februari 2009 De prioriteiten van Jan Hommen Teleurstellend resultaat 4e kwartaal De nieuwe ING van start

februari 2009

De prioriteiten van Jan Hommen Teleurstellend resultaat 4e kwartaal De nieuwe ING van start

Beste lezer,

2009 is in veel opzichten begonnen zoals 2008 is geëindigd, met aanhoudend financiële instabiliteit en nog geen uitzicht op het einde van de wereldwijde financiële crisis. De onrust heeft een ongekend effect op onze sector en de economie wereldwijd. ING is niet immuun gebleken en de sterk verslechterende markten in het laatste kwartaal van 2008 waren van invloed op ING’s resultaten en kapitaalpositie. De kapitaalvereisten voor internationale financiële instellingen blijven aanzienlijk hoog, waardoor overheden over de gehele wereld zich gedwongen zien banken te blijven steunen met grote kapitaalinjecties. Alle voortekenen wijzen erop dat de markt gedurende 2009 turbulent zal blijven. Met dit vooruitzicht heeft ING eind januari een pakket maatregelen aangekondigd om de crisis het hoofd te bieden. Tegelijkertijd werd bekendgemaakt dat Michel Tilmant is teruggetreden als bestuursvoorzitter van ING Groep. De voorzitter van de Raad van Commissarissen van ING, Jan Hommen, werd benoemd tot bestuursvoorzitter, hangende de goedkeuring door de Algemene Vergadering van aandeelhouders. In dit nummer gaan we nader in op de stappen die ING heeft ondernomen om haar financiële positie te versterken. In een vraaggesprek licht Jan Hommen toe waarom het nu meer dan ooit belangrijk is om de klant op de eerste plaats te zetten. Koos Timmermans, ING’s chief risk officer, bespreekt de voordelen van de recent gesloten faciliteit voor illiquide activa met de Nederlandse Staat en de huidige risicobeheerstrategie van ING. ING blijft haar langetermijnstrategie afstemmen op een wereldwijd klantideaal: sparen

2

ING Shareholder – februari 2009

en beleggen voor later moeten makkelijker worden. ‘Gemakkelijk’ is ook een van de pijlers van de nieuw gevormde bank, de combinatie van de Postbank en ING Bank, die op 10 februari formeel plaatsvond. In het omslagartikel vertelt directievoorzitter Nick Jue hoe we met de bank een nieuwe standaard neerzetten.

Dit tijdschrift is een kwartaaluitgave van ING Groep bestemd voor aandeelhouders en andere in ING geïnteresseerden.

Ook nemen we een kijkje in België, waar veel traditionele kantoren zijn omgevormd tot moderne, lichte bankkantoren met geauto matiseerde zelfbedieningsterminals en waar klanten toegang hebben tot faciliteiten voor onlinebankieren.

Redactie ING Groep, Corporate Communications Afdeling Investor Relations Postbus 810, 1000 AV Amsterdam Tel. (020) 541 5460 Fax (020) 541 5454 [email protected] ISSN 1874–0472

2008 was een uitermate uitdagend jaar en we geven een uitgebreid verslag van het eerste verlies op jaarbasis dat ING ooit heeft geleden. Ten slotte informeren wij u dat als gevolg van de recente kostenbesparingsmaatregelen die onderdeel vormen van het totale pakket aan maatregelen om de kosten terug te dringen, dit nummer de laatste ING Shareholder zal zijn. We kijken momenteel naar alternatieven om u de meest relevante informatie over ING te kunnen aanbieden. Het zou ons enorm helpen als u een paar minuten neemt om een korte vragenlijst (los ingevoegd) in te vullen over deze alternatieven en over het tijdschrift in het algemeen. U kunt me ook rechtstreeks een bericht sturen via e-mail.

Aanvragen ING Shareholder Fax (0411) 65 2125 of per post Postbus 258, 5280 AG Boxtel www.ing.com

Vormgeving VisualSpace Fotografie Foto cover door Marco Sweering (ING-kantoor in Amstelveen). Overige foto’s: Marco Sweering, Bernd Bohm, Raf Willems en Niels Stomps. Drukwerk Thieme Amsterdam © 2009 ING Groep N.V. Alle rechten voorbehouden.

Hoewel bij de samenstelling van deze uitgave alle mogelijke zorgvuldigheid is betracht, kunnen wij geen aansprakelijkheid aanvaarden voor eventuele onjuistheden.

Ward Snijders Hoofd Externe Communicatie ING Groep [email protected]


4

Strategie & Resultaten

Aan het roer Op 26 januari 2009 werd Jan Hommen, voorzitter van de Raad van Commissarissen, beoogd bestuursvoorzitter van ING. Hĳ geeft zĳn mening over de ﬁnanciële crisis, het perspectief voor de klant en hoe ING verder gaat.

Inhoud

Uit de business

14 De nieuwe ING

Een veelbelovende ontwikkeling in de Nederlandse bancaire sector: de nieuwe ING belooft klanten gemak, deskundigheid en waar voor hun geld. Directievoorzitter Nick Jue van ING Nederland vertelt meer.

Tevens ... 08 Minder risico in nieuw financieel klimaat 17 ‘Bank van morgen’ in België 22 Roger Peverelli over ‘The Future of Finance’ 23 Stichting ING Aandelen: helderheid essentieel

Opinie & Analyse

20 Oproep tot gecoördineerd toezicht

10 Resultaten over het vierde kwartaal 2008

Nu de financiële crisis aanhoudt, krijgen financiële instellingen met meer regelgeving te maken. Karien van Gennip, hoofd European & International Affairs van ING, roept op tot meer coördinatie bij grensoverschrijdend toezicht.


3

Strategie en resultaten

Verandering aan de top

Op 26 januari 2009 is Michel Tilmant afgetreden als voorzitter van de Raad van Bestuur van ING Groep. Jan Hommen, voorzitter van de Raad van Commissarissen, is voorgedragen als zijn opvolger. In dit interview gaat Hommen in op de financiële crisis, het perspectief voor de klant en de toekomst van ING. Jan Hommen, beoogd bestuursvoorzitter van ING

U hebt geen achtergrond in de financiële sector. Ziet u dat als een voordeel? Ik bankier al meer dan dertig jaar en daarom weet ik hoe belangrijk het is dat banken inzicht hebben in de behoeften van zowel de particuliere als de zakelijke klant. Mijn belangrijkste prioriteit ligt daarom bij de klant; kennen we zijn behoeftes en zijn we in staat om aantrekkelijke producten en diensten te ontwikkelen die aan deze behoeftes voldoen? Het helpt als je dan vanuit een andere achtergrond zaken bekijkt. Sommige critici zeggen dat bankiers de grip hebben verloren op hun eigen zaken, omdat producten te complex zijn geworden. Hoe ziet u dat? De financiële sector heeft het over het algemeen veel goeds gedaan voor de samenleving, maar is nu haar doel voorbij geschoten. Er lag veel te veel nadruk op innovatie en snel resultaat en niet zozeer op het leveren van de juiste producten en diensten. Er zijn producten ontwikkeld met een risicoprofiel dat niet aansloot bij het bedrijfsmodel en die niet helemaal onder controle gehouden konden worden en begrepen werden. Het waren wellicht interessante producten om te verhandelen, maar de klant trok er geen profijt van en de markt kon het uiteindelijk ook niet waarmaken. Als je naar de recente ontwikkelingen in

4


de bankwereld kijkt, dan zie je hoe men daar te veel op zichzelf gericht was en het belang van de klant uit het oog heeft verloren. Vooral op Wall Street, waar mensen echt dachten dat ze het recht hadden om zoveel geld te verdienen, simpelweg door aanwezig te zijn. Dat is niet goed. Iedereen heeft het recht geld te verdienen, als het maar wel in relatie staat tot de meerwaarde die het heeft voor de klant. Vanaf nu moeten we ervoor zorgen dat we de klant helpen met het veiligstellen van zijn financiële doelstellingen. We kunnen nog steeds geld verdienen en de klant zal ons dat ook laten verdienen mits we hem helpen zijn financiële doelen te realiseren. Te veel financiële producten en activiteiten waren een doel op zich geworden. Dat kwam de klant niet altijd ten goede. Sommige mensen hebben een duidelijke mening over de procyclische effecten van de IFRS-boekhoudregels. Wat vindt u daarvan? Boekhouden moet niet aan accountants worden overgelaten. De accountants die de IFRS-regels hebben opgesteld, hebben niet goed genoeg geluisterd naar ondernemers toen die aangaven wat de invoering daarvan voor hun bedrijven zou betekenen. Afgelopen jaar hebben we kunnen constateren


Curriculum vitae 881943, Den Bosch 88Opleiding: bedrijfseconomie, Universiteit van Tilburg 881975-1991: diverse functies bij Alcoa, Verenigde Staten 881991-1997: chief financial officer van Alcoa, Verenigde Staten 881997-2005: chief financial officer van Koninklijke Philips Electronics 882005-2009: lid en sinds 1 januari 2008 voorzitter van de Raad van Commissarissen van ING; voorzitter raad van commissarissen van TNT en Reed Elsevier; lid van verschillende raden van commissarissen, waaronder Ahold en FrieslandCampina. Jan Hommen legt deze bestuursfuncties neer per de eerstvolgende aandeelhoudersvergadering van iedere respectieve onderneming.

dat de huidige verslagleggingsmethodes niet aansluiten bij de hedendaagse complexiteit. Boekhouden volgens IFRS is soms asymmetrisch; het heeft de neiging om zaken wat te overdrijven als het goed gaat, maar andersom net zo. Binnen de financiële sector is dat een ongewenste situatie. Je wilt juist wat conservatiever zijn als de zaken goed gaan en reserves opbouwen voor slechtere tijden. Datzelfde geldt voor regelgeving. Regelgeving zou grote zeepbellen moeten voorkomen, maar ook verhinderen dat we in een vrije val terechtkomen. Zal ING haar strategische prioriteiten verleggen om sterker uit de financiële crisis en de daaruit voortvloeiende recessie te komen? Het belangrijkste is dat we door deze crisis heenkomen. De wereld is veranderd en momenteel worden aandelenkoersen niet alleen maar bepaald door de onderliggende waarde van een bedrijf, maar ook door de omvang van je kapitaal en hoe je dat kapitaal wilt inzetten. Op basis daarvan bepaalt de financiële wereld hoe riskant je bent en hoe goed je in staat bent om de storm te overleven. We moeten onder ogen zien dat onze kapitaal- en vermogenspositie niet langer toereikend was om onze activiteiten te ondersteunen en dat we behoefte hebben aan hogere kapitaal- en solvabiliteitsratio’s dan voorheen.

We kijken momenteel wat we kunnen doen om bepaalde schulden en risico’s af te bouwen. Daarnaast is het vasthouden van kapitaal, terugbrengen van het leverage- en risiconiveau en het veiligstellen van de kasstromen van belang. Wat wij deleveraging noemen is een woord voor het afbouwen van bepaalde activiteiten en van onze schuldpositie. En derisking houdt in dat bepaalde beleggingscategorieën worden vervangen door andere of dat bepaalde activiteiten worden stopgezet. Daardoor daalt het kapitaalniveau dat wij moeten aanhouden en verbeteren de verschillende ratio’s. We moeten opnieuw bekijken hoe we ons in de nieuwe finan ciële realiteit sterk kunnen positioneren. En als we onze strategie willen toetsen, moeten we onszelf vragen stellen, zoals: welke bedrijfsonderdelen hebben we, halen we daar het maximale uit, wat moeten we doen om nieuwe kansen aan te boren en hebben we het juiste management? Wat wordt uw moeilijkste beslissing? Je zou denken dat moeilijke beslissingen verband houden met het terugdringen van het aantal medewerkers of het afstoten van bedrijfsonderdelen. Vanuit menselijk oogpunt is dat ook moeilijk en pijnlijk. Maar zakelijk gesproken worden dit soort


5


“We moeten opnieuw bekijken hoe we ons in de nieuwe financiële realiteit sterk kunnen positioneren”

beslissingen genomen op basis van duidelijke criteria: je kijkt naar wat er binnen komt (winst, kasstromen) en hoeveel eruit gaat (kosten, investeringen). Moeilijker ligt het als het gaat om intellectueel gecompliceerde besluiten. Die hebben vaak betrekking op zaken als waar beleg ik mijn geld, hoe kan ik de middelen van deze onderneming het beste inzetten, hoe verslaan we de concurrentie en hoe kunnen we onze organisatie verder laten groeien? Het uitbouwen van de activiteiten is veel moeilijker; er spelen zo veel factoren mee die bepalen of je succes boekt of niet. Als de variabele factoren niet te voorspellen zijn en niet volledig controleerbaar, dan wordt besluitvorming lastiger. In de overeenkomst met de Staat is bepaald dat ING een substantieel bedrag in Nederland moet investeren. Hoe kijkt u daar naar? De Nederlandse Staat is een sterke partner gebleken van ING. In de recent getroffen regeling met de Staat – de zogenoemde Illiquid Assets Back-up Facility – is overeengekomen dat we een bepaald bedrag reserveren voor kredietverlening in onze thuismarkt. We gaan de kredietverlening opvoeren, niet alleen aan Nederlandse bedrijven die vooral lokaal opereren, maar ook aan buitenlandse ondernemingen die zakendoen in Nederland en bedrijven die hier gevestigd zijn met activiteiten in het buitenland. Op die manier werkt het door naar andere regio’s. Onze activiteiten spelen zich wereldwijd af en we moeten daarom een goed evenwicht vinden tussen het stimuleren van de bedrijvigheid in onze thuismarkten en het bedienen van onze klanten in belangrijke regio’s daarbuiten.

