FEBRUARI 2011 PETER ELIAS MAUD DUSTER

ONDERZOEKSRAPPORT SELFFULFILLING PROPHECY & ROKEN

MINOR ONDERWIJSKUNDE

FEBRUARI 2011 PETER ELIAS MAUD DUSTER ERIC STEFFANN

Selffulfilling Prophecy & Roken |1


Voorwoord: In het kader van de minor Onderwijskunde hebben we de opdracht gekregen om de module Psychologie en Communicatie af te sluiten met een verslag. In het verslag is een onderzoek beschreven van een door ons zelf gekozen onderwerp wat betrekking heeft op de levensfase van de adolescent. Door de samenstelling van de groep was het mogelijk vanuit verschillende levensfases (terug) te kijken naar de doelgroep van het onderzoek. We hebben gekozen voor een actueel thema, namelijk; Roken door pubers. Doordat de groep bestaat uit een roker, een niet-roker en een tegenstander van roken hebben we een objectieve kijk op dit actuele onderwerp van gesprek. Na een gedegen voorbereiding is informatie verzameld door het laten invullen van een enquêteformulier. Na de gegevens te hebben geanalyseerd hebben we een interactieve presentatie samengesteld waarin we al een tipje van de sluier hebben opgelicht voor wat betreft de resultaten van het onderzoek. Terug kijken kunnen concluderen dat we met veel plezier terugkijken op deze leerzame opdracht.

Het rapport is bestemd voor Fontys Lerarenopleiding Tilburg. En is geschreven door drie studenten die allemaal de minor Onderwijskunde volgen.

Tot slot wilde wij graag alle geïnterviewde personen bedanken voor het afnemen van een interview. Dankzij hen hebben wij dit onderzoek tot een goed resultaat weten te brengen. En in het speciaal willen wij Matthijs van den Ouden en Hans Schrijen bedanken voor de begeleiding van ons project. Maud, Peter en Eric Eindhoven, februari 2011


Inhoud Inleiding ................................................................................................................................................... 5 Doel ..................................................................................................................................................... 5 Achtergrond......................................................................................................................................... 5 Methode .................................................................................................................................................. 9 Proefpersonen ..................................................................................................................................... 9 Meetinstrumenten .............................................................................................................................. 9 Procedure & analyse ........................................................................................................................... 9 Resultaten ............................................................................................................................................. 10 Conclusies .......................................................................................................................................... 10 Implicaties en beperkingen ............................................................................................................... 11


Inleiding Doel Jongeren zijn erg gevoelig voor invloeden van buitenaf. Ze zijn op zoek naar zichzelf en hun eigen identiteit. Wie ben ik en wat wil ik? Voor het vormen van hun eigen identiteit hebben ze andere nodig. Vaak zijn dit hun vrienden en klasgenoten en in mindere maten hun ouders of docenten. Ook gaan ze hun grenzen opzoeken. Tot hoever kan ik gaan en hoe voelt dit voor mij? Veel jongeren beginnen in de pubertijd met roken. Het komt weinig voor dat mensen pas als adolescent of volwassene hun eerste sigaret opsteken. Doordat leeftijdsgenoten zoveel invloed kunnen hebben op jongeren is er in dit rapport het onderzoek gedaan over of er een link kan worden gelegd tussen selffulfilling prophecy en rokende jongeren.

Achtergrond Christopher Columbus was de eerste westerling die in contact kwam met de tabaksplant. Hij was ook degene die na een lange wereldreis de westerlingen in contact bracht met deze tabak. Al snel begonnen overal in Europa mensen te roken. Aan het einde van de industriële revolutie, kwamen er in Europa steeds meer tabaksindustrieën bij. Dit leidde er toe dat tot 1975 roken steeds populairder werd. Het was toen heel normaal dat je een jongere rond zijn veertiende/vijftiende levensjaar een sigaret aanbood. Er was toentertijd weinig campagne tegen het roken en op bijna alle plekken werd het toegestaan en normaal gevonden. De eerste onderzoeksresultaten die concluderen dat roken slecht is, dateren uit 1600. Ook daarna zijn er diverse onderzoeken verricht waarin geconcludeerd werd dat er een link was tussen roken en kanker. Pas rond 1952 kwamen de resultaten van de onderzoeken ook binnen bij de westerse landen. Het duurde echter nog tot de jaren 70 voordat mensen de gevaren en de consequenties van roken gingen inzien. In eerste instantie kwamen er teksten op de pakjes sigaretten te staan met daarop waarschuwingen. Later mocht er in het openbaar vervoer en in de openbaren gebouwen niet meer gerookt worden en mochten jongeren jonger dan zestien jaar geen tabakwaar kopen. Ook reclame maken voor tabakwaar werd verboden. 1 De afgelopen jaren is er heel veel onderzoek gedaan naar rokers en hun gezondheid en is er ook meer als ooit tevoren campagne gevoerd tegen het roken. Veel van deze campagnes zijn bedoelt voor jongeren. Gezien de cijfers van het CBS is dit ook heel logisch. Rokers beginnen gemiddeld met roken rond de 14.9 jaar. 2 Al die campagnes en het harde werken hebben uiteindelijk wel zijn vruchten afgeworpen. Uit het onderzoek van Stivoro (voor een rook vrije toekomst) blijkt dat van 1994 tot 2008 het aantal rokende jongeren is gedaald van 28% naar 24%. Sommige jaren kennen een grotere daling dan andere jaren waarin het aantal rokende jongeren juist weer wat stijgt. Ook is gebleken dat jongeren van het VMBO sneller gaan roken dan jongeren die HAVO of VWO studeren.3

