De Verzoamelstee van start!

Jaargang 1 / no. 1 / maart 2011

De Verzoamelstee van start! “Dit is geen project dat over bewoners wordt uitgestort, maar samen met dorpsbewoners wordt uitgevoerd. Dit betekent: goed luisteren naar wat er in de buurt echt nodig is. Alleen dan kun je de dorpsstructuur versterken”. Met deze woorden geeft de voorzitter van de stuurgroep, Hans Wortmann van de Rijksuniversiteit Groningen, het officiële startsein van De Verzoamelstee op 4 februari 2011 in het dorpshuis van Thesinge. Gebruiker heeft regie Na zijn welkom aan een volle zaal deelnemers en belangstellenden, bedankt hij de sponsoren en geeft het woord aan wethouder Peter Heidema van de gemeente Ten Boer, die eveneens spreekt namens zijn collega’s uit de gemeenten Winsum en Bedum. Peter Heidema blikt allereerst kort terug op het project, dat begon onder de naam “Meeting Point”. “We hadden destijds te weinig middelen om het project goed te begeleiden” zegt hij. “De begeleiders bepalen straks de kwaliteit van het project. Zij moeten er uit krijgen wat de mensen willen, want de gebruiker heeft de regie over de inhoud. Er wordt niets van bovenaf opgelegd! Het uiteindelijke doel? Mensen zijn minder eenzaam, kunnen langer zelfstandig wonen, hebben meer kwaliteit van leven en zorg op afstand wordt mogelijk en betaalbaar. Schotten vallen weg, zorg en welzijn zijn vraaggestuurd, met andere woorden: de bewoner bepaalt. Als het welzijn van mensen goed is, zien we immers dat er minder gebruik wordt gemaakt van zorg”. Eenvoudig te bedienen Peter Heidema wijst nogmaals op het belang van eenvoudig te bedienen apparatuur en de uitbreidingsmogelijkheden van het systeem. “Een mogelijke vervolgstap is zorgregistratie en zorgverlening via De Verzoamelstee. Met dit systeem kan een hulpverlener bijvoorbeeld verzorgenden en mantelzorgers op de hoogte stellen van wat er binnen de zorg gebeurt. We starten hier niet mee, maar kunnen er wel naartoe werken. Bewoners geven aan wat zij willen. De Verzoamelstee kan een goed middel zijn om de leefbaarheid in dorpen op gang te houden”. Serieus en degelijk Ook gedeputeerde Pim de Bruijne legt het accent op de gebruiker van het nieuwe systeem. Eerst was er de nodige scepsis. De provincie Groningen vond het belangrijk dat een dergelijk idee zou aanslaan en zou worden gedragen door de bewoners van de drie dorpen. Op basis van de zogeheten “meetlat” bleek dat de inwoners van Adorp, Onderdendam en Thesinge zich konden vinden in de opzet en het doel van De Verzoamelstee. Voor de provincie Groningen was de uitkomst van dit onderzoek essentieel voor een vervolgsubsidie. Daar is dan nu als versterking de ZonMw subsidie aan toegevoegd; het heeft even geduurd maar daar is het project alleen maar beter van geworden! “Als de bewoner het heft in handen neemt, kom je een heel eind”, aldus de man, die samen met een medewerker een computerspel, een wildwaterbaan afgaan via Kinect, speelt om te demonstreren hoe eenvoudig de computer vandaag de dag te bedienen is. Een muis is voor veel spellen niet meer nodig, omdat het spel bestuurd wordt door lichaamsbeweging. “Bij De Verzoamelstee zijn veel partners betrokken en dat maakt het project mooi”, aldus de gedeputeerde. “Het is goed opgezet en wordt wetenschappelijk onderzocht. Het is een serieus en degelijk project en ik heb er alle vertrouwen in dat het goed komt. Ik hoop dan ook dat dit weer een bouwsteen is die bijdraagt aan de leefbaarheid”.

Pagina 2

Tot slot is het woord aan Yolanda Marani, directeur van aXtion, de ICT-leverancier van De Verzoamelstee. Zij vertelt over de mogelijkheden van zorg en welzijn op afstand, dankzij het gebruik van ICT en de ervaringen die haar bedrijf hier al mee heeft opgedaan. Als officiële openingshandeling neemt gedeputeerde Pim de Bruijne vervolgens plaats achter het touchscreen om contact te leggen met de buitenwereld. Hij laat zien dat het systeem eenvoudig te bedienen is, ook door mensen die moeite hebben met het omgaan met de computer. Hans Wortmann sluit de bijeenkomst af met de woorden:”Ik hoop dat er over drie jaar een project staat met impact, waarbinnen we kennis hebben ontwikkeld en we De Verzoamelstee provinciaal, landelijk, Europees en wereldwijd kunnen uitrollen!”

