgen studenten begrip voor verschillende (bedrijfs-) culturen en leren ze hiermee om te gaan. Judith Dirven uit Ulicoten, derdejaarsstudente Tuin- en landschapsmanagement, vloog naar Australië om stage te lopen bij Hoveniersbedrijf Good Manors Pools & Gardens in Sydney. 19


“Ik heb tientallen gigantisch mooie projecten gezien”

“Ik heb stage gelopen bij een hoveniersbedrijf dat exclusieve

interesse helemaal niet bij particuliere tuinen, maar door

tuinen aanlegt bij particulieren, met budgetten van een paar

deze stage is dat zeker veranderd.”

ton tot aan een miljoen Australische dollars. Alles werd tot in de puntjes verzorgd, van groenaanleg tot en met zwembaden

Genieten van het leven

en van spa’s tot en met terrassen. Ik liep tijdens mijn stage

“Australië is een fantastisch land. De mensen zijn aardig en

mee met de projectmanager en was betrokken bij de plan-

er hangt een heel gemoedelijke sfeer. Ook al is de westerse

ning, kostenberekeningen, offertetrajecten en het bestellen

en luxe levensstandaard gelijk aan Nederland, Australiërs

van planten en materialen. Daarnaast kreeg ik de mogelijk-

maken in mijn opinie echt iets bijzonders van elke dag en

heid om een advies uit te brengen over verbeteringen binnen

genieten meer dan wij. Het werk zelf was zeker niet ‘relaxter’,

de organisatie wat betreft projectmanagement. Mijn grote

zoals dat vaak wordt gedacht over het buitenland. Ik heb

hobby is fotografie en ook dit aspect kon ik in mijn stage

heel hard gewerkt en lange dagen gemaakt. Het is alleen

kwijt. De referentiefoto’s die ik maakte van tuinen die Good

minder stressvol. Zo gingen we bijvoorbeeld iedere dag kof-

Manors had aangelegd, worden gebruikt als promotiemateri-

fie drinken op het strand en ’s avonds werd er met regelmaat

aal op de website en in advertenties.”

uitgebreid gebarbecued.”

Gewaardeerd

Stage in het buitenland

“Mijn stage ging super! Ik had direct een heel goede band

“Ik heb enorm veel geleerd op vakinhoudelijk gebied, maar

met al mijn collega’s en de begeleiding was uitstekend. Ze

zeker ook op persoonlijk gebied. Doordat je al je vastigheden

namen me overal mee naartoe en boden me enorm veel

loslaat en ineens alleen aan de andere kant van de wereld

kansen. Wanneer ik die kansen aangreep, kreeg ik daar ook

staat, leer je jezelf beter kennen. Je leert vanzelf een hoop

enorm veel waardering voor. Ik heb tientallen gigantisch

nieuwe mensen kennen. Zo heb ik met Zuid-Koreanen,

mooie projecten gezien en begeleid. Good Manors is een

Zweden, Fransen, Australiërs en Amerikanen samengewoond

fantastisch bedrijf. Als het in Nederland gehuisvest zou zijn,

in één huis. Dat was heel leuk en gezellig.

zou ik er acuut gaan werken. In eerste instantie lag mijn

Mijn stage was een tijd om nooit meer te vergeten! Ik zou het zo weer over willen doen.”


20

8

Internationaal

Tekst: Florieke Koers Foto’s: Annika Dossow

Annika Dossow en Lindsay Kemps in het Holland Paviljoen met Frau Antje.

HAS Den Bosch steeds meer op de kaart in Duitsland Hogeschool HAS Den Bosch nam van 20 tot en met 29 januari deel aan de International Green Week Berlin: ’s werelds grootste consumentenbeurs voor de agrofoodsector. De hogeschool presenteerde zich op uitnodiging van het Ministerie van Economie, Landbouw en Innovatie in het Holland Paviljoen. Maar waarom is het eigenlijk nuttig om voor zo’n beurs af te reizen naar Duitsland?

Scan de QR-code om een filmpje over de Green Week en het bezoek van Henk Bleker aan het Holland Paviljoen te bekijken, of kijk op www.hasdnbosch.nl/hasbeats

21


“In verschillende hoeken van de organisatie bestond al lan-

we onze naamsbekendheid vergroten. Het doel is dat het

ger de wens om Duitse studenten te werven voor onze oplei-

Duitse agrofood-domein weet wie wij zijn en in welke projec-

dingen”, legt Annika Dossow van de afdeling Communicatie

ten en samenwerkingsverbanden wij participeren. Zo willen

& Internationalisering de keuze om naar Duitsland te gaan

we draagvlak creëren op de Duitse markt. En uiteindelijk le-

uit. ”Vorig jaar hebben we daarom een marktonderzoek laten

vert dat natuurlijk ook studenten op. Studenten die voor ons

uitvoeren in Duitsland en de resultaten bleken veelbelovend:

van toegevoegde waarde zijn. Niet alleen voor de HAS zelf,

het is zeer interessant voor HAS Den Bosch om verschillende

maar ook voor de agrofood-sector. Internationale handel is

opleidingen in Duitsland actief in de markt zetten. Het gaat

heel belangrijk voor Nederland en Duitsland is een van onze

om zeven studies: Horticulture & Business Management,

belangrijkste exportlanden. We gaan dus geen studenten

Voedingsmiddelentechnologie, Landscape Design, Stad en

opleiden om het opleiden zelf maar juist om wat ze voor de

streekontwikkeling, Tuin- en landschapsmanagement, Geo

sector kunnen betekenen.”