In welke mate verandert aandeelhouderswaarde als belangrijkste prioriteit nu de klant centraler komt te staan? Het is jammer genoeg lastig om te zien of het aandeelhoudersmodel de aandeelhouders datgene heeft geboden waarnaar zij op zoek waren. Zij hebben zware verliezen geleden gedurende deze crisis. De oriëntatie op de korte termijn moet plaatsmaken voor langetermijnaandelenbezit en langdurige duurzame plannen. De snelle winsten van de afgelopen 15 jaar zijn passé. Het is nog maar kort geleden dat er enorme druk werd uitgeoefend op alle bedrijven om aandelen in te kopen. Ik zou willen dat we dat geld nu hadden. Tegen aandeelhouders zou ik willen zeggen: zorg ervoor dat het management goed is en geef het de kans om het bedrijf te leiden met langetermijndoelstellingen in het achterhoofd. Goed ondernemingsbestuur moet gebaseerd zijn op onderliggende waarden en niet zozeer op snel financieel gewin of financial engineering, waarbij leningen worden doorverkocht in losse pakketten. Wat onze stakeholders betreft, als je naar een bank of een verzekeringsmaatschappij kijkt, dan weet je dat de mensen die hun spaargeld daar brengen, relatief gesproken veel grotere belangen op het spel hebben staan dan aandeelhouders. Dat vertrouwen mag niet beschaamd worden. Alleen als we kunnen garanderen dat hun vertrouwen adequaat wordt beloond, plukken ook de aandeelhouders daarvan de vruchten. We zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Het belang van alle stakeholders is belangrijk en een juist evenwicht is belangrijk om een succesvolle onderneming te zijn met een duurzaam doel.

ii De Algemene Vergadering van ING vindt plaats op 27 april 2009. De

vergadering stemt over de benoeming van Jan Hommen als bestuursvoorzitter van ING.

6



Een nieuwe financiële orde In januari kondigde ING een serie maatregelen aan om de financiële crisis het hoofd te bieden. In dit artikel gaan we op deze maatregelen in.

De stappen die ING heeft gezet om haar financiële positie te versterken en zich aan te passen aan de steeds sterker om zich heen grijpende wereldwijde recessie betroffen het verlagen van het risico en kosten. Daarnaast richt ING zich in toenemende mate op haar kernactiviteiten sparen en beleggen. Op de korte tot middellange termijn is ING voornemens haar inspanningen bij alle bedrijfsonderdelen op te voeren om een sterke kapitaalpositie te behouden, risico’s verder te verkleinen en de kosten in lijn te brengen met de inkomsten. De recente maatregelen houden het volgende in: 88risicoverlaging door een faciliteit voor illiquide activa van de Nederlandse Staat ter dekking van 80% van Alt-A-RMBS; 88verdere risicoverlaging door beperking risico grote beleggingscategorieën; 88kostenbesparingen van EUR 1 miljard in 2009, inclusief inkrimping met 7000 arbeidsplaatsen; 88selectieve desinvesteringen buiten de kernactiviteiten.

Faciliteit voor illiquide activa Het akkoord dat ING met de Nederlandse Staat heeft gesloten over de faciliteit voor illiquide activa (Illiquid Assets Back-up Facility) is bedoeld om de onzekerheid over de gevolgen voor ING van eventuele toekomstige verliezen op haar Alt-A-hypotheekportefeuille aanzienlijk te verminderen. De marktprijzen voor deze effecten zijn onder druk komen te staan naarmate de liquiditeit opdroogde. Dit had gevolgen voor de resultaten en het eigen vermogen van ING, die de redelijkerwijs te verwachten kredietverliezen ver overschrijden. Op grond van deze regeling met de Staat, vindt een volledige risico-overdracht plaats voor 80% van de Alt-A-portefeuille van EUR 27,7 miljard van ING Direct USA en ING Insurance Americas. De Nederlandse Staat heeft recht op 80% van de kasstromen uit de totale Alt-A-portefeuille en een jaarlijkse garantievergoeding. ING op haar beurt ontvangt van de Nederlandse Staat een vergoeding voor het beheer en de financiering van de

portefeuille. ING blijft juridisch eigenaar van 100% van de effecten en draagt nog 20% van het risico van alle resultaten op de portefeuille. De gevolgen van de transactie voor het kapitaal en de balans van ING bestaan onder andere uit een daling van de volatiliteit van het eigen vermogen en een stijging van het eigen vermogen met EUR 4,6 miljard door een verlaging van de negatieve herwaarderingsreserve. De risico-gewogen activa nemen met circa EUR 13 miljard af, waardoor de tier 1-ratio van ING Bank met circa 37 basispunten stijgt tot 9,7% en de kern-tier 1 met 28 basispunten tot 7,5% (beide pro-forma). De transactie zal naar verwachting in het eerste kwartaal van 2009 worden afgerond, afhankelijk van verdere documentatie en goedkeuring van regelgevende instanties. Als gevolg van bovenstaande factoren zullen de gevolgen van de transactie voor het resultaat van ING over het eerste kwartaal beperkt zijn. ING zal een deel van het kapitaal dat dankzij de faciliteit is vrijgekomen reserveren voor ondersteuning van de groei van de Nederlandse kredietverleningsactiviteiten voor een bedrag van EUR 25 miljard, onder marktconforme voorwaarden. Gedurende de looptijd van de faciliteit zal ING de overeengekomen corporategovernancemaatregelen aanhouden die zijn afgesproken bij de uitgifte in november 2008 van de kernkapitaaleffecten aan de Staat. Bovendien zullen de door de overheid benoemde leden van de Raad van Commissarissen van ING goedkeuringsrechten hebben over benoemingen van bepaalde bestuurders. De Raad van Bestuur van ING heeft ermee ingestemd af te zien van alle bonussen totdat een herzien beloningsbeleid is opgesteld. Dit beleid zal duurzaamheidscriteria voor de Raad van Bestuur bevatten en wordt naar verwachting in 2010 aan de jaarlijkse Algemene Vergadering voorgesteld.

Vermindering risico

eigen rekening daalde van EUR 15,8 miljard eind 2007 tot EUR 5,8 miljard eind 2008, welk bedrag voor EUR 1,9 miljard bestond uit strategische bancaire belangen, onder andere in Bank of Beijing en Kookmin. Van de rest is EUR 3,9 miljard afgedekt tegen verdere marktverliezen. ING streeft ernaar het balanstotaal van de bank met 10% te verlagen door verlaging van het deel dat niet uit kredietverlening bestaat met 25%. De available voor sale portefeuille wordt in de loop der tijd verlaagd, waarbij opbrengsten van vervallende effecten zullen worden aangewend ter financiering van door ING verstrekte leningen. Het merendeel van de resterende afname zal worden gerealiseerd door het terugdringen van de handelsactiviteiten, deposito’s bij andere banken en zogenoemde omgekeerde repo’s. Tegelijkertijd zullen de kredietverleningsactiviteiten blijven groeien, in het bijzonder bij onze zakelijke en particuliere kredietverlening.

Kostenbesparingen In 2009 zal ING haar bedrijfslasten met EUR 1 miljard terugdringen. De structurele kostenbesparing zal vanaf 2010 tot jaarlijkse besparingen leiden van circa EUR 1,1 miljard. 35% van de besparingen is het resultaat van een afname van het aantal arbeidsplaatsen in 2009 met circa 7000 fulltime functies. De rest van de kostenbesparingen wordt gerealiseerd door kostenverminderingen bij ons hoofdkantoor, marketing, het Formule 1-programma, adviseurs, externe medewerkers en nieuwe onderhandelingen over bepaalde contracten met IT-leveranciers. Van de totale kostenbesparing wordt EUR 650 miljoen gerealiseerd bij het bankbedrijf en EUR 350 miljoen bij het verzekeringsbedrijf.

Meer focus ING zal zich in toenemende mate richten op activiteiten en regio’s waar zij een sterke positie inneemt op het gebied van sparen en beleggen die op de lange termijn duurzaam is.

ING heeft tevens maatregelen genomen om het risico op diverse grote andere beleggingscategorieën te verminderen. De positie in aandelen voor


7


Minder risico in nieuw financieel klimaat Nu de wereldwijde financiële crisis de meeste bedrijven heeft geraakt, vermindert ING de risico’s en de kosten en brengt deze in lijn met de inkomsten. Ook heeft ING een faciliteit voor illiquide activa gesloten met de Nederlandse Staat. Chief risk officer Koos Timmermans geeft een toelichting op deze regeling en deelt zijn inzichten over het toekomstig risicobeheer van ING.

Waarom ging ING naar de Nederlandse Staat voor een garantieregeling? Er waren drie belangrijke redenen. Om te beginnen hadden beleggers zorgen over onze uitstaande posities op Alt-A; deze portefeuille bestaat uit Amerikaanse hypotheken van de op een na beste kwaliteit. Ten tweede zorgde deze portefeuille voor heel hoge herwaarderingsreserves waardoor ons kapitaal onder IFRS verder is gedaald. En ten derde speelt mee dat als je verwacht dat je op termijn een deel van de kasstroom verliest op beleggingen, het onder IFRS vereist is dat je de waarde daarvan nu afwaardeert. En met afwaarderen bedoelen we dat je het op marktwaarde waardeert en marktwaardes zijn momenteel erg laag. Dus ook al zijn we van plan deze portefeuille gedurende de gehele looptijd aan te houden, moeten we in het geval van een verwacht verlies toch afwaarderen naar de huidige marktwaarde. Dit heeft natuurlijk grote gevolgen voor onze winst-en-verliesrekening. Maar als je er naar kijkt vanuit een kasstroomperspectief dan is er op geen van deze obligaties een cent verlies geleden, niets. De hoofdsom, de rente, het wordt allemaal betaald. Er is dus nog geen sprake van verliezen, maar de kasstroom zal naar verwachting lager zijn als gevolg van toekomstige verliezen. De nieuwe boekhoudregels bepalen dat wij effecten moeten afwaarderen op de huidige marktwaarde. Dat is een aandachtspunt want het zorgt voor een verstoring tussen enerzijds ontvangen cash (overgewaardeerd) versus de winst-en-verliesrekening (ondergewaardeerd.) En als je verlies lijdt, verslechtert je vermogenspositie en kun je geen leningen verstrekken. Waarom bent u niet de markt opgegaan? Omdat op dit moment de markt zelf in een risicomijdende fase zit, dus niemand wil een dergelijk risico lopen.

8


Wat betekent dit voor ING’s risicoprofiel? De faciliteit voor illiquide activa is gegoten in de vorm van een verkoop. Dit betekent dat onze herwaarderingsreserve stijgt, omdat we de obligaties voor een lagere prijs hebben verkocht dan de terugbetalingen tot op heden zouden rechtvaardigen, maar ruim boven de huidige marktwaarde voor dit type effecten. Tegelijkertijd hebben we een enorm risico uitgesloten, bijvoorbeeld als de Amerikaanse markt verder verslechtert. Dus zo lang risico nog niet uit de portefeuille is verwijderd, is het heel nuttig dat de voorspelbaarheid van de resultaten beter wordt. Dat is echt heel waardevol geweest. En de Staat der Nederlanden? Volgens mij is het ook een gunstige transactie voor de Staat. Er zijn goede kansen dat de Staat hier geld aan verdient. Economisch gezien is het volgens mij het juiste om te doen en ING heeft zo de onvoorspelbaarheid binnen de verslaglegging kunnen wegnemen. Beide partijen hebben hier dus voordeel bij. Welke andere maatregelen neemt ING? Het afgelopen jaar hebben we nogal wat maatregelen genomen. We zijn gestopt met kredietverlening in risicovollere sectoren. Begin 2008 was de vraag naar leningen uitzonderlijk hoog, de marges verbeterden aanzienlijk, dus we hadden onze balans beslist kunnen verlengen, maar dat hebben we niet gedaan. Er zat dus al een rem op de groei. En als je naar de liquiditeit kijkt, zorgden we er altijd al voor dat we niet al te zeer leunden op het aantrekken van kortetermijnfinanciering van niet-particulieren of minder zekere financieringsbronnen. Toen de aandelenmarkten verslechterden, hebben we niet alleen onze posities op aandelen afgedekt, maar ook tijdelijk onze indirecte posities. Ten slotte zagen we de rente dalen, wat niet gunstig is voor onze verzekeringsactiviteiten, en hebben we ons renterisico aan de verzekeringskant afgedekt. We zijn dus al een tijdje bezig met het afbouwen van risico’s.

