FLORON Nieuws. Nummer 16 Oktober 2012

FLORON Nieuws Nummer 16 | Oktober 2012

Kampverslagen 2012 Gaudinia fragilis ontdekt op de Kop va n de Oude Wiel Eerste resultaat “Het Nieuwe Strepen 2012” Koprus in het Land van Cuijk

Van het landelijk bureau Vertrouwen in vernieuwd FLORON Sinds 1 juni 2012 is er bij FLORON veel veranderd. De Stichting FLORON heeft haar Landelijk Bureau met een deel van onze professionals overgedragen aan RAVON en is nu zelf een pure vrijwilligersorganisatie. Hoewel de periode voor 1 juni met dreigend faillissement en het gedwongen afscheid van collega’s Wout van der Slikke en Theo Peterbroers een heel zware tijd was, zien we dat FLORON sindsdien de weg omhoog heeft gevonden. Een mooie exponent daarvan is dat we mede dankzij het vertrouwen in onze professionele omgeving extra financiering hebben kunnen krijgen voor het versterken van de banden met de vrijwilligers en het verbeteren van de gegevensverzameling. We zijn daarom o.a. in staat deze extra kleurige nieuwsbrief uit te brengen, extra cursusmateriaal te ontwikkelen, de Variadag te verzorgen en de contacten met de Districtcoördinatoren te intensiveren. Daarnaast hebben we belangrijke activiteiten succesvol opgepakt of voortgezet, zoals het samenstellen van een nieuwe Rode Lijst, Het Nieuwe Strepen, validatie en het meedoen met DNA-barcoding. De bijdrage van de vrijwilligersachterban in deze activiteiten is onverminderd groot, hetgeen zowel vertrouwen geeft als dankbaar stemt. De districtscoördinatoren hebben ook niet stilgezeten. Vanuit een constructieve houding hebben zij eind juni in Millingen aan de Rijn meegedacht over de nieuwe situatie. Bovendien hebben zij twee werkgroepen ingesteld die ons zullen adviseren over de toekomstige structuur van Stichting FLORON en over de toekomstige inhoud van vrijwilligersprojecten bij FLORON.

Hans van Dord

De samenwerking tussen de medewerkers van FLORON en RAVON pakt heel stimulerend uit. Er is van twee kanten vertrouwen en de sterke wil om er een succes van te maken. Ook de verbinding tussen de RAVON organisatie en de Stichting FLORON is op de rails gezet. Zo neemt Rob van Westrienen in zijn rol als directeur van FLORON inmiddels deel aan de vergaderingen van ons bestuur. Deze tussentijdse nieuwsbrief geeft een beeld van de veelheid aan activiteiten waar FLORON en haar vrijwilligers bij betrokken zijn. Er komt duidelijk naar voren dat we met elkaar weer bouwen aan het invullen van de belangrijke rol die in het natuurbeleid is weggelegd voor betrouwbare verspreidingsgegevens van de wilde flora in ons land. Hans van Dord, voorzitter Stichting FLORON Rob van Westrienen, directeur FLORON

Rob van Westrienen

Vernieuwende FLORON Nieuwsbrief Deze extra nieuwsbrief is een eerste stap naar een nieuwe nieuwsbrief van FLORON. In kleur en met een geheel andere opmaak. We zijn erg benieuwd naar reacties, opdat we komende winter met het eerste nummer in een definitieve nieuwe opmaak kunnen komen. Het Landelijk bureau: Laurens Sparrius Baudewijn Odé Ruud Beringen

2

FLORON Nieuws 16

Laurens Sparrius

Baudewijn Odé

Ruud Beringen

Verspreidingsonderzoek Eerste resultaat Het Nieuwe Strepen 2012

Het Nieuwe Strepen in een oogopslag

Hoewel het afgelopen voorjaar door omstandigheden moeilijk was om op tijd iedereen te kunnen informeren over Het Nieuwe Strepen in 2012, hebben we een behoorlijk succesvol jaar gehad. In totaal is er bijna 200 keer een km-hok gereserveerd. Dat heeft geresulteerd in 85 verschillende km-hokken die 2 of 3 keer zijn bezocht. Ruim meer dan twee keer zo veel als vorig jaar! Een groot compliment voor de deelnemende floristen!

Doelstelling Op basis van trefkansonderzoek verkrijgen van betere verspreidingskaarten en landelijke trends van planten in Nederland. Hetzelfde • doorkruisen van alle biotopen binnen een km-hok • zo veel mogelijk aangetroffen planten invullen op een streeplijst. • alleen of in een groepje inventariseren. Nieuw • de 300 hokken die meedoen zijn via de website te vinden en te reserveren. • het hok in een beperkte tijd inventariseren. • gegevens worden (vooralsnog) centraal ingevoerd. • zo veel mogelijk hokken twee keer in hetzelfde jaar bezoeken door verschillende (groepen) mensen.

De ligging van de eind september 2012 gereserveerde hokken van Het Nieuwe Strepen.