Media & Design en International Food & Agribusiness. Eind vorig jaar zijn we al een campagne gestart met onder andere

Politieke delegatie op bezoek

een Duitstalige website en daarbij behorende nieuwsbrief,

Docenten en studenten van de verschillende opleidingen

een socialmediaplan en listings op andere websites, maar

en medewerkers van de afdeling Communicatie & Interna-

ook met het geven van voorlichtingen op verschillende beur-

tionalisering presenteerden zich op de beurs, die jaarlijks

zen in Duitsland. Met deze middelen proberen we potentiële

zo’n 400.000 bezoekers trekt. HAS Den Bosch stond in het

studenten rechtstreeks te bereiken. Maar er is meer nodig.”

Holland Paviljoen met de nieuwste technologie op het gebied

Lindsay Kemps, hoofd van de afdeling Communicatie &

van telen zonder daglicht en vol enthousiasme brachten ze

Internationalisering, valt haar bij: “Het is een speerpunt

de opleidingen van HAS Den Bosch onder de aandacht van

binnen het beleid van Hogeschool HAS Den Bosch om ons

de Duitse bezoekers. Het ministerie van Economie, Land-

sterker neer te zetten in de Duitse markt. Niet alleen recht-

bouw en Innovatie toonde zich zeer tevreden met de

streeks naar scholieren toe, maar ook in het algemeen willen

deelname van HAS Den Bosch en de innovatieve invulling


22

“We bezoeken een combinatie van vak- en consumentenbeurzen”

van de beursstand. Staatssecretaris Henk Bleker, secretaris-

Green Week. “Ook dan zal HAS Den Bosch weer aanwezig

generaal Chris Buijink en de Duitse staatssecretaris Robert

zijn in Berlijn”, stelt Annika tevreden vast. “En dan hopelijk

Kloos en minister Ilse Aigner bezochten de HAS-stand en

zoals de Nederlandse ambassade in Berlijn al aangaf, op

luisterden geïnteresseerd naar de uitleg over de nieuwe

een nog prominentere plek in het Holland Paviljoen.” Bekend

teelttechnieken. Lindsay: “We hebben de HAS bij zowel

werd al dat dan een delegatie voorzitters van Nederlandse

Nederlandse als Duitse politici onder de aandacht kunnen

onderwijsinstellingen de beurs zal bezoeken. Dick Pouwels

brengen, zowel tijdens het bezoek van de delegatie aan onze

gaf aan hier graag bij te willen zijn. De Green Week is ove-

stand als later diezelfde dag op een receptie waar Kamerle-

rigens niet de enige beurs die HAS Den Bosch in Duitsland

den en diverse bestuurders van bedrijven en hogescholen

bezoekt. “We bezoeken een combinatie van onderwijs- en

aanwezig waren. We hebben daarmee een fantastische kans

vakbeurzen. Naamsbekendheid is moeilijk te meten, maar

benut om ons politiek gezien op de kaart te zetten. We waren

door onze deelname komen we in ieder geval bij veel men-

de enige onderwijsinstelling op de beurs en vielen daardoor

sen op hun netvlies, we laten iets achter in hun hoofden.”

erg op. We hebben daarmee aan de Nederlandse politiek

Perry van Kerkhoven was een van de docenten die op de

laten zien wat we ervoor overhebben om ons te laten zien op

beurs stond. Hij is heel enthousiast. “Wij hebben heel veel te

de Duitse markt. Voorafgaand aan de Green Week werd er al

vertellen aan de mensen die zo’n beurs bezoeken. De com-

een conferentie gehouden over de wereldvoedselvoorziening

binatie van docent, student en medewerker Communicatie

en de rol van de agrofoodsector daarin. Een belangrijk thema

& Internationalisering beviel heel goed. We konden zo heel

waar ook de HAS sterk bij betrokken is, onder meer via het

breed allerlei gesprekken aangaan, communicatief vaardig

lectoraat Wereldvoedselvoorziening.”

en met voldoende inhoudelijke kennis. Het Holland Paviljoen zag er wat stereotiep uit: kaas en tulpen. De organisatie van

Volgend jaar

de beurs was dolblij dat wij er stonden, wij gaven het geheel

Ook volgend jaar komt er weer een International Green Week

een frisse uitstraling.”

Berlin. Dan is Nederland het officiële partnerland van de

23


9 BO uitgelicht

Tekst: Marloes Bakker Foto’s: Cityroofs

Daken beplanten voor een aantrekkelijke leefomgeving Harmen Riemens is 22 jaar en vierdejaars student Tuin- en landschapsmanagement. Samen met Mike Stoffels en Jeroen van Erve doet hij voor zijn afstuderen een bedrijfsopdracht bij Cityroofs in Tilburg. Binnen deze bedrijfsopdracht willen ze antwoord geven op de vraag: kunnen biodiverse daktuinen bijdragen aan het bevorderen van biodiversiteit in de stedelijke omgeving?


