Feeling at home? Facilitating expats in the process of settling, working and living in the City Region Arnhem Nijmegen A study on the composition, perceptions and needs of expats and their employers Samenvatting
This study was assigned by City Region Arnhem Nijmegen in cooperation with the Municipality of Arnhem and the Municipality of Nijmegen drs. B.J. Buiskool drs. L. Boer Project number: B3459 Zoetermeer, September 19, 2008
De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Research voor Beleid. Het gebruik van cijfers en/of teksten als toelichting of ondersteuning in artikelen, scripties en boeken is toegestaan mits de bron duidelijk wordt vermeld. Vermenigvuldigen en/of openbaarmaking in welke vorm ook, alsmede opslag in een retrieval system, is uitsluitend toegestaan na schriftelijke toestemming van Research voor Beleid. Research voor Beleid aanvaardt geen aansprakelijkheid voor drukfouten en/of andere onvolkomenheden.
Samenvatting
Dit onderzoek, in opdracht van Stadsregio Arnhem Nijmegen, Gemeente Arnhem en Gemeente Nijmegen, heeft beoogd de verwachtingen en percepties van expats in de regio te peilen en nieuwe manieren te verkennen om aan hun behoeften tegemoet te komen. Daarmee dient dit onderzoek als basis voor nieuw beleid. Schatting van het aantal expats werkzaam in de Stadsregio Arnhem Nijmegen Om een beeld te verkrijgen van het totaal aantal werkzame expats in de Stadsregio Arnhem Nijmegen, is een internetonderzoek gehouden onder 58 organisaties waar, naar verwachting, de meeste expats werkzaam zijn. Van deze 58 organisaties gaven er 44 informatie over het aantal werkzame expats (respons van 76%). Deze studie kan in principe alleen betrouwbare uitspraken doen over het aantal expats die voor deze 44 organisaties werken en niet over het totaal aantal expats in de Stadsregio. Om een (ruwe) schatting te kunnen maken van het totaal aantal expats, is het aantal expats werkzaam bij de 44 responderende organisaties vermenigvuldigd met 1.25. Die factor is gebaseerd op de aanname dat de steekproef 80% van de expats omvat. Op grond van deze aanname werken er (in 2008) ongeveer 1.650 expats in de Stadsregio (Arnhem: 150 expats; Nijmegen: 850 expats; rest van de Stadsregio, inclusief Boxmeer, Oss en Wageningen: 600 expats). Naar schatting neemt dit aantal toe met 33% naar 2.200 in 2013. Daarmee neemt het belang toe van beleid specifiek gericht op deze groep. Achtergrond en kenmerken van expats Een meerderheid (ongeveer 60%) van de expats is man. In de private sector zijn relatief veel mannen (70%) werkzaam. Bij expats werkzaam voor de universiteit is de verdeling praktisch gelijk (50%). De expats zijn relatief jong, met name op de universiteit. De helft van alle expats is jonger dan 40 jaar. Een kwart is tussen de veertig en vijftig jaar. Van een kwart van de expats zijn partner en kinderen naar Nederland overgekomen. In nog eens een vijfde van de gevallen ging het alleen om de partner. Het laten overkomen van alleen de kinderen komt nauwelijks voor. Twee van de drie expats in de private sector hebben kinderen, en één op de vijf expats die werkzaam zijn op de universiteit. De meeste expats (ongeveer 81%) hebben ten minste een Mastertitel. Op de universiteit ligt het opleidingsniveau van de expats hoger dan in de private sector. Mobiliteitspatroon van expats in de Stadsregio Arnhem Nijmegen Twee van de drie expats zijn in de Stadsregio gaan werken omdat zij dit als een carrièrekans beschouwen. Een derde heeft aangegeven dat het aantrekkelijke wetenschappelijke klimaat de reden was zich in de regio te vestigen. Bijna een vijfde van hen zegt dat de studie de reden was. Andere genoemde redenen, genoemd door een tiende van de expats, zijn: het sociale, economische, politieke en culturele klimaat in Nederland; een kans om internationale ervaring op te doen; “gedwongen” mobiliteit door de werkgever; de regio als woon- en leefomgeving; de aanwezigheid van familie en/of vrienden in de regio. De cijfers laten zien dat de meeste informatie is uitgewisseld tijdens informele contacten tussen collega’s, academici en vrienden/kennissen. Ongeveer de helft van de expats heeft academische of professionele contacten gebruikt om informatie over hun huidige baan te krijgen. Internet (vacaturesites en bedrijfspagina’s) is door tweevijfde genoemd, een derde heeft informele persoonlijke contacten gebruikt.