Al meer dan de helft van de ingevulde streeplijsten is ingestuurd; ze worden momenteel door Ruud Beringen ingevoerd. Wat we nu hebben ingevoerd laat zien dat we alleen binnen Het Nieuwe Strepen al meer dan 900 verschillende soorten hebben gevonden, waaronder een aantal zeer zeldzame. Veel van de wilde planten in Nederland doen dus al mee. We hebben op diverse manieren extra aandacht gevraagd voor Het Nieuwe Strepen, o.a. met een extra digitale nieuwsbrief en een item bij Vroege Vogels Radio. Ook de komende winter blijven we aandacht vragen, bijv. op de Variadag, op 15 december a.s. in Leiden. We hopen snel alle ingevulde streeplijsten te ontvangen. Na invoer worden ze verwerkt bij het CBS. We rapporteren deze winter via de digitale nieuwsbrief terug en verwachten in 2013 iedereen op tijd in stelling te kunnen brengen om dat jaar tot een nog groter succes te maken. Meer informatie: Baudewijn Odé

Baudewijn Odé demonstreert Het Nieuwe Strepen voor het radioprogramma Vroege Vogels - foto Jeannette Parramore, Vroege Vogels.

FLORON Nieuws 16

3

Van Plantago naar Excel voor invoer van streeplijsten

Leren Valideren

FLORON heeft de afgelopen tijd gewerkt aan het versnellen van de gegevensstromen van streeplijst tot databank. Een belangrijk deel van de streeplijsten werd de afgelopen jaren met het programma PLANTAGO van Aarts Swolfs ingevoerd. Het programma werkt op nieuwe pc’s met Windows 7 niet meer goed en wordt ook niet meer ondersteund door de maker. Bovendien zijn er diverse lijsten van soortnamen en -nummers in omloop, waardoor de PLANTAGO-bestanden een grote handmatige verwerkingstijd vroegen.

De kwaliteit van de plantenwaarnemingen in de Nationale Databank Flora en Fauna (NDFF) is erg belangrijk. Alle waarnemingen van planten en dieren die de NDFF binnenkomen worden daarom eerst automatisch en vervolgens handmatig gecontroleerd (gevalideerd). Voor vaatplanten is valideren een extra grote opgave, omdat de soortgroep groot is en omdat er jaarlijks tot een half miljoen nieuwe waarnemingen langskomen. Daarnaast is het een soortgroep waarbij veel grote databestanden beschikbaar zijn bij natuurbeherende organisaties en overheden (bijv. provincies). Veel van deze bestanden zijn recent aan de NDFF toegevoegd. De afgelopen twee jaar hebben de ca. 25 validatoren van de NDFF hard gewerkt om iedere keer weer een grote bulk gegevens handmatig te valideren. Afgelopen half jaar was bovendien het samenstellen van een nieuwe Rode Lijst een belangrijke reden om zo veel mogelijk gegevens van zeldzame soorten gevalideerd te hebben.

Vanaf november 2012 introduceert FLORON een Excelformulier waarmee floristen hun waarnemingen op streeplijsten (incl. Het Nieuwe Strepen) en detailformulieren kunnen doorgeven. Hierdoor is het niet meer nodig om een apart programma te installeren. Het Excel-formulier kan ook op andere besturingssytemen dan Windows worden gebruikt, zowel met Microsoft Office of het gratis OpenOffice.

4

FLORON kan de waarnemingen van ontvangen Excel-formulieren binnen enkele weken in de Nationale Databank Flora en Fauna beschikbaar maken. Het Excel-formulier wordt via de digitale nieuwsbrief aangekondigd en is dan te downloaden via www.floron.nl.

Ook bij Waarneming.nl zijn validatoren actief gecontroleerd. Handmatig goedgekeurde waarnemingen stromen in porties door naar de NDFF. Waarnemingen van Waarneming. nl worden inmiddels ook door de automatische validatie van de NDFF beoordeeld. De automatisch goedgekeurde waarnemingen komen daarna ook in de NDFF terecht.

Voor de invoer van streeplijsten wordt momenteel gewerkt aan een invoeromgeving op internet. Deze portal zou in 2013 beschikbaar moeten zijn.

Er is een brede waardering voor het werk dat de plantenvalidatoren de afgelopen jaren hebben bereikt, een prestatie die qua omvang zijn weerga bij andere soortgroepen niet kent.

Meer informatie: Laurens Sparrius

Natuurlijk is er ook nog veel te verbeteren, bijvoorbeeld: 1. De procedures om waarnemingen automatisch te keuren zijn al jaren hetzelfde. We hopen komende winter met de validatoren een verbeterslag te kunnen maken zodat we alleen waarnemingen handmatig hoeven te beoordelen waarvoor dat echt belangrijk is. 2. Komende winter zal ook een commissie worden ingesteld, die knopen doorhakt over de validatieproblemen waar validatoren zelf niet uit komen. 3. In een beperkt aantal gebieden in Nederland zijn nog te weinig validatoren beschikbaar. Vlot reageren op nieuwe waarnemingen wordt niet alleen steeds beter mogelijk, maar ook steeds belangrijker om twijfelgevallen snel op te lossen (bijvoorbeeld door te vragen om een foto of herbariummateriaal). Mocht je belangstelling hebben om mee te doen als validator, dan kun je contact opnemen met FLORON.