‘De-risking’ in een notendop Het gaat niet alleen om het beperken van de blootstelling aan risico, zoals de rente en aandelen, maar ook om er voor te zorgen dat je waarde behoudt voor de onderneming. Dit kan worden gerealiseerd door niet alleen activiteiten terug te brengen of te stoppen die niet van wezenlijk belang zijn voor de onderneming, maar ook door de resterende activiteiten zodanig te stroomlijnen dat zij passen binnen de gestelde risico- en kapitaalbeperkingen.

Chief risk officer Koos Timmermans

En aan de kapitaalkant? De totale balans was nooit zo belangrijk. Maar de markt vindt dat de bankbalans te hoog is. We proberen die nu met 100 miljard euro te verkorten. Een fors bedrag, maar niet ondoenlijk. Bij ING Direct, bijvoorbeeld, hebben we spaargeld aangetrokken en dat geïnvesteerd in obligaties. We kunnen nu onze positie in obligaties terugbrengen en de productie van nieuwe leningen rechtstreeks in de portefeuille van ING Direct laten vloeien. Zo kunnen we nog steeds de groei van de kredietverlening bevorderen, terwijl tegelijkertijd de totale balans korter wordt. Hoe is ING’s aanpak van risico’s veranderd? Feitelijk komt het erop neer dat een instelling een evenwicht moet zien te vinden tussen het nemen van risico’s en het aanhouden van voldoende kapitaal. Er zijn verschillende manieren om kapitaal te waarderen en iedere manier leidt tot een andere uitkomst. Voorheen keken we wat meer naar de voorgeschreven solvabiliteitseisen en naar wat ratingbureaus als maatstaf hanteerden. Maar de inzichten over risico en kapitaal zijn veranderd, omdat de risico’s wereldwijd zijn toegenomen. We zitten nu in een neergaande markt en aandeelhouders waarderen de solvabiliteit nu al vanuit een ander perspectief, zoals eigen vermogen in verhouding tot het balanstotaal. In zo’n geval staat ING zwakker te boek en kan het minder risico aan dan onze interne modellen toestaan. Het grote verschil tussen deze waarderingen zijn de herwaarderingsreserves, waarin de negatieve herwaarderingen en verliezen op onder druk staande beleggingscategorieën volgens IFRS zijn meegenomen. Maar het eigen vermogen in verhouding tot het balanstotaal maakt helemaal geen onderscheid tussen de kwaliteit van activa en we moeten blijven differentiëren tussen risicovollere en minder risicovollere activa. Jezelf vastleggen op precieze getallen en ratio’s is dus geen oplossing. Ik snap de argumentatie van dit moment maar ga er toch vanuit, dat er op enig moment weer gebruik wordt gemaakt van meer verfijnde waarderingsinstrumenten van kapitaal. In uitzonderlijke tijden kijken mensen altijd naar je zwakste schakel en daarom is er nu

zo’n toegenomen belangstelling voor de verhouding tussen het vreemd en het eigen vermogen. Wat zijn de toekomstige risicofactoren voor ING? De directe risico’s zitten in vastgoed en de kredietmarkten. Voor vastgoed gaat dit op omdat de waarde van vastgoedbeleggingen omlaag gaat. Dat heeft dus gevolgen voor onze activa, maar ook voor de vastgoedfondsen en de vastgoedfinancieringen. Wat kredietverlening betreft bevinden we ons nu in een recessie en voor sommige bedrijven zal het lastig zijn hier heelhuids doorheen te komen. In bepaalde sectoren is de productie lager, maar maken bedrijven nog steeds kosten. Dit kan leiden tot het opnemen van meer krediet, het openbreken van afspraken, maar ook tot verliezen. Ook zijn er risico’s die samenhangen met de rente. De rente is nu uitzonderlijk laag, dus de prijzen van obligaties zijn navenant gestegen. De vraag is nu of staatsobligaties de volgende zeepbel blijken te zijn. Als op een zeker moment de verwachtingen over inflatie veranderen of als beleggers bereid zijn meer risico’s te gaan lopen, dan zullen de prijzen van obligaties onder druk komen te staan. Zijn klanten belangrijker geworden? We zijn zo proactief mogelijk en proberen een stap vooruit te blijven, maar we realiseren ons dat 2009 een lastig jaar zal zijn. Een balans die op orde is, is gewoon niet goed genoeg, en daarom hebben we besloten tot de faciliteit voor illiquide activa. We hebben veel klanten, dus dat is een enorm pluspunt om zaken te kunnen doen. Maar het is ook een grote verantwoordelijkheid, omdat we altijd voor een gezond profiel moeten zorgen, zelfs tijdens een crisis. Een van de huidige dilemma’s is dat het moeilijker wordt kredieten te verstrekken omdat de marktverwachtingen veranderen over het kapitaal dat een bank moet aanhouden. Toezichthouders worstelen hier ook mee. Zij beseffen dat als zij de kapitaalseisen verder opschroeven de kredietverlening alleen nog maar verder zal stagneren en dat is dodelijk voor de economie. Daarom zijn kapitaalniveaus nu zo’n belangrijk onderwerp.


9

Financial figures 2nd quarter 2006

Resultaten 4e kwartaal 2008 ING rapporteert onderliggend nettoverlies 2008 van EUR 171 miljoen Op woensdag 18 februari 2009 publiceerde ING een onderliggend nettoverlies over het vierde kwartaal van EUR -3.101 miljoen. Voor heel 2008 rapporteerde ING een onderliggend nettoverlies van EUR 171 miljoen. Jan Hommen, voorzitter van de Raad van Commissarissen en beoogd voorzitter van de Raad van Bestuur van ING: “De financiële crisis heeft een ongekende invloed gehad op onze sector en er zijn slechts weinig bedrijven die er niet door zijn geraakt. Voor ING was er in 2008 sprake van een aanzienlijke verslechtering van de financiële resultaten, als gevolg waarvan we genoodzaakt waren onze vermogenspositie te versterken met hulp van de Nederlandse Staat. ING begon het jaar met een focus op groei en we werden geconfronteerd met het hoge tempo en intensiteit waarmee onze resultaten en ons vermogen door de economische teruggang in het vierde kwartaal verslechterden. Daarom hebben we maatregelen genomen om ons bedrijf te versterken. Met de Nederlandse Staat konden we afspraken maken over een zogenoemde illiquid assets back-up facility, een steunfaciliteit voor 80% van onze Alt-A-hypotheekportefeuille. Door de verkoop van het Taiwanese levensverzekeringsbedrijf daalden de vereisten voor economisch kapitaal en de verkoop van het Canadese schadebedrijf zal de hefboom van het verzekeringsbedrijf verder omlaagbrengen. 2009 zal waarschijnlijk weer een moeilijk jaar worden, maar onze belangrijkste kapitaalratio’s voldoen aan de nieuwe marktnormen. Toch blijven we onder de huidige omstandigheden ons kapitaal en onze risico’s nauwlettend volgen.” Volgens Hommen behoren een verdere herziening van onze balansposities (gericht op verlaging van het risico en de volatiliteit) en een efficiënte kostenbeheersing dit jaar tot de belangrijkste prioriteiten. “We willen de balans van ING Bank met 10% verkorten ten opzichte van ultimo september en de kredietverlening aan de belangrijkste klanten in onze thuismarkten voortzetten. Daarnaast verplaatsen we onze investeringen naar minder risicovolle activa. We willen dit jaar een kostenbesparing realiseren van EUR 1 miljard om onze kostenbasis te laten aansluiten bij het huidige bedrijfsklimaat. Door de crisis is het vertrouwen in de financiële sector ge-

10


Kerncijfers ING Groep In EUR miljoen

Kwartaalresultaten

4e kw. 2008

4e kw. 2007

mutatie

Insurance Europe

-186

357

-152,1%

Insurance Americas

-992

439

-326,0%

Insurance Asia/Pacific

-209

112

-286,6%

Overig verzekeringsbedrijf

-1.149

897

-228,1%

Onderliggend verzekeringsresultaat voor belastingen

-2.536

1.805

-240,5%

-366

512

-171,5%

75

522

-85,6%

-1.411

73

Onderliggend resultaat voor belastingen1

Wholesale Banking Retail Banking ING Direct Overig bankbedrijf

-139

45

-408,9%

Onderliggend bancair resultaat voor belastingen

-1.841

1.151

-259,9%

Onderliggend resultaat voor belastingen

-4.377

2.957

-248,0%

Belastingen

-1.230

260

-573,1%

Resultaat voor minderheidsdeelnemingen

-3.147

2.697

-216,7%

-46

53

-186,8%

-3.101

2.644

-217,3%

-217

-37

-74

-26

Minderheidsdeelnemingen Onderliggend nettoresultaat Nettoresultaat/-verlies op desinvesteringen Nettoresultaat uit desinvesteringen Bijzondere posten na belastingen Nettoresultaat Resultaat per aandeel (in EUR)2

-320

-98

-3.711

2.482

-249,4% -254,2%

-1,82

1,18

-2,1%

24,2%

Beheerd vermogen (ultimo periode)

551.300

642.700

-14,2%

Personeel (aantal fte’s, ultimo)

124.661

124.634

0,0%

Nettorendement op het eigen vermogen3

1 Onderliggende winst voor belastingen en onderliggende nettowinst zijn non-GAAP-maatstaven, exclusief desinvesteringen en bijzondere posten.

2 Resultaat per aandeel wijkt af van Winst per aandeel (IFRS) vanwege de behandeling van de kernkapitaal effecten zonder stemrecht.

schaad. Onze klanten bleven hun spaargeld aan ING toevertrouwen en onder de huidige omstandigheden zijn wij ons ervan bewust dat we hard moeten werken om dit vertrouwen elke dag weer te verdienen en te behouden. Meer dan ooit moeten we terug naar de basis en moeten we er alles aan doen om ons bedrijf te versterken en onze klanten tijdens deze moeilijke tijden van dienst te zijn. In de komende maanden zullen we onze activiteitenportefeuille doorlichten om de aanpassing van ING aan de nieuwe werkelijkheid binnen onze sector te versnellen. Onze basisstrategie, gebaseerd op particuliere spaarproducten en beleggingen, vormt een solide basis voor de toekomst, maar we moeten de complexiteit van de Groep verminderen door ons op minder activiteiten en markten te richten. Hiermee streven we naar een meer samenhangende portefeuille

3 Vanaf begin dit jaar.

van sterke activiteiten met een toonaangevende marktpositie. Om onze organisatie optimaal te laten presteren, moeten we het besturingsmodel vereenvoudigen, de verantwoordelijkheden aanscherpen en nog sneller inspelen op de behoefte van de klant.”