3
Bijna de helft van de expats is na 2006 naar Nederland gekomen. Ongeveer 16% kwam al voor het jaar 2000. Een vijfde verwacht korter dan twee jaar in Nederland te blijven. Een derde denkt aan een periode tussen twee en vijf jaar, terwijl ongeveer 13% tussen de vijf en tien jaar wil blijven. Ongeveer 16% noemt een periode langer dan tien jaar. Eén op de vijf heeft geen idee. Faciliteiten voor expats in de Stadsregio Arnhem Nijmegen De lokale autoriteiten bieden allerlei informatie aan over wonen, werken en leven. Nijmegen is op dit moment het beste toegerust met een Engelstalige website, een Hospitality Centre en een Meeting Point. Arnhem heeft recentelijk een Engelstalige website voor expats gelanceerd. Arnhem en Nijmegen werken samen met de Stadsregio om nieuw beleid te ontwikkelen en (eventueel) de faciliteiten voor expats uit te breiden. Los van de herplaatsingsbureaus die assisteren bij wonen, werken en leven, bieden particuliere initiatieven vooral hulp bij en informatie over zowel kinderopvang en onderwijs, als sociale activiteiten en vrije tijd. De International School in Arnhem is de enige internationale school in de regio. De Radboud Universiteit biedt bezoekende studenten accommodatie aan. Op regioniveau faciliteren o.a. de Foreign Exchange, de International School in Arnhem en de Internationale Ouderraad van AIS sociale activiteiten voor expats. In Nijmegen bestaat een lokale Amerikaanse Meetup Group. Vestiging in de Stadsregio Arnhem Nijmegen De meeste expats vinden dat hun werkgever voldoende ondersteuning heeft geboden wat betreft visas, werkvergunningen en verzekeringen op het gebied van ziektekosten en sociale premies (zoals pensioenopbouw). De expats zijn iets minder positief over de ondersteuning door hun werkgever op een meer persoonlijke niveau (wonen en leven). Een kwart van de expats is tijdens de verhuizing naar de Stadsregio ondersteund door een herplaatsingsbureau. Tussen werknemers van bedrijven en de universiteit bestaat een groot verschil. Waar de helft van de expats in dienst van bedrijven ondersteund is door een dergelijk bureau, kwam dit bij werknemers van de universiteit vrijwel niet voor. Een op de drie expats heeft naar eigen zeggen ontoereikende tot zeer ontoereikende informatie gekregen over officiële procedures. Een even grote groep vindt de informatie juist goed toereikend tot zeer goed toereikend. Over het algemeen is de meerderheid tevreden over gemeentelijke diensten. Werken in de Stadsregio Arnhem Nijmegen De meeste expats (79%) zijn sinds hun aankomst in Nederland niet van baan gewisseld. De helft van de werknemers werkt op tijdelijke basis, de andere helft heeft een vast contract. Werknemers in dienst van de universiteit hebben vaker een tijdelijk contract. Voor beleidsmakers is het nuttig de professionele condities in kaart te brengen die de komende jaren verbeterd, uitgebreid, behouden of gemonitord dienen te worden om de regio aantrekkelijk te houden voor expats. Door het belang te combineren met de mate van tevredenheid, kunnen prioriteiten worden benoemd. De onderstaande figuur laat zien dat de tevredenheid op vrijwel alle aspecten achterblijft bij het belang dat men aan die aspecten hecht. Met name carrièrekansen zijn vatbaar voor verbetering. Tegelijk is het nuttig te bekijken hoe het wetenschappelijk klimaat en kwaliteit/inhoud van het werk verder zijn te verbeteren. Het internationale bedrijfsklimaat en (primaire en secundaire) arbeidsvoorwaarden zijn onderwerp van monitoring.
