Film & educatie. Lang leve de Koningin

Film & educatie

Lang leve de Koningin

Film en educatie... ... in het vertoningscircuit van Lessen in het donker, in het kader van Filmfestival Open Doek, ter gelegenheid van een workshop verzorgd door Jekino of gewoon bij het bekijken van een film in de klas... Het medium film kreeg een plaats in het lessenpakket van heel wat scholen; daarom vinden we een degelijke programmatie en pedagogische omkadering ook zo belangrijk. We maken jaarlijks een pittige selectie van een 30-tal films uit het afgelopen seizoen, we organiseren op heel wat plaatsen vertoningen en we zorgen voor kant-en-klare lesmappen die garant staan voor een boeiende verwerking in de klas. Daarbij spelen we in op de eindtermen en ontwikkelingsdoelen. In elke lesmap streven we naar een filmtechnische en inhoudelijke benadering van de film én telkens focussen we op één filmterm.

Doelgroep L A NG LEV E DE KONINGIN: Vana f 8 jaa r

Inhoudstafel filmfiche

www.lesseninhetdonker.be

www.jekino.be

www.opendoek.be

3

Over de regisseuse

4

De personages

6

Focus op... relatie tussen fantasie en werkelijkheid

Feedback!

9

ENKELE THEMA’S

13

Over het schaakspel

14

We horen graag je reactie op de film, de bespreking en lesmap. Surf naar www.lesseninhetdonker.be om een evaluatiefiche in te vullen. Ook de leerlingen kunnen hun reactie kwijt op de pagina van de film die ze zagen. Ga je de film bekijken tijdens Filmfestival Open Doek, dan kun je je mening kwijt op het kaartje dat je krijgt na de voorstelling. Alvast bedankt!

Kopieer de filmfiche op de volgende pagina voor je leerlingen. Zo zijn ze meteen goed voorbereid op de voorstelling! Ook voor je collega’s die de leerlingen vergezellen, kan dit een handige leidraad zijn.

— lang leve de koningin —

— 2 —

Filmfiche

Filmfiche Korte inhoud

De achtjarige Sara heeft het niet gemakkelijk. Op school haalt ze slechte punten. Haar papa heeft ze nooit gekend en op alle vragen over hem zal ze pas op haar zestiende een antwoord krijgen. Victor, de nieuwe buurjongen, haalt Sara uit haar isolement. Hij leert haar schaken en zo gaat er voor haar een nieuwe wereld open. Als ze zich goed concentreert op de zwart-witte vlakken van het schaakbord, komen de schaakstukken tot leven. Zo leert ze alles over het ontstaan van het schaakspel. De witte koning verveelt zich en wil snel een nieuwe oorlog voeren. De koningin vindt dat maar niets en gaat op zoek naar een nieuw tijdverdrijf en vindt het schaakspel uit. Zo kan de koning toch de strijd aangaan tegen de zwarte koning. Als Sara die wondere wereld binnenstapt, daagt de koning haar zowaar uit voor een partijtje schaken. En kijk, in twee zetten heeft ze hem al verslagen. Sindsdien is Sara een graag geziene gast in dit vreemde koninkrijk: ze brengt uren dromend en schaakspelend door, dit tot grote onvrede van haar moeder en leraar. Sara krijgt het steeds harder te verduren, tot het geluk haar plots toelacht. Technische kaa rt Nederland – 1995 – 105 minuten – originele Nederlandstalige versie Regie: Esmé Lammers Scenario: Esmé Lammers, gebaseerd op het schaakboekje van haar grootvader Max euwe: Oom Jan leert zijn neefje schaken Met o.a.: Tiba Tossijn (Sara), Monique Van de Van (Witte Koningin), Lisa de Rooy (moeder van Sara), Pieter Lutz (opa van Sara), Derek De Lint (Bob Hooke) ...

In de pers

“De film is met veel liefde voor en verstand van het schaakspel gemaakt. Beginners kunnen er zelfs de regels van het schaakspel van opsteken. ...Lang Leve De Koningin is meer dan een initiatiecursus. Het is eveneens een ontroerend verhaal over een meisje met communicatieproblemen dat een uitlaatklep vindt in een fantastische wereld.” De Morgen zaterdag 30 december 1995

“Lang Leve De Koningin heeft alles wat een goede jeugdfilm moet hebben. Een aanrader!!” GENERIEK,nr. 73, jan. /febr. /maart 2003


— 3 —

Over de regisseuse... Esmé Lammers (1958) is een Nederlandse scenariste en regisseuse. Ze studeerde eerst wiskunde en natuurkunde aan de universiteit van Amsterdam en voltooide nadien haar filmstudies. Haar moeder was journaliste en haar vader politicus. Ze is de kleindochter van Max Euwe, ooit wereldkampioen schaken en schrijver van Oom Jan leert zijn neefje schaken.