Resultaatanalyse vierde kwartaal Het vierde kwartaal van 2008 is voor de aandelen- en kredietmarkten het slechtste geweest in meer dan een halve eeuw tijd. Hoewel ING gedurende het kwartaal haar risicopositie over de gehele Groep actief heeft teruggebracht, waren de snelle en diepgaande veranderingen in het economische klimaat van invloed op het resultaat. Extreme marktvolatiliteit en scherp dalende beurskoersen hebben gedurende het kwartaal geleid tot bijzondere

FinancialResultaten figures 2nd quarter2008 2006 4e kwartaal

waardeverminderingen en veranderingen in de marktwaarde van in totaal EUR 3.004 miljoen, waarvan EUR 2.049 miljoen door onder druk staande beleggingscategorieën en EUR 686 miljoen door aandeleneffecten. De rest is toe te schrijven aan bijzondere waardeverminderingen en veranderingen in de marktwaarde van overige schuldbewijzen, waaronder schulden van financiële instellingen. Vastgoedprijzen daalden wereldwijd aanzienlijk in het vierde kwartaal, wat resulteerde in een negatieve herwaardering van onroerend goed en bijzondere waardeverminderingen van ontwikkelingsprojecten met EUR 612 miljoen. De negatieve herwaardering op private equity was EUR 267 miljoen. Andere negatieve invloeden als gevolg van de zwakke financiële markten waren onder andere de afschrijving van overlopende acquisitiekosten alsmede afdekkings- en beleggingsverliezen van in totaal EUR 1.263 miljoen. Vooral als gevolg van de negatieve marktinvloeden rapporteerde zowel het bank- als het verzekeringsbedrijf in het vierde kwartaal onderliggende verliezen voor belastingen. Het verlies bij het verzekeringsbedrijf van EUR 2.536 miljoen is toe te schrijven aan het lagere brutopremie-inkomen, vooral door tegenvallende verkoop van beleggingsproducten in Noord- en Latijns-Amerika en Azië/Pacific. Bij het bankbedrijf was het verlies EUR 1.841 miljoen. Het positieve effect van een stijging van het renteresultaat werd tenietgedaan door EUR 576 miljoen aan risicokosten in verband met de verslechterende kredietomstandigheden alsmede de bijzondere waardevermindering van de Alt-A-RMBS-portefeuille. Door de slechte economische omstandigheden was de commerciële activiteit geringer. Er was dit kwartaal sprake van een nettoafname van het klantensaldo met EUR 6 miljard, exclusief de invloed van valuta-effecten. Zowel bij het bank- als het verzekeringsbedrijf was de afname EUR 3 miljard. Alleen Insurance Europe en Retail Banking lieten een nettotoename van het klantensaldo zien. Voor heel 2008 was de nettotoename van het klantensaldo, exclusief valuta-invloeden, EUR 93 miljard. Inclusief de invloed van valutainvloeden bedroeg het klantensaldo ultimo 2008 EUR 1.455 miljard, gelijk aan het voorgaande jaar. De spaartegoeden en deposito’s bedroegen EUR 21 miljard van de nettotoename (exclusief valuta-invloeden), waarvan EUR 12 miljard van particuliere klanten.

Ondanks de daling in het vierde kwartaal op alle markten behalve Nederland, was de groei van de kredietportefeuille in 2008 goed. Van de nettotoename van het klantensaldo kwam in 2008 EUR 59 miljard voort uit de bancaire kredietverlening (exclusief valuta-invloeden). Bij het verzekeringsbedrijf werd een positieve nettotoename van het klantensaldo gerealiseerd bij alle divisies. De instroom van levensverzekeringen en pensioenregelingen compenseerde ruimschoots de uitstroom van het voor derden beheerd vermogen. De bedrijfslasten stegen ten opzichte van het vierde kwartaal van 2007 met 4,6%. Het verzekeringsbedrijf bleef gelijk, maar het bankbedrijf steeg met 7,1% onder andere door de integratie van ING Bank Turkije en Interhyp in Duitsland. Ten opzichte van het derde kwartaal 2008 stegen de kosten met 7,4%, vooral door de kosten voor de integratie van de Postbank en ING Bank en de bijzondere waardevermindering van ontwikkelingsprojecten. Wereldwijd worden kostenbesparingen doorgevoerd om het bedrijf aan te passen aan de marktomstandigheden. De effectieve belastingdruk was in het vierde kwartaal 28,1%. Inclusief de invloed van desinvesteringen en bijzondere posten rapporteerde ING een nettoverlies van EUR 3.711 miljoen over het vierde kwartaal. Dit is inclusief een verlies van EUR 292 miljoen op de verkoop van Taiwan Life, een verlies van EUR 188 miljoen op de nationalisatie van de pensioenactiviteiten en lijfrentevoorzieningen in Argentinië, EUR 54 miljoen aan reorganisatiekosten die samenhangen met de combinatie van de Postbank en ING Bank en EUR 65 miljoen in verband met de afgelaste introductie van ING Direct Japan.

Verzekeringsbedrijf Het verzekeringsbedrijf rapporteerde een onderliggend verlies voor belastingen van EUR 2.536 miljoen, vooral door kapitaalverlies op en bijzondere waardeverminderingen van aandelen en schuldbewijzen, negatieve afschrijving van overlopende acquisitiekosten en een daling van de marktwaarde van beleggingen. Het verzekeringsbedrijf leed kapitaalverliezen van EUR 227 miljoen op de verkoop van aandelen en rapporteerde verdere bijzondere waardeverminderingen van EUR 643 miljoen. Dit werd deels gecompenseerd door positieve ontwikkelingen in de marktwaarde van derivaten voor de afdekking van de aandelenportefeuille van ING van EUR 82 miljoen.

Insurance Europe rapporteerde een onderliggend verlies voor belastingen van EUR 186 miljoen, grotendeels toe te schrijven aan bijzondere waardeverminderingen en negatieve herwaarderingen van vastgoed en private equity alsmede aan lagere dividendopbrengsten en hogere lasten. Het premie-inkomen liet een sterke ontwikkeling zien door de goede verkoop van koopsompolissen in Nederland. Het onderliggende verlies voor belastingen van Insurance Americas bedroeg EUR 992 miljoen. De VS rapporteerde een verlies van EUR 1.103 miljoen door beleggingsverliezen en negatieve afschrijving van overlopende acquisitiekosten. Canada bleef winstgevend, maar de resultaten daalden met 20,6%, exclusief valuta-invloeden, door lagere verzekeringstechnische resultaten en hogere schadeclaims door natuurrampen. Het resultaat van Latijns-Amerika daalde exclusief valuta-invloeden met 38,0% door lagere beleggingsresultaten en negatief rendement op de aandelenmarkten. Insurance Asia/Pacific rapporteerde een verlies voor belastingen van EUR 209 miljoen. Marktgerelateerde afdekkingsverliezen op beleggingskoopsompolissen zorgde in Japan voor een verlies van EUR 244 miljoen, ondanks de goede resultaten op collectieve levensverzekeringen (COLI). Zuid-Korea werd negatief beïnvloed door de geringe vraag naar beleggingsgerelateerde producten en door beleggingsverliezen, herwaarderingen en bijzondere waardeverminderingen. De resultaten van Australië/ Nieuw-Zeeland daalden met 64,2% door lagere rente-inkomsten. In Maleisië steeg het resultaat met 20,0% dankzij een stijging van de premieinkomsten. Bij Overig Verzekeringsbedrijf was sprake van een onderliggend verlies voor belastingen van EUR 1.149 miljoen door bijzondere waardeverminderingen en verlies op beleggingen in beursgenoteerde ondernemingen, die zijn overgeheveld van de bedrijfsonderdelen. Het brutopremie-inkomen daalde met 17,8%, of 14,1% exclusief desinvesteringen en valuta-invloeden, door lagere verkoop van beleggingsgerelateerde producten in Noord- en Latijns-Amerika en Azië/Pacific. Dit werd deels gecompenseerd door een toename in Nederland als gevolg van hogere productie in direct ingaande lijfrentes. De provisiebaten stegen met 1,2% door toenames in de VS als gevolg van de consolidatie van CitiStreet. Beleggings- en overige opbrengsten


11

Financial figures 2nd quarter 2006

Resultaten 4e kwartaal 2008

daalden met 46,3%, vooral door bijzondere waardeverminderingen en kapitaalverlies op aandelen en schuldbewijzen alsmede de negatieve herwaardering van vastgoed- en privateequitybeleggingen. De bedrijfslasten daalden met 3,8% exclusief valuta-invloeden, acquisities en desinvesteringen alsmede eenmalige kosten. De daling deed zich vooral voor in Noord- en Latijns-Amerika en Azië/Pacific door kostenbeheersing en lagere omzetvolumes. In 2009 zal het verzekeringsbedrijf haar kosten verlagen en de bedrijfslasten met ongeveer EUR 350 miljoen terugdringen. De nieuwe levenproductie daalde, exclusief Taiwan en valuta-invloeden, met 26,3% door de afnemende vraag naar beleggingsgerelateerde producten. De waarde van de nieuwe productie (WNP) daalde, exclusief Taiwan en valuta-invloeden, met 54,1% door lagere omzet en druk op de marges op variabele lijfrenteproducten. Dit laatste is toe te schrijven aan hogere afdekkingskosten door lagere renteniveaus. De commerciële activiteiten in Europa bleven goed; de genormaliseerde nieuwe premieproductie op jaarbasis (APE) steeg met 8,5%, exclusief de invloed van het Roemeense pensioenfonds in 2007. Ondanks een omzetdaling

Dividend Zoals in oktober 2008 al aangekondigd, zal ING Groep in mei 2009 geen slotdividend uitkeren over het jaar 2008. Aangezien ING in augustus 2008 al een interim-dividend heeft uitgekeerd van EUR 0,74 dient ING, overeenkomstig de regeling met de Nederlandse Staat, in mei 2009 de eerste korte coupon op de kernkapitaaleffecten uit te keren, afhankelijk van goedkeuring door De Nederlandsche Bank (DNB). Gezien de omvang van de crisis is het moeilijk te voorspellen of ING Groep in staat zal zijn om in 2009 dividend uit te keren. ING zal dividend blijven betalen op basis van de onderliggende winst en in de komende jaren op een zorgvuldige en conservatieve manier omgaan met het dividend. Wanneer dividend wordt uitgekeerd, zal ook de coupon op de kernkapitaaleffecten worden betaald, afhankelijk van goedkeuring door DNB.

12


heeft ING haar sterke marktpositie in de VS en Azië kunnen handhaven.

liezen en bijzondere waardeverminderingen op aandelen, lagere baten op het kapitaaloverschot en hogere solvabiliteits- en liquiditeitskosten.

Bankbedrijf Het onderliggende resultaat voor belastingen was EUR -1.841 miljoen voor het vierde kwartaal en EUR 449 miljoen voor heel 2008. Het verlies over het kwartaal is vooral toe te schrijven aan de bijzondere waardevermindering van onder druk staande beleggingscategorieën, aandelen en obligaties alsmede de negatieve herwaardering van vastgoed en hogere risicokosten. Wholesale Banking rapporteerde een onderliggend verlies voor belastingen van EUR 366 miljoen. De sterke batengroei bij General Lending & Payments and Cash Management en Structured Finance kon de bijzondere waardeverminderingen, negatieve herwaardering van vastgoed en de stijging van de voorziening voor dubieuze debiteuren niet compenseren. Het onderliggend resultaat voor belastingen van Retail Banking daalde met 85,6% naar EUR 75 miljoen. Hogere financieringskosten en de aanhoudende concurrentie om spaargelden zetten de rentemarges onder druk. Het midcorporatesegment werd negatief beïnvloed door de verliezen vanwege verplichtingen op financiële marktproducten en de hogere dotatie aan de voorziening voor dubieuze debiteuren. De provisie op vermogensbeheerproducten daalde door de slecht presterende aandelenmarkten terwijl de kosten stegen vanwege de introductie van de nieuwe ING in Nederland. ING Direct rapporteerde een onderliggend verlies voor belastingen van EUR 1.411 miljoen. De gunstige invloed op de rentebaten van renteverlagingen die wereldwijd werden doorgevoerd door de centrale banken werd meer dan tenietgedaan door de EUR 1.670 miljoen aan bijzondere waardeverminderingen op de beleggingsportefeuille van ING Direct. Exclusief deze bijzondere waardeverminderingen was het resultaat voor belastingen EUR 259 miljoen, een stijging van 153% vergeleken met het vierde kwartaal 2007 (ook exclusief bijzondere waardeverminderingen) en van 52% vergeleken met de winst van EUR 170 miljoen (exclusief bijzondere waardeverminderingen) in het voorgaande kwartaal. De rentemarge van ING Direct verbeterde met 25 basispunten naar 0,99%. Het onderliggende resultaat voor belastingen van Overig Bankbedrijf bedroeg EUR -139 miljoen. Deze daling is vooral veroorzaakt door ver-

De totale onderliggende baten van het bankbedrijf daalden met 61,5%. De gestegen rente- en provisiebaten werden meer dan tenietgedaan door de negatieve resultaten op beleggingen en overige baten. De totale rentemarge steeg met 25 basispunten (naar 1,19%) ten opzichte van het vierde kwartaal van 2007, met name door het hogere renteresultaat bij Wholesale Banking (dat deels teniet werd gedaan door de negatieve invloed op overige baten) en een hogere marge bij ING Direct. Provisiebaten stegen met 4,5% als gevolg van de acquisitie van ING Bank Turkije en Interhyp, waardoor de lagere beheervergoedingen konden worden gecompenseerd. De inkomsten uit beleggingen waren negatief EUR -1.846 miljoen, inclusief EUR 1.778 miljoen aan bijzondere waardeverminderingen op obligaties en aandelen, EUR 69 miljoen aan verliezen op de verkoop van aandelen en EUR 63 miljoen door daling van de marktwaarde van directe vastgoedbeleggingen. De overige baten bedroegen EUR -668 miljoen als gevolg van een negatief herwaarderingsresultaat op niethandelsderivaten, negatieve handelsinkomsten en EUR 189 miljoen aan verlies uit deelnemingen, vooral bij ING Real Estate door een lagere herwaardering van beursgenoteerde fondsen. De onderliggende bedrijfslasten namen met 7,1% toe. Exclusief ING Bank Turkije en Interhyp, eenmalige lasten en valuta-invloeden, stegen de bedrijfslasten met 1,0%. Dit is vooral toe te schrijven aan ING Direct, aangezien in de volwassen markten de terugkerende bedrijfslasten met 0,7% daalden ondanks hogere lasten voor de integratie van de Postbank en ING Bank. Het bankbedrijf streeft voor 2009 naar EUR 650 miljoen aan kostenbesparingen. Het aantal fte’s zal daardoor met ongeveer 2.800 worden teruggebracht. De risicokosten stegen aanzienlijk door de verslechterende economische omstandigheden. ING Bank doteerde EUR 576 miljoen aan de voorziening voor dubieuze debiteuren, vergeleken met EUR 31 miljoen in het vierde kwartaal van 2007 en EUR 373 miljoen in het derde kwartaal van 2008. Bij Wholesale Banking is het merendeel van de voorzieningen getroffen voor Structured Finance en General Lending & Payments and Cash Management. De zwakke

FinancialResultaten figures 2nd quarter2008 2006 4e kwartaal

Amerikaanse huizenmarkt is de belangrijkste veroorzaker van de gestegen risicokosten bij ING Direct. Het onderliggende naar-risico gewogen rendement op kapitaal (RAROC) na belastingen daalde van 19,2% over het vierde kwartaal 2007 naar -17,3% als gevolg van de onrust op de markt en een stijging van het economisch kapitaal met 35,3%.