24

Verwacht wordt dat in 2030 ruim 60 procent van de wereldbevolking in een stad woont. De ‘verloren vierkante meters van de daken’ blijven groeien. Cityroofs wil deze oppervlaktes inzetten door daken te ontwikkelen die ons leefklimaat op allerlei manieren verbeteren. Met de slogan ‘Cityroofs brings buildings to life’ passen zij groen, bestrating, meubilair, wateren energieoplossingen op daken, binnenpleinen, promenades, balkons en gevels toe. Niet alleen in Nederland maar ook in Engeland realiseert Cityroofs deze ‘daklandschappen’. Natuur terug in de stad “Duurzaamheid is een belangrijke kernwaarde binnen Cityroofs”, vertelt Harmen. “Het moederbedrijf Zoontjens gebruikte bij de aanleg en ontwikkeling van nieuwe dakbestratingsystemen al zoveel mogelijk gerecyclede materialen. En daaruit ontstond de gedachte om de natuur terug te brengen naar de stad. Als steden uitbreiden hoeft de verscheidenheid aan planten en dieren niet per definitie af te nemen. Door daken te beplanten met inheemse kruiden en grassen denkt Cityroofs vlinders, bijen, vogels en andere flora & fauna voor de stad te behouden en het dak om te vormen tot een aantrekkelijke leefomgeving voor plant, dier en mens.” Bewijs leveren Als pilotproject is er inmiddels een biodiverse daktuin op het hoofdkantoor van Cityroofs aangelegd. Aangenomen wordt dat deze daktuin effect heeft op de biodiversiteit in de stedelijke omgeving, maar het bewijs hiervoor is nog niet honderd procent geleverd. HAS KennisTransfer is daarom gevraagd onderzoek te doen naar het effect van deze daktuinen. “We zijn in onze opdracht op zoek naar feiten die onderbouwen dat het mogelijk is om minibiotopen aan te leggen op daken”, vertelt Harmen. “Daarnaast onderzoeken we de (neven-)effecten van deze minibiotopen zoals fijnstofafvang en waterretentie, maar ook bijvoorbeeld het draagvlak bij gebouwenbeheerders om hierin te investeren.” Onderzoeksopzet “Het onderzoek start met deskresearch waarbij we inventariseren welke onderzoeksresultaten er al zijn over biodiverse daktuinen. Daarna stellen we randvoorwaarden op waaraan de ideale daktuin moet voldoen qua uitstraling en opbouw. Hierbij hoort ook een grondige analyse van de neveneffecten van zo’n daktuin en wat de voordelen zijn voor de doelgroep. Aan het eind van het onderzoek leveren we, naast een onderzoeksrapportage, ontwerpen op voor vier verschillende daktuinen. In deze vier ontwerpen laten we zien welke materialen en planten kunnen worden toegepast en hoe het dak het beste kan worden opgebouwd.”

Bedrijfsopdracht via HAS KennisTransfer Ieder jaar studeren ruim 300 studenten af bij hogeschool HAS Den Bosch. Dit doen ze door het uitvoeren van een bedrijfsopdracht bij HAS KennisTransfer. HAS KennisTransfer is het kennisbedrijf binnen HAS Den Bosch dat zich richt op bedrijven in de sector. Die zijn ze van dienst met onderzoek, advies en opleidingen voor professionals. Bedrijfsopdrachten zijn betaalde opdrachten die via acquisitie worden binnengehaald. Het netwerk van bedrijven die zich hebben verbonden aan HAS KennisTransfer is inmiddels heel groot, maar de organisatie blijft altijd op zoek naar nieuwe bedrijven om mee samen te werken.

25


10 Opleiding Projectleiding Groenvoorziening

Tekst: Marloes Bakker Foto’s: Margriet Hoffmans en Karin Jonkers

Opleiding speciaal voor nieuwe leidinggevenden in de openbare ruimte hasbeats BUSINESS EDITION

26

“Overheden zoeken niet langer alleen zogenaamde schoffelaars”

Door de veranderende relatie tussen opdrachtgever en opdrachtnemer in de branche van hoveniers en groenvoorzieners komen bevoegdheden lager in de organisatie te liggen. Voor veel organisaties betekent dit dat uitvoerders en beheerders managementtaken overnemen van projectleiders. Om deze nieuwe leidinggevenden te ondersteunen, ontwikkelde HAS KennisTransfer de opleiding ‘Projectleiding Groenvoorziening’. De opleiding is via open inschrijving te volgen, maar ook kan

ze alleen de uitvoering doen van voorgeschreven werkzaam-

maatwerk geboden worden. IBN Facilitair uit Uden haalde de

heden. “Overheden als gemeenten en provincies zoeken niet

opleiding in huis: sinds medio 2011 volgt een aantal mede-

langer alleen zogenaamde schoffelaars”, zegt Tiny. “Waar in

werkers de cursus in company. IBN is met 3800 medewer-

het verleden 80% van onze activiteiten eenvoudig groenwerk

kers een van de grootste werkgevers in het noordoosten

betrof, zijn we inmiddels uitgegroeid tot een organisatie die

van Brabant en uitvoerder van onder meer de huidige Wet

overal in Noord-Brabant complete integrale bestekken aan

sociale werkvoorziening (Wsw). Tiny van Schijndel, Manager

kan nemen. We benaderen de markt actief en zorgen dat

Openbare Ruimte bij IBN Facilitair, kwam in contact met HAS

we alle benodigde kennis in huis halen of zelf ontwikkelen,

KennisTransfer via zijn rol als bestuurslid binnen de bran-

zodat we allround kwalitatief invulling kunnen geven aan die

chevereniging VHG. “Ik was op zoek naar een partij die in

bestekken. En dat doen we voor alle soorten werkzaamhe-

company op hbo-niveau de scholing kon verzorgen van onze

den binnen de openbare ruimte, van groenonderhoud tot het

teamleiders tot professionele projectleiders. Daarbij was

aanleggen van straten of rioleringswerk”.

het belangrijk dat het onderwijsprogramma op maat werd gemaakt, passend bij de commerciële doelstellingen in ons

Handvaten

beleidsplan. HAS KennisTransfer bood ons de gewenste flexi-

De opleiding Projectleiding Groenvoorziening geeft de me-

biliteit om de opleiding zó in te richten dat onze mensen de

dewerkers van IBN de handvaten om de rol als projectleider

tools in handen krijgen die passen bij onze eigen

in deze nieuwe integrale werkwijze op te pakken.

uitdagingen.”