4
Dat expats minder tevreden zijn met carrièrekansen, komt overeen met de bevindingen uit ander onderzoek over dit onderwerp. Omdat minder grote bedrijven zich vestigen in het Oosten van Nederland, is het carrièreperspectief voor (internationale) kenniswerkers in die regio relatief laag vergeleken bij de Randstad of het buitenland.
Professional conditions in Arnhem Nijmegen Region 90%
85%
Priority IV: Maintain
Priority II: Expand Quality and content of your work
80%
Scientific climate
Satisfaction %
75%
70% Career Opportunities
65%
60%
Primary and secondary package of benefits
55%
International business climate
50%
Priority III: Monitor
Priority I: Improve
45%
40% 50%
55%
60%
65%
70%
75%
80%
85%
90%
Importance %
Wonen in de Stadsregio Arnhem Nijmegen Een derde van de expats woont in een flat, een vijfde in een eengezinswoning. Van de expats in dienst van bedrijven woont 69% in een eengezinswoning. Een derde van de expats in dienst van de universiteit heeft een kamer, een sociale huurwoning of woont in een studentenhuis. Van de expats huurt 67% woonruimte, terwijl 28% eigenaar van een woning is. Voor 60% van de expats kostte het minder dan een half jaar om geschikte woonruimte te vinden, bij 30% rest was dat langer. Ruim de helft is (zeer) ontevreden over de woningprijzen. Bij werknemers aan de universiteit is dit percentage nog hoger (70%). Een deel van de expats is verder ontevreden over het aantal woningen en de diversiteit daarvan (37%), de informatie in het Engels over de woningvoorraad (34%) en de kwaliteit van makelaars (31%) en aangeboden woningen (23%). Over de kwaliteit van hun huidige woning is 60% tevreden. Ook de kwaliteit van de leefomgeving beoordeelt men overwegend (73%) als goed of zeer goed. Scholen in de Stadsregio Arnhem Nijmegen Bijna de helft van de expats met schoolgaande kinderen stuurt deze naar een Nederlandse basisschool en ongeveer een derde stuurt naar de Arnhem International School (AIS) primary department. Een tiende van de expats heeft kinderen in het Nederlandse voortgezet onderwijs, terwijl vier tiende schoolgaande kinderen heeft op de AIS secondary department. Kinderen in het tertiair onderwijs komen voor bij 6% van de expats. Werknemers van universiteiten sturen hun kinderen nauwelijks naar AIS, terwijl de helft van de werknemers van particuliere bedrijven dat wel doet.
5
Afstand is voor 57% van de expats een belangrijke reden om kinderen niet naar een internationale school te sturen. Het belang van de Nederlandse taal wordt genoemd door 43%. Ook de kosten spelen een rol (26%). Van de expats die hun kinderen wel naar AIS sturen, vindt 51% de kwaliteit van het lesprogramma doorslaggevend en 78% de internationale omgeving. Fysieke nabijheid wordt genoemd door 24%. Ten aanzien van basisschoolonderwijs zijn expats over het algemeen tevreden over de kwaliteit van het lesprogramma, de lerarenstaf, de fysieke nabijheid, veiligheid en de communicatie naar ouders toe. De groep expats met kinderen op de internationale basisschool zijn minder tevreden over de kwaliteit van het gebouw (door 40% onvoldoende beoordeeld), hygiëne (53% onvoldoende) en studiekosten (20% onvoldoende). Ten aanzien van basisschoolonderwijs zijn expats over het algemeen tevreden over de kwaliteit van het lesprogramma, veiligheid en hygiëne. De groep expats met kinderen op een internationale middelbare school zijn minder tevreden over de kwaliteit van het gebouw (door 35% onvoldoende beoordeeld), de lerarenstaf (19% onvoldoende), naschoolse opvang (33% onvoldoende), communicatie (20% onvoldoende) en studiekosten (27% onvoldoende). De AIS heeft de wens om sociale activiteiten uit te breiden en de huisvesting te verbeteren. Arnhem en Nijmegen en andere regionale overheden en partners zijn geinteresseerd en willen in overleg met de AIS over deze ideeen. Vrije tijd in de Stadsregio Arnhem Nijmegen Expats zijn overwegend tevreden over de mogelijkheden voor vrijetijdsbesteding, de organisatie en de evenementen in de regio. Onderstaande figuur toont mogelijke prioriteiten voor beleidsmakers. Facilities and services in the Arnhem Nijmegen Region 90% Natural environment 85%
Priority IV: Maintain
80%
Priority II: Expand Shopping facilities
75% Non-organised sports activities
Satisfaction %
Pubs/nightlife/restaurants
Cinema
70%
Library
Amusement parks and play areas
65%
Festivals/events
Museum 60%
Theatre
55%
Classical concerts
Organised sports activities
Popular concerts/ (pop, rock, jazz)
50%
45%
Priority III: Monitor
Priority I: Improve
Religious services (e.g. churches, mosque)
40% 50%
55%
60%
65%
70%
75%
80%
85%
90%
Importance %
De figuur laat zien dat de natuurlijke omgeving, bibliotheek, bioscoop, al dan niet georganiseerde sportmogelijkheden, festivals en evenementen als erg belangrijk worden beschouwd voor de aantrekkelijkheid van de regio voor expats. Musea, pretparken, speelvelden, winkelcentra en populaire concerten werden iets minder belangrijk gevonden. De figuur laat zien dat geen van de aspecten direct verbetering behoeft. Wel kan (nog) meer nadruk worden gelegd op de natuurlijke omgeving om de regio verder te promoten.
6
Het is belangrijk de winkelmogelijkheden op hetzelfde niveau te handhaven. Omdat de tevredenheid met de huidige voorzieningen groter is dan het toegekende belang, is uitbreiding niet nodig. Van de andere aspecten is het zaak in de gaten te houden of de tevredenheid niet zakt. Speciale aandacht is nodig voor religie, klassieke en populaire concerten, theater, musea, speelvelden, georganiseerde sport, festivals en evenementen en de bibliotheek, omdat er een gat van 5% tot 15% zit tussen de mate van tevredenheid en de mate van belang. De meest gebruikte bron om informatie te vinden over vrijetijdsbesteding is het internet (19%), op ruime afstand gevolgd door persoonlijke contacten (57%). Kranten, folders en e-mail/digitale nieuwsbrieven worden gebruikt door 20% tot 40% van de expats. Bijna een vijfde gebruikt internet op het werk en gebruikt lokale televisie. Sociale contacten in de Stadsregio Arnhem Nijmegen Expats beoordelen hun sociale contacten op het werk en met andere kenniswerkers overwegend (70%) als goed tot zeer goed. Tussen werknemers op universiteiten en in het bedrijfsleven zit geen verschil. Ongeveer de helft van de expats is tevens positief over hun sociale contacten binnen religieuze organisaties, clubs/verenigingen, buurt, met mensen uit de regio, en personen met wie alleen oppervlakkig contact bestaat (zoals winkeliers). Daar staat tegenover dat één op de vijf expats deze contacten juist als onvoldoende bestempeld. De meerderheid (60%) vindt de vriendelijkheid van de lokale bevolking goed tot zeer goed. Nog geen 10% vindt de mate van vriendelijkheid onder de maat. Een aantal expats heeft opmerkingen gemaakt over het gebrek aan openheid en acceptatie van vreemdelingen in de maatschappij. Andere studies laten zien dat expats goed zijn te spreken over de omgang met Nederlanders in de dagelijkse omgang. Zij ervaren echter wel problemen om meer dan oppervlakkig contact met ze te krijgen. Andere vormen van dienstverlening in de regio De meeste expats zijn tevreden met de verkeersinfrastructuur, het openbaar vervoer en de internationale verbindingsmogelijkheden in de regio. Ongeveer een vijfde van de respondenten is ontevreden over de aansluiting op internationaal vervoer, een tiende over de verkeersinfrastructuur en eveneens een tiende is niet tevreden met het openbaar vervoer. De meningen van expats over gezondheidszorg en medische verzekeringen lopen uiteen. Eén op de drie is tevreden en één op de vijf is ontevreden. Bijna 40% van de expats beoordeelt de kwaliteit van medische diensten goed tot zeer goed, terwijl een kwart ontevreden is. De meeste klachten houden verband met de lange wachtlijsten en de inflexibiliteit van verzekeringen/verzekeringsmaatschappijen. Expats zijn overwegend tevreden over de aanbieders van financiële diensten. De helft beoordeelt die diensten als goed tot zeer goed. Mening van werkgevers over het aantrekken en inbedden van expats Ongeveer 38% van de werkgevers heeft geen moeite met het aantrekken van expats tegenover 14% die het wel moeilijk vindt. De rest zit daar tussenin. Om expats aan te trekken gebruiken werkgevers zeer uiteenlopende instrumenten. Het meest populair zijn het eigen netwerk binnen de universitaire wereld of het bedrijfsleven (67%) en advertenties (62%), gevolgd door mobiliteit binnen het eigen bedrijf (43%). Ook zijn er bedrijven die premies uitloven voor het werven van nieuwe werknemers (38%). Het minst gebruikt zijn buitenlandse intermediairs (10%). Meer dan 80% van de werkgevers voelt zich verantwoordelijk voor het bieden van voldoende ondersteuning aan expats en investeert daar ook in.
7
De meeste werkgevers bieden ondersteuning bij een verhuizing naar de Stadsregio. Zo ondersteunen zij de werknemer bij vergunningen op het gebied van wonen en werken en andere administratieve zaken die met de lokale autoriteiten geregeld moeten worden. Afgezien van het vinden van een huis en kinderopvang, biedt tweederde van de bedrijven zelf de ondersteuning. Het inhuren van externe partijen (zoals een verhuisbedrijf, makelaar, notaris) gebeurt vooral bij de verhuizing zelf, het vinden van woonruimte en het afwikkelen van financiële zaken. Het meest tevreden zijn werkgevers over het wetenschappelijk klimaat in de Stadsregio, gevolgd door het aanbod van (primair en secundair) onderwijs en daarnaast culturele activiteiten. Minder tevreden zijn ze met het woningaanbod, publieke dienstverlening en het internationale investeringsklimaat. De kwaliteit van de woonomgeving scoort het laagst; een derde noemt het (zeer) onvoldoende, 57% gemiddeld, 10% goed. De publieke dienstverlening scoort 19% onvoldoende, 43% gemiddeld en 29% goed. Discussie Een interessante vraag voor beleidsmakers is hoe de uitkomsten van dit onderzoek zijn te interpreteren. Doet de Stadsregio het goed of zijn de uitkomsten teleurstellend? Op welke terreinen moet de regio progressie boeken om aantrekkelijk te blijven voor expats? Idealiter zouden deze uitkomsten in een benchmark moeten worden vergeleken met onderzoeken in andere, concurrerende regio’s binnen en buiten Nederland. Deze studie noemt een aantal faciliteiten, activiteiten en vormen van dienstverlening gericht op de vestiging, het werk en leven van expats in de Stadsregio die kunnen worden verbeterd. Sommige knelpunten zijn alleen op de lange termijn oplosbaar, omdat hiervoor concrete aanpassingen van beleid of duurzame investeringen nodig zijn (bijvoorbeeld huizenaanbod). Voor lange termijn verbeteringen is het nodig dat de lokale overheden eerst hun prioriteiten bepalen. Uit het internetonderzoek en de suggesties voor verbeteringen van expats en hun werkgevers, komen wel een aantal korte termijn oplossingen naar voren, die tegen relatief lage kosten kunnen worden gerealiseerd. Het gaat met name om verbeteringen in communicatie en informatievoorziening richting expats. De verantwoordelijkheid voor deze verbeteringen ligt bij verschillende actoren (lokale overheden, werkgevers, AIS, makelaars en woningbouwverenigingen, head hunters en uitzendbureaus). Bij het formuleren van gericht beleid is het onderscheid van belang tussen expats die werken in het bedrijfsleven en voor de universiteit. Deze groepen verschillen van elkaar zowel in samenstelling als percepties en verwachtingen. Voor het maken van effectief beleid is het raadzaam om doelen te stellen en deze te monitoren. Monitoring van de groep expats in de Stadsregio maakt het mogelijk om beleidsmaatregelen te evalueren. Deze studie naar de behoeften en wensen van expats is een eerste stap. Het herhalen van dergelijke metingen in de toekomst verschaft beleidsmakers meer gedetailleerde informatie over de effectiviteit en efficiëntie van het beleid.
8
Research voor Beleid Bredewater 26 Postbus 602 2700 MG Zoetermeer tel: 079 32 22 222 fax: 079 32 22 212 e-mail:
[email protected] www.research.nl
9