******************** De Groninger Verzoamelstee in vogelvlucht Langer zelfstandig Het aantal ouderen groeit de komende jaren naar 4,2 miljoen in het jaar 2036, terwijl het aantal voorzieningen, met name op het platteland, afneemt. Veel senioren laten weten het liefst zo lang mogelijk zelfstandig te willen blijven wonen in hun eigen dorp. Gemeenten en andere overheden ondersteunen dit streven met beleid waarin de zelfstandigheid van senioren centraal staat. Het verdwijnen van voorzieningen vormt echter een bedreiging voor het behoud van deze zelfstandigheid. Daarin wil De Verzoamelstee verandering brengen. Met behulp van ICT kunnen ouderen langer blijven deelnemen aan het sociale leven en langer zelfstandig blijven wonen in hun eigen huis en dorp. Welzijn, kwaliteit van leven en deelname aan het sociale leven worden eveneens vergroot. Daarnaast nemen, dankzij De Verzoamelstee, leefbaarheid en sociale cohesie in het dorp toe. Drie jaar durende proef De Verzoamelstee is een drie jaar durende proef in drie Groninger dorpshuizen. Daar worden zogeheten “beeldtelefoons” geplaatst met een internetaansluiting. Het gaat om de dorpshuizen van Thesinge (gemeente Ten Boer), Onderdendam (gemeente Bedum) en Adorp (gemeente Winsum). Dorpsbewoners – en met name ouderen – kunnen hiervan gebruik maken om contact op te nemen met de gemeente, winkeliers of andere dienstverleners. Via de beeldtelefoon – een computer met internetaansluiting die via het scherm wordt bediend – kunnen ze rechtstreeks beeldcontact maken met bijvoorbeeld de bakker, groenteman, supermarkt of een medewerker van het gemeentelijke zorgloket. Afstanden tellen niet meer. In het dorpshuis is iemand aanwezig die bezoekers kan helpen bij de bediening van de computer. Door hun bezoek aan het dorpshuis ontmoeten ouderen eveneens andere dorpsgenoten. Daarnaast worden in de drie dorpen tien laptops bij senioren thuis geïnstalleerd.

Pagina 3

Het uiteindelijke doel is De Verzoamelstee zonder subsidie deel te laten uitmaken van het voorzieningenaanbod voor senioren. Is de proef succesvol? Dan kan het concept worden geïntroduceerd in andere Groninger dorpen. Daarom is de samenwerking met de Vereniging van Groninger Dorpen van belang. Partners en financiering In De Verzoamelstee wordt samengewerkt door diverse partners, zoals het UMCG, Rijksuniversiteit Groningen/Hanzehogeschool Groningen, de Vereniging van Groninger Dorpen, de Vereniging van Groninger Gemeenten, Zorgbelang, OSO (Overleg Samenwerkende Ouderenbonden) en de gemeenten Winsum, Bedum en Ten Boer.

Hans Wortmann, voorzitter stuurgroep De Verzoamelstee

Financiering Het project wordt gefinancierd door ZonMw, de provincie Groningen, de regio Groningen-Assen en Menzis. ******************* Gezondheidsonderzoek en zorginnovatie ZonMw, de belangrijkste financier van De Verzoamelstee, stimuleert gezondheidsonderzoek en zorginnovatie. Wat nodig is om de gezondheid van Nederlanders te versterken varieert van basale kennisontwikkeling over het functioneren van het menselijk lichaam tot brede toepassing van nieuwe behandelingen en interventies in de gezondheidszorg. Uniek aan het werk van ZonMw is, dat zij actief is binnen die hele kennisketen: van fundamenteel onderzoek tot implementatie. Vooruitgang vraagt om onderzoek en ontwikkeling. ZonMw financiert gezondheidsonderzoek en stimuleert het gebruik van de ontwikkelde kennis om daarmee de zorg en gezondheid te verbeteren. ZonMw heeft als hoofdopdrachtgevers het Ministerie van VWS en NWO. Eind 2009/begin 2010 is er via het Nationaal Programma Ouderenzorg (NPO) gewerkt aan de aanvraag bij ZonMw voor financiering van De Verzoamelstee. Vanuit het bestuurlijk netwerk en de wetenschapscommissie is De Verzoamelstee betiteld als een kansrijk project voor subsidietoekenning. De aanvraag is op 16 februari 2010 bij ZonMw ingediend. In de aanvraag is uitdrukkelijk gekeken naar hoe ouderenwerkers ondersteuning vanuit de dorpen mee vorm kunnen geven. Ouderen moeten worden geënthousiasmeerd om naar het dorpshuis te gaan en van daaruit diensten te betrekken en elkaar te ontmoeten. Eind 2010 is de aanvraag definitief gehonoreerd voor een periode van drie jaar. Het project wordt in december 2013 beëindigd.