1

http://nl.wikipedia.org/wiki/Roken_(tabak)

2

http://www.cbs.nl/nl-NL/menu/themas/gezondheid-welzijn/publicaties/artikelen/archief/2007/2007-2204-wm.htm

3

http://www.stivoro.nl/Voor_jongeren/Feiten___Cijfers/Jongeren_en_roken/index.aspx


Waarom beginnen jongeren eigenlijk met roken? Vinden ze het lekker? Is het stoer? Robbert BadenPowell (oprichter van de scouting) had daar in 1908 al zijn eigen mening over. Hij schreef het volgende: 'Geen enkele jongen begint met roken omdat hij het lekker vindt, maar omdat hij denkt daarmee op een volwassen man te lijken. In werkelijkheid lijkt hij op een lummel. Veel mensen en organisaties houden zich bezig met de vraag waarom jongeren beginnen met roken. Een van de organisaties, namelijk het rijksinstituut voor volksgezondheid en milieu (RIVM) heeft in 2009 in opdracht van het ministerie van volksgezondheid, welzijn en sport (VWS) een onderzoek gedaan naar deze vraag. Op scholen en op de website van Stivoro, hebben ze jongeren een vragenlijst laten invullen. Ruim 5000 jongeren hebben hier gehoor aan gegeven. Het onderzoek had als motto, als je weet waarom jongeren beginnen met roken, kun je er ook beter iets tegen doen. De jongeren moesten in het onderzoek stellingen een punt geven. Vaak gaven de jongeren aan nieuwsgierig te zijn naar roken en daarom zijn begonnen. Ook kwam vaak terug dat ze zijn gaan roken omdat mensen in hun directe omgeving ook roken (Familie, vrienden, klasgenoten). De daaropvolgende reden was dat ze het roken lekker vinden en vervolgens kwamen pas de redenen dat ze zijn begonnen met roken omdat ze het stoer vonden en omdat ze mee wilden doen met de rest. 4 In september 2010 heeft TNS Nipo (consumer & media) een onderzoek uitgebracht met als titel: Houding van ouders ten aanzien van het rookgedrag van jongeren van 12-16 jaar. Uit dit onderzoek blijkt dat jongeren vaker gaan roken als een of beide ouders ook roken. Als de ouders fel tegen roken zijn, zeggen de jongeren vaak niet tegen de ouders dat ze zelf roken. Zijn de ouders zelf gematigd over roken en zijn ze er open over, dan zeggen jongeren eerder dat ze zelf roken. Meisjes in de leeftijdscategorie van 12 tot 16 jaar roken minder dan jongens. Uit het onderzoek blijkt ook dat jongeren het vaak stoer vinden dat hun leeftijdsgenoten niet roken. Ze denken ook dat als ze niet roken zijzelf ook stoer en cool worden gevonden door hun leeftijdsgenoten. 5 Stivoro heeft samen met de Universiteit van Utrecht en het Trimbos instituut in 2010 een reader/onderzoek uitgebracht met als titel: “Integrale aanpak opvoedingsadviezen ten aanzien van roken, drinken, drugsgebruik, seksueel risicogedrag en gehoorschade”. Uit deze reader blijkt dat als ouders vaak met hun kinderen praten over hoe fel ze tegen roken zijn, dit juist averechts werkt. Ook staat in de reader dat jongeren erg gevoellig zijn voor groepsdruk, maar dat ouders wel invloed kunnen hebben bij het weerbaar maken van de jongere door hem of haar bijvoorbeeld zelfvertrouwen te geven. De ouders kunnen de jongere leren grenzen te stellen en assertief te zijn. 6

4

www.rijksoverheid.nl/...en...rookt...waarom/vgp-2977604b.pdf

5

http://www.stivoro.nl/Upload/_publdocs/TNS%20NIPO%202009%20Houding%20van%20ouders%20tav%20rookgedrag%20jongeren.pdf

6

Boek/rapport, integrale aanpak opvoedingsadviezen, auteurs: E. Vermeulen- Smit, R. van den Eijnden, J. Verdurmen, R. Spruijt, I. Schulten, productie nummer AF0948, uitgever Trimbos instituut