Beheerd vermogen Ondanks de moeilijke marktomstandigheden realiseerde ING gedurende het kwartaal een netto-instroom van het beheerd vermogen van EUR 0,3 miljard. Het totaal aan beheerd vermogen daalde echter met EUR 56,8 miljard, ofwel 9,3%. Verslechtering van de financiële markt en lagere koersen van aandelen hadden een negatieve invloed van EUR 44,8 miljard. De desinvestering van de activiteiten in Taiwan, Zuid-Korea, Argentinië en Curaçao had een negatieve invloed van EUR 12,4 miljard.

Kapitaalbeheer In het vierde kwartaal gaf ING één miljard kernkapitaaleffecten uit aan de Nederlandse Staat voor een totaalbedrag van EUR 10 miljard. ING stak EUR 5 miljard daarvan in het bankbedrijf en EUR 4,05 miljard in het verzekeringsbedrijf. EUR 0,95 miljard bleef op Groepsniveau. Gedurende het vierde kwartaal werden de belangrijkste kapitaalratio’s van ING versterkt. Het gecorrigeerd vermogen van ING Groep steeg met EUR 4,6 miljard doordat de opbrengst van de kapitaalinjectie het verlies over het kwartaal en de invloed van de dalende aandelenmarkten kon compenseren. De tier 1-ratio van ING Bank steeg van 8,5% tot 9,3% doordat de groei van de naar-risico gewogen activa van EUR 330 miljard tot EUR 343 miljard meer dan gecompenseerd werd door de kapitaalinjectie van de Groep. De kern-tier 1-ratio verbeterde van 6,5% tot 7,3%. De verhouding schuld/eigen vermogen van de Groep daalde van 14,4% naar 13,8%. De verhouding schuld/eigen vermogen van het verzekeringsbedrijf steeg van 8,0% tot 8,5%. Kapitaalinjecties in de dochtermaatschappijen, met name de verzekeringsbedrijven in Nederland en de VS, hielden gelijke tred met de kapitaalinjectie van de Groep in het verzekeringsbedrijf. Het gecorrigeerde vermogen daalde met EUR 0,9 miljard naar EUR 24,8 miljard.

Risicobeheer De financiële en economische crisis resulteerde in het vierde kwartaal in verliezen voor belastingen en bijzondere waardeverminderingen op de winst-en-verliesrekening van EUR 3.004 miljoen. Van dit bedrag heeft EUR 2.049 miljoen betrekking op Amerikaanse subprimeRMBS, Alt-A-RMBS en CDO’s/CLO’s. EUR 686 miljoen kan worden toegeschreven aan beursgenoteerde aandelenfondsen en de rest aan overige schuldbewijzen waaronder schulden van financiële instellingen. Aanpassingen van de marktwaarde op de winst-en-verliesrekening bedroegen EUR 879 miljoen voor belastingen door negatieve herwaardering van vastgoed en private equity. De negatieve herwaardering van onder druk staande beleggingscategorieën van in totaal EUR 738 miljoen na belastingen werd op de balans opgenomen onder eigen vermogen. ING heeft in het vierde kwartaal haar risicopositie actief teruggebracht door verschuiving van kapitaal naar staatsobligaties. De balans van het bankbedrijf is verkort en bij het verzekeringsbedrijf worden voor de variabele lijfrenteproducten strakkere regels voor kapitaalallocatie gehanteerd. Door de verkoop en afdekking van de aandelenbeleggingsportefeuille daalde het aandelenrisico. In 2009 zullen verdere maatregelen worden genomen om de risicoblootstelling omlaag te brengen. In het vierde kwartaal daalde de subprimeRMBS-portefeuille naar EUR 1,8 miljard. De marktwaarde was op 31 december 58,1%, een daling vergeleken met de 73,0% per 30 september. Dit was vooral toe te schrijven aan de stijging van de kredietrisico-opslag. ING rapporteerde over het vierde kwartaal een verlies op subprime-RMBS van EUR 50 miljoen voor belastingen die loopt via de winst-enverliesrekening. De Amerikaanse Alt-A-RMBS-portefeuille daalde met EUR 2,2 miljard naar EUR 18,8 miljard op 31 december door een bijzondere waardevermindering van EUR 1,8 miljard voor belastingen en een negatieve herwaardering van EUR 0,5 miljard voor belastingen.

De meeste bijzondere waardeverminderingen en herwaarderingen deden zich voor bij ING Direct en de rest bij Insurance Americas. Bij ING Direct was sprake van EUR 1,6 miljard aan bijzondere waardeverminderingen door een relatief klein geschat kredietverlies van EUR 263 miljoen doordat bij de onderliggende Alt-Ahypotheken in toenemende mate niet aan de verplichtingen kon worden voldaan en door de vooruitzichten voor de hypotheekmarkt. Het geschatte kredietverlies resulteerde in bijzondere waardeverminderingen voor belastingen die zes keer zo groot waren doordat IFRS vereist dat op de rapportagedatum de marktwaarde wordt afgeschreven. Ultimo 2008 had 65% van de Alt-A-RMBS-portefeuille van ING een AAA-rating, een daling ten opzichte van 87% op 30 september. De CDO/CLO-portefeuille van ING daalde van EUR 4,7 miljard op 30 september naar EUR 3,5 miljard ultimo 2008. Dit was toe te schrijven aan verkopen, EUR 175 miljoen aan negatieve herwaarderingen en EUR 185 miljoen aan verliezen voor belastingen die via de winsten-verliesrekening lopen. Insurance Americas sloot in het vierde kwartaal EUR 650 miljoen aan CDO-posities. Het grootste gedeelte van de CDO/CLO-portefeuille heeft zakelijke kredieten van hoge kwaliteit als onderliggende activa; slechts EUR 1,0 miljoen heeft Amerikaanse subprimehypotheken als onderliggende activa. De portefeuille had op 31 december een marktwaarde van 77,8%. ING heeft EUR 33,7 miljard aan eersteklas Europese en Amerikaanse RMBS. Op deze portefeuille, die ultimo 2008 een marktwaarde had van 92%, worden geen verliezen geboekt via de winst-en-verliesrekening. ING heeft een vastgoedpositie van EUR 9,8 miljard die onderhevig is aan herwaardering via de winst-en-verliesrekening, een daling ten opzichte van EUR 11,5 miljard op 30 september. Deze daling is toe te schrijven aan negatieve herwaarderingen, vreemde valuta-invloeden en verkoop. In het vierde kwartaal rapporteerde ING een negatieve herwaardering voor belastingen via de winst-en-verliesrekening van EUR 556 miljoen.


13

14


Uit de business

Zelfbankieren of advies: alles is mogelijk bij de nieuwe ING

Van start! De nieuwe ING: meer voor minder

En daar is-ie dan: de nieuwe ING. De voordeligste grootbank van Nederland. De combinatie van Postbank en ING Bank. Gemak, deskundigheid en waar voor je geld: dat is wat de ING klanten zal leveren. En nog veel meer, voor minder geld.

Namen verdwijnen, waarden blijven Nederland is vanaf 10 februari officieel een nieuwe bank rijker: de ING. Een bank die als geen ander gestoeld is op de wensen van de klant. Een bank met ruim acht miljoen particuliere en 600.000 zakelijke klanten. Met de start van de ING komt er een einde aan de merknamen Postbank en ING Bank. Postbank en ING Bank behoren tot de bekendste merken in Nederland. Beide hebben een rijke geschiedenis, hele generaties zijn met hen groot geworden. Het was de Postbank die in 1969 het eerste gegarandeerde betaalmiddel in Nederland, de girobetaalkaart, introduceerde. Het was ook de Postbank die thuisbankieren groot maakte. De bank van alle Nederlanders. De commercial ‘15 miljoen mensen’ werd een hit. De commercials met John Cleese en later die met Jan Mulder op de brommer door Rome staan op het netvlies van velen gebrand. En ING Bank, voorheen Nederlandsche Middenstandsbank, was het financieel centrum voor bedrijven, de meedenkbank bij uitstek, de motor van het mkb. Ook een bank met een rijke geschiedenis, en net als Postbank diep geworteld in Nederland. In vrijwel ieder huishouden in Nederland is er wel iemand met een betaalrekening, spaarrekening of hypotheek van de Postbank of ING Bank. De namen van beide banken verdwijnen, maar de waarden blijven bestaan.

Klant centraal Genoeg geschiedenis. Nu de toekomst. En die heeft de ING. Nick Jue, directievoorzitter van ING Nederland en met zijn team verantwoordelijk voor de samenvoeging van de Postbank en ING Bank in de ING, is daar van overtuigd. “Ik durf te stellen dat wij als eerste bank in Nederland écht de wens van de klant centraal stellen. Hoge service tegen een lage kostprijs. Wij bouwen een bank waar mensen werken die als belangrijkste drijfveer hebben

om onze klanten verder te helpen. Onze klanten bepalen op welke manier zij willen bankieren en wij staan klaar om ze daarbij te helpen. Dat klinkt voorspelbaar, maar het is onze overtuiging dat Nederlanders op dit moment het meest behoefte hebben aan een solide bank die doet wat zij willen. Bij het bouwen van de nieuwe bank hebben we steeds één ding centraal gesteld: de vraag waar onze klanten nu én in de toekomst behoefte aan hebben. Wat verwacht men van zijn of haar bank? Wat moet die bank doen of juist niet doen? De klant wil in de kern drie zaken: gemak, deskundigheid en waar voor zijn geld. En dat is wat we gaan leveren.”

Gemak ... De samenvoeging was nodig om dat doel te realiseren. Hierdoor ontstaat er een multichannel bank pur sang en is het mogelijk de klant volledig te bedienen. De klant kan op een gemakkelijke manier bankzaken doen: thuis, via internet, telefoon, e-mail of in een van de bankkantoren dat ook middelen om online te bankieren klaar heeft staan. En de klant heeft als hij dat wil direct toegang tot persoonlijk advies over complexe financiële vraagstukken. Een adviseur staat klaar om de klant te helpen bij het begrijpen en eventueel verbeteren van bijvoorbeeld zijn pensioen. Ook dat kan thuis, in een bankkantoor of desgewenst op het werk. Wat de klant het beste uitkomt. De ING is door de centrale sturing en centrale database in staat betere service te bieden. “Door de jaren heen hebben we geleerd wat aansluit bij de wensen van onze klanten en daar hebben we onze dienstverlening op ingericht. De nieuwe ING gaat daar nadrukkelijk mee verder. We ontwikkelen nog betere klantenprofielen, waardoor we klanten nog specifieker van dienst kunnen zijn.”