Lang Leve De Koningin was haar debuut als speelfilmregisseur, maar als scenariste schreef ze ook verhalen voor tv-series, bijvoorbeeld voor

Flodder, Baantjer en Wet & Waan. Nadien regisseerde ze ook nog de Engelstalige familiefilm Tom &

Thomas en de misdaadkomedie Amazones. Esmé Lammers over Lang Leve De Koningin

“Lang Leve De Koningin is echt mijn verhaal. Dat gaat over wie ik ben, ik bén Sara. En die film laat me nu na al die jaren nog steeds niet los. (nvdr. Het interview dateert van 2003, acht jaar na de release van de film) Ik ben momenteel aan het schrijven aan een vervolg. Enfin, niet expliciet... ik verwijs op geen enkel moment naar Lang Leve De Koningin. Maar het wordt opnieuw een zoektocht naar een verloren vader. Het kleine meisje is intussen wel een jaar of 30 geworden.” fragment uit een interview uit Generiek nr. 73, 2003 — lang leve de koningin —

De idee voor de film: De film is het regiedebuut van Esmé Lammers, die ook het scenario schreef. De film werd met veel liefde voor en verstand van het schaakspel gemaakt. De passie voor het spel der koningen zit de regisseuse ‘in de genen’. Ze is de kleindochter van Max Euwe, aan wie ze de film opdroeg. Deze Nederlandse grootmeester was nooit beroepsspeler, maar zag toch de kans om in de jaren vijftig wereldkampioen te worden. Hij is de enige wereldkampioen uit West-Europa sinds het schaakspel zo’n honderd jaar geleden zijn huidige vorm kreeg. Naast zijn bezigheden als wiskundige nam Max Euwe deel aan tornooien en publiceerde hij een groot aantal standaardwerken van de schaakliteratuur. De basisidee voor het scenario vond Esmé Lammers in Euwes schaakboekje Oom Jan leert zijn neefje schaken. In een bepaalde passage stond dat de nar het spel verzon voor de koning, omdat die zich verveelde. Toen de regisseuse dat las, zag ze plots het hele schaakspel voor zich en weefde ze het verhaal van Sara er omheen.

— 4 —

ander e films van Esmé La mmers:

Filmfavor ieten van Esmé La mmers (uit filmfocus.nl)

TOM & THOMAS Familie/avonturenfilm uit 2002. 110 minuten Met o.a. Derek de Lint, Aaron Johnson en Sean Bean.

Hoewel ze in een verschillende omgeving opgroeien, zonder elkaar echt te kennen, hebben de negenjarige jongens Tom en Thomas altijd wel vermoedens gehad over mekaars bestaan. Wanneer ze elkaar eindelijk ontmoeten is Tom op de vlucht voor een paar kindersmokkelaars, die Thomas voor Tom aanzien en hem proberen het land uit te smokkelen per vliegtuig. Tom doet er alles aan om weer bij Thomas te komen. AMAZONES 2004 Actie/komedie uit 2004. 103 minuten. Met o.a. Monique van de Ven, Monic Hendrickx en Susan Visser.

Vier vrouwen uit Breda-Noord zijn hun armlastige leventje beu. Lot, Sam, Reneetje en Kers nemen het heft in eigen handen en na enige voorbereiding beroven ze een bank in de buurt. Tot hun grote verrassing komen ze er gemakkelijk mee weg. Helaas blijft hun leventje niet probleemloos, want de politie ontdekt steeds meer over de daders. De grond wordt ze wat te heet onder de voeten, dus besluiten ze hun laatste overval te plegen …


De grappigste film: Jour De Fete van Jacques Tati. De door het Franse landschap fietsende Tati als postbode op zoek naar efficientie is geweldig. De val over het hekje kan ik wel duizend keer zien. Meest ontroerende: E.T. Omdat het over de kwetsbaarheid van het kleine gaat. De meest enge film: When A Stranger Calls, vooral als je je realiseert dat het gevaar binnen is! De beste actiefilm: Die Hard en Lethal Weapon: geweldige actie en vermakelijke ping pong-dialogen. De beste film: Casablanca van Michael Curtiz. Omwille van de karakters, dialogen, emotie, het gegeven van liefde tegen de achtergrond van oorlog, en de strijd tussen goed en kwaad. Je favoriete Nederlandse film: Soldaat Van Oranje. Rutger Hauer als student en verzetsheld is onweerstaanbaar. Van welke film had je zelf graag de hoofdrol willen spelen of de regie willen doen?: Toen ik jong was Nikita, een heldhaftig verdwaald karakter. Opdracht: Maak een lijstje met de filmfavorieten van de klas. Laat de kinderen dit eerst individueel even neerschrijven, anders dreig je niet verder te komen dan wat titels die wel goed in de groep liggen, stoer klinken, maar die niemand ook echt gezien heeft.