Als men de ontwikkelingspsychologie naast de bovenstaande onderzoeksresultaten zet, is er een koppeling te maken. Van jongeren is het bekend dat ze tijdens de pubertijd in een fase komen waarin ze veel veranderingen doormaken. Zowel op fysiek niveau als op sociaal en cognitief niveau. Jongeren in de pubertijd zijn op zoek naar zichzelf en willen een eigen identiteit vormen. Ze gaan experimenteren en dingen uit proberen (grenzen verleggen). Wie ben ik en waar hoor ik bij (ontwikkelen van eigen waarden en normen)? Ouders worden in deze fase van hun leven ineens minder belangrijk en kunnen minder invloed uitoefenen op hun kinderen dan voorheen. Vrienden daarentegen worden ineens een stuk belangrijker. Jongeren hebben heel erg de drang om bij een groep te horen en zichzelf te meten en te spiegelen aan anderen van de zelfde leeftijd (peer group). Als ze ouder worden en in de jong volwassenen fase (adolescentie) terecht komen, hebben ze deze drang minder en is de eigen identiteit al voor een groot deel gevormd. De kans dat jongeren in hun pubertijd gaan roken is dus erg groot. Wat is de link tussen selffulfilling prophecy en de ontwikkelingspsychologie van jongeren in de pubertijd? Volgens de encyclopedie is de definitie van selffulfilling prophecy het volgende: Een `selffulfilling prophecy` of `zelfbevestigende voorspelling` is een voorspelling die zichzelf direct of indirect waarmaakt.7 In wat makkelijkere taal betekend dit dat wanneer je naar een ander of naar jezelf een voorspelling maakt en jij of de ander hierin gaat geloven jijzelf of de ander het gedrag gaat aanpassen waardoor de voorspelling eventueel kan uitkomen. Voorbeeld: 1) Een moeder krijgt een kind. De moeder is doodsbang voor spinnen. De eerste keer dat het kind een spin ziet is het doodsbang, zonder dat het kind weet of de spin gevaarlijk is of niet en zonder te weten wat het beest doet. Het kind neemt de angst van de moeder over nog voor het ooit een spin heeft gezien. 2) Je moet een toets maken. Als jij zelf of een ander voorafgaande aan de toets voorspeld dat je de toets slecht gaat maken of dat je het toch niet kan, dan is de kans groot dat je de toets ook slecht gaat maken. Jongeren zijn (zoals hierboven staat beschreven) in hun pubertijd erg gevoelig voor wat anderen vinden en doen. Jongeren willen ergens bijhoren en zullen al snel gedrag of houding van een groep overnemen (eventueel tegen beter weten in). Het klinkt erg aannemelijk dat jongeren gaan roken door selffulfilling prophecy. Voorbeeld: Een jongen zit bij een vriendengroep op school waarbij iedereen rookt. Hij zit dus in een omgeving waarbij het normaal is om te roken. Hijzelf rookt niet. Zijn vrienden vinden Hem maar raar omdat hij niet rookt. Aan de ene kant weet de jongen dat roken slecht is, aan de

7

http://www.encyclo.nl/begrip/Self%20fulfilling%20prophecy


andere kant ziet hij dat al zijn vrienden wel roken (dus hoe slecht kan het dan zijn). De groep zegt tegen de jongeren dat het heel normaal is om te gaan roken. Als hij besluit niet te roken hoort hij er eigenlijk nooit echt bij en blijven ze hem raar vinden. Ze blijven hem constant een sigaret aanbieden. Uiteindelijk gaat hij toch overstag omdat hij graag bij de groep wil horen en hij het roken ook normaal is gaan vinden. De selffulfilling prophecy in dit verhaal is dat de groep hem raar en minder stoer vindt omdat hij niet rookt. Binnen de groep is roken normaal. De jongere wil niet raar of anders gevonden willen worden. Doordat zijn vrienden roken is hij roken normaal en stoer gaan vinden.


Methode Proefpersonen Om een zo uitgebreid en betrouwbaar mogelijk beeld te creëren, zijn er zowel jongeren van het VMBO, MBO als ook het HBO geënquêteerd. In totaal zijn het 63 jongeren. De keuze voor verschillende niveaus te enquêteren is omdat niveau en de leeftijd verschilt. Zowel rokers, niet rokers als ex-rokers werden geënquêteerd om op deze manier een zo breed mogelijk beeld te vormen van de situatie. Niet rokers en ex-rokers hebben mogelijk een hele andere kijk op rookgedrag dan bij rokers en vice versa.