De nadruk binnen de cursus ligt dan ook op ontwikkeling van de eigen competenties en het omgaan met nieuwe contract-

Integrale aanpak

vormen, projectleiderschap en management. Hans Roelofs,

De integrale aanpak binnen de groensector is een belang-

rayonmanager, werkt al jaar 30 jaar bij IBN. Hij is een van de

rijke verandering voor IBN Facilitair. In de huidige markt

cursisten. “Ik wil een bredere visie ontwikkelen en mee kun-

worden opdrachtnemers door middel van bestekprocedures

nen in mijn vak“, vertelt Hans. “We moeten gezamenlijk de

steeds meer betrokken bij het voortraject in plaats van dat

ontwikkelingen bijhouden in het veld. In de cursus leren we

27


wat er speelt in de markt, om te gaan met subsidiegeldstro-

de praktijk is Hans optimistisch. “Ik merk dat ik in mijn dage-

men en natuurlijk wat de trends zijn. Er komen veel veran-

lijkse werk steeds vaker links zie naar stof uit de cursus. Maar

deringen op ons af en we leren hoe we daar in ons werk het

daarentegen word je in een project weleens in het diepe

beste mee om kunnen gaan. Projectmatig werken is daar een

gegooid en dat valt dan toch even tegen. Niet alles wat in

onderdeel van. Ook ontwikkelen we een helikopterview wat

de les zit is meteen toepasbaar, maar dat is ook logisch. Het

er voor zorgt dat we makkelijker het grotere plaatje in kaart

doel is dat we met onze nieuw verworven kennis zelf gaande-

kunnen brengen.” Over de toepasbaarheid van de lesstof in

weg oplossingen creëren”.

Over de opleiding De opleiding Projectleiding Groenvoorziening bij HAS KennisTransfer bestaat uit drie modules: Strategisch projectbeheer, Persoonlijk Leiderschap en tactische projectleiding en Trends en ontwikkelingen. - Strategisch projectbeheer gaat over het traject van ambitie tot realisatie. Hoe breng je zo’n traject tot stand. Hoe vertaal je de ambitie naar de juiste contractvorm? Een voorbeeld: hoe vorm je een bestek om tot een goed projectvoorstel (contractvorm) en hoe maak je vervolgens de vertaalslag naar een operationeel werkplan? - Persoonlijk Leiderschap en tactische projectleiding leert de cursisten meer over de aansturing van het operationele team. Ook de rol van penvoerder/directievoerder van een project en het rapporteren van de voortgang aan de opdrachtgever worden uitgediept. - Trends en ontwikkelingen gaat over duurzaamheid en de implementatie hiervan. Maar ook over innovatief groen, kwaliteitsmanagement en veranderende weten regelgeving. De modules zijn als één geheel te volgen maar ook los van elkaar: ze worden afgesloten met een certificaat. Indien de cursisten alle drie de modules met succes hebben doorlopen, ontvangen ze het diploma Projectleiding Hoveniers en Groenvoorzieners. Om te kunnen deelnemen moet de cursist minimaal op MBO-4 niveau functioneren en in staat zijn de brug te slaan tussen projectleider en voorman. Ook heeft de cursist minimaal twee of drie jaar relevante werkervaring en is toe aan een stap naar projectleider of heeft net die overstap gemaakt. Meer informatie? Neem contact op met HAS KennisTransfer via 073-692 37 74 of [email protected]


28

11 Battle of the Cheetahs

Tekst: Florieke Koers Foto’s: NCDO en Frederike Praasterink

Pauline Rousseau tijdens haar presentatie. Op de voorste rij onder meer koningin Beatrix.

HAS-team presenteert hightech idee voor city farming aan koningin Beatrix Ze was wel zenuwachtig, maar achteraf vond ze het fantastisch. Pauline Rousseau presenteerde op 4 februari een innovatief idee op het gebied van voedselzekerheid aan koningin Beatrix. Het was een onderdeel van de Battle of the Cheetahs waar HAS Den Bosch aan meedeed. De prijs? 25.000 euro om het idee daadwerkelijk uit te voeren. Op 1 maart was de finale: HAS Den Bosch behaalde een mooie tweede plaats. 29


Het HAS-team dat meedeed aan de Battle of the Cheetahs.

De Battle of the Cheetahs werd gehouden door het NCDO in

City farming

het kader van hun 40-jarig bestaan op 4 februari. Het NCDO

Het HAS-team bestond uit teamcaptain Pauline Rousseau,

is een organisatie die internationale samenwerking en duur-

Josephine de Vries, zeven studenten van verschillende

zame ontwikkeling stimuleert. “Cheetah Generation is de

opleidingen van HAS Den Bosch en twee coaches uit het

benaming van een nieuwe generatie lei-

bedrijfsleven en de wetenschap: Cor van

ders op het Afrikaanse continent,” staat

Beuningen en Frederike Praasterink. Zij

op battleofthecheetahs.nl. “Hun leider-

werkten in totaal zes weken aan een we-

schap komt voort uit innovatieve ideeën

reldvoedselvraagstuk. “Ons onderwerp

en het vermogen om nieuwe wegen te

is city farming”, vertelt Pauline. “Om met

ontdekken. Cheetahs vertrouwen op de

city farming te kunnen bijdragen aan het

kracht van ondernemerschap en duur-

wereldvoedselprobleem, moet er een

zame oplossingen. Zij willen niet langer afhankelijk zijn van externe hulp, maar zien verdienmodellen en waardecreatie als uitgangspunten voor de ontwikkeling