— 5 —

Actr ice: Hoe Tiba Tossijn aan de rol k wa m.

De Personages Lang Leve De Koningin is een sprookjesfilm over het hoofdpersonage Sara, die op ingenieuze wijze balanceert tussen de werkelijkheid en fantasie. In de twee werelden is telkens een ‘vrouwenfiguur’ opvallend sterk en de drijvende kracht achter het verhaal. Tiba Tossijn speelt een hartveroverende Sara, van wie de moeder vecht om haar dochter een waardig bestaan te geven. En Monique van de Ven straalt in haar rol als witte koningin.

Sara

Sara is een ongelukkig meisje van acht dat haar papa nooit gekend heeft. Dat haar vragen pas op haar zestiende een antwoord zullen krijgen, maken het niet makkelijker. Op school heeft ze het lastig. Als reactie op de pesterijen weigert ze nog iets te doen voor school. Hierdoor raakt ze nog meer geïsoleerd en gaat ze de school nog meer verafschuwen. Niemand lijkt haar te begrijpen: de leraar niet, haar moeder en opa niet, haar klasgenoten niet. Niemand, behalve Victor en zijn vader. Sara is heel erg introvert, maar als ze echt iets graag wil, komt ze als een echte doordrijver uit de hoek. Zo zal ze koste wat kost tegen haar vader schaken en zo de waarheid achterhalen. — lang leve de koningin —

Tiba komt elke dag langs een reclamebureau in haar straat. Ze keek er altijd naar de foto’s en wou dat soort dingen ook graag zelf doen. Het reclamebureau zocht een meisje van ongeveer negen jaar oud voor de rol van Sara. Tiba was nog maar zeven en het reclamebureau dacht dan ook dat ze weinig kans zou maken voor de rol. Maar toen Esmé Lammers de video-opnames bekeek die het bureau maakte van Tiba was ze onmiddellijk voor haar gewonnen, ook al was ze eigenlijk nog te jong. Toch zochten ze nog wat verder, maar niemand voldeed beter aan de eisen dan Tiba. Ze nodigden haar uit voor een gesprekje. De assistente van de regisseuse kwam Esmé vertellen dat er een onhandelbaar meisje zat te wachten. Tiba hing letterlijk in de gordijnen en aan de lampen. Tijdens het gesprek kreeg ze voortdurend de slappe lach. Om haar te kalmeren zei de regisseuse dat ze aan haar tenen moest denken. Dat hielp, want Tiba werd rustig, luisterde aandachtig naar de regisseuse en kreeg uiteindelijk de rol van Sara. (bron: interview uit DM, 30/12/95)

Een paar vraagjes: »» Jonge acteurs: In welke film of televisieserie zouden de kinderen graag meespelen? Welke rol zouden ze dan willen vertolken? Waarom? »» Sara heeft het moeilijk om te werken voor school. Als reactie op de pesterijen van haar klasgenoten en het onbegrip van de meester weigert ze zelfs haar huistaak te maken. Begrijpen de kinderen haar reactie? Hebben ze zich ook al eens zo gevoeld? Wat doen zij in deze situatie? »» Wat vinden de kinderen van de uitspraak: “Je kan niets leren dat je niet leuk vindt.”? Hoe en wanneer studeren de kinderen het best? Wanneer lukt het net niet? Kunnen er een aantal studietips opgemaakt worden?

— 6 —

De Witte Koningin

De dame of koningin is het krachtigste stuk op het schaakbord. Ook in Lang Leve De Koningin is de witte koningin de belangrijkste pion. Zij komt in Sara’s fantasie tot leven en fungeert als een tweede moeder voor haar. De koningin gelooft in Sara, lacht haar toe, geeft haar moed. Ze laat Sara weten dat zij het spel aan de koning dient uit te leggen. De koningin luistert naar Sara’s problemen en zegt dat ze niets hoeft te doen dat ze zelf niet wil. Ze biedt haar een houvast in moeilijke momenten. Net als Victor helpt ze Sara het zelfvertrouwen te herwinnen. De koningin is een lieve, vredelievende, slimme vrouw die met veel geduld met haar kinderlijke man omgaat. Een echte sprookjeskoningin!