Wethouder Peter Heidema van de gemeente Ten Boer

Het onderzoek De systematische implementatie van het drie jaar durende project De Verzoamelstee bestaat uit vier fasen en wordt begeleid door onderzoek door het UMCG en de Rijksuniversiteit Groningen/bedrijfskunde. In de eerste fase wordt gedefinieerd welke diensten wenselijk zijn voor potentiële gebruikers. In de tweede fase worden de voorzieningen geïnstalleerd, de diensten aangeboden en in gebruik genomen. In de derde fase worden de diensten uitgebreid en vindt een proef plaats door bij een aantal ouderen die niet naar het dorpshuis kunnen komen, ICT-voorzieningen thuis te plaatsen: “De Verzoamelstee thuis”. In de vierde en laatste fase vindt bestendiging van het project plaats. Evaluatie en analyse Gedurende de vier fasen wordt een procesevaluatie, een effectevaluatie en een kosteneffectiviteitenanalyse uitgevoerd. Dit betekent dat wordt geëvalueerd of het implementatieproces volgens planning verloopt en of aanpassingen nodig zijn om de implementatie te verbeteren. Waar nodig wordt bijgestuurd. Hierbij wordt aandacht besteed aan de mate waarin de technische en organisatorische voorwaarden zijn gerealiseerd, aan de mate waarin ouderen gebruik maken van de diensten – of waarom niet – aan de werkbaarheid voor de betrokken zakelijke en publieke dienstverleners en aan de succes- en faalfactoren (procesevaluatie). Het effect van de implementatie wordt bepaald op verschillende niveaus. Bij de gebruikers wordt gemeten of er draagvlak is en met behulp van een controlegroep wordt gemeten of het welzijn en de kwaliteit van leven toeneemt en eenzaamheid afneemt.

Pagina 4

Bij de private en publieke organisaties – denk aan gemeenten, winkels, kerk etc. – wordt vastgesteld of dit een effectieve manier van werken is en of gewenste diensten kunnen worden verstrekt. Op gemeentelijk en overheidsniveau wordt vastgesteld of De Verzoamelstee kosteneffectief is. De evaluaties en de analyse zullen antwoord geven op de vraag in hoeverre de implementatie succesvol is verlopen en of het zinvol is De Verzoamelstee in andere gemeenten te introduceren. De mogelijkheden voor bestendiging worden bepaald aan de hand van de resultaten van de kosteneffectiviteitenanalyse. “Goed luisteren naar wensen” De dorpshuizen spelen een belangrijke rol in De Verzoamelstee en zijn vaak het kloppende hart van een klein dorp waar alle andere voorzieningen uit zijn verdwenen. “We hebben wel plannen, maar wat we precies gaan doen kunnen we alleen bepalen door goed te luisteren naar de bewoners en vooral naar de oudere bewoners voor wie deze voorziening bestemd is”. Het projectteam bestaande uit John van Meurs, projectleider ICT, Lusette Brouwer, projectleider en belast met de dagelijkse gang van zaken rond het project, Eveline Hage, onderzoeker en Roel Bakker, gezondheidswetenschapper, gaan naar de wensen luisteren. “De grote vraag is namelijk welke ICT-diensten het beste passen bij de inwoners van Thesinge, Adorp en Onderdendam”. Met behulp van de ICT-leverancier aXtion en jonge mensen van de Hanzehogeschool en Rijksuniversiteit Groningen gaat het beantwoorden van die vraag vast wel lukken”. John van Meurs zag zijn eerste computer ruim vijftig jaar geleden. “Er liepen mannen in witte jassen omheen”, vertelt hij. “Het was de grote computer van Philips die in het hoofdkantoor in Eindhoven stond. Veel later gingen we gegevens tussen computers uitwisselen en werd ons verteld dat duizend schrijftekens per seconde over een telefoondraad wel het best haalbare was. Er is veel gebeurd sinds die tijd en het lijkt wel of het steeds sneller gaat. Zeker voor de toepassingen voor de mensen thuis en op straat gaan de veranderingen nu heel erg snel. Twaalf jaar geleden werd je nog bezorgd nagekeken als je op de fiets zat te bellen. Nu kijken we naar het nieuws op onze smartphone. Die nieuwe techniek kunnen we ook voor zorg en welzijn toepassen. Het beste voorbeeld van de laatste tijd hoorde ik vorige maand. Dignes is bij een aantal bewoners in de stad Groningen een proef aan het doen met beeldtelefonie. Eén van de bewoners, afkomstig uit de Antillen, heeft met haar familie daar verbinding gehad. “Wat was dat neefje groot geworden en….. wat zie je er goed uit”. De betrokkene is eind vorig jaar overleden. Ze had dit contact met de familie niet willen missen”. ******************* Even voorstellen… Enkele onderzoekers van De Verzoamelstee stellen zich graag aan u voor. Onderzoeker Eveline Hage Eveline Hage doet binnen De Verzoamelstee onderzoek naar het verloop van het project. Haar eerste onderzoekservaring deed zij op in India, tijdens haar studie Sociale Geografie. Daar kreeg zij de smaak van onderzoek te pakken. “De komende vier jaar blijf ik onderzoek doen”, zegt ze. “Dit keer op het Groningse platteland. In deze tijden van vergrijzing, leegloop van een aantal gebieden op het platteland en snelle ICTontwikkelingen belooft het een boeiend onderzoeksgebied te worden. Ik word begeleid door Albert Boonstra en Marjolein van Offenbeek, beiden onderzoekers aan de Rijksuniversiteit Groningen. Zij hebben ruime ervaring met onderzoek naar zorg en ICT. Aan de ene kant wil De Verzoamelstee ouderen een mogelijkheid bieden om langer zelfstandig te blijven wonen in hun dorp. Daarnaast wil De Verzoamelstee bijdragen aan het welzijn van, en de sociale cohesie tussen, mensen in het dorp. Mijn onderzoek kijkt in hoeverre deze doelen worden gehaald en hoe De Verzoamelstee het beste kan aansluiten op de wensen van alle betrokkenen.