“We hebben toch mooi de tweede plaats behaald”

van hun land en gemeenschap.” Volgens

high tech-oplossing bedacht worden. Ons idee is hiervan uitgegaan: wij willen klimaatkamers van bijvoorbeeld PlantLab integreren in een stedelijke omgeving. Om een internationale component

NCDO wonen overal ter wereld Cheetahs. “Het is een manier

aan ons idee te geven, willen we de units plaatsen in steden

van denken die wereldwijd door jongeren wordt gedeeld

in de provincie Jiangsu, in China. Dit is de zusterprovincie

en waarbij de innovatieve ideeën zich niet laten remmen

van Noord-Brabant, waardoor er al gebaande paden zijn. We

door grenzen.” Daarom hield het NCDO de Battle: het is een

hebben bewust voor China gekozen omdat hier veel nieuwe

ideeëngenerator voor nieuwe oplossingen op het gebied van

steden in opkomst zijn, en ze tijdens de bouw rekening kun-

voedsel. Vijf teams van young professionals strijden om een

nen houden met het plaatsen van de units. Naast China gaan

prijs van 25.000 euro waarmee ze hun idee kunnen uitvoeren.

we ook in Nederland aan de slag.


30

Door onder andere de verstedelijking weten steeds minder mensen nog waar hun voedsel vandaan komt en kunnen ze het niet meer op waarde schatten, ook hier in Nederland niet. Om jongeren in Nederland weer bewust te maken van de waarde en herkomst van voedsel willen we een ‘Educatieve Roadshow’ organiseren bij onderwijsinstellingen.” Finale op 1 maart Op 4 februari kreeg Pauline de kans om het plan te presenteren voor een zaal van 500 mensen met onder meer koningin Beatrix, Herman Wijffels (hoogleraar Universiteit van Utrecht), Ben Knapen (staatssecretaris Europese Zaken en Ontwikkelingssamenwerking) en Patrick Lamy (directeur-generaal van WTO). Ook kregen ze de kans kort met koningin Beatrix

Van de blog van studente Ilse van Rijsingen, een van de studenten van het HAS-team:

te praten over de problematiek. De koningin reageerde heel enthousiast op alle ideeën en vond het inspirerend dat

“Afgelopen zaterdag waren we als ‘team city farming’ vertegen-

jongeren op deze manier met dergelijke onderwerpen bezig

woordigd op de lustrumbijeenkomst van het NCDO. Als eerste

zijn. Pauline was zenuwachtig voor de presentatie, maar kan

natuurlijk om onze captain Pauline te ondersteunen tijdens de

achteraf alleen maar enthousiast zijn. “Ik ben voor deze op-

pitch van ons idee voor koningin Beatrix. Pauline was volgens

dracht echt uit mijn comfort zone getrokken en dus vond ik

mij goed zenuwachtig, maar ze heeft het geweldig gedaan!

het allemaal heel erg spannend: op zo’n groot podium voor al

Door de pitches konden we ook de ideeën van de concurrentie

die mensen, en dan ook nog voor al die hoogstaande men-

(of toch beter conculega’s?) nog eens goed tot ons nemen. De

sen. Maar het heeft me echt naar een hoger niveau getild en

conclusie is dat de ideeën divers zijn en dat alles dus nog open

ik had het dan ook niet willen missen. Ik heb daadwerkelijk

ligt! De hele dag hebben we kunnen proeven van de wereld

magie gevoeld daar op het podium. We hebben goede ge-

van de ontwikkelingssamenwerking waar het NCDO zich al 40

sprekken kunnen voeren met de aanwezigen en we hebben

jaar mee bezig houdt! Voor mij was het de eerste keer dat ik op

daarmee kennis opgedaan om ons idee verder te concreti-

deze manier in aanraking kwam met dit onderwerp. Verschillen-

seren.” Op 1 maart was het zover: de finale. De teams pre-

de belangrijke en interessante sprekers kwamen tot de conclu-

senteerden zich aan de jury en de publieksjury van driehon-

sie dat er sprake is van een paradigmaverschuiving: van ontwik-

derd geïnteresseerden. “Het was ontzettend spannend: alle

kelingssamenwerking naar economische samenwerking. Hierbij

ideeën waren van hoog niveau en de concurrentie was groot.

zouden overheden en organisaties vooral moeten faciliteren.

Wat betreft het aantal stemmen via oneworld.nl stonden wij op de eerste plaats. Echter, tijdens de finale mochten de

En laat dat nu ook de uitdaging zijn waar we bij de Nederlandse

mensen in de zaal ook nog stemmen en zij stemden massaal

plattelandsontwikkeling (mijn studierichting) voor staan! Het

op het team ‘Too good to waste’, net zoals de vakjury. Ik ben

was al met al zeker de moeite waard om ondanks de winterse

echt teleurgesteld dat we niet hebben gewonnen. We zaten

omstandigheden vanuit het zuiden naar Amsterdam te reizen.

er zó dichtbij! Maar we hebben toch mooi de tweede plaats

Zeker ook omdat we bij de borrel van verschillende personen

behaald. En, dat moet ook gezegd worden: het team ‘Too

te horen kregen dat ze ons idee wel zagen zitten en soms zelfs

good to waste’ heeft een geweldig plan waar ik helemaal

mee wilden helpen! Daarnaast was het een superleuke ervaring

achter sta.”

om eens tussen al het ‘hoge’ netwerk van de NCDO rond te lopen, met als kers op de taart de aanwezigheid van de konin-

Meer weten? www.battleofthecheetahs.nl

gin natuurlijk. Het door ons aangeboden, in PlantLab geteelde plantje vond de koningin enig! Het was een vruchtbare dag, die ons extra motivatie heeft gegeven om er ook in de laatste weken nog eens flink de schouders onder te zetten en ons idee verder uit te werken!”