15

Uit de business

... en deskundigheid... Een andere pijler van de ING is deskundigheid. “Deskundigheid heeft vele gezichten. Het betekent bijvoorbeeld dat de bank deskundig is en snel en direct vragen van klanten kan afhandelen. Het betekent ook dat er een netwerk van professionele adviseurs voor complexe vraagstukken is. Een grote verandering voor Postbankklanten die voorheen alleen onze adviesbalies in de grote postkantoren kenden. Zij hebben straks op maar liefst 285 plaatsen in Nederland direct toegang tot hoogwaardig advies.” Er zijn specialistische adviesteams beschikbaar die op alle mogelijke terreinen helpen. De sterke focus op specialistische adviseurs is ook nieuw voor ING Bankklanten. “De tijd dat een en dezelfde persoon op alle terreinen een gedegen advies kon geven is voorbij. Wetgeving, productontwikkeling, fiscale mogelijkheden: het tempo van veranderingen op deze gebieden is zo hoog, dat generalisten nooit de kwaliteit kunnen bieden die een specialist op een deelterrein wel kan bieden. Dus ook de voormalige klanten van ING Bank krijgen voortaan advies van specialisten die alles weten van een specifiek deelterrein. Dit sluit aan bij een duidelijke wens van onze klanten.”

verhouding tussen kosten en baten is dan ook bij ING op een beter peil dan welke andere grootbank in Nederland ook. We realiseren dus een serviceverbetering voor onze klanten tegen per saldo lagere kosten. We hanteren bovendien de scherpe tarieven van de Postbank. Dat betekent dat Postbankklanten niet meer gaan betalen, maar wel meer krijgen, zoals hoog-

“Door meer service, meer transparante producten, efficiënte processen en een goede prijs te bieden kan de ING beter concurreren” waardig advies. En voor ING Bankklanten geldt dat zij in vrijwel alle gevallen goedkoper gaan bankieren dan voorheen. Zowel de klanten van ING Bank als die van de Postbank gaan er dus op vooruit.”

Stap voor stap naar nieuwe dienstverlening ... en waar voor je geld Juist in deze tijden van felle concurrentie waarin tarieven en marges onder druk staan, is het meer dan ooit van belang om klanten nog beter van dienst te zijn tegen nog lagere kosten. Ook dat biedt de samenvoeging. “We bundelen niet alleen de krachten, maar werken bovendien aan een voor de toekomst cruciale kostenbesparing.” De verwachting is dat de samenvoeging jaarlijks 440 miljoen euro aan besparing oplevert. “De kredietcrisis”, vervolgt Jue, “heeft de noodzaak om de krachtenbundeling en kostenbesparing te realiseren alleen maar versterkt. We hebben dan ook geen moment overwogen om de integratie uit te stellen. Dit is precies waar de markt om vraagt en waar klanten behoefte aan hebben. De nieuwe bank heeft een lager kostenniveau dan de optelsom van de twee oorspronkelijke banken. De belangrijke

Het samengaan van de Postbank en ING Bank gaat stapsgewijs. Het straatbeeld was al oranje, want sinds eind 2008 zijn alle geldautomaten omgekleurd. En de correspondentie die klanten thuis ontvangen, is vanaf 10 februari in de nieuwe ING-stijl. Andere activiteiten zijn in volle gang. Zo worden vanaf juni vorig jaar iedere week twee bankkantoren omgebouwd naar de nieuwe formule. Klanten kunnen nu al in 65 nieuwe kantoren terecht. In totaal komen er 285 kantoren. Die zijn er natuurlijk niet van de ene op de andere dag. Ook het vervangen van de betaalpassen van alle circa 8,8 miljoen rekeninghouders gaat door tot eind 2009. Later dit kwartaal zal de introductie van de nieuwe website plaatsvinden. “De nieuwe ING is er”, benadrukt Jue, “maar we zijn zeker nog niet klaar. We zullen ook de komende jaren verder bouwen aan de beste bank van Nederland.”

Wat verandert er voor klanten?

De ING is...

88Nieuw productassortiment: het beste van de Postbank en ING Bank 88Klanten kunnen zelf bepalen hoe ze bankieren: zelf, geholpen of met advies 88Direct toegang tot advies voor particuliere en zakelijke klanten.Team van specialistische adviseurs met expertise op deelterreinen 88Modern en omvangrijk kantorennetwerk op

drukbezochte plaatsen, zoals winkelcentra (285 INGkantoren, 550 ING-agenten, 475 ING-geldservicepunten): altijd een kantoor in de buurt, met ruime openingstijden: tot 19.00 uur ‘s avonds, op koopavonden en op zaterdag 88De ING-kantoren beschikken over actuele klantengegevens, het maakt niet uit welk kantoor de klant binnenloopt

Ruim 8 miljoen particuliere klanten / 600.000 zakelijke klanten / 17.000 medewerkers / 550 verkooppunten, waarvan 285 bankkantoren / de grootste spaarbank van Nederland / 2.600 geldautomaten op 2.000 locaties / 9,2 miljoen ING-passen / 1,2 miljoen creditcards / 1 miljoen internet-klantcontacten per dag / 4 miljoen folders / eigen netwerk van buitenlandse vestigingen Nick Jue, directievoorziiter ING Nederland

16


Uit de business Licht en kleur: een glimp van het interieur van de Belgische bankkantoren

‘Bank van Morgen’ volle kracht vooruit ING België gooit het roer om. Met de ‘Bank van Morgen’, een directbank in combinatie met 800 bankkantoren. Jan Op de Beeck, bestuursvoorzitter Retail Banking, en Frank Stockx, projectmanager, praten over de toekomst van de bank.

Het wordt een spannend jaar voor ING België. De retailbank met honderden kantoren is begonnen aan een reis naar de toekomst. ING België is niet langer een verzameling van 800 vrij zelfstandige bankkantoren, maar een strak centraal aangestuurde organisatie. De ‘Bank van Morgen’ wil innovatief zijn, eenvoudig, snel en met veel gebruiksgemak, met voor elke klant de beste deals. Het concept is gebaseerd op uitstekende dienstverlening via internet en callcenters in combinatie met aantrekkelijke verkooppunten en eersteklas advies. Het devies is ‘direct waar het kan, advies waar nodig’.

Kostenefficiënt Het nieuwe model zorgt voor uniformiteit en voor kostenbesparingen. “We maken de volledige overstap van een gedecentraliseerde organisatie naar een gecentraliseerde organisatie”, aldus bestuursvoorzitter Jan Op de Beeck. “ We communiceren steeds vaker rechtstreeks met de klant. En dat gaat makkelijker wanneer je overal met hetzelfde product werkt, en niet overal net een beetje anders. Voorheen werd elk product bijna individueel aangepast. Nu is een product in het hele land hetzelfde. Daardoor kun je het efficiënter in de markt zetten.” Ook de functie van de bankkantoren verandert. Bij de meeste kantoren – de zogenoemde nabijheidskantoren – kan de klant zelf geld opnemen of storten, maar ook vragen stellen aan een spaar- of beleggingsad-

viseur. De nieuwe kantoren lijken sterk op de bankkantoren van ING in Roemenië of Polen. ING België werkte samen met de specialisten in onlinebankieren van ING Direct en Postbank. Volgens projectmanager Frank Stockx konden ze veel ideeën overnemen van de best-practicegroepen waarin Polen, Roemenië, België en Nederland ideeën uitwisselen. “Het concept dat in deze landen wordt gebruikt, heeft vrijwel dezelfde uitstraling. Alleen de manier van implementeren verschilt. Ik ben er best trots op dat we vorig jaar 131 nabijheidskantoren geopend hebben. In de komende vier jaar staan er tien van zulke kantoren per maand op de planning, of ongeveer 120 kantoren per jaar”.

Onlineverkoop Hoeveel het kantoor ook te bieden heeft, de Belgische klant bankiert tegenwoordig liever online. ING België heeft vorig jaar verschillende producten ontwikkeld voor onlineverkoop. Een voorbeeld van een zeer succesvol product is de autoverzekering. Daarvan zijn vorig jaar 60.000 polissen verkocht, waarvan het overgrote deel in eerste instantie via het internet is aangevraagd. Tussen de anderhalf en twee miljoen Belgen hebben de website bezocht en een berekening laten maken. ING is de eerste top 5-bank in België die een dergelijk verzekering aanbiedt. De bank wil in de komende vijf jaar een portefeuille met 250.000 polissen opbouwen. Frank Stockx: “Dit is een

uitstekend voorbeeld van het combineren van een internetbank met een bankkantoor. Mensen maken de berekeningen via het web. 10% sluit direct via het web een polis af, zonder verder contact met de bank, en anderen sluiten de polis af via het callcenter. De rest komt naar een kantoor om te controleren of hun berekening klopt en sluiten dan op het bankkantoor de polis af. Zo’n 200-400 mensen maken dagelijks een berekening!” “Met onze internetspaarrekening en de nieuwe ING Fidelity Account, een spaarrekening met hoge rente, halen we per maand ongeveer een miljard euro binnen. We streven ernaar dat in 2012 de helft van de eenvoudige producten via internet wordt verkocht en dat tweederde van de afspraken met adviseurs online wordt gemaakt. We zijn ervan overtuigd dat dit gaat lukken”. Op de Beeck wijst op de gunstige timing. ‘We zijn de vierde retailbank van België, waar banken traditioneel zwaar leunen op het kantorennetwerk. We zijn de eerste grote marktpartij die haar kantorennetwerk aanvult met een ‘direct’-strategie. En dat komt ons onder de huidige marktomstandigheden goed van pas.”

ii Lees meer over ING België op www.ING.be ING Shareholder – februari 2009

17

Businessnieuws

Vermogensbeheer steeds groener

ING Investment Management (ING IM), de belangrijkste vermogensbeheerder van ING, onderschrijft de beginselen voor verantwoord beleggen van de Verenigde Naties, de zogenoemde UN PRI. Deze beginselen, die vrijwillig worden toegepast, zijn bedoeld om beleggers te helpen milieu-, sociale en bestuurlijke aspecten mee te wegen bij beleggingsbeslissingen en als het gaat om eigendom van aandelen. De beslissing om deze beginselen te onderschrijven past binnen ING’s toegenomen strategische focus op duurzaamheidsaspecten. Daar waar dit in lijn is met onze fiduciaire verantwoordelijkheden

zal ING IM ernaar streven deze VN-beginselen toe te passen. ING IM heeft een wereldwijd comité opgericht, met vertegenwoordigers uit Europa, de VS, Azië en Australië, om de regionale initiatieven op dit vlak te kunnen volgen en stroomlijnen en het uitwisselen van ervaringen te bevorderen. Jaarlijks neemt het comité deel aan het UN PRI Reporting en Assessment-onderzoek, waarmee ING de door haar geboekte voortgang kan beoordelen. Het comité heeft ook verschillende doelstellingen geformuleerd. Een daarvan is het trainen van ING IM-beleggingsteams hoe

Overeenkomst beleggingsverzekeringskosten Nationale-Nederlanden (NN) en de overige Nederlandse verzekeringsdochters van ING hebben met de Stichting Verliespolis, de Stichting WPC en de daaraan verbonden consumentenorganisaties een akkoord bereikt. Hierdoor is een eind gekomen aan een geschil over de kosten die in rekening zijn gebracht voor particuliere beleggingsverzekeringen die in Nederland op de markt zijn gebracht. Op basis van dit akkoord zullen de Nederlandse verzekeringsdochters van ING (NN, Postbank Verzekeringen en RVS) hun polishouders compenseren voor kosten die een

18

overeengekomen maximum overschrijden. De schikking heeft een totale waarde van EUR 365 miljoen. In het vierde kwartaal van 2007 en het tweede kwartaal van 2008 zijn de voorzieningen hiervoor getroffen. Nadat de leden van de beide consumentenorganisaties de overeenkomst hadden goedgekeurd, is de collectieve eis tot schadevergoeding tegen Nationale-Nederlanden N.V. hiermee stopgezet. NN en de overige verzekeringsdochters beginnen binnenkort met de uitvoering van de compensatieregeling.


zij milieu-, sociale en bestuurlijke criteria in hun standaard beleggingsprocessen kunnen integreren. Dergelijke informatie, die al onderdeel uitmaakt van de duurzame beleggingsstrategie van ING, zal vanaf nu wereldwijd worden uitgewisseld als onderdeel van de beleggingsanalyse en

besluitvormingsprocedure. De UN PRI, in 2006 geïnitieerd, zijn opgesteld in samenspraak met de UN Global Compact en het Finance Initiative of the UN Environmental Programme, waarvan ING lid is.