Bijenorchis - foto Jelger Herder.

Meer informatie: Baudewijn Odé

FLORON Nieuws 16

Kampverslagen FLORON-week Lage Zwaluwe 8 juni t/m 15 juni 2012 Al een aantal jaren zijn met succes in Drenthe en Oost-Brabant FLORON-kampen georganiseerd die een hele week duren. Een goed initiatief om dat op de grens van twee districten (district 18 Noord-Brabant Markiezaat en district 23 NoordBrabant Baronie) ook te houden. Vanuit het logeeradres ‘De Groene Camping in de Polder’ in Lage Zwaluwe zijn in de ruime omgeving km-hokken op vaatplanten geïnventariseerd door kleine en grotere groepen deelnemers. In totaal hebben over de gehele week 45 personen deelgenomen, waarvan 25 op de camping logeerden in tent, caravan, camper of de B&B. De overige deelnemers hebben zich ‘s ochtends aangesloten vanaf hun thuis- of logeeradres bij familie. De inventarisaties hebben een grote hoeveelheid waarnemingen opgeleverd in natuurgebieden van Staatsbosbeheer (Sassenplaat, natuurgebieden op de ‘Naad van Brabant’ en Kop van de Oude Wiel) en urbane gebieden (industrieterrein, dorpsflora en de stad Breda). Totaal zijn 39 km-hokken bezocht. Daarnaast zijn er losse waarnemingen gedaan buiten de uitgekozen km-hokken. Alles bij elkaar goed voor ruim 8.400 waarnemingen verdeeld over zo’n 880 soorten. Van het aantal soorten staan er bijna 70 op de Rode Lijst. Bij de bezoeken aan de km-hokken is in 3 km-hokken gestreept voor het Nieuwe Strepen van FLORON (1 km-hok met 1 groepje en 2 km-hokken met twee groepjes). De waarnemingen zijn zoveel mogelijk ingevoerd in Telmee.nl en deels via waarneming. nl te bekijken (bijv. van Peter Meininger, Ed Michels, Theo Muusse en Erik Slootweg).

hebben gezorgd voor een vreemde schakering van plantensoorten. Naast zoutminnende soorten als Zulte, Zeeraket, Stekend loogkruid, Helm en Fraai duizendguldenkruid staan soorten van droge kalkrijke grond: Steenanjer, Wondklaver, Kruisdistel, Sikkelklaver en Kandelaartje. Op de slikkige stukken massaal Kleine kattenstaart, Klein vlooienkruid en Slijkgroen. Nieuwe soorten voor district 18 zijn Wede en Wilgzuring.

De naad van Brabant Op de overgang van Pleistocene zandgronden naar de kleipolders vinden we een kwelwaterrijke zone die de ‘Naad van Brabant’ wordt genoemd. Hier liggen een aantal waardevolle natuurgebieden van Staatsbosbeheer, rijk aan zeldzame soorten van natte graslanden en kwelrijke wateren. Van west naar oost zijn bezocht: Gastels Laag (bij Oudenbosch), De Berk en Het Strijpen (tussen Etten-Leur en Prinsenbeek), rond de Spinolaschans (ten noorden van Breda) en de Binnenpolder van Terheijden. Net buiten de ‘Naad’ liggen de SBB-terreinen het Liesbos (tussen Etten-Leur en Breda), De Worp (westelijk van Drimmelen) en de Linie van Den Hout (ten zuiden van Made).

Excursie Binnenpolder van Terheijden (SBB) - foto Petra van der Wiel.

Determineren van planten op het logeeradres - foto Martine Soffers.

Sassenplaat De Sassenplaat is een eiland in beheer bij Staatsbosbeheer tegenover de Haven van Moerdijk. Met het bootje van Staatsbosbeheer varen we in de stromende regen (slechts één van de mindere weersomstandigheden die we tijdens het kamp hebben, gelukkig klaarde het later op) naar de overkant voor een lange wandeling o.l.v. boswachters Theo Muusse en Bart Weel. Aan de westkant heeft Rijkswaterstaat een groot slibdepot aangelegd. De vele grondverplaatsingen en aanleg van kaden

De meest zeldzame soort die gevonden is, is Veenzegge (Carex davalliana), die maar in twee ver van elkaar liggende natuurgebieden in Nederland voorkomt. Diverse interessante soorten zijn te vinden in meerdere van bovengenoemde gebieden: Draadzegge, Spaanse ruiter, Wateraardbei, Moeraskartelblad en Moerasviooltje. Hier en daar bereikt het grondwater niet de wortelzone en vinden we Kleine zonnedauw en Moeraswolfsklauw. In de kwelrijke sloten groeien naast algemene soorten als Holpijp en Waterviolier minder algemene soorten als Vlottende bies, Brede waterpest, Spits fonteinkruid en Stomp fonteinkruid. In enkele sloten werden Stijve moerasweegbree, Ongelijkbladig fonteinkruid en Kleinste egelskop aangetrof-

FLORON Nieuws 16

5

fen. Deze Rode-Lijst soorten zijn zowel in district 18 als 23 zeer zeldzaam. Het Liesbos heeft een rijke bosflora met o.a. Bosanemoon, Bleke zegge, Bosgierstgras, Boswederik en Witte klaverzuring. Bij de Linie van Den Hout is een groeiplaats van Adderwortel ontdekt. Een andere minder algemene soort groeit bij De Worp, het gaat om Paarbladig fonteinkruid.

vergeet-mij-nietje, Ruige weegbree, Knolsteenbreek, Weidekervel, Kleine ruit, Oosterse morgenster en Ruig viooltje.