31


12 Samenwerken

Tekst: Florieke Koers Foto’s: Margriet Hoffmans

De Kennismaker: bruggen bouwen voor innovatie De zesde Kennismaker Varkenshouderij is sinds kort in functie. Dat toont meteen het succes van de samenwerking tussen Hogeschool HAS Den Bosch en Varkens Innovatie Centrum Sterksel: het project Kennismaker loopt alweer een paar jaar en daar komt voorlopig geen verandering in. Beide partijen zijn tevreden met het resultaat en iedere student die de bedrijfsopdracht tot nu toe deed, voelde zich uitgedaagd. Binnen de opdracht staan innovatie en netwerken centraal.


32

Mart Smolders

33


“Ons doel is juist om van de gebaande paden af te gaan”

De Kennismaker Varkenshouderij is een

te laten doen bij bedrijven waar inno-

doorlopende bedrijfsopdracht waarbij

vatie hoog in het vaandel staat. HAS

HAS Den Bosch en Varkens Innovatie

Den Bosch wil als organisatie op het

Centrum (VIC) Sterksel samen de op-

gebied van innovatie bij de voorlopers

drachtgever zijn. Ieder half jaar neemt

horen. En ons zichtbaarder maken bij

een andere student deze rol op zich en

andere voorlopers. Dat gaat natuurlijk

studeert erop af. Voor HAS Den Bosch

niet vanzelf, want mensen richten zich

is de Kennismaker Varkenshouderij een

vaak automatisch op de traditionele

graag gezien project. Zo graag gezien

lijntjes. Ons doel is juist om van de

dat er inmiddels ook een Kennismaker

gebaande paden af te gaan. VIC Sterk-

Paard en Kennismaker Melkvee zijn.

sel is een zeer innovatieve plek en het

Piet Verhoeven, docent bij HAS Den

onderzoekscentrum heeft een netwerk

Bosch en medebedenker van De Ken-

om zich heen dat zich sterk richt op

nismaker beaamt dit. “Het onderwijs

vernieuwing. Een logische partner om

is erbij gebaat dat studenten leren

mee samen te werken. De dynamiek

participeren in projecten en netwerken

is er enorm: het centrum is continu in

in het bedrijfsleven en dan vooral die

beweging. De Kennismaker krijgt de

projecten en netwerken waarbij inno-

kans zich te verdiepen in de innovatieve

vatie het uitgangspunt is. Dit bereiken

trajecten van VIC Sterksel en heeft de

we door studenten bijvoorbeeld stages

opdracht een brug te bouwen tussen

te laten lopen of een bedrijfsopdracht

onderwijs, onderzoek en bedrijfsleven.”

“De leercurve voor studenten is heel steil” Kennis niet op de plank laten liggen

Zelf nadenken over innovatie

Ook VIC Sterksel vindt het bouwen van dergelijke bruggen

Binnen de functie van Kennismaker wordt een student

belangrijk. Dit zegt Mart Smolders, bedrijfsleider van het

geprikkeld om zelf na te denken over innovatie, de koppeling

onderzoekscentrum. VIC Sterksel werd in de jaren ’70

van verschillende partijen en hoe zij hun brug tussen

van de vorige eeuw opgericht door varkenshouders zelf

onderzoek, onderwijs en bedrijfsleven willen bouwen. Mart:

en onderzoekt en innoveert sindsdien vele disciplines

“De Kennismaker bestudeert welke trends er zijn in de sector

in de varkenshouderij. Sinds tien jaar is het centrum

en welke kansen er liggen om iets mee te gaan doen. Als

onderdeel van Wageningen University & Research Centre

zij op iets interessants stuiten, mogen ze zelf besluiten dit

en werkt het jaarlijks samen met allerlei instellingen,

op te pakken. De Kennismaker initieert volgens Mart zaken

bedrijven en de overheid aan zo’n veertig projecten. Het

binnen het onderzoekscentrum die anders niet of niet

onderzoek omvat alle aspecten van de varkenshouderij,

voldoende opgepakt zouden kunnen worden. “Ze worden

waaronder voeding, welzijn, gezondheid, emissies,

daarbij in het diepe gegooid, want ze bepalen zelf wat ze

huisvesting en mineralenmanagement. HAS Den Bosch

gaan doen. Daarbij laten we ze natuurlijk niet verdrinken:

participeert regelmatig in allerlei projecten, via stages en

zowel VIC Sterksel als HAS Den Bosch sturen bij waar nodig

bedrijfsopdrachten, waaronder De Kennismaker. “Naast

en we zorgen samen dat er resultaat komt. De leercurve voor

het ontwikkelen van nieuwe kennis zoals de validatie

studenten is heel steil. Daarnaast krijgen ze de mogelijkheid

van innovaties houdt het centrum zich ook bezig met

om snel een groot netwerk op te bouwen in de sector.”

kennisoverdracht en onderwijs”, stelt Mart. “Wij willen kennis niet op de plank laten liggen natuurlijk en dus ontvangen

Op de agenda zetten

wij zo’n 10.000 bezoekers per jaar, van varkenshouders tot

Mart geeft een paar voorbeelden. “Een van de Kennismakers

maatschappelijke organisaties en overheden. Daarnaast

heeft bijvoorbeeld een ‘Summercourse’ opgezet. De

faciliteren we een AOC-programma, draaien studenten uit

Kennismaker is daarbij de spin in het web: hij houdt zich

het hbo- en wo-onderwijs mee in projecten en doen we

gedeeltelijk bezig met organisatorische dingen, maar vooral

nascholingen.”

met het leggen van de contacten en het bij elkaar brengen van de juiste partijen. Hbo- en wo-studenten, maar ook


34

Loes van de Pas studeerde af als Kennismaker Varkenshouderij Loes van de Pas is kortgeleden afgestudeerd als Kennismaker Varkenshouderij en zette onder meer de Kennismaker op de Human Capital Agenda. “De Kennismaker was een afstudeeropdracht die precies bij mij paste. Toen ik na de middelbare school voor HAS Den Bosch koos, wist ik dat ik iets met dieren (varkens) óf iets met mensen wilde gaan doen. Als Kennismaker kon ik met beide passies volop aan de slag. Ik vond mijn afstudeerperiode erg leerzaam. Ik kan me geen andere afstudeeropdracht voorstellen waarin ik zoveel gelegenheid gekregen zou hebben om mijn persoonlijke vaardigheden verder te ontwikkelen. Projecten waarop ik me als Kennismaker heb gefocust, zijn het inbrengen van het model De Kennismaker op de Human Capital Agenda voor de Topsectoren Agro & Food en Tuinbouw & Uitgangsmaterialen, het verbeteren van de samenwerking tussen de opleidingen Dier- en veehouderij en Bedrijfskunde & agribusiness en het opzetten van een praktijkschoolweek specifiek voor studenten die geïnteresseerd zijn in de varkenshouderij. Daarnaast ben ik met een hoop andere projecten bezig geweest, zoals de eerste voorbereidingen van de komende editie van de Summercourse ‘Varkens houden in 2020’. Het leukste van dit afstudeerproject vond ik de vrijheid om initiatieven op te pakken waar ik zelf 200% achter stond en er dan samen met andere gemotiveerde mensen iets moois van te maken. Een voorbeeld hiervan is de praktijkschoolweek voor studenten varkenshouderij die recent voor het eerst heeft plaatsgevonden. Dat was een project waar ik als Kennismaker enorm veel energie van kreeg: mensen uit het bedrijfsleven waren enthousiast, het paste bij de doelen van HAS Den Bosch en VIC Sterksel en uiteindelijk heeft een mooie club studenten Dier- en veehouderij én Bedrijfskunde & agribusiness eraan deelgenomen. Het bruggen bouwen is hiermee wel geslaagd dus.”

mensen uit het bedrijfsleven kunnen in de zomer twee weken innovatieve trajecten mogelijk zijn voor derdejaars lang een cursus volgens waarbij ze kunnen ontdekken wat

studenten. De Kennismaker pakt soms doorlopende zaken

de varkenssector inhoudt en wat er speelt binnen en buiten

op zoals bijvoorbeeld het breder interesseren van HAS-

de sector. De cursus wordt nog steeds ieder jaar gehouden

studenten voor de varkenssector. Belangrijk hierbij is dat

en er komt altijd een aantal topsprekers.” Ook pakt een

de Kennismaker zich niet alleen richt op studenten Dier- en

Kennismaker soms een beleidsmatige opdracht op. “Om de

veehouderij, maar ook op andere opleidingen van HAS Den

Nederlandse economie een boost te geven, stelde Maxime

Bosch zoals Toegepaste Biologie. “Zo doet een aantal stu-

Verhagen in 2011 een aantal topteams aan. De topsectoren

denten van die opleiding inmiddels onderzoek op Sterksel

Agro & Food en Tuinbouw & Uitgangsmaterialen zijn twee

naar dierenwelzijn. Doordat zij een andere achtergrond heb-

voorbeelden. De Human Capital Agenda is onderdeel van

ben, kunnen ze out of the box denken en dat is nu precies

deze topsectoren. Op de agenda staan onderdelen als je

die vernieuwing waar ik het eerder al over had en waar we

leven lang leren en het meer beroepsgericht maken van

met De Kennismaker continu naar zoeken.”

opleidingen. De vijfde Kennismaker, Loes van de Pas, heeft het model De Kennismaker als voorbeeld op de Human

Wilt u meer weten over de projecten van VIC Sterksel? Der-

Capital Agenda gezet.”

dejaars student Dier- en veehouderij Ronald Claessen loopt momenteel stage bij het onderzoekscentrum. Hij leidde ons

Activiteiten binnen HAS Den Bosch

graag even rond en vertelde onder meer aan welk onder-

De Kennismaker zet zich ook in voor studenten binnen HAS

zoek hij binnen zijn stage meewerkt. Scan de QR-code op

Den Bosch. Piet: “Voorbeelden zijn de verbetering van de

uw mobiel of kijk op www.hasdenbosch.nl/hasbeats

praktijkschoolweek voor studenten Dier- en veehouderij en

www.varkensinnovatiecentrum.wur.nl

Bedrijfskunde & agribusiness, en het organiseren van een symposium waar studenten aan deel konden nemen. Dat symposium werd voorgezeten door Han Swinkels, onze lector Duurzame Veehouderijketens. Ook wordt regelmatig onderzocht wat voor stages er binnen VIC Sterksel in een van de

35


13 BO uitgelicht

Tekst: Marieke Ellenbroek

Horeca ’s-Hertogenbosch gezonder en duurzamer


36

In 2050 wil ’s-Hertogenbosch gemeente zich profileren als dynamisch

Bedrijfsopdracht via HAS KennisTransfer

centrum van duurzame omgang met

Ieder jaar studeren ruim 300 studenten af bij hogeschool HAS

voedselbronnen. Deze ambitie staat of

Den Bosch. Dit doen ze door het uitvoeren van een bedrijfs-

valt uiteraard met de betrokkenheid van

opdracht bij HAS KennisTransfer. HAS KennisTransfer is het

klimaatneutraal zijn. Bovendien wil de

het MKB. Kloosterhuis Adviseurs zocht de juiste partijen bij elkaar voor het project ’n Duurzame en Gezonde Horeca in

kennisbedrijf binnen HAS Den Bosch dat zich richt op bedrijven in de sector. Die zijn ze van dienst door onderzoek, advies en opleidingen voor professionals. Bedrijfsopdrachten zijn betaalde opdrachten die via acquisitie worden binnengehaald. Het netwerk van bedrijven die zich hebben verbonden aan HAS

’s-Hertogenbosch. Drie studenten van HAS

KennisTransfer is inmiddels heel groot, maar de organisatie blijft

Den Bosch zijn via hun bedrijfsopdracht

altijd op zoek naar nieuwe bedrijven om mee samen te werken.

betrokken bij de uitvoering.

www.haskennistransfer.nl

“Het project ’n Duurzame en Gezonde Horeca in ’s-Hertogen-

Lyke: “We zijn nog maar net begonnen, maar het is al direct

bosch beoogt het gebruik van gezonde producten in hore-

interessant. Er zijn veel partijen bij het project betrokken,

cagelegenheden te bevorderen en tevens de milieubelasting

dus netwerken en contacten onderhouden is een belangrijk

te verminderen.” zegt Jacques Lammers, acquisiteur van

onderdeel van het project. Ik vind het leuk om me eindelijk als

het project. “Voor horecaondernemers geldt dat dit gepaard

professional op te kunnen stellen. In de praktijk leer je toch

dient te gaan met behoud van winstgevendheid en imagover-

het meest.”

betering. Dit wordt ondersteund door de trend dat duurzaamheid en gezonde voeding door consumenten steeds

Gezondheidsscan als adviesinstrument

belangrijker wordt gevonden en dat men bereid is hiervoor te

Jody en Felicia ontwikkelen een gezondheidsscan, die als

betalen.”

adviesinstrument rond voeding en gezondheid kan worden gebruikt. Jody: “We houden rekening met verkoopstrategieën,

Leren in de praktijk

maar ook met de manier waarop veranderingen binnen het

Aan Jody Mekes, Felicia Fransen (studenten Food Design

bedrijf kunnen worden doorgevoerd. Het project past perfect

& Innovation) en Lyke Frederiks (studente Milieukunde) de

bij mijn interesses en mijn voorgaande opleiding, waarin ik al

eervolle taak om dit voor hun afstuderen op te pakken. In

heb gewerkt met horecagelegenheden.”

een bedrijfsopdracht van HAS KennisTransfer werken zij van

Naast Jody, Felicia en Lyke maken ook Gerlinde van Santen

februari tot juni samen als multidisciplinair team. De duur-

(senior adviseur bij HAS KennisTransfer) en Lotte van

zaamheidsdoelstelling wordt opgepakt door Lyke, die bij

Stoppelenburg (docent Milieukunde) deel uit van het project-

vierentwintig horecaonder-

team, evenals adviseurs van

nemers in en nabij het cen-

Kloosterhuis Adviseurs en

trum duurzaamheidscans zal

Fhealinc. De resultaten van

uitvoeren. Zij controleert de

het project moeten op

panden, apparatuur en pro-

collectief en individueel

cessen op het gebied van

niveau goed weergeven wat

duurzaamheid. Dit gebeurt

de huidige stand van zaken

zowel in de keuken als in het

is binnen de Bossche horeca,

restaurant.

waarna heel specifiek een actieplan kan worden opgesteld om dit nog verder te verbeteren.

37


HAS Den Bosch lanceert Year Event met uitreiking

Wat:

Evenement georganiseerd rondom het verschijnen van het jaarverslag, met: • Collegevoorzitter Dick Pouwels laat alle mijlpalen van 2011 de revue passeren • Uitreiking HAS-awards aan de winnaars van de categorieën beste bedrijfsopdracht, meest veelbelovende student en beste bedrijf praktijkgericht onderwijs • Gratis exemplaar jaarverslag met daarin alle nominaties voor de HAS-awards

En ook:

Gastsprekers tijdens Year Event: • Chris Buijnk, Secretaris-generaal ministerie Economische Zaken, Landbouw en Innovatie • Bert Pauli, Gedeputeerde Economische Zaken en Bestuur Provincie Noord-Brabant • Ruud Huirne, directeur Food & Agri Rabobank • Jos Nelissen, oprichter en algemeen directeur van Newtricious

Datum: 1 juni 2012

Tijd en lokatie: 14.00u-17.00u, aansluitend netwerkborrel Hogeschool HAS Den Bosch, Onderwijsboulevard 221

Stem op uw favoriete genomineerde! Vanaf 18 mei kunt u stemmen op uw favoriet. Ga naar www.hasdenbosch.nl/ HASawards en bekijk de filmpjes!

Food Concept Inspiration

Recommend Documents