Banenverlies bij ING Nederland door kostenbesparingen ING Nederland heeft op 11 februari 2009 bekendgemaakt dat, afhankelijk van de instemming van de Ondernemingsraad, ongeveer 1.000 actieve werknemers boventallig zullen worden als gevolg van de noodzaak om de kosten te laten aansluiten op de commerciële prestaties. Deze beslissing maakt onderdeel uit van de kostenbesparingsmaatregelen die ING Groep op 26 januari heeft aangekondigd, met als doel de totale bedrijfslasten met EUR 1 miljard terug te brengen en een inkrimping van het personeelsbestand met 7.000 medewerkers. “We betreuren oprecht dat we zulke moeilijke beslissingen moeten nemen die van invloed zijn op het leven van zo vele medewerkers

en hun familie”, aldus Nick Jue, hoofd Retail Banking Nederland en directievoorzitter van ING Nederland. “Maar door de huidige slechte omstandigheden moeten wij de omvang van ons bedrijf afstemmen op de verwachte bedrijvigheid.” In totaal gaat het om 2.700 fulltime functies binnen Nederland, inclusief externe posities en vacatures die niet zullen worden vervuld. Bij ING in Nederland werken ongeveer 28.000 mensen. Volgens het Sociaal Beleid van ING is het Sociaal Plan over 2007-2009 van toepassing op boventallige medewerkers. Dit Plan werd in 2006 overeengekomen met de bonden.

Businessnieuws

Activiteiten ING Canada verkocht

ING is overeengekomen haar belang van 70% in ING Canada, de grootste schadeverzekeraar van het land, te verkopen. De verkoop levert ING een bedrag op van EUR 1.400 miljoen. Hierdoor daalt de verhouding schuld/eigen vermogen van ING Verzekeringen met meer dan 400 basispunten. De transactie is nog wel onderhevig aan goedkeuring door verschillende

Canadese toezichthouders. Jan Hommen, voorzitter van de Raad van Commissarissen en beoogd bestuursvoorzitter van ING: “Zoals we al eerder hebben aangegeven, zullen wij ons in toenemende mate richten op activiteiten en regio’s waar we een sterke en duurzame positie innemen binnen sparen en beleggen. De opbrengst van deze transactie zal worden gebruikt om ING’s

vermogenspositie te versterken.” ING verkoopt 30% van het totale belang in ING Canada via een onderhandse plaatsing bij een groep institutionele beleggers; de resterende 40% wordt verkocht aan een bankensyndicaat. ING blijft actief in Canada via haar dochteronderneming ING Direct Canada, die door deze transactie niet wordt beïnvloed.

Jong geleerd, oud gedaan Mensen krijgen een steeds grotere eigen verantwoordelijkheid bij het nemen van belangrijke financiële beslissingen en er is een steeds ruimere keuze aan producten en distributiekanalen. Hierdoor is de behoefte aan informatie sterk gegroeid. Verschillende bedrijfsonderdelen van ING hebben wereldwijd educatiecampagnes ontwikkeld, vooral gericht op jonge mensen. Een voorbeeld is ‘Growing through Sharing’ van ING Life Korea dat in samenwerking met UNICEF is ontwikkeld. Kinderen van 9 tot 11 jaar krijgen informatie over verschillende onderwerpen aangeboden: van het belang van verzekeringen tot de financiële situatie van onderontwikkelde landen. In Amerika werkt de ING Foundation samen met liefdadigheidsorganisatie Girls Inc aan een nieuw initiatief voor middelbareschoolmeisjes. ING Vysya Bank in India is gestart met de website www.kidzzbank. com om kinderen op een leuke

manier met geld en sparen te leren omgaan. In Nederland kunnen jonge rekeninghouders van ING leren omgaan met geld via het leeuwtje Numa, dat een centrale rol speelt in de digitale spelletjeswereld ‘Numa’s Wereld’. Zo is er het kassaspel dat kinderen leert hoe wisselgeld werkt. Financiële educatie is een van ING’s prioriteiten binnen verantwoord ondernemen. Fleur Hudig, verantwoordelijk voor Financial Inclusion & Education: “ING vindt financiële educatie van groot belang. Klanten kunnen dan zelfbewust en met kennis van zaken betere financiële beslissingen nemen. We zijn bezig een intern netwerk op te zetten om kennis uit te wisselen en de mogelijkheden te onderzoeken. We willen een goed beeld krijgen van wat er op dit gebied wereldwijd gebeurt, binnen ons eigen bedrijf en daarbuiten.”

ING leert kinderen met geld om te gaan.

Een fragment uit het educatieve kinderspel Numa’s Wereld.


19

Opinie & Analyse

De juiste balans in financiële regelgeving

Iedereen die hoopte dat het nieuwe jaar wat verlichting zou brengen in de wereldwijde financiële crisis, is teleurgesteld. De stroom slecht nieuws houdt maar aan. Het einde van de kredietcrisis is nog niet in zicht, maar één ding is zeker: financiële instellingen zullen in de toekomst met veel meer regelgeving te maken krijgen. Karien van Gennip, hoofd European & International Affairs bij ING, vertelt over de veranderingen op dit gebied.

Vorig jaar september kwam u in dienst bij ING, vlak voor de financiële crisis. Waar lagen vanaf dat moment uw prioriteiten? Mijn belangrijkste prioriteit is het behartigen van de belangen van ING bij de verschillende stakeholders, waaronder de EU en het Europese parlement. We hebben daarnaast veel samengewerkt met de Nederlandse overheid, niet alleen vanwege de kapitaalinjectie. We willen bijvoorbeeld weten welke koers de overheid kiest als het gaat om regelgeving en hoe zij omgaat met het gedeeltelijke of volledige eigendom van financiële instellingen. Ook proberen we beter inzicht te krijgen in de publieke opinie wat betreft ING en over de financiële sector als geheel, en welke rol dat speelt in verschillende overlegorganen. Welke veranderingen in financiële regelgeving verwacht u? Er zal meer regelgeving komen. En die zal ook verstrekkender zijn. Overigens is regelgeving niet per se slecht. Die kan een eind maken aan slecht gedrag, waar alle spelers onder gebukt gaan. Maar regelgeving moet wel evenwichtig zijn, gericht op echte economische oplossingen, en niet alleen maar franje. Als dat zo is, dan is meer regelgeving goed voor iedereen. Maar ik merk dat men geneigd is aan de kern van het probleem voorbij te gaan. Nationale overheden en toezichthouders stellen het eigen, nationale belang voorop en kijken alleen naar de korte termijn. Kunt u een voorbeeld geven? Het maatschappelijk debat richt zich momenteel sterk op de topinkomens. Maar wat we nodig hebben, is een duidelijke visie hoe wij vinden dat de financiële sector er in de toekomst uit zou moeten zien. We moeten één stem laten horen. Dat

20


blijkt moeilijk te zijn. Met zoveel bedrijven die zoveel verschillende belangen hebben, is het moeilijk om een gezamenlijke visie te formuleren. Toch is er ook eensgezindheid. Zo willen we allemaal een toezichtmodel dat over de grenzen heen goed functioneert en zorgt voor een gelijkwaardige uitgangspositie. Daarmee zitten het Europees Parlement, de Europese Commissie en de financiële sector op één lijn. Maar sommige landen willen de controle over hun eigen financiële sector behouden en stemmen tegen groepstoezicht zoals dat wordt voorgesteld in de richtlijn Solvabiliteit II, waarin het toezicht op verzekeringsbedrijven wordt geregeld. We hebben een systeem nodig met onderlinge samenhang en met grensoverschrijdend toezicht, dat in staat is snel in te spelen op crises en kan zorgen voor een langdurige stabiliteit van markten. Krijgen de toezichthouders te veel macht? Ze hebben al heel veel macht. We zullen deze financiële en economische crisis alleen te boven komen, als we investeren in het internationale financiële systeem en in samenwerking. We moeten zorgen dat toezicht en regelgeving in de verschillende landen op dezelfde manier worden ingevuld en dat er sprake is van echte samenwerking. Alleen hiermee zal adequaat toezicht op banken als Deutsche Bank en ING mogelijk zijn. Krijgen de toezichthouders in de toekomst meer te zeggen over onze producten en diensten? Er is momenteel een interessante discussie gaande of we voor de meest simpele variant moeten gaan of niet. Daar zit een tegenstrijdigheid in. Onze klanten vragen om oplossingen met een zekere garantie. Maar om die garantie te kunnen bieden hebben we complexe producten nodig. Dus terwijl aan de ene kant de

Opinie & Analyse

Karien van Gennip Karien van Gennip kwam in september 2008 in dienst van ING als hoofd European & International Affairs. Daarvoor was zij voor het CDA lid van de Tweede Kamer. Van mei 2003 tot februari 2007 was zij staatssecretaris van Economische Zaken. Zij studeerde technische natuurkunde aan de Technische Universiteit van Delft en volgde op INSEAD een MBA-studie. Ze begon haar carrière als consultant bij McKinsey & Co in Amsterdam en San Francisco. Van Gennip heeft ook gewerkt bij de Autoriteit Financiële Markten.

toezichthouder zegt ‘ga terug naar de basis’ om het vertrouwen te herstellen, moeten we aan de andere kant blijven vernieuwen om tegemoet te komen aan de vraag van de klant. Een andere tegenstrijdigheid is dat van ons wordt verwacht dat we bepaalde kredietfaciliteiten bieden, terwijl tegelijkertijd de volatiliteit van de markten banken dwingt om hogere kapitaalreserves aan te houden. Is de relatie tussen ING en de Nederlandse overheid sinds de kapitaalinjectie veranderd? Die is veel intensiever geworden. ING is altijd een zeer internationaal georiënteerde onderneming geweest, dus de band met Nederland was wat losser geworden. Dat is nu anders. De Nederlandse overheid ziet ING echt als ‘een van ons’, en ING onderkent dat de Nederlandse Staat een belangrijke stakeholder is. We hebben de Nederlandse overheid in verschillende opzichten nodig, bijvoorbeeld om onze belangen in Brussel te behartigen. En de overheid heeft ons nodig om de kredietverlening aan het midden- en kleinbedrijf door te laten gaan. Citigroup heeft 10 jaar geleden hetzelfde gedaan als ING, namelijk de banken verzekeringsactiviteiten samengevoegd. Deze onderneming heeft nu aangekondigd dat zij zich gaat opsplitsen. Staat het model van de universele bank ter discussie? In de maatschappelijke discussie werden die vraagtekens al gezet. En dat is zorgelijk. Het model van de universele bank blijft

overeind omdat het ons in staat stelt producten te bieden waarmee we inspelen op de behoefte van de klant gedurende diens hele leven. Daarnaast hebben particulier en zakelijk bankieren elkaar nodig. Een retailbank profiteert van de zakelijke activiteiten die eigen activa genereren, en bij een zakenbank kunnen de particuliere tegoeden worden aangewend voor financieringen. Het is moeilijk je een wereld voor te stellen zonder internationaal bankieren en verzekeren. 2009 wordt een moeilijk jaar. Wat zijn uw prioriteiten? We willen een brede visie ontwikkelen op de toekomst van het financiële systeem en meehelpen via de European Financial Services Round Table (EFR) een reactie voor de G20 te definiëren. Als onderneming moeten we het vertrouwen van onze klanten en onze andere stakeholders zien te herwinnen. En het is belangrijk, zoals ik al eerder aangaf, dat we één geluid laten horen. We kunnen vanuit één ING niet met verschillende meningen naar buiten komen. Dus moeten we samen een intern standpunt bepalen. De inhoud daarvan is minstens zo belangrijk. We werken momenteel aan een wereldwijd netwerk van experts op het gebied van public affairs. Public affairs en overheidsrelaties zijn een aparte tak van sport, en ik wil de lessen die we op dat gebied hebben geleerd binnen de organisatie uitdragen. Wellicht gebeurt er iets in Zuid-Korea dat van belang kan zijn voor onze collega´s in Mexico. Door ervaringen uit te wisselen kunnen we het accent leggen op de juiste onderwerpen en krijgen we een beter inzicht in wat ons te wachten staat.


21

Opinie & Analyse

Vertrouwen vraagt om transparantie

Vele financiële dienstverleners staan voor de vraag hoe zij het vertrouwen van klanten kunnen terugwinnen. Roger Peverelli is partner bij VODW Marketing en medeauteur van The Future of Finance. In dit boek gaat hij in op de gevolgen van de crisis voor klanten en doet hij een voorspelling over toekomstige trends. Peverelli heeft een advies voor ondernemingen zoals ING. Door de kredietcrisis hebben klanten hun vertrouwen in financiële instellingen verloren. Hoe kan een onderneming als ING dat vertrouwen herwinnen? Betrouwbaarheid was bij financiële dienstverlening altijd van fundamenteel belang. Maar door de niet aflatende stroom aan negatieve nieuwsberichten heeft het woord ‘betrouwbaarheid’ haar geloofwaardigheid verloren. Je mag wel zeggen dat het fundament onder de financiële dienstverlening is weggeslagen. De uitdaging is nu om een nieuw fundament te leggen en te beginnen het vertrouwen terug te winnen. Hoe zou dat nieuwe fundament eruit moeten zien? Daarvoor moet je goed begrijpen welke invloed de kredietcrisis heeft gehad op klanten. De klant heeft zich in hoog tempo moeten ontwikkelen en is veel zelfredzamer geworden. Er is een roep om transparantie, want volgens de klant is de kredietcrisis voor een belangrijk deel veroorzaakt door de te grote complexiteit. Ethisch gedrag van ondernemingen zal in toenemende mate de keuze van de klant bepalen. Die ontwikkeling was al ingezet, maar is door de kredietcrisis alleen maar versneld. En het zijn blijvende ontwikkelingen. Een nieuw fundament zou daarom

22


op drie pijlers kunnen rusten. In de eerste plaats op empathie: stel het belang van de klant boven het belang van de onderneming en doe wat je belooft. Ten tweede op ethische waarden: doe zaken terwijl je tegelijkertijd rekening houdt met de invloed van de onderneming op de maatschappij. En ten derde op gemak: toon transparantie en eenvoud in al je producten, diensten, reclame, distributie en levering. ING heeft een uitstekende uitgangspositie om het vertrouwen weer groter te maken. Vertrouwen vraagt om transparantie. Transparantie vraagt om eenvoud. Dat ING zich richt op gemak is dan ook een schot in de roos.

Waarmee kunnen financiële dienstverleners hun klanten in deze periode echt helpen? Ze moeten laten zien dat ze er echt zijn voor de klant, vooral in deze moeilijke tijden. Het is van groot belang om de communicatie met de klant aanzienlijk op te voeren en niet maar rustig af te wachten. Hoe zouden we dit kunnen doen? Start een dialoog met de klant. Informeer je klanten over de eventuele gevolgen van de crisis voor hen persoonlijk. Neem de tijd om naar ze

te luisteren, hen gerust te stellen en hun vragen te beantwoorden. En wees eerlijk, geef toe als je fouten hebt gemaakt. De betrouwbaarheid van de financiële sector is misschien geschaad, maar als bedrijf moet je altijd eerlijk blijven.

Hoe kunnen financiële dienstverleners dit nieuwe fundament aan hun klanten duidelijk maken? Dat is veel meer dan een reclameboodschap. Het moet in elke vezel van de organisatie voelbaar zijn. Mensen hebben door de kredietcrisis ondervonden dat de informatie die zij rechtstreeks van bedrijven krijgen, beperkt is. Zij geven de voorkeur aan de onpartijdige informatie van andere klanten, hoe incompleet die misschien ook is, boven de mooi verpakte boodschappen van de financiële instellingen. Klanten wisselen ervaringen uit over de kwaliteit van de dienstverlening, niet over hoe leuk de reclamecampagne is. De feitelijke dienstverlening door ING is nu dus waar het om gaat. Die moet echt toegevoegde waarde bieden. De toekomst van de financiële sector hangt af van de dienstverlening. Daarmee kun je laten zien dat je echt om de klant geeft. Maar je moet eerst goed zijn en het dan pas anderen vertellen.

Column

“Helderheid essentieel”

De wereldwijde financiële infrastructuur schudt op zijn grondvesten. Daaraan heeft ook ING zich niet kunnen onttrekken. Onder die omstandigheden zal het niemand verbazen dat de Stichting ING Aandelen met bijzondere belangstelling kennis zal nemen van de jaarcijfers en het jaarverslag van ING over het boekjaar 2008 en uitziet naar de aandeelhoudersvergadering, die zal worden gehouden op maandag 27 april 2009. De gebeurtenissen in het jaar 2008, resulterend in twee steunoperaties van de Staat, zijn belangwekkend, maar de lessen die ING daaruit trekt en de verwachtingen voor de toekomst zijn nog belangrijker. Hoe evalueert ING het eigen risicobeheer, dat al vele jaren zo’n belangrijk aandachtsgebied is binnen de onderneming? Welke conclusies zijn er getrokken? Hoe kijkt ING aan tegen het belang van de Staat in de onderneming en wat voor toekomstscenario’s zijn er gemaakt? Wat zijn de gevolgen voor de aandeelhouders en het dividendbeleid? Ongetwijfeld zullen deze onderwerpen naast vele andere aan de orde komen tijdens de eerstvolgende aandeelhoudersvergadering. Nu de heer Michel Tilmant is teruggetreden, zal aan de algemene vergadering van aandeelhouders worden voorgesteld de heer Jan Hommen te benoemen als de nieuwe bestuursvoorzitter. De aandeelhouders en certificaathouders zullen tevens in de gelegenheid worden gesteld zich uit te spreken over twee door de Staat voorgedragen commissarissen, van wie Lodewijk de Waal op dit moment al bekend is. Wij verwachten dat hierbij helderheid zal worden gegeven over de

speciale rol die aan deze ‘Staats-commissarissen’ is toebedacht. Voortvloeiend uit de transacties met de Staat zal het remuneratiebeleid voor het topmanagement van ING worden vernieuwd. Op de aandeelhoudersvergadering 2009 zal nog geen concreet voorstel worden gepresenteerd, maar verwacht mag worden dat ING zal aangeven hoe deze kwestie zal worden benaderd. De leden van de raad van bestuur hebben

“Positie en koers ING verduidelijken” overigens afstand gedaan van hun bonussen tot het nieuwe remuneratiebeleid is vastgesteld. Daarnaast zijn de vertrekvergoedingen beperkt tot maximaal één jaarsalaris. Ook verwacht worden de uitkomsten van het onderzoek door de Adviescommissie onder leiding van oud-INGbestuurder Cees Maas. Deze commissie werd ingesteld door de Nederlandse Vereniging van Banken naar aanleiding van de recente ontwikkelingen in de financiële wereld en de kritiek op veel financiële instellingen. De commissie kijkt naar onderwerpen als de invoering van een gedragscode, de huidige beloningsstructuur in de financiële sector, aanpassingen in weten regelgeving en toezicht op de sector. In het voorjaar van 2009 zal de commissie haar bevindingen en aanbevelingen publiceren. Er is voor het bestuur van ING alle aanleiding om de aandeelhouders en certificaathouders opnieuw de positie en de koers van het bedrijf te

verduidelijken. De toekomst vergt een gezonde financiële basis, waarop ook het vertrouwen van aandeelhouders, certificaathouders en klanten kan zijn gebaseerd. Het afleggen van verantwoording over de gemaakte keuzes en het geven van zo groot mogelijke helderheid over de eigen voornemens zijn daarvoor essentieel. De komende aandeelhoudersvergadering biedt bij uitstek de gelegenheid daarover van gedachten te wisselen. Met meer nadruk dan ooit roepen wij aandeelhouders en certificaathouders op hun stem te laten horen op de aandeelhoudersvergadering, rechtstreeks of middels steminstructies aan de Stichting (www.stichtingingaandelen.nl) of via het Communicatiekanaal Aandeelhouders (www.communicatiekanaal.nl). Wij verwachten dat voor de derde achtereenvolgende keer ten minste 35% van het totaal aantal stemmen zal worden uitgebracht door de aandeelhouders en certificaathouders. Dan komt de toekomst van de certificering en van de Stichting ING Aandelen aan de orde. De huidige exceptionele omstandigheden en de lessen die daaruit kunnen worden getrokken maken de besluitvorming over die toekomst extra boeiend en belangrijk. Wij hopen u op de aandeelhoudersvergadering te mogen ontmoeten. Mocht u voordien met ons in contact willen treden, dan zien wij, zoals altijd, uw vragen graag tegemoet op onze website.

Jan Veraart voorzitter Stichting ING Aandelen


23

Kerncijfers en data 1

HSBC Holdings

Herbeleggingsindex 2 Banco Santander

85.9

Belangrijke data in 2009

56.0

3 Axa 250 4 Allianz

35.2

5 BBVA 200 6 Intesa Sanpaolo

33.8

7 BNP Paribas 8150UBS

29.8

9

27.5

Maandag 27 april 2009 Jaarlijkse Algemene Vergadering

34.9

Woensdag 13 mei 2009 Publicatie resultaten 1e kwartaal 2009

30.1

Woensdag 12 augustus 2009 Publicatie resultaten 2e kwartaal 2009

28.9

Generali

10 100Unicredito

24.7

11 Munich Re

23.2

12 Societe Generale 50 13 RBS

21.9

14 Zurich Financial Services 0 15 Credit Suisse Group 2004 2005 16 Credit Agricole

21.4

Woensdag 11 november 2009 Publicatie resultaten 3e kwartaal 2009 Alle data zijn onder voorbehoud.

21.7 21.3 19.2

2006

2007

2008

31-12-2008

17 Standard Chartered Certificaten ING 17.2 16.6 18 Deutsche Bank MSCI World Insurance 15.8 MSCI World Banks

19 ING 20 Nordea

Bron: Thomson Financial Datastream

14.3

Top 20 Europese financiële instellingen (beurswaarde in miljarden euro’s) 1

ING Depositary Receipts 85,9 HSBC Holdings MSCI World Insurance

2

56,0 Banco Santander MSCI World Banks

3

Axa

35,2

4

Allianz

34,9

5

BBVA

33,8

6

Intesa Sanpaolo

30,1

7

BNP Paribas

29,8

8

UBS

28,9

9

Generali

27,5

10 Unicredito

24,7

11 Munich Re

23,2

12 Societe Generale

21,9

13 RBS

21,7

14 Zurich Financial Services

21,4

15 Credit Suisse Group

21,3

16 Credit Agricole

19,2

17 Standard Chartered

17,2

18 Deutsche Bank

16,6

19 ING

15,8

20 Nordea

14,3

ii ING staat op de 45e plaats in de wereldranglijst van financiële instellingen.

Bron: MSCI, Bloomberg, 2 januari 2009

Algemene Vergadering

Jaarverslag 2008

De jaarlijkse Algemene Vergadering wordt gehouden op 27 april 2009 in het RAI Congrescentrum te Amsterdam, aanvangstijd 11.00 uur. De agenda is vanaf 19 maart beschikbaar op ING’s website, www.ing.com.

De Engelse, officiële, versie van het Jaarverslag 2008 is als pdf-bestand vanaf 19 maart beschikbaar op www.ing.com. Een gebruiksvriendelijke online-versie volgt spoedig daarna. Het Nederlandse Jaarverslag wordt op 2 april op de website gepubliceerd. De gedrukte versies zijn beschikbaar vanaf 26 maart (Engels) en 8 april (Nederlands). Vanwege kostenbesparing zal er over 2008 geen Jaaroverzicht (korte versie van het Jaarverslag) worden uitgegeven.

24


Disclaimer De jaarrekening van ING Groep wordt opgesteld volgens de International Financial Reporting Standards, zoals goedgekeurd door de Europese Unie (‘IFRS-EU’). Bij het opstellen van deze financiële informatie zijn dezelfde waarderingsgrondslagen toegepast als voor de jaarrekening van ING Groep over 2007. De jaarrekening over 2008 wordt momenteel opgesteld en kan onderhevig zijn aan veranderingen als gevolg van gebeurtenissen na balansdatum. De cijfers in dit document zijn niet door de accountant gecontroleerd. In de tabellen zijn kleine afrondingsverschillen mogelijk. In deze publicatie zijn verwachtingen over toekomstige gebeurtenissen opgenomen. Deze verwachtingen zijn gebaseerd op de huidige inzichten en veronderstellingen van het management met betrekking tot bekende en onbekende risico’s en onzekerheden. De feitelijke resultaten, prestaties of andere omstandigheden kunnen in meer dan geringe mate afwijken van de uitgesproken verwachtingen als gevolg van wijzigingen in onder meer (i) de algemene economische omstandigheden, vooral in voor ING belangrijke markten, (ii) veranderingen in de beschikbaarheid van, en kosten verbonden aan, liquiditeitsbronnen zoals interbancaire kredietverlening, alsmede de omstandigheden op de kredietmarkten in het algemeen, waaronder veranderingen in de kredietwaardigheid van kredietnemers en andere tegenpartijen, (iii) de frequentie en ernst van verzekerde schadegevallen, (iv) de sterfte-, invaliditeits- en ziektecijfers en ontwikkelingen hierin, (v) het verval in portefeuilles, (vi) het rentepeil, (vii) valutakoersen, (viii) concurrentieverhoudingen, (ix) wijzigingen in weten regelgeving en (x) het beleid van overheden en/of regelgevende toezichthouders. ING acht zich niet verplicht de in dit document opgenomen toekomstverwachtingen op enig moment te actualiseren.

februari 2009 De prioriteiten van Jan Hommen Teleurstellend resultaat 4e kwartaal De nieuwe ING van start

Recommend Documents