Pagina 5

Gezondheidswetenschapper Roel Bakker Roel Bakker is verpleegkundige en gezondheidswetenschapper. Hij werkt sinds 1999 bij Toegepaste Gezondheidsonderzoeken (TGO) van het UMCG en was bij veel uiteenlopende projecten betrokken. Roel Bakker houdt zich tijdens het onderzoek – in afstemming met de projectleider en in samenwerking met de promovendus – vooral bezig met twee vragen. Allereerst is dit de vraag: Zijn er als gevolg van het project veranderingen te meten in het welzijn, kwaliteit van leven en in eenzaamheid bij ouderen die gebruik maken van De Verzoamelstee? Om dit te kunnen onderzoeken krijgen alle 65-plussers in de drie dorpen – en in een controlegroep – meerdere keren een schriftelijke vragenlijst toegestuurd. Op basis van de antwoorden worden de effecten op welzijn, kwaliteit van leven, eenzaamheid, ervaren gezondheid, sociaal en psychisch functioneren en het zorggebruik gemeten. De tweede onderzoeksvraag is: Wat willen de bewoners van de dorpen? In de eerste maanden van het project worden – samen met de promovendus en aan de hand van interviews – de wensen van een dergelijke ICT-voorziening geïnventariseerd. Alleen dan kan daarmee rekening worden gehouden tijdens de uitvoering van het project. Per dorp wordt een focusgroep opgezet om over de wensen rond De Verzoamelstee te praten Nadat de resultaten van de interviews en focusgroepen bekend zijn, wordt met het versturen van vragenlijsten gestart. Dit is naar verwachting in april/mei 2011. Studenten Janko van der Kooi en Mark de Jong Janko van der Kooi is student Bedrijfskundige Informatica. Mark de Jong is student Bedrijfskunde. Het doel van eHealthPlaza is om studenten van de RUG en Hanzehogeschool te koppelen aan projecten op het gebied van Zorg op Afstand. Daarnaast is het de bedoeling dat in De Verzoamelstee nieuwe innovatieve ICTapplicaties worden ontwikkeld en onderzocht. eHealthPlaza speelt in De Verzoamelstee een ondersteunende rol. Tijdens het project wordt verwacht dat er vragen en problemen naar boven komen op het gebied van eHealth. Hieruit kunnen deelprojecten worden gedefinieerd. “Wij hopen op een goede samenwerking tussen eHealthPlaza en De Verzoamelstee”, aldus Janko en Mark. E-mail: [email protected], website www.ehealthplaza.nl.

Colofon Redactie-adres: Secretariaat VGG Sylvia van der Werff [email protected]

050 - 303 97 97 Postbus 9 9790 AA TEN BOER