Kop van de Oude Wiel, Sliedrechtse Biesbosch

In de namiddag is er nog tijd over om in de iets westelijk gelegen Hengstpolder op zoek te gaan naar Noords walstro (RL gevoelig). Het lukte ons niet de soort terug te vinden. Later is de enige groeiplaats in ons land door Theo Muusse en zijn collega Jacques van der Neut gelukkig wel ontdekt.

Op woensdag 13 juni is er met Theo Muusse een dagexcursie voor alle deelnemers geregeld naar de Kop van de Oude Wiel in de Sliedrechtse Biesbosch. Twee keer varen vanaf de loswal in Werkendam zorgt ervoor dat de groep floristen aan de overkant komt. De Kop van de Oude Wiel is het meest soortenrijke stroomdalgrasland van Nederland, met tal van soorten die de meeste deelnemers niet kennen uit hun eigen omgeving. Tijdens de excursie zijn 19 verschillende Rode-Lijstsoorten aangetroffen. De meest bijzondere is Rode bremraap. Deze bremraap parasiteert op Sikkelklaver en komt op diverse plekken in het gebied voor. In ons land bereikt deze soort haar noordgrens. Het is één van de meest zeldzame soorten in Nederland. Naast de groeiplaats in de Kop van de Oude Wiel is de soort bekend van graslanden veel verder naar het oosten langs de Rijn bij Millingen aan de Rijn. Andere leuke soorten die er groeien: Ruige scheefkelk, Bevertjes, Bergdravik, Beemdkroon, Ruige leeuwentand, Stijf

Beemdkroon (Knautia arvensis) - foto Peter Meininger.

6

FLORON Nieuws 16

Tussen de bovengenoemde soorten en grassen als Kamgras en Goudhaver werd een onbekend gras gevonden, dat pas later op het logeeradres als Gaudinia fragilis op naam kon worden gebracht (zie artikel elders in de nieuwsbrief).

Urbane gebieden Een groot aantal van de bezochte km-hokken ligt in urbane gebieden. Geïnventariseerd zijn 10 km-hokken in de stad Breda en verder op Industrieterrein Moerdijk, Moerdijk dorp en haven, Zevenbergschen Hoek, Lage Zwaluwe, Terheijden en Drimmelen haven. In diverse van deze km-hokken zijn kleine randen van natuurgebieden aanwezig zoals grienden en bossen. Van alle km-hokken in Breda ligt het aantal soorten hoger dan 250, drie zelfs boven de 300 soorten. De km-hokken op het Industrieterrein Moerdijk en in de dorpen zijn heel wisselend in aantal, met 140 tot 290 soorten.

In Breda is men bezig met het in kaart brengen van de stadsplanten en er is een website waar de bijzondere soorten op vermeld worden. Dit is een samenwerking van de Gemeente Breda, KNNV Breda en IVN Mark & Donge: http://www.stadsplantenbreda.nl/ Tijdens de inventarisaties zijn er weer nieuwe soorten ontdekt in de stad, die deels op verwildering berusten: Rosse vossenstaart, Bonte luzerne, Goudknopje, Kleine kaardebol, Smal fakkelgras, Tef, Agrostis x fouilladeana, Gaillardia grandiflora, Houttuynia cordata, Lonicera nitida, Oxalis articulata, Oxalis bowei, Japanse wijnbes en Wijnstok. Andere soorten zijn al langer in Breda aanwezig en leuk om tegen te komen zoals Kruipklokje, Dalmatiëklokje, Gevlamde fijnstraal, Hoge fijnstraal, Spoorbloem, Zomerfijnstraal, Glanzige ooievaarsbek, Ronde ooievaarsbek en Schijnpapaver. Uiteraard ontbraken de muurplanten niet. Muurvaren, Tongvaren, Steenbreekvaren, Muursla en Klein glaskruid werden op diverse plekken aangetroffen en soms in grote aantallen. Ook in dorpen komen muren voor. Op de muren in het dorp Terheijden groeiden Muurvaren, Steenbreekvaren en Muurleeuwenbek. Zelfs zeldzamere soorten kan men vinden in de stad. Zo werden o.a. Bosorchis, Kleine zonnedauw, Dwergviltkruid, Duits viltkruid en Moeraswolfsklauw gevonden. Sommige zeldzame soorten zijn op een paar plekken in de stad ingezaaid zoals Bolderik, Wondklaver, Ruige anjer en Veldsalie. De vondst van Knikkend nagelkruid is waarschijnlijk terug te voeren op aanplant. Op Industrieterrein Moerdijk en bij het dorp Moerdijk is veel kalkrijk zand opgespoten waar allerlei soorten spontaan zijn verschenen. We vonden o.a. Bieslook, Echt duizendguldenkruid, Veldhondstong, Scherpe fijnstraal, Bijenorchis, Wilde marjolein, Kleine ratelaar, Grote tijm en Hazenpootje. In de

Duits viltkruid (Filago vulgaris) in Breda - foto Petra van der Wiel.

haven van Moerdijk op stenige plaatsen verrassend Tongvaren en Behaard breukkruid. Van deze laatste soort is het pas de 3e vondst in deze regio. Bij Moerdijk, Lage Zwaluwe en Drimmelen zijn dijken en grienden aanwezig. Op de dijken groeien nog steeds in grote aantallen Kamgras, Veldgerst, Zacht vetkruid, Blauw walstro, Knopig doornzaad en Goudhaver. In de grienden aan de voet van de dijk vonden we Spindotterbloem, Bittere veldkers, Waterkruiskruid, Moeraskruiskruid, Hertsmunt, Bloedzuring, Moerasmelkdistel en Poelruit. In de haven van Lage Zwaluwe en Drimmelen en in de aangrenzende Amer groeit Rivierfonteinkruid. Met dank aan de boswachters Theo Bakker, Theo Muusse en Bart Weel van Staatsbosbeheer voor hun toestemming en hun excursieleiding in de natuurgebieden, aan Ben Delbaere, Jacques Rovers en Peter van Ruth voor het medeorganiseren en aan alle deelnemers voor hun bijdrage aan het geslaagde kamp en voor hun foto’s. Meer informatie: Petra van der Wiel ([email protected])

Schrijf in de agenda! Landelijke dag SOVON en VOFF

Datum en tijd: 24 november 2012 - 10:00 -17:00 Locatie: Radbout Universiteit Nijmegen Beschrijving: Thema van het VOFF-programma is: Exoten; van waarnemen tot actie.

Variadag FLORON en KNBV

Datum en tijd: 15 december 2012 - 11:00 - 16:30 Locatie: Naturalis, Leiden; Beschrijving: met bijzondere vondsten uit 2012, de nieuwe Rode Lijst, Het Nieuwe Strepen, de flora van Rotterdam en de plannen van het FLORON-bureau. Meer details binnenkort op www.floron.nl

FLORON Nieuws 16

7

Floranieuws DNA-barcoding van vaatplanten: de tussenstand

Meld je aan voor de digitale Nieuwsbrief!

In 2011 startten Naturalis en FLORON met het verzamelen van wilde planten voor DNA-onderzoek. In dat jaar werd een proef gedaan, om te kijken of het haalbaar was om in korte tijd alle soorten in drievoud te kunnen verzamelen. Dat bleek een succes en in juni 2012 heeft FLORON het verzamelen groots aangepakt. Via de website verspreidingsatlas.nl kunnen floristen een soort reserveren om die vervolgens te verzamelen en in te sturen. De animo is behoorlijk groot: in 2012 zijn 1150 van de 3500 verwachte exemplaren verzameld. In totaal deden 32 floristen mee. Om het verzamelproces in goede banen te leiden heeft FLORON op het oude kantoor bij het Nationaal Herbarium een tijdelijke medewerker aangetrokken, Willem van Esch. Behalve het administreren van de binnenkomende monsters en herbariummateriaal werkt hij ook in het lab om de plantenmonsters in buisjes te stoppen, waarna een robot het werk overneemt.

FLORON blijft jaarlijks twee papieren nieuwsbrieven uitbrengen. Daarnaast is de digitale nieuwsbrief een belangrijke manier om tussendoor nieuwtjes via e-mail te kunnen verspreiden. Via de website onder de kop Nieuwsbrief: http://www.floron.nl/ kun je je aanmelden.

FLORON dankt iedereen die zich heeft ingezet voor het verzamelen van plantenmateriaal. Op het moment is er een winterstop. Afhankelijk van het weer, zullen we begin maart weer verder gaan. Meer informatie: Laurens Sparrius

Willem van Esch in het DNA-barcodinglab bij Naturalis - foto Laurens Sparrius

8

FLORON Nieuws 16

Let er op om het mailadres goed te spellen, anders kunnen we je niet bereiken!

Noords walstro teruggevonden in Hengstpolder. Na enkele eerdere tevergeefse pogingen, onder andere tijdens het FLORON kamp in Lage Zwaluwe, is het de boswachters Jacques van der Neut en Theo Muusse op 23 augustus uiteindelijk toch gelukt om Noords walstro (Galium boreale) in de Hengstpolder (Sliedrechtse Biesbosch) terug te vinden. Omdat de planten hier al sinds 1997 niet meer waargenomen waren werd gevreesd dat de soort van zijn enige groeiplaats in Nederland was verdwenen. Maar gelukkig bleek Noords walstro met 50 – 100 planten nog steeds aanwezig te zijn op ongeveer dezelfde plek als waar de soort zo’n 15 jaar geleden voor het laatst werd gezien. De Hengstpolder is sinds begin zestiger jaren van de vorige eeuw in eigendom en beheer bij Staatsbosbeheer. Het grasland wordt door boeren uit de omgeving gepacht en gebruikt als hooiland. De pachtcontracten sluiten het gebruik van chemische bestrijdingsmiddelen en kunstmest uit. Het perceel met Noord Walstro wordt jaarlijks rond 25 juni gemaaid. Daarna wordt het perceel van juli tot eind oktober beweid. Noords walstro groeit op een wat hoger gelegen deel van het perceel, dat ’s zomers vrij droog is en waar planten als zeggen en Moeraswalsto minder op de voorgrond treden.

Kenmerkend voor Noords walstro zijn de drienervige bladen zonder stekelpuntjes, die in kransen van vier staan - foto Theo Muusse.

Dumortiera Digitaal Het botanische tijdschrift DUMORTIERA is een uitgave van de Nationale Plantentuin van België (Meise) en de Koninklijke Belgische Botanische Vereniging. Het tijdschrift publiceert bijdragen (in het Nederlands, Frans of Engels) over de flora en vegetatie van België en de aangrenzende gebieden. De thema’s die aan bod komen zijn o.a. niet-inheemse flora, revisies van moeilijke of miskende groepen, sleutels ter aanvulling van de Flora van België, resultaten van inventarisaties, korte mededelingen, enz. Beginnend met nummer 101, dat zojuist is verschenen, heeft Dumortiera de overstap gemaakt van een gedrukte, papieren versie naar een digitale publicatie. Alle geïnteresseerden kunnen zich gratis abonneren. Voor meer informatie zie de Dumortiera website: http://www.br.fgov.be/PUBLIC/GENERAL/GENERALNL/ publicationsplanten_dumortieranl.php

Koprus - foto Joke Schaminée-Sluis.

Koprus in Het Land van Cuijk.

Verspreidingsatlas.nl breidt uit met planten Als alles meezit, wordt de website Verspreidingsatlas.nl al in de eerste maanden van 2013 uitgebreid met een onderdeel vaatplanten. Actuele en complete verspreidingskaarten met een detail van 5x5 km komen dan voor alle soorten beschikbaar. Ook wordt het mogelijk om zelf foto’s toe te voegen en kan worden gewerkt aan het toevoegen van aanvullende soortinformatie in vervolgprojecten. De website biedt dan informatie over alle plantengroepen: vaatplanten, mossen, korstmossen, paddenstoelen en kranswieren. Verspreidingsatlas.nl is een initiatief van mossen- en korstmossenclub BLWG. Meer informatie: Laurens Sparrius

Langs een poel in “Het Land van Cuijk” is deze zomer door Joke Schaminée-Sluis en Fons Reijerse een nieuwe groeiplaats van Koprus (Juncus capitatus) ontdekt met vele honderden, zo niet duizenden, exemplaren. De soort was nog niet eerder bij deze poel waargenomen. De planten groeiden op vochtig zand en werden vergezeld door o.a. Blauw glidkruid, Klein vogelpootje, Wolfspoot, Moerasrolklaver en Biezenknoppen. Aangemoedigd door deze vondst besloten beide floristen een oude groeiplaats langs een poel waar Koprus in 2002 was gevonden nog eens te bezoeken. Bij eerdere bezoeken was de soort hier niet meer terug gevonden omdat de groeiplaats overwoekerd was door wilgen. Tot hun grote verrassing was de Koprus dit keer wel aanwezig en wel met minstens 500 exemplaren. Op deze groeiplaats was de opslag van wilgen gesnoeid. Ook andere oude groeiplaatsen van Koprus werden bezocht, maar deze stonden nog vol met wilgen zodat de soort hier niet meer kon worden teruggevonden.

FLORON Nieuws 16

9

Gaudinia fragilis Gaudinia fragilis op de Kop van de Oude Wiel (Sliedrechtse Biesbosch, Staatsbosbeheer) Tijdens de FLORON-week in Lage Zwaluwe (zie artikel elders in deze FLORON-nieuws) is er op 13 juni 2012 een excursie gehouden naar de Kop van de Oude Wiel o.l.v. boswachter-monitoring Theo Muusse. De excursiegangers waaierden daarbij uit in grotere en kleine groepen om al het moois aan planten in dit stroomdalgrasland van Staatsbosbeheer te bekijken. Halverwege de excursie komen tegelijkertijd diverse deelnemers (John Bruinsma, Edwin Dijkhuis, Erik Slootweg en Joep Spronk) van verschillende kanten met een onbekend gras aanlopen. Het staat er in grote hoeveelheden want er is voldoende materiaal om het gras te bekijken. Niemand durft er een naam aan te geven, dus terug op het logeeradres worden de boeken erbij gehaald. Waar te zoeken is een probleem, tot John in een helder moment Gaudinia noemt. De plaatjes in de Bildatlas der Farn- und Blutenpflanzen Deutschlands (1) laten zien dat het zou kunnen, Gaudinia fragilis. Met de beschrijvingen uit Exkursionsflora von Deutschland (2), Flora van België en Luxemburg (3) en New flora of the British Isles (4) kunnen we de soort nadetermineren en het klopt precies. Het verzamelde materiaal van Gaudinia fragilis is gecontroleerd door Wout Holverda en Leni Duistermaat en opgenomen in de collectie van het Nationaal Herbarium Nederland. Gaudinia fragilis is een eenjarig gras van 15 tot 60 cm hoog en bloeit in mei-juni. De grashalmen groeien geknikt omhoog. De bladeren zijn behaard en een tongetje is bijna niet aanwezig. De bloeiwijze is een aar, wat ongebruikelijk is bij de Haverachtigen (Aveninae) waartoe Gaudinia behoort. De aartjes staan in twee rijen en tegen de aarsteel aan. In het veld werd geconstateerd dat, in tegenstelling tot wat in de tabellen staat, de plaatsing van de aartjes eerder lijkt op die bij Elytrigia dan op die bij Lolium (dus niet alles mooi in 1 vlak). De aaras valt gelijktijdig met de aartjes af bij rijpheid. De aartjes zijn tot 2,5 cm lang en bevatten 4 tot 10 bloemen, de bloemen hebben lange kafnaalden. De totale lengte van de aar kan tot 30 cm zijn. Gaudinia heeft nog geen Nederlandse naam. Misschien is, in aansluiting bij onze oosterburen, Aarhaver wel een toepasselijke naam. Joep Spronk en John Bruinsma hebben na het kamp diverse flora’s en publicaties onderzocht op de aanwezigheid van Gaudinia fragilis in Nederland, dit o.a. in de Flora Neerlandica. Dat de soort in de Flora Neerlandica staat betekent natuurlijk dat de soort eerder gevonden is in Nederland. De 10e druk van de Heukels´ flora noemt Glaudinia fragilis al als ‘aangevoerd’ gevonden is in Oudshoorn, Apeldoorn, IJsselmonde, Wormerveer, Barchem en

10

FLORON Nieuws 16

Gaudinia fragilis - foto van Joep Spronk.

Deventer. Gezien de grote populatie, die we hebben gevonden, moeten we voor de Kop van de Oude Wiel denken aan een ingeburgerde populatie. Op waarneming.nl is te zien dat de soort in drie kilometerhokken is aangetroffen. Op de grootste groeiplaats groeide Gaudinia co-dominant met Glanshaver en Goudhaver. Bij het nalopen van de waarnemingen bleek dat Bram van Vliet al eerder dit jaar de soort in deze omgeving had gevonden. Achteraf, nadat Erik Slootweg Gaudinia fragilis in de soortenlijst van waarneming.nl had aangemaakt, heeft Bram zijn waarneming van mei 2012 alsnog kunnen invoeren. In de lijsten van Van Ooststroom, Mennema, Van der Meijden et al. over ‘Nieuwe vondsten van zeldzame planten’ in Gorteria wordt Gaudinia fragilis niet gemeld. Na 1960 is de soort voor zover bekend niet meer gevonden. De eerste waarnemingen zijn van voor die tijd en worden beschreven in De Levende Natuur: 1914 Gaudinia fragilis: Wormerveer (J. en W.H. Wachter) en Amsterdam (J. en P. Jansen); 1924 Gaudinia fragilis: Barchem (J. en P. Jansen); 1938 Gaudinia fragilis: Rozenburg (Prof. De Jongh en Prof. Siertsema). Van de meldingen in Oudshoorn, Apeldoorn en Deventer is geen jaartal bekend. In het Duits heet de soort Zerbrechlicher Ahrenhafer en in het Engels French Oatgrass of Fragile oat. Van oorsprong komt de soort voor rond de Middellandse Zee, Marokko en de Azoren. De dichtstbijzijnde groeiplaatsen

in het buitenland zijn in het Ruhrgebied in Duitsland, daar heet de soort een inburgerende neofiet: http://eol.org/ pages/1115739/maps. Gaudinia fragilis staat vermeld in de Belgische flora als groeiend op grazige hellingen, hooiweiden, wegbermen en braakgronden in diverse provincies, elders is de soort in België adventief. Ook New flora of the British Isles (5) geeft op dat het een adventief is, maar spreekt van ingeburgerde populaties in centraal-zuid Engeland, zuidwest Ierland, zuid Wales en de Kanaaleilanden. Grote vraag blijft hoe deze grassoort in Nederland terecht is gekomen en waarom is de populatie zolang onopgemerkt gebleven op de Kop van de Oude Wiel. Met dank aan: John Bruinsma, Edwin Dijkhuis, Leni Duistermaat en Wout Holverda (beiden Nationaal Herbarium Nederland), Erik Slootweg, Joep Spronk, Theo Muusse (SBB) en Bram van Vliet. Petra van der Wiel Haeupler, H. en T. Muer. Bildatlas, 2007. Der Farn- und Blutenpflanzen Deutschlands, 2e druk. Rothmaler, R., J. Jager en K. Werner, 2005. Exkursionsflora von Deutschland, 4e deel, 10e druk. Langhe, J. de, L. Delvosalle, J. Duvigneaud, J. Lambinon, C. Vandenberghen, 1998. Flora van België en Luxemburg, 2e druk. Stace, C., 1991. New flora of the British Isles, 1e druk. Stace, C., 2010. New flora of the British Isles, 3e druk.

Boekbespreking

Gaudinia fragilis - foto van Joep Spronk

Planten Tellen: het boek Onlangs verscheen er een boek dat meer dan lezenswaardig is voor floristen. Bij FLORON tellen we planten door hun aanwezigheid in een kilometerhok aan te geven (streeplijst). Voor een kleinere groep soorten vragen we expliciet om aantallen individuen op te geven, bijvoorbeeld een abundantieklasse. Deze informatie gebruikt FLORON o.a. om elke tien jaar de Rode Lijst te kunnen herzien. Maar er is meer. Zoals de ondertitel “over demografisch onderzoek” al aangeeft, gaat het in het boek Planten Tellen om meer dan het vaststellen van aanwezigheid of populatiegrootte. Door individuele planten jaren lang te volgen, kunnen we meer te weten komen wat er gebeurt binnen een populatie. Hiervan worden diverse voorbeelden in het boek beschreven, veelal van onderzoek dat door de auteurs zelf is uitgevoerd. Voor floristen met geduld ligt hier de schone taak om zelf aan de slag te gaan met het meten en volgen van populaties van zeldzame soorten. FLORON bekijkt op dit moment of het haalbaar is om via een website tellingen van individuen in plots te

verzamelen, waarbij eenmalig of jaren achter elkaar van elk individu binnen een plot parameters als bladlengte, stamdikte of het aantal bloemen worden genoteerd. Laurens Sparrius

Piet Bremer, Eelke Jongejans, Gerard Oostermeijer & Jo Willems (2012) Planten tellen, over demografisch onderzoek. KNNV Uitgeverij, Zeist. Prijs: € 19,95 (korting voor KNNV-leden).

FLORON Nieuws 16

11

Districtscoördinatoren District

Naam

Telefoon

Email

1. Groningen-Oost

vacature (Willem Stouthamer)

050-3143841

[email protected]

Rene Bult

06 1232 3381

[email protected]

Willie Riemsma

0598-621645

[email protected]

Annie Vos-Smit

0598-618009

[email protected]

Michiel van Kerkvoorde

0598-383084

[email protected]

2. Groningen-West

Willem Stouthamer

050-3143841

[email protected]

3. Friesland-Oost

Harry Waltje

0512-543443

[email protected]

4. Friesland-West

Gertie Papenburg

0511-541376

[email protected]

5. Drenthe

Edwin Dijkhuis

050-3600155

[email protected]

6. Beneden-Ijssel

Piet Bremer

038-4535753

[email protected]

7. Twente

Otto Zijlstra

053-4331589

[email protected]

8. Achterhoek

Fred Bos

0543-515341

[email protected]

Louis-Jan van den Berg

0544-372594

[email protected]

9. Gelderland-West

Hans Inberg

0317-313750

[email protected]

10. Flevoland

Egbert de Boer

0578-572292

[email protected]

11. Utrecht

Patrick Lansing

030-6933646

[email protected]

12. Noord-Holland Noord

Jaap Groot

0226-312770

[email protected]

13. Noord-Holland Midden

Simon Pepping

0299-433641

[email protected]

Koos Ballintijn

0299-772543

[email protected]

Peter Wetzels

020-6928352

[email protected]

14. Groot-Amsterdam 15. Hollands Duin

vacature (Joop Mourik)

023-5285502

[email protected]

Niko Buiten

023-5403266

[email protected]

16. Zuid-Holland Zuid

Willemien Troelstra

010-2382824

[email protected]

17. Zeeland

Justus van den Berg

0113-271210

[email protected]

18. Noord-Brabant Markiezaat

Petra van der Wiel

0165-533059

[email protected]

19. Noord-Brabant Oost

Joep Spronk

040-2120672

[email protected]

Fons Reijerse

0485-571212

[email protected]

21. Zuid- en Midden-Limburg

Bart Hendrikx

0495-530300

[email protected]

22. Gelderland-Midden

Elmar Prins

026-3622787

[email protected]

23. Noord-Brabant Baronie

Ben Delbaere

013-5111233

[email protected]

Ronald Kusters

06-10559144

[email protected]

Jacques Rovers

076-5875353

[email protected]

20. Noord- limburg

DC = districtscoördinator Team = lid districtsteam Excur = excursieleider

V = Vacature

Colofon FLORONNieuws is een uitgave van FLORON en verschijnt 2 keer per jaar Redactie: Foto voorpagina: Paarse dovenetel - Jelger Herder

Vormgeving Jelger Herder & Kris Joosten

V

V

V

vacature

Ruud Beringen, Baudewijn Odé , Laurens Sparrius en Egbert de Boer

DC

FLORON Postbus 9010 6500 GL Nijmegen 024-7410573 www.floron.nl [email protected]

Team Excur