Andere Personages: Sa r a’s moeder

Actrice: Monique van de Ven Toen Monique van de Ven tijdens haar opleiding aan de Maastrichtse toneelacademie werd gevraagd voor de vrouwelijke hoofdrol in Turks Fruit, bleek ze een natuurtalent. In 1976 vertrok ze naar Amerika. Iedereen wachtte op haar internationale doorbraak, maar die kwam er niet. Ze kreeg wel wat rolletjes in tv-series (o.a. In Starksky and Hutch), maar bleef vooral in Amerika vanwege de carrière van haar man. Ondertussen volgde ze daar ter plaatse ook verschillende toneelopleidingen. Niet tevergeefs, gezien de prijzen die ze later kreeg voor o.a.: Ademloos( 1982) en De Schorpioen (1984). In 1993 speelde ze mee in Eline Vere en in 1997 kon je haar zien naast een aantal bekende Vlamingen in de VRT-serie Windkracht 10. Andere films waarin je Monique van de Ven kon zien: De Aanslag (1986), Amsterdammed (1988), The Discovery Of Heaven (2001), Tom & Thomas (2002), Amazones (2004)

Zij is een alleenstaande vrouw die hard moet werken om haar gezin te onderhouden. Daardoor heeft ze weinig tijd voor Sara en luistert ze niet echt naar haar dochter. Waarom die wat moeilijk doet, ziet ze dan ook niet. Zelfs uit de kleine gebaren en uitdrukkingen wordt duidelijk dat ze liever niet aan Sara’s vader herinnerd wordt. Maar dat ze stiekem nog wel van hem houdt, blijkt uit het feit dat ze nog altijd zijn armband draagt. Later blijkt dat zij hem verlaten heeft toen ze wist dat ze zwanger was. Ze wou hem niet opzadelen met de verantwoordelijkheid voor een vrouw en kind zodat hij zich volledig op zijn sport (schaken) kon toeleggen. Zij heeft voor een dochtertje gekozen, niet hij. Hij weet niet eens dat hij een dochter heeft. Op het eind beseft ze dat ze dit niet had mogen verzwijgen voor haar dochter, durft dit ook toegeven tegenover Sara en vraagt vergiffenis.


— 7 —

Acteur: Derek de Lint

V ictor

Victor is een ziekelijk maar erg pienter jongetje dat Sara leert schaken. Hij sluit onmiddellijk vriendschap met Sara en wordt haar enige vriendje in de klas. Hij verdedigt haar en spreekt haar af en toe moed in. Hij probeert haar te helpen met haar huiswerk, omdat hij niet wil dat ze het jaar moet overdoen. Een schattig kereltje. De meester

Zoals in veel kinderfilms wordt ook hier de meester wat karikaturaal voorgesteld. Hij meent het wel goed met Sara, maar hecht vooral waarde aan ‘punten’. Dat Sara goed kan tekenen vindt hij niet echt belangrijk. Hij is eigenlijk een droogstoppel die de creativiteit en de humor van Sara niet begrijpt en dus ook niet kan appreciëren. In eerste instantie wil hij Sara niet laten schaken maar uiteindelijk laat hij haar toch spelen, evenwel niet zonder waarschuwing. Wanneer Sara een klein schaakwonder blijkt te zijn, is zijn houding absoluut hypocriet. Ma riëtte, de k l asgenote van Sa r a

Mariëtte is de puntenjaagster van de klas. Zij weet altijd het antwoord op alle vragen van de meester en zit voortdurend met haar vinger hoog in de lucht. Mariëtte is een rotverwend vaderskindje dat iedereen in de klas tegen Sara opzet omdat ze haar zo ongelooflijk dom vindt. Mariëtte is heimelijk en oneerlijk. Als blijkt dat Sara de beste schaakster is, doet ze zich voor als Sara’s beste vriendin, om toch maar op tv te komen.


Derek de Lint, geboren als Dick Hein de Lint, studeerde aan de Academie in Utrecht en Amsterdam. In 1975 maakte hij zijn theaterdebuut, maar al snel ging hij zich concentreren op televisie en film. Zijn carrière kwam aarzelend op gang, maar na zijn vertolking in o.a. De Aanslag werd hij ook in het buitenland een graag geziene acteur. Zo krijgt hij rollen in o.a. Mascara (Charlotte Rampling)en The Unbearable Lightness Of Being. Over Lang Leve De Koningin zei hij: “Dat is nog eens een echt leuke, frisse,

speelse prent. Een jeugdfilm waar je als volwassene ook heel wat plezier aan zal beleven. Ik speel de vader van Sara. Eigenlijk niet zo een grote rol, maar ik heb het ontzettend graag gedaan. Achter zo’n film kan je als acteur echt staan..” Citaat uit Film en televisie, januari 1996

Opdracht Wat vinden de leerlingen van Sara? Is ze lief, dom, sympathiek ...? Hoe zouden ze haar omschrijven? Wat vinden ze van haar klasgenoten? Wat zouden zij doen mocht Sara in hun klas zitten? Wat vinden ze van de andere personages? Sara’s moeder? Haar “nieuwe” vader? Opdracht »» Sara’s moeder heeft het erg druk in de kapperszaak en er rest haar weinig tijd om te luisteren naar haar dochter. Hoe zit dat bij de kinderen uit de groep? Kunnen zij wel terecht bij hun ouders met hun problemen? Bij wie kunnen ze dan eventueel wel terecht met hun geheimen? »» Victors vader heeft daarentegen wel oog en oor voor zijn zoon. Wat vinden de kinderen van Victors vader? Waarin verschilt die van Sara’s thuissituatie? Herkennen ze enkele overeenkomsten met hun eigen thuissituatie?

— 8 —

Focus op… relatie tussen fantasie en werkelijkheid De afwisseling tussen de twee grote verhaallijnen, nl. de werkelijkheid en de sprookjesachtige verbeelding van het achtjarige meisje is knap uitgebalanceerd. De twee werelden/verhalen vloeien in elkaar op het moment dat Sara de magische wereld van het schaakspel binnenstapt en de witte koningin helpt bij het bedenken van het spel. Sindsdien is Sara een graag geziene gast in dit koninkrijk en brengt er uren door met dromen en spelen. Het verhaal balanceert voortdurend tussen fantasie en realiteit. Ondanks de vele droomsequenties is er geen verwarring mogelijk. Esmé Lammers maakt gebruik van twee duidelijke technieken om de overgang van realiteit naar fantasie duidelijk te maken: »» Via een close-up van Sara die dromerig naar het schaakbord kijkt, waarna de figuren tot leven komen. »» Ofwel via een beeld van het schaakbord en de schaakstukken die veranderen in de ‘menselijke’ pionnen in het sprookjespaleis.

Gener iek en beginsequentie

Vanaf de generiek al zet de regisseuse de toon en er wordt een duidelijk onderscheid gemaakt tussen fantasie en realiteit. We bekijken de beginsequentie opnieuw:

Lang Leve De Koningin begint met lichtjes (sterren) die langzaam trans-

Verder zijn er nog een aantal filmtechnische zaken die het verschil duidelijk maken: »» Door het gebruik van de kleuren en de felle belichting in het witte paleis »» Door de kostuums. De kledij maakt onmiddellijk duidelijk wie welke figuur is in het schaakspel. Ze vertonen heel opvallende gelijkenissen met de figuurtjes uit het bordspel. De vrouwelijke figuren dragen dezelfde mooie lange jurken met wijde mouwen en ook de soldaten (pionnen) en paarden zijn goed herkenbaar.

formeren tot de hoofden van schaakfiguren op een zwart-wit geblokt schaakbord. Het zijn geen gewone schaakpionnen, maar houten poppetjes (met een gezicht), gekleed in witte en zwarte gewaden. Terwijl de pionnen ronddraaien, met de witte koningin in het midden, wordt het licht steeds helderder. De titel verschijnt in sierlijke letters. De camera vertrekt van de witte koningin en maakt een tiltbeweging; de hoofden van de schaakpionnen gaan langzaam op in het beeld van een voorbij rijdende tractor ... Wat volgt is een vrij traditionele start van de film: de camera dwaalt in de omgeving waar het verhaal zich zal afspelen en houdt halt bij de hoofdfiguur. Je krijgt eerst een panoramisch zicht op het dorp waar het verhaal zich zal afspelen. De camera dwaalt langs een schoolgebouw en houdt halt voor het raam van Sara’s klaslokaal. Onmiddellijk daarna bevinden we ons in de klas, waar de camera vanuit vogelperspectief een overzicht geeft van de situatie. Dan volgt een close-up van de naar buiten starende Sara. De omgeving en de situatie is geschetst. Het verhaal kan beginnen.


— 9 —


— 10 —

V eel aandacht voor de ca mer aopstelling

In de film wordt ook veel gespeeld met hoogteverschillen, door de constante afwisseling tussen kikker- en vogelperspectief. Zo kijken we in de schaakpartij tussen Sara en de meester achtereenvolgens vanuit het oogpunt van de pionnen (kikkerperspectief) en dat van Sara en de meester (die vanuit vogelperspectief neerkijken op de pionnen). Dezelfde afwisseling van standpunten vind je terug bij het oefenspel van Sara en de witte koning (afwisselend volgen we de ‘gevechten’ vanuit verschillende standpunten).


Opdracht: »» Sara vlucht uit de realiteit en vindt in haar dromen en fantasie uiteindelijk het nodige zelfvertrouwen. Herkennen de kinderen dit? Hebben ze ook een droomwereld waarin ze kunnen wegvluchten? »» In welk gezelschapsspel zouden de kinderen graag terechtkomen? Waarom? In welke “sprookjeswereld” zouden ze graag eens één dag doorbrengen? Wat zou er dan gebeuren? Herinneren kinderen zich nog gebeurtenissen in de film die in werkelijkheid onmogelijk zouden zijn? Welke zaken overkomen Sara in haar droomwereld? Welke in realiteit? Wat gebeurt in Sara’s dromen? Wat overkomt haar echt?

— 11 —

Ca mer a

De belangrijkste cameraopstellingen op een rijtje: Cameraopstelling: positie van de camera ten opzichte van wat er gefilmd wordt. Close-up: een opname waarbij iemand van net boven het hoofd tot onder de kin in beeld te zien is. Dit wordt vaak gebruikt om de gelaatsuitdrukking duidelijk te tonen. Maar je kan ook close-ups nemen van een voorwerp, om details extra te benadrukken bijvoorbeeld.

Totaalopname; opname waarbij het hele lichaam in beeld komt. Zal eerder gebruikt worden om te tonen hoe iemand er uitziet dan om iemands gelaatsuitdrukking te laten zien. Je kan een totaal shot ook gebruiken om te tonen waar het verhaal zich afspeelt.

close-up

Mediumopname: het onderwerp of personage is niet helemaal te zien, maar tot ongeveer tot zijn middel.

totaalopname

Weten de kinderen wat een vogelperspectief is? Kikkerperspectief ? Indien er een camera ter beschikking is, kunnen alle standpunten uitgetest worden en uiteraard ook gecombineerd worden met elkaar.

mediumopname

kikkerperspectief


— 12 —

vogelperspectief

Enkele thema’s Lang Leve De Koningin is een ontroerende familiefilm over Sara, een meisje met communicatieproblemen. Ze vindt schoolgaan maar niets, en haalt dan ook slechte punten. Veel heeft te maken met de pesterijen van Mariëtte, de puntenjaagster van de klas. Die vindt Sara dom en beweert dat ze geen vader heeft. Sara haalt alleen onvoldoendes, behalve voor tekenen. Ze is een dromer en voelt zich niet echt thuis in de klas. Dat ze een eenzaat is, wordt duidelijk vanaf het eerste beeld. Ze kijkt afwezig naar buiten, terwijl haar klasgenootjes het hoogste woord voeren en in de klas rondlopen. Haar zelfvertrouwen is grondig geschonden door de voortdurende kritiek (van de meester, van Mariëtte, van haar moeder) die ze te verwerken krijgt. Sara vindt een uitlaatklep in haar fantasiewereld. Ze praat met de pionnen van het schaakbord, de figuren gaan leven en worden heuse personages. Haar passie voor schaken blijkt een prima manier om uit haar isolement te komen en haar zelfvertrouwen aan te scherpen. Eén van de belangrijkste boodschappen in de film is dat iedereen wel één of ander (verborgen) talent heeft en dat je, zolang je je eigen fantasie maar volgt, zelfs volwassen uitblinkers op eigen terrein kan verslaan. Zowel Victor als Sara groeien op in een éénoudergezin. Sara wordt zonder haar vader opgevoed en Victor leeft alleen met zijn vader, over zijn moeder wordt met geen woord gerept. De afwezigheid van Sara’s vader weegt zwaar. Het meisje zit met een heleboel vragen, maar moeder vindt haar nog te jong. Sara moet wachten tot ze 16 is. Sara’s moeder blijft vaag over het feit dat ze niet samenleeft met de vader van het meisje. De enige uitleg die het publiek te horen krijgt, is dat de man leefde voor zijn sport en dat ze hem onmogelijk met een vrouw en een kind kon opzadelen. De film legt op een originele manier de regels van het schaakspel uit. Het is goed mogelijk dat kinderen na het bekijken van de film zin krijgen om ook te leren schaken. Absolute beginners zullen waarschijnlijk moeite hebben om de spelregels in de praktijk om te zetten, want niet alle regels en situaties worden even duidelijk uitgelegd. Maar een beter introductie of warmmaker voor deze denksport kan je niet wensen. — lang leve de koningin —

Filmklas versus eigen klas Uit de gebeurtenissen in de film kan je heel wat zaken halen die ook op de eigen klas van toepassing zijn. Kunnen er eventueel een aantal ‘klassenregels’ opgesteld worden om bepaalde problemen in de toekomst te vermijden? Stel dat je zelf meester of juf zou zijn in de klas van Sara. Wat zou jij dan doen? Zou je bepaalde afspraken maken? Wat zou je doen als iemand zich niet aan de afspraken houdt? Wat zou je doen als Sara boos wegloopt? Speel een aantal situaties na in een rollenspel. Je kan dit eventueel opnemen met de camera. Wat vinden de kinderen van de pesterijen van Mariëtte? Wat kan je hiertegen beginnen? Hoe gebeurt dit in de eigen klas? Sara moet nablijven, maar kan toch ontsnappen. Zouden de kinderen dit ook durven? Waarom wil ze absoluut vluchten? De nieuwe jongen in de klas, Victor, is onmiddellijk het beste vriendje van Sara. Hij wil haar zelfs helpen bij haar lessen en huistaken. Zouden de kinderen dit ook doen? Hoe kunnen ze elkaar helpen? Zijn vrienden er enkel om te spelen of waar heb je nog allemaal vrienden voor?

— 13 —

Over het schaakspel Geschiedenis

Regisseuse Esmé Lammers is de kleindochter van Max Euwe. Deze Nederlandse wiskundeleraar was in de jaren vijftig wereldkampioen schaken, de enige wereldkampioen uit West-Europa trouwens. De laatste eeuw kwamen bijna alle wereldkampioenen uit Rusland. De uitzondering was de Amerikaanse schaakvedette Fischer.

Onderstaande vraagjes kunnen een aanzet zijn tot een klassengesprek: »» Sara is niet de slimste van de klas, maar in het schaakspel blinkt ze dan weer wel uit. Waar zijn de kinderen goed in? »» De koning in het schaakspel lijkt een verwend kind. Hij wil elke keer zijn zin hebben en kan niet tegen zijn verlies. Tot hij verliest van Sara en merkt dat je best ook wel plezier kan hebben zonder te winnen. Kunnen de kinderen wel tegen hun verlies? Hoe reageren zij wanneer ze verliezen? Kan je wel altijd winnen?


Waar en wanneer het schaakspel precies ontstond werd nooit achterhaald. Er is wel een legende over een graankorrel, maar of het echt zo gebeurd is, weet niemand. De eerste meldingen die men in oude boeken en geschriften over een schaakspel heeft gevonden, dateren uit de zesde eeuw. De Perzische koning Chosroës kreeg bezoek uit India. Naast andere geschenken hadden de bezoekers een schaakbord met stukken meegebracht. De stukken waren: Rukh, paard, olifant, raadgever, Shah (koning) en het voetvolk, de boeren. Er werd heel wat afgeschaakt in de Arabische paleizen. Door het vele spelen werden er ook voortdurend aanpassingen aan de spelregels aangebracht. De olifant werd vervanger door de loper en de koningin die in het begin nauwelijks mocht verplaatst worden, werd één van de belangrijkste stukken. Europa moest tot in de elfde eeuw wachten voor het kon kennismaken met het spel. Ook hier waren het bezoekers die het spel als geschenk aan een koning gaven. In de middeleeuwen zag het er even naar uit dat het schaakspel zou verloren gaan. Gokken en spelen werden in die tijd verboden. Schaken werd gelijkgesteld met het dobbelspel: ten strengste verboden dus! Een kardinaal schreef zelfs een bief aan de paus waarin hij het had over een “verderfelijk spel”. Later herstelde de kerk het schaakspel in ere. Het waren vooral monniken die het bordspel speelden en bestudeerden. Er kwamen terug een paar veranderingen aan de spelregels en het schaakspel zoals we dat vandaag kennen was geboren. — 14 —

Opdrachtje: De schaakfiguren bewegen elk op hun manier. Hoe stapt de koningin? De koning? De soldaten? De paarden? Ieder kind kan op zijn manier de schaakfiguren laten bewegen. Kunnen de kinderen bewegen zoals de figuren in de film deden? Een legende

De legenden rond het ontstaan van het schaakspel zijn mooi en talrijk. Om de enorme mogelijkheden van het schaakspel te illustreren, wordt vaak teruggegrepen naar de legende van de graankorrel. Een Brahmaanse wijze uit India wordt beschouwd als de uitvinder van het schaakspel, meer dan 1500 jaar geleden. De wijze Sessa vond voor zijn koning een spel uit dat de man iets duidelijk moest maken: in zijn rijk moesten koning en volk, adel en boeren een eenheid vormen en samenwerken. De koning was enthousiast over het spel, het toonde dat de koning niet zonder zijn pionnen kon, maar ook dat de pionnen op hun beurt beschermd moesten worden door de wachters (torens), de cavalerie (paarden) en de soldaten die snel kunnen optreden (lopers). — lang leve de koningin —

De uitvinder Sessa mocht zelf een beloning uitzoeken van de koning. Omdat hij de koning een lesje in bescheidenheid wilde geven, was zijn wens de volgende: hij wou op het eerste vakje van het bord één graankorrel, op het tweede twee, op het derde vier, op ieder vakje het dubbele aantal korrels van het vorige vakje dus. De rijke heerser had zo’n bescheiden wens niet verwacht. De man had zich al voorbereid om een deel van zijn schatten af te staan, maar aan graankorrels had hij nooit gedacht. Toen de dienaren en raadsheren aan het hof na vele uren de som van het aantal graankorrels op alle 64 vakjes hadden uitgerekend, moesten ze tot hun schrik toegeven dat er in het hele rijk niet zoveel graan bijeen te brengen was. Het totaal aantal korrels was: 18 triljoen 446 biljard 744 biljoen 03 miljard 709 miljoen 551 duizend 615. Met deze hoeveelheid graankorrels kan de hele oppervlakte van de aarde met een laag van negen mm. worden bedekt. Om een dergelijke oogst te krijgen zou de oppervlakte van de aarde acht keer moeten worden ingezaaid en geoogst. Oom Jan leert zijn neefje schaken van Max Euwe. Esmé Lammers grootvader was in de jaren 50 wereldkampioen schaken. De man schreef heel wat standaardwerken uit de schaakliteratuur. Ook voor kinderen. Voor degenen die de eerste beginselen van het schaakspel onder de knie willen krijgen, zijn er gelukkig vele goede boeken die hem of haar de weg kunnen wijzen. Weinige daarvan kenden een succes als het boek Oom Jan … Oom Jan …is in de eerste plaats bestemd voor jongeren en liefst voor hen, die nog nooit een schaakstuk hebben aangeraakt en daardoor niets hebben ‘af te leren’ maar slechts hebben ‘aan te leren’. Door de verhaaltrant te gebruiken is het mogelijk het betrekkelijk willekeurige karakter van de spelregels voor de jeugd aannemelijk en toegankelijk te maken.

— 15 —

Voor de film Voor je met de groep naar de filmvoorstelling trekt, kan je een bezoekje brengen aan de bibliotheek. Zit het boek van Max Euwe in de collectie? Je kan het samen eens doornemen of de eerste bladzijden voorlezen, bij wijze van inleiding op de film. Zijn er nog andere boeken over schaken? Probeer voor de film al eens de basisregels van het schaakspel op een rijtje te zetten. Na de film kan je ze dan eventueel vervolledigen. Misschien zitten er wel ‘schaakgrootmeesters’ in de klas. Breng een schaakspel mee naar de klas. Welke stukken staan er allemaal op, wat is hun naam en functie in het spel, waar moeten ze staan? Als je zelf wat kan schaken kan je misschien een spelletje spelen tegen de klas.

Welk gezelschapsspel kennen de kinderen nog? Welk spelletje spelen ze het liefst en waarom? Misschien kan je eens een spelletjestornooi houden in de klas, eventueel geïntegreerd in bepaalde lessen.


— 16 —

Sommige schaakstukken zijn echte kunstwerkjes. Het mooiste stuk uit Sara’s schaakspel is ongetwijfeld de koningin. Met klei, zoutdeeg of plasticine kan je zelf een koningin, koning, paard, soldaat of toren ontwerpen. Hoe ziet jouw droomkoningin er uit? Deze kunstwerken komen best tot hun recht op een zwart-wit geblokte ondergrond.

Film & educatie. Lang leve de Koningin

Recommend Documents