Meetinstrumenten Er is gekozen voor kwantitatief onderzoek, omdat op deze manier zo veel mogelijk cijfermatige en betrouwbare gegevens bij elkaar gebundeld kunnen worden. Doordat de antwoorden via een enquête worden ingevuld, kunnen deze antwoorden makkelijk worden geanalyseerd en verwerkt. Op deze manier kan er volgens ons een betrouwbaar resultaat worden gepresenteerd. Als onderzoekstypen is er gekozen voor een inventariserend onderzoek. Tijdens dit onderzoek wordt d.m.v. enquête vragen geïnventariseerd hoeveel mensen er roken, waardoor deze mensen zijn gaan roken/zijn blijven roken, en in hoeverre omgevingsfactoren en ouders invloed hebben gehad op het rookgedrag van de jongeren.

Procedure & analyse Doordat de enquête overzichtelijk ingedeeld was, en niet moeilijk in te vullen was, zijn ze in groepen afgenomen. Iedere persoon heeft een eigen invulenquête gekregen. De ingevulde formulieren werden op compleetheid gecontroleerd en meegenomen in de analyse. De analyse werd verwerkt in Microsoft Excel 2003. Hierdoor kwamen er overzichtelijke resultaten/vergelijkingen naar boven.


Resultaten Conclusies Conclusie 1 Binnen de vriendengroepen van rokende jongeren is het aantal rokers aanzienlijk hoger dan het aantal rokers in de vrienden groepen van niet-rokers.

Percentage rokers

Iedereen rookt

100% Driekw art rookt

90% 80%

Helft rookt

70% 60%

Kw art rookt

50% 40% 30%

Niemand rookt

20% 10%

De helft of meer (klas)

0% Klas

Vrienden

Totaal

Totaal

.

Klas

Vrienden

Rokers

Rokers

.

Klas

Vrienden

Exrokers

Exrokers

.

Klas

Vrienden

Niet rokers

Niet rokers

De helft of meer (vrienden)

Toelichting: De percentages boven de markeringen geven aan dat er meer dan 50% van de groepsleden roken. Ten opzichte van de “referentiegroep; klasgenoten” (blauwe lijn met markeringen) zijn de percentage van de “onderzoeksgroep; rokende jongeren” (zwarte lijn met markeringen) aanzienlijk hoger.

S e l f f u l f i l l i n g P r o p h e c y & R o k e n | 10

Conclusie 2 Bij de motivatie om te roken bij rokers wordt “gezellig/plezier” en “stoer/erbij horen” het vaakst genoemd. Geen po sitieve punten geno emd

Redenen van roken 100%

Rokers

Ex-rokers

Nieuwsgierig

Niet-rokers

lijnen verslaafd

90%

Weinig vertro uwen dat ze kunnen sto ppen

80%

Gewo o nte

70% Stress

60% Smaak

50%

sto er / erbij willen ho ren

40%

Gezelling / plezier

30%

Vraag 1: Waaro m denk je dat mensen blijven ro ken?

20%

Vraag 2: P o sitieve punten van ro ken

10%

Vraag 3: Jij denkt dat mensen beginnen met ro ken o mdat ze… Vraag 4: Ik ben zelf bego nnen met ro ken, o mdat ik..

0% Vr. 1 Vr. 2 Vr. 3 Vr. 4

.

Vr. 1 Vr. 2 Vr. 3 Vr. 4

.

Vr. 1 Vr. 2 Vr. 3

lijn

Toelichting: De argumenten wordt “gezellig/plezier” en “stoer/erbij horen” het vaakst genoemd en staan in de grafiek onder de getrokken lijn. “Stoer/erbij horen” wordt het vaakst genoemd als reden om te gaan roken. “Nieuwsgierig” wordt wel eens waar ook vaak genoemd echter in het onderzoek is ook aangegeven dat men vaak een eerste sigaret krijgt aangeboden van een groepslid. “Gezellig/plezier” worden het vaakst genoemd als reden om te blijven roken. Volledigheidshalve willen we niet onvermeld laten dat het noemen van positieve aspecten van roken niet ieder een gemakkelijk afgaat. Slecht 4 van de 21 rokers lukte het om 5 positieve aspecten te benoemen. 10 van de 21 rokers kwamen niet verder dan 3 positieve aspecten.

Eindconclusie Er een link is tussen selffulfilling prophecy en het roken door jongeren. Jongeren willen graag bij groep horen. Door zich zelf te gedragen als het merendeel van de groepsleden verwacht men beter door de groep te worden opgenomen. Met de conclusie 1 en conclusie 2 wordt er aangetoond dat jongeren er veel voor overheeft om bij de groep te (blijven) horen.

Implicaties en beperkingen Er zijn een beperkt aantal personen geënquêteerd, daardoor is de onderlinge verdelingen niet in balans. In de beperkte tijd was het niet mogelijk om een wetenschappelijk onderzoek uit te voeren.




FEBRUARI 2011 PETER ELIAS MAUD DUSTER

Recommend Documents