Faculteit Rechtsgeleerdheid Universiteit Gent. Zin of onzin van de raadkamer. Sofie Verdonck

Faculteit Rechtsgeleerdheid Universiteit Gent Academiejaar 2012-13

Zin of onzin van de raadkamer Masterproef van de opleiding ‘Master in de rechten’

Ingediend door

Sofie Verdonck (studentennr. 00803746)

Promotor: Prof. dr. Philip Traest Commissaris: Tessa Gombeer I

Voorwoord Deze masterproef vormt het sluitstuk van mijn opleiding als master in de rechten aan de Faculteit Rechtsgeleerdheid Universiteit Gent. Een opleiding die ik niet had kunnen volgen zonder de mentale en financiële steun van mijn ouders, waarvoor mijn oprechte dank. Ook mijn vriend wens ik te bedanken voor zijn steun en geloof in mij. Vervolgens wens ik Prof. dr. Philip Traest te bedanken voor zijn aanwezigheid en begeleiding gedurende de voorbije twee jaar waarin deze masterproef tot stand gekomen is. Bij hem kon ik immers vaak terecht voor een second opinion over de knelpunten waar ik mee zat. Ook gaat een woord van dank naar mijn commissaris Tessa Gombeer bij wie ik terecht kon bij de finalisering van het werkstuk. Tenslotte wens ik een bijzonder dankwoord te richten aan de magistraten en advocaten die wilden meewerken aan deze masterproef door het beantwoorden van verschillende vragen omtrent het onderwerp zin of onzin van de raadkamer. Het was voor hen niet evident om tijd vrij te maken in hun drukke werkagenda. Toch weerhield dit hen niet om mij te ontvangen en hun medewerking te verlenen aan de interviews. De meerwaarde van hun medewerking is niet te onderschatten. Hun praktijkgerichte visie vormde een mooie aanvulling op de academische behandeling van bepaalde topics. Zonder hun medewerking zou dit werkstuk niet geworden zijn tot wat het nu is. Ook aan hen, hartelijk dank.

Sofie Verdonck 15 mei 2013

II

Inhoudsopgave Voorwoord ............................................................................................................................II Inhoudsopgave .....................................................................................................................III 1. Inleiding .............................................................................................................................1 2. Oorsprong van de raadkamer ..............................................................................................3 3. Bevoegdheden van de raadkamer vandaag ..........................................................................5 3.1. Beschikking tot verwijzen............................................................................................5 3.1.1. De bevoegdheid tot verwijzen naar het vonnisgerecht op zich ...............................5 3.1.1.1. Algemeen .......................................................................................................5 3.1.1.2. Verwijzing naar de politierechtbank ...............................................................5 3.1.1.3. Verwijzing naar de correctionele rechtbank ....................................................6 3.1.1.4. Zuivering der nietigheden...............................................................................7 3.1.1.5. De niet-regeling van de procedure ................................................................12 3.1.2. De voorbereidende beslissing inzake assisenprocedures ......................................12 3.2. De buitenvervolgingstelling .......................................................................................13 3.2.1. Beschikking tot buitenvervolgingstelling.............................................................13 3.2.2. Bijkomende beslissing omtrent de kosten van de strafvordering ..........................14 3.2.3. Bijkomende verbeurdverklaring ..........................................................................14 3.2.4. De teruggave van in beslag genomen goederen....................................................14 3.2.5. De rechtsplegingsvergoeding...............................................................................14 3.3. Verval van strafvordering...........................................................................................14 3.4. Ontlasting van de onderzoeksrechter ..........................................................................14 3.5. Rechtstreekse correctionalisatie of contraventionalisatie ............................................15 3.6. Bevoegdheid inzake de voorlopige hechtenis .............................................................15 3.6.1. De eerste verschijning en handhaving..................................................................15 3.6.2. De navolgende verschijningen en herhaalde handhavingen..................................16 3.6.3. Verzoekschrift tot (voorlopige) invrijheidstelling ................................................19 3.6.4. De procedure inzake voorlopige hechtenis...........................................................20 3.6.5. De rechtsmiddelen na controle van de raadkamer inzake de voorlopige hechtenis24 3.6.5.1. Verzet...........................................................................................................24 3.6.5.2. Hoger beroep................................................................................................24 3.6.5.3. Cassatieberoep..............................................................................................25 3.7. Bevoegdheid van de raadkamer inzake de opschorting van veroordeling....................25

III

3.8. Bevoegdheid van de raadkamer inzake geestesgestoorden..........................................27 3.8.1. De ‘nieuwe’ wet d.d. 21 april 2007......................................................................27 3.8.2. De wet bescherming maatschappij d.d. 1 juli 1964 ..............................................28 3.9. De raadkamer als beroepsinstantie tegen een beslissing tot de TBR............................30 3.10. Overige bevoegdheden van de raadkamer ................................................................31 4. De voornaamste doelstellingen van de raadkamer .............................................................32 4.1. Finaliteit van de controle op het vooronderzoek .........................................................32 4.2. Finaliteit van de zuivering der nietigheden .................................................................32 4.3. Finaliteit van de bevoegdheid in zake de voorlopige hechtenis ...................................32 4.4. Finaliteit van de inquisitoire rechtspleging voor de raadkamer ...................................33 5. De rechtspleging voor de raadkamer .................................................................................34 5.1. Voorafgaand aan de procedure voor de raadkamer .....................................................34 5.2. Kenmerken van de rechtspleging...............................................................................37 5.2.1. De openbaarheid ................................................................................................37 5.2.2. Op tegenspraak...................................................................................................37 5.3. De terechtzitting........................................................................................................37 5.4. De beslissing en uitspraak ..........................................................................................38 5.4.1. Procedureel .........................................................................................................38 5.4.2. Inhoudelijk..........................................................................................................40 5.5. Rechtsmiddelen .........................................................................................................42 5.5.1. Verzet .................................................................................................................42 5.5.2. Hoger beroep.......................................................................................................42 5.5.2.1. Voor de wet van 12 maart 1998 ....................................................................42 5.5.2.2. Sinds de wet van 12 maart 1998 ...................................................................43 5.5.3. Cassatieberoep ....................................................................................................45 6. De aanpassing/afschaffing van de raadkamer in overeenstemming met het EVRM en het IVBPR..................................................................................................................................47 6.1. Algemeen ..................................................................................................................47 6.2. Art. 6 EVRM, art. 14 IVBPR en de Belgische waarborgen bij de regeling rechtspleging .........................................................................................................................................47 6.2.1. Art. 6 EVRM en art. 14 IVBPR...........................................................................47 6.2.2. De Belgische waarborgen....................................................................................47 6.3. Art. 5 EVRM en art. 6 EVRM in het kader van de voorlopige hechtenis ....................49 6.3.1. Art. 5 EVRM ......................................................................................................49 IV

6.3.2. Art. 6 EVRM ......................................................................................................50 6.3.3. De Belgische waarborgen....................................................................................51 7. De raadkamer en diens bevoegdheden over de landsgrenzen heen.....................................53 7.1. Frankrijk ....................................................................................................................53 7.1.1. De regeling rechtspleging....................................................................................53 7.1.2. De voorlopige hechtenis ......................................................................................53 7.1.3. La chambre d’instruction.....................................................................................55 7.2. Nederland ..................................................................................................................56 7.2.1. De regeling rechtspleging....................................................................................56 7.2.2. De voorlopige hechtenis ......................................................................................57 8. Naar een verbetering van de werking? ..............................................................................59 8.1. Algemene bedenkingen..............................................................................................59 8.2. Een efficiëntere raadkamer.........................................................................................59 9. Naar een afschaffing van de raadkamer? Pro en Contra.....................................................64 9.1. Algemene bedenkingen..............................................................................................64 9.2. Een gerechtelijk vooronderzoek zonder raadkamer.....................................................65 10. De raadkamer na de afschaffing van het ambt van onderzoeksrechter. ............................71 10.1. De rechter van het onderzoek. ..................................................................................71 11. Conclusie........................................................................................................................75 12. Bibliografie Masterproef.................................................................................................80 12.1. Wetgeving ...............................................................................................................80 12.1.1. Internationale wetgeving ...................................................................................80 12.1.2. Belgische wetgeving .........................................................................................80 12.1.3. Franse wetgeving ..............................................................................................81 12.1.4. Nederlandse wetgeving .....................................................................................81 12.2. Rechtspraak .............................................................................................................81 12.3. Rechtsleer ................................................................................................................82 12.3.1. Boekwerken en verzamelwerken .......................................................................82 12.3.2. Tijdschriften......................................................................................................83 13. Bijlagen ..........................................................................................................................86 13.1. Interview Guy Billiouw (eerste substituut-procureur des Konings te Brugge)...........86 13.2. Interview Henri Heimans (raadsheer, kamervoorzitter van de kamer van inbeschuldigingstelling te Gent)........................................................................................93

V

13.3. Interview Yves Segaert-Vanden Bussche (eerste substituut-procureur des Konings te Brugge) ............................................................................................................................98 13.4. Interview Joseph Van Goethem (raadsheer, kamervoorzitter van de kamer van inbeschuldigingstelling te Gent)......................................................................................104 13.5. Interview Paul Kenis (advocaat-generaal bij het hof van beroep te Gent)................110 13.6. Interview Stephaan Verhelst (ondervoorzitter, voorzitter van de raadkamer te Brugge) .......................................................................................................................................119 13.7. Interview Steven Van Overbeke (raadsheer bij het hof van beroep te Gent)............124 13.8. Interview Bernadette Vandeputte (ondervoorzitter, onderzoeksrechter te Brugge)..131 13.9. Interview Jean-Claude Claeys (ondervoorzitter, onderzoeksrechter te Gent)...........136 13.10. Interview Peter Coppens (onderzoeksrechter te Gent) ..........................................143 13.11. Interview Jan Van den Berghe (ondervoorzitter, voorzitter van de raadkamer te Gent, lid van de Hoge Raad voor de Justitie)...................................................................148 13.12. Interview Yves Van Den Berge (substituut-procureur generaal bij het hof van beroep te Gent)...........................................................................................................................153 13.13. Interview Frank Schuermans (advocaat-generaal bij het hof van beroep te Gent en gedetacheerd bij het kabinet van minister Vande Lanotte)...............................................159 13.14. Interview Frank Scheerlinck (advocaat aan de balie Gent)....................................165 13.15. Interview Laurens Van Puyenbroeck (advocaat aan de balie Gent) .......................171 13.16. Interview Luc Arnou (advocaat aan de balie Brugge) ...........................................177

VI

1. Inleiding In deze masterproef wordt nagegaan of de raadkamer als een overbodige dan wel nog steeds als een nuttige instelling kan worden beschouwd. Kunnen we vandaag nog spreken over de ‘zin van de raadkamer’ of neigen we eerder naar de ‘onzin van de raadkamer’. Eerst en vooral zal de doelstelling worden besproken waarvoor de raadkamer oorspronkelijk werd opgericht. De oorsprong van de raadkamer wordt hierbij kort uiteengezet. Daarna zal worden geverifieerd of deze doelstelling op heden ook moet/kan worden nagestreefd aan de hand van een uiteenzetting van de belangrijkste bevoegdheden van de raadkamer en zijn doelstellingen vandaag. Heeft de raadkamer een oplossing aangeboden voor nieuwe problemen? Welke nieuwe functies heeft de raadkamer gekregen in de loop der jaren? Zijn deze nieuwe bevoegdheden adequaat om de doelstellingen te bereiken? Zouden er vandaag andere en betere manieren zijn om de doelstelling te bereiken? Is de regeling vandaag voor verbetering vatbaar? In een volgend topic wordt de rechtspleging voor de raadkamer besproken. Hoe verloopt de rechtspleging vandaag en wat zijn de minpunten in de procedure? Doet, bij wijze van voorbeeld, de manier van motivering geen afbreuk aan de rechten van verdediging? In aansluiting daarmee wordt de EVRM-garantie aangekaart. Is het vereist in het kader van het EVRM dat er een raadkamer wordt georganiseerd? Waarborgt de raadkamer als enige instantie de rechten van verdediging? Kan de eventuele meerwaarde van de raadkamer, opgevangen worden door andere bijsturingmechanismen? Vervolgens gaat dit werkstuk na hoe de raadkamer in Frankrijk en Nederland wordt georganiseerd. Welke bevoegdheden heeft de raadkamer nog in onze buurlanden? Kunnen we aan hen een voorbeeld nemen om onze raadkamer efficiënter in te richten? Na het aankaarten van de EVRM-garantie, de vergelijking met de twee buurlanden en de beschrijving van de raadkamer zoals zij vandaag functioneert, worden drie voorstellen uitgewerkt waarbij het instituut van de raadkamer een nieuw elan wordt gegeven enerzijds of volledig verdwijnt anderzijds. Een eerste voorstel bespreekt de situatie waarin de raadkamer behouden blijft om de controle op de voorlopige hechtenis uit te oefenen. In het tweede voorstel wordt de raadkamer volledig afgeschaft zonder behoud van zijn bevoegdheden inzake de voorlopige hechtenis. In een derde voorstel wordt de hypothese uitgewerkt waarbij de onderzoeksrechter plaats moet maken voor een rechter van het onderzoek en wat dan nog de rol zal zijn van de raadkamer aangezien het gerechtelijk onderzoek bijgevolg zal verdwijnen. Om deze problematiek aan te pakken, wordt er vertrokken vanuit een studie van de rechtsleer en rechtspraak omtrent dit onderwerp. Aan de hand van noten, opiniestukken en interviews wordt er gepeild naar de visie van het openbaar ministerie, de zetel en de advocatuur. De proen contra-argumenten zullen worden afgewogen om zo te komen tot de drie uitgewerkte voorstellen. Bij wijze van conclusie worden de doelstellingen van de raadkamer opnieuw geëvalueerd om te komen tot een algemeen besluit omtrent de ‘zin of onzin van de raadkamer’. Tot slot wordt

1

er gereflecteerd over een grondige hervorming van het vooronderzoek in strafzaken en de omzichtigheid waarmee de wetgever te werk zal moeten gaan.

2

2. Oorsprong van de raadkamer1 De oorsprong van de instelling van de raadkamer gaat terug tot in het ancien régime. Het ging daarbij om een bijzondere procedure, de ‘règlement à l’extraordinaire’. Deze procedure verving in bepaalde gevallen de openbare zittingsprocedure. Tijdens deze procedure werd het vooronderzoek geëvalueerd. Op basis daarvan concludeerde men of er voldoende bezwaren aanwezig waren tegen de inverdenkinggestelde. Alleen als het dossier voldoende bezwaren bevatte, was het zinvol de zaak naar de vonnisrechter te verwijzen.2 Deze functie, de regeling rechtspleging, is tot op vandaag een van de hoofdtaken van de ‘raadkamer’. Met de Franse revolutie werd de ‘règlement à l’extraordinaire’ vervangen door een jury die moest beslissen over de inbeschuldigingstelling. Daarnaast was er ook een jury die oordeelde over de schuldvraag zelf. Het soevereine volk kreeg zo inspraak in de strafrechtspleging met als doel de burger te beschermen tegen roekeloze vervolgingen en willekeur vanwege de overheid. Het Assemblée Constituante van 1790 richtte de ‘jury d’accusation’ en de ‘jury de jugement’ op naar Angelsaksisch voorbeeld. De ‘jury de jugement’ is tot op heden blijven bestaan maar is gekend onder de benaming van volksjury bij het hof van assisen. De werking en de bevoegdheden van de ‘jury d’accusation’ werden daarentegen al snel gewijzigd en enigszins afgebouwd. De bevoegdheid om getuigen te mogen horen in de zaak werd geschrapt. De beslissing werd genomen louter op basis van de schriftelijke stukken uit het strafdossier dat ter inzage ter beschikking was. Alleen de directeur van de jury, die toen de onderzoeksrechter gedoopt werd, was bevoegd om tijdens het vooronderzoek de getuigen te verhoren en stukken van het dossier op te stellen. Klachten over de gebrekkige werking van de ‘jury d’accusation’ leidden tot de afschaffing van deze jury uit het strafwetboek in 1808. De jury werd verweten te snel vervolgingen af te wijzen en eerder de bewijzen te onderzoeken dan de bezwaren. In plaats van de ‘jury d’accusation’ werd een ‘chambre du conseil’ en een ‘chambre d’accusation’ opgericht. In de ‘chambre du conseil’ moesten toen drie rechters zetelen waaronder de onderzoeksrechter. De burger werd niet langer betrokken bij de controleprocedure naar voldoende bezwaren. Toch was iedereen het erover eens dat zo’n procedure noodzakelijk was om een goed werkend strafrechtsysteem te garanderen.3

1

E. DE L A COURT, “L’évolution de la chambre du conseil dans les lois pénales belges”, J.T. 1967, 513; P. TRAEST, “Is er nog een toekomst voor de raadkamer? Enkele bedenkingen” in R. ANDERSEN, M.-A. BEERNAERT, M. DE RUE, I. WATTIER, V. BOSLY, T. BOSLY, J. A. BURNEO-LABRIN, E. CEREXHE, F. CLOSE, G.J.M. CORSTENS, M. DANTI-JUAN, M. MASSE, A. DE NAUW, C. DE VALKENEER, B. DEJEMEPPE, F. DELPEREE, B. DUBUISSON, M. FRANCHIMONT, A. JACOBS, A. BUONATESTA, G. KELLENS, G. KEUTGEN, A. MASSET, J. MESSINNE, T. MOREAU, I. RAVIER, J. MOTTE DIT FALISSE, E. PAPATHANSOPOULOS, J. PRADEL, J.-L. RENCHON, D. RENDERS, F. RIGAUX, G. SCHAMPS, M. VAN OVERSTRAETEN, H. SIMONART, P. TRAEST, J. TREPANIER, F. TULKENS, M. VAN DE KERCHOVE, J. VAN CAMPERNOLLE, D. VANDERMEERSCH, A.-M. DRUETZ-DE WISPELAERE, P. VANDERVEEREN en M. VERDUSSEN, Liber amicorum Henri-D. Bosly. Loyauté, justice et vérité, Bruxelles, La Charte-Die Keure, 2009, (361) 361. 2 De grondslag voor deze bijzondere procedure lag in de Ordonnantie van 1670, Art. 1, titel XV: “Si l’accusation mérite d’être instruite”. 3 FAUSTIN HELIE, Traité d’instruction criminelle, II, Bruxelles, Bruylant, 1867, nr. 2781.

3

De ‘chambre d’accusation’ die op hetzelfde moment werd gecreëerd kan men zien als de voorloper van de kamer van inbeschuldigingstelling zoals wij die vandaag kennen. Er moet worden opgemerkt dat de bevoegdheden van de raadkamer vandaag en de ‘chambre du conseil’ toen niet gelijk zijn. Zo beschikt de raadkamer nu over de mogelijkheid de wettigheid van de onderzoeksdaden van de onderzoeksrechter te controleren. Dit kon de ‘chambre du conseil’ niet. Het zou ook niet logisch zijn aangezien de onderzoeksrechter een van de drie rechters was die zetelde in de ‘chambre du conseil’. Zo zou hij oordelen over zijn eigen onderzoeksdaden. Verder verschilde ook de werking van de procedure van de werking vandaag. De procedure toen was niet tegensprekelijk. De verdachte kon niet verschijnen. Enkel de schriftelijke memories die toegevoegd werden aan het dossier bereikten de ‘chambre du conseil’. In Frankrijk werd de ‘chambre du conseil’ in 1856 afgeschaft. De bevoegdheden van de raadkamer werden er overgeheveld naar de onderzoeksrechter. Bij ons had de raadkamer ondertussen extra bevoegdheden verkregen zoals de bevoegdheid tot het aannemen van verzachtende omstandigheden4 en sedert 1852 de controle op de voorlopige hechtenis. Een afschaffing van de raadkamer was bijgevolg niet aan de orde was. In de loop der jaren zijn de taken van de raadkamer alleen maar toegenomen. Sommige al belangrijker dan andere. Zo staat het als een paal boven water dat een controle op de voorlopige hechtenis onontbeerlijk is voor een goede rechtsbedeling. Deze taak moest aan een rechterlijke instantie toevertrouwd worden (art. 5 EVRM). Bij wet van 25 oktober 1919 werden de drie zetelende rechters vervangen door een alleenzetelend rechter waarbij de onderzoeksrechter enkel nog verslag uit brengt. De procedure werd tegensprekelijk gemaakt. De verdachte en zijn raadsman werden gehoord en konden het strafdossier inzien. Dezelfde mogelijkheden werden ook gegeven aan de burgerlijke partij. Niet veel later kreeg de raadkamer ook de taak om in bepaalde gevallen op te treden als vonnisgerecht. Zo kon de raadkamer de internering bevelen op basis van de wet van 9 april 1930 op het sociaal verweer en de opschorting van straf uitspreken door de komst van de probatiewet van 29 juni 1964. De drijfveer om de opschortingmogelijkheid in te voeren is dezelfde geweest als de reden om in de eerste plaats een ‘chambre du conseil’ op te richten. Een blamage voor de persoon in kwestie vermijden en een declassering vermijden. In de ontwikkeling van de raadkamer en haar taken tot wat zij vandaag is geworden en waar zij voor staat, heeft de wet Franchimont van 12 maart 1998 een heel belangrijke rol gespeeld. Door deze wet heeft de raadkamer de bevoegdheid gekregen om bij de regeling rechtspleging een handeling nietig te verklaren telkens zij een onregelmatigheid, nietigheid of een verzuim vaststelt (art. 131 Sv.). De nietigverklaarde stukken dienen dan uit het strafdossier gehaald en neergelegd te worden op de griffie van de rechtbank eerste aanleg. De kamer van inbeschuldigingstelling fungeert hierbij als beroepsinstantie . De impact van deze bevoegdheid kan groot zijn aangezien bepaalde stukken definitief uit het strafdossier verdwijnen. De bevoegdheden van de raadkamer en van de onderzoeksgerechten in het algemeen zijn duidelijk toegenomen. 4

Vooreerst in 1838 bij wet van 15 mei 1838 en later uitgebreid door de wet van 4 oktober 1867.

4

3. Bevoegdheden van de raadkamer vandaag 3.1. Beschikking tot verwijzen5 3.1.1. De bevoegdheid tot verwijzen naar het vonnisgerecht op zich 3.1.1.1. Algemeen Wanneer het gerechtelijk vooronderzoek een positief resultaat opleverde, gaat de raadkamer over tot verwijzing naar het bevoegde vonnisgerecht binnen haar eigen rechtsgebied. De beschikking tot verwijzing heeft als gevolg dat het gerechtelijk onderzoek wordt afgesloten, de onderzoeksrechter automatisch wordt ontlast en dat de zaak met betrekking tot de in de beschikking vermelde feiten en personen aanhangig wordt gemaakt bij de rechtbank. Het openbaar ministerie beschikt dus niet meer over zijn discretionaire bevoegdheid om al dan niet te vervolgen. Het ‘non bis in idem’-beginsel belet dat eenzelfde persoon twee maal verwezen wordt wegens dezelfde feiten. Ook een verwijzing na dagvaarding is uitgesloten. Wanneer de raadkamer heeft nagelaten verzachtende omstandigheden in acht te nemen, kan dit niet worden recht gezet door een tweede verwijzing. De saisine van het vonnisgerecht wordt bepaald door de beschikking tot verwijzing van de raadkamer. De beschikking tot verwijzing geldt als inleidende akte die het voorwerp van de strafvordering bepaalt en waar de vonnisrechter niet buiten mag treden. De verwijzingsbeschikking van de raadkamer brengt niet automatisch de bevoegdheid teweeg van de vonnisrechtbank. De rechtbank waarnaar de raadkamer heeft verwezen, dient ambtshalve haar eigen bevoegdheid (ratione loci, ratione materiae, ratione personae) te controleren en dient zichzelf eventueel onbevoegd te verklaren. Zo verklaart de rechtbank zich onbevoegd wanneer de raadkamer heeft verwezen naar de correctionele rechtbank terwijl de feiten louter een overtreding uitmaakten of wanneer een misdaad onterecht bij de correctionele rechtbank aanhangig wordt gemaakt. 3.1.1.2. Verwijzing naar de politierechtbank6 Op het eerste zicht lijkt het vreemd dat de raadkamer een verdachte naar de politierechtbank zou kunnen verwijzen conform art. 129 Sv. nu er voor een overtreding geen gerechtelijk onderzoek gevorderd kan worden. Toch is dit wettelijk gezien mogelijk in drie gevallen. Ten eerste zijn er wanbedrijven die door contraventionalisatie verwezen dienen te worden naar de politierechter. Ten tweede bestaan er wanbedrijven die ingevolge art. 138 Sv. tot de bevoegdheid behoren van de politierechtbank. Als derde en laatste mogelijkheid is het wanbedrijf dat geherkwalificeerd werd tot overtreding of waarbij de verdachte buiten vervolging werd gesteld voor het wanbedrijf en de samenhangende overblijvende overtreding doorverwezen dient te worden naar de politierechtbank.

5

R. DECLERCQ, Beginselen van strafrechtspleging, Mechelen, Kluwer, 2007, 329-333. (bijgewerkt tot 26 augustus 2010) 6 Ibid., 334-337.

5

Contraventionalisatie Wanneer de raadkamer de mening is toegedaan dat het wanbedrijf beter gestraft zou worden met een politiestraf dan met een correctionele straf, kan zij de zaak doorverwijzen naar de politierechtbank in plaats van de naar de correctionele rechtbank. De voorwaarde voor het contraventionaliseren van een wanbedrijf is dat het wanbedrijf in aanmerking komt voor het mogelijks in acht nemen van verzachtende omstandigheden (art. 85 en 100 Sv.). Het is noodzakelijk dat de raadkamer de zaak bij contraventionalisatie ook effectief naar een lagere rechtbank verwijst. De raadkamer moet in haar beschikking vermelden waarom het feit slechts met een politiestraf dient te worden bestraft en welke de verzachtende omstandigheden zijn. De rechter die na de verwijzing oordeelt is gebonden door die verzachtende omstandigheden. Een correctionele straf opleggen na contraventionalisatie is niet mogelijk. De taak van de raadkamer omtrent het contraventionaliseren van wanbedrijven heeft aan belang ingeboet door de mogelijkheid van het openbaar ministerie om de beklaagde zelf rechtstreeks mits het aannemen van verzachtende omstandigheden voor de politierechtbank op te roepen of te dagvaarden7. 3.1.1.3. Verwijzing naar de correctionele rechtbank8 De raadkamer verwijst de zaak naar de correctionele rechtbank indien de feiten gekwalificeerd worden als een wanbedrijf of als een gecorrectionaliseerde misdaad. Alleen wanbedrijven die ingevolge art. 138 Sv. naar de politierechtbank moeten worden verwezen worden uitgesloten tenzij zij samenhangend zouden zijn met andere wanbedrijven of gecorrectionaliseerde misdaden. In laatstgenoemde situatie wordt de overtreding mee verwezen naar de correctionele rechtbank. Correctionalisatie Wanneer de raadkamer een misdaad correctionaliseert, zal het misdrijf niet bestraft worden met een criminele straf maar met een correctionele straf. Ook hierbij is een verwijzing naar een lagere rechtbank noodzakelijk. De raadkamer kan een misdaad correctionaliseren door het aannemen van een wettelijke strafverminderende verschoningsgrond. Anderzijds kan zij dat ook door het aannemen van verzachtende omstandigheden wat de meest voorkomende manier is. Verzachtende omstandigheden zijn eigen aan de feiten of aan de persoon van de dader. De rechter beschikt over een discretionaire bevoegdheid om te oordelen over het al dan niet aanwezig zijn van die omstandigheden. Wanneer de raadkamer tot het besluit komt dat er verzachtende omstandigheden in acht genomen moeten worden dan is zij verplicht in haar beschikking te vermelden waaruit die verzachtende omstandigheden bestaan. Een verzuim omtrent de vermelding van de verzachtende omstandigheden kan niet hersteld worden door een navolgende beschikking op te maken. De regelmatig aangenomen verschoningsgronden en verzachtende omstandigheden zijn bindend voor de vonnisgerechten. Wanneer er echter een verkeerd gegeven in verband met 7

Wet 4 oktober 1867, art. 4 gewijzigd door art. 49 wet 11 juli 1994. R. DECLERCQ, Beginselen van strafrechtspleging, Mechelen, Kluwer, 2007, 337-344. (bijgewerkt tot 26 augustus 2010) 8

6

het gerechtelijk verleden van de verdachte als verzachtende omstandigheid wordt ingeroepen dan is het vonnisgerecht niet gebonden wegens de onregelmatigheid van de verzachtende omstandigheid. Indien de rechtbank van oordeel is dat een herkwalificatie zich opdringt dan vervalt ook in die situatie de correctionalisatie. Het is de raadkamer niet toegestaan om achtereenvolgens eerst verschoningsgronden en daarna verzachtende omstandigheden aan te nemen zodat men uiteindelijk een contraventionalisatie bekomt. Het is wel mogelijk dat de raadkamer een correctionalisatie uitvoert en dat de correctionele rechtbank daarna uiteindelijk verzachtende omstandigheden aanhaalt waardoor betrokkene enkel een politiestraf opgelegd zal krijgen. Sedert de wet van 11 juli 1994 heeft ook het openbaar ministerie nu de bevoegdheid om een beklaagde rechtstreeks op te roepen of te dagvaarden voor een correctionaliseerbare misdaad met vermelding van de verschoningsgrond of verzachtende omstandigheid. Het verschil met de correctionalisatie door de raadkamer is dat de verschoningsgrond of de verzachtende omstandigheid niet bindend is voor de vonnisrechter. Indien de rechter toch wenst te correctionaliseren kan hij dit alleen op basis van de aangehaalde gronden door het openbaar ministerie. 3.1.1.4. Zuivering der nietigheden9 De raadkamer (art. 131 Sv.) heeft de bevoegdheid om bij de regeling rechtspleging de regelmatigheid van de rechtspleging te controleren. Zij kan dit echter niet wanneer het gerechtelijk onderzoek nog niet is afgerond in tegenstelling tot de kamer van inbeschuldigingstelling die dit op grond van art. 235bis Sv. wel kan. Deze bevoegdheid werd ingevoerd door de wet Franchimont ’98 om een oplossing te bieden aan de situatie waarin er zich een onregelmatigheid heeft voorgedaan tijdens het gerechtelijk onderzoek en men slechts ten gronde dat stuk kon laten weren uit de debatten. Met alle risico’s van dien omtrent de beïnvloeding van de rechter die van de stukken kennis heeft genomen. Art. 131 Sv. stelt dat de raadkamer ambtshalve of op verzoek van de inverdenkinggestelde, de burgerlijke partij of de procureur de Konings de nietigheid van een handeling of van een deel of het geheel van de erop volgende rechtspleging uitspreekt wanneer zij een onregelmatigheid, verzuim of nietigheid vaststelt die invloed heeft op een handeling van het onderzoek of de bewijsverkrijging. De inverdenkinggestelde doet dit best bij schriftelijke conclusie aangezien deze anders geen beroep meer kan aantekenen. De raadkamer kan niet alleen oordelen over de gevolgen voor de omstreden onregelmatige onderzoekshandeling, zij kan in navolging van het ‘fruit of the poisonous tree’-beginsel eveneens het lot bepalen van de erop volgende rechtspleging.10

9

B. DE SMET, Nietigheden in het strafproces, Antwerpen, Intersentia, 2011, 19-84. T. DE MEESTER en P. TRAEST, “De regeling van de rechtspleging door de onderzoeksgerechten en de zuivering van de nietigheden tijdens het vooronderzoek. Uiteenzetting van de nieuwe procedures voor de raadkamer en de kamer van inbeschuldigingstelling” in A. VAN OEVELEN, M. FRANCHIMONT, C. VAN DEN WYNGAERT, B. DE SMET, B. DEJEMEPPE, F. SCHUERMANS, M. ROZIE, R. VERSTRAETEN, T. DE MEESTER en P. TRAEST, Het vernieuwde strafprocesrecht. Een eerste commentaar bij de Wet van 12 maart 1998 tot verbetering van de strafrechtspleging in het stadium van het opsporingsonderzoek en het gerechtelijk onderzoek, Antwerpen, Maklu, 1998, (223) 254-256. 10

7

Bij deze taak dient de raadkamer bepaalde criteria in acht te nemen. Deze criteria zijn niet wettelijk verankerd maar komen voort uit de rechtspraak van het Hof van Cassatie. Tot voor kort kon men een samenhangende theorie van de nietigheden afleiden uit de Antigoonrechtspraak. Door een recent arrest van het Hof van Cassatie11 komt daar nu hoogstwaarschijnlijk verandering in. De Franstalige kamer van het Hof voegde immers een extra criterium toe aan de theorie om te besluiten tot de nietigheid van het bewijs. A. De Antigooncriteria Onrechtmatig verkregen bewijs kan volgens de Antigoonrechtspraak worden uitgesloten op basis van drie uitsluitinggronden: de miskenning van een op straffe van nietigheid voorgeschreven vormvoorschrift, de onbetrouwbaarheid van het bewijsmateriaal en het oneerlijk proces. A.1. De miskenning van een op straffe van nietigheid voorgeschreven vormvoorschrift Het staat vast dat de raadkamer bevoegd is om een bewijsstuk dat verkregen is met miskenning van een op straffe van nietigheid voorgeschreven vormvoorschrift, uit het gerechtelijk onderzoek te weren. A.2. De onbetrouwbaarheid van het bewijsmateriaal Bewijsmateriaal dat niet werd verzameld op de manier die de wet voorschrijft, tast de betrouwbaarheid aan.12 Critici beschouwen het criterium van de betrouwbaarheid van het bewijs als een waardering van het bewijs en aangezien het niet de taak is van een onderzoeksgerecht om zich in te laten met de bewijswaardering, achten zij de raadkamer niet bevoegd om zich uit te spreken over de betrouwbaarheid van het verkregen bewijs.13 De raadkamer dient enkel de bewijsverkrijging voor haar rekening te nemen. Alleen de bodemrechter kan oordelen over de bewijswaardering. De grens tussen bewijswaardering en bewijsverkrijging is echter niet zo scherp te stellen. Een deel van de rechtsleer14 beschouwt het betrouwbaarheidscriterium eerder vallend onder de bewijswaardering dan onder de bewijsverkrijging en bijgevolg aanzien wordt als een aangelegenheid die valt onder de bevoegdheid van de vonnisrechter. Anderen beschouwen de betrouwbaarheid daarentegen wel als een criterium dat betrekking heeft op de bewijsverkrijging. Wanneer bij de bewijsverkrijging nefaste fouten werden gemaakt, kan het zijn dat het bewijs daardoor niet meer betrouwbaar is. Het onderzoeksgerecht kan dan beslissen om het bewijsstuk buiten beschouwing te laten en uit het dossier te verwijderen15. Een derde groep probeert een gulden middenweg te vinden in deze discussie. Zij stellen een marginale controle door de onderzoeksgerechten voor inzake het betrouwbaarheidscriterium.

11

Cass. 24 april 2013, AR P.12.1919.F. B. DE SMET, Nietigheden in het strafproces, Antwerpen, Intersentia, 2011, 41-44. 13 Ibid., 76-77. 14 S. BERNEMAN, “Van relativering naar rationalisering van de bewijsuitsluitingsregel”, T.Strafr. 2005 (dossier 2005/2 “onrechtmatig verkregen bewijs”), 500; S. BERNEMAN, “Onbehoorlijk overheidsoptreden bij bewijsvergaring: de kinderen van Antigoon leren de les” (noot onder Cass. 8 november 2005), R.A.B.G. 2006, 943. 15 R. VERSTRAETEN, Handboek strafvordering, Antwerpen, Maklu, 2007, 658. 12

8

Enkel manifest onbetrouwbaar bewijs zou leiden tot nietigheid. Wanneer een ruimere appreciatie vereist is, moet het oordeel overgelaten worden aan de vonnisrechter16. Sowieso moeten de middelen die de bewijswaardering betreffen (art. 235bis, § 5 Sv.), zelfs na een zuiveringsprocedure bij de kamer van inbeschuldigingstelling, toch nog opgeroepen kunnen worden voor de vonnisrechter. A.3. Het oneerlijk proces Op het eerste zicht lijkt de raadkamer niet geschikt zich om uit te spreken over de eerlijkheid van de procedure in haar geheel. Die beoordeling kan slechts plaatsvinden bij de behandeling ten gronde als het hele proces doorlopen is.17 Nu kan het wel zijn dat er tijdens het vooronderzoek op een zodanig onrechtmatige wijze bewijsmateriaal vergaard is dat een eerlijk proces niet mogelijk is indien deze stukken niet uit het dossier worden gehaald. Dit is bijvoorbeeld het geval als de rechten van verdediging op een onherstelbare manier geschonden werden18. A.4. De niet-naleving van een substantiële vormvereiste met betrekking tot de organisatie van hoven en rechtbanken Op drieëntwintig april 2013 voerde de Franstalige kamer van het Hof van Cassatie een extra criterium in om te besluiten tot nietigheid van het bewijs. Het Hof acht de substantiële vormvereisten inzake de organisatie van de hoven en rechtbanken zodanig belangrijk dat alleen de nietigheid van de bewijsstukken soelaas kan brengen. Het Hof oordeelde: ‘Substantielle, touchant à l’organisation des cours et tribunaux au point de vue de la répartition de leurs attributions respectives, l’irrégularité dénoncée à bon droit par les demandeurs n’est pas de celles que le juge pourrait refuser de sanctionner au motif qu’aucun texte ne commine la nullité, que la preuve reste fiable ou que son utilisation ne compromet pas le caractère équitable du procès’. Een exacte definitie van een substantiële vormvereiste heeft het Hof echter niet meegegeven. Voorlopig kunnen we enkel nog afwachten op een uitspraak van de Nederlandstalige kamer van het Hof om met zekerheid te kunnen besluiten of een nieuwe leer van de nietigheden is aangebroken. A.5. Conclusie In de rechtsleer is er veel kritiek gerezen inzake de toepassing van de tweede en derde uitsluitinggrond door de raadkamer. De gevallen waar een onrechtmatigheid zal leiden tot een manifeste onbetrouwbaarheid of nefaste gevolgen zal teweegbrengen voor de rechten van verdediging en het eerlijk proces, zijn echter schaars. Dikwijls is de onbetrouwbaarheid nog niet onherstelbaar aangetast of kan men nog geen oordeel vormen over de schending van het eerlijk procesverloop. De nietigheid zal dan ook amper uitgesproken worden in deze fase tenzij ze op straffe van nietigheid is voorgeschreven of tenzij het een substantiële vormvereiste betreft met betrekking tot de organisatie van de hoven en rechtbanken. In de meeste gevallen is het de vonnisrechter die zich daarover zal uitspreken. 16

F. SCHUERMANS, “De nieuwe Cassatierechtspraak inzake de sanctionering van het onrechtmatig verkregen bewijs: doorbraak of bres?” (noot onder Cass. 14 oktober 2003), R.A.B.G. 2004, 349-350, nr. 25. 17 B. DE SMET, Nietigheden in het strafproces, Antwerpen, Intersentia, 2011, 77. 18 Vb: opzettelijk begane onregelmatigheden door de politie, politionele provocatie, valstrikoperaties.

9

Hoewel de onderzoeksgerechten zich niet zouden mogen onthouden de regelmatigheid van de rechtspleging te onderzoeken, zullen zij er rekening mee houden dat het na de fase van het vooronderzoek nog alle kanten op kan met het bewijs. De raadkamer stelt zich dan ook terughoudend op uitgezonderd wanneer er sprake is van een onrechtmatigheid inzake niet nageleefde vormvoorschriften die op straffe van nietigheid zijn voorgeschreven. Er is nog een mogelijkheid tot debat voor de vonnisrechter met betrekking tot de uitsluiting van het bewijs dat nog niet door de raadkamer werd uitgesloten19. Het is nog koffiedik kijken wat betreft de toekomstige rechtspraak inzake de substantiële vormvereisten. Ongetwijfeld zal de discussie over de nietigheden opnieuw losbarsten. B. De gevolgen voor de nietigverklaarde onderzoekshandelingen Op grond van art. 131, §2 Sv. moeten de nietigverklaarde stukken verwijderd worden uit het dossier en neergelegd worden op de griffie van de rechtbank van eerste aanleg. Alleen op die manier is beïnvloeding in hoofde van de vonnisrechter te vermijden. De verwijdering van de stukken vindt pas plaats na het verstrijken van de beroepstermijn aangezien de kamer van inbeschuldigingstelling de mogelijkheid moet krijgen om kennis te nemen van de omstreden stukken (art. 131, §2 en art. 235bis Sv.). Indien een van de partijen of het openbaar ministerie in beroep gaat tegen de beschikking van de raadkamer bij de kamer van inbeschuldigingstelling (art. 135 Sv.) en deze verklaart de stukken nietig dan worden de nietigverklaarde stukken uit het strafdossier verwijderd en op de griffie van de rechtbank van eerste aanleg neergelegd na het verstrijken van de termijn voor cassatieberoep (art. 235bis, §6 Sv.). C. De gevolgen voor de (on)ontvankelijkheid van een middel omtrent de onregelmatigheden, nietigheden en verzuimen voor het vonnisgerecht20 Om tegemoet te komen aan de doelstelling van de zuiveringsprocedure tijdens het vooronderzoek heeft de wetgever in bepaalde omstandigheden de onontvankelijkheid ingevoerd van een opgeworpen middel omtrent de zuivering van de nietigheden, onregelmatigheden en verzuimen voor het vonnisgerecht. We kunnen hierbij drie hypotheses onderscheiden.21 C.1. Beschikking raadkamer zonder nietigverklaring, zonder dat beroep werd aangetekend Wanneer de raadkamer na onderzoek van de stukken die het voorwerp uitmaken van de discussie beslist dat de stukken niet besmet zijn en er geen beroep aangetekend wordt tegen deze beslissing, dan is de vonnisrechter niet gebonden door deze beslissing. Dezelfde gronden, ongeacht of zij nu van openbaar of particulier belang zijn, kunnen nogmaals aangevoerd worden door alle partijen ten gronde. 19

S. VANDROMME en C. DE ROY, “Franchimont wetgeving: van mini naar maxi. Beschouwingen over een tegensprekelijk vooronderzoek en een algemene theorie van de nietigheden (met inbegrip van de sanctionering van onrechtmatig verkregen bewijs)” in S. VANDROMME, C. DE ROY, D. VERCRUYSSE, B. VANDER MEULEN, B. MAES, V. BOESMANS en A. LUST, De Praktijkjurist XIII, Gent, Story Publishers, 2007, (5) 43. 20 R. VERSTRAETEN en P. TRAEST, “Het recht van verdediging in de onderzoeksfase”, NC 2008, afl. 2, 104-105. 21 T. DE MEESTER en P. TRAEST, “De regeling van de rechtspleging door de onderzoeksgerechten en de zuivering van de nietigheden tijdens het vooronderzoek. Uiteenzetting van de nieuwe procedures voor de raadkamer en de kamer van inbeschuldigingstelling” in A. VAN OEVELEN et al., Het vernieuwde strafprocesrecht. Een eerste commentaar bij de Wet van 12 maart 1998 tot verbetering van de strafrechtspleging in het stadium van het opsporingsonderzoek en het gerechtelijk onderzoek, Antwerpen, Maklu, (223) 258-261.

10

Een partij die derhalve zonder succes de nietigheid van een bewijsstuk heeft ingeroepen voor de raadkamer heeft met andere woorden de keuze om enerzijds in beroep te gaan bij de kamer van inbeschuldigingstelling of anderzijds het middel voor de tweede maal op te werpen voor de rechter ten gronde.22 C.2. Beschikking raadkamer met nietigverklaring, zonder dat beroep werd aangetekend Wanneer de raadkamer na onderzoek van de stukken beslist dat de stukken wel verwijderd moeten worden uit het strafdossier en daartegen niet in beroep gegaan wordt bij de kamer van inbeschuldigingstelling kan ten gronde niet teruggekomen worden op de beslissing van de raadkamer. Een definitieve niet-bestreden beschikking van de raadkamer waardoor nietigverklaarde stukken worden verwijderd, is bindend voor de vonnisrechter en heeft als het ware gezag van gewijsde23. C.3. Beschikking raadkamer inzake de zuivering, met beroep aangetekend tegen de beschikking bij de kamer van inbeschuldigingstelling Art. 235bis, §5 Sv. bepaalt dat de onregelmatigheden, nietigheden en verzuimen als bedoeld in art. 131, §1 Sv. of aangaande de verwijzingsbeschikking die door de kamer van inbeschuldigingstelling werden onderzocht niet meer opgeworpen kunnen worden voor de feitenrechter. Ook hier heeft het arrest van de kamer van inbeschuldigingstelling als het ware gezag van gewijsde24. Op dit principe zijn er drie uitzonderingen.25 Een eerste uitzondering betreft de middelen inzake de bewijswaardering. Zij kunnen enkel beoordeeld worden door de feitenrechter. Een tweede uitzondering op het principe zijn de middelen die de openbare orde aanbelangen. Een derde uitzondering geldt ten aanzien van partijen die slechts na de verwijzing naar het vonnisgerecht in de rechtspleging werden betrokken. Er wordt een uitzondering op de derde uitzondering voorzien. Deze houdt in dat het vonnisgerecht toch beslist tot onontvankelijkheid wanneer de stukken uit het dossier werden verwijderd overeenkomstig art. 131, §2 Sv. of 235bis, §6 Sv. Wanneer de rechter ermee toestemt en de rechten van verdediging dit vereist, moet het mogelijk zijn de uit het dossier verwijderde stukken à décharge terug in te roepen voor het vonnisgerecht. Hier komt de rechter voor de moeilijke opdracht te staan om uit te maken of de rechten van verdediging worden geschonden wanneer de stukken niet opgeroepen worden voor het vonnisgerecht. Bijgevolg zullen veel rechters geen risico nemen en de stukken voor een derde

22

Zie 13.16. Interview L. Arnou randnr. 9. M. DE SWAEF en M. TRAEST, “Het gezag van gewijsde van beslissingen van de onderzoeksgerechten: oude wijn in nieuwe zakken?” in F. DERUYCK, M. DE SWAEF, J. ROZIE, M. ROZIE, P. TRAEST en R. VERSTRAETEN (eds.), De wet voorbij. Liber amicorum Luc Huybrechts, Antwerpen, Intersentia, 2010, (95) 101. 24 Ibid., 102. 25 T. DE MEESTER en P. TRAEST, “De regeling van de rechtspleging door de onderzoeksgerechten en de zuivering van de nietigheden tijdens het vooronderzoek. Uiteenzetting van de nieuwe procedures voor de raadkamer en de kamer van inbeschuldigingstelling” in A. VAN OEVELEN et al., Het vernieuwde strafprocesrecht. Een eerste commentaar bij de Wet van 12 maart 1998 tot verbetering van de strafrechtspleging in het stadium van het opsporingsonderzoek en het gerechtelijk onderzoek, Antwerpen, Maklu, 1998, (223) 258-261. 23

11

maal26 controleren op hun rechtmatigheid wat de procesgang aanzienlijk vertraagt en de zuiveringsopdracht van de raadkamer zinloos maakt.27 3.1.1.5. De niet-regeling van de procedure28 Als de raadkamer de mening is toegedaan dat het onderzoek nog niet volledig is, dan zal zij de rechtspleging niet regelen. Zij stelt dan dat de zaak niet in staat is en schort haar uitspraak op. Daarna wordt het dossier teruggezonden naar de procureur des Konings die de zaak dan terug overmaakt aan de onderzoeksrechter met het verzoek het onderzoek te vervolledigen. De raadkamer heeft niet de bevoegdheid om zelf onderzoekshandelingen te bevelen. Alleen de procureur des Konings en/of de onderzoeksrechter, wanneer deze door de procureur gevorderd wordt, kunnen bijkomende onderzoeksdaden bevelen. Wanneer de onderzoeksrechter weigert in te gaan op de vordering, bij strijdig bevel, kan de procureur hoger beroep aantekenen tegen deze weigering van de onderzoeksrechter bij de kamer van inbeschuldigingstelling. Omgekeerd kan de raadkamer wel beslissen dat de zaak volledig is afgerond terwijl nog bijkomende onderzoeksdaden aan de gang zijn. Naast de onbevoegdheid om onderzoekshandelingen te bevelen, heeft de raadkamer evenmin de bevoegdheid om personen in verdenking te stellen. Wanneer de raadkamer oordeelt dat een zaak niet in staat is om verwezen te worden om reden dat een persoon nog niet in verdenking werd gesteld en dit wel zou moeten gebeuren, treedt zij haar boekje te buiten29. De raadkamer mag zich niet bezighouden met het vervolgingsbeleid wat de taak is van het openbaar ministerie. 3.1.2. De voorbereidende beslissing inzake assisenprocedures30 Indien de feiten gekwalificeerd worden als een niet-correctionaliseerbare misdaad dan kan de raadkamer de rechtspleging niet regelen. Althans niet in positieve zin. Zij kan de betrokkene niet rechtstreeks doorverwijzen naar het hof van assisen. Evenmin kan de raadkamer doorverwijzen naar de kamer van inbeschuldigingstelling die op haar beurt zal doorverwijzen naar het hof van assisen. Het dossier dient overgemaakt te worden aan het ambt van de procureur des Konings die dan de zaak doorstuurt naar het ambt van de procureur-generaal bij het hof van beroep opdat deze een passende eindvordering zou opstellen. Deze zal de vordering voor de kamer van inbeschuldigingstelling inleiden. De kamer van inbeschuldigingstelling zal de rechtspleging regelen en de zaak eventueel verwijzen naar het hof van assisen. In de praktijk gelast de raadkamer de doorverwijzing naar de procureur-generaal uitdrukkelijk. 26

Eerste maal controle: raadkamer, tweede maal controle: beroep KI, derde maal controle: vonnisgerecht. S. VANDROMME en C. DE ROY, “Franchimont wetgeving: van mini naar maxi. Beschouwingen over een tegensprekelijk vooronderzoek en een algemene theorie van de nietigheden (met inbegrip van de sanctionering van onrechtmatig verkregen bewijs)” in S. VANDROMME et al., De Praktijkjurist XIII, Gent, Story Publishers, 2007, (5) 45. 28 Ibid., 355-356. 29 KI Gent 5 oktober 1954, RW 1954-55, kol. 1160. 30 R. DECLERCQ, Beginselen van strafrechtspleging, Mechelen, Kluwer, 2007, 354. (bijgewerkt tot 26 augustus 2010) 27

12

De raadkamer heeft wel de bevoegdheid om de rechtspleging van niet-correctionaliseerbare misdaden negatief te regelen. Meer specifiek kan zij oordelen dat er onvoldoende bezwaren aanwezig zijn tegen de betrokken persoon. Bijgevolg stelt de raadkamer de verdachte buiten vervolging. De raadkamer kan wel oordelen over wanbedrijven die samen met de nietcorrectionaliseerbare misdaad werden onderzocht. Als de raadkamer besluit dat er geen samenhang is tussen de zaken dan kan de raadkamer zich bevoegd verklaren om de rechtspleging te regelen met betrekking tot de wanbedrijven. 3.2. De buitenvervolgingstelling 3.2.1. Beschikking tot buitenvervolgingstelling De raadkamer oordeelt of er op het einde van het gerechtelijk onderzoek al dan niet voldoende bezwaren zijn om de verdachte naar de vonnisrechtbank door te verwijzen. Is dat niet het geval dan verleent de raadkamer een beschikking tot buitenvervolgingstelling. De buitenvervolgingstelling kan ook het gevolg zijn van de aanwezigheid van een rechtvaardigheidsgrond of een beslissende verschoningsgrond. Ook de vaststelling door de raadkamer dat een eerlijk proces onmogelijk is geworden door onrechtmatig verkregen bewijs heeft als gevolg dat verdachte buiten vervolging gesteld zal worden. De beschikking tot buitenvervolgingstelling kan nominatief zijn wanneer een inverdenkinggestelde bekend is maar ook niet-nominatief namelijk wanneer er niemand in verdenking is gesteld31. De buitenvervolgingstelling van een inverdenkinggestelde in de zaak is persoonlijk. Het kan voorvallen dat er voldoende bezwaren zijn tegen andere verdachten in de zaak maar niet ten aanzien van de eerste verdachte. De zaak zal bijgevolg verwezen worden naar het vonnisgerecht lastens de persoon waartegen voldoende bezwaren zijn maar de eerste inverdenkinggestelde zal niet vervolgd worden. Wanneer een persoon voor dezelfde feiten eerder buiten vervolging is gesteld, kan deze persoon toch nog gedagvaard worden voor die feiten indien er nieuwe bezwaren opgedoken zijn. De beslissing tot buitenvervolgingstelling heeft enkel gezag van gewijsde indien de beslissing gesteund was op een onontvankelijke of vervallen strafvordering.32 Tegen een beschikking tot buitenvervolgingstelling kunnen het openbaar ministerie en de burgerlijke partij hoger beroep instellen. Een andere manier die soelaas kan bieden voor de burgerlijke partij bestaat erin haar burgerlijke vordering voor de burgerlijke rechter te brengen. De onderzoeksgerechten zijn bevoegd om kennis te nemen van alle rechtsvorderingen tot schadevergoeding vanwege de buiten vervolging gestelde persoon tegen de burgerlijke partij.

31

Ibid., 347. M. DE SWAEF en M. TRAEST, “Het gezag van gewijsde van beslissingen van de onderzoeksgerechten: oude wijn in nieuwe zakken?” in F. DERUYCK, M. DE SWAEF, J. ROZIE, M. ROZIE, P. TRAEST en R. VERSTRAETEN (eds.), De wet voorbij. Liber amicorum Luc Huybrechts, Antwerpen, Intersentia, 2010, (95) 104-105. 32

13

3.2.2. Bijkomende beslissing omtrent de kosten van de strafvordering Wanneer de raadkamer de betrokkene buiten vervolging stelt, kan zij de burgerlijk partij veroordelen tot de kosten van de strafvordering. Deze veroordeling is verplicht wanneer de burgerlijke partij de strafvordering op gang gebracht heeft33. 3.2.3. Bijkomende verbeurdverklaring De raadkamer kan als beveiligingsmaatregel, niet als straf, een verbeurdverklaring van schadelijke, gevaarlijke of verboden voorwerpen bevelen naar aanleiding van een buitenvervolgingstelling. 3.2.4. De teruggave van in beslag genomen goederen In het geval er goederen van de buiten vervolging gestelde persoon in beslag waren genomen, beveelt de raadkamer de teruggave ervan. 3.2.5. De rechtsplegingsvergoeding Bij een beschikking tot buitenvervolgingstelling en wanneer het onderzoek werd ingeleid door de burgerlijke partij bij een akte voor de onderzoeksrechter dan kan de raadkamer die burgerlijke partij veroordelen tot het betalen van een rechtsplegingsvergoeding aan de inverdenkinggestelde. Dit ingevolge de wet van 21 april 2007 betreffende de verhaalbaarheid van de erelonen en de kosten verbonden aan de bijstand van een advocaat, waarbij artikel 128 Sv. werd aangevuld. Dit gebeurt alleen indien de inverdenkinggestelde bijgestaan of vertegenwoordigd is door een raadsman. Het is geen ambtshalve toekenning maar de rechtsplegingsvergoeding dient gevraagd te worden door de inverdenkinggstelde die buiten vervolging werd gesteld. De tarieven zijn bepaald bij KB van 26 oktober 2007. 3.3. Verval van strafvordering Indien blijkt dat ingevolge de verjaring, opheffing van de strafwet, gezag van gewijsde of amnestie de strafvordering onontvankelijk is, spreekt de raadkamer het verval van strafvordering uit. Ook wanneer de verdachte komt te overlijden spreekt de raadkamer het verval van strafvordering uit. Daden van vervolging gesteld na het overlijden van de betrokkene zijn immers nietig.34 3.4. Ontlasting van de onderzoeksrechter35 In vijf gevallen dient de raadkamer de onderzoeksrechter te ontlasten van het onderzoek. Ook al is het onderzoek niet volledig en wordt de zaak bijgevolg niet verwezen, toch kan de zaak dan niet door de onderzoeksrechter die gelast is verder worden onderzocht. Eerst en vooral wordt de zaak onttrokken aan de onderzoeksrechter wanneer blijkt dat de onderzoeksrechter territoriaal onbevoegd blijkt te zijn waardoor eveneens de raadkamer niet bevoegd is om de rechtspleging te regelen. 33

Art. 162 en 194 Sv. R. VERSTRAETEN, Handboek strafvordering, Antwerpen, Maklu, 2007, 108-110. 35 R. DECLERCQ, Beginselen van strafrechtspleging, Mechelen, Kluwer, 2007, 357-359. (bijgewerkt tot 26 augustus 2010) 34

14

Het kan zijn dat een onderzoeksrechter wel degelijk territoriaal bevoegd is maar het in het belang van het onderzoek toch wenselijker is om de zaak in een ander arrondissement verder te zetten. Men gaat het onderzoek verplaatsen eerder dan af te sluiten. Wanneer verschillende arrondissementen afzonderlijk een onderzoek voeren naar eenzelfde feit, dan laat men meestal in de andere arrondissementen het onderzoek rusten om na de veroordeling of vrijspraak in het ene arrondissement te komen tot een ‘non bis in idem’toepassing. Wanneer het toch komt tot een dubbele verwijzing of tot een verwijzing voor samenhangende feiten dan hebben we te maken met een positief conflict van rechtsmacht. Naar gelang het geval zal het rechtsgebied geregeld worden door de rechtbank, het hof van beroep of het Hof van Cassatie (art. 540 Sv.). Ook wanneer binnen eenzelfde arrondissement door samenhang van de zaken besloten wordt de dossiers samen te voegen, zal een onderzoeksrechter ontlast worden van het onderzoek ten voordele van een ander onderzoekskabinet. In deze situatie blijft de raadkamer wel bevoegd als onderzoeksgerecht. In uitzonderlijke gevallen zal de raadkamer besluiten het onderzoek af te sluiten en de onderzoeksrechter dus te ontlasten om reden van materiële onbevoegdheid. Dit zal het geval zijn wanneer het misdrijven inzake douane en accijnzen betreft of wanneer de verdachte persoon een voorrang van rechtsmacht36 geniet (art. 479 Sv.). Ook wanneer de zaak een misdrijf betreft dat slechts gekwalificeerd kan worden als een overtreding, is de onderzoeksrechter niet bevoegd. De zaak wordt dan niet afgesloten maar de vervolging zal plaatsvinden door een rechtstreekse dagvaarding voor de politierechtbank. Volledigheidshalve moet er worden vermeld dat een onderzoeksrechter zich in een situatie ook zelf kan ontlasten van het onderzoek zonder tussenkomst van de raadkamer. Dit doet zich voor als een onderzoek werd geopend door een burgerlijke partijstelling maar de onderzoeksrechter zich territoriaal onbevoegd acht. De onderzoeksrechter zal dan de zaak doorsturen naar een bevoegde collega ingevolge art. 69 Sv.. Dit dient te gebeuren alvorens enige onderzoeksdaad werd gesteld. 3.5. Rechtstreekse correctionalisatie of contraventionalisatie In theorie heeft de raadkamer nog altijd de bevoegdheid om op vordering van de procureur des Konings een misdaad te correctionaliseren of een wanbedrijf te contraventionaliseren zonder dat er een gerechtelijk onderzoek heeft plaats gevonden. De praktijk is echter anders. Door de bevoegdheid van het openbaar ministerie om personen rechtstreeks te dagvaarden of op te roepen met mededeling van de verzachtende omstandigheden, is deze bevoegdheid van de raadkamer een stille dood gestorven. 3.6. Bevoegdheid inzake de voorlopige hechtenis 3.6.1. De eerste verschijning en handhaving Wanneer de onderzoeksrechter een verdachte aangehouden heeft op grond van art. 16 wet op de voorlopige hechtenis, spreekt de raadkamer zich binnen de vijf dagen uit over de handhaving van de aanhouding (art. 21 wet voorlopige hechtenis) tenzij de onderzoeksrechter 36

Opmerking: heel uitzonderlijk kan de eerste voorzitter van het hof van beroep beslissen de onderzoeksrechter in eerste aanleg als onderzoekende magistraat aan te stellen.

15

in deze periode de verdachte op grond van art. 25, §1 wet voorlopige hechtenis reeds in vrijheid heeft gesteld. Tijdens deze eerste verschijning gaat de raadkamer ambtshalve na of het bevel tot aanhouding regelmatig is alvorens zij de noodzakelijkheid onderzoekt van de handhaving37. De regelmatigheid of legaliteit van het bevel tot aanhouding kan alleen maar tijdens de eerste handhaving worden gecontroleerd en betwist. De raadkamer gaat tijdens dit onderzoek na of aan alle wettelijke voorwaarden is voldaan en of het bevel gebaseerd is op een rechtmatig verkregen bewijs. De raadkamer controleert eveneens de bevoegdheid en de motivering van de onderzoeksrechter. Ingeval het aanhoudingsbevel onregelmatig blijkt te zijn, moet de inverdenkinggestelde worden vrijgelaten. Ook in hoger beroep tegen een beschikking van de raadkamer inzake een eerste handhaving van de voorlopige hechtenis heeft de kamer van inbeschuldigingstelling de taak om naast de opportuniteitscontrole eveneens de legaliteit van het aanhoudingsbevel te onderzoeken38. Dit is een gevolg van de devolutieve werking van het beroep. Indien de raadkamer vaststelt dat er onvoldoende aanwijzingen zijn van schuld om de voorlopige hechtenis te handhaven, kunnen er toch nog voldoende bezwaren bestaan om een latere verwijzing naar de rechtbank te rechtvaardigen. De ene vaststelling staat los van de andere.39 De raadkamer dient een inverdenkinggestelde niet in vrijheid te stellen louter en alleen om reden dat de onderzoeksrechter verzuimd heeft ingevolge art. 22, 3e lid wet voorlopige hechtenis een samenvattend verhoor voor te stellen. Na de legaliteitscontrole van het aanhoudingsbevel onderzoekt de raadkamer of de verdere aanhouding wel opportuun is. De raadkamer gaat daarbij na of de aanhouding nog volstrekt noodzakelijk is voor de openbare veiligheid. Deze opportuniteitscontrole wordt maandelijks of om de drie maanden herhaald. 3.6.2. De navolgende verschijningen en herhaalde handhavingen40 In latere verschijningen zal de raadkamer enkel nog de noodzakelijkheid van de verdere aanhouding onderzoeken (art. 22 wet voorlopige hechtenis). Ook wanneer de zaak hangende is voor de kamer van inbeschuldigingstelling wegens beroep tegen een beslissing in een van deze latere verschijningen, is zij niet bevoegd om zich te buigen over de regelmatigheid van het aanhoudingsbevel. Zolang de inverdenkinggestelde in voorlopige hechtenis aangehouden blijft en het gerechtelijk onderzoek niet is afgerond, dient deze persoon maandelijks voor de raadkamer te 37

E. DE FORMANOIR, “Controle en handhaving van de voorlopige hechtenis” in B. DEJEMEPPE en D. MERCKX (eds.), De Voorlopige Hechtenis, Diegem, Kluwer, 2000, (277) 282; C. VAN DEN WYNGAERT, Strafrecht, strafprocesrecht en internationaal strafrecht in hoofdlijnen, Antwerpen, Maklu, 2006, 1093-1101; R. DECLERCQ, Beginselen van strafrechtspleging, Mechelen, Kluwer, 2007, 476 en 524. (bijgewerkt tot 26 augustus 2010) 38 B. DE SMET, “legaliteitscontrole op het aanhoudingsbevel in hoger beroep” (noot bij Cass. (vakantiekamer) 21 augustus 2007), RW 2007-08, afl. 31, 1287-1288. 39 M. DE SWAEF en M. TRAEST, “Het gezag van gewijsde van beslissingen van de onderzoeksgerechten: oude wijn in nieuwe zakken?” in F. DERUYCK, M. DE SWAEF, J. ROZIE, M. ROZIE, P. TRAEST en R. VERSTRAETEN (eds.), De wet voorbij. Liber amicorum Luc Huybrechts, Antwerpen, Intersentia, 2010, (95) 96-97. 40 S. VANDROMME, “De Wet van 31 mei 2005: punctuele wijzigingen m.b.t. de regeling van de rechtspleging, de voorlopige hechtenis en de onwerkzame voorlopige hechtenis”, RW 2005-06, afl. 11, 405-411.

16

verschijnen. De periode van een maand vangt aan vanaf het uitspreken van de beschikking van de raadkamer tijdens de eerste handhaving. De inverdenkinggestelde en zijn raadsman beschikken over een recht tot inzage van het strafdossier alvorens te verschijnen voor de raadkamer. Vanaf de tweede verschijning voor de raadkamer wordt de periode van een maand verlengd tot drie maanden indien het om misdaden gaat die niet vatbaar zijn voor correctionalisatie. Dit zijn dus de misdrijven die niet vermeld worden in art. 2 van de wet van 4 oktober 1867 op de verzachtende omstandigheden. Met betrekking tot deze misdaden geldt ook de eerste handhaving slechts voor een maand. Het is echter niet ondenkbaar dat er nog heel wat misverstanden met betrekking tot deze nieuwe invoering bij wet van 31 mei 2005 kunnen leiden tot jammerlijke vrijlatingen van misdadigers gevolgd door dubieuze rechtszettingen uitgaande van de overheid. Zeker wanneer het misdrijf wordt geherkwalificeerd.41 Hetzelfde geldt ook voor het hoger beroep tegen een eerste handhavingbeschikking respectievelijk voor de navolgende handhavingbeschikkingen (art. 30 wet voorlopige hechtenis). De uitspraak van de kamer van inbeschuldigingstelling na een beroep tegen de eerste handhavingbeschikking geldt voor een periode van een maand terwijl deze drie maanden geldig is wanneer zij uitspraak doet in beroep tegen een navolgende handhavingbeschikking met betrekking tot een niet-correctionaliseerbare misdaad. Er dient opgemerkt te worden dat het onderscheid tussen een maand en drie maanden niet wordt gemaakt indien de kamer van inbeschuldigingstelling waarnaar werd verwezen door het Hof van Cassatie, uitspraak doet. De beslissing van de kamer is dan geldig voor een maand ongeacht of het al dan niet correctionaliseerbare misdaden zijn (art. 31, §4 wet voorlopige hechtenis). Indien het Hof het cassatieberoep tegen een beslissing van de kamer van inbeschuldigingstelling heeft verworpen, is het zelfs zo dat de raadkamer nog steeds binnen de vijftien dagen te rekenen vanaf de uitspraak van het Hof zich moet uitspreken over de handhaving (art. 31, §5 wet voorlopig hechtenis). Deze nieuwe regeling werd ingevoerd vertrekkende vanuit de gedachte dat voor deze nietcorrectionaliseerbare misdaden het gerechtelijk onderzoek noodzakelijk langer duurt. Door deze invoering zou worden vermeden dat de onderzoeksrechter maandelijks zijn dossier kwijt is wanneer het ter inzage ter beschikking ligt. Bijgevolg zou vermeden worden dat het onderzoek maandelijks een tijd stil komt te liggen.42 Paradoxaal genoeg leert men uit ervaring dat net die dossiers langer aanslepen dan de dossiers waarin er maandelijks wordt gehandhaafd.43 Een woordje kritiek is hier niet geheel ongepast. Zo rijzen er in de rechtsleer toch vragen bij de redenering van de wetgever44. Het feit dat men hier te maken heeft met nietcorrectionaliseerbare misdaden impliceert niet noodzakelijk dat het dossier complexer is. Zo denken we aan een passionele moord waarvan het onderzoek veel eenvoudiger is dan een dossier inzake computerfraude.45 Het impliceert evenmin dat de inverdenkinggestelde 41

Zie 13.7. Interview S. Van Overbeke randnr 8. Zie 13.8. Interview B. Vandeputte randnr. 8. 43 Zie 13.16. Interview L. Arnou randnr. 8; 13.14. Interview F. Scheerlinck randnr. 8. 44 S. VANDROMME, “De Wet van 31 mei 2005: punctuele wijzigingen m.b.t. de regeling van de rechtspleging, de voorlopige hechtenis en de onwerkzame voorlopige hechtenis”, RW 2005-06, afl. 11, 406. 45 Zie 13.14. Interview F. Scheerlinck randnr. 8. 42

17

automatisch langer moet worden aangehouden. Het rechtvaardigt al helemaal niet dat er minder controle moet gebeuren op de handhaving van deze hechtenis. Daarbij is de kwalificatie van de feiten in de loop van het onderzoek slechts een voorlopige kwalificatie. Op basis van deze voorlopige kwalificatie een onderscheid maken wat betreft de periodiciteit van de handhaving door de onderzoeksgerechten lijkt dan ook geen evidentie. We kunnen ons de vraag stellen of dit onderscheid geen discriminatie is. Per slot van rekening blijft men onschuldig tot zijn veroordeling. Een gelijke behandeling van gedetineerden in voorhechtenis is dan ook aangewezen.46 Daarbij komt dat de wetgever art. 22 wet voorlopige hechtenis heeft aangevuld47 met de mogelijkheid voor de inverdenkinggestelde van een niet-correctionaliseerbare misdaad en zijn raadsman om het strafdossier iedere maand gedurende twee dagen in te kijken. Zo zou de wetgever tegemoetkomen aan de discriminatie tussen de inverdenkinggestelden van nietcorrectionaliseerbare en correctionaliseerbare misdaden die wel de mogelijkheid krijgen hun strafdossier iedere maand in te kijken alvorens opnieuw voor de raadkamer te verschijnen. Bijgevolg heeft de onderzoeksrechter opnieuw gedurende een tweetal dagen per maand zijn dossier niet bij de hand tenzij er een kopie van zou gemaakt worden. De aanvulling van art. 22 met de mogelijkheid om het strafdossier maandelijks twee dagen ter beschikking te hebben, werd eveneens ingevoerd om te vermijden dat de inverdenkinggestelde en zijn raadsman een verzoekschrift tot voorlopige invrijheidstelling48 zouden indienen louter en alleen om op die manier toch het strafdossier te kunnen inkijken. Anderzijds biedt de aanvulling ook het voordeel dat met kennis van alle elementen uit het strafdossier een beter gemotiveerd verzoekschrift tot voorlopige invrijheidstelling kan worden ingediend. We kunnen spreken over een inconsistente en complexe toepassing van termijnen. Daarom bepleiten de magistratuur49, advocatuur50 en rechtsgeleerden unaniem voor een eenvoudige, duidelijke en hanteerbare regeling inzake de verschijningen in het kader van de voorlopige hechtenis. Het voorstel luidt om te beginnen met de driemaandelijkse handhavingtermijn bij niet-correctionaliseerbare misdaden terug af te schaffen. Het college van procureurs-generaal stelde in het najaar van 2012 al een verslag op om de regeling opnieuw te vereenvoudigen en de driemaandelijkse termijn terug op een maand te brengen. In tegenstelling tot wat werd geadviseerd, werd een nieuwe wet d.d. 27 december 2012 ingevoerd die de zaken nog ingewikkelder maakte aangezien de wet op de verzachtende omstandigheden werd gewijzigd waardoor er meer misdaden in aanmerking kwamen voor correctionalisatie.51 De driemaandelijkse termijn werd niet gewijzigd.52 46

Zie 13.14. Interview F. Scheerlinck randnr. 8; 13.12. Interview Y. Van Den Berge randnr. 8. Wet van 31 mei 2005 tot wijziging van de wet van 13 maart 1973 betreffende de vergoeding voor de onwerkzame voorlopige hechtenis, van de wet van 20 juli 1990 betreffende de voorlopige hechtenis en van sommige bepalingen van het Wetboek van strafvordering, BS 16 juni 2005. 48 Zie 3.6.3. Verzoekschrift tot (voorlopige) invrijheidstelling. 49 Zie 13.3. Interview Y. Segaert-Vanden Bussche randnr. 7; 13.1. G. Billiouw randnr. 8; 13.6. Interview P. Kenis randnr. 8; 13.9. Interview J.-C. Claeys randnr. 8; 13.2. Interview H. Heimans randnr. 7; 13.10. Interview P. Coppens randnr. 8; 13.4. Interview J. Van Goethem randnr. 8; 13.6. Interview S. Verhelst randnr. 8; 13.11. Interview J. Van den Berghe randnr. 8; 13.13. Interview F. Schuermans randnr. 8; 13.12. Interview Y. Van Den Berge randnr. 8. 50 Zie 13.14. Interview F. Scheerlinck randnr. 8; 13.16. Interview L. Arnou randnr. 8; 13.15. Interview L. Van Puyenbroeck randnr. 8. 51 Zie 13.2. Interview H. Heimans randnr. 7. 52 Zie 13.6. Interview P. Kenis randnr. 8. 47

18

Naar aanleiding van recente mistoestanden waarbij verdachten te laat werden opgeroepen om voor de raadkamer te verschijnen, startte de Hoge Raad voor de Justitie een onderzoek, een zogenaamde ‘quick-scan’, naar de werking van de raadkamer. Uit dit onderzoek blijkt onder andere dat de driemaandelijkse handhavingtermijn voor problemen zorgt. Ook het advies van de Hoge Raad voor de Justitie luidt om de handhavingtermijnen te uniformiseren.53 Nu is het aan de wetgever om deze adviezen niet langer te negeren en werk te maken van een uniforme, duidelijke en eenvoudig hanteerbare regeling. Sommige onderzoeksgerechten, onder meer het onderzoeksgerecht te Kortrijk, nemen al het heft in eigen handen en roepen ook de verdachten van niet-correctionaliseerbare misdaden om de maand op om hun voorlopige hechtenis al dan niet te handhaven.54 3.6.3. Verzoekschrift tot (voorlopige) invrijheidstelling55 Een verzoekschrift tot voorlopige invrijheidstelling kan door een inverdenkinggestelde van een niet-correctionaliseerbare misdaad voor het eerst worden ingediend ten vroegste vijf dagen voor het verstrijken van de termijn van een maand te rekenen vanaf de beschikking van de raadkamer die genomen is met toepassing van art. 22, 2e lid wet voorlopige hechtenis of met toepassing van art. 136ter, §4 Sv.56. Daarna kan dit verzoek van maand tot maand herhaaldelijks worden ingediend. De verzoeker heeft dus maandelijks vijf nuttige dagen om zo’n verzoekschrift in te dienen. Te vroeg of te laat ingediende verzoeken worden als onontvankelijk geacteerd. De raadkamer beslist over de invrijheidstelling binnen vijf dagen57 na neerlegging van het verzoekschrift. Alvorens te oordelen, hoort zij eerst het openbaar ministerie, de betrokkene en diens raadsman die voordien in kennis gebracht werden 58 van de zittingsdatum. Indien geen uitspraak gedaan werd binnen de (verlengde) vijf dagen, wordt de verdachte in vrijheid gesteld. Wanneer de raadkamer beslist de voorlopige hechtenis te handhaven dient zij haar beslissing te motiveren overeenkomstig art. 16, §5, 1e en 2e lid wet voorlopige hechtenis. De beslissing geldt voor een periode van drie maanden waarna de handhaving van de voorlopige hechtenis automatisch opnieuw wordt voorgelegd aan de raadkamer. Tegen zo’n beslissing kan hoger beroep ingesteld worden bij de kamer van inbeschuldigingstelling op grond van art. 30 wet voorlopige hechtenis. De lege ferenda wordt voorgesteld59 om de periodieke handhavingen van de voorlopige hechtenis door de onderzoeksgerechten af te schaffen en in navolging van de meeste Europese 53

Zie 13.11. Interview J. Van den Berghe randnr. 8. Zie 13.7. Interview S. Van Overbeke randnr. 8; 13.10. Interview P. Coppens randnr. 8; 13.14. Interview F. Scheerlinck randnr. 8. 55 S. VANDROMME, “De Wet van 31 mei 2005: punctuele wijzigingen m.b.t. de regeling van de rechtspleging, de voorlopige hechtenis en de onwerkzame voorlopige hechtenis”, RW 2005-06, afl. 11, 405-408. 56 Met de wet van 31 mei 2005 werd een versterkte controle ingevoerd op de duur van de voorlopige hechtenis. De KI controleert op basis van art 136ter wet voorlopige hechtenis nu automatisch elke zaak waarin een inverdenkinggestelde van een correctionaliseerbare misdaad zich al zes maanden in voorlopige hechtenis bevindt en waar de raadkamer de rechtspleging nog niet heeft geregeld. 57 Verlengbaar overeenkomstig art. 32 wet voorlopige hechtenis. 58 Art. 21, §2 wet voorlopige hechtenis. 59 S. VANDROMME, “De Wet van 31 mei 2005: punctuele wijzigingen m.b.t. de regeling van de rechtspleging, de voorlopige hechtenis en de onwerkzame voorlopige hechtenis”, RW 2005-06, afl. 11, 408. 54

19

landen een systeem in te voeren waar aan alle aangehouden verdachten het initiatiefrecht gegeven wordt, gekoppeld aan een minimumwachtperiode, om een verzoekschrift tot invrijheidstelling in te dienen. Zij menen dat zo’n regeling niet in strijd zou zijn met art. 5.4 EVRM. Er moet worden opgemerkt dat België in tegenstelling tot het merendeel van de Europese lidstaten geen beperking heeft opgelegd aan de duurtijd van de voorlopige hechtenis. Het zou beter zijn om een maximumtermijn in te voeren waardoor de druk opgevoerd wordt om het vooronderzoek zo snel mogelijk rond te krijgen. Zo kan er naar Nederlands voorbeeld60 gedacht worden aan een termijn van dertig dagen die maximum tweemaal verlengd kan worden. Bijgevolg zal de rechtszaak binnen een periode van negentig dagen moeten aanvangen. 3.6.4. De procedure inzake voorlopige hechtenis Art. 23 wet voorlopige hechtenis omschrijft de regels volgens dewelke de handhaving dient te geschieden. 1° bepaalt dat de rechtspleging achter gesloten deuren plaatsvindt en dat dit vermeld wordt in de beschikking. 2° bepaalt dat de verdachte persoonlijk verschijnt voor de raadkamer of in de persoon van een advocaat. De raadkamer kan nog altijd de persoonlijke verschijning bevelen ten minste drie dagen voor de verschijning, zonder dat tegen die beslissing een rechtsmiddel kan worden ingesteld. Indien de verdachte of diens advocaat niet verschijnt wordt er uitspraak gedaan in hun afwezigheid. Voor de wet d.d. 27 december 2012 was het vereist dat tijdens de handhaving van de voorlopige hechtenis de verdachte persoonlijk verscheen voor het onderzoeksgerecht61. Vertegenwoordiging werd enkel toegestaan wanneer de verdachte onmogelijk op de zitting aanwezig kon zijn. Deze onmogelijkheid kon te wijten zijn aan de verdachte zelf of aan een externe factor62. Wanneer een verdachte weigerde zich te laten onderwerpen aan bijzondere veiligheidsmaatregelen die voor zijn overbrenging van de gevangenis naar het gerechtsgebouw noodzakelijk werden geacht, werd dit gezien als een weigering van de verdachte om persoonlijk te verschijnen voor het onderzoeksgerecht63. In dat geval werd de vertegenwoordiging door een raadsman dus geweigerd. De vertegenwoordiging door een advocaat kon eveneens geweigerd worden indien de verdachte niet kon aantonen dat hij zich in de onmogelijkheid bevond om persoonlijk te verschijnen64.

60

Zie 7.2.2. De voorlopige hechtenis. Cass. (2e kamer) 3 april 2007, AR P.07.0393.N. 62 J. VAN GAEVER, “[Vertegenwoordiging door raadsman compenseert afwezigheid inverdenkinggestelde voor onderzoeksgerecht bij oordeel over de handhaving van de voorlopige hechtenis]” (noot bij Cass. 22 juni 2010), T.Strafr. 2011, Afl. 1, 60. 63 KI Antwerpen 21 december 2009, 3347/2009. 64 Cass. (vakantiekamer) 8 augustus 2000, AR P.00.1210.F. 61

20

De achterliggende reden van de vereiste om persoonlijk te verschijnen, was het feit dat geen verzet kan worden aangetekend bij het onderzoeksgerecht65. Het was zo dat het oude art. 185, §2 Sv. niet van toepassing was op de verdachte voor het onderzoeksgerecht die over de voorlopige hechtenis uitspraak doet66. De rechten van verdediging werden daardoor niet geschonden. Om uitspraak te mogen doen bij afwezigheid van de verdachte en diens raadsman diende de raadkamer te vermelden in zijn beschikking dat het onderzoeksgerecht zich in de onmogelijkheid bevond om zich te verplaatsen67. In de meeste gevallen maakte het onderzoeksgerecht gebruik van deze formule. In theorie is het weldegelijk mogelijk dat de raadkamer uitspraak doet op verplaatsing, bijvoorbeeld in de gevangenis of in het ziekenhuis68. Naar aanleiding van rechtspraak van het EHRM werd deze praktijk niet meer als vanzelfsprekend aanvaard69. De wettelijke mogelijkheid om de vertegenwoordiging te weigeren zou een te zware sanctie kunnen zijn voor het weigeren van de persoonlijke verschijning. Het EHRM heeft geoordeeld dat de waarborgen van art. 6 EVRM zoveel mogelijk dienen getransporteerd te worden op de rechtspleging met betrekking tot de voorlopige hechtenis. Art. 5.4 EVRM stelt dat een ieder, wie door arrestatie of detentie zijn vrijheid is ontnomen, het recht heeft voorziening te vragen bij het gerecht opdat deze spoedig beslist over de rechtmatigheid van zijn detentie en zijn invrijheidstelling beveelt, indien de detentie onrechtmatig is en is hier wel formeel op van toepassing 70. Om tegemoet te komen aan de Europese normen en om vertegenwoordiging toe te staan onder meer wanneer het gevangenispersoneel of het politiepersoneel staakt, werd bij wet houdende diverse bepalingen betreffende justitie van 27 december 201271 een wettelijke mogelijkheid tot vertegenwoordiging door een raadsman gecreëerd. Daarbij werd echter het principe van de persoonlijke verschijning afgeschaft. Deze wet wijzigt art. 23, 2° wet voorlopige hechtenis en voert de mogelijkheid in voor de verdachte om ook in persoon van een advocaat te verschijnen. De raadkamer kan nog altijd tenminste drie dagen voor de verschijning de persoonlijke verschijning bevelen. Tegen dit bevel kan geen rechtsmiddel worden ingesteld. Deze beslissing wordt dan op verzoek van het openbaar ministerie aan de betrokkene betekend. De laatste zinsnede van art. 23, 2°, die voor heel wat discussie zorgt72, luidt dat wanneer de verdachte of diens advocaat niet verschijnt er uitspraak wordt gedaan in hun afwezigheid.

65

J. DE CODT, “Le controle de la détention préventive” in B. DEJEMEPPE, La détention préventive, Brussel, Larcier, 1992, (199) 212. 66 Cass. (vakantiekamer) 8 augustus 2000, AR P.00.1210.F. 67 Cass. (2e kamer) 7 mei 2003, AR P.03.0638.F. 68 Cass. 20 juni 1990, Arr.Cass. 1989-1990, 613. 69 Cass. (2e kamer) 9 juni 2010, T. Strafr. 2011, afl. 1, 55, noot T.D.. 70 EHRM 30 maart 1989, Lamy t. België, §§27-29; EHRM (GK) 9 juni 2009, Mooren t. Duitsland, §125 en EHRM 13 december 2007, Mooren t. Duitsland, §91 (expliciet). 71 Wet houdende diverse bepalingen betreffende justitie van 27 december 2012, BS 31 januari 2013. 72 De wet creëert de illusie dat alleen wanneer de persoonlijke verschijning is bevolen men uitspraak kan doen in afwezigheid van de partijen en niet wanneer geen bevel is gegeven. De procureur-generaal van Antwerpen heeft dit artikel verduidelijkt in een circulaire waardoor verholpen wordt aan elke misinterpretatie. Een nieuwe wetswijziging dringt zich op.

21

Deze wetswijziging is de aanleiding tot heel wat kritiek onder de magistraten73. Eerst en vooral is de vaststelling dat de betrokkene niet persoonlijk wilt verschijnen een feit dat voorligt op de zitting van de raadkamer zelf. Een aangehoudene zal zelden dagen op voorhand laten weten dat hij of zij al dan niet zal verschijnen aangezien de betrokkene nog kan verwittigd worden omtrent zijn verschijning voor de raadkamer vierentwintig uur voor de zitting ingevolge art. 21, §2 Sv..74 Een oproeping drie dagen voor de persoonlijke verschijning is dan ook praktisch niet werkbaar. Niet willen verschijnen is daarenboven eveneens een recht waarover een verdachte kan beschikken net zoals het zwijgrecht75. Het ziet er dan ook naar uit dat de persoonlijke verschijning amper bevolen zal worden.76 Daarbij komt dat wanneer een aangehoudene niet uit zichzelf wenst te verschijnen geen blijk gegeven wordt van inzet tot reclassering.77 Wanneer een aangehoudene een invrijheidstelling onder voorwaarden wilt verkrijgen van de voorzitter van de raadkamer, is hij er bij gebaat om zelf zijn dossier te komen voorleggen. De voorzitter kan de betrokkene op de zitting dan alle vragen stellen die hij nodig acht. Een vertegenwoordiging door een advocaat kan deze persoonlijke verschijning niet vervangen aangezien de advocaat dikwijls niet op de hoogte is omtrent alle details. 78 Wanneer de aangehoudene niet wenst te verschijnen en een invrijheidstelling onder voorwaarden vraagt, zal de raadkamer hoogstwaarschijnlijk de hechtenis handhaven tenzij de betrokkene in de onmogelijkheid verkeerd om zich naar de rechtbank te verplaatsen79. Een advocaat die zijn cliënt vrij wilt krijgen onder voorwaarden zal erop toezien dat zijn cliënt uit zichzelf persoonlijk verschijnt.80 Om de inverdenkinggestelde die zich in de onmogelijkheid bevindt om persoonlijk te verschijnen toch de zitting te laten bijwonen, werd er gedacht aan de invoering van verschijning via videoconferentie81. In België is dit nog niet ingevoerd voor de behandeling van de zaak voor de raadkamer in tegenstelling tot Nederland, waar op een algemene wijze gebruik gemaakt wordt van videoconferenties. Wel is een verhoor en eventueel de daaropvolgende aanhouding door de onderzoeksrechter in theorie al mogelijk via videoconferentie op grond van art. 16, §2 wet voorlopige hechtenis. Het lijkt een kleine moeite om de praktijk door te trekken tot de persoonlijke verschijning voor de onderzoeksgerechten. Een verschijning voor de raadkamer via videoconferentie biedt veel voordelen. Zo kan een aangehoudene toch zijn verhaal brengen voor de raadkamer en kan de voorzitter inpikken en vragen stellen indien hij of zij dit nodig acht. De techniek vandaag is al zodanig ver gevorderd waardoor het lijkt alsof men naast de persoon op het scherm staat. Het biedt de mogelijkheid 73

Dit leidde tot het Ontwerp Omzendbrief betreffende de wet van 27 december 2012 houdende diverse bepalingen betreffende justitie, inzonderheid: de wijzingen aan de wet van 20 juli 1990 betreffende de voorlopige hechtenis. (onuitgegeven) 74 Zie 13.2. Interview H. Heimans randnr. 6. 75 Zie 13.9. Interview J.-C. Claeys randnr. 7. 76 Zie 13.3. Interview Y. Segaert-Vanden Bussche randnr. 6; 13.1. Interview G. Billiouw randnr. 6; 13.6. Interview P. Kenis randnr. 6; 13.11. Interview J. Van den Berghe randnr. 7. 77 Zie 13.3. Interview Y. Segaert-Vanden Bussche randnr. 6. 78 Zie 13.8. Interview B. Vandeputte randnr. 7; 13.10. Interview P. Coppens randnr. 7; 13.4. Interview J. Van Goethem randnr. 7; 13.4. Interview J. Van Goethem randnr. 7; 13.14. Interview F. Scheerlinck randnr. 7; 13.12. Interview Y. Van Den Berge randnr. 7. 79 Zie 13.6. Interview S. Verhelst randnr. 7. 80 Zie 13.11. Interview J. Van den Berghe randnr. 7. 81 I. MENNES en B. DE SMET, “Voorlopige hechtenis: de onmogelijkheid voor de verdachte om voor het onderzoeksgerecht te verschijnen: bieden videoconferenties een oplossing?” (noot onder Cass. 22 juni 2010), RW 2011-12, afl. 9, 447-450.

22

om te peilen naar de reacties van de betrokkene.82 Als de wetgever in de materiële omkadering, wat een vereiste is voor een goed functioneren van de verschijning via videoconferentie83, voorziet in aanwezigheid en bijstand van een raadsman, worden de rechten van verdediging niet geschonden.84 Er zouden veel kosten uitgespaard kunnen worden aangezien men geen politiecapaciteit moet worden voorzien om de aangehoudenen naar de rechtbank over te brengen. Het zou ook een groot veiligheidsprobleem oplossen aangezien zo’n overbrenging naar de gevangenis niet zonder enig gevaar voor de openbare veiligheid is.85 Een transport van een gedetineerde verloopt immers via het normaal verkeer. Tegenstanders denken dat de kost van de installatie te hoog zal zijn86 maar als men de verschijning via videoconferentie nu eenmaal als standaard invoert, zal deze kost snel teruggewonnen zijn door de uitgespaarde politie- en veiligheidcapaciteiten.87 Het EHRM heeft al aanvaard dat de vonnisrechter ten gronde om veiligheidsredenen de persoonlijke verschijning van de beklaagde in de zittingszaal kan vervangen door een videoconferentie. Daarbij moet echter wel voldaan zijn aan drie voorwaarden zodat het recht op een eerlijk proces niet wordt geschonden88. Als eerste voorwaarde mag de fysieke afstand geen obstakel vormen voor een interactief debat. Het nastreven van een wettig doel is een tweede voorwaarde en de derde voorwaarde luidt dat de beklaagde vertrouwelijke gesprekken moet kunnen opbouwen met zijn raadsman in de zittingszaal. Het is echter nog niet duidelijk of het EHRM deze videoconferentie toelaat tijdens de beoordeling van de voorlopige hechtenis voor het onderzoeksgerecht89. 3° regelt dat de raadkamer in elk stadium de kwalificatie van de feiten kan wijzigen indien zij de kwalificatie van de in het bevel tot aanhouding bedoelde feiten niet passend acht en zij de partijen de gelegenheid geboden hebben om hun standpunt daarover mee te delen. 4° verplicht de raadkamer om te antwoorden op de conclusies van de partijen. Betwisten de partijen in hun conclusies het bestaan van ernstige aanwijzingen van schuld, onder vermelding van feitelijke gegevens dan moet de raadkamer, indien zij de voorlopige hechtenis handhaaft, preciseren welke gegevens volgens haar dergelijke aanwijzingen van schuld uitmaken90. Het is vaststaande rechtspraak geworden dat wanneer een conclusie een rechtsgevolg beoogt en dus meer is dan louter overwegingen die als doelstelling hebben de rechter goed te stemmen, een antwoord vereist is door de beslissende instantie91.

82

Zie 13.6. Interview P. Kenis randnr. 7; 13.2. Interview H. Heimans randnr. 6; 13.13. Interview F. Schuermans randnr. 7; 13.12. Interview Y. Van Den Berge randnr. 7; 13.15. Interview L. Van Puyenbroeck randnr. 7. 83 Zie 13.7. Interview S. Van Overbeke randnr. 7. 84 Zie 13.3. Interview Y. Segaert-Vanden Bussche randnr. 6. 85 Zie 13.8. Interview B. Vandeputte randnr. 7; 13.10. Interview P. Coppens randnr. 7; 13.13. Interview F. Schuermans randnr. 7; 13.12. Interview Y. Van Den Berge randnr. 7. 86 Zie 13.1. Interview G. Billiouw randnr. 7; 13.3. Interview Y. Segaert-Vanden Bussche randnr. 6. 87 Zie 13.9. Interview J.-C. Claeys randnr. 7. 88 EHRM 27 november 2007, Zagaria t. Italië. 89 Ibid., I. MENNES en B. DE SMET. 90 Cass. (vakantiekamer) 16 augustus 2006, AR P.06.1169.N. 91 X., “[Omvang van de motiveringsverplichting in het kader van de voorlopige hechtenis]”, T.Strafr. 2006, afl.6, 336.

23

Indien de conclusie geen feitelijke gegevens bevat die de ontkenning van schuld staven dan kan het onderzoeksgerecht de handhaving bevestigen en de bewering verwerpen door louter te vermelden dat aanwijzingen van schuld wel bestaan92. 3.6.5. De rechtsmiddelen na controle van de raadkamer inzake de voorlopige hechtenis 3.6.5.1. Verzet De laatste zinsnede93 van het vernieuwde art. 23 wet voorlopige hechtenis bepaalt dat de raadkamer uitspraak zal doen in afwezigheid van de inverdenkinggestelde en diens advocaat indien deze niet verschijnen. De uitspraak wordt geacht op tegenspraak te zijn gewezen. Verzet tegen een beslissing van de raadkamer inzake de controle op de voorlopige hechtenis is bijgevolg niet mogelijk. 3.6.5.2. Hoger beroep Ingevolge art. 30, §1 wet voorlopige hechtenis kunnen de verdachte, de beklaagde/beschuldigde en het openbaar ministerie voor de kamer van inbeschuldigingstelling hoger beroep instellen tegen een beschikking van de raadkamer inzake de eerste handhaving (art. 21 wet voorlopige hechtenis), navolgende handhavingen (art. 22 wet voorlopige hechtenis) en de weigering of toestaan van de voorlopige invrijheidstelling op verzoek van de verdachte (art. 22bis wet voorlopige hechtenis). Het hoger beroep dient te worden ingesteld binnen een termijn van vierentwintig uren die voor het openbaar ministerie begint te lopen vanaf de dag van de beslissing. Ten aanzien van de verdachte, beklaagde of beschuldigde begint die termijn te lopen vanaf de dag waarop de beslissing aan hem of haar betekend werd. Bij de betekening van de beslissing van de raadkamer binnen de vierentwintig uur na de uitspraak van de beslissing, wordt de inverdenkinggestelde eveneens op de hoogte gebracht van zijn recht en de bijhorende termijn om hoger beroep aan te tekenen (art. 30, §2, 1e en 2e lid wet voorlopige hechtenis). De kamer van inbeschuldigingstelling doet met voorrang boven alle andere zaken uitspraak over het beroep tegen een beslissing inzake de voorlopige hechtenis. Het openbaar ministerie de inverdenkinggestelde en/of diens raadsman en worden gehoord vooraleer de kamer van inbeschuldigingstelling uitspraak doet over het beroep (art. 30, §3, 1e lid wet voorlopige hechtenis). De inverdenkinggestelde blijft aangehouden in voorlopige hechtenis totdat er uitspraak wordt gedaan over het hoger beroep. De wet voorziet een termijn van vijftien dagen waarbinnen de kamer van inbeschuldigingstelling moet beslissen over het beroep. Indien zij geen uitspraak doet binnen deze termijn dan wordt de inverdenkinggestelde in vrijheid gesteld (art. 30, §3, 2e lid wet voorlopige hechtenis). In haar beslissing houdt de kamer van inbeschuldigingstelling rekening met de omstandigheden van de zaak op het ogenblik van haar uitspraak (art. 30, §4, 1e lid wet voorlopige hechtenis).

92 93

Cass. (2e kamer) 12 maart 2003, AR P.03.0313.F. Deze zinsnede is voor discussie vatbaar, zie voetnoot 72.

24

Indien de kamer van inbeschuldigingstelling beslist om de voorlopige hechtenis verder te handhaven geldt deze handhaving zoals reeds werd vermeld onder 3.6.4. voor een periode van een maand te rekenen vanaf de beslissing in graad van beroep. Deze beslissing geldt voor drie maanden indien de feiten misdaden uitmaken die niet voor correctionalisatie vatbaar zijn (art. 30, §4, 1e lid wet voorlopige hechtenis). 3.6.5.3. Cassatieberoep Tegen een beslissing van de kamer van inbeschuldigingstelling in graad van beroep inzake de voorlopige hechtenis kan onmiddellijk cassatieberoep ingesteld worden binnen een termijn van vierentwintig uur na de betekening van de beslissing in graad van beroep aan de verdachte (art. 31, §2 wet voorlopige hechtenis). Het Hof van Cassatie beslist binnen een periode van vijftien dagen te rekenen vanaf het instellen van het cassatieberoep. De verdachte blijft aangehouden tot het arrest van Cassatie wordt gewezen. Doet het Hof geen uitspraak binnen de termijn van vijftien dagen dan wordt de verdacht in vrijheid gesteld. De verdachte wordt in vrijheid gesteld indien er geen arrest gewezen wordt binnen een termijn van vijftien dagen (art. 31, §3, 2e lid wet voorlopige hechtenis). De kamer van inbeschuldigingstelling doet na een arrest met verwijzing door het Hof uitspraak binnen een termijn van vijftien dagen die aanvangt vanaf de uitspraak van het Hof. Dit terwijl de verdachte aangehouden blijft. Indien de kamer van inbeschuldigingstelling de voorlopige hechtenis handhaaft, geldt deze titel van vrijheidsbeneming voor een maand (art. 31, §4 wet voorlopige hechtenis). Indien het Hof van Cassatie het beroep verwerpt, dient de raadkamer uitspraak te doen binnen een periode van vijftien dagen ingaand op de dag van de uitspraak door het Hof. De verdachte blijft aangehouden tot de zitting van de raadkamer tenzij de raadkamer nalaat uitspraak te doen binnen die termijn (art. 31, §5 wet voorlopige hechtenis). 3.7. Bevoegdheid van de raadkamer inzake de opschorting van veroordeling94 Wanneer een onderzoeksgerecht van oordeel is dat de openbaarheid van de debatten de declassering van de verdachte kunnen veroorzaken of zijn reclassering in gevaar zou kunnen brengen, kan zij wanneer de ten laste gelegde feiten bewezen zijn verklaard, de opschorting van de uitspraak van de veroordeling bevelen. De raadkamer spreekt zich dan bij wijze van uitzondering uit over de grond van de zaak95. De procedure voor de raadkamer verloopt voornamelijk zoals een procedure regeling rechtspleging. Ze verschilt alleen hierin dat wanneer het openbaar ministerie de opschorting vordert, het dossier tien dagen ter beschikking van de partijen wordt gehouden. Eveneens worden de partijen ten minste tien dagen voor de zitting op de hoogte gebracht van de zitting per aangetekend schrijven.

94

R. DECLERCQ, “Bijzondere rechtsplegingen bij het onderzoeken van een strafzaak” in R. DECLERCQ, Beginselen van strafrechtspleging, Mechelen, Kluwer, 2007, 1850-1856. (bijgewerkt tot 27 augustus 2010) 95 C. VAN DEN WYNGAERT, Strafrecht, strafprocesrecht en internationaal strafrecht in hoofdlijnen, II, Antwerpen, Maklu, 2006, 958.

25

De partijen worden ter terechtzitting gehoord en de zitting verloopt achter gesloten deuren gelet op de doelstelling van de besloten behandeling voor de raadkamer. De beslissing waarbij de opschorting wordt uitgesproken, wordt wel uitgesproken in openbare terechtzitting. Dit is niet het geval indien de raadkamer de opschorting weigert en een buitenvervolgingstelling of een verwijzing naar een vonnisgerecht gelast. De raadkamer spreekt een opschorting uit voor ten minste een periode van één jaar tot maximum vijf jaar en kan deze opschorting ook koppelen aan probatievoorwaarden. Zij zal zich eveneens uitspreken over de burgerlijke rechtsvordering en de te betalen gerechtskosten. De uitspraak heeft gezag van gewijsde in zover ze de feiten bewezen verklaart en uitspraak doet over de te betalen kosten en de burgerlijke rechtsvordering. De betrokkene kan geen twee maal voor hetzelfde feit worden vervolgd. Tegen een beschikking van de raadkamer die de opschorting verwerpt kan beroep aangetekend worden zoals het beroep bij de kamer van inbeschuldigingstelling tegen een beslissing inzake de regeling rechtspleging. Tegen een uitspraak die de opschorting en de veroordeling in de kosten gelast, kan er eveneens ‘verzet’, in de zin van hoger beroep, worden ingesteld. Er dient te worden opgemerkt dat in dit laatste geval enkel de verdachte en het openbaar ministerie beroep kunnen aantekenen. Zij beschikken over een termijn van vierentwintig uur om dit beroep in te stellen. In de praktijk wordt aanvaard dat een verdachte tegen een beslissing van de raadkamer die de opschorting gelast, verzet kan aantekenen indien de uitspraak bij verstek werd gewezen. Cassatieberoep is enkel mogelijk indien de beroepsmogelijkheden werden uitgeput. De burgerlijke partij kan net zoals de andere partijen wel hoger beroep instellen tegen de beschikking van de raadkamer die uitspraak doet over de civielrechtelijke vordering. Voor het hoger beroep tegen de burgerlijke rechtsvordering geldt een termijn van 15 dagen. De verdachte en de civielrechtelijk aansprakelijke persoon dienen dus twee termijnen in acht te nemen: enerzijds vierentwintig uur betreffende de opschorting en de kosten van de strafvordering, anderzijds vijftien dagen voor de uitspraak omtrent de burgerlijke rechtsvordering. Het Grondwettelijk Hof heeft geoordeeld dat het gelijkheidsbeginsel niet geschonden is doordat er twee verschillende termijnen gehanteerd worden voor het instellen van het hoger beroep96. Bij een beschikking tot opschorting van veroordeling en wanneer het onderzoek werd ingeleid door de burgerlijke partij bij een akte voor de onderzoeksrechter dan kan de raadkamer de inverdenkinggestelde veroordelen tot het betalen van een rechtsplegingsvergoeding aan de burgerlijke partij. Dit ingevolge de wet van 21 april 2007 betreffende de verhaalbaarheid van de erelonen en de kosten verbonden aan de bijstand van een advocaat, waarbij artikel 162bis Sv. werd ingevoegd. Dit gebeurt alleen indien de burgerlijke partij bijgestaan of vertegenwoordigd is door een raadsman. Het is geen ambtshalve toekenning maar de rechtsplegingsvergoeding dient gevraagd te worden door de burgerlijke partij. 96

P. DE HERT en J. MILLEN, “[Verschil in termijn bij de opschorting van veroordeling]”, T.Strafr. 2007, afl.3, 180-181.

26

De tarieven zijn bepaald bij KB van 26 oktober 2007. 3.8. Bevoegdheid van de raadkamer inzake geestesgestoorden 3.8.1. De ‘nieuwe’ wet d.d. 21 april 200797 Ingevolge de nieuwe wet daterend van 21 april 2007 zou de regeling voor de in observatiestelling en de internering van geestesgestoorden worden aangepast. Deze wet is echter tot op vandaag nog steeds niet van kracht. Door de nieuwe wet zullen de onderzoeksgerechten, waaronder de raadkamer, de mogelijkheid krijgen een psychiatrisch deskundigenonderzoek te bevelen (art. 8 tot en met 13 wet 21 april 2007). Dit onderzoek zal uitgevoerd worden door een deskundige die erkend is door de minister van Volksgezondheid. De raadkamer kan daarbij een opneming ter observatie gelasten van een persoon in voorlopige hechtenis. Deze observatie zal een termijn van vier maanden niet te boven mogen gaan en de bepalingen van de wet voorlopige hechtenis blijven van toepassing. Deze bevoegdheid zal eveneens in het takenpakket van de vonnisgerechten en de onderzoeksrechter zitten. Na het psychiatrisch deskundigenonderzoek kan het onderzoeksgerecht, evenals het vonnisgerecht, ‘de internering bevelen van een persoon die een misdaad of wanbedrijf pleegde waarop een gevangenisstraf staat, die op het ogenblik van de beoordeling van de feiten lijdt aan een geestesstoornis die zijn oordeelsvermogen of de controle over zijn daden teniet doet of ernstig aantast en ten aanzien van wie het gevaar bestaat dat hij ten gevolge van zijn geestesstoornis opnieuw misdrijven zal plegen’.98 De raadkamer kan de onmiddellijke opsluiting bevelen als het risico reëel is dat de betrokkene zich aan de uitvoering zou trachten te onttrekken of dat hij een ernstig en onmiddellijk gevaar voor de fysieke en psychische integriteit van derden zou vormen. Deze beslissing die niet vatbaar is voor verzet of hoger beroep, wordt genomen na een afzonderlijk debat en dient te worden gemotiveerd. Wanneer een vordering of een verzoek tot internering bij het onderzoeksgerecht aanhangig wordt gemaakt, wordt er melding en kennisgeving gedaan van de plaats, datum en uur van de verschijning in een register aan de partijen en hun raadsman. Deze kennisgeving vindt plaats vijftien dagen (drie dagen indien de betrokkene aangehouden werd in voorlopige hechtenis) voor de verschijning voor de raadkamer. De beschikking wordt betekend op vordering van de procureur des Konings en brengt dagvaarding mee op de vastgestelde datum. Indien de partij niet verschijnt, geldt de beslissing als zijnde op tegenspraak gewezen. De vervolgde persoon moet vertegenwoordigd worden door een advocaat. De raadkamer kan de persoonlijke verschijning bevelen van de betrokkene waartegen geen rechtsmiddel openstaat.

97

R. DECLERCQ, “Bijzondere rechtsplegingen bij het onderzoeken van een strafzaak” in R. DECLERCQ, Beginselen van strafrechtspleging, Mechelen, Kluwer, 2007, 1846-1847. (bijgewerkt tot 27 augustus 2010) 98 Ibid., 1846.

27

De raadkamer doet inzake de internering uitspraak als vonnisgerecht. Zij behandelt de zaak achter gesloten deuren tenzij de vervolgde persoon om de openbaarheid verzoekt. De uitspraak van de beslissing tot internering gebeurt sowieso in openbaarheid. Zowel verzet als hoger beroep staan open tegen een beslissing tot internering. De uitvoeringsmodaliteiten van de internering zullen dan behoren tot de bevoegdheid van de strafuitvoeringsrechtbanken in plaats van de commissies ter bescherming van de maatschappij op grond van de artikelen 17 tot 114 wet 21 april 2007. Omwille van de praktische problemen (de onmogelijkheid om de wet op die manier ten uitvoer te leggen) die met deze wet samengaan, is deze nog steeds niet van kracht. Vooraleer een ietwat haalbare regeling uit de bus zal vallen, moet de wet van 2007 eerst worden aangepast en geamendeerd. 3.8.2. De wet bescherming maatschappij d.d. 1 juli 196499 Tot de inwerkingtreding van de wet d.d. 21 april 2007, blijft de wet bescherming maatschappij d.d. 1 juli 1964 van kracht. De inobservatiestelling100 De raadkamer beschikt als onderzoeksgerecht over de bevoegdheid om tijdens de onderzoeksfase een inobservatiestelling te bevelen. Het doel van dit onderzoek dat maximaal een maand kan duren onder voorbehoud voor verlengingen (tot maximaal zes maand), is de geestestoestand van de verdachte in kwestie na te gaan. Enkel en alleen als er gronden zijn om aan te nemen dat de verdachte zich in een van de toestanden verkeert die kunnen leiden tot internering, is een inobservatiestelling te verantwoorden. Twee situaties kunnen zich voordoen. Enerzijds kan het zijn dat de betrokkene niet werd aangehouden waarbij de raadkamer een bevel tot aanhouding verleent om de betrokken persoon in observatie te stellen. Daarbij is wel vereist dat de feiten waarvan betrokkene verdacht wordt in aanmerking komen voor de toepassing van de wet op de voorlopige hechtenis. Anderzijds kan de verdachte reeds zijn aangehouden door de onderzoeksrechter waardoor de inobservatiestelling louter een andere organisatie uitmaakt van de bestaande vrijheidsberoving. De aanvankelijke beslissing van inobservatiestelling geldt dan als maandelijkse handhaving van de voorlopige hechtenis. De beslissing tot inobservatiestelling, die volgt binnen de vijftien dagen na verzoek, moet niet met redenen omkleed zijn zoals het bevel tot aanhouding. Zij wordt behandeld achter gesloten deuren. Ook de uitspraak van de raadkamer vindt in besloten zitting plaats, tenzij de verdachte om de openbaarheid van behandeling en uitspraak verzoekt. Hoger beroep tegen de beschikking tot inobservatiestelling kan ingesteld worden door de verdachte, diens raadsman en het openbaar ministerie. Ook het onmiddellijk cassatieberoep tegen een beslissing tot inobservatiestelling is mogelijk indien deze beslissing de oorspronkelijke titel uitmaakt van de 99

R. DECLERCQ, “Bijzondere rechtsplegingen bij het onderzoeken van een strafzaak” in R. DECLERCQ, Beginselen van strafrechtspleging, Mechelen, Kluwer, 2007, 1826-1837. (bijgewerkt tot 27 augustus 2010) 100 Ibid., 1826-1829.

28

vrijheidsberoving van de betrokken persoon. Voor alle andere beslissingen tot inobservatiestelling door de raadkamer is het instellen van cassatieberoep slechts mogelijk na de uitspraak van de kamer van inbeschuldigingstelling. De deskundige psychiater wordt niet aangesteld door de raadkamer maar door de onderzoeksrechter. De inobservatiestelling wordt beëindigd door het verloop van de wettelijke termijnen van een of maximaal zes maand of door een beschikking van de raadkamer waarbij vastgesteld wordt dat de opdracht van de deskundige psychiater volledig werd vervuld. Het einde van de inobservatiestelling brengt in het geval dat betrokkene voordien door de onderzoeksrechter werd aangehouden niet automatisch het einde van de voorlopige hechtenis met zich mee. De internering101 Naast de vonnisgerechten kunnen de onderzoeksgerechten op het einde van een gerechtelijk onderzoek de internering gelasten tenzij het feit een politiek misdrijf of een persmisdrijf betreft. Zij zijn daartoe echter niet verplicht terwijl de vonnisgerechten wel verplicht zijn de internering te gelasten. Men gaat ervan uit dat het vonnisgerecht na de verwijzing door het onderzoeksgerecht alsnog de internering kan uitspreken. Een internering kan worden uitgesproken indien voldaan is aan bepaalde voorwaarden. In eerste instantie dient het ten laste gelegde feit, misdrijf of wanbedrijf genoemd, bewezen verklaard te zijn. Daarbij is het vereist dat de betrokkene tegen wie de strafvordering is ingesteld ofwel krankzinnig is of zich bevindt in een ernstige staat van geestesstoornis of van zwakzinnigheid die hem ongeschikt maakt tot het controleren van zijn daden. Deze toestand dient beoordeeld te worden op het moment van de uitspraak. Een voorafgaande inobservatiestelling van de geestesgestoorde is niet noodzakelijk, noch is in theorie een medisch verslag vereist. Wanneer het onderzoeksgerecht uitspraak doet over een vordering tot internering dan oordeelt zij als vonnisgerecht. Haar beslissing heeft dus automatisch gezag van gewijsde102. Om het recht van verdediging daarbij te vrijwaren moet de raadkamer of desgevallend de kamer van inbeschuldigingstelling erop toezien dat de kwalificatie van de feiten voldoende gedetailleerd is. De bijstand van een raadsman is verplicht. De behandeling van de internering door een onderzoeksgerecht verloopt in principe achter gesloten deuren tenzij de verdachte om de openbaarheid verzoekt en er geen gevaar is voor de openbare orde of goede zeden103. De uitspraak wordt daarentegen wel altijd in openbaarheid uitgesproken. Naast de uitspraak omtrent de internering dient het onderzoeksgerecht zich eveneens uit te spreken over de burgerlijke vordering indien de verdachte geïnterneerd werd, de zogenaamde

101

Ibid., 1830-1837. M. DE SWAEF en M. TRAEST, “Het gezag van gewijsde van beslissingen van de onderzoeksgerechten: oude wijn in nieuwe zakken?” in F. DERUYCK, M. DE SWAEF, J. ROZIE, M. ROZIE, P. TRAEST en R. VERSTRAETEN (eds.), De wet voorbij. Liber amicorum Luc Huybrechts, Antwerpen, Intersentia, 2010, (95) 108-109. 103 Cass. 30 augustus 2006, Arr.Cass. 2006, nr. 384; NC 2007, 370. 102

29

afhandeling van de burgerlijke belangen104. Ingevolge artikel 1386bis B.W. veroordeelt de rechter de geïnterneerde die reeds op het ogenblik van de gepleegde feiten geestesgestoord bleek te zijn tot gehele of gedeeltelijke vergoeding van de bewezen schade. Het onderzoeksgerecht kan ook oordelen dat de geïnterneerde geen vergoeding verschuldigd is. Wanneer de persoon nog niet geestesgestoord was op het moment van de gepleegde feiten maar wel op het ogenblik van de uitspraak dan wordt de civielrechtelijke vordering gegrond op de artikelen 1382-1383 BW. Na de uitspraak tot internering beslist de commissie tot bescherming van de maatschappij over de modaliteiten van tenuitvoerlegging. Hoger beroep staat open voor de verdachte, diens raadsman en het openbaar ministerie. Nochtans is er geen belang voor de partijen wanneer het hoger beroep ingesteld wordt tegen een weigering tot internering met verwijzing naar het vonnisgerecht. Voor het vonnisgerecht kan het verzoek tot internering een tweede maal worden ingesteld. Verzet is mogelijk indien de beslissing tot internering bij verstek is uitgesproken. Tegen een beslissing tot internering staat beroep open bij de kamer van inbeschuldigingstelling. Hoger cassatieberoep tegen de beslissing tot internering van de raadkamer is niet mogelijk. De uitspraak is immers niet in laatste aanleg gewezen. Het instellen van hoger beroep is een vereiste om een ontvankelijk cassatieberoep in te stellen. Tegen een weigering tot internering met verwijzing naar de vonnisrechter, kan de vonnisrechter opnieuw oordelen over de geestesgestoordheid. Bij een beschikking tot internering, wanneer het onderzoek werd ingeleid door de burgerlijke partij bij een akte voor de onderzoeksrechter dan kan de raadkamer de inverdenkinggestelde veroordelen tot het betalen van een rechtsplegingsvergoeding aan de burgerlijke partij. Dit ingevolge de wet van 21 april 2007 betreffende de verhaalbaarheid van de erelonen en de kosten verbonden aan de bijstand van een advocaat, waarbij artikel 162bis Sv. werd ingevoegd.105 Dit gebeurt alleen indien de burgerlijke partij bijgestaan of vertegenwoordigd is door een raadsman. Het is geen ambtshalve toekenning maar de rechtsplegingsvergoeding dient gevraagd te worden door de burgerlijke partij. De tarieven zijn bepaald bij KB van 26 oktober 2007. 3.9. De raadkamer als beroepsinstantie tegen een beslissing tot de TBR106 Wanneer de rechtbank als bijkomende straf de terbeschikkingstelling van de regering heeft opgelegd en de minister van Justitie na de uitvoering van zijn gevangenisstraf beslist dat de veroordeelde van zijn vrijheid beroofd blijft, dan kan deze tegen die beslissing opkomen bij de raadkamer van de rechtbank die hem die terbeschikkingstelling van de Regering heeft opgelegd. De veroordeelde dient beroep aan te tekenen tegen die beslissing binnen de vijftien dagen nadat de minister de beslissing tot verdere vrijheidsbeneming genomen heeft. 104

Art. 4 V.T. Sv. Wet van 21 april 2007 betreffende de verhaalbaarheid van de erelonen en de kosten verbonden aan de bijstand van een advocaat, BS 31 mei 2007. 106 R. DECLERCQ, “Bijzondere rechtsplegingen bij het onderzoeken van een strafzaak” in R. DECLERCQ, Beginselen van strafrechtspleging, Mechelen, Kluwer, 2007, 1848-1849. (bijgewerkt tot 27 augustus 2010) 105

30

Indien de veroordeelde wilt opkomen tegen die beslissing dan stuurt hij zijn aanvraag aan de procureur des Konings die ze op zijn beurt doorstuurt naar de minister van Justitie. De aanvrager heeft ten minste vijf dagen inzagerecht in het dossier en wordt acht vrije dagen op voorafgaand aan de zitting op de hoogte gebracht. Hij dient persoonlijk voor de raadkamer te verschijnen, zoniet wordt de aanvraag als onontvankelijk van de baan geschoven. De zitting verloopt in principe niet in het openbaar maar de aanvrager kan daar wel om verzoeken indien de orde en de goede zeden niet in gedrang komen. Belangrijk om op te merken is dat de raadkamer zich niet dient uit te spreken over de wenselijkheid van de terbeschikkingstelling. Zij beoordeelt enkel de wettelijkheid van de beslissing van de minister. Zij kan de invrijheidstelling opleggen wanneer de vormvoorschriften, met onder andere de kennisgevingverplichting, niet werden nageleefd. Een nieuw ministerieel besluit is dan vereist om die invrijheidstelling opnieuw in te trekken. Het is eveneens de raadkamer die oordeelt of de veroordeelde van de gevolgen van de terbeschikkingstelling kan worden ontheven. Deze aanvraag is gericht aan de procureur des Konings bij de rechtbank die de terbeschikkingstelling heeft opgelegd en kan pas worden ingediend na een verloop van drie jaar (vijf jaar als de terbeschikkingstelling werd uitgesproken voor een periode langer dan 10 jaar) nadat aan de hoofdgevangenisstraf een einde is gekomen. De aanvraag kan om de drie jaar (vijf jaar als de terbeschikkingstelling werd uitgesproken voor langer dan 10 jaar) worden hernieuwd. 3.10. Overige bevoegdheden van de raadkamer Naast de besproken bevoegdheden van de raadkamer107 is deze ook bevoegd om gevolg te geven aan een exequatur en een Europees aanhoudingsbevel met betrekking tot de uitlevering van niet-Belgen.108 Zij is eveneens bevoegd om een lasthebber ad hoc109 voor een vennootschap aan te stellen ingeval een belangenvermenging dreigt tussen de vennootschap en een bestuurder van diezelfde vennootschap wanneer zij beiden voor hetzelfde feit strafrechtelijk vervolgd worden.110 Een gedetailleerde omschrijving van deze opdrachten zou ons te ver leiden van de kern van het vraagstuk ‘Zin of Onzin van de raadkamer’ en levert geen meerwaarde aan dit werkstuk. Het is niet de bedoeling geweest een exhaustieve opsomming te geven van de bevoegdheden van raadkamer. Alleen de bevoegdheden die actueel in vraag worden gesteld, werden uitgebreid besproken.

107

Zie 3.1. tot en met 3.9. R. DECLERCQ, “Bijzondere rechtsplegingen bij het onderzoeken van een strafzaak” in R. DECLERCQ, Beginselen van strafrechtspleging, Mechelen, Kluwer, 2007, 1866-1901. (bijgewerkt tot 27 augustus 2010) 109 Ingevoerd door art. 2bis V.T.Sv. bij wet van 4 mei 1999 tot invoering van de strafrechtelijke verantwoordelijkheid van rechtspersonen, BS 22 juni 1999. 110 P. HELSEN, “Lasthebber ad hoc” in A. VANDEPLAS, P. ARNOU, S. VAN OVERBEKE en S. VANDROMME, Strafrecht en strafvordering. Artikelsgewijze commentaar met overzicht van de rechtspraak en rechtsleer (bijgehouden tot 1 oktober 2008), losbl., afl. 60, 1-24; P. HELSEN, “Wanneer is de aanstelling van een lasthebber ad hoc verplicht?”, T.Strafr. 2006, afl. 4, 229-232. 108

31

4. De voornaamste doelstellingen van de raadkamer 4.1. Finaliteit van de controle op het vooronderzoek 4.1.1. Algemene controle De raadkamer waakt over het vooronderzoek. Deze gaat na of er voldoende onderzoeksdaden verricht zijn en of die regelmatig werden uitgevoerd. De raadkamer doet dienst als filter en beoordeelt of het dossier al in staat is om te verwijzen. Indien de raadkamer de mening is toegedaan dat er onvoldoende bezwaren aanwezig zijn tegen de betrokkene dan stelt zij deze buiten vervolging. 4.1.2. Proceseconomisch Aan de filterfunctie is ook een proceseconomisch aspect111 verbonden. Als onafhankelijk gerecht dat oordeelt over de vraag of er voldoende bezwaren zijn tegen de inverdenkinggestelde om de zaak naar het vonnisgerecht door te verwijzen, helpt de raadkamer mee om de overbelasting van het gerecht te reduceren tot het minimum. Nodeloze en tijdrovende processen worden vermeden112. 4.2. Finaliteit van de zuivering der nietigheden113 Enerzijds voorkomt deze zuivering dat nietige en onregelmatige stukken de vonnisrechter zouden beïnvloeden aangezien de vonnisrechter ze niet meer te zien krijgt. Wanneer de stukken niet verwijderd worden uit het strafdossier maar geweerd worden uit de debatten kan de vonnisrechter er wel acht op slaan en zo onopzettelijk rekening houden met de gegevens die hem gekend zijn. Anderzijds heeft deze zuivering als doel om de onregelmatige onderzoeksdaden opnieuw uit te voeren maar dan op een correcte manier. Eventueel om de nietige stukken te verbeteren. De onderzoeksrechter kan voor de afsluiting van het onderzoek nog alle nuttige onderzoeksdaden bevelen die hij nodig acht. Dit kan alleen de waarheidsvinding ten goede te komen114. De onderzoeksrechter beschikt niet meer over deze bevoegdheid eenmaal de zaak bij het vonnisgerecht aanhangig is gemaakt. Dit om reden dat de onderzoeksrechter ontlast is door de beschikking van de raadkamer. 4.3. Finaliteit van de bevoegdheid in zake de voorlopige hechtenis Een van de belangrijkste taken van de raadkamer is de controle op de voorlopige hechtenis. De voorlopige hechtenis is een dwangmaatregel die enorm verregaand is. Het is een 111

Ook wanneer de raadkamer zich uitspreekt als vonnisgerecht bij het verlenen van de opschorting en internering draagt zij bij tot de ontlasting van het gerechtelijk apparaat. 112 R. DECLERCQ, Beginselen van strafrechtspleging, Mechelen, Kluwer, 2007, 307. (bijgewerkt tot 27 augustus 2010) 113 Ibid., 321; M. DE SWAEF en M. TRAEST, “Het gezag van gewijsde van beslissingen van de onderzoeksgerechten: oude wijn in nieuwe zakken?” in F. DERUYCK, M. DE SWAEF, J. ROZIE, M. ROZIE, P. TRAEST en R. VERSTRAETEN (eds.), De wet voorbij. Liber amicorum Luc Huybrechts, Antwerpen, Intersentia, 2010, (95) 101. 114 T. DE MEESTER en P. TRAEST, “De regeling van de rechtspleging door de onderzoeksgerechten en de zuivering van de nietigheden tijdens het vooronderzoek. Uiteenzetting van de nieuwe procedures voor de raadkamer en de kamer van inbeschuldigingstelling” in A. VAN OEVELEN et al., Het vernieuwde strafprocesrecht. Een eerste commentaar bij de Wet van 12 maart 1998 tot verbetering van de strafrechtspleging in het stadium van het opsporingsonderzoek en het gerechtelijk onderzoek, Antwerpen, Maklu, 1998, (223) 251.

32

vrijheidsberoving alvorens effectief veroordeeld te zijn. Deze kan alleen door een onderzoeksrechter worden bevolen en slechts voor een periode van maximum vijf dagen. De raadkamer zal bij de eerste handhaving beoordelen of het aanhoudingsbevel regelmatig werd uitgevaardigd. Daarnaast beoordeelt zij of een verdere aanhouding noodzakelijk is volgens de criteria die vastgelegd werden in art. 16, §1 wet voorlopige hechtenis. De raadkamer beoordeelt in verdere handhavingen telkens de opportuniteit van de verdere aanhouding. Indien de raadkamer van mening is dat de aanhouding noodzakelijk is, verlengt zij de aanhouding voor een maand. Zoniet, dan beveelt zij de vrijlating van de verdachte, al dan niet onder voorwaarden. Een extra controle door een onafhankelijke rechter is een garantie voor de rechten van de verdediging. 4.4. Finaliteit van de inquisitoire rechtspleging voor de raadkamer De rechtspleging voor de raadkamer verloopt nog altijd niet in het openbaar115. Het geheime karakter van het vooronderzoek blijft de regel. Alleen wanneer de raadkamer optreedt als vonnisgerecht wijkt men af van het principe. De ratio legis van het inquisitoire karakter van de rechtspleging ligt verscholen in het vermoeden van onschuld van de verdachte in de zaak116. Zolang er geen bewijzen zijn, wat wordt beoordeeld tijdens de fase ter terechtzitting, blijft de verdachte onschuldig. Alleen wanneer de raadkamer beslist dat er voldoende bezwaren zijn tegen de verdachte wordt de zaak verwezen naar het vonnisgerecht waar de zitting in het openbaar plaatsvindt. Men wilt vermijden dat de naam van de inverdenkinggestelde al tijdens het vooronderzoek wordt besmeurd met alle gevolgen van dien voor het privéleven of de professionele activiteit van de betrokkene. Op dat moment is men immers nog niet zeker of er wel voldoende bezwaren zijn tegen deze persoon. Wanneer men de doelstelling bespreekt van het inquisitoir onderzoek haalt men vaak nog de doeltreffendheid aan van het onderzoek als tweede reden117. Bezwaarlijk kan deze tweede reden echter doorgetrokken worden tot het moment van het afsluiten van een onderzoek aangezien de onderzoeksdaden dan al achterwege liggen. Deze reden is alleen verantwoord wanneer snel handelen aan de orde is zonder het risico te lopen dat de verdachten op de hoogte zouden zijn.

115

Zie 5.2. Kenmerken van de rechtspleging. T. DE MEESTER en P. TRAEST, “De regeling van de rechtspleging door de onderzoeksgerechten en de zuivering van de nietigheden tijdens het vooronderzoek. Uiteenzetting van de nieuwe procedures voor de raadkamer en de kamer van inbeschuldigingstelling” in A. VAN OEVELEN et al., Het vernieuwde strafprocesrecht. Een eerste commentaar bij de Wet van 12 maart 1998 tot verbetering van de strafrechtspleging in het stadium van het opsporingsonderzoek en het gerechtelijk onderzoek, Antwerpen, Maklu, 1998, (223) 225. 117 P. TRAEST, “Is er nog een toekomst voor de raadkamer? Enkele bedenkingen” in R. ANDERSEN et al., Liber amicorum Henri-D. Bosly. Loyauté, justice et vérité, Bruxelles, La Charte-Die Keure, 2009, (361) 367. 116

33

5. De rechtspleging voor de raadkamer De procedure die in dit hoofdstuk wordt uiteengezet is van toepassing op de regeling rechtspleging door de raadkamer. De procedure met bijkomende rechtsmiddelen die wordt gevolgd wanneer de raadkamer de controle uitoefent op de voorlopige hechtenis werd reeds besproken in 3.6.4. en 3.6.5. onder het hoofdstuk 3. Bevoegdheden van de raadkamer vandaag. 5.1. Voorafgaand aan de procedure voor de raadkamer118 De rechtspleging voorafgaand aan de behandeling van de zaak voor de raadkamer werd bij wet van 31 mei 2005 grondig gewijzigd. In plaats van een procedure in twee fasen zoals ingevoerd door de wet van 12 maart 1998, werd de tweede fase facultatief. De wijziging was ingegeven vanuit de gedachte dat wanneer de inverdenkinggestelden zich in voorlopige hechtenis bevinden, het verzoek tot bijkomende onderzoeksdaden wellicht al tijdens het onderzoek geformuleerd werd en deze extra fase dus tijdverlies is119. Met andere woorden, de ratio legis voor de wijziging van de procedure is een vlotter en efficiënter verloop van de zaken120. Toch moet er worden opgemerkt dat het merendeel van de verdachten zich niet in voorlopige hechtenis bevindt en deze regeling ook voor hen geldt wat leidt tot een verhoogd aantal verzoeken tot verlenging van de inzagetermijn ook al is dat wettelijk niet voorzien121. Wanneer de onderzoeksrechter de mening is toegedaan dat zijn onderzoek volledig is, deelt hij het dossier mee aan de procureur des Konings door middel van een beschikking tot mededeling (art. 127, §1 Sv.). Indien de procureur vindt dat het onderzoek naar zijn oordeel niet volledig is, stuurt hij dit dossier terug naar de onderzoeksrechter met aanvullende bijzondere vorderingen. Wanneer de procureur oordeelt dat het onderzoek wel volledig is dan stelt hij een schriftelijke eindvordering op om de rechtspleging te regelen. Deze eindvordering wordt gericht aan de raadkamer. Ter zitting van de raadkamer zal de onderzoeksrechter verslag doen over het gevoerde gerechtelijk onderzoek. De voorzitter geeft de opdracht om vijftien dagen122 voor de terechtzitting, de plaats, dag en tijdstip in te schrijven in het register en de inverdenkinggestelde, de burgerlijke partij en de hun advocaten daarover aangetekend te schrijven. Deze termijn bedraagt drie dagen indien er in de zaak iemand in voorlopige hechtenis aangehouden is. De aangetekende brief wordt in dit geval ook vervangen door een bericht dat door de directeur van de inrichting wordt afgegeven aan betrokkene. De partijen kunnen vanaf dan inzage verkrijgen in het strafdossier en kunnen daarvan een kopie opvragen (art. 127, §2 Sv.). 118

R. DECLERCQ, Beginselen van strafrechtspleging, Mechelen, Kluwer, 2007, 309-313. (bijgewerkt tot 27 augustus 2010); T. DE MEESTER en P. TRAEST, “De regeling van de rechtspleging door de onderzoeksgerechten en de zuivering van de nietigheden tijdens het vooronderzoek. Uiteenzetting van de nieuwe procedures voor de raadkamer en de kamer van inbeschuldigingstelling” in A. VAN OEVELEN et al., Het vernieuwde strafprocesrecht. Een eerste commentaar bij de Wet van 12 maart 1998 tot verbetering van de strafrechtspleging in het stadium van het opsporingsonderzoek en het gerechtelijk onderzoek, Antwerpen, Maklu, 1998, (223) 235237. 119 R. VERSTRAETEN, “Recente ontwikkelingen in het strafprocesrecht”, Themis 2006-2007, nr. 42, 72-73. 120 S. VANDROMME, “De Wet van 31 mei 2005: punctuele wijzigingen m.b.t. de regeling van de rechtspleging, de voorlopige hechtenis en de onwerkzame voorlopige hechtenis”, RW 2005-06, afl. 11, 401-413. 121 J. VAN GAEVER, “Bijkomende onderzoekshandelingen en verlenging van inzagetermijn bij regeling van de rechtspleging: vragen staat vrij?”, T.Strafr. 2006, afl. 3, 123-128. 122 Hoewel de wet daaromtrent niets vermeldt mogen we op grond van art. 48 en 52 Ger. W. ervan uitgaan dat het hier om kalenderdagen en niet om werkdagen gaat.

34

Binnen deze termijn kunnen de partijen om bijkomende onderzoekshandelingen verzoeken bij de onderzoeksrechter (art. 61quinquies Sv.). Wanneer er tijdig werd verzocht om zo’n bijkomende onderzoekshandeling, wordt de regeling der rechtspleging geschorst. Er moet worden opgemerkt dat de bewoording van het art. 127 Sv. allerminst duidelijkheid brengt omtrent de precieze aanvang en het einde van de daarin vermelde termijnen. De wetgever heeft te veel ruimte overgelaten voor interpretatie waardoor er verschillende gewoontes zijn ontstaan afhankelijk van arrondissement tot arrondissement. Zo mag men bijvoorbeeld in het arrondissement Kortrijk niet rekenen op de laatste dag van de vijftiendaagse termijn om nog een verzoekschrift neer te leggen terwijl dit onder andere wel wordt toegestaan in de arrondissementen Brugge en Gent.123 Door de nieuw ingevoerde wet van 14 januari 2013 wordt aan het art. 24 V.T.Sv. twee leden toegevoegd waardoor eveneens de verjaring van de strafvordering wordt geschorst door het instellen van een verzoekschrift tot bijkomende onderzoeksdaden. Deze termijn gaat in op de dag van de eerste zitting voor de raadkamer die vastgesteld werd met het oog op de regeling rechtspleging, zowel wanneer het verzoek geweigerd dan wel ingewilligd werd, en eindigt de dag voor de eerste zitting waarop de regeling van de rechtspleging door het onderzoeksgerecht wordt hervat. De schorsing van de verjaring mag evenwel niet langer dan een jaar duren. De veelbekritiseerde124 doelstelling van de wetgever was gevolg geven aan de aanbeveling 28, E van het eindverslag van de Parlementaire Onderzoekscommissie naar Grote Fiscale Fraudedossiers. Toch wordt de regeling toegepast op alle misdrijven omdat het ook te kaderen is in de globale strijd tegen onredelijke termijnen. De onderzoekscommissie stelde vast dat bijna alle gehoorde magistraten de misbruiken hebben aangeklaagd die veroorzaakt worden door de wet Franchimont ’98. Inverdenkinggestelden zouden net voor de zitting van de raadkamer om bijkomende onderzoeksdaden verzoeken louter en alleen om de rechtspleging te vertragen.125 Na het uitvoeren van bijkomende onderzoekshandelingen of na tegenbeschikking van de onderzoeksrechter die bij gemotiveerde beslissing het verzoek tot het uitvoeren van bijkomende onderzoeksdaden kan afwijzen, wordt het dossier opnieuw medegedeeld aan de procureur waarna deze alsnog aanvullende onderzoeksverrichtingen kan uitvoeren of bevelen. Hij kan stukken toevoegen aan het dossier evenals feiten of personen betrekken bij de zaak. De wettelijke termijnen en vormen worden hier hernomen. Het is vaststaande rechtspraak dat het verzoek tot bijkomende onderzoeksdaden slechts eenmalig kan worden ingediend in het kader van art. 127 Sv. tenzij het openbaar ministerie zijn eindvordering wijzigt. De wet voorziet geen mogelijkheid om deze inzagetermijn te verlengen. Ook de voorbereidende teksten van de nieuwe wet van 2005, namelijk de toelichting van de commissie van strafprocesrecht, die gedeeltelijk werd overgenomen door de memorie van toelichting, geeft aan dat het niet de bedoeling is om een perpetuum mobile in te voeren126. Niets belet de raadkamer echter om een langere termijn toe te staan dan vijftien dagen indien ze dit noodzakelijk acht in het kader van het recht van verdediging en met inachtneming van 123

Zie 13.16. Interview L. Arnou randnr. 5; 13.15. Interview L. Van Puyenbroeck randnr. 5. Zie 13.16. Interview L. Arnou randnr. 5. 125 Verslag namens de commissie voor de justitie in de Kamer, Parl. St. Kamer DOC 532430/5, pagina 4. 126 KI Antwerpen 3 januari 2006, Limb.Rechtsl. 2006, afl. 2, 128. 124

35

de complexiteit van de zaak. De wet spreekt immers over ‘tenminste’ vijftien dagen. De raadkamer kan eveneens op de zitting besluiten dat de zaak niet in staat is waardoor het onderzoek niet is afgesloten en het dossier wordt teruggestuurd naar de onderzoeksrechter. De partijen kunnen dan opnieuw een verzoek tot bijkomende onderzoeksdaden indienen. 127 Sommigen proberen die korte termijn ook te omzeilen door uitstel te vragen van de behandeling voor de raadkamer of door art. 136 Sv. in te roepen ertoe strekkend de termijn bepaald in art. 127, §2 en §3 Sv. te verlengen. Deze laatste twee pogingen zijn echter radicaal in strijd met de wettelijke bepalingen en dienen vruchteloos te blijven. Ook een verzoek dat ingediend wordt op de dag van de zitting zelf is in theorie niet ontvankelijk.128 De creatie van een wettelijke mogelijkheid om de inzagetermijn te verlengen, heeft voor- en nadelen. Enerzijds kan een wettelijke mogelijkheid tot verlenging van de termijn ertoe leiden dat het procesverloop van de zaak wordt vertraagd.129 Bovendien zal er reden gecreëerd worden voor andere aangehoudenen in datzelfde dossier om een verzoekschrift tot een voorlopige invrijheidstelling in te dienen. Zij zullen aanbrengen dat zij niet noodzakelijk mee moeten wachten op een behandeling van hun zaak. Zo’n verlenging zal dus bijkomende procedures genereren.130 Anderzijds moet men rekenen op de goede wil van de voorzitter van de raadkamer of de onderzoeksrechter om een langere termijn te verkrijgen en loopt men het risico dat de kamer van inbeschuldigingstelling de verlenging afkeurt en bijgevolg alle verzoekschriften die in de langere termijn werden neergelegd als onontvankelijk beschouwd. Daarom bepleit de advocatuur een wettelijke mogelijkheid om de termijn te kunnen verlengen.131 Ook de manier waarop inzage wordt verleend, is voor discussie vatbaar. In het digitale tijdperk waarin wij leven is het onvoorstelbaar dat men nog altijd geen digitale kopijen kan verkrijgen van het strafdossier. In een klein dossier zorgt dat amper voor problemen maar wanneer het dossier tientallen kaften in beslag neemt, zou een digitale versie meer dan welkom zijn.132 De voorbereidende vormvoorschriften worden substantieel geacht. Het Hof van Cassatie heeft geoordeeld dat het niet-naleven van deze voorschriften de nietigheid teweeg brengt van de navolgende beschikking133 en eventueel ook van de veroordeling134 in die zaak. Er moet echter wel gewezen worden op de toepassing van de recente Antigoonrechtspraak inzake nietigheden. Substantiële vormvoorschriften worden niet geacht dezelfde gevolgen te hebben wanneer deze niet nageleefd werden als de voorschriften die op straffe van nietigheid zijn 127

R. VERSTRAETEN, “Recente ontwikkelingen in het strafprocesrecht”, Themis 2006-2007, nr. 42, 75-80; Ibid., J. VAN GAEVER; T. DE MEESTER, “Bijkomende onderzoekshandelingen en verlenging van de termijn bij de regeling der rechtspleging: Nee heb je, ja kun je krijgen?”, T.Strafr. 2007, afl.3, 209-213; Zie 13.1. Interview G. Billiouw randnr. 4; 13.7. Interview S. Van Overbeke randnr. 5; 13.9. Interview J.-C. Claeys randnr. 5; 13.2. Interview H. Heimans randnr. 4; 13.8. Interview B. Vandeputte randnr. 5; 13.13. Interview F. Schuermans randnr. 5. 128 Ibid., R. VERSTRAETEN. 129 Zie 13.9. Interview J.-C. Claeys randnr. 5; 13.8. Interview B. Vandeputte randnr. 5; 13.10. Interview P. Coppens randnr. 5; 13.11. Interview J. Van den Berghe randnr. 5; 13.12. Interview Y. Van Den Berge randnr. 5. 130 Zie 13.6. Interview P. Kenis randnr. 4. 131 Zie 13.14. Interview F. Scheerlinck randnr. 5; 13.13. Interview F. Schuermans randnr. 5; 13.16. Interview L. Arnou randnr. 5; 13.15. Interview L. Van Puyenbroeck randnr. 5. 132 Zie 13.2. Interview H. Heimans randnr. 4; 13.6. Interview S. Verhelst randnr. 5; 13.12. Interview Y. Van Den Berge randnr. 5. 133 Cass. 24 februari 1999, Arr.Cass., 1999, nr. 115. 134 Cass. 22 mei 1985, Arr.Cass., 1984-85, nr. 573.

36

voorgeschreven135. Zij worden niet gelijkgesteld met vormvoorschriften die expliciet op straffe van nietigheid voorgeschreven tenzij het substantiële vormvoorschriften zijn met betrekking tot de organisatie van de hoven en de rechtbanken136. Enkel en alleen als zij voldoen aan de criteria van onbetrouwbaarheid van het bewijs of een eerlijk proces onmogelijk maken, kunnen zij worden nietigverklaard. 5.2. Kenmerken van de rechtspleging 5.2.1. De openbaarheid De procedure van de raadkamer verloopt niet in het openbaar. De zitting vindt plaats achter gesloten deuren. Dit geldt zowel voor de behandeling van als voor de uitspraak in de zaak. Indien de raadkamer in het openbaar zitting houdt, kan dit de nietigheid van de beslissing veroorzaken137. Wanneer de raadkamer optreedt als vonnisgerecht wordt er een uitzondering gemaakt op die regel. Na een niet openbare behandeling van de zaak, wordt de beschikking van de raadkamer in het openbaar uitgesproken in geval zij een beslissing neemt tot internering of in geval zij de opschorting verleent (art. 7 en 9 wet bescherming maatschappij). 5.2.2. Op tegenspraak138 In tegenstelling tot de behandeling inzake de voorlopige hechtenis mogen zowel de verdachten en hun advocaten als de burgerlijke partij de zitting omtrent de regeling rechtspleging bijwonen. De aanwezige partijen worden gehoord door de voorzitter van de raadkamer. Bijgevolg wordt de rechtspleging altijd geacht op tegenspraak te zijn verlopen (art. 127, §4, 2e lid Sv.). Uitspraak bij verstek is niet mogelijk. Men beschikt dan ook niet over een mogelijkheid om verzet aan te tekenen. Enkel hoger beroep bij de kamer van inbeschuldigingstelling staat nog open. De benadeelde persoon mag de zitting van de raadkamer niet bijwonen. Zij wordt wel op de hoogte gebracht van de rechtsdag (art. 5, §3 V.T.Sv.). 5.3. De terechtzitting139 De rechtspleging verloopt in de taal van het onderzoek140. Het wordt de partijen toegestaan om persoonlijk te verschijnen. Doch zijn zij daar niet toe verplicht. Zij mogen zich laten vertegenwoordigen of bijstaan door een advocaat. De 135

S. VANDROMME en C. DE ROY, “Franchimont wetgeving: van mini naar maxi. Beschouwingen over een tegensprekelijk vooronderzoek en een algemene theorie van de nietigheden (met inbegrip van de sanctionering van onrechtmatig verkregen bewijs)” in S. VANDROMME et al., De Praktijkjurist XIII, Gent, Story Publishers, 2007, (5) 19-35. 136 Cass. 24 april 2013, P.12.1919.F. 137 Cass. 12 oktober 1976, Arr.Cass. 1977, nr. 169. 138 T. DE MEESTER en P. TRAEST, “De regeling van de rechtspleging door de onderzoeksgerechten en de zuivering van de nietigheden tijdens het vooronderzoek. Uiteenzetting van de nieuwe procedures voor de raadkamer en de kamer van inbeschuldigingstelling” in A. VAN OEVELEN et al., Het vernieuwde strafprocesrecht. Een eerste commentaar bij de Wet van 12 maart 1998 tot verbetering van de strafrechtspleging in het stadium van het opsporingsonderzoek en het gerechtelijk onderzoek, Antwerpen, Maklu, 1998, (223) 243. 139 R. DECLERCQ, Beginselen van strafrechtspleging, Mechelen, Kluwer, 2007, 315-316. (bijgewerkt tot 27 augustus 2010) 140 Cass. 20 april 1999, Arr.Cass. 1999, nr. 226.

37

raadkamer kan wel de persoonlijke verschijning bevelen (art. 127 Sv., vervangen door art. 23 wet 12 maart 1998). De regeling der rechtspleging vangt aan met het mondelinge verslag van de onderzoeksrechter. Vroeger nam men aan dat het mondelinge verslag van de onderzoeksrechter de zaak aanhangig maakte bij de raadkamer. Nadat hieromtrent betwisting is gerezen, heeft het Hof van Cassatie de knoop doorgehakt en besloten dat de eindvordering van de procureur des Konings de zaak aanhangig maakt141. De afwezigheid van het verslag heeft dus geen gevolgen meer voor de adiëring van de raadkamer en de ontvankelijkheid van de strafvordering142. Zij zou enkel nog gevolgen kunnen hebben voor de verwijzingsbeschikking. Na het verslag van de onderzoeksrechter worden ook de procureur des Konings, de burgerlijke partij en de verdachte gehoord, bijgestaan door hun advocaten die eveneens worden gehoord. Een afzonderlijk proces-verbaal van de zitting is niet wettelijk voorgeschreven en tegenstrijdigheden tussen een eventueel opgesteld proces-verbaal van zitting en de beschikking kan dan ook niet leiden tot een nietigheid van de gewezen beschikking. De raadkamer doet uitspraak ter zelfde zitting of houdt de zaak in beraad en doet uitspraak op vaste datum (art. 127, §4, 3e lid Sv.). 5.4. De beslissing en uitspraak 5.4.1. Procedureel Aan het gerechtelijk onderzoek wordt een einde gesteld door de beschikking van de raadkamer die de rechtspleging regelt. Indien de verdachte in voorlopige hechtenis werd gehouden, komt aan de maandelijkse en driemaandelijkse verschijningen voor de raadkamer een eind.143 De toegepaste regels van de rechtspleging moeten niet worden vermeld door de onderzoeksgerechten. De naleving van de taalwetgeving wordt wel vermeld. Al zou het ontbreken van de vermelding niet leiden tot de nietigheid van de beschikking. De beschikking vermeldt ook welke personen er gehoord werden tijdens de zitting. De beslissing van de raadkamer moet met redenen zijn omkleed. Aangezien art. 149 GW. niet van toepassing is op de procedure voor de raadkamer144 en dit artikel bijgevolg niet kan worden ingeroepen als cassatiemiddel145, is er geen wettelijke duidelijkheid omtrent de betekenis van het ‘met reden omkleed zijn’ van de beslissing. In de rechtspraak werd aangenomen dat de motiveringsverplichting van de voorzitter van de raadkamer beperkt is. Men oordeelde immers dat de rechten van verdediging niet geschonden

141

Cass. (2e k.) 4 april 2006, Pas. 2006, afl. 4, 144; RW 2008-09, afl. 4, 144. F. VANNESTE, “Het verslag van de onderzoeksrechter aan de raadkamer”, RW 2008-09, afl. 4, 144-145. 143 Cass. 4 april 2001, AR P.01.476 F. 144 Cass. 24 januari 2006, Arr.Cass. 2006, nr. 50. 145 Cass. 28 maart 1990, Arr.Cass. 1989-90, nr. 456. 142

38

worden indien de vordering of de conclusie van het openbaar ministerie wordt overgenomen door de raadkamer in diens beschikking146. Wanneer er geen conclusies worden neergelegd, volstond de vaststelling dat er voldoende of onvoldoende bezwaren bestaan147. Indien er wel conclusies worden neergelegd dan moet daarop geantwoord worden in de motivering148. Het is echter raden naar de precieze omvang waaraan het antwoord moet voldoen. Het Hof van Cassatie heeft zich al meermaals uitgesproken over de draagwijdte van de motiveringsverplichting van het onderzoeksgerecht149. Uit recente rechtspraak van het Hof stellen we vast dat er een nieuwe evolutie aan de gang is met betrekking tot de motiveringsplicht van onderzoeksgerechten.150 Het Hof van Cassatie oordeelde bij arrest van 26 september 2007151 nog dat een onderzoeksgerecht zijn beslissing betreffende de schuldbezwaren verantwoordde door vast te stellen dat ze bewezen waren. In deze motivering werden de redenen uit de vordering van het openbaar ministerie overgenomen. Tegen het ontbreken van een meer omstandige beslissing stond geen hoger beroep meer open bij de kamer van inbeschuldigingstelling. Enkel inzake een onregelmatigheid, verzuim of een nietigheid is hoger beroep nog mogelijk (art. 135 Sv.)152. Het Hof verwacht indien de bevoegdheid van een onderzoeksgerecht, de verjaring van de strafvordering of de strafbaarheid van het feit in vraag wordt gesteld, een uitvoerig antwoord. Bij andere omstandigheden achtte het Hof een antwoord niet noodzakelijk. Zo bijvoorbeeld wanneer de conclusie alleen maar feitelijke elementen bevat om de overtuiging van de rechter te kunnen beïnvloeden of wanneer men een foutieve schrijfwijze van de naam van een advocaat wordt ingeroepen.153 De laatste jaren is het Hof van Cassatie de motiveringsverplichting aan het uitbreiden. Zo moet sedert het Cassatiearrest van 16 mei 2012154 indien de burgerlijk partij een conclusie neerlegt en het onderzoeksgerecht van mening is dat de vordering moet worden afgewezen, daar eveneens op geantwoord worden zodanig dat de partijen in staat worden gesteld om de beslissing te begrijpen. De vereiste van de neerlegging van een schriftelijke conclusie gold tot 12 september 2012 nog als voorwaarde. Bij arrest van 12 september 2012 heeft het Hof van Cassatie een nieuwe stap gezet in het uitbreiden van de motiveringsplicht van de onderzoeksgerechten inzake de buitenvervolgingstelling. Het Hof oordeelde hier naar aanleiding van een klacht met burgerlijke partijstelling zonder dat er een schriftelijke conclusie werd neergelegd door de burgerlijke partij dat de loutere verwijzing naar het ontbreken van voldoende bezwaren en de bevolen onderzoeksdaden door de onderzoeksrechter niet voldoende is als motivering van de 146

Cass. 27 mei 1997, Arr.Cass. 1997, nr. 241. Cass. 11 oktober 2000, Arr.Cass. 2002, nr. 540. 148 Cass. 21 mei 2002, Arr.Cass. 2002, nr. 309, concl. PG Jean du Jardin. 149 R. DECLERCQ, Beginselen van strafrechtspleging, Mechelen, Kluwer, 2007, 318-320. (bijgewerkt tot 27 augustus 2010) 150 Cass. 12 september 2012, AR P.12.0544.F. 151 Cass. (2e k.) 26 september 2007, Arr.Cass. 2007, afl. 9, 1781; Pas. 2007, afl. 9, 1645. 152 Cass. (2e k.) 13 april 2005, Arr.cass. 2005, afl. 4, 860, concl. Cornelis; Cass. (2e k.) 26 september 2007, Arr.Cass. 2007, afl. 9, 1781; Pas. 2007, afl. 9, 1645. 153 Ibid., R. DECLERCQ. 154 Cass. 16 mei 2012, AR P.12.0112.F. 147

39

buitenvervolgingstelling. De omstreden beslissing van de kamer van inbeschuldigingstelling liet immers niet toe te begrijpen waarom het onderzoeksgerecht besliste tot ongegrondheid van de klacht. Ingevolge de rechtspraak van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens inzake art. 6 EVRM moet een motivering de voornaamste redenen aangeven waarop de beslissing werd gesteund. Het Europees Hof stelt dat een uitspraak sneller wordt aanvaard wanneer men een acceptabele uitleg wordt gekoppeld aan de beslissing.155 Gelet op de hedendaagse tendens inzake de uitbreiding van de motiveringsplicht is er nog steeds redelijk wat kritiek op de motivering van een beschikking van de raadkamer. Wanneer men de advocaten de kans geeft om uitgebreid te pleiten voor de raadkamer dan moet de raadkamer zijn antwoorden ook beter motiveren en dat niet alleen wanneer de verdachte buiten vervolging wordt gesteld.156 Zeker indien er tijdens de zitting discussie is geweest omtrent de bezwaren is het aangewezen dat de voorzitter van de raadkamer zijn beschikking duidelijk motiveert.157 Het is belangrijk dat een verdachte die zijn rechten moet kennen en op de hoogte moet zijn van zijn situatie, de redenering kan volgen op basis waarvan de beslissing werd genomen, ook al werd deze genomen tijdens het vooronderzoek.158 Een goede motivering is de beste bescherming tegen willekeur. De discussie omtrent de motivering hangt nauw samen met de rol die men nog voor de raadkamer wilt wegleggen. Indien men de raadkamer afschaft is de discussie niet langer aan de orde. Vindt men het daarentegen noodzakelijk om de raadkamer te behouden dan zal er ongetwijfeld gesleuteld moeten worden aan de motiveringsverplichting. Een uitgebreidere motivering dringt zich dan op.159 5.4.2. Inhoudelijk160 Vooraleer de raadkamer een beschikking opstelt, oordeelt zij eerst over de ontvankelijkheid van de strafvordering en de verjaringsproblematiek. Indien de stafvordering niet ontvankelijk is of indien het feit verjaard is, dan is een vaststelling tot voldoende bezwaren niet meer mogelijk. Wanneer de raadkamer beslist dat de feiten een voortgezet misdrijf uitmaken, begint de verjaring echter pas te lopen vanaf de voltooiing van het laatste feit. De raadkamer kan wel oordelen over de samenhang van verschillende zaken en zo de rechtspleging met een enkele beschikking regelen. Indien de eindvordering van de procureur des Konings niet volledig is dan mag de raadkamer ook niet oordelen over de feiten en/of de betrokkenen die niet aan bod komen in de vordering. Men gaat er dan vanuit dat het onderzoek wat die zaken of personen betreft nog niet is afgerond.

155

Deze redenering werd door het Europees Hof gevolgd in het arrest Taxquet van 13 januari 2009 waarbij België veroordeeld werd wegens het niet-motiveren van de uitspraken van de jury voor het hof van assisen.; Zie 13.16. Interview L. Arnou randnr. 3. 156 Zie 13.9. Interview J.-C. Claeys randnr. 3. 157 Zie 13.3. Interview Y. Segaert-Vanden Bussche randnr. 2. 158 Zie 13.1. Interview G. Billiouw randnr. 2; 13.4. Interview J. Van Goethem randnr. 1 en 3; 13.14. Interview F. Scheerlinck randnr. 3; 13.15. Interview L. Van Puyenbroeck randnr. 3. 159 Zie 13.12. Interview Y. Van Den Berge randnr. 3. 160 R. DECLERCQ, Beginselen van strafrechtspleging, Mechelen, Kluwer, 2007, 323-328. (bijgewerkt tot 27 augustus 2010)

40

Het is belangrijk dat de raadkamer zich enkel uitspreekt over feiten waarvoor het onderzoek uitdrukkelijk en regelmatig aan de onderzoeksrechter werd opgedragen overeenkomstig zijn saisine. Deze feiten moeten door de raadkamer duidelijk aangewezen worden in haar beschikking. De reden hiervoor is dat de rechtbank de kans moet krijgen om het voorwerp van vervolging te kunnen vergelijken met het voorwerp van de verwijzing door de raadkamer. De raadkamer heeft de taak om aan de feiten een wettelijke kwalificatie te geven. Zij is daarbij niet gebonden door de kwalificatie die het openbaar ministerie aan de feiten heeft. Strikt juridisch hoeft deze kwalificatie niet descriptief te zijn. Een louter indicatieve kwalificatie is voldoende. Dit wil zeggen dat niet alle bestanddelen van het misdrijf gedetailleerd moeten worden vermeld. Een descriptieve kwalificatie is wel vereist bij de veroordeling ten gronde. Het behoort tot de motivering van de veroordeling. In de praktijk kunnen we vaststellen dat de raadkamer toch verder gaat dan de louter noodzakelijke indicatieve kwalificatie. Indien de beschikking van de raadkamer zichzelf tegenspreekt door bijvoorbeeld de zaak naar de politierechtbank te verwijzen en tegelijkertijd de buitenvervolgingstelling te verlenen voor hetzelfde feit, dan is de beschikking nietig. Het vonnisgerecht is niet gebonden door de kwalificatie die de raadkamer gegeven heeft aan de feiten. De beslissing die de raadkamer neemt kan enkel betrekking hebben op personen die ofwel door de onderzoeksrechter, door de procureur des Konings of door een burgerlijke partij in verdenking werden gesteld. Wanneer de raadkamer toch andere personen verwijst naar de rechtbank, dan is de veroordeling die daarop volgt nietig. Wanneer de raadkamer nalaat uitspraak te doen over een tenlastelegging waarover de onderzoeksrechter verslag heeft uitgebracht, dan heeft zij haar rechtsmacht niet uitgeput. De beslissing van de raadkamer zal uitwerking hebben met betrekking tot alle andere zaken maar niet aangaande die specifieke ‘vergeten’ tenlastelegging. Een nieuwe rechtsdag zal worden vastgelegd om uitspraak te doen over de volledige zaak door een aanvullende beschikking te wijzen161. De raadkamer licht in zijn beslissing toe of er voldoende bezwaren voorhanden zijn om de betrokkene naar een vonnisgerecht te verwijzen. Wanneer de raadkamer besluit dat er effectief voldoende bezwaren aanwezig zijn dan wilt dit in principe zeggen dat een latere schuldigverklaring door het vonnisgerecht niet is uitgesloten. Over de beslissing met betrekking tot voldoende of onvoldoende bezwaren oordeelt de raadkamer soeverein. Het Hof van Cassatie heeft geen enkele controlebevoegdheid hieromtrent. De raadkamer mag zich daarbij niet uitspreken over het feit of er wel voldoende bewijselementen aanwezig zijn. Dat is de taak van het vonnisgerecht. Bezwaren mogen ook niet gelijkgesteld worden met ernstige schuldaanwijzingen. Dit is het criterium inzake de voorlopige hechtenisregeling waar de raadkamer een controlebevoegdheid

161

Cass. (2e k.) 26 september 2007, Arr.Cass. 2007, afl. 9, 1781; Pas. 2007, afl. 9, 1645.

41

over heeft. De raadkamer oordeelt via dit criterium of de voorlopige hechtenis van een inverdenkinggestelde noodzakelijk is. De raadkamer kan bij de verwijzing naar het vonnisgerecht beslissen om te verwijzen onder de banden van het mandaat wanneer de toepasselijke gevangenisstraf op de feiten nog niet werd gedekt door de ondergane voorlopige hechtenis. Zij moet de voortzetting van de gevangneming in een afzonderlijke beschikking motiveren.162 5.5. Rechtsmiddelen 5.5.1. Verzet163 De procedure voor de raadkamer verloopt in principe op tegenspraak. Het is de procespartijen toegestaan om aanwezig te zijn tijdens de zitting maar dit is geen vereiste. De uitspraak van de raadkamer wordt altijd als op tegenspraak te zijn gewezen ook al waren de partijen niet aanwezig. Verzet tegen een beschikking van de raadkamer is bijgevolg niet mogelijk. Het is mogelijk dat de raadkamer de persoonlijke verschijning beveelt waartegen geen rechtsmiddel openstaat. Ook in deze situatie wordt de beschikking geacht te zijn gewezen op tegenspraak zonder verzetsmogelijkheid voor de partijen. 5.5.2. Hoger beroep164 In bepaalde omstandigheden heeft de verdachte het recht om hoger beroep aan te tekenen bij de kamer van inbeschuldigingstelling op grond van art. 135 Sv.. 5.5.2.1. Voor de wet van 12 maart 1998 Voor de wet van 12 maart 1998 kon de verdachte alleen hoger beroep instellen wanneer de bevoegdheid van de raadkamer165 in de raadkamer wordt betwist. De wetgever ging uit van het principe dat de verdachte ten gronde nog al zijn middelen kon laten gelden. Het hoger beroep tegen een verwijzingsbeschikking van de raadkamer was zogezegd zonder belang. Dit principe met de exceptie van onbevoegdheid als uitzondering gold ook voor het openbaar ministerie en de burgerlijke partij. Het openbaar ministerie beschikte weliswaar over twee extra uitzonderingen op het algemeen principe. De eerste uitzondering was dat de procureur beroep kon aantekenen bij een verwijzingsbeschikking met correctionalisatie of

162

Cass. 25 mei 1993, AR P.93.0769.N. T. DE MEESTER en P. TRAEST, “De regeling van de rechtspleging door de onderzoeksgerechten en de zuivering van de nietigheden tijdens het vooronderzoek. Uiteenzetting van de nieuwe procedures voor de raadkamer en de kamer van inbeschuldigingstelling” in A. VAN OEVELEN et al., Het vernieuwde strafprocesrecht. Een eerste commentaar bij de Wet van 12 maart 1998 tot verbetering van de strafrechtspleging in het stadium van het opsporingsonderzoek en het gerechtelijk onderzoek, Antwerpen, Maklu, 1998, (223) 243. 164 R. DECLERCQ, “Bevoegdheid en rechtsmiddelen” in A. VANDEPLAS, P. ARNOU, S. VAN OVERBEKE en S. VANDROMME, Strafrecht en strafvordering. Artikelsgewijze commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer (bijgewerkt tot 2006), Mechelen, Kluwer, losbl., (1) 2-6; T, De MEESTER en P. TRAEST, “De regeling van de rechtspleging door de onderzoeksgerechten en de zuivering van de nietigheden tijdens het vooronderzoek. Uiteenzetting van de nieuwe procedures voor de raadkamer en de kamer van inbeschuldigingstelling” in A. VAN OEVELEN et al., Het vernieuwde strafprocesrecht. Een eerste commentaar bij de Wet van 12 maart 1998 tot verbetering van de strafrechtspleging in het stadium van het opsporingsonderzoek en het gerechtelijk onderzoek, Antwerpen, Maklu, 1998, (223) 260-263; R. VERSTRAETEN, “Recente ontwikkelingen in het strafprocesrecht”, Themis 2006-2007, nr. 42, 82-85. 165 Art. 539 Sv. 163

42

contraventionalisatie. De tweede uitzondering bestond in een beroepsmogelijkheid voor de procureur wanneer de verdachte in vrijheid werd gesteld. Het begrip bevoegdheid wordt in dit verband enorm streng geïnterpreteerd. Men spreekt van onbevoegdheid van de raadkamer wanneer de verdachte op het ogenblik van de feiten in militair dienstverband tewerkgesteld was of genoot van de voorrang van rechtsmacht. Er is eveneens sprake van onbevoegdheid wanneer de rechtbank en dus ook het onderzoeksgerecht territoriaal niet bevoegd is tenzij er op basis van samenhang besloten werd om de zaken samen te behandelen. 5.5.2.2. Sinds de wet van 12 maart 1998 1) Beroepsmogelijkheid voor de verdachte Naar aanleiding van de arresten van het toenmalige Arbitragehof die het art. 135 Sv. strijdig verklaarde met de art. 10 en 11 van de Grondwet en sterke kritiek uitte ten aanzien van het art. 539 Sv. werden in 1998 met de wet van 12 maart 1998 de mogelijkheden om beroep aan te tekenen tegen een beschikking van raadkamer uitgebreid. Daarnaast werd ook de mogelijkheid behouden om in beroep te gaan wanneer een exceptie van onbevoegdheid van de raadkamer werd opgeworpen. Door de nieuwe wet kan de verdachte nu ook beroep aantekenen tegen de verwijzingsbeschikking of de beschikking omtrent de zuiveringsprocedure (art. 131, §1 Sv.166) indien zij bij schriftelijke conclusie167 onregelmatigheden, verzuimen of nietigheden aanvoeren. Ook wanneer er door middel van schriftelijke conclusie gronden worden opgeworpen omtrent de onontvankelijkheid of het verval van strafvordering kan men in beroep gaan. De vereiste schriftelijke conclusie vervalt echter wanneer deze gronden ontstaan zijn na de sluiting van de debatten in de raadkamer. De gronden mogen niet voor het eerst in beroep worden opgeworpen. De kamer van inbeschuldigingstelling houdt geen rekening met deze gronden. Een uitzondering op dit principe is het aanvoeren van de verjaring van strafvordering wanneer deze zou zijn ingetreden na het sluiten van de debatten bij de raadkamer. Het beroep bij de kamer van inbeschuldigingstelling is niet ontvankelijk wanneer als middel wordt aangevoerd dat er onvoldoende bezwaren tegen de verdachte aanwezig zijn. Zij zal zich evenmin uitspreken over de misdrijfelementen zoals een strafuitsluitingsgrond. Enkel wanneer blijkt dat de beschikking van de raadkamer zelf door nietigheid werd aangetast zal de kamer van inbeschuldigingstelling over de bezwaren en de verwijzing moeten oordelen. Tegen een verwijzing van een inverdenkinggestelde die onder de banden van het mandaat wordt aangehouden, staat evenmin hoger beroep open voor de verdediging.168 Deze 166

Dit artikel is de grondslag van de zuiveringsprocedure voor de raadkamer. De onregelmatigheid, het verzuim of de nietigheid blijkt dan een negatieve invloed te hebben op een handeling van het onderzoek of de verwijzingsbeschikking. 167 Het feit dat een beroep enkel mogelijk is in die gevallen waar ze d.m.v. een schriftelijke conclusie werden opgeroepen, is niet in strijd met de art. 10 en 11 GW. (Arbitragehof nr. 58.2001 en 69/2001 van 8 mei en 30 mei 2001) 168 Cass. 25 mei 1993, AR P.93.0769.N.

43

onmogelijkheid tot het instellen van beroep wordt dikwijls als een gemis ervaren door advocaten.169 2) Beroepsmogelijkheid voor het openbaar ministerie en de burgerlijke partij Met de wet van ’98 werd de mogelijkheid voor het openbaar ministerie en de burgerlijke partij om beroep aan te tekenen bij de kamer van inbeschuldigingstelling volledig opengetrokken. Art. 135, §1 Sv. bepaalt dat zij hoger beroep kunnen aantekenen tegen alle beschikkingen van de raadkamer mits zij een belang kunnen aantonen. De wetgever heeft voor hen ervoor gekozen om een algemene mogelijkheid te voorzien voor het instellen van hoger beroep. Dit recht voor het openbaar ministerie geldt ongeacht of zij heeft bekomen wat gevorderd werd in de raadkamer. Een lid van het openbaar ministerie in eerste aanleg kan namelijk zijn wil niet opleggen aan andere leden. Heel wat rechtsgeleerden menen dat er hierdoor een flagrante ongelijkheid in het leven werd geroepen terwijl het toch voornamelijk de bedoeling was van de wetgever op aansturen van het voormalige Arbitragehof om een ongelijkheid weg te werken. Velen zijn dan ook de mening toegedaan dat de algemene mogelijkheid niet zo algemeen begrepen mag worden. De facto komt het er op neer dat er niet zoveel gewijzigd is in de situatie voor het openbaar ministerie en de burgerlijke partij sinds de invoering van deze nieuwe bepaling. Er moge vastgesteld worden dat er geen sprake kan zijn een ongelijkheid van behandeling tussen een verdachte, het openbaar ministerie en burgerlijke partij. Men bevindt zich in verschillende, niet te vergelijken situaties aangezien het openbaar ministerie de belangen dan de gemeenschap behartigt en de verdachte zijn persoonlijk belang nastreeft. Zo besliste het Grondwettelijk Hof op 14 december 2005170. Dit standpunt kent veel aanhangers171. Volgens hen is er geen ongelijkheid aangezien het openbaar ministerie en de burgerlijke partij er belang bij hebben in beroep te kunnen gaan tegen een beschikking tot buitenvervolgingstelling. Het is voor hen de laatste mogelijkheid om de verdachte alsnog te vervolgen. Voor de verdachte is de behandeling in beroep voor de kamer van inbeschuldigingstelling niet de laatste uitweg om hun middelen uiteen te zetten. Ten gronde wordt de zaak over gedaan. Bijgevolg hebben het openbaar ministerie en de burgerlijke partij een juridisch belang bij het instellen van het hoger beroep terwijl de verdachte over een louter feitelijk belang beschikt172 hoewel er sprake kan zijn van reputatieschade bij een verwijzing naar het vonnisgerecht met alle gevolgen van dien173. Diezelfde algemene mogelijkheid bieden aan de verdachte om beroep in te stellen tegen alle beschikkingen van de raadkamer, zou volgens sommigen uit de magistratuur leiden tot nog

169

Zie 13.14. Interview F. Scheerlinck randnr. 13. GwH 14 december 2005, arrestnr. 191/2005, rolnummer 3480, onuitg. 171 Zie 13.6. Interview P. Kenis randnr. 13; 13.8. Interview B. Vandeputte randnr. 13; 13.9. Interview J.-C. Claeys randnr. 13; .7. Interview S. Van Overbeke randnummer. 13; 13.4. Interview J. Van Goethem randnummer 14; 13.10. Interview P. Coppens randnr. 13; 13.11. Interview J. Van den Berghe randnr. 13; 13.13. Interview F. Schuermans randnr. 13; 13.16. Interview L. Arnou randnr. 13. 172 Zie 13.7. Interview Steven Van Overbeke randnummer. 13; 13.16. Interview L. Arnou randnr. 13. 173 Zie 13.15. Interview L. Van Puyenbroeck randnr. 13. 170

44

meer vertraging van de procesgang174. Hoe minder proceduremogelijkheden tijdens het vooronderzoek, hoe beter voor de procesgang. Anderen opteren dan weer voor een gelijkheid aan wapens in het kader van de rechten van verdediging en dus voor het invoeren van dezelfde algemene beroepsmogelijkheid voor verdachten175. Zo zou men zich ook indekken tegen een mogelijke reputatieschade door verwijzing naar het vonnisgerecht bij een onterechte verwijzing.176 Zij worden daartoe onder meer aangespoord door de juridische tendens tot een steeds meer accusatoir rechtssysteem onder invloed van Europa en het Europees Hof voor de Rechten van de Mens. 3) Rechtspleging Art. 135, §3 Sv. bepaalt dat het hoger beroep moet worden ingesteld binnen een termijn van vijftien dagen door middel van een verklaring ter griffie van de rechtbank die de beschikking heeft gewezen. Wanneer een van de inverdenkinggestelden van zijn vrijheid is beroofd, wordt deze termijn herleid naar vierentwintig uur (art. 135, §4 Sv.). De procureur des Konings stuurt de stukken naar het parket generaal en vervolgens stelt de griffier de partijen en hun raadslieden op de hoogte van de plaats, dag en uur van zitting per faxpost of per aangetekende brief (art. 135, §3, 2e lid Sv.). Het dossier wordt ten laatste vijftien dagen voor de zitting ter beschikking gesteld van de partijen (art. 135, §3, 3e lid Sv.). 5.5.3. Cassatieberoep177 Cassatieberoep tegen een beschikking van de raadkamer is enkel mogelijk in de gevallen waartegen men geen hoger beroep kon aantekenen bij de kamer van inbeschuldigingstelling. Indien men de mogelijkheid heeft om in beroep te gaan dan dient men eerst beroep aan te tekenen bij de kamer van inbeschuldigingstelling. Art. 416 Sv. bepaalt immers dat het Hof van Cassatie enkel na einduitspraak uitspraak doet tenzij het een vonnis of arrest betreft inzake bevoegdheid of met toepassing van de art. 135, 235bis en 235ter Sv. De partijen hebben geen keuzemogelijkheid tussen het indienen van het cassatieberoep na einduitspraak of na arrest van de kamer van inbeschuldigingstelling. Wanneer cassatieberoep onmiddellijk kan worden ingesteld, moet de inverdenkinggestelde dit ook doen178. Aangezien de mogelijkheden tot het aantekenen van hoger beroep verruimd werden bij wet van 12 maart ’98 is het cassatieberoep tegen een beschikking van de raadkamer eerder uitzonderlijk. Dit cassatieberoep is eerder een theoretische mogelijkheid geworden dan een praktisch rechtsmiddel.179 Ter volledigheid, wanneer het Hof dergelijke beschikking casseert, gebeurt dat na de einduitspraak van het vonnisgerecht en dan heeft zij de nietigheid van de volledige procedure 174

Zie 13.7. Interview Steven Van Overbeke randnummer 13; 13.4. Interview Joseph Van Goethem randnummer 14; 13.3. Interview Yves Segaert-Vanden Bussche randnr. 14; 13.9. Interview J.-C. Claeys randnr. 13. 175 Zie 13.1. Interview Guy Billiouw randnummer 14; 13.2. Interview Henri Heimans randnummer 13; 13.3. Interview Yves Segaert-Vanden Bussche randnr. 14; 13.6. Interview S. Verhelst randnr. 14; 13.12. Interview Y. Van Den Berge randnr. 13; 13.15. Interview L. Van Puyenbroeck randnr. 13. 176 Zie 13.15. Interview L. Van Puyenbroeck randnr. 13. 177 R. DECLERCQ, “Bevoegdheid en rechtsmiddelen” in A. VANDEPLAS, P. ARNOU, S. VAN OVERBEKE en S. VANDROMME, Strafrecht en strafvordering. Artikelsgewijze commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer (bijgewerkt tot 2006), Mechelen, Kluwer, losbl., (1) 11-13. 178 R. VERSTRAETEN, “Recente ontwikkelingen in het strafprocesrecht”, Themis 2006-2007, nr. 42, 86. 179 Zie 13.6. Interview P. Kenis randnr. 14.

45

en de einduitspraak van het vonnisgerecht tot gevolg. Een cassatiemogelijkheid direct na de beschikking van de raadkamer zou in dat geval nuttiger zijn.180 Indien men de algemene beroepsmogelijkheid bij de kamer van inbeschuldigingstelling ook zou invoeren voor de verdachte zou het onderscheid tussen beschikkingen niet meer bestaan en zouden we ons bijgevolg ook niet over dit euvel moeten buigen. Het zou simpelweg niet meer voorkomen aangezien cassatieberoep dan moet worden ingesteld na uitspraak van de kamer van inbeschuldigingstelling.181 Daarmee gepaard gaand laait de discussie op omtrent de afschaffing van het onmiddellijk cassatieberoep. Velen menen dat de het onmiddellijk cassatieberoep misbruikt wordt om de procedure tergend lang te laten aanslepen. De ervaring leert dat er zelfs cassatieberoep wordt aangetekend wanneer daar geen gronden voor zijn. Er is dan ook al een wetsvoorstel ingediend om de onmiddellijke cassatieberoepen af te schaffen en terug te keren naar het oorspronkelijke concept van art. 416 Sv. waardoor men enkel na einduitspraak van het vonnisgerecht cassatieberoep zou kunnen aantekenen op enkele limitatief in de wet ingeschreven gevallen na.182 Het spreekt voor zich dat er ook heel wat tegenstanders zijn van een afschaffing van het onmiddellijk cassatieberoep. Kort op de bal spelen is voor velen de beste remedie voor vormgebreken.183 Vertrekt men van het idee om de onmiddellijke cassatieberoepen af te schaffen dan bestaat het risico dat het Hof van Cassatie de einduitspraak casseert en een onderzoek (deels) nietig verklaart. Dit verlies weegt echter volgens sommigen niet op tegen de kost van de dilatoir ingestelde cassatieberoepen.184 Zij menen ook dat er veel minder in beroep zal worden gegaan bij het Hof van Cassatie aangezien veel zaken hun relevantie zullen verliezen. De hoven en rechtbanken zullen er ook op toe zien dat zij hun eindbeslissing niet baseren op stukken die voor discussie vatbaar waren. Een uitgebreidere bespreking met betrekking tot het cassatieberoep zou ons te ver leiden en valt buiten het bestek van deze masterproef.

180

Zie 13.3. Interview Y. Segaert-Vanden Bussche randnr. 15; 13.8. Interview B. Vandeputte randnr. 14; 13.11. Interview J. Van den Berghe randnr. 14; 13.14. Interview F. Scheerlinck randnr. 14; 13.15. Interview L. Van Puyenbroeck randnr. 14. 181 Zie 13.1. Interview G. Billiouw randnr. 15; 13.6. Interview S. Verhelst randnr. 15. 182 Zie 13.13. Interview F. Schuermans randnr. 14. 183 Zie 13.16. Interview L. Arnou randnr. 14; 13.12. Interview Y. Van Den Berge randnr. 14. 184 Zie 13.13. Interview F. Schuermans randnr. 14.

46

6. De aanpassing/afschaffing van de raadkamer in overeenstemming met het EVRM en het IVBPR 6.1. Algemeen Vooraleer er overgegaan kan worden tot een uitwerking van een verbetering van of alternatieven voor de raadkamer, dienen we na te gaan wat het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens en het Internationaal Verdrag voor Burgerrechten en Politieke Rechten vereist van de onderzoeksgerechten in hun procedure tijdens het vooronderzoek. 6.2. Art. 6 EVRM, art. 14 IVBPR en de Belgische waarborgen bij de regeling rechtspleging 6.2.1. Art. 6 EVRM en art. 14 IVBPR Het Hof van Cassatie heeft in een vaststaande rechtspraak aangenomen dat de regelen 6 EVRM185 en 14 IVBPR186 niet van toepassing zijn op de rechtspleging van de onderzoeksgerechten. Het is niet noodzakelijk in het kader van een eerlijk proces en de rechten van verdediging dat een andere onafhankelijke rechter dan de rechter die het onderzoek gevoerd heeft, oordeelt over de aanwezigheid van voldoende bezwaren vooraleer er wordt verwezen naar de vonnisrechter. Inzake de voorlopige hechtenis heeft het Europees Hof voor de Rechten van de Mens gezegd dat de controle op de voorlopige hechtenis en de handhaving ervan dient te geschieden door een rechter. Ook hier is het dus niet vereist dat een raadkamer deze taak op zich neemt. Zolang de controle gebeurt door een rechter is er geen probleem. De procedure voor de zuivering van de nietigheden wordt geheel overgelaten aan de wetgever van de lidstaat waardoor ook deze bevoegdheid aan een ander instantie toevertrouwd kan worden. Een afschaffing van de raadkamer of het behouden van de raadkamer in een afgeslankte vorm, die niet noodzakelijk gepaard gaan met een vermindering van waarborgen voor de rechten van verdediging en een eerlijk proces, zal dan ook geen negatieve implicaties teweeg brengen in het kader van het EVRM of het IVBPR. Ook wanneer we kijken naar de ons omringende landen merken we op dat het bestaan van de raadkamer geen vereiste is. Zo kent Frankrijk het instituut van de raadkamer niet meer en wordt de raadkamer in Nederland enkel ingeschakeld op verzoek van de partijen om te oordelen over de aanwezigheid van voldoende bezwaren. In Nederland komt de raadkamer niet automatisch tussen voor de controle op en handhaving van de voorlopige hechtenis. 6.2.2. De Belgische waarborgen Dat neemt niet weg dat de Belgische wetgever zelf waarborgen heeft ingebouwd voor de rechten van verdediging in de rechtspleging voor de onderzoeksgerechten. Zo bijvoorbeeld verloopt de rechtspleging steeds tegensprekelijk187, wordt er inzage verleend, kan men om bijkomende onderzoeksdaden verzoeken en kan er (weliswaar beperkt) beroep worden

185

Art. 6 EVRM, recht op een eerlijk proces. Art. 14 IVBPR, gelijkheid voor de rechter, vermoeden van onschuld, garanties voor verdachten, ne bis in idem. 187 Onder voorbehoud van de controle over het vertrouwelijk dossier inzake de bijzonder opsporingsingsmethoden. 186

47

aangetekend. Een andere waarborg is het principe van het vermoeden van onschuld van waaruit ook deze onderzoeksgerechten moeten vertrekken. Het vermoeden van onschuld188 wordt vaak bestempeld als een van de basisbeginselen in een moderne rechtstaat. Het is de waarborg bij uitstek voor een democratische strafprocedure. Het vermoeden van onschuld vormt een essentieel onderdeel van de rechten van verdediging waarvan een mogelijke schending tijdens de regeling rechtspleging worden gecontroleerd189. De naleving ervan vormt een van de belangrijke garanties op een eerlijk proces (art. 6 EVRM). Hoewel het principe van het vermoeden van onschuld in het kader van het EVRM betrekking heeft op de fase voor het vonnisgerecht kunnen we de naleving van het principe tijdens het vooronderzoek alleen maar toejuichen. Het principe houdt in dat men zonder voorafgaande wettelijke vaststelling van schuld er niet vanuit mag gaan dat een persoon schuldig is. Het vermoeden van onschuld geldt zowel voor de gerechtelijke overheden als de publieke overheden en de pers. Zij mogen zich dus niet schuldig maken aan de miskenning van dit principe. Het onderzoeksgerecht houdt zitting achter gesloten deuren om het principe ten volle te kunnen eerbiedigen. Zo wordt immers vermeden dat de zaak door de pers naar buiten wordt gebracht. Vandaag zijn de bronnen van de pers en media alleen maar toegenomen waardoor de niet-openbare behandeling zijn nut stilaan verliest. De onderzoeksgerechten waken eveneens over de naleving van het principe van het vermoeden van onschuld door andere gerechtelijke instanties. Zo zal de raadkamer nagaan of een bevel tot aanhouding het vermoeden van onschuld eerbiedigt. De kamer van inbeschuldigingstelling controleert dan weer de motivering van de beschikking van de raadkamer op de naleving van dat vermoeden. Een schending van dat vermoeden zal niet automatisch de nietigheid van de procedure tot gevolg hebben. Afhankelijk van een herstelbare of onherstelbare schade zal de schending respectievelijk een rechtzetting door een hogere navolgende rechtsmacht of de onontvankelijkheid van de strafvordering tot gevolg hebben. Critici190 staan afkeurend ten opzichte van de waarborgen die door de Belgische wetgever werden ingevoerd. Zij vragen zich echter af wat de waarde is van grote principes zoals het vermoeden van onschuld als men aan de miskenning ervan geen gevolg koppelt. Zo besliste het Hof van Cassatie het arrest van de kamer van inbeschuldigingstelling goed waarbij deze een schending van het vermoeden van onschuld door een onderzoeksrechter rechtzette door een beperkte nietigheid uit te spreken. In casu had de onderzoeksrechter onderzoeksdaden gesteld terwijl deze uitging van de schuld van de verdachte. De schending laten rechtzetten door een hoger instantie kan men bezwaarlijk een gevolg noemen.

188

R. VERSTRAETEN en P. TRAEST, “Het recht van verdediging in de onderzoeksfase”, NC 2008, afl. 2, 89-91. R. VERSTRAETEN en P. TRAEST, “Het recht van verdediging in de onderzoeksfase”, NC 2008, afl. 2, 103. 190 Cass. 20 september 2006, J.T. 2006, 741, noot O. Klees; Zie 13.4. Interview F. Scheerlinck randnr. 3. 189

48

6.3. Art. 5 EVRM en art. 6 EVRM in het kader van de voorlopige hechtenis 6.3.1. Art. 5 EVRM191 5.1. Een ieder heeft recht op vrijheid en veiligheid van zijn persoon. Niemand mag zijn vrijheid worden ontnomen, behalve in de navolgende gevallen en overeenkomstig een wettelijk voorgeschreven procedure: a. indien hij op rechtmatige wijze is gedetineerd na veroordeling door een daartoe bevoegde rechter; b. indien hij op rechtmatige wijze is gearresteerd of gedetineerd, wegens het niet naleven van een overeenkomstig de wet door een gerecht gegeven bevel of teneinde de nakoming van een door de wet voorgeschreven verplichting te verzekeren; c. indien hij op rechtmatige wijze is gearresteerd of gedetineerd teneinde voor de bevoegde rechterlijke instantie te worden geleid, wanneer er een redelijke verdenking bestaat, dat hij een strafbaar feit heeft begaan of indien het redelijkerwijs noodzakelijk is hem te beletten een strafbaar feit te begaan of te ontvluchten nadat hij dit heeft begaan; d. in het geval van rechtmatige detentie van een minderjarige met het doel toe te zien op zijn opvoeding of in het geval van zijn rechtmatige detentie, teneinde hem voor de bevoegde instantie te geleiden; e. in het geval van rechtmatige detentie van personen ter voorkoming van de verspreiding van besmettelijke ziekten, van geesteszieken, van verslaafden aan alcohol of verdovende middelen of van landlopers; f. in het geval van rechtmatige arrestatie of detentie van een persoon teneinde hem te beletten op onrechtmatige wijze het land binnen te komen, of van een persoon waartegen een uitwijzings- of uitleveringsprocedure hangende is. 5.2. Een ieder die gearresteerd is moet onverwijld en in een taal die hij verstaat op de hoogte worden gebracht van de redenen van zijn arrestatie en van alle beschuldigingen die tegen hem zijn ingebracht. 5.3. Een ieder die is gearresteerd of gedetineerd, overeenkomstig lid 1.c van dit artikel, moet onverwijld voor een rechter worden geleid of voor een andere magistraat die door de wet bevoegd verklaard is rechterlijke macht uit te oefenen en heeft het recht binnen een redelijke termijn berecht te worden of hangende het proces in vrijheid te worden gesteld. De invrijheidstelling kan afhankelijk worden gesteld van een waarborg voor de verschijning van de betrokkene ter terechtzitting. 5.4. Een ieder, wie door arrestatie of detentie zijn vrijheid is ontnomen, heeft het recht voorziening te vragen bij het gerecht opdat deze spoedig beslist over de rechtmatigheid van zijn detentie en zijn invrijheidstelling beveelt, indien de detentie onrechtmatig is. 5.5. Een ieder die het slachtoffer is geweest van een arrestatie of een detentie in strijd met de bepalingen van dit artikel, heeft recht op schadeloosstelling. 191

D. MERCKX, “Het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens”, in B. DEJEMEPPE en D. MERCKX (eds.), De voorlopige hechtenis, Antwerpen, Kluwer, 2000, (43) 43.

49

Het bovenvermelde art. 5 van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens is van toepassing tijdens het vooronderzoek indien de verdachte zich in voorlopige hechtenis bevindt. Ingevolge art. 5.4 EVRM heeft eenieder die door arrestatie of gevangenhouding van zijn vrijheid is beroofd, het recht om bij een rechter voorziening te vragen opdat deze op korte termijn zou beslissen over de wettigheid van de gevangenhouding en eventueel de invrijheidstelling te bevelen. De doelstelling van dit artikel is dat een rechter de wettelijkheid van de administratieve beslissing tot detentie kon controleren. Indien de oorspronkelijke beslissing tot gevangenneming reeds door een rechter werd genomen, wordt het art. 5.4 EVRM overbodig tenzij de aard van de detentie een geregelde controle noodzakelijk maakt. Dit is de zogenaamde incorporatieregel. Art. 5.4 EVRM kent een algemeen toepassingsgebied. De nationaalrechtelijke procedures kunnen nog altijd sterk verschillen. Essentieel is dat de rechter die oordeelt over de vrijheidsbeneming onafhankelijk is. De rechter in casu moet zowel de feiten als de regelmatigheid van de procedure controleren. Indien de onafhankelijke rechter oordeelt dat er geen reden is om de verdachte aan te houden of dat de vormvoorschriften niet werden nageleefd, stelt hij de verdachte in vrijheid. In het Belgische rechtssysteem oordeelt een onafhankelijke onderzoeksrechter die à charge en à décharge belast is met het onderzoek over de aanhouding in voorlopige hechtenis. Hoewel de rechtspraak niet zonder kritiek was, heeft het Europees Hof voor de Rechten van de Mens al geoordeeld dat de onderzoeksrechter een rechter is in de zin van art. 5.4 EVRM. België is met andere woorden een voorbeeld van de toepassing van de incorporatieregel. Art. 5.4 EVRM legt de lidstaten geen verplichting op om een beroepsinstantie te organiseren die een controle uitvoert op de rechter die de wettelijkheid van de voorlopige hechtenis is nagegaan. 6.3.2. Art. 6 EVRM192 6.1. Bij het vaststellen van zijn burgerlijke rechten en verplichtingen of bij het bepalen van de gegrondheid van een tegen hem ingestelde vervolging heeft een ieder recht op een eerlijke en openbare behandeling van zijn zaak, binnen een redelijke termijn, door een onafhankelijk en onpartijdig gerecht dat bij de wet is ingesteld. De uitspraak moet in het openbaar worden gewezen maar de toegang tot de rechtszaal kan aan de pers en het publiek worden ontzegd, gedurende de gehele terechtzitting of een deel daarvan, in het belang van de goede zeden, van de openbare orde of nationale veiligheid in een democratische samenleving, wanneer de belangen van minderjarigen of de bescherming van het privé leven van procespartijen dit eisen of, in die mate als door de rechter onder bijzondere omstandigheden strikt noodzakelijk wordt geoordeeld, wanneer de openbaarheid de belangen van een behoorlijke rechtspleging zou schaden. 6.2. Een ieder tegen wie een vervolging is ingesteld, wordt voor onschuldig gehouden totdat zijn schuld in rechte is komen vast te staan. 192

Ibid., 44.

50

6.3. Een ieder tegen wie een vervolging is ingesteld, heeft in het bijzonder de volgende rechten: a. onverwijld, in een taal die hij verstaat en in bijzonderheden, op de hoogte te worden gesteld van de aard en de reden van de tegen hem ingebrachte beschuldiging; b. te beschikken over de tijd en faciliteiten die nodig zijn voor de voorbereiding van zijn verdediging; c. zich zelf te verdedigen of daarbij de bijstand te hebben van een raadsman naar eigen keuze of, indien hij niet over voldoende middelen beschikt om een raadsman te bekostigen, kosteloos door een toegevoegd advocaat te kunnen worden bijgestaan, indien de belangen van een behoorlijke rechtspleging dit eisen; d. de getuigen à charge te ondervragen of te doen ondervragen en het oproepen en de ondervraging van getuigen à décharge te doen geschieden onder dezelfde voorwaarden als het geval is met de getuigen à charge; e. zich kosteloos te doen bijstaan door een tolk, indien hij de taal die ter terechtzitting wordt gebezigd niet verstaat of niet spreekt. Hoewel het hierboven weergegeven art. 6 EVRM strikt genomen niet van toepassing is tijdens het vooronderzoek in strafzaken, moeten de principes van art. 6 EVRM toch zoveel mogelijk naar analogie toegepast worden in het kader van de voorlopige hechtenis. Zeker met betrekking tot een langdurige detentie moeten de procedurewaarborgen gelijkaardig zijn aan de waarborgen ten gronde. Een vereenvoudiging van de procedures zou bijgevolg toegelaten zijn op voorwaarde dat er voldoende tegensprekelijkheid wordt gecreëerd. Volgens art. 6 EVRM in combinatie met art. 5.4 EVRM moet eveneens gestreefd worden naar een wapengelijkheid tussen alle betrokken partijen. Het openbaar ministerie mag niet meer rechten verkrijgen dan de verdediging. Ook moet er voorzien zijn in voldoende inzagemogelijkheden in het strafdossier. Indien noodzakelijk moet de bijstand van een advocaat toegestaan worden. De inverdenkinggestelde in voorlopige hechtenis moet eveneens over voldoende tijd beschikken om geïnformeerd de toegestane voorzieningen in te stellen. 6.3.3. De Belgische waarborgen In het Belgisch rechtssysteem is zoals reeds vermeld voorzien in een regeling waarbij alleen de onderzoeksrechter een verdachte kan aanhouden in voorlopige hechtenis. Strikt gezien is er dus voldaan aan de voorwaarde van art. 5.4 EVRM. Toch wordt de verdachte binnen de vijf dagen na de aanhouding door de onderzoeksrechter automatisch voor een rechter gebracht die de legaliteit van het bevel tot aanhouding en de noodzakelijkheid van een verdere handhaving gaat controleren. Dit zijnde de raadkamer. Tegen een beslissing van de raadkamer kan eveneens in beroep gegaan worden door het openbaar ministerie en de inverdenkinggestelde en/of diens raadsman. In beroep wordt de zaak behandeld door de kamer van inbeschuldigingstelling die zetelt met drie rechters. Bijgevolg wordt de voorlopige hechtenis door drie instanties gecontroleerd. Maandelijks of desgevallend driemaandelijks wordt de opportuniteit van de aanhouding nogmaals beoordeeld. 51

Hoewel een beroepsinstantie niet vereist is in het kader van het EVRM, voorziet België dus in een systeem met twee beroepsinstanties die na de oorspronkelijke beslissing van de onderzoeksrechter (kunnen) worden ingeroepen. De raadkamer die automatisch uitspraak doet enerzijds en de kamer van inbeschuldigingstelling anderzijds die als beroepsinstantie kan tussenkomen. Er kan hier gesproken worden van een overbodige luxe die een zeer vertragend effect heeft op de procesgang van het vooronderzoek. Evengoed kan ofwel de raadkamer ofwel de kamer van inbeschuldigingstelling er als tussenschakel worden uitgehaald. Het behoud van de kamer van inbeschuldigingstelling als beroepsinstantie tegen een beslissing van de onderzoeksrechter waarbij zowel het openbaar ministerie als de inverdenkinggestelde en/of diens raadsman beroep kunnen aantekenen, is een goede zaak193. Bijgevolg zal de oorspronkelijke beslissing direct aanhangig gemaakt worden bij een kamer met drie zetelende rechters. Het bevel tot aanhouding zal bijgevolg geldig moeten zijn voor een langere periode dan vijf dagen194. De in vorig alinea aangehaalde duurtijd van de procesgang mag echter niet uit het oog verloren worden aangezien art. 5.3 EVRM vereist dat een verdachte die in voorlopige hechtenis verblijft binnen een redelijke termijn berecht wordt of hangende het proces in vrijheid moet worden gesteld. Gezien de gemiddelde duurlooptijd van de gerechtelijke onderzoeken zal de Belgische wetgever gedwongen worden om paal en perk te stellen aan de termijnen waarin een inverdenkinggestelde kan worden aangehouden. In navolging van Frankrijk en Nederland is het een goed idee om maximumtermijnen in te voeren voor de duur van de voorlopige hechtenis.

193

Voor een uitgebreidere bespreking van de voorstellen, zie 8. Naar een verbetering van de werking? en 9. Naar een afschaffing van de raadkamer? Pro en Contra. 194 De rechter-commissaris in Nederland kan op heden een inverdenkinggestelde voor een periode van veertien dagen aanhouden door zijn bevel tot bewaring. Indien beroep wordt ingesteld binnen die veertien dagen dan doet de raadkamer bij de rechtbank uitspraak binnen de vierentwintig uren.

52

7. De raadkamer en diens bevoegdheden over de landsgrenzen heen 7.1. Frankrijk195 7.1.1. De regeling rechtspleging Frankrijk heeft bij wet van 17 juli 1856 de raadkamer afgeschaft. Met deze ingreep werden alle bevoegdheden die voorheen aan de raadkamer toebehoorden aan de juge d’instruction toevertrouwd. Wanneer de juge d’instruction zijn onderzoek afsluit, geeft deze aan de partijen de mogelijkheid om bijkomende onderzoeksdaden te vragen. Daarna wordt aan het openbaar ministerie een termijn gegeven om een eindvordering te nemen. In principe gaat het om een termijn van drie maanden. De partijen kunnen binnen de twintig dagen na afsluiten van het gerechtelijk onderzoek een verzoekschrift indienen bij de chambre d’instruction196 om het dossier van nietigheden en onregelmatigheden te zuiveren. Deze kamer doet uitspraak in eerste en laatste aanleg over de nietigheden, onregelmatigheden en verzuimen. Na afloop van deze termijn beslist de juge d’instruction zelf of er voldoende bezwaren zijn om de verdachte naar het vonnisgerecht te verwijzen zelfs indien het openbaar ministerie om allerlei redenen geen eindvordering heeft genomen. Indien er onvoldoende bezwaren aanwezig zijn, stelt hij de betrokkene buiten vervolging. Een definitief geworden beschikking tot verwijzing dekt alle eventuele nietigheden en onregelmatigheden die nog in het dossier zouden zitten. De verdachte en het openbaar ministerie kunnen hoger beroep aantekenen tegen een beslissing van de juge d’instruction en de juge des libertés et de la détention bij de chambre d’instruction. 7.1.2. De voorlopige hechtenis197 Anders dan in België heeft de juge d’instruction sedert la loi de la présomption d’innocence n° 2000-516 du 15 juin 2000 (La Loi Guigou) die in werking getreden is op 1 januari 2001 niet langer de bevoegdheid om verdachten aan te houden in voorlopige hechtenis. Deze wet richtte een nieuw gerechtelijk orgaan op, namelijk le juge des libertés et de la détention (JLD). Telkens wanneer de juge d’intstruction de mening is toegedaan dat de verdachte moet worden aangehouden, verschijnt de betrokkene voor de JLD. Deze rechter oordeelt over de voorlopige hechtenis in een openbare zitting na een tegensprekelijk debat te hebben georganiseerd waarbij de vordering van het openbaar ministerie en de opmerkingen van de betrokkene en diens raadsman te hebben gehoord. De inverdenkinggestelde of diens raadsman kan op de zitting een uitstel van vier werkdagen vragen aan de rechter om zich voor te bereiden op het tegensprekelijk debat. Na die vier dagen volgt een nieuwe zitting voor de JLD waarop deze 195

P. TRAEST, “Is er nog een toekomst voor de raadkamer? Enkele bedenkingen” in R. ANDERSEN et al., Liber amicorum Henri-D. Bosly. Loyauté, justice et vérité, Bruxelles, La Charte-Die Keure, 2009, (361) 367. 196 In 2001 kreeg het voormalige ‘chambre d’accusation’ een nieuw benaming, namelijk ‘chambre d’instruction’. 197 J. LARGUIER en P. CONTE, “Procédure Pénale” in Mémentos Dalloz, Parijs, Dalloz, 2006, 14-15 en 143-227.

53

rechter zijn beslissing neemt tot het al dan niet aanhouden in voorlopige hechtenis. Dit alles ingevolge art. 145 Code de Procédure Pénal (verder afgekort als CPP). De JLD hanteert eveneens de handhaving van de verdere aanhouding. Indien de procureur meent dat een verdere aanhouding niet meer noodzakelijk is voor het onderzoek, richt hij een verzoek aan de juge d’instruction die het verzoek overmaakt aan de JLD. De JLD beslist dan over de invrijheidstelling binnen een termijn van drie dagen. Indien de vraag uitgaat van de inverdenkinggestelde zelf dan deelt de juge d’instruction het dossier mee aan het openbaar ministerie. Bij een gunstig advies van de juge d’instruction wordt de inverdenkinggestelde in vrijheid gesteld. Bij een ongunstig advies met een gemotiveerd verslag van de juge d’instruction wordt de zaak doorgestuurd naar de JLD binnen de vijf dagen na de vordering van het openbaar ministerie. De JLD dient dan binnen de drie dagen een beslissing te nemen. Komt er geen gevolg aan de zaak binnen de drie dagen dan kan de inverdenkinggestelde de chambre d’instruction vatten die bijgevolg binnen de twintig dagen moet beslissen. Blijft ook de chambre d’instruction in gebreke dan wordt de inverdenkinggestelde in vrijheid gesteld. De juge d’instruction kan wel ambtshalve op elk moment de voorlopige hechtenis opheffen zonder tussenkomst van de JLD. Tegen een beslissing van de JLD staat hoger beroep open bij de chambre d’instruction die binnen een periode van tien dagen het beroep moet behandelen op straffe van de invrijheidstelling van de inverdenkinggestelde (art. 186 CPP). De inverdenkinggestelde kan in plaats daarvan ook overgaan tot het indien van een verzoekschrift tot invrijheidstelling bij de juge d’instruction (art. 138 CPP). Indien de juge d’instruction ingaat op het verzoek dan wordt de inverdenkinggestelde in vrijheid gesteld. Weigert deze daarentegen in te gaan op het verzoek dan stuurt deze het dossier door naar de JLD dien binnen de drie dagen na ontvangst moet oordelen over de invrijheidstelling van de inverdenkinggestelde. De JLD beslist desgevallend tot een invrijheidstelling van de inverdenkinggestelde, een onderwerping aan een contrôle judiciaire198 of tot een verdere aanhouding van de inverdenkinggestelde. De beslissing tot verdere aanhouding is pas verantwoord als aan de voorwaarden is voldaan voor de aanhouding in voorlopige hechtenis omschreven in art. 144 CPP. Oordeelt de JLD niet binnen de drie dagen dan wordt het dossier overgemaakt aan de chambre d’instruction die over de vrijlating zal oordelen in plaats van de JLD binnen een termijn van twintig dagen. Sedert 1993 kent de Franse strafprocedure de référé-liberté. De référé-liberté is een middel voor de aangehouden persoon om aan de voorzitter van de chambre d’instruction een opschorting van de voorlopige hechtenis te vragen in afwachting van het resultaat in beroep omtrent de aanhouding in voorlopige hechtenis. Dit middel moet worden ingediend de dag volgend op de ‘inbewaringneming’ van de inverdenkinggestelde en moet gemotiveerd worden beantwoord binnen de drie dagen na het indienen van het verzoek. Wanneer de verzoeker de vraag tot een référé-liberté opwerpt, dient hij aan te tonen dat het niet strikt noodzakelijk is om hem in voorlopige hechtenis aan te houden. De voorzitter van de chambre d’instruction heeft de bevoegdheid om de beslissing van de JLD op te schorten, te hervormen wegens nietigheid, te wijzigen of te bevestigen.

198

Le côntrole judiciaire in Frankrijk is gelijkaardig aan de Belgische invrijheidstelling onder voorwaarden.

54

In Frankrijk kan men in principe voor correctionele feiten waarop een gevangenisstraf staat van minder dan vijf jaar niet langer dan vier maanden aangehouden blijven in voorhechtenis. Voor een wanbedrijf waarop een gevangenisstraf staat van vijf jaar of meer kan de JLD de voorlopige hechtenis verlengen met telkens vier maanden. Men kan voor een wanbedrijf in geen geval langer dan een jaar (twee jaar wanneer de feiten gekwalificeerd worden als zijn ‘grande criminalité’) in voorhechtenis verblijven. Voor criminele feiten waarop een gevangenisstraf staat van minder dan twintig jaar geldt het principe dat de voorhechtenis maximum twee jaar mag duren. Indien de feiten kunnen worden bestraft met een gevangenisstraf van meer dan twintig jaar dan mag de voorhechtenis drie jaar duren. Voor een aantal specifiek opgesomde misdaden zoals daden van terrorisme kan de voorlopige hechtenis langer dan drie jaar duren. De termijn van vier jaar mag evenwel nooit worden overschreden. Deze regeling werd ingevoerd nadat Frankrijk verschillende keren door het Europees Hof voor de Rechten van de Mens op de vingers werd getikt. Art. 5 van het EVRM stelt immers dat een ieder die is gearresteerd of gedetineerd binnen een redelijke termijn moet worden berecht of hangende het proces in vrijheid moet worden gesteld. Wanneer de juge d’instruction geen verhoor heeft afgenomen van de verdachte binnen de vier maanden waarin de inverdenkinggestelde wordt aangehouden, wordt de persoon in vrijheid gesteld. Aan de voorlopige hechtenis in Frankrijk komt eveneens een einde hetzij door een buitenvervolginstelling of een voorlopige invrijheidstelling bij de regeling rechtspleging, hetzij door een verschijning voor het vonnisgerecht en de daarmee gepaard gaande effectieve veroordeling of vrijspraak. De periode die werd uitgezeten in voorlopige hechtenis wordt net zoals in het Belgische systeem afgetrokken van de effectieve gevangenisstraf. 7.1.3. La chambre d’instruction De chambre d’instruction199 vormt een afdeling van het hof van beroep en zetelt met drie rechters. De kamer doet dienst als beroepsinstantie tegen alle beslissingen vanuit de onderzoeksgerechten in eerste aanleg. Zo neemt zij kennis van de beroepen tegen beslissingen van de JLD en de juge d’instruction. Evenals de kamer van inbeschuldigingstelling in het Belgische rechtssysteem kan de chambre d’instruction zelf een onderzoek voeren wanneer zij gebruik heeft gemaakt van haar evocatierecht om de zaak naar zich toe te trekken. De chambre d’instruction moet garant staan voor een goede rechtsbedeling in strafzaken en beschikt daarvoor over verscheidene controlemechanismen. Deze kamer houdt bij wijze van voorbeeld toezicht op de verschillende onderzoekskabinetten. Zij doet tevens dienst als controleorgaan op de diensten van gerechtelijke politie in Frankrijk.

199

De chambre d’instruction die tot 2001 als chambre d’accusation gekend was, is vergelijkbaar met de kamer van inbeschuldigingstelling in het Belgische rechtssysteem.

55

Telkens wanneer er een gerechtelijke tussenkomst vereist is voor het verlenen van eerherstel, amnestie of een tussenkomst vereist is inzake uitleveringen is het eveneens de chambre d’instruction die daarvoor bevoegd is. 7.2. Nederland 7.2.1. De regeling rechtspleging In Nederland stelt de rechter-commissaris200 wanneer hij een onderzoeksdaad voltooid acht, de officier van justitie en de verdachte daarvan in kennis. De officier van justitie kan vervolgens afzien van een verdere vervolging waardoor het opsporingsonderzoek wordt beëindigd (art. 237 en 238 Ned. Sv.). De verdachte wordt eveneens op de hoogte gebracht van deze beslissing (art. 243 Ned. Sv.). Wanneer de officier van justitie wenst te vervolgen, wordt de verdachte daarvan in kennis gebracht binnen een verlengbare termijn van twee maanden. De verdachte kan tegen een kennisgeving van verdere vervolging een bezwaarschrift indienen bij de raadkamer201. De raadkamer in Nederland zetelt met drie rechters die worden bijgestaan door een griffier. Indien de raadkamer van oordeel is dat het feit niet strafbaar is of dat er onvoldoende bezwaren aanwezig zijn, kan zij de verdachte buiten vervolging stellen. De raadkamer controleert eveneens of het vonnisgerecht waarnaar werd verwezen, bevoegd is. Wanneer de raadkamer de onbevoegdheid vaststelt van het vonnisgerecht dan vervalt de dagvaarding indien deze reeds uitgebracht zou zijn. De officier van justitie kan enkel hoger beroep instellen tegen een beschikking van de raadkamer ingeval van onbevoegdverklaring van het vonnisgerecht waarnaar werd verwezen of in geval van buitenvervolgingstelling van de verdachte. De verdachte kan geen hoger beroep instellen tegen een ongegrondverklaring van diens bezwaarschrift (art. 252 Ned. Sv.). De rol van de raadkamer met betrekking tot de regeling rechtspleging is in Nederland dus beperkt. Zij controleert enkel of een verdere vervolging voor het vonnisgerecht haalbaar is. Een controle van de eventuele nietigheden en onregelmatigheden in het dossier is er niet aan de orde. In Nederland bestaat er geen procedure tijdens het vooronderzoek om het dossier te zuiveren van nietigheden. Alleen de rechtbank ten gronde kan gevolg geven aan de vormverzuimen in het voorbereidend onderzoek die niet meer kunnen worden rechtgezet. Art. 359a Ned. Sv. stelt dat de rechtbank kan beslissen om een strafvermindering uit te spreken bij de einduitspraak of de resultaten die door het verzuim zijn verkregen als bewijs uit te sluiten. De rechtbank kan ook de onontvankelijkheid van de strafvordering uitspreken als blijkt dat de 200

De Nederlandse rechter-commissaris is verwant aan de figuur van de Belgische onderzoeksrechter. Integenstelling tot de Belgische onderzoeksrechter leidt de rechter-commissaris geen onderzoeken. Het accent bij de rechter-commissaris komt te liggen op de toezichtfunctie die deze uitoefent over het gevoerde opsporingsonderzoek door het openbaar ministerie. De rechter-commissaris komt ambtshalve, op verzoek van een van de partijen of op vordering van het openbaar ministerie tussen telkens bepaalde onderzoeksverrichtingen moeten plaatsvinden (art. 181 Ned. Sv.). De figuur van de rechter-commissaris leunt bijgevolg eerder aan bij de figuur van de rechter van het onderzoek. (zie 10. De raadkamer na afschaffing van het ambt van onderzoeksrechter.) 201 Net zoals de verdachte tijdens het vooronderzoek eveneens een bezwaarschrift kan indienen bij de raadkamer wanneer diens verzoek tot bijkomende onderzoeksdaden wordt afgewezen door de rechter-commissaris (art. 181, 6e lid en art. 182, 3e lid Ned. Sv.)

56

zaak niet meer kan behandeld worden volgens de beginselen van het behoorlijke procesrecht (art. 359a.1, 3e lid Ned. Sv.). Deze laatste ‘sanctie’ wordt echter zeer uitzonderlijk toegepast. 7.2.2. De voorlopige hechtenis Net zoals in België beslist de rechter-commissaris over de noodzaak om een verdachte langer aan te houden. In tegenstelling tot het bevel van aanhouding van een onderzoeksrechter voor maximaal vijf dagen, verleent de rechter-commissaris een bevel tot bewaring waardoor een verdachte voor maximaal veertien dagen aangehouden wordt (art. 64, 1e lid Ned. Sv.). Indien de officier van justitie het noodzakelijk acht dat de verdachte langer aangehouden blijft dan veertien dagen dan zal deze aan de raadkamer een bevel tot gevangenhouding vragen. Zoniet dan kan de rechter-commissaris de vrijlating van de verdachte gelasten (art. 64, 2e lid Ned. Sv.). Tegen een in vrijheidstelling van de rechter-commissaris kan de officier van justitie bij de rechtbank binnen een termijn van veertien dagen hoger beroep aantekenen (art. 64, 3e lid Ned Sv.). De raadkamer van de rechtbank oordeelt dan binnen de vierentwintig uur na het indienen van het beroep (art. 66a, 4e lid Ned. Sv.). Het bevel tot gevangenhouding geldt voor een termijn variërend van dertig tot negentig dagen. Negentig dagen is de maximum termijn dat een verdachte in gevangenhouding mag verblijven (art. 66, 1e lid Ned. Sv. ). Wanneer de betrokkene wordt verdacht van een terroristisch misdrijf dan kan de termijn van negentig dagen verlengd worden tot ten hoogste twee jaar telkens in periodes van negentig dagen (art. 66, 3e lid Ned. Sv.). Een strafzaak moet dus in principe binnen deze termijn van negentig dagen voorkomen. Deze zittingen zijn in de praktijk voornamelijk pro-forma waarop de zaak wordt aangehouden. De verdachte kan dan in voorlopige hechtenis aangehouden blijven want de gevangenhouding mag blijven duren tijdens het verloop van de strafzaak (art. 66, 2e lid Ned. Sv.). De raadkamer bij de rechtbank kan ambtshalve of op verzoek van de verdachte de opheffing van de voorlopige hechtenis bevelen. Op voordracht van de rechter-commissaris of op vordering van de officier van justitie kan de raadkamer een einde stellen aan de gevangenhouding van een inverdenkinggestelde (art. 69, 1e lid Ned. Sv.). De officier van justitie kan binnen een termijn van veertien dagen na een opheffing van de gevangenhouding door de raadkamer hoger beroep aantekenen bij het gerechtshof (art. 71, 3e lid Ned. Sv.). Hoger beroep bij het gerechtshof staat eveneens open voor de voorlopig aangehoudene tegen een bevel tot gevangenhouding van de raadkamer. De verdachte beschikt dan over een termijn van drie dagen te rekenen vanaf de tenuitvoerlegging van de beslissing van de raadkamer (art. 71, 1e lid Ned. Sv.). Een verdachte kan eveneens beroep aan tekenen tegen een verlenging van de gevangenhouding behoudens wanneer de verdachte eerder al hoger beroep had aangetekend tegen het initiële bevel tot gevangenhouding of tegen een verlenging van de gevangenhouding (art. 71, 2e lid Ned. Sv.). Het gerechtshof oordeelt dan zo spoedig mogelijk (art. 71, 4e lid Ned. Sv.). In Nederland kan de raadkamer ambtshalve of op verzoek van de verdachte of op vordering van het openbaar ministerie een schorsing bevelen van de voorlopige hechtenis indien aan de voorwaarden van de voorlopige hechtenis is voldaan en als ter zelfde tijd evengoed de doelstelling van de voorlopige hechtenis kan worden bereikt door het opleggen van voorwaarden (art. 80 Ned. Sv.). De verdachte moet zich dan uitdrukkelijk akkoord verklaren met de voorwaarden die hem worden opgelegd. De raadkamer kan aan het bevel tot schorsing 57

ambtshalve, op verzoek van de verdachte of op vordering van het openbaar ministerie wijzigingen doorvoeren (art. 81, 1e lid Ned. Sv.). Wanneer de verdachte zich niet houdt aan de opgelegde voorwaarden dan kan de schorsing ten allen tijde worden opgeheven (art. 82, 1e lid Ned. Sv.). Alle beslissingen genomen door de raadkamer inzake schorsing en de opheffing of wijziging daarvan zijn onmiddellijk uitvoerbaar (art. 86, 5e lid Ned. Sv.). Ook tegen deze beslissingen staat voor de officier van justitie hoger beroep bij het gerechtshof open binnen een termijn van veertien dagen (art. 87, 1e lid Ned. Sv.). De verdachte beschikt daarentegen over een termijn van drie dagen om hoger beroep in te stellen. Deze termijn begint te lopen vanaf de betekening van de beslissing waarbij een verzoek tot opheffing of wijziging werd geweigerd (art. 87, 2e lid Ned. SV.). Ook in Nederland is de raadkamer in principe samengesteld uit drie rechters. Alleen wanneer de raadkamer moet oordelen over eenvoudige zaken dan neemt een alleenzetelend rechter de beslissingen. De behandeling van beroepen tegen een beschikking van de rechter-commissaris en beslissingen op vordering van de officier van justitie tot gevangenhouding of gevangenneming moet altijd plaatsvinden in een raadkamer samengesteld uit drie rechters.

58

8. Naar een verbetering van de werking? 8.1. Algemene bedenkingen Hoewel niet iedereen te vinden is voor het idee om de raadkamer af te schaffen, is iedereen het er unaniem mee eens dat de werking van raadkamer moet worden herbekeken. Een efficiënter werkende raadkamer is zeker noodzakelijk in tijden van budgettaire crisis. 202 Een louter overhevelen van alle bevoegdheden van de raadkamer naar de kamer van inbeschuldigingstelling is geen oplossing maar een verschuiving van het probleem.203 De kamer van inbeschuldigingstelling zal overstelpt worden en dat komt een vlotte rechtspleging niet ten goede. Per bevoegdheid moet de wetgever nagaan wat de meerwaarde ervan is in vergelijking met de ‘kosten’ die er tegenover staan. De bevoegdheden die de wetgever wenst te behouden kan men optimaliseren door de procedure aan te passen. Er kan ook gedacht worden aan de overname van bepaalde bevoegdheden door de onderzoeksrechter. 8.2. Een efficiëntere raadkamer 8.2.1. De regeling rechtspleging Hoewel sommigen204 voor het behoud zijn van een controle door de raadkamer op het gerechtelijk onderzoek via de regeling rechtspleging, merken we op dat minstens evenveel magistraten205 opteren voor een afschaffen van de regeling rechtspleging door de raadkamer. Het afschaffen van deze controle op het gerechtelijk onderzoek door de raadkamer zou de rechtspleging aanzienlijk kunnen versnellen. Wanneer de onderzoeksrechter zijn onderzoek afgerond acht, deelt deze het dossier mee aan de procureur des Konings. De procureur des Konings kan op dat moment om bijkomende onderzoeksdaden verzoeken bij de onderzoeksrechter waarna deze ingaat op het verzoek of het verzoek verwerpt. Wanneer ook de procureur meent dat het onderzoek volledig is, zou het openbaar ministerie in de situatie waar er geen regeling rechtspleging meer bestaat, het vervolg kunnen bepalen van de zaak. Het openbaar ministerie zou dan de verdachte onder andere buiten vervolging kunnen stellen wanneer er onvoldoende bezwaren tegen de persoon aanwezig zijn of verwijzen naar de rechtbank die ten gronde zal oordelen over diens schuld.206 Het enige nadeel bij deze procedure is dat er geen rechter aan te pas komt. We moeten hierbij dus zeker een mogelijkheid voorzien voor de partijen om tegen een beslissing van het openbaar ministerie in beroep te gaan207. Zo zal de burgerlijke partij niet in 202

Zie 13. Bijlagen. Zie 13.4. Interview J. Van Goethem randnr. 4, 12 en 17; 13.8. Interview B. Vandeputte randnr. 11; 13.3. Interview Y. Segaert-Vanden Bussche randnr. 3, 9 en 10; 13.7. Interview S. Van Overbeke randnr. 11; 13.11. Interview J. Van den Berghe randnr. 11. 204 Zie 13.6. Interview S. Verhelst randnr. 2 en 4; 13.8. Interview B. Vandeputte randnr. 2; 13.2. Interview H. Heimans randnr. 3, 9, 15 en 16; 13.1. Interview G. Billiouw randnr. 1; 13.3. Interview Y. Segaert-Vanden Bussche randnr. 1 en 3; 13.14. Interview F. Scheerlinck randnr. 1; 13.16. Interview L. Arnou randnr. 1 en 2. 205 Zie 13.10. Interview P. Coppens randnr. 2 en 4; 13.6. Interview P. Kenis randr. 10; 13.1. Interview G. Billiouw randnr. 1; 13.7. Interview S. Van Overbeke randnr. 2; 13.9. Interview J.-C. Claeys randnr. 2; 13.11. Interview J. Van den Berghe randnr. 1; 13.13. Interview F. Schuermans randnr. 1 en 2; 13.12. Interview Y. Van Den Berge randnr. 1 en 2. 206 Zie 13.7. Interview S. Van Overbeke randnr. 4; 13.6. Interview P. Kenis randnr. 1; 13.10. Interview P. Coppens randnr. 4. 207 Zie 13.10. Interview P. Coppens randnr. 2 en 4. 203

59

de kou blijven staan en een tweede kans krijgen om bij een beroepsinstantie de bezwaren voor te leggen. Naar Frans voorbeeld zou er ook gedacht kunnen worden aan het invoeren van een mogelijkheid waarbij de onderzoeksrechter zelf na eindvordering van de procureur des Konings de zaak verwijst naar het vonnisgerecht of de betrokkene buiten vervolging stelt wanneer het openbaar ministerie meent dat er niet voldoende bezwaren zijn tegen deze persoon. Ook de onderzoeksrechter wordt geacht onafhankelijk en onpartijdig te kunnen oordelen over de bezwaren.208 Critici vertrekken al te vaak vanuit het standpunt dat de onderzoeksrechter geen onpartijdige rechter meer is aangezien deze doorheen het onderzoek al een negatief beeld gecreëerd heeft over de verdachten. 209 Men moet echter uitgaan van het principe dat in art. 56, 1e lid Sv. vervat zit, namelijk dat de onderzoeksrechter de verantwoordelijkheid draagt van het gerechtelijk onderzoek dat zowel à charge en à décharge wordt gevoerd.210 Dat zelfde lid stelt ook dat de onderzoeksrechter dient te waken over de wettigheid van de bewijsmiddelen en de loyauteit waarmee ze worden verzameld. Indien blijkt dat dit principe niet kan waar gemaakt worden dan moet men de opleiding en evaluatie van de onderzoeksrechters aanpakken en geen instanties bij creëren omdat men ziet dat zij niet werken volgens de vooropgestelde principes. Vanzelfsprekend moet de mogelijkheid behouden blijven voor het openbaar ministerie en de burgerlijke partij om tegen een buitenvervolgingstelling door de onderzoeksrechter in beroep te gaan. Mogelijks is de kamer van inbeschuldigingstelling de best aangewezen instantie om daarover te oordelen. 8.2.2. De zuivering nietigheden Vandaag kan men de nietigheden zowel opwerpen tijdens de regeling rechtspleging van het vooronderzoek, ingevoerd in ’98, als ten gronde. Wanneer we opteren om de regeling rechtspleging door de raadkamer te verlaten moeten we ons eveneens buigen over zuiveringsprocedure tijdens het vooronderzoek. De bedoeling van de wetgever in ’98 was om de nietigheden al uit het dossier te halen vooraleer men de zaak ten gronde behandeld en dus een verplichte en definitieve zuivering in te voeren. Helaas werd er gekozen voor een facultatieve zuivering en bleef de mogelijkheid om de nietigheden ten gronde nogmaals op te werpen bestaan.211 In het kader van de kritiek omtrent de onderzoeksgerechten tout court, klinkt de oproep om een keuze te maken. Kiest men voor de procedure van de zuivering tijdens het vooronderzoek dan verdwijnt de mogelijkheid om de nietigheden ten gronde op te roepen en vice versa.212

208

Zie 13.8. Interview B. Vandeputte randnr. 4; 13.13. Interview F. Schuermans randnr. 2, 4 en 10; 13.16. Interview L. Arnou randnr. 4. 209 Zie 13.1 Interview G. Billiouw randnr. 1; 13.3. Interview Y. Segaert-Vanden Bussche randnr. 1 en 3; 13.12. Interview Y. Van Den Berge randnr. 4. 210 P. TRAEST, “Is er nog een toekomst voor de raadkamer? Enkele bedenkingen” in R. ANDERSEN et al., Liber amicorum Henri-D. Bosly. Loyauté, justice et vérité, Bruxelles, La Charte-Die Keure, 2009, (361) 369. 211 Zie 13.6. Interview P. Kenis randr. 9; 13.2. Interview H. Heimans randnr. 9. 212 Zie 13.6. Interview P. Kenis randnr. 12.

60

De keuzemogelijkheid van de advocaat om een nietigheid op te werpen tijdens het vooronderzoek of tijdens de behandeling ten gronde zal bijgevolg verdwijnen. De advocaat heeft vandaag de verantwoordelijkheid om erop toe te zien dat de nietigheden reeds tijdens de regeling rechtspleging in de raadkamer worden opgeworpen. Doet hij of zij dit niet dan kan de advocaat vandaag dat nogmaals ten gronde voorleggen ook al is dat niet altijd in het voordeel van diens cliënt. De kans bestaat echter nog dat de rechter zich toch onrechtstreeks laat leiden door deze gegevens.213 De meeste argumenten pleiten voor het behoud van een zuiveringsprocedure tijdens het vooronderzoek.214 Een van de argumenten is dat de rechter ten gronde zich ook niet onrechtstreeks kan laten beïnvloeden door het onrechtmatig verkregen bewijs aangezien hij de stukken niet onder ogen komt. Men komt bij de vonnisrechter met een volledig afgerond dossier op basis van een perfect regelmatig gevoerd onderzoek. In Frankrijk werken ze al lang met het systeem van een definitieve zuivering. Bij het afsluiten van het onderzoek kunnen de partijen de nietigheden en onregelmatigheden uit het dossier laten zuiveren. Werpen zij dit niet op bij de afsluiting van het onderzoek dan is hun kans verkeken want een beschikking tot verwijzing van de juge d’instruction dekt alle eventuele nietigheden en onregelmatigheden die nog in het dossier zouden zitten.215 Zo’n definitieve zuivering van nietigheden zou dan kunnen ingevoerd worden als bevoegdheid van de kamer van inbeschuldigingstelling. De kamer van inbeschuldigingstelling heeft vandaag ambtshalve de opdracht om toezicht uit te voeren op de gerechtelijke onderzoeken (art. 136, 1e lid Sv.). Deze ambtshalve controle kan wegens gebrek aan tijd en middelen niet worden uitgevoerd. Met het afschaffen van de raadkamer en het vereenvoudigen van strafprocesrecht tijdens het vooronderzoek zou dit probleem grotendeels worden opgelost. De kamer van inbeschuldigingstelling zou zich daardoor voornamelijk kunnen bezig houden met onder meer de ambtshalve controle op de gerechtelijke onderzoeken inclusief de zuivering van de nietigheden.216 Tegenstanders van een definitieve zuivering van nietigheden in eerste en laatste aanleg door de kamer van inbeschuldigingstelling betreuren het verlies van een beroepsmogelijkheid217. Ingevolge art. 235bis, §5 Sv. kunnen de middelen die ingeroepen werden voor de kamer van inbeschuldigingstelling echter niet meer op geroepen worden ten gronde. Juridisch zorgt de behandeling in eerste en laatste aanleg niet voor problemen aangezien het beginsel van dubbele aanleg niet van dwingend recht is voor wat betreft de beoordeling van vormverzuimen.218 8.2.3. De voorlopige hechtenis De aanpassing van de werking van de raadkamer zal er toe leiden dat de raadkamer voornamelijk nog een taak zal uitoefenen bij het controleren van de voorlopige hechtenis.219

213

Zie 13.14. Interview F. Scheerlinck randnr. 2. Zie 13.7. Interview S. Van Overbeke randnr. 12; 13.8. Interview B. Vandeputte randnr. 12; 13.4. Interview J. Van Goethem randnr. 14; 13.14. Interview F. Scheerlinck randnr. 2. 215 Zie 7.1. Frankrijk. 216 Zie 13.9. Interview J.-C. Claeys randnr. 12. 217 Zie 13.14. Interview F. Scheerlinck randnr. 2; 13.16. Interview L. Arnou randnr. 2 en 12. 218 P. TRAEST, “Is er nog een toekomst voor de raadkamer? Enkele bedenkingen” in R. ANDERSEN et al., Liber amicorum Henri-D. Bosly. Loyauté, justice et vérité, Bruxelles, La Charte-Die Keure, 2009, (361) 370. 214

61

De vrijheidsbeneming is de grootste inbreuk op de vrijheid van het individu. Velen die streven voor het behoud van de raadkamer klampen zich vast aan het argument dat de raadkamer moet blijven bestaan om de controle op de voorlopige hechtennissen te garanderen.220 Wanneer we de werking van de raadkamer herevalueren denken we voornamelijk aan de een verbetering van de controle op de voorlopige hechtenissen. Er heerst veel kritiek omtrent de samenstelling van de raadkamer en het gezag dat de voorzitter uitstraalt.221 De alleenzetelende voorzitter zou zich te veel laten leiden door wat de onderzoeksrechter van hem vraagt. De voorzitter van de raadkamer is een collega van de onderzoeksrechter die het gerechtelijk onderzoek met aangehoudenen leidt.222 Daarbij komt dat men de voorzitter van de raadkamer vaak niet de meest geschikte persoon acht om te oordelen over die voorlopige hechtenis. Wegens tijdsgebrek is het voor de voorzitter van de raadkamer praktisch onmogelijk om het dossier grondig en volledig te bestuderen, wat nodig is voor een weldoordachte beslissing inzake het al dan niet handhaven van de voorlopige hechtenis. Er zijn voorstellen om aan dit euvel tegemoet te komen. Zij opteren ervoor om de zetel van de raadkamer uit te breiden tot een raadkamer met drie zetelende rechters wanneer zij uitspraak doen over de voorlopige hechtenis. Drie rechters stralen samen meer gezag uit dan een zetelende voorzitter. De verantwoordelijkheidszin van de raadkamer zal worden aangescherpt en de raadkamer zal vlugger tegen de onderzoeksrechter in durven gaan omdat zij een blok vormen. Zij zullen de mogelijkheid krijgen om de aanhoudingsbevelen strikter te controleren wat van groot belang is voor de rechten van verdediging. Een onderzoeksrechter die bijvoorbeeld het bevel tot aanhouding onvoldoende heeft gemotiveerd, zal sneller worden teruggefloten. Anderzijds, wanneer drie rechters oordelen over de regelmatigheid van een aanhoudingsbevel bij de eerste verschijning of over de handhaving van de hechtenis en daarbij de onderzoeksrechter volgen, is de voorspelling dat er minder beroep zal worden aangetekend tegen de beslissing van de raadkamer wat positief is voor het snellere verloop van de procesgang. Een zetel met drie rechters werkt bijgevolg ook de rechtszekerheid in de hand.223 Tegenargumenten voor een zetelende raadkamer met drie rechters zijn vooral budgettair gericht. Alles kost tijd en geld. Extra capaciteit voorzien voor de raadkamer kost geld en geld is nu eenmaal schaars.224 We kunnen ons de vraag stellen of een beroepsmogelijkheid tegen een raadkamer zetelend met drie magistraten überhaupt nog nodig is. De capaciteit die daardoor wordt uitgespaard in graad van beroep kan dienen om tegemoet te komen aan de organisatie van een raadkamer met drie zetelende rechters. 219

Zie 13.6. Interview P. Kenis randr. 5 en 16; 13.7. Interview S. Van Overbeke randnr. 6; 13.2. Interview H. Heimans randnr. 5; 13.8. Interview B. Vandeputte randnr. 1 en 6; 13.4. Interview J. Van Goethem randnr. 6; 13.6. Interview S. Verhelst randnr. 6; 13.11. Interview J. Van den Berghe randnr. 1 en 6; 13.16. Interview L. Arnou randnr. 6; 13.12. Interview Y. Van Den Berge randnr. 1 en 6. 220 Zie 13.8. Interview B. Vandeputte randnr. 6; 13.2. Interview H. Heimans randnr. 5; 13.3. Interview Y. Segaert-Vanden Bussche randnr. 5. 221 Mercuriale Opening gerechtelijk jaar 2011-2012, 1 september 2011, F. Schins, procureur-generaal bij het hof van beroep te Gent., ‘Over het gerechtelijk onderzoek en hoger beroep: een oproep tot vernieuwing.’, 11. 222 Zie 13.9. J.-C. Claeys randnr 6. 223 Zie 13.9. Interview J.-C. Claeys randnr. 6; 13.11. Interview J. Van den Berghe randnr. 10 en 17; 13.14. Interview F. Scheerlinck randnr. 1. 224 Zie 13.1. Interview G. Billiouw randnr. 18; 13.16. Interview L. Arnou randnr. 6.

62

8.2.4. De internering- en opschortingmogelijkheid De meeste personen die werden geïnterviewd bepleiten het behoud van de opdracht om de raadkamer als vonnisgerecht te laten optreden om verdachten te laten interneren of opschorting te verlenen wanneer de raadkamer blijft bestaan. Zij redeneren dat wanneer de raadkamer, weliswaar aangepast, blijft bestaan, zij evengoed deze opdracht kan behouden.225 Dit komt echter de kwaliteit en efficiëntie van de raadkamer niet ten goede. De beslissingen zijn dikwijls te zwaarwichtig om over te laten aan een onderzoeksgerecht met een alleenzetelende rechter. Het zou beter zijn moest de vonnisrechter exclusief bevoegd worden inzake het verlenen van de opschorting en het uitspreken van de internering.226 Een strafproces waar de grondrechter als enige kan beslissen over de geestestoestand of het verlenen van de gunst van de opschorting zorgt voor meer rechtszekerheid. Tegen deze beslissing staat evident nog hoger beroep open. Bij het bevoegd maken van de vonnisgerechten inzake de opschorting en internering moet de wetgever voorzien in een mogelijkheid om achter gesloten deuren de zaak te behandelen.227 Deze mogelijkheid moet dan gekoppeld worden aan strikte voorwaarden zodat er geen sprake kan zijn van klassenjustitie.

225

Zie 13.3. Interview Y. Segaert-Vanden Bussche randnr. 8; 13.1. G. Billiouw randnr. 9; 13.6. Interview P. Kenis randnr. 9; 13.2. Interview H. Heimans randnr. 8; 13.4. Interview J. Van Goethem randnr. 9; 13.6. Interview S. Verhelst randnr. 10; 13.14. Interview F. Scheerlinck randnr. 9; 13.16. Interview L. Arnou randnr. 9. 226 Zie 13.7. Interview S. Van Overbeke randnr. 9; 13.9. Interview J.-C. Claeys randnr. 9; 13.10. Interview P. Coppens randnr. 9; 13.11. Interview J. Van den Berghe randnr. 9; 13.13. Interview F. Schuermans randnr. 9; 13.12. Interview Y. Van Den Berge randnr. 9; 13.15. Interview L. Van Puyenbroeck randnr. 9. 227 We denken hierbij aan een uitbreiding van het art. 190 1e lid Sv. (Zie 9.2.4. De internering- en opschortingmogelijkheid.); 13.7. Interview S. Van Overbeke randnr. 9; 13.14. Interview F. Scheerlinck randnr. 9; 13.12. Interview Y. Van Den Berge randnr. 9; 13.15. Interview L. Van Puyenbroeck randnr. 9.

63

9. Naar een afschaffing van de raadkamer? Pro en Contra. 9.1. Algemene bedenkingen Veel magistraten, academici en advocaten vragen zich vandaag af welke meerwaarde de raadkamer nog kan bieden. Waar de raadkamer vroeger van groot belang was bij het correctionaliseren van misdaden door het aannemen van verzachtende omstandigheden is deze functie vandaag overbodig aangezien het openbaar ministerie zelf rechtstreeks kan correctionaliseren via dagvaarding. Zo kan het openbaar ministerie rechtstreeks dagvaarden met het aannemen van verzachtende omstandigheden. De wettelijke mogelijkheden om te correctionaliseren zijn in de loop der jaren alleen maar toegenomen.228 Een andere taak van de raadkamer waarvan het belang heeft moeten inboeten, is de filterfunctie229 van de raadkamer. Zaken waar er onvoldoende bezwaren zijn tegen de verdachte worden niet verwezen naar de vonnisrechter. De raadkamer bood een garantie tegen het voortijdig stigmatiseren van verdachten. Door het geheim karakter van het vooronderzoek werden personen die onschuldig bleken te zijn uit de schijnwerpers gehouden. Helaas stellen we vast dat de media en journalistiek vandaag veel sneller op de hoogte zijn van wat er gaande is in het vooronderzoek dan voorheen.230 De facto verloopt het gerechtelijk vooronderzoek niet meer zo geheim. Dat is eveneens te wijten aan een verdere Europese eenmaking op strafrechtelijk gebied. Door de toenemende invloed van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens worden we verplicht onze wetgeving aan te passen aan de Europese normen. Deze normen zijn voornamelijk gefundeerd op een Angelsaksisch rechtssysteem met een accusatoire rechtspleging. Bijgevolg doorkruisen accusatoire elementen ons inquisitoir rechtssysteem. Zo denken we bijvoorbeeld aan de Salduz-regeling die in 2012 in België werd doorgevoerd. In het kader van de rechten van verdediging wordt terecht de bijstand van een advocaat bij het eerste verhoor bepleit maar dat brengt met zich mee dat ook de advocaat zicht krijgt op het onderzoek. De wetgever stapt bijgevolg meer en meer af van het principe van het geheim vooronderzoek. Daarbij komt er steeds meer kritiek op de behandeling van de zaken achter gesloten deuren.231 Sommige rechtsgeleerden en magistraten opteren bijvoorbeeld voor een openbare zuivering van de nietigheden. Met de wetswijziging in ’98 werd aan de raadkamer een belangrijke taak gegeven om de nietigheden te beoordelen bij de regeling rechtspleging en deze indien nodig uit het dossier te verwijderen. Zo werd de verhouding tussen het vonnisgerecht en het onderzoeksgerecht gewijzigd waardoor er meer gewicht is komen te liggen bij het onderzoeksgerecht. Velen die het behoud van de raadkamer bepleiten, funderen hun standpunt op de controlebevoegdheid van de raadkamer inzake de voorlopige hechtennissen.232 Zij zijn de mening toegedaan dat een derde moet oordelen over de al dan niet verdere handhaving van de 228

X., “Ons strafprocesrecht moet helemaal anders. Tabula rasa!”, interview met procureur-generaal Frank Schins, Juristenkrant 8 december 2010, nr. 219, 8-9; Mercuriale Opening gerechtelijk jaar 2011-2012, 1 september 2011, F. Schins, procureur-generaal bij het hof van beroep te Gent., ‘Over het gerechtelijk onderzoek en hoger beroep: een oproep tot vernieuwing.’, 11. 229 X., “Ons strafprocesrecht moet helemaal anders. Tabula rasa!”, interview met procureur-generaal Frank Schins, Juristenkrant 8 december 2010, nr. 219, 9. 230 Zie 13.13. Interview F. Schuermans randnr. 1. 231 Zie 13.11. Interview J. Van den Berghe randnr. 9; 13.13. Interview F. Schuermans randnr. 9. 232 Zie 13.11. Interview J. Van den Berghe randnr. 1, 6, 11 en 16; 13.8. Interview B. Vandeputte randnr. 1 en 6.

64

aanhouding. Het spreekt voor zich dat deze taak echter niet noodzakelijk moet worden uitgevoerd door de raadkamer. Vele landen binnen Europa werken met andere controlemechanismen. De raadkamer is niet het enige instituut die deze taak op zich kan nemen. Indien de raadkamer wordt afgeschaft dan komt er extra mankracht vrij om de zetel te ondersteunen233. Dat kan alleen maar voordelig zijn voor de werking van het gerecht en het wegwerken van de gerechtelijke achterstand. Vandaag stellen we vast dat een gerechtelijk onderzoek veel langer duurt dan een opsporingsonderzoek234. Een snelle afhandeling van zo’n gerechtelijk onderzoek is eerder uitzonderlijk wat het vertrouwen in justitie niet ten goede komt. Het lang aanslepen van een gerechtelijk onderzoek is ook te wijten aan de werking van de raadkamer en de verscheidene beroepsmogelijkheden tegen een beslissing van de raadkamer die werden ingevoerd om de rechten van de verdachte nog meer te gaan waarborgen. 235 Het spreekt voor zich dat een afschaffing van deze vertragende fase zonder dat er daarbij afbreuk wordt gedaan aan de rechten van de verdachte, een positief effect zal hebben op de snelle afhandeling van de gerechtelijke onderzoek.236 Een afschaffing van de raadkamer zal vanzelfsprekend veel gevolgen hebben voor onder meer de regeling rechtspleging, de controle op de voorlopige hechtenis, de mogelijkheid om de opschorting te vragen of de internering uit te spreken. In 9.2. wordt een regeling uitgewerkt die als model zou kunnen dienen in de situatie dat de raadkamer niet meer zou bestaan. Voor deze regeling werd inspiratie opgedaan bij verschillende magistraten en advocaten actief in het strafrecht237. 9.2. Een gerechtelijk vooronderzoek zonder raadkamer 9.2.1. De regeling rechtspleging De onderzoeksrechter beslist wanneer zijn gerechtelijk onderzoek afgerond is en deelt het mee aan de procureur des Konings. De procureur des Konings kan van oordeel zijn dat er nog bijkomende onderzoeksdaden dienen te gebeuren en stuurt bijgevolg het dossier terug naar de onderzoeksrechter met het verzoek om bijkomend onderzoek te verrichten. Wanneer de procureur eveneens de mening is toegedaan dat het onderzoek volledig is afgerond, neemt hij een eindvordering.

233

Zie 13.10. Interview P. Coppens randnr. 2. F. SCHUERMANS, “Het vooronderzoek in strafzaken: één van de vele dringende werven van justitie.” In M.-A. BEERNAERT, H. BERKMOES, S. BERNEMAN, H. BOSLY, E. BREWAEYS, C.P.M. CLEIREN, N. COLETTE-BASECQZ, G.J.M. CORSTENS, W.M. LIMBORGH, P. DE HERT, S. GUTWIRTH, F. DERUYCK, B. DE SMET, M. DE SWAEF, D. DE WOLF, B. DEJEMEPPE, F. D’HONT, P. DUINSLAEGER, K. DE SCHEPPER, M. FAURE, D. FLORE, T. FREYNE, K. HANOULLE, F. VERBRUGGEN, D. HOLSTERS, F. HUTSEBAUT, F. GOOSSENS, L. HUYBRECHTS, C. IDOMON, A. JACOBS, F. KÉFER, N. KEIJZER, B.F. KEULEN, J. KIRKPATRICK, O. KLEES, F. KUTY, J.-F. LECLERCQ, P. LEMMENS, K. LEMMENS, B. MAES, P. MAFFEI, M. MAUS, J. MEESE, O. MICHIELS, E. MYJER, J.F. NIJBOER, W. RAUWS, D. ROEF, F. ROGGEN, R. JOELLE, R. MICHEL, K. SALOMEZ, F. SCHUERMANS, P. TRAEST, F. TULKENS, M. VAN DEN KERCHOVE, D. VAN DAELE, K. VAN HOOGENBEMT, A. VAN INGELGEM, W. VAN EECKHOUTTE, D. VANDERMEERSCH, J. VANHEULE, S. VAN OVERBEKE, R. VERSTRAETEN, P. WAETERLINCKX, F. VAN VOLSEM en A. WINANTS, Liber amicorum A. De Nauw. Het strafrecht bedreven, Die Keure, Brugge, 2011, (787) 788-790. 235 Zie 13.9. Interview J.-C. Claeys randnr. 1. 236 Zie 13.15. Interview L. Van Puyenbroeck randnr. 1. 237 Zie 13. Bijlagen. 234

65

Vandaag, met het nog steeds in werking zijnde instituut de raadkamer, moet de procureur deze eindvordering overmaken aan de raadkamer die dan nogmaals zal oordelen of het onderzoek is afgerond en er voldoende bezwaren zijn tegen de verdachte om hem naar het vonnisgerecht te verwijzen. Deze fase waar de raadkamer nog eens extra moet tussenkomen tijdens het vooronderzoek kan perfect worden weggelaten. De regeling rechtspleging door de raadkamer is een vertragende factor met weinig toegevoegde waarde238. De procureur kan evengoed zelf de beslissing nemen om de verdachte te verwijzen indien er voldoende bezwaren zijn of buiten vervolging te stellen wanneer dit niet zo is. Hij zou ook kunnen beslissen om de zaak te seponeren wat de raadkamer vandaag niet kan.239 Er kan eventueel gekozen worden voor een bijsturingmechanisme voor de verdachte en de benadeelde indien deze niet akkoord zouden zijn met het gevolg gekozen door het openbaar ministerie omtrent hun dossier240. Een behandeling in raadkamer omvat waarborgen voor de rechten van verdediging. Zo wordt er de mogelijkheid gecreëerd om op de zitting van de raadkamer debat te voeren over de zaak.241 Dit wordt vaak als argument voor het behoud van de raadkamer gebruikt maar niets staat de invoering in de weg van een verzoek om een tegensprekelijk debat gericht aan de procureur des Konings. Het is geen onoverkomelijk gegeven om tegenspraak te creëren in de situatie waar het openbaar ministerie de regeling rechtspleging voor zijn rekening neemt. Het verschil in behandeling vandaag inzake de regeling rechtspleging tussen een opsporingsonderzoek en een gerechtelijk onderzoek is volgens bepaalde magistraten en advocaten niet noodzakelijk. Er draagt slechts een persoon de eindverantwoordelijkheid voor de kwalificatie van de hem voorgelegde feiten met name de grondrechter.242 De wetgever achtte de tussenkomst van de raadkamer bij gerechtelijke onderzoeken noodzakelijk omdat de zaken die in onderzoek zitten bij de onderzoeksrechter zwaarder en complexer worden geacht dan de opsporingsonderzoeken die onder leiding van het openbaar ministerie worden gevoerd. In de praktijk blijkt echter dat dit geenszins de regel is. Het openbaar ministerie kan eveneens zware criminaliteit door middel van een opsporingsonderzoek bewijzen. De procureur des Konings beschikt daartoe immers over voldoende tools om feiten op te sporen. Hij kan eventueel zelfs bij wijze van mini-instructie de onderzoeksrechter om een maatregel verzoeken zonder zijn onderzoek uit handen te geven. Alleen voor maatregelen die niet bij wijze van mini-instructie kunnen worden verleend, is een tussenkomst van de onderzoeksrechter onoverkomelijk. Een gerechtelijk onderzoek is dan noodzakelijk. Sommige magistraten zijn de mening toegedaan dat de raadkamer wanneer zij zich buigt over het onderzoek dat gevoerd werd door de onderzoeksrechter, voor zekerheid zorgt omtrent de regelmatigheid van zijn dossier. De raadkamer die een extra controle uitoefent op de zaak en een beslissing neemt over het vervolg van de zaak, biedt de onderzoeksrechter een zekere rugdekking waardoor de verantwoordelijkheid eveneens op de schouders van de voorzitter

238

Zie 13.11. Interview J. Van den Berghe randnr. 1 en 2. Zie 13.5. Interview P. Kenis randnr. 1; 13.10. Interview P. Coppens randnr. 2 en 4; 13.7. Interview S. Van Overbeke randnr. 4; 13.9. Interview J.-C. Claeys randnr. 2; 13.11. Interview J. Van den Berghe randnr. 2. 240 Zie 13.10. Interview P. Coppens randnr. 2 en 4. 241 Zie 13.8. Interview B. Vandeputte randnr. 2. 242 Zie 13.10. Interview P. Coppens randnr. 2. 239

66

van de raadkamer komt te liggen. 243 Anderen zijn van oordeel dat die verantwoordelijkheid sowieso al op de schouders van het openbaar ministerie ligt aangezien zij de eindvordering opstellen en zij de bevoegdheid hebben om te vervolgen. Een extra controle is volgens sommigen ook verantwoord om erop toe te zien dat een onderzoeksrechter zich niet laat meeslepen door een in de loop van het onderzoek ontwikkelde tunnelvisie.244 Men acht de onderzoeksrechter niet objectief genoeg om zijn eigen onderzoek te controleren245 hoewel we toch mogen uitgaan van het principe dat de onderzoeksrechter een onafhankelijke en onpartijdige rechter is die volgens art. 56 Sv. waakt over de wettigheid van het onderzoek en de loyauteit waarmee ze worden verzameld. Meer nog, de regeling rechtspleging overlaten aan de onderzoeksrechter zoals dat in Frankrijk246 gebeurt, is ook een te overwegen optie247. Daarvoor verwijs ik naar 8.2.1. De regeling rechtspleging. In een rechtssysteem waar geen raadkamer meer aan te pas komt, hoeft deze controle niet noodzakelijk te verdwijnen.248 We mogen niet vergeten dat het een taak is van de kamer van inbeschuldigingstelling om ambtshalve controle uit te oefenen op het gerechtelijk onderzoek. Heden ten dage komt er weinig in huis van deze controle wegens een overbevraging van de kamer van inbeschuldigingstelling.249 Met een hervorming en vereenvoudiging van het vooronderzoek en de onderzoeksgerechten zou daar echter verandering in kunnen gebracht worden. 250 Ook de rechter ten gronde controleert of het onderzoek hetzij een opsporingsonderzoek, hetzij een gerechtelijk onderzoek correct is verlopen251. Een omweg langs de raadkamer zorgt voornamelijk voor het verlies van kostbare tijd. 9.2.2. De zuivering van de nietigheden Indien de wetgever beslist om de raadkamer te laten verdwijnen, moet er gedacht worden aan hoe de toekomstige regeling omtrent de zuivering van de nietigheden eruit zal zien. In de rechtsleer worden drie stromingen teruggevonden. Een eerste stroming pleit voor het behoud van een zuiveringsprocedure tijdens het vooronderzoek. De ratio die achter dit voorstel schuilgaat, is het vermijden dat de rechter zijn oordeel toch baseert op bewijsstukken waar hij in se geen rekening mee mag houden. Het is niet ondenkbaar dat een rechter die geoordeeld heeft over de rechtmatigheid van het bewijs na het bestuderen van die stukken, zich toch laat leiden door die gegevens wanneer hij uitspraak doet over de kwestie.

243

Zie 13.6. Interview S. Verhelst randnr. 2 en 4. Zie 13.2. Interview H. Heimans randnr. 3. 245 Zie 13.1. Interview G. Billiouw randnr. 1; 13.3. Interview Y. Segaert-Vanden Bussche randnr. 1 en 3; 13.15. Interview L. Van Puyenbroeck randnr. 4. 246 Zie 7.1. Frankrijk. 247 P. TRAEST, “Is er nog een toekomst voor de raadkamer? Enkele bedenkingen” in R. ANDERSEN et al., Liber amicorum Henri-D. Bosly. Loyauté, justice et vérité, Bruxelles, La Charte-Die Keure, 2009, (361) 369. 248 Zie 13.15. Interview L. Van Puyenbroeck randnr. 2. 249 Zie 13.9. Interview J.-C. Claeys randnr. 1 en 2; Mercuriale Opening gerechtelijk jaar 2011-2012, 1 september 2011, F. Schins, procureur-generaal bij het hof van beroep te Gent., ‘Over het gerechtelijk onderzoek en hoger beroep: een oproep tot vernieuwing.’, 11. 250 De kamer van inbeschuldigingstelling zou dus eveneens wel varen bij een grondige hervorming van het strafprocesrecht. 251 Zie 13.9. Interview J.-C. Claeys randnr. 2. 244

67

Om dit te voorkomen stellen veel rechtsgeleerden en magistraten252 voor om de zuiveringsprocedure alleen maar tijdens het vooronderzoek toe te passen. Dit was ook het idee achter de invoering van de zuiveringsprocedure tijdens het vooronderzoek met de wet van ’98. Alleen is men niet zo ver gegaan dat de mogelijkheid om die stukken ook nog eens voor de rechter ten gronde op te werpen, is afgeschaft.253 In de veronderstelling dat de raadkamer wordt afgeschaft moeten we gaan kijken naar een alternatief of om de zuivering erdoor te krijgen tijdens het vooronderzoek. Het lijkt mijns inziens onwerkzaam om deze taak aan de onderzoeksrechter toe te vertrouwen aangezien men zijn eigen onderzoeksdaden en verkregen bewijzen zou moeten controleren.254 Bijgevolg zou de controle allesbehalve objectief zijn. De kamer van inbeschuldigingstelling heeft vandaag ambtshalve de opdracht om toezicht uit te voeren op de gerechtelijke onderzoeken. Deze ambtshalve controle kan wegens gebrek aan tijd en middelen niet worden uitgevoerd. Met het afschaffen van de raadkamer en het vereenvoudigen van strafprocesrecht tijdens het vooronderzoek zou dit probleem grotendeels worden opgelost. De kamer van inbeschuldigingstelling zou zich daardoor voornamelijk kunnen bezig houden met onder meer de ambtshalve controle op de gerechtelijke onderzoeken inclusief de zuivering van de nietigheden.255 Een tweede stroming opteert voor het afschaffen van de zuiveringsprocedure tijdens het vooronderzoek. Zij menen dat de zuiveringsprocedure die meestal nogmaals ten gronde zal plaatsvinden tijdens het vooronderzoek alleen de vertraging van het vooronderzoek in de hand werkt. Zij houden vast aan het gegeven dat men geen vier aanleggen kan creëren om de nietigheden op te werpen. Volgens advocaat-generaal Schuermans is het de fundamentele taak van de bodemrechter om nietigheden, onregelmatigheden of ongerechtvaardigde inbreuken op de grondrechten in openbare terechtzitting te behandelen.256 Een derde stroming gaat ervan uit dat de keuzemogelijkheid voor de partijen en het openbaar ministerie behouden blijft om de nietigheden hetzij op te roepen tijdens het vooronderzoek, hetzij ze op te roepen voor de behandeling ten gronde.257 Net zoals bij de tweede stroming kan hier gedacht worden aan het voorleggen van de nietigheden voor de kamer van inbeschuldigingstelling die bij de ambtshalve controle van de gerechtelijke onderzoeken de zuivering van de nietigheden voor haar rekening neemt. 9.2.3. De handhaving en controle op de aanhouding in voorlopige hechtenis. Bij het verdwijnen van de raadkamer wordt de controle op de voorlopige hechtenis doorgegeven aan een andere instantie258. Deze controle is unaniem hoogstnoodzakelijk voor 252

Zie 13.7. Interview S. Van Overbeke randnr. 12; 13.9. Interview J.-C. Claeys randnr. 12; 13.2. Interview H. Heimans randnr. 9; 13.8. Interview B. Vandeputte randnr. 12; 13.3. Interview J. Van Goethem randnr. 14. 253 Zie 13.6. Interview P. Kenis randnr. 9. 254 Zie 13.14. Interview F. Scheerlinck randnr. 15. 255 Zie 13.9. Interview J.-C. Claeys randnr. 12; 13.13. Interview F. Schuermans randnr. 12; 13.12. Interview Y. Van Den Berge randnr. 9; 13.15. Interview L. Van Puyenbroeck randnr. 12. 256 F. SCHUERMANS, “Het vooronderzoek in strafzaken: één van de vele dringende werven van justitie.” in M.-A. BEERNAERT et al., Liber amicorum A. De Nauw. Het strafrecht bedreven, Brugge, Die Keure, 2011, (787) 794795. 257 Zie 13.14. Interview F. Scheerlinck randnr. 2. 258 Toch wierpen substituut-procureur des Konings G. Billiouw en substituut- procureur generaal Y. Van Den Berge de vraag op waarom een procedure voor de handhaving nog noodzakelijk was aangezien een onderzoeksrechter vandaag toch al de mogelijkheid gekregen heeft om te allen tijde de voorlopige hechtenis op

68

de rechten van de aangehouden persoon. De vrijheidsbeperking is de zwaarste inmenging van de overheid in het recht op vrijheid van het individu. Het voorstel luidt om deze controle op te vangen door aan de onderzoeksrechter zelf de mogelijkheid te geven de voorlopige hechtenis maandelijks te handhaven. Hij kent het onderzoek immers als geen ander en is veel beter geplaatst om zich uit te spreken over de handhaving van de hechtenis dan een raadkamer die in de praktijk dikwijls wegens het gebrek aan tijd ondoordacht moet oordelen over de voorlopige hechtenis. We mogen eveneens stellen dat de wetgever reeds een groot vertrouwen heeft in de onderzoeksrechter aangezien de onderzoeksrechter de bevoegdheid heeft gekregen ten allen tijde de voorlopige hechtenis op te heffen zonder dat daartegen een rechtsmiddel kan worden aangewend (art. 25, §1 en §2 wet voorlopige hechtenis).259 De onderzoeksrechter is immers een onafhankelijk rechter die in ‘eerste aanleg’ oordeelt over het al dan niet handhaven van de aanhouding. Hierbij kan men een regeling op tegenspraak invoeren waar het voor de partijen mogelijk is om in debat te treden over de al dan niet verdere handhaving. De facto is het zo dat ingevolge de nieuwe Salduz-regeling de advocaat nu al wordt gevraagd of hij iets wenst toe te voegen aan het verhoor bij de onderzoeksrechter. Vele advocaten wijzen de onderzoeksrechter dan op de impact van de aanhouding in voorlopige hechtenis op de sociale en professionele gevolgen. De onderzoeksrechter kan daar rekening mee houden bij het nemen van de beslissing.260 Tegenstanders van dit idee baseren hun stelling op het feit dat de onderzoeksrechter gebruik kan maken van de aanhouding om het onderzoek vooruit te helpen. Een onafhankelijke derde die controle uitoefent over de aanhouding en over de handhaving van de voorlopige hechtenis is een garantie tegen dit misbruik.261 Niets belet de invoering van een rechtstreekse beroepsmogelijkheid om aan dit euvel tegemoet te komen. Wanneer de inverdenkinggestelde of het openbaar ministerie zich niet kan verzoenen met de beslissing van de onderzoeksrechter inzake de voorlopige hechtenis, zou een mogelijkheid tot beroep bij de kamer van inbeschuldigingstelling open staan.262 De controle zou bijgevolg niet meer automatisch gebeuren maar op vordering van het openbaar ministerie of op verzoekschrift van de inverdenkinggestelde. 9.2.4. De internering- en opschortingmogelijkheid De opdracht die de raadkamer heeft inzake het uitspreken ten gronde over de internering en opschorting is eenvoudig op te vangen door een mogelijkheid in te voeren voor de vonnisgerechten om het dossier achter gesloten deuren te behandelen.263

te werpen (art. 25 wet voorlopige hechtenis). Volgens onderzoeksrechter Claeys wijst dat op het grote vertrouwen dat de wetgever had in de figuur van de onderzoeksrechter. Waar het volgens raadsheer S. Van Overbeke en advocaat-generaal P. Kenis om een misslag gaat van de wetgever. 259 Zie 13.13. Interview F. Schuermans randnr. 6; 13.15. Interview L. Van Puyenbroeck randnr. 6 en 11. 260 Zie 13.10. Interview P. Coppens randnr. 6; 13.9. Interview J.-C. Claeys randnr. 6 en 11. 261 Zie 13.16. Interview L. Arnou randnr. 6. 262 Ibid.; Zie 13.5. Interview P. Kenis randnr. 11; 13.7. Interview S. Van Overbeke randnr. 6; 13.9. Interview J.C. Claeys randnr. 11; 13.10. Interview P. Coppens randnr. 4 en 6; 13.13. Interview F. Schuermans randnr. 6; 13.15. Interview L. Van Puyenbroeck randnr. 6. 263 Doorheen de bijlagen merken we een unanimiteit op om de bevoegdheid tot interneren en het verlenen van een opschorting toe te vertrouwen aan de vonnisgerechten.

69

Momenteel kan een vonnisgerecht ingevolge art. 190, 1e lid Sv. een zaak behandelen met gesloten deuren op verzoek van een van de partijen of het slachtoffer ter bescherming van diens persoonlijke levenssfeer. Vandaag wordt dit enkel voorzien voor de misdrijven art. 372 tot 378 Sw. Dit zou uitgebreid moeten worden naar alle misdrijven indien men verzoekt om een internering of opschorting uit te spreken. Ook kan er gedacht worden aan een mogelijkheid om een aparte correctionele kamer te voorzien in een afgezonderd deel van de rechtbank zoals de jeugdrechtbank vandaag is ingericht. Deze afzondering zal de pers op een afstand kunnen houden wat een van de grote doelstellingen is van het behandelen van de zaak achter gesloten deuren.264 Met deze vernieuwing wordt een mogelijke ongelijkheid in behandeling tussen personen die betrokken zijn bij een opsporingsonderzoek en betrokkenen bij een gerechtelijk onderzoek weggewerkt. De mogelijkheid om de opschorting uitgesproken te krijgen in raadkamer staat enkel open voor de betrokkenen bij een gerechtelijk onderzoek. Wordt er niet in gegaan op de vraag van de persoon in kwestie dan kan deze een tweede maal de opschorting vragen voor de rechter ten gronde met een mogelijkheid tot het instellen van hoger beroep. Indien men betrokken was bij een opsporingsonderzoek en men dus niet voor de raadkamer verschijnt, beschikt men enkel over de mogelijkheid om de opschorting te vragen voor de vonnisrechter met een beroepsmogelijkheid.265 Een probleem zou zich kunnen voordoen indien de rechter die in eerste instantie niet ingegaan is op de vraag tot internering of opschorting, dezelfde rechter is die later de zaak ook ten gronde moet behandelen. Deze rechter zou namelijk bevooroordeeld kunnen zijn. De vooringenomenheid kan men vermijden door de samenstelling van de zetel te wijzigen. 266

264

Zie 13.16. Interview L. Arnou randnr. 9. Zie 13.7. Interview S. Van Overbeke randnr. 9; 13.9. Interview J.-C. Claeys randnr. 9. 266 Zie 13.10. Interview P. Coppens randnr. 9. 265

70

10. De raadkamer na de afschaffing van het ambt van onderzoeksrechter. De functie van de onderzoeksrechter stond al meerdere malen ter discussie. Het staat vast dat deze discussie te koppelen is aan het debat omtrent de zin of onzin van de raadkamer. Beiden stevenen af op een grondige hervorming van ons strafprocesrecht. 10.1. De rechter van het onderzoek. Velen zijn tegenstander van het ambt van de onderzoeksrechter en voor het invoeren van een rechter van het onderzoek. In het rechtssysteem waarbij men verkiest met een rechter van het onderzoek te werken is het vooronderzoek volledig in handen van het openbaar ministerie. Er zou geen verschil meer gemaakt worden tussen een opsporingsonderzoek onder leiding van de procureur des Konings of een gerechtelijk onderzoek onder leiding van de onderzoeksrechter. De figuur van de onderzoeksrechter wordt dan volledig afgeschaft.267 In de plaats van deze figuur komt een rechter van het onderzoek, ook wel een grondrechtenrechter of een vrijhedenrechter genoemd268. Deze onafhankelijke en objectieve rechter269 zal tussenkomen telkens de procureur om een dwangmaatregel verzoekt in het kader van een lopend onderzoek. De rechter van het onderzoek gaat dan na of er voldaan is aan de bij wet vastgelegde voorwaarden om zo’n dwangmaatregel toe te staan en voert zelf de controle uit over de correcte uitvoering van een gegeven toestemming zonder zelf een onderzoek te voeren270. Het onderzoek blijft in handen van het openbaar ministerie maar een rechter van het onderzoek zal bijvoorbeeld moeten tussenkomen telkens een huiszoeking, een bevel tot medebrenging of een aanhouding vereist is. Deze rechter zou evenzeer een exequatur kunnen verlenen.271 De wetgever zal het risico voor ogen moeten houden dat een rechter van het onderzoek zijn beslissing kan steunen op het verslag dat het openbaar ministerie voorlegt wanneer de procureur om een dwangmaatregel verzoekt. Bijgevolg zal de macht van het openbaar ministerie te groot zijn en de taak van de rechter verworden tot een pro forma te doorlopen procedure.272 Dit risico is groot als er dringend zo’n maatregel moet worden verleend. Een grondige studie van het dossier zal echter niet aan de orde zijn wanneer de rechter van het 267

Aanhangers: 13.9. Interview J.-C. Claeys randnr. 1 en 15; 13.4. Interview J. Van Goethem randnr. 2 en 16; 13.10. Interview P. Coppens randnr. 15; 13.2. Interview H. Heimans randnr. 15; 13.12. Interview Y. Van Den Berge randnr. 4, 6 en 15. 268 F. SCHUERMANS, “Het vooronderzoek in strafzaken: één van de vele dringende werven van justitie.” in M.-A. BEERNAERT et al., Liber amicorum A. De Nauw. Het strafrecht bedreven, Brugge, Die Keure, 2011, (787) 793. 269 De rechter van het onderzoek gaat objectiever te werk dan de onderzoeksrechter aangezien deze los staat van het onderzoek in tegenstelling tot de onderzoeksrechter. Volgens J.-C. Claeys kent de onderzoeksrechter te veel macht aangezien de onderzoeksrechter die het onderzoek voert zichzelf de middelen daartoe verschaft zonder dat hij/zij daaromtrent verantwoording dient af te leggen. Volgens Y. Van Den Berge is het niet evident een evenwicht te vinden in enerzijds de rol van onderzoeker en anderzijds de rol van rechter/verslaggever. Dit probleem is van de baan indien men een rechter van het onderzoek creëert. (Zie 13.9. Interview J.-C. Claeys randnr. 15; 13.12. Interview Y. Van Den Berge randnr. 15 en 16; F. SCHUERMANS, “Het vooronderzoek in strafzaken: één van de vele dringende werven van justitie.” in M.-A. BEERNAERT et al., Liber amicorum A. De Nauw. Het strafrecht bedreven, Brugge, Die Keure, 2011, (787) 800-804.). 270 Mercuriale Opening gerechtelijk jaar 2011-2012, 1 september 2011, F. Schins, procureur-generaal bij het hof van beroep te Gent., ‘Over het gerechtelijk onderzoek en hoger beroep: een oproep tot vernieuwing.’, 14. 271 Ibid. 272 Zie 13.15. Interview L. Van Puyenbroeck randnr. 15.

71

onderzoek over een te korte beslissingstermijn beschikt. De wetgever zal met andere woorden moeten nagaan hoeveel tijd een rechter van het onderzoek nodig heeft om een weloverwogen beslissing te nemen met betrekking tot het al dan niet toestaan van een dwangmaatregel afhankelijk van de omvang van het strafdossier. Het valt te betwijfelen of een maatregel die met spoed moet worden verleend dan nog zin zal hebben. Men kan stellen dat dit systeem te vergelijken is met de mini-instructie, beter gekend als de ‘mini-onderzoeken’ of ‘mio’s’, waarbij ook de meest ingrijpende onderzoekshandelingen die vandaag alleen in een gerechtelijk onderzoek kunnen worden uitgevoerd via zo’n toestemming zouden worden verleend. Dit alles zonder dat het openbaar ministerie zijn onderzoek uit handen moet geven. Het evocatierecht inzake de mini-instructie waar de onderzoeksrechter vandaag over beschikt, zal bijgevolg verdwijnen. In het systeem waar de rechter van het onderzoek oordeelt over het al dan niet toestaan van dwangmaatregelen is het invoeren van een controle en beroepsmogelijkheid tegen de beslissing van deze rechter noodzakelijk. De rechter van het onderzoek kan bijvoorbeeld geen controle uitvoeren over een dwangmaatregel die hij zelf heeft toegestaan273. Enkelen, aanhangers van de raadkamer, zien dit als een uitgelezen bevoegdheid voor de raadkamer274. Zij menen dat de raadkamer dichter staat bij het onderzoek dan de kamer van inbeschuldigingstelling en bijgevolg vlugger uitspraak zal kunnen doen.275 Anderen, voorstanders van een afschaffing van de raadkamer, achten de kamer van inbeschuldigingstelling276 daarvoor het meest geschikt.277 Zij zijn de mening toegedaan dat een beroepsinstantie tegen een rechter geen alleenzetelend collega-rechter278 mag zijn maar een kamer bij het hof van beroep met drie zetelende rechters, zijnde de kamer van inbeschuldigingstelling. Indien de wetgever kiest voor een systeem met een rechter van het onderzoek en bijgevolg kiest om slechts één soort onderzoek te behouden onder leiding van het openbaar ministerie, zal de regeling rechtspleging automatisch overbodig worden. De procureur kan immers zelf het einde bepalen van het onderzoek. Het openbaar ministerie kan zelf kiezen welk gevolg er wordt gegeven aan het dossier. Een tussenkomst van de raadkamer met betrekking tot een regeling rechtspleging zal niet meer aan de orde zijn. De kritiek hieromtrent luidt dat België zal verglijden in een politiestaat waar alle macht aan het openbaar ministerie zal toekomen terwijl zij dan weer in strikt hiërarchisch verband staan onder de minister van justitie.279 Onafhankelijke tussenschakels die noodzakelijk zijn in ons rechtssysteem aangezien de onderzoeken in België alleen door de politie worden gevoerd, 273

Zie 13.14. Interview F. Scheerlinck randnr. 15. Zie 13.2. Interview H. Heimans randnr. 16; 13.8. Interview B. Vandeputte randnr. 16; 13.11. Interview J. Van den Berghe randnr. 16; 13.14. Interview F. Scheerlinck randnr. 15. 275 13.14. Interview F. Scheerlinck randnr. 15. 276 F. Schuermans spreekt in het kader van een vernieuwd vooronderzoek over de ‘kamer van het vooronderzoek, KVO’. 277 Zie 13.3. Interview Y. Segaert-Vanden Bussche randnr. 17; 13.1. Interview G. Billiouw randnr. 16; 13.6. Interview P. Kenis randnr. 5; 13.7. Interview S. Van Overbeke randnr. 6 en 16; 13.9. Interview J.-C. Claeys randnr. 6 en 11; 13.4. Interview J. Van Goethem randnr. 2 en 17; 13.12. Interview Y. Van Den Berge randnr. 11; 13.15. Interview L. Van Puyenbroeck randnr. 16. 278 Er heerst kritiek op het hedendaagse systeem dat één collega-rechter die niet noodzakelijk evenveel of meer anciënniteit heeft, zetelend in raadkamer zich kan uitspreken over de beslissingen die de onderzoeksrechter genomen heeft (Zie 13.9. Interview J.-C. Claeys randnr. 6). 279 Zie 13.10. Interview P. Coppens randnr. 15; 13.11. Interview J. Van den Berghe randnr. 15. 274

72

zouden verloren gaan. 280 Dit zijn echter zaken waar men relatief gemakkelijk een mouw aan kan passen. De wetgever kan er voor zorgen dat er bijsturingmechanismen worden ingevoerd waardoor de rechten van verdediging en de grondrechten van de burger gewaarborgd blijven281. Zo kan men bijvoorbeeld van de inzage in het dossier onder leiding van het openbaar ministerie een recht maken conform het inzagerecht bij een gerechtelijk onderzoek. Een identieke regeling kan worden uitgewerkt omtrent de verzoeken tot bijkomende onderzoeksdaden. Eventueel zou men kunnen voorzien in een beroepsmogelijkheid bij een weigering door de procureur bij de rechter van het onderzoek. Zo kan er ook tegemoet gekomen worden aan het wegvallen van de burgerlijke partijstelling. De benadeelde zal bij verzoek gericht aan het openbaar ministerie om het instellen van een strafonderzoek kunnen vragen. Na onderzoek prima facie en weigering door de procureur om een grondig onderzoek in te stellen, zou de verzoeker zich kunnen richten tot de rechter van het onderzoek die over dit verzoek oordeelt in graad van beroep.282 De kritiek op de afhankelijkheid van het openbaar ministerie dient sterk gerelativeerd te worden. Ook het openbaar ministerie moet volgens zijn deontologische code loyaal en correct zijn onderzoek voeren. Wanneer er geen gronden zijn tot het voeren van een onderzoek zal er geen gevolg aan worden gegeven. Wat in theorie wordt beweerd van de onderzoeksrechter, zijnde dat zij steeds à charge en à décharge een onderzoek voert is in praktijk evenzeer een waarheid voor het openbaar ministerie283. Het Grondwettelijk Hof heeft zich al enkele malen uitgesproken over de bijzondere positie van het openbaar ministerie als hoeder van de belangen van de gemeenschap. Zij kan niet gelijkgesteld worden met een andere procespartij.284 De dossiermatige onafhankelijkheid van het openbaar ministerie werd ook verankerd in art. 151 van de Grondwet. De figuur van rechter van het onderzoek werd in 2010 reeds geïntroduceerd in ons rechtssysteem bij de invoering van het nieuw sociaal strafwetboek.285 Daar krijgt de onderzoeksrechter de taak om op verzoek van de sociaal inspecteur een visitatie286 of beeldopname in bewoonde ruimte287 toe te staan wanneer voldaan is aan bepaalde voorwaarden zonder dat de onderzoeksrechter het recht krijgt om de zaak te evoceren. Onder invloed van de Europese normering en rechtspraak worden aan het Belgische rechtssysteem steeds meer accusatoire elementen toegevoegd om uniformiteit te creëren tussen de Europese rechtssystemen en de samenwerking tussen de verschillende landen te vereenvoudigen288. De verdediging wordt steeds meer waargenomen zowel tijdens het vooronderzoek als ten gronde289. Indien ons rechtssysteem te veel neigt naar het

280

D. VAN GERVEN, “Afschaffing onderzoeksrechter en raadkamer. Dan ook herziening rol OM en betere privacybescherming verdachten”, Juristenkrant 22 december 2010, nr. 220, 12; Zie ook 13.14. Interview F. Scheerlinck randnr. 2 en 15; 13.16. Interview L. Arnou randnr. 1 en 15. 281 Zie 13.9. Interview J.-C. Claeys randnr. 1; 13.6. Interview P. Kenis randnr. 1. 282 Zie 13.6. Interview P. Kenis randnr. 1; 13.11. Interview J. Van den Berghe randnr. 4. 283 Zie 13.1. Interview G. Billiouw randnr. 16; 13.9. Interview J.-C. Claeys randnr. 1; 13.12. Interview Y. Van Den Berge randnr. 15. 284 F. SCHUERMANS, “Het vooronderzoek in strafzaken: één van de vele dringende werven van justitie.” in M.-A. BEERNAERT et al., Liber amicorum A. De Nauw. Het strafrecht bedreven, Brugge, Die Keure, 2011, (787) 805. 285 Ibid, 800. 286 Art. 24, §2 en §3 sociaal strafwetboek d.d. 6 juni 2010. 287 Art. 39, §2 sociaal strafwetboek d.d. 6 juni 2010. 288 Zie 13.9. Interview J.-C. Claeys randnr. 15; 13.10. Interview P. Coppens randnr. 15. 289 Zie 13.6. Interview P. Kenis randnr. 15.

73

Angelsaksische dan zal een onderzoeksrechter niet meer in dat plaatje passen.290 In de meeste Europese landen gebruikt men de figuur van de onderzoeksrechter niet meer.291 Zij werken voornamelijk met een onafhankelijke, toezichthoudende rechter die controle uitoefent op de kantelmomenten in het onderzoek zonder zelf de leiding te nemen.

290

F. SCHUERMANS, “Het vooronderzoek in strafzaken: één van de vele dringende werven van justitie.” in M.-A. BEERNAERT et al., Liber amicorum A. De Nauw. Het strafrecht bedreven, Brugge, Die Keure, 2011, (787) 796797; Zie 13.3. Interview Y. Segaert-Vanden Bussche randnr. 16. 291 Zie 13.9. Interview J.-C. Claeys randnr. 1.

74

11. Conclusie In dit werkstuk werd nagegaan of de raadkamer vandaag nog een meerwaarde levert in het kader van het vooronderzoek. Heeft de raadkamer vandaag nog steeds ‘zin’ of kunnen we concluderen dat deze ‘zin’ in de loop der jaren eerder geëvolueerd is naar ‘onzin’? Na het schrijven van deze masterproef ben ik eerder geneigd de raadkamer als ‘onzin’ te bestempelen. De raadkamer als instituut mag dan wel uitgaan van de beste bedoelingen, de werking, het allegaartje van bevoegdheden en een permanente evolutie naar meer rechten van verdediging tijdens het vooronderzoek292, heeft ervoor gezorgd dat de raadkamer een procesvertragende en overbodige instelling geworden is. In moeilijke dossiers met betwistingen ervaart men dat de raadkamer slechts een doorgeefluik is naar de kamer van inbeschuldigingstelling. In eenvoudige dossiers zonder betwistingen kan de zaak veel sneller worden verwezen. De filter die de raadkamer zou moeten zijn, is defect. De bevoegdheden en hun doelstellingen die vandaag nog steeds zin hebben, kunnen mijns inziens evengoed door andere instanties worden opgevangen en nagestreefd. Zo kan de filterfunctie als finaliteit van de algemene controle op het vooronderzoek worden opgevangen door hetzij de regeling rechtspleging over te laten aan de onderzoeksrechter, hetzij het openbaar ministerie zelf toe te staan de rechtspleging te regelen wat een vlotter procesverloop teweeg zal brengen. Met het verdwijnen of de hervorming van de raadkamer hoeft de zuivering nietigheden niet noodzakelijk te verdwijnen. De kamer van inbeschuldigingstelling heeft vandaag reeds de bevoegdheid om ambtshalve het strafdossier van de nietigheden te zuiveren telkens deze akte neemt van een strafdossier. Er kan gedacht worden aan het invoeren van een verzoekschrift door de verdachte of een vordering van het openbaar ministerie om de kamer van inbeschuldigingstelling rechtstreeks te vatten in het kader van de zuivering nietigheden. Omtrent het al dan niet behouden van de raadkamer voor de controle op de voorlopige hechtenis, werden twee hypotheses uitgewerkt. Enerzijds de uitwerking van een voorstel voor een verbeterde, afgeslankte vorm van raadkamer en anderzijds de uitwerking van een hypothese waarbij de raadkamer volledig wordt afgeschaft zonder de optie te behouden om de raadkamer de voorlopige hechtenis te laten controleren. Dat wil immers niet zeggen dat er in de laatstgenoemde hypothese geen controle meer voorzien is op de voorlopige hechtenis. Integendeel, men zal de facto veel sneller in beroep kunnen gaan dan op heden mogelijk is. Een beroepsinstantie die daarenboven zetelt met drie raadsheren. De doelstelling van het inquisitoir karakter van de rechtspleging, met name het respecteren van het vermoeden van onschuld, blijft ook een van de belangrijkste doelstellingen tijdens het vooronderzoek vandaag. Niet alleen de raadkamer moet dit principe respecteren en in ere houden, ook alle andere actoren die betrokken zijn tijdens het vooronderzoek moeten dit voor ogen houden. De laatste jaren zijn de mogelijkheden waardoor de media op de hoogte wordt gehouden van de lopende gerechtelijke onderzoeken alleen maar toegenomen. De pers is veel sneller op de hoogte van bepaalde ontwikkelingen in een onderzoek dan voorheen het geval was. Het is een illusie om te denken dat de raadkamer als enige instantie het vermoeden van onschuld nog kan beschermen. 292

Een permanente evolutie die wordt aangestuurd vanuit Europa.

75

Er moet ook worden opgemerkt dat in de loop der jaren steeds meer elementen van tegenspraak tijdens het vooronderzoek worden ingevoerd in navolging van rechtspraak gewezen door het Europees Hof voor de Rechten van de Mens. Voornamelijk door de wet van 12 maart 1998 tot verbetering van de strafrechtspleging in het stadium van het opsporingsonderzoek en het gerechtelijk onderzoek (de ‘kleine’ Franchimont). Zo is er een mogelijkheid gecreëerd om inzage te verkrijgen in het strafdossier en bijkomende onderzoeksmaatregelen aan te vragen293. Heel wat elementen, accusatoire elementen, die nieuw worden doorgevoerd zijn niet compatibel met ons bestaande, inquisitoire rechtssysteem. Men vergeet eveneens dat men bij het doorvoeren van accusatoire elementen zowel de rechten als plichten moet overnemen. Zo bijvoorbeeld moet een verdachte volgens het Angelsaksisch systeem de waarheid spreken en mag deze verdachte het onderzoek niet dwarsbomen. Indien de plichten niet worden doorgevoerd kan men een onevenwicht in de hand werken tussen de rechten van het slachtoffer en de rechten van de verdediging. De wetgever moet bij het invoeren van Angelsaksische elementen rekening houden met de wijze waarop deze geïncorporeerd kunnen worden in een inquisitoir rechtssysteem. Dit zal dikwijls onmogelijk blijken aangezien bepaalde principes haaks op elkaar staan. We denken daarbij onder andere aan de instanties en personen die het onderzoek mogen voeren. Geleidelijk aan overvloeien van een inquisitoir systeem naar een Angelsaksisch accusatoir is onmogelijk. Te veel waarborgen gaan gaandeweg verloren waardoor men in een anarchie dreigt terecht te komen. Ik bepleit dan ook het Belgisch strafprocesrecht aan een grondige herziening te onderwerpen en één rode draad te volgen in plaats van tien. Rechtszekerheid blijft het grondprincipe waarop de rechtstaat steunt. Tientallen onduidelijke regels moeten vervangen worden door een duidelijke regeling. Aan de wetgever vraag ik de moed te hebben om door te zetten bij de doorvoering van de nieuwe regeling en zich niet louter te laten leiden door het eigenbelang. Voorafgaand aan de uitwerking van de voorstellen, ging ik na of de raadkamer een noodzakelijke schakel is om volgens de principes van het EVRM en het IVBPR te voldoen aan een correct en eerlijk gerechtelijk vooronderzoek. De raadkamer bleek niet over bevoegdheden te beschikken die strikt noodzakelijk worden geacht in het kader van de rechten van verdediging. Zo zou zelf de procedure van de voorlopige hechtenis ook zonder de tussenkomst van de raadkamer nog in overeenstemming zijn met het EVRM. De tussenkomst van een tweede rechterlijke instantie is pas noodzakelijk als de detentie van die aard is dat een periodieke controle vereist is. In die gevallen zou eveneens de kamer van inbeschuldigingstelling deze periodieke controle kunnen uitvoeren. De Europese richtlijnen zeggen eveneens duidelijk dat een beroepsinstantie niet vereist is maar mijn voorkeur gaat hier toch uit naar een doortrekking van het principe van een dubbele aanleg. Zeker inzake beslissingen omtrent de voorlopige hechtenis, die toch voldoende zwaarwichtig zijn om te laten controleren weliswaar op verzoek van het openbaar ministerie, verdachte en/of diens raadsman.

293

S. VANDROMME en C. DE ROY, “Franchimont wetgeving: van mini naar maxi. Beschouwingen over een tegensprekelijk vooronderzoek en een algemene theorie van de nietigheden (met inbegrip van de sanctionering van onrechtmatig verkregen bewijs)” in S. VANDROMME et al., De Praktijkjurist XIII, Gent, Story Publishers, 2007, (5) 7-10.

76

Bij het in vraag stellen van de raadkamer, ben ik even over de landsgrenzen heen gaan kijken. Het vooronderzoek in België, Frankrijk en Nederland vertonen grote gelijkenissen door hun Napoleontisch geïnspireerd strafprocesrecht. Aan de hand van de verschillen tussen de drie landen onderling, kunnen we afleiden dat de twee landen eveneens de figuur van de onderzoeksrechter en de raadkamer in vraag hebben gesteld. In Frankrijk wordt er niet meer gewerkt met een raadkamer voor de regeling rechtspleging. Daar is het de onderzoeksrechter zelf die de zaak verwijst naar het vonnisgerecht. Voor de voorlopige hechtenis werd een derde rechter gecreëerd namelijk de juge des libertés et de la détention. In Nederland werkt men met een rechter-commissaris die tussenkomt telkens de officier van justitie een rechter nodig acht om dwangmaatregelen te bevelen of een verdachte in voorlopige hechtenis aan te houden. Zij leunen met de rechter-commissaris aan bij het idee van een rechter van het onderzoek. Een onafhankelijke en onpartijdige rechter die geen onderzoek leidt maar toezicht uitoefent op het opsporingsonderzoek en tussenkomt in het onderzoek onder leiding van het openbaar ministerie wanneer bepaalde onderzoekshandelingen moeten worden verricht. Aan het eind van het opsporingsonderzoek is het de officier van justitie die de zaak verwijst indien deze beslist om de verdachte te vervolgen. Het openbaar ministerie kan evenzeer beslissen om de zaak te seponeren. Wanneer de verdachte het niet eens is met zijn verwijzing dan hij daartegen een bezwaarschrift indienen bij de raadkamer. De benadeelden, slachtoffers, nabestaanden of belanghebbende kunnen tegen een sepot eveneens stappen ondernemen. Zij kunnen namelijk een klaagschrift indienen bij de raadkamer. De raadkamer komt dus niet automatisch tussen bij elk afgerond onderzoek. Wanneer een verdachte in voorlopige hechtenis wordt aangehouden door de rechtercommissaris in Nederland dan kan deze hechtenis alleen verlengd worden door tussenkomst van de raadkamer. De raadkamer vervult in Nederland eveneens de taak als beroepsinstantie tegen een bevel tot bewaring of gevangenhouding uitgevaardigd door respectievelijk de rechter-commissaris en de raadkamer wanneer de bewaarneming eerder verlengd werd door de raadkamer. Tegen een invrijheidstelling kan de raadkamer eveneens als beroepsinstantie optreden. De raadkamer handelend inzake de voorlopige hechtenis treedt met andere worden evenmin automatisch op. De zaak moet bij haar aanhangig gemaakt worden door middel van een vordering, bezwaarschrift of klaagschrift. De regeling in Frankrijk en Nederland kan als inspiratiebron dienen om het Belgisch strafprocesrecht te herdenken. We kunnen leren van hun positieve maar evengoed van hun negatieve ervaringen. In dit werkstuk werden drie hypotheses uitgewerkt. De eerste hypothese houdt in dat de raadkamer louter en alleen nog blijft bestaan als een kamer bevoegd inzake de voorlopige hechtenis. Bij voorkeur dient deze kamer bemand te worden door drie zetelende magistraten om meer gewicht in de schaal te leggen bij het nemen van beslissingen. De beslissingen inzake de voorlopige hechtenis zijn zwaarwichtig genoeg om met drie over te delibereren. In de tweede hypothese verdwijnt de raadkamer volledig. De controletaak inzake de voorlopige hechtenis wordt vervangen door een directe beroepsmogelijkheid tegen een beslissing van de onderzoeksrechter inzake de voorlopige hechtenis. De controle blijft maar verloopt niet langer automatisch wat enorm veel tijd zal uitsparen en de werklast van de onderzoeksgerechten zal doen afnemen. Alleen op verzoek van de inverdenkinggestelde of op

77

vordering van het openbaar ministerie zal de kamer van inbeschuldingstelling uitspraak doen omtrent de voorlopige hechtenis. Het lot van de regeling rechtspleging in deze twee uitgewerkte hypotheses is eensluidend. De regeling rechtspleging is een vertragende factor in het verloop van het vooronderzoek. Daarbij komt dat de filterfunctie die ze vroeger had niet meer functioneert zoals het zou moeten. Mijns inziens kan er voor dit probleem gemakkelijk een oplossing worden gevonden. We kunnen enerzijds opteren voor een systeem waarbij het openbaar ministerie na zijn eindvordering te hebben genomen, rechtstreeks doorverwijst naar het vonnisgerecht of beslist om de zaak te seponeren. Anderzijds kan er gekozen worden voor een systeem waarbij de onderzoeksrechter na het ontvangen van de eindvordering van de procureur des Konings, de filterfunctie op zich neemt. De onderzoeksrechter gaat dan na of er al dan niet voldoende bezwaren in het gerechtelijk dossier zitten om de zaak door te verwijzen. In de beide hypotheses moet de wetgever weliswaar bijsturingsmechanismen inbouwen voor de partijen die het niet eens zijn met het gevolg die aan de zaak wordt gegeven. Omdat de discussie in verband met de raadkamer vaak samengaat met de vraag of het ambt van de onderzoeksrechter moeten worden behouden, vertrekt mijn derde hypothese vanuit het voorstel dat de onderzoeksrechter zou worden vervangen door een rechter van het onderzoek. Bijgevolg zal ook het onderscheid verdwijnen tussen een gerechtelijk onderzoek en een opsporingsonderzoek. Alle onderzoeken zouden in handen komen van het openbaar ministerie maar een rechter zal toezicht houden op dit onderzoek. Telkenmale bepaalde onderzoeksverrichtingen vereist zijn, zal de rechter van het onderzoek tussenkomen. Ook inzake de voorlopige hechtenis zal deze rechter tussenkomen. Aangezien het gerechtelijk onderzoek zoals we het nu kennen verdwijnt, zal ook de regeling rechtspleging automatisch verdwijnen. De vraag is dan welke rol de raadkamer nog kan spelen? Er is namelijk een rechter van het onderzoek die toezicht houdt op het goede verloop van het onderzoek. Ook hier kan er mijns inziens gedacht worden aan de invoering van een rechtstreekse beroepsmogelijkheid bij de kamer van inbeschuldigingstelling. De drie hypotheses lijken mijns inziens haalbaar te realiseren in de praktijk. De een zal al wat meer ophef veroorzaken dan de ander. Zo is het ambt van de onderzoeksrechter een heilig huisje waaraan niet mag worden geraakt. De vraag stelt zich echter in de praktijk hoe lang het zal duren voor er de facto sprake zal zijn van zo’n soort rechter van het onderzoek294. Kunnen we niet ineens een wettelijk statuut vastleggen in plaats van te verglijden naar een onderzoeksrechter die de facto de bevoegdheden zal hebben van een rechter van het onderzoek zonder zich nog te mogen bezighouden met het leiden van een onderzoek? Zoals eerder werd aanhaald, gaan belangrijke waarborgen verloren als men verglijdt in een andere regeling. Om dit te vermijden en een compatibel strafprocesrecht te garanderen, is de doorzetting van een hervormd strafprocesrecht noodzakelijk. We moeten een evenwichtig systeem vinden waarbij zowel de rechten van de verdediging, de rechten van het slachtoffer en het recht van de samenleving op een correct, objectief strafrechtelijk onderzoek gewaarborgd zijn. Bij de ontwikkeling van zo’n rechtssysteem moet men de Europese tendensen voor ogen houden en meewerken aan de ontwikkeling van een meer uniform Europees rechtssysteem. Terzelfder tijd zal de wetgever worden gedwongen om de eigen principes te herevalueren en er indien nodig van af te stappen. Alleen zo zullen we een

294

Het is niet ondenkbaar dat de bevoegdheden van het OM de komende jaren zal toenemen via een uitbreiding van de mogelijkheden om een onderzoek via mini-instructies af te handelen.

78

‘proceduromanie’295 vermijden. De Europese tendens tot eenmaking van de rechtsregels is een feit waar de lidstaten zich mee moeten verzoenen. België heeft zich akkoord verklaard om mee te stappen in het Europese verhaal en zal zich dan ook moeten onderwerpen aan de van hoger opgelegde vereisten. Zich afzetten tegen zo’n evolutie is geen optie meer.

295

Y. LIÉGEOIS, “Het wetboek van strafprocesrecht: van streven naar wapengelijkheid tot proceduromanie,” Vigiles 2006, afl. 5, 164-185.

79

12. Bibliografie Masterproef 12.1. Wetgeving 12.1.1. Internationale wetgeving 1. Verdrag tot bescherming van de Rechten van de Mens en de Fundamentele Vrijheden d.d. 4 november 1950, BS 19 augustus 1955. (EVRM) 2. Internationaal Verdrag voor Burgerrechten en Politieke Rechten d.d. 19 december 1966, BS 6 juli 1983. (IVBPR) 12.1.2. Belgische wetgeving 3. Grondwet 7 februari 1831, BS 7 februari 1831. 4. Wet van 4 oktober 1867 op de verzachtende omstandigheden, BS 5 oktober 1876. 5. Wetboek strafvordering 17 april 1878, BS 25 april 1878. 6. Wet van 9 april 1930 tot bescherming van de maatschappij tegen abnormalen, gewoontemisdadigers en plegers van bepaalde seksuele strafbare feiten, BS 11 mei 1930. 7. Wet van 29 juni 1964 betreffende de opschorting, het uitstel en de probatie, BS 17 juli 1964. 8. Wetboek strafrecht, 8 juni 1967, BS 9 juni 1976. 9. Wet van 20 juli 1990 betreffende de voorlopige hechtenis, BS 14 augustus 1990. 10. Wet van 11 juli 1994 betreffende de politierechtbanken en houdende een aantal bepalingen betreffende de versnelling en de modernisering van de strafrechtspleging, BS 21 juli 1994. 11. Wet van 4 mei 1999 tot invoering van de strafrechtelijke verantwoordelijkheid van rechtspersonen, BS 22 juni 1999. 12. Wet van 31 mei 2005 tot wijziging van de wet van 13 maart 1973 betreffende de vergoeding voor de onwerkzame voorlopige hechtenis, van de wet van 20 juli 1990 betreffende de voorlopige hechtenis en van sommige bepalingen van het Wetboek van strafvordering, BS 16 juni 2005. 13. Wet van 21 april 2007 betreffende de verhaalbaarheid van de erelonen en de kosten verbonden aan de bijstand van een advocaat, BS 31 mei 2007. 14. Wet van 21 april 2007 betreffende de internering van personen met een geestesstoornis, BS 13 juli 2007. 15. Wet van 6 juni 2010 tot invoering van het sociaal strafwetboek, BS 1 juli 2010. 16. Wet 27 december 2012 houdende diverse bepalingen betreffende Justitie, BS 31 januari 2013. 17. Wet van 14 januari 2013 houdende fiscale en andere bepalingen betreffende Justitie, BS 31 januari 2013. 18. KB van 26 oktober 2007, BS 9 november 2007. 19. Verslag namens de commissie voor de justitie in de Kamer, Parl. St. Kamer DOC 532430/5, pagina 4. 20. Mercuriale Opening gerechtelijk jaar 2011-2012, 1 september 2011, F. Schins, procureur-generaal bij het hof van beroep te Gent., ‘Over het gerechtelijk onderzoek en hoger beroep: een oproep tot vernieuwing.’, 86 p.

80

21. Ontwerp Omzendbrief hof van beroep te Gent voorjaar 2013 betreffende de wet van 27 december 2012 houdende diverse bepalingen betreffende justitie, inzonderheid: de wijzingen aan de wet van 20 juli 1990 betreffende de voorlopige hechtenis, 25 p. 12.1.3. Franse wetgeving 22. Loi no 57-1426 du 31 décembre 1957, le code de procédure pénalé. 23. Loi n° 2000-516 du 15 juin 2000 renforçant la protection de la présomption d'innocence et les droits des victimes. 12.1.4. Nederlandse wetgeving 24. Nederlands wetboek van strafvordering d.d. 15 januari 1921. 12.2. Rechtspraak 1. 2. 3. 4.

EHRM 30 maart 1989, Lamy t. België, §§27-29. EHRM 27 november 2007, Zagaria t. Italië. EHRM 13 december 2007, Mooren t. Duitsland, §91. EHRM (GK) 9 juni 2009, Mooren t. Duitsland, §125.

5. GwH 14 december 2005, arrestnr. 191/2005, rolnummer 3480, onuitg. 6. Cass. 12 oktober 1976, Arr.Cass. 1977, nr. 169. 7. Cass. 22 mei 1985, Arr.Cass. 1984-85, nr. 573. 8. Cass. 28 maart 1990, Arr.Cass. 1989-90, nr. 456. 9. Cass. 20 juni 1990, Arr.Cass. 1989-1990, nr. 613. 10. Cass. 25 mei 1993, AR P.93.0769.N. 11. Cass. 27 mei 1997, Arr.Cass. 1997, nr. 241. 12. Cass. 24 februari 1999, Arr.Cass. 1999, nr. 115. 13. Cass. 20 april 1999, Arr.Cass. 1999, nr. 226. 14. Cass. (vakantiekamer) 8 augustus 2000, AR P.00.1210.F. 15. Cass. 4 april 2001, AR P.01.476 F. 16. Cass. 11 oktober 2000, Arr.Cass. 2002, nr. 540. 17. Cass. 21 mei 2002, Arr.Cass. 2002, nr. 309, concl. PG Jean du Jardin. 18. Cass. (2e kamer) 12 maart 2003, AR P.03.0313.F. 19. Cass. (2e kamer) 7 mei 2003, AR P.03.0638.F. 20. Cass. (vakantiekamer) 26 augustus 2003, Arr.Cass. 2003, afl. 6-8, 1573; Pas. 2003, afl. 7-8, 1339; RW 2005-06, afl. 29, 1134. 21. Cass. (2e k.) 13 april 2005, Arr.Cass. 2005, afl. 4, nr. 860, concl. Cornelis. 22. Cass. 24 januari 2006, Arr.Cass. 2006, nr. 50. 23. Cass. (2e k.) 4 april 2006, Pas. 2006, afl. 4, 144 ; RW 2008-09, afl. 4, 144. 24. Cass. (vakantiekamer) 16 augustus 2006, AR P.06.1169.N. 25. Cass. 30 augustus 2006, Arr.Cass. 2006, nr. 384; Nullum Crimen 2007, 370. 26. Cass. 20 september 2006, J.T. 2006, 741. 27. Cass. (2e kamer) 3 april 2007, AR P.07.0393.N. 28. Cass. (vakantiekamer) 21 augustus 2007, RW 2007-08, afl. 31, 1287-1288. 29. Cass. (2e k.) 26 september 2007, Arr.Cass. 2007, afl. 9, 1781; Pas. 2007, afl. 9, 1645. 30. Cass. (2e kamer) 9 juni 2010, T. Strafr. 2011, afl. 1, 55, noot T.D.. 31. Cass. (2e k.) 21 september 2011, AR P.11.0344.F. 32. Cass. 16 mei 2012, AR P.12.0112.F. 81

33. Cass. 12 september 2012, AR P.12.0544.F. 34. Cass. 24 april 2013, AR P.12.1919.F. 35. KI Gent 5 oktober 1954, RW 1954-55, kol. 1160. 36. KI Antwerpen 3 januari 2006, Limb.Rechtsl. 2006, afl. 2, 128. 37. KI Antwerpen 21 december 2009, 3347/2009. 12.3. Rechtsleer 12.3.1. Boekwerken en verzamelwerken 1. DECLERCQ, R., Beginselen van strafrechtspleging, Mechelen, Kluwer, 2007 (bijgewerkt tot 26 augustus 2010), 1968 p. 2. DECLERCQ, R., “Bevoegdheid en rechtsmiddelen” in A. VANDEPLAS, P. ARNOU, S. VAN OVERBEKE en S. VANDROMME, Strafrecht en strafvordering. Artikelsgewijze commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer (bijgewerkt tot 2006), Mechelen, Kluwer, losbl., 1-42. 3. DE CODT, J., “Le controle de la détention préventive” in B. DEJEMEPPE, La détention préventive, Brussel, Larcier, 1992, 199-255. 4. DE FORMANOIR, E., “Controle en handhaving van de voorlopige hechtenis” in B. DEJEMEPPE en D. MERCKX (eds.), De Voorlopige Hechtenis, Diegem, Kluwer, 2000, 277-332. 5. DE MEESTER, T. en TRAEST, P., “De regeling van de rechtspleging door de onderzoeksgerechten en de zuivering van de nietigheden tijdens het vooronderzoek. Uiteenzetting van de nieuwe procedures voor de raadkamer en de kamer van inbeschuldigingstelling” in A. VAN OEVELEN, M. FRANCHIMONT, C. VAN DEN WYNGAERT, B. DE SMET, B. DEJEMEPPE, F. SCHUERMANS, M. ROZIE, R. VERSTRAETEN, T. DE MEESTER en P. TRAEST, Het vernieuwde strafprocesrecht. Een eerste commentaar bij de Wet van 12 maart 1998 tot verbetering van de strafrechtspleging in het stadium van het opsporingsonderzoek en het gerechtelijk onderzoek, Antwerpen, Maklu, 1998, 223-266. 6. DE SMET, B., Nietigheden in het strafproces, Antwerpen, Intersentia, 2011, 198 p. 7. DE SWAEF, M. en TRAEST, M., “Het gezag van gewijsde van beslissingen van de onderzoeksgerechten: oude wijn in nieuwe zakken?” in F. DERUYCK, M. DE SWAEF, J. ROZIE, M. ROZIE, P. TRAEST en R. VERSTRAETEN (eds.), De wet voorbij. Liber amicorum Luc Huybrechts, Antwerpen, Intersentia, 2010, 95-110. 8. FAUSTIN HELIE, Traité d’instruction criminelle, II, Bruxelles, Bruylant, 1867, nr. 2781. 9. HELSEN, P., “Lasthebber ad hoc” in A. VANDEPLAS, P. ARNOU, S. VAN OVERBEKE en S. VANDROMME, Strafrecht en strafvordering. Artikelsgewijze commentaar met overzicht van de rechtspraak en rechtsleer (bijgehouden tot 1 oktober 2008), Mechelen, Kluwer, losbl., afl.60, 1-24.

82

10. LARGUIER, J. en CONTE, P., “Procédure Pénale”, in Mémentos Dalloz, Parijs, Dalloz, 2006, 14-15 en 143-227. 11. MERCKX, D., “Het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens”, in B. DEJEMEPPE en D. MERCKX (eds.), De voorlopige hechtenis, Antwerpen, Kluwer, 2000, 43-47. 12. SCHUERMANS, F., “Het vooronderzoek in strafzaken: één van de vele dringende werven van justitie.” in M.-A. BEERNAERT, H. BERKMOES, S. BERNEMAN, H. BOSLY, E. BREWAEYS, C.P.M. CLEIREN, N. COLETTE-BASECQZ, G.J.M. CORSTENS, W.M. LIMBORGH, P. DE HERT, S. GUTWIRTH, F. DERUYCK, B. DE SMET, M. DE SWAEF, D. DE WOLF, B. DEJEMEPPE, F. D’HONT, P. DUINSLAEGER, K. DE SCHEPPER, M. FAURE, D. FLORE, T. FREYNE, K. HANOULLE, F. VERBRUGGEN, D. HOLSTERS, F. HUTSEBAUT, F. GOOSSENS, L. HUYBRECHTS, C. IDOMON, A. JACOBS, F. KÉFER, N. KEIJZER, B.F. KEULEN, J. KIRKPATRICK, O. KLEES, F. KUTY, J.-F. LECLERCQ, P. LEMMENS, K. LEMMENS, B. MAES, P. MAFFEI, M. MAUS, J. MEESE, O. MICHIELS, E. MYJER, J.F. NIJBOER, W. RAUWS, D. ROEF, F. ROGGEN, R. JOELLE, R. MICHEL, K. SALOMEZ, F. SCHUERMANS, P. TRAEST, F. TULKENS, M. VAN DEN KERCHOVE, D. VAN DAELE, K. VAN HOOGENBEMT, A. VAN INGELGEM, W. VAN EECKHOUTTE, D. VANDERMEERSCH, J. VANHEULE, S. VAN OVERBEKE, R. VERSTRAETEN, P. WAETERLINCKX, F. VAN VOLSEM en A. WINANTS, Liber amicorum A. De Nauw. Het strafrecht bedreven, Brugge, Die Keure, 2011, 787-808. 13. TRAEST, P., “Is er nog een toekomst voor de raadkamer? Enkele bedenkingen” in R. ANDERSEN, M.-A. BEERNAERT, M. DE RUE, I. WATTIER, V. BOSLY, T. BOSLY, J. A. BURNEO-LABRIN, E. CEREXHE, F. CLOSE, G.J.M. CORSTENS, M. DANTI-JUAN, M. MASSÉ, A. DE NAUW, C. DE VALKENEER, B. DEJEMEPPE, F. DELPÉRÉE, B. DUBUISSON, M. FRANCHIMONT, A. JACOBS, A. BUONATESTA, G. KELLENS, G. KEUTGEN, A. MASSET, J. MESSINNE, T. MOREAU, I. RAVIER, J. MOTTE DIT FALISSE, E. PAPATHANSOPOULOS, J. PRADEL, J.-L. RENCHON, D. RENDERS, F. RIGAUX, G. SCHAMPS, M. VAN OVERSTRAETEN, H. SIMONART, P. TRAEST, J. TRÉPANIER, F. TULKENS, M. VAN DE KERCHOVE, J. VAN CAMPERNOLLE, D. VANDERMEERSCH, A.-M. DRUETZ-DE WISPELAERE, P. VANDERVEEREN en M. VERDUSSEN, Liber amicorum Henri-D. Bosly. Loyauté, justice et vérité, Bruxelles, La Charte-Die Keure, 2009, 361372. 14. VAN DEN WYNGAERT, C., Strafrecht, strafprocesrecht en internationaal strafrecht in hoofdlijnen, II, Antwerpen, Maklu, 2006, 1286 p. 15. VANDROMME, S. en DE ROY, C., “Franchimont wetgeving: van mini naar maxi. Beschouwingen over een tegensprekelijk vooronderzoek en een algemene theorie van de nietigheden (met inbegrip van de sanctionering van onrechtmatig verkregen bewijs)” in S. VANDROMME, C. DE ROY, D. VERCRUYSSE, B. VANDER MEULEN, B. MAES, V. BOESMANS en A. LUST, De Praktijkjurist XIII, Gent, Story Publishers, 2007, 5-72. 16. VERSTRAETEN, R., Handboek strafvordering, Antwerpen, Maklu, 2007, 1193 p. 12.3.2. Tijdschriften 1. BERNEMAN, S., “Van relativering naar rationalisering van de bewijsuitsluitingsregel”, T.Strafr. 2005 (dossier 2005/2 “onrechtmatig verkregen bewijs”), 500. 83

2. BERNEMAN, S., “Onbehoorlijk overheidsoptreden bij bewijsvergaring: de kinderen van Antigoon leren de les” (noot onder Cass. 8 november 2005), R.A.B.G. 2006, 943, nr. 8. 3. DE HERT, P. en MILLEN, J., “[Verschil in termijn bij de opschorting van veroordeling]”, T.Strafr. 2007, afl.3, 180-181. 4. DELBROUCK, L., “Over de eenmaligheid van het verzoek om bijkomende onderzoekshandelingen”, Limb.Rechtsl. 2006, afl. 2, 131-134. 5. DE LA COURT, E., “L’évolution de la chambre du conseil dans les lois pénales belges”, J.T. 1967, 513. 6. DE MEESTER, T., “Bijkomende onderzoekshandelingen en verlenging van de termijn bij de regeling der rechtspleging: Nee heb je, ja kun je krijgen?”, T.Strafr. 2007, afl.3, 209-213. 7. DE SMET, B., “legaliteitscontrole op het aanhoudingsbevel in hoger beroep” (noot bij Cass. (vakantiekamer) 21 augustus 2007), RW 2007-08, afl. 31, 1287-1288. 8. HELSEN, P., “Wanneer is de aanstelling van een lasthebber ad hoc verplicht?”, T.Strafr. 2006, afl. 4, 229-232. 9. KLEES, O., “Des pompes blanches à Landru en passant par la Cour de cassation” (noot onder Cass. 20 september 2006), J.T. 2006, 741. 10. LIÉGEOIS, Y., “Het wetboek van strafprocesrecht: van streven naar wapengelijkheid tot proceduromanie”, Vigiles 2006, afl. 5, 164-185. 11. MENNES, I. en DE SMET, B., “Voorlopige hechtenis: de onmogelijkheid voor de verdachte om voor het onderzoeksgerecht te verschijnen: bieden videoconferenties een oplossing?” (noot onder Cass. 22 juni 2010), RW 2011-12, afl. 9, 447-450. 12. SCHUERMANS, F., “De nieuwe Cassatierechtspraak inzake de sanctionering van het onrechtmatig verkregen bewijs: doorbraak of bres?” (noot onder Cass. 14 oktober 2003), R.A.B.G. 2004, 349-350, nr. 25. 13. VANDROMME, S., “De adiëring van de raadkamer en het verslag van de onderzoeksrechter bij de regeling van de rechtspleging”, RW 2005-06, afl. 29, 11341137. 14. VANDROMME, S., “De Wet van 31 mei 2005: punctuele wijzigingen m.b.t. de regeling van de rechtspleging, de voorlopige hechtenis en de onwerkzame voorlopige hechtenis”, RW 2005-06, afl. 11, 401-413. 15. VAN GERVEN, D., “Afschaffing onderzoeksrechter en raadkamer. Dan ook herziening rol OM en betere privacybescherming verdachten”, Juristenkrant 22 december 2010, nr. 220, 12.

84

16. VAN GAEVER, J., “Bijkomende onderzoekshandelingen en verlenging van inzagetermijn bij regeling van de rechtspleging: vragen staat vrij?”, T.Strafr. 2006, afl. 3, 123-128. 17. VAN GAEVER, J., “[Vertegenwoordiging door raadsman compenseert afwezigheid inverdenkinggestelde voor onderzoeksgerecht bij oordeel over de handhaving van de voorlopige hechtenis]” (noot bij Cass. 22 juni 2010), T.Strafr. 2011, afl. 1, 60. 18. VANNESTE, F., “Het verslag van de onderzoeksrechter aan de raadkamer”, RW 200809, afl. 4, 144-145. 19. VERSTRAETEN, R., “Recente ontwikkelingen in het strafprocesrecht”, Themis 20062007, nr. 42, 57-86. 20. VERSTRAETEN, R. en TRAEST, P., “Het recht van verdediging in de onderzoeksfase”, NC 2008, afl. 2, 85-105. 21. X., “[Omvang van de motiveringsverplichting in het kader van de voorlopige hechtenis]”, T.Strafr. 2006, afl.6, 336. 22. X., “Ons strafprocesrecht moet helemaal anders. Tabula rasa!”, interview met procureur-generaal Frank Schins, Juristenkrant 8 december 2010, nr. 219, 8-9.

85

13. Bijlagen 13.1. Interview Guy Billiouw (eerste substituut-procureur des Konings te Brugge) Vragenlijst Interview: Zin of Onzin van de Raadkamer Regeling der Rechtspleging 1. Vindt u de bevoegdheid van de raadkamer inzake de regeling der rechtspleging eerder tijdverlies en onnuttig of toch noodzakelijk als controlemiddel op het gerechtelijk onderzoek en bijgevolg noodzakelijk voor de rechten van verdediging in het kader van het EVRM? In mijn utopie van de rechter van het onderzoek, is de regeling van de rechtspleging niet meer noodzakelijk aangezien er geen gerechtelijk onderzoek meer zou zijn. Maar in het systeem dat de OR zou blijven bestaan, ben ik voor het behoud van de raadkamer omdat ik de mening ben toegedaan dat de OR niet de meest objectieve persoon is om zijn eigen onderzoek te evalueren en verantwoordelijk te zijn voor de regeling der rechtspleging. Vooral in het kader van de rechten van verdediging is een rechter die los staat van het onderzoek beter geplaatst om deze taak op zich te nemen. 2. Indien u de procedure voor de raadkamer noodzakelijk acht voor de rechten van verdediging en de raadkamer als een extra controle-orgaan aanziet, dienen de motiveringsverplichting en de tegenspraakelementen niet verscherpt te worden? Ik vind inderdaad dat de motiveringsverplichting moet aangescherpt worden. Sommige voorzitters van de raadkamer hebben al aandacht voor zo’n ruimere motiveringsverplichting. Zeker in het kader van een verdachte die zijn rechten moet kennen en op de hoogte moet zijn van zijn situatie, is het ook noodzakelijk dat zij op de hoogte zijn van de achterliggende redenering die geleid heeft tot de beslissing. 3. Denkt u dat de onderzoeksrechter zelf evengoed zou kunnen beslissen zijn gerechtelijk onderzoek af te sluiten zonder tussenkomst van de raadkamer aangezien de onderzoeksrechter ten allen tijde onpartijdig moet blijven? Zou het een goed idee zijn om de regeling der rechtspleging over te laten aan de onderzoeksrechter indien er een beroepsmogelijkheid zou bestaan tegen zijn/haar beslissing bij de kamer van inbeschuldigingstelling? Zie randnummer 1. Raadkamer en bijkomende onderzoeksdaden 4. Het verzoekschrift tot bijkomende onderzoeksdaden kan ingediend worden tijdens de 15 dagen (3 dagen wanneer de verdachte zich bevindt in VH) inzagerecht in het strafdossier voor de verschijning voor de raadkamer. Vindt u dat er een wetgevend initiatief moet komen om duidelijkheid te scheppen omtrent de mogelijkheid van een verlenging van die termijn? Vindt u zelf dat zo’n verlenging toegestaan zou moeten worden, bijvoorbeeld wanneer de verdachte in VH verblijft en de periode van het 3 daagse inzagerecht enorm kort is voor de raadsman om zo’n beslissing te nemen? De wettelijke termijn van vijftien dagen is een minimum. Niets staat het toestaan van een langere termijn in de weg. De praktijk leert echter dat de termijnen van 15 dagen in principe

86

haalbaar zijn. Maar het lijkt mij geen slecht idee om in concreto de termijn te verlengen (parket of griffie aan te schrijven daarvoor). Bij gedetineerden is de raadsman mee met het verhaal door zijn maandelijks inzagerecht dus de drie dagen zou moeten volstaan. Raadkamer en de controle op de VH 5. Dient, zelfs indien de taak van de raadkamer in de regeling van de rechtspleging zou worden afgebouwd, zij zich in elk geval in te laten met het controleren van de Voorlopige Hechtenis? Er is een mogelijkheid gecreëerd voor de OR om buiten de raadkamer en de KI om de VH op te heffen. Geen rechtsmiddel kan daartegen worden ingesteld. Je kunt je dan de vraag stellen of een verder handhavingprocedure nog nodig is. Moet je die oefening nog maken? Het is moeilijk als verdediging om met de OR over een opheffing of handhaving te discussiëren. Het lijkt mij beter dat een aparte instantie daarover zou oordelen. 6. Door de nieuwe wet d.d. 27/12/2012 mogen personen die in VH verblijven ook verschijnen in de persoon van een advocaat. De raadkamer kan nog altijd de persoonlijke verschijning bevelen (tenminste drie dagen voor de verschijning) zonder dat tegen die beslissing een rechtsmiddel kan worden aangesteld. Indien de verdachte of zijn advocaat niet verschijnt, wordt uitspraak gedaan in hun afwezigheid. Hoe men die regeling in de praktijk zal organiseren gelet op de korte termijnen is nog de vraag. Je moet eerst nog je dossier volledig doornemen in de korte termijnen die er zijn. Als de voorzitter van mening is dat de inverdenkinggestelde moet verschijnen, moet opgevolgd worden of de betrokkene zinnens is om op die datum te verschijnen. Drie redenen gaven aanleiding tot de wetswijziging. 1) tegemoet komen aan praktische problemen, 2) tegemoet komen aan problemen ingevolge stakingen in de gevangenis 3) de concrete inbreng van de persoon is in sommige gevallen vrij beperkt. De regel vroeger was; wie weigerde te komen, had geen recht op vertegenwoordiging. Ik heb eigenlijk geen probleem met vertegenwoordiging op dat niveau want in veel gevallen is de inbreng van de aangehouden persoon vrij miniem. Een tweede en derde aspect die tot de wetswijziging heeft geleid, is het probleem van de overbrenging van gedetineerden met alle problemen van dien qua capaciteit van politiediensten, qua veiligheidsdiensten van justitie, met stakingen in de gevangenissen en dergelijke meer. In die zin zegt men een persoonlijke verschijning hoeft niet. Niets belet er dat wie wil komen nog altijd kan komen. 7. Er is een voorstel om deze persoonlijke verschijning in uitzonderlijke omstandigheden (onmogelijkheid om ter plaatse de zitting bij te wonen) te laten verlopen via videoconferentie. Bent u te vinden voor dat idee? Dat is een mogelijkheid. Aangezien een aangehoudene van mij inderdaad niet hoeft te komen, is dat een manier om de overbrengingen naar en van de rechtbank te beperken. Je moet kijken of dat te organiseren is: installatie, organisatie voor de persoon zelf, etc.

87

Je moet wel nagaan of het sop de kolen wel waard is. Volgens mij is de kost buiten proportie met de doelstelling, 8. Met de vernieuwing van de wetgeving d.d. 2005 inzake de verschijningen voor de raadkamer in het kader van de VH zijn er verschillende regelingen ingevoerd. Zo moet een verdachte van een niet-correctionaliseerbare misdaad na de tweede verschijning slechts om de drie maanden voor de raadkamer verschijnen. Wanneer men dan hoger beroep aantekent tegen een beschikking verlenging aanhouding dient die de zaak binnen de 15 dagen voor de KI te komen, verwerpt of hervormt de KI het beroep dan begint een nieuwe termijn te lopen.. Deze termijnen zijn dan weer anders indien er Cassatieberoep is geweest. Zouden de verschillende regelingen niet beter vervangen worden door één duidelijke regeling om alle rechtsonzekerheden en vergissingen in hoofde van rechtbanken (de griffies) de wereld uit te helpen? De verlenging naar drie maand is een goede vernieuwing geweest. De inverdenkinggestelde van een moord kwam elke maand voor, wat eigenlijk niet realistisch was. Het was een verplicht nummer. Echte assisenzaken duren in de praktijk een hele tijd met die moraliteitsgetuigen. De verlenging is een goede oefening geweest. Met die verstande dat men een correctie heeft dat men elke maand een verzoek tot invrijheidstelling kan instellen. In een aantal gevallen vermijd je nodeloze debatten. Men moest voor de raadkamer komen terwijl iedereen akkoord was met de handhaving. Vroeger werden de ‘procudurees’ beloond. Want de raadkamer gold voor een maand terwijl de KI slechts voor 15 dagen gold. Men liep dus geen risico om langer in VH te blijven. Nu is dit gewijzigd en geldt de vrijheidsbeneming van 1 maand. Men kan er dus mee verliezen indien men in beroep gaat. In beroep gaan loont niet meer. Aan de wet is zodanig veel gesleuteld en gewijzigd dat de termijnen onoverzichtelijk zijn maar ze hebben hun doelstelling. Indien KI gecasseerd wordt dan binnen 15 dagen weer voor KI, indien niet gecasseerd dan binnen de maand na beschikking KI, Hier zou men misschien de termijn ook na het verwerpen tot een maