FLORON Nieuws. Nummer 18 April 2013

FLORON Nieuws Nummer 18 | April 2013

Online verspreidingsatlas van start Stekend loogkruid langs de Waal Zeven vragen aan de vrijwilligers van het jaar 2012 DNA Barcoding Eenbloemige zeekraal

Van het landelijk bureau Kleur Onze wilde flora begint weer kleur te geven aan het landschap, de eerste bladen ontvouwen zich en de eerste voorjaarsbloemen krijgen al aandacht van vroege hommels. De voorboden van een hopelijk weer rijk gevuld floristisch jaar. Dit jaar krijgt FLORON ook weer meer kleur, te beginnen in de komende weken. We kunnen planten veel gemakkelijker en breder onder de aandacht te brengen via www.verspreidingsatlas.nl, een website waaraan recent vaatplanten zijn toegevoegd. Van iedere soort is een actuele verspreidingskaart beschikbaar, die iedere week op basis van de nieuwste gegevens uit de NDFF wordt ververst. Bovendien wordt belangrijke basisinformatie, waaronder de status op de nieuwe Rode Lijst, weergegeven. Tenslotte zijn er al zo’n 4000 foto’s van planten beschikbaar ter verlevendiging, maar ook als hulp bij determinatie.

Dit jaar is ook het jaar waarin we in diverse media aandacht zullen geven aan de nieuwe Rode Lijst en de noodzaak van bescherming van de meer bedreigde soorten. We vieren bovendien het 25-jarig bestaan van FLORON, met als belangrijkste accenten de twee thema-excursies door het hele land (thema’s: water/land en stadsflora) en een speciaal programma op de FLORON-dag in december. We zullen meer dan in de afgelopen jaren kunnen laten zien dat onze floristen overal in het land actief zijn en (bijna) alle kleuren in het landschap zien. Baudewijn Odé

Bosanemoon - foto Adrie van Heerden.

Meld je aan voor de digitale Nieuwsbrief!

Nieuwe medewerker FLORON

FLORON blijft jaarlijks twee papieren nieuwsbrieven uitbrengen. Daarnaast is de digitale nieuwsbrief een belangrijke manier om tussendoor nieuwtjes via e-mail te kunnen verspreiden. Je kunt je aanmelden voor de digitale nieuwsbrief via: www.floron.nl (>Nieuwsbrief)

Het gaat goed met het Landelijk bureau. Ook de hoeveelheid werk neemt weer toe. In verband daarmee heeft FLORON eind februari een vacature geplaatst voor een nieuwe medewerker. Het gaat om een projectleider flora bij RAVON.

Let er op om het mailadres goed te spellen, anders kunnen we je niet bereiken!

2

FLORON Nieuws 18

Ten tijde van het verschijnen van deze nieuwsbrief is deze functie mogelijk al vervuld. Via website en digitale nieuwsbrief houden we u op de hoogte.

Verspreidingsonderzoek Het Nieuwe Strepen

Meedoen met Verspreidingsatlas.nl

We hebben in 2012 op succesvolle wijze Het Nieuwe Strepen opgepakt. De resultaten zijn in een rapport samengevat dat al bij veel van onze lezers is aangekondigd. Het is via de website van FLORON verkrijgbaar. Bij Het Nieuwe Strepen is belangrijk dat 1. de meeste kmhokken meer gestandaardiseerd worden geïnventariseerd en 2. een deel van de km-hokken onafhankelijk van elkaar dubbel worden bezocht. We hebben voor 2013 een selectie van 500 km-hokken gemaakt, waarvan we hopen dat er ca. 200 dubbel bezocht zullen worden. Via de website floron.nl onder Meedoen/Het Nieuwe Strepen staat een uitgebreide toelichting met protocol. Na aanmelding bij verspreidingsatlas.nl is het mogelijk om mee te doen met het dubbel inventariseren van km-hokken door deze te reserveren. Kies waar mogelijk voor hokken die al door iemand anders zijn gereserveerd, of voor hokken in regio’s waar nog weinig is gereserveerd.

Rode Lijst hebben we weer ervaren hoe belangrijk actuele gegevens met een nauwkeurige locatieaanduiding en abundantieschatting voor deze soorten zijn. We zullen binnenkort een oproep doen om oudere waarnemingen van enige tientallen soorten te actualiseren of nieuwe waarnemingen door te geven. Als hulp bij het actualiseren zullen we de website van verspreidingsatlas.nl gebruiken.

Witte hokken strepen

Invasieve exoten

Via verspreidingsatlas.nl hebben DC’s toegang tot een actueel overzicht met km-hokken die al langere tijd niet gestreept zijn. Aangezien een goede landelijke dekking van gegevens belangrijk is, kunnen mensen via hun DC gericht aan de slag om witte gebieden weg te werken. Witte gebieden zijn lang niet altijd minder interessante gebieden. Vaak wachten er leuke verassingen.

Bedreigde soorten

Voor echt zeldzame bedreigde soorten zal altijd meer gerichte aandacht nodig zijn. Ook bij het samenstellen van de nieuwe

Maak een account aan bij Verspreidingsatlas.nl (zie de handleiding op www.floron.nl) en kijk mee of doe mee met: • Het Nieuwe Strepen; • DNA Barcoding; • De kaartmodule voor het actualiseren van bedreigde soorten of • voeg mooie foto’s toe bij de soortinformatie van de website.

Ook in 2013 inventariseren we weer een aantal niet inheemse soorten die nu of in de toekomst problemen in de natuur kunnen geven. Via floron.nl is meer informatie over deze invasieve exoten te vinden. We willen ook erg graag zicht krijgen op (alle!) soorten die in 2013 voor het eerst in Nederland opduiken. Omdat de meeste van deze soorten nog niet kunnen worden ingevoerd, vernemen we daarover graag via e-mail , ook als je bewijsmateriaal naar het Herbarium hebt gestuurd. Meer informatie: Ruud Beringen

Stekende wolfsklauw stadsplant in Meppel Dat wolfsklauwen echte pioniers zijn en weinig eisen stellen aan hun standplaatsen wordt nog eens duidelijk geïllustreerd door een door Jan-Erik Plantinga doorgegeven waarneming uit het centrum van Meppel. In een oud en verrot plantenbakje, waarin ooit een conifeer was geplant, vond hij tot zijn grote verbazing een exemplaar van Stekende wolfsklauw. De plant groeit hier goed en heeft al vier stengels gevormd.

De standplaats laat zich omschrijven als een verrot plantenbakje op een al even verrot tafeltje in de schaduw. Sinds de ontdekking wordt de plant wel verwend met af en toe een scheut regenwater. De begeleidende soorten op deze plek zijn naast de conifeer, Bronsmos, Gewoon dikkopmos, Liggende vetmuur en een basterdwederik.

FLORON Nieuws 18

3

Kamp- en excursieverslagen Stekend loogkruid langs de Waal bij Zaltbommel Al heel wat jaren plegen de districten Utrecht (D11) en Noord-Brabant-oost (D19) hun floristisch jaar af te sluiten met een gezamenlijke excursie langs een van de grote rivieren in hun grensgebied. Op 29 september was hok 144-424 aan de beurt. In dit hok aan de westkant van Zaltbommel werden bezocht: de Waal en omgeving, het Kloosterwiel en een stuk van de bebouwing. Ondanks het feit dat het hok alleen laat in het seizoen werd bezocht werden 243 soorten genoteerd, waaronder 13 typerende en 4 rode lijst-soorten. Tot de laatste groep behoort het vrij forse aantal exemplaren van Grote centaurie (Centaurea scabiosa) die samen met Groot streepzaad (Crepis biennis) en Mierikswortel (Armoracia rusticana) op de dijk gevonden werden. Langs het industrieterrein werden de detailcoördinaten opgenomen van Echt bitterkruid (Picris hieracioides) die overigens ook op een krib gezien werd. Het Kloosterwiel bevatte geen bijzondere soorten maar in het natte bos er omheen groeiden wel veel pollen Reuzenzwenkgras (Festuca gigantea) en een plakkaatje Lievevrouwebedstro (Galium odoratum). Uiteraard waren de Waal en de rivierstranden het eigenlijke doel van de excursie. Naast de verwachte soorten als Klein vlooienkruid (Pulicaria vulgaris), Hertsmunt (Mentha longifolia), Poelruit (Thalictrum flavum), Gewone bermzegge (Carex spicata), Kruisdistel (Eryngium campestre), Viltig kruiskruid (Jacobaea erucifolia), Platte rus (Juncus compressus) en Glansbesnachtschade (Solanum physalifolium) groeiden er ook Liggende ganzerik (Potentilla supina) en Kaal breukkruid (Herniaria glabra). De laatste werd in kleine aantallen gezien op een krib. De verrassing van het hok was een aanvankelijk onbekende plant. Omdat de eerste exemplaren nogal klein waren, was onduidelijk om welke soort het ging. Verderop kwamen completere en forsere exemplaren voor en werd met behulp van de flora - en mobiel internet de naam Stekend loogkruid (Salsola kali) op de lijst bijgeschreven. Het belangrijkste onderscheidende element is het stijf rechtop staan van de bloemdekbladen in de vruchttijd. Op de foto is dat bij een aantal vruchten goed waarneembaar. Een deel van een exemplaar is opgenomen in het herbarium van het MEC in Eindhoven. Stekend loogkruid staat bekend als een soort van de duinrand: de zeereep en langs het strand. In het binnenland komt wel Zacht loogkruid (Salsola tragus) voor op o.a. industrieterreinen, rivierduinen langs de Waal, een zanddepot en een afgegraven terrein bij Ooij. De Atlas van de Nederlandse Flora geeft een combinatie-kaartje voor beide Salsola-soorten omdat volgens de bewerkers een splitsing van de gegevens (van de destijds ondersoorten) niet mogelijk was. Dit verspreidingsbeeld is overgenomen in het kaartje van Stekend loogkruid in de nieuwe verspreidingsatlas . Dit laatste kaartje laat zien dat de recente verspreiding is zoals de Heukels het omschreef.

4

FLORON Nieuws 18

Bloeiwijze Stekend loogkruid met vruchten. Waalstrand Zaltbommel foto Joep Spronk.

Voor district 19 (Brabant-oost) geldt dat er vier oude opgaven zijn van Loogkruid, waarvan één uit het rivierendistrict (uurhok Q5.28), twee bij Veghel (Q5.65 en Q5.66) en één bij den Bosch (Q5.43). Het is helaas onbekend tot welke huidige soorten deze vondsten hoorden. Uit alle geraadpleegde literatuur blijkt echter dat binnenlandse vondsten tot nu toe tot het huidige Zacht loogkruid (Salsola tragus, synoniemen S. kali subsp. ruthenica, S. kali var. tenuifolia) gerekend werden. Dat zou betekenen dat onze vondst van Stekend loogkruid de eerste is die recentelijk in het binnenland is gedaan. In ieder geval is het – als het voorgaande niet waar is – de eerste melding in ongeveer 75 jaar in het district. In beide gevallen is dat opmerkelijk omdat het betreffende hok in 1999, 2003 en 2007 bezocht is in het kader van het floristisch onderzoek van de grote zoete rijkswateren. In geen van deze jaren is Stekend of Zacht loogkruid hier aangetroffen, zodat mag worden aangenomen dat de soort zich recent gevestigd heeft. Die vestiging is overigens behoorlijk succesvol; er werden meer dan 50 exemplaren geteld.

De vraag waar het Stekend loogkruid bij Zaltbommel vandaan komt, kan hier niet beantwoord worden. De Atlas Florae Europaeae (zie kaartje) geeft een kustverspreiding weer voor de soort in heel Europa tot ongeveer de 60ste breedtegraad. Daarbuiten worden continentale adventieve vondsten weergegeven in Frankrijk, Duitsland, Polen en Rusland. Echte wilde populaties buiten de kustgebieden liggen op de Balkan en in centraal Spanje. Het lijkt het meest aannemelijk dat de bron voor de Bommelse exemplaren in het westen van Duitsland ligt , ware het niet dat Oberdorfer hetzelfde onderscheid maakt tussen de kust- en binnenlandsoorten/vormen als de Nederlandse flora’s. De mogelijkheid dat Stekend loogkruid van de kust afkomstig is, wordt uiterst onaannemelijk geacht, omdat deze stepperoller niet zover zal kunnen komen. Tot slot zij vermeld dat de berekende floristische kwaliteit van het hok vrij sterk afwijkt van de eerder vastgestelde waarde voor 2003 . Doordat in 2012 de soorten Liggende ganzenvoet (Chenopodium pumilio), Engelse alant (Inula britannica) en Late stekelnoot (Xanthium strumarium) niet werden gevonden, kwam in de berekening voor 2012 de gevonden kwaliteit van de groep ‘zand- en grindstranden’ niet boven de eerste drempelwaarde, in tegenstelling tot in 2003 toen de kwaliteit nog op ‘goed’ werd beoordeeld. De waarden voor de ’stroomdalgraslanden’ komen in beide gevallen goed overeen. Doordat in 2012 ook het Kloosterwiel werd bezocht levert de

• Stekend loogkruid (Salsola kali) 0 Zacht loogkruid (Salsola tragus) x adventieve vondsten

De verspreiding van Salsola kali s.l. in Europa. bron: Jalas, J. & J. Suominen (red.), 1980. Atlas Florae Europaeae. Distribution of Vascular Plants in Europe. 5. Chenopodiaceae to Basellaceae.

lijst van dat jaar ook een goede kwaliteit op voor de groepen ‘moerassen’ en ‘vochtige ruigten’. NB Op 8-10-2012 trof Egbert de Boer dezelfde soort aan in de Millingerwaard op een zandstrandje langs de Waal (km-hok 196-431). Deze determinatie werd bevestigd door Wout Holverda (Nationaal Herbarium). Het ondersteunt bovengenoemde theorie dat de planten uit Duitsland afkomstig zijn. Meer informatie: Joep Spronk

Eénbloemige zeekraal terug op het Zeeuwse schor Het is bij mij zo’n sluimerende zoektocht, het speuren naar de Eénbloemige zeekraal. Een soort derde oog dat, eenmaal op het schor, ongemerkt op zoek gaat naar afwijkende exemplaren zeekraal. Als hij iets heeft gevonden, waarschuwt de onzichtbare hulp mij en ga ik door de knieën om de vondst nader te bekijken. In al die jaren moest ik dan steevast teleurgesteld concluderen dat het een gewone ordinaire zeekraal betrof met de bekende driebloemige bloeiwijzen. Voor een echt gerichte zoektocht naar deze zeldzame succulent ontbrak het mij aan het juiste zoekbeeld. Plaatjes op internet waren er wel, maar waren schaars en nooit dusdanig verhelderend dat ik een bruikbaar handvat had voor in het veld. Bovendien was het al enkele decennia geleden dat de laatste vondst van de Eénbloemige zeekraal kon worden opgetekend. Kortom, te weinig prikkels om doelgericht aan de slag te gaan.

FLORON-kamp

Dat veranderde in 2011 toen tijdens het FLORON-kamp op Terschelling daadwerkelijk de ontbrekende zeekraal werd teruggevonden voor Nederland. Via de bekende media werd de spectaculaire vondst wereldkundig gemaakt. Een artikeltje in Gorteria gaf een plaatje en de nodige achtergrondinformatie over de plant. Met deze impuls leek het slechts een kwestie van tijd en goed zoeken voordat ook Zeeland zijn groeiplaatsen van Eénbloemige zeekraal zou prijsgeven. Belangrijk speerpunt in die zoektocht was het FLORON-kamp begin

De auteur bij de groeiplaats van Eenbloemige zeekraal - foto Wim van Wijngaarden

september 2012 op Schouwen-Duivenland. Ervaren floristen trokken hongerig en hoopvol de schorren in maar keerden aan het eind van de dag met lege handen terug. Zeeland bleef, alle inspanningen ten spijt, ook na het kamp akelig wit op de verspreidingskaart.

Hulp uit Vlaanderen

Het seizoen vorderde en tot overmaat van ramp bleek de soort inmiddels ook op Texel gevonden te zijn (waarneming.nl). We stonden met 2-0 achter. Tot ik woensdag 26 september na een dag hard werken terug op kantoor kom en mijn districtshoofd Fred Schenk (Het Zeeuwse Landschap) triomfantelijk staat te wapperen met een verlept stukje groen. Of ik wist wat het was. Ik doe een stap dichterbij en benoem het als zeekraal. Met een brede grijns op

FLORON Nieuws 18

5

het gezicht verbetert hij mij met de woorden: “Eénbloemige zeekraal!” Verbaasd bekijk ik het plantje door mijn loep en zie zijn gelijk. Als ik informeer waar hij de plant heeft gevonden, biecht hij op dat de Vlaamse florist Marc Leten alle eer toekomt. Hij had tijdens een veldbezoek van de Internationale Zwincommissie aan het Zwin het betreffende plantje schijnbaar moeiteloos van tussen de andere zeekralen geplukt.

Twijfel

Dat wilde ik met eigen ogen zien en op aanwijzingen van Fred toog ik enkele dagen later naar de betreffende locatie in het Zwin. Optimistisch ga ik op zoek in de smalle strook zeekraal van anderhalf bij twintig meter die mij is gewezen. Maar dat valt vies tegen. Waar ik had verwacht dat de plant zich tussen de andere zeekralen duidelijk zou onderscheiden in vorm en kleur zie ik slechts de twee bekende soorten: Kortarige zeekraal en Langarige zeekraal. Wat nu? Ik besluit dat er weinig anders op zit dan mij aan het begin van de strook op de knieën te zetten en alle roodkleurende exemplaren individueel te beoordelen op het aantal bloemen. Gelukkig heb ik al na enkele planten prijs. In mijn hand een roodpaars verkleurde zeekraal met in merendeel éénbloemige bloeiwijzen. Zonder problemen doorloop ik de determinatietabel en de uitslag kent geen twijfel: Eénbloemige zeekraal. Ook het biotoop, hoger gelegen zandig schor, komt overeen met de beschrijving. Tevreden sla ik de flora dicht. Om enig bewijs in handen te hebben schiet ik nog wat plaatjes. Daarbij valt het me op dat de Kortarige zeekraal die er naast staat in zijn hele verschijning, afgezien van de éénbloemige bloeiwijzen, als twee druppels water op mijn Eénbloemige zeekraal lijkt. Een lichte twijfel maakt zich van mij meester. Heb ik hier wellicht te maken met een armbloemige Kortarige zeekraal?

Nog meer twijfel

Enigszins in verwarring keer ik huiswaarts en verstuur nog dezelfde avond een foto van de plant naar een aantal collega floristen in de provincie met de vraag wat zij er van denken. Ze reageren allen positief. Justus van de Berg stelt voor de mail door te sturen naar Claud Biemans. Zij had de soort vo-

Bloeiwijze Eenbloemige zeekraal - foto Wim van Wijngaarden.

rig jaar op Terschelling gevonden en kan dus als deskundige aan alle twijfel een einde maken. Dat gebeurde echter niet. Haar antwoord bevat voldoende voedsel om de twijfel levend te houden. Ze schrijft dat haar planten wel duidelijk afweken van de andere twee soorten zeekraal en bovendien had zij tijdens het Zeeuwse kamp (2012) ook exemplaren Kortarige zeekraal gevonden die deels éénbloemig waren. Tsja, wat nu?

Groen licht

Twee weken later krijg ik hulp van Wim van Wijngaarden. Met gesmoord optimisme gaan we opnieuw naar het Zwin op zoek naar de Eénbloemige zeekraal. De eerste verdachte exemplaren die we aantreffen zijn nog niet meteen overtuigend maar naar mate we meer exemplaren vinden raken we steeds overtuigder van onze zaak. Dan treffen we tussen de veelal vergane glorie een nog jong exemplaar aan dat net begint te verkleuren vanuit de perigoondekseltjes (vruchtklepjes). Dat lijkt ons het ultieme bewijs. In de literatuur wordt dit kenmerk genoemd als onderscheidend ten opzichte van de andere twee soorten zeekraal. Uiteindelijk vinden we enkele tientallen exemplaren éénbloemige zeekraal. De mooiste exemplaren worden vastgelegd op de gevoelige plaat en één van hen wordt met wortel en tak aan het maaiveld ontrukt ten behoeve van het Nationaal Herbarium. Voor een definitief oordeel zal Wim met de foto’s te rade gaan bij René van Moorsel. Deze geeft een dag later al groen licht. De kurk kan van de fles, Eénbloemige zeekraal is terug in Zeeland, 26 jaar na dat ze voor het laatst in 1986 door Gerard Brand was aangetroffen op het schor van Viane aan de zuidrand van Duiveland. NB Ook in het Belgische deel van het Zwin is de soort door Marc Leten gevonden. Bij onze zuiderburen was de soort sinds 1936 niet meer waargenomen! Meer informatie: Awie de Zwart

Habitus Eenbloemige zeekraal - foto Wim van Wijngaarden.

6

FLORON Nieuws 18

Floranieuws Dipsacus strigosus - een dubbelganger van de kleine kaardebol, nieuw in Nederland Bij het valideren van een aantal waarnemingen van Kleine kaardebol op www.waarneming.nl bleek het tot onze verrassing eigenlijk om een andere kaardebol te gaan, namelijk Dipsacus strigosus. Deze kaardebol is het makkelijkst te onderscheiden van kleine kaardebol door de grotere bloemhoofdjes (meer dan 2,5 cm in diameter) en de kleur van de helmhokjes; geel-groen bij Dipsacus strigosus en donkerpaars bij Kleine kaardebol. De stroschubben zijn bij Dipsacus strigosus opvallend veel langer dan de bloemkroon. Wegens de lichtgele bloemen wordt de soort in het engels Yellow-flowered Teasel genoemd. Dipsacus strigosus komt oorspronkelijk uit een gebied dat zich uitstrekt van de Oekraine tot Turkmenistan en heeft nog geen officiele Nederlandse naam , hoewel de naam Slanke kaardebol voor de hand ligt. De soort is ingeburgerd in onder andere Duitsland, Zweden en Groot Brittanië. Over het voorkomen van deze soort in Nederland is heel weinig bekend en daarom willen we jullie oproepen om op zoek te gaan naar kleine kaardebol en Dipsacus strigosus en vondsten via www.waarneming.nl door te geven, het liefst met een duidelijke foto van de bloemen. Een Engelstalige beschrijving van de soort kan gevonden worden op de volgende website; http://alienplantsbelgium.be (zoeken naar Dipsacus strigosus). Hier zijn ook links te vinden naar Duitstalige artikelen met duidelijke foto’s van de verschillen tussen de twee soorten.

Huidige waarnemingen van Dipsacus strigosus zijn hier te zien: http://waarneming.nl/soort/view/146111 Op dit moment is de soort al gevonden in de Biesbosch, in noord-oost Brabant en in het oosten van Zuid Limburg. Op de onderstaande foto’s van de bloeiwijze van Dipsacus strigosus en van Kleine kaardebol (Dipsacus pilosus) zijn de verschillen goed te zien. Let vooral op de kleur van de helmhokjes en van de bloemkroon. Reacties zijn mogelijk op het forum van waarneming.nl: http://forum.waarneming.nl/smf/index.php?topic=202785.0; topicseen Alvast bedankt voor alle nieuwe waarnemingen! Meer informatie: Erik Slootweg

Dipsacus strigosus (links) - foto Leen Kieboom; Kleine kaardebol (rechts) - foto Gerwin van de Maat.

Schrijf in de agenda! Landelijke thema-excursies Komend veldseizoen zullen er op dezelfde dag in zoveel mogelijk FLORON districten excursies met hetzelfde thema worden gehouden. Voorlopig zijn er al twee weekenden (zaterdag of zondag) gereserveerd, zie hiernaast.De definitieve data en thema’s van de excursies zullen via de landelijke media worden aangekondigd.

Plas en dras, op het grensvlak van water en land Datum en tijd: 22 en 23 juni 2013 - 10.00-16.00 Stadsplanten, op zoek naar nieuwkomers in de stad Datum en tijd: 24 en 25 augustus 2013 - 10.00-16.00

Wij vragen extra aandacht voor de volgende activiteit: Zaterdag 20 april De KNNV organiseert samen met FLORON de Botanische Dag in Zwolle. De dag is bedoeld voor leden van plantenwerkgroepen en werd voor het laatst in 2007 georganiseerd. De toegang incl. koffie bedraagt € 3,50.

Op de volgende pagina is een tabel opgenomen met de geplande activiteiten voor komende zomer. Er zullen de komende maanden veel nieuwe activiteiten worden gepland. Kijk voor de actuele informatie op www.floron.nl

FLORON Nieuws 18

7

Activiteitenoverzicht Voor meer informatie zie de FLORON-website, of neem contact op met de DC (zie achterzijde FLORON Nieuws) Datum

Tijd

Distr.

Excuresiedoel:

Start:

April 13 13 20 27

10:00 10:00 10:00 10.00

D8 D16 D15 D7

Voorjaarsexcursie Dieren Sprookjesexcursie in Rhoon Stinzenplantenexcursie op Landgoed Elswout Stepelo

Dieren, station Rhoon, metrostation Overveen, Elswout Stepelo, Wolfskaterweg

Mei 04 22 24-26 25 25

10:00 19:00 11.00 10:00 16:00

D5 D10 D16 D8 D10

Benedenloop Reest Houtdorp, Garderen (avondexcursie) FLORON-PKN Kamp Stroomdalexcursie langs IJssel bij Giesbeek Hollandse Hout, diverse witte hokken

De Wijk, Café De Wiekslag Nieuw-Milligen, rotonde, nz. Dordrecht, Nivonhuis De Kleine Rug Duiven, station Station Lelystad-C, achterzijde

Juni 01 10:00 01 10.00 02 10:00 07-12 13.00 16 10:00 19 19:00 22 10:00 22 10.00 22 10:00 22 10.00 22 10:00 22 10:00 22 12:30 22 10:00 22 10.00 22 09:00 29 10:00 29 10:00

D5 D7 D16 D5 D1 D10 D2/D5 D10 D13 D14 D15 D16 D17 D18 D20 D23 D15 D2

Mandelanden, bovenloop Voorste diep, Borger Zenderen De rijke duinen van Hoek van Holland Kamp Drenthe EHS Westerwoldse Aa Harderbos (avondexcursie) Land/Water: Baggerputten, Slochteren Land/Water: Zeewolde, de Verbeelding Land/Water: Oudendijk, Beemster Land/Water: Amsterdamse Bos Land/Water: Kennemerstrand Land/Water: de Holle Mare bij Zwartewaal Land/Water: Speelmansplaten/Bergsediepsluis Land/Water: Brabantse Wal Land/Water: Groespeel Land/Water: Biesbosch Wassenaar: De Klip en Winning 3 Oevers van de Lauwers

Borger, Rest. ‘t Hunebed Zenderen, Hertmerweg, Klooster Hoek v. Holland, stat. Haven Meppen, Camping ‘t Witte Zand Wedde, Huis te Wedde Gemaal Lovink Slochteren, Edsersweg Onder Nijkerkerbrug Oudendijk, P bij de 2 bruggen Amsterdamse Bos, uitspanning Meerzicht IJmuiden, Kennemerstrand (La Maranda) Zwartewaal, bushalte Speelmansplaten, parkeerpl. Huijbergen, geitenstal aan de Abdijlaan Mill, St. willibrorduskerk Locatie volgt Wassenaar, Vleysmanlaan Grootegast, In de Groote Gast

Juli 06 06 13 21

10:00 10.00 10.00 10.00

D5 D7 D13 D14

Middenloop Reest Diffelen Egmond Binnen, duinen Watergraafsmeer

Zuidwolde, De Wildenberg 1 Diffelen, kruising Rheezerweg-Vecht Egmond Binnen, P van PWN, O. Schulpweg Watergraafsmeer, kruispunt Middenweg / H. de Vrieslaan

Augustus 10 17 18 24 24 24 24 24 24 24 24 25 30- 1/9 31

10:00 10:00 10.00 10:00 10:00 10:00 10.00 10:00 10:00 10:00 10:00 10.00 13.00 10.00

D5 D8 D14 D2/D5 D10 D13 D14 D16 D17 D18 D23 D13 D17 D7

Bovenloop Reest Doetinchem, Natuurontwikkeling De Zumpe Amsterdam-Noord Stadsplanten: Groningen Stadsflora: Almere, Muziekwijk Stadsflora: Purmerend Stadsflora: Amsterdam-Noord Stadsflora: Schiedam Stadsflora: Goes Stadsflora: Roosendaal Stadsflora: Breda Stadsflora: Hoorn Kamp West Zeeuws-Vlaanderen Lattrop

Dedemsvaart, Café Zaal Vitus Doetinchem, station Amsterdam-Noord, bushalte Beemsterstraat Paviljoenlaan Almere, Station-C Purmerend, bushalte Zichtof Amsterdam-Noord, filmmuseum Eye Schiedam Centrum, station Goes, Plesmanweg Roosendaal, station Locatie volgt Hoorn, station Schoondijke, Het Klinket, Sasputsestraat 14 Latrop, Dorpsstraat RK-kerk

September 07 10:00 D5 De Holmers 07 10:00 D10 Woldbergweg 14 10:00 D8 Gorsselse Heide 15 10:00 D16 Excursie De Landtong van Rozenburg

8

FLORON Nieuws 18

Elp, De Koekoekshof ´t Harde, station Zutphen, station Rozenburg

Floron Nieuws voorjaar 2013 Online-verspreidingsatlas vaatplanten van start

Rode Lijst

Voor het eerst is er een levende online-atlas voor vaatplanten verschenen. Op de website verspreidingsatlas.nl/planten zijn van alle plantensoorten die door floristen worden waargenomen actuele verspreidingskaartjes te vinden die wekelijks worden bijgewerkt met gevalideerde waarnemingen uit de Nationale Databank Flora en Fauna (NDFF). FLORON ontving in november een subsidie van het Prins Bernhard Cultuurfonds om de atlas mogelijk te maken. Verspreidingsatlas.nl is een initiatief van de BLWG (mossen en korstmossen). Door samenwerking met de Nederlandse Mycologische Vereniging en het Landelijk Informatiecentrum Kranswieren zijn kaarten van alle traditionele plantengroepen op één site beschikbaar. Verspreidingsatlas.nl is meer dan alleen de verspreidingskaarten. Zo kunnen bezoekers foto’s plaatsen. Voor planten is de meerderheid van de soorten inmiddels van een foto voorzien. In totaal waren bij de lancering eind maart bijna 4000 foto’s beschikbaar, die voor het overgrote deel van vier floristen afkomstig zijn, nl. Adrie van Heerden, Peter Meininger, Hans Toetenel en Piet Bremer. Zij hebben heel wat uren besteed om hun foto’s te plaatsen en van een bijschrift te voorzien. Uitdrukkelijk vragen we floristen en natuurfotografen om vanaf nu alleen nog uw mooiste foto’s te plaatsen. Daarbij wordt door de redactie gelet op scherpte en belichting. In een afgesloten deel van de website zijn datatools beschikbaar waarmee districtscoördinatoren en validatoren inventarisaties van kilometerhokken in hun regio kunnen plannen. De soortinformatie in verspreidingsatlas.nl is nu nog beperkt tot informatie uit de (nieuwe!) Rode Lijst en het botanisch basisregister en een klein aantal literatuurverwijzingen. Wie bijvoorbeeld naar het onderdeel mossen kijkt, kan zien dat er veel meer mogelijk is. Zo kan per soort of geslacht specifieke literatuur over taxonomie, verspreiding en ecologie worden toegevoegd. FLORON is van plan de soortinformatie samen met floristen in de komende jaren uit te breiden. Eigen initiatieven zijn hiervoor van harte welkom.

In 2012 heeft FLORON aan een update van de Rode Lijst vaatplanten gewerkt. Eind maart 2013 is de nieuwe lijst goedgekeurd door het ministerie van Economische Zaken. Behalve het bureau, hebben veel floristen bijgedragen aan de Rode Lijst. Op de eerste plaats door het verzamelen en valideren van verspreidingsgegevens, en in 2012 ook door vindplaatsen van bijna uitgestorven soorten te bezoeken (bijv. Kalkboterbloem). De nieuwe Rode Lijst verschilt in diverse opzichten van zijn voorganger. Zo zijn de berekeningen gebaseerd op atlasblokken, in plaats van kilometerhokken. Hierdoor kon een kortere periode gebruikt worden om de huidige zeldzaamheid te bepalen, namelijk de laatste tien jaar. Dit heeft te maken met standaardisatie van de rekenmethoden voor Rode Lijsten in 2001. Dit leidt uiteraard tot iets ander resultaat. Ongeveer 10% van de oude Rode-Lijstsoorten staan nu niet meer op de Rode Lijst. Daar zitten soorten bij die zich hebben uitgebreid (bijv. Hondskruid), door beter zoeken meer gevonden zijn (bijv. Akkergeelster), of door natuurbeheer zijn teruggekomen (bijv. Teer guichelheil). De makkelijkste manier om de Rode Lijst te raadplegen, is via de soortenlijst in verspreidingsatlas.nl. Op de website van FLORON kan het complete rapport gedownload worden.

Meer informatie: Laurens Sparrius

Meer informatie: Laurens Sparrius

         

Basisrapport voor  de Rode Lijst  Vaatplanten 2012   

L.B. Sparrius, B. Odé & R. Beringen (2013) Basisrapport voor het Rode Lijst Vaatplanten 2012 FLORON Rapport 57.

  Laurens Sparrius  Baudewijn Odé  Ruud Beringen 

  FLORON rapport 57      

 

1 

DNA-barcoding in 2013

Op 21 maart is het DNA-barcodingproject van Naturalis en FLORON weer van start gegaan. FLORON-medewerker Willem van Esch staat dan weer twee keer per week klaar in Leiden om monsters te verwerken. Doel van dit project is om van alle inheemse planten drie exemplaren te verzamelen, met zowel een gedroogde plant (herbariumvel) als een vers monster voor DNA-onderzoek. In totaal moeten zo’n 3500 monsters worden verwerkt, waarvan er vorig jaar 1100 zijn gedaan. Op de website verspreidingsatlas.nl/floradna kunt u lezen hoe u mee kunt doen. Het is ook mogelijk om zelf nieuwe taxa in te dienen, zoals ondersoorten en variëteiten die niet in de flora worden onderscheiden, maar waarover u zelf een andere mening heeft. Met dit DNA-onderzoek kunnen we het taxonomische probleem dan misschien oplossen. Vanzelfsprekend kunnen we ook (potentiële) nieuwe soorten voor Nederland gemakkelijk aan de lijst toevoegen. Alle verzoeken kunt u sturen naar [email protected]. Meer informatie: Laurens Sparrius

FLORON Nieuws 18

9

Zeven vragen aan Erik & Erik Zeven vragen aan de vrijwilligers van het jaar 2012 Erik Slootweg en Erik Simons - over de Eriaceae in de omgeving van Wageningen

1. Tijdens de VARIADAG in Leiden zijn jullie uitgeroepen tot vrijwilligers-van-het-jaar. Waaraan hebben jullie die titel te danken?

Erik Simons: Net als Erik ben ik actief in de inventarisatiegroep van Hans Inberg in FLORON-district 9 (GelderlandWest). We hebben gedurende het veldseizoen van maart tot en met oktober in principe iedere week een excursie of inventarisatie op afwisselend de woensdag of donderdagavond. Erik en ik, en zeker afgelopen jaar ook Matthijs Courbois helpen Hans met de logistiek van de excursies en de planning en invulling ervan. We zijn ook bijna iedere week aanwezig. Het is erg leuk om bij deze groep te zijn, je leert een heleboel van elkaar. Het is een vrij grote groep en vaak zijn er daarvan wel een man of acht aanwezig. Ook hebben Erik en ik nog wat hokken gestreept. Erik Slootweg: Dat geldt dus ook voor mij. Maar ik ben ook nog actief met het valideren van planten bij waarneming.nl. Daar heeft Koos Ballintijn me ooit bijgehaald, nog voor ik actief werd bij FLORON.

2. Hoe is je belangstelling voor de natuur ontstaan?

Erik Slootweg: Dat moet zo ongeveer in de oertijd zijn geweest. Erik Simons: Ik ben opgegroeid in Nijmegen. Ik keek naar vogels en dat heb ik me zelf zo’n beetje geleerd. Ook andere natuur vond / vind ik interessant: vissen, insecten, planten, enz. Dus ‘moest’ ik van mezelf biologie studeren. De afgelopen jaren ben ik me echt in planten gaan verdiepen.

Erik Simons en Erik Slootweg - foto Egbert de Boer.

10

FLORON Nieuws 18

3. Wat heb je met planten?

Erik Simons: Sinds anderhalf jaar werk ik bij het Nationaal Herbarium Nederland, afdeling Wageningen. Wij zijn gespecialiseerd in Centraal Afrika. Tijdens de variadag was ik in Gabon om daar planten te verzamelen, onder meer voor het schrijven van een gedeelte van de Flore du Gabon. Op termijn wordt de collectie van Wageningen ondergebracht in het Nederlands Centrum voor Biodiversiteit in Leiden. Dat is een gevolg van de bezuinigingen: de universiteit wil geen geld meer steken in het beheer van de collectie. Erik Slootweg: Ik ben gepromoveerd op het immuunsysteem van planten en werkzaam als moleculair bioloog in Wageningen. Daarbij ben ik dus wel met planten bezig, maar met een heel ander facet: hoe planten functioneren op het niveau van cellen en eiwitten. Vanuit mijn belangstelling voor wilde planten en hun ecologie help ik met inventarisaties voor FLORON en het valideren van planten in de database van waarneming. nl. Nu ik afgelopen jaar ook wat meer naar gallen en schimmels op planten ben gaan kijken, komen mijn hobby en mijn werk weer wat dichter bij elkaar. Zo’n gal is de uitkomst van een interessante moleculaire strijd tussen de plant en een organisme dat op de plant parasiteert.

4. Jullie hebben me meegenomen naar de uiterwaarden bij Wageningen. Waarom naar dit gebied? Mooi dichtbij met die sneeuwbuien van vandaag. Er is vandaag dan ook weinig te zien. In zomer en najaar is het een mooi struingebied. Het is minder gevarieerd dan de uiterwaarden langs de Waal, omdat hier minder dynamiek is. De Rijntak krijgt minder water en is gestuwd en daardoor overstroomt het hier minder vaak. Maar als het water na een paar flinke overstromingen weer weg is, zijn hier ook pionierplanten te vinden. De poelen waar nu eenden en meerkoeten zwemmen staan dan gedeeltelijk droog en je vindt er planten als Vlooienkruid, Slijkgroen, Rode waterereprijs en Tandzaadsoorten. In de verte staan bomen met een aantal bollen van de Maretak. Ze hebben zich vanuit het Arboretum verspreid naar de uiterwaarden. Aan de overkant van de Rijn zijn ook al de eerste exemplaren gevonden. In de omgeving van Wageningen zijn ook andere interessante gebieden te vinden zoals de beekdalen van de Heelsumse en Renkumse beek met bijvoorbeeld Paarbladig goudveil, of blauwgraslandjes zoals de Allemanskamp en de Bennekomse Meent in de Gelderse Vallei. En hier in de stad staan zelfs nu nog de uitgebloeide stengels van de Klimopbremraap. Die komt op meer plekken in de stad voor, maar wel bijna allemaal in hetzelfde kilometerhok. Van sommige soorten hier is het moeilijk uit te maken of ze aangeplant, verwilderd of oorspronkelijk zijn. Er is echter een populatie van Vingerhelmbloem waarvan verondersteld wordt dat ze oorspronkelijk is.

5. Hoeveel tijd besteed je aan dit ´vrijwilligerswerk`?

Erik Slootweg: Minstens een uur per dag met valideren voor waarneming.nl. En ’s zomers ga ik meestal een avond in de week met een groepje met Hans mee om gebieden of kilometerhokken te inventariseren of om een bepaalde soort terug te zoeken. Erik Simons: In het veldseizoen ga ik één avond in de week met die excursies mee. Ook heb ik in de weekenden een aantal hokken gedaan voor Het Nieuwe Strepen.

6. Wat is volgens jou de functie van de ´vrijwilliger´ voor de Nederlandse natuur?

Erik Slootweg: Vrijwilligers zijn de mensen die veel inventariseren voor de atlassen. Zij zijn de geïnteresseerden en hebben vaak een brugfunctie tussen de natuurliefhebbers en organisaties (o.a. terreinbeheerders). Professionals inventariseren ook wel, maar het gaat hen vaak om een bepaald terrein, een bepaalde soort, een bepaalde trend. Zij doen meestal geen onderzoek op de schaal die vrijwilligers wel doen. Erik Simons: Vrijwilligers gaan misschien taken overnemen van wat vroeger werd gedaan door betaalde mensen. Dat hoeft helemaal niet verkeerd te zijn. Je hebt er alleen wel genoeg vrijwilligers voor nodig, dus blijft het altijd belangrijk om als vrijwilligersorganisatie jongeren naar je toe te trekken. Het strepen van een kilometerhok zal nooit betaald worden. Een kilometerhok strepen is net een soort sudoku: hokjes vullen tot alles klopt.

Rijnuiterwaard bij Wageningen, in het midden Maretakken foto Egbert de Boer.

7. Welke vraag heb ik je niet gesteld, maar had je wel graag willen beantwoorden?

Erik Simons: Hoe krijg je studenten betrokken bij inventarisatiewerk? Wij doen dit als vrijwilligers. Maar hoe krijg je aanwas van jonge mensen die mee willen doen? Ik zie een forse terugloop van vrijwilligers bij dit soort werk in de natuur. Maar met de huidige maatregelen om minder te betalen voor werk in de natuur is de vrijwilliger meer dan nodig. Moet een universitair student meedoen met strepen? Het zou hem / haar veel kennis opleveren, maar helaas is lang niet iedereen geïnteresseerd. Erik Slootweg: Bijvoorbeeld een vraag over Dipsacus strigosus (een kaardebol). Dat is een soort waar ik nog graag even aandacht voor zou willen vragen. Hij kwam al voor in Duitsland en in België zijn twee kleinere populaties. In Nederland werd hij maar zelden gemeld. Maar na het doorkijken van alle meldingen van Kleine kaardebol die met foto op waarneming.nl staan en een paar gerichte zoekacties door vrijwilligers blijkt de soort nu toch in grote aantallen voor te komen in Nederland, in ieder geval in meer dan 20 km hokken. In de Biesbosch staan bijvoorbeeld duizenden planten. Het laat zien dat het zelfs in een grondig geïnventariseerd land als Nederland nog mogelijk is om leuke dingen te ontdekken. Hoe kan men een plant van 2 meter nou over het hoofd zien? Dat komt waarschijnlijk door de gelijkenis met de Kleine kaardebol, zie ook pagina 7 in deze nieuwsbrief. Mijn oproep: Kijk in Nederlandse natuurgebieden uit naar Dipsacus strigosus. En meld ze (liefst met foto!). Zie ook: http://alienplantsbelgium.be/content/dipsacus-strigosus-foundbelgium-and-possibly-overlooked Door de mogelijkheid foto’s te maken en op te sturen, is het tegenwoordig veel makkelijker geworden een waarneming te documenteren en worden soms nieuwe soorten ontdekt! Meer informatie: Egbert de Boer ([email protected])

Uitgebloeide Klimopbremraap in Wageningen - foto Egbert de Boer.

FLORON Nieuws 18

11

Districtscoördinatoren District

Naam

Telefoon

Email

1. Groningen-Oost

vacature (Willem Stouthamer)

050-3143841

[email protected]

Rene Bult

06-12323381

[email protected]

Willie Riemsma

0598-621645

[email protected]

Annie Vos-Smit

0598-618009

[email protected]

Michiel van Kerkvoorde

0598-383084

[email protected]

2. Groningen-West

Willem Stouthamer

050-3143841

[email protected]

3. Friesland-Oost

Harry Waltje

0512-543443

[email protected]

4. Friesland-West

Gertie Papenburg

0511-541376

[email protected]

5. Drenthe

Edwin Dijkhuis

050-3600155

[email protected]

6. Beneden-IJssel

Piet Bremer

038-4535753

[email protected]

7. Twente

Otto Zijlstra

053-4331589

[email protected]

8. Achterhoek

Fred Bos

0543-515341

[email protected]

Louis-Jan van den Berg

0544-372594

[email protected]

9. Gelderland-West

Hans Inberg

0317-313750

[email protected]

10. Flevoland

Egbert de Boer

0578-572292

[email protected]

11. Utrecht

Patrick Lansing

030-6933646

[email protected]

12. Noord-Holland Noord

Jaap Groot

0226-312770

[email protected]

13. Noord-Holland Midden

Simon Pepping

0299-433641

[email protected]

Koos Ballintijn

0299-772543

[email protected]

14. Groot-Amsterdam

Peter Wetzels

020-6928352

[email protected]

15. Hollands Duin

Joop Mourik

023-5285502

[email protected]

Niko Buiten

023-5403266

[email protected]

16. Zuid-Holland Zuid

Willemien Troelstra

010-2382824

[email protected]

17. Zeeland

Justus van den Berg

0113-271210

[email protected]

18. Noord-Brabant Markiezaat

Petra van der Wiel

0165-533059

[email protected]

19. Noord-Brabant Oost

Joep Spronk

040-2120672

[email protected]

20. Noord-Limburg

vacature Fons Reijerse

0485-571212

[email protected]

21. Zuid- en Midden-Limburg

Bart Hendrikx

0495-530300

[email protected]

22. Gelderland-Midden

Elmar Prins

026-3622787

[email protected]

23. Noord-Brabant Baronie

Ben Delbaere

013-5111233

[email protected]

Ronald Kusters

06-10559144

[email protected]

Jacques Rovers

076-5875353

[email protected]

DC = districtscoördinator Team = lid districtsteam Excur = excursieleider

Colofon FLORON Nieuws is een uitgave van FLORON en verschijnt 2 keer per jaar Redactie: Ruud Beringen, Baudewijn Odé, Laurens Sparrius en Egbert de Boer

Foto voorpagina: Narcissus Gulpdal - foto Baudewijn Odé

Vormgeving Jelger Herder & Kris Joosten

FLORON Postbus 9010 6500 GL Nijmegen 024-7410573 www.floron.nl [email protected]

DC

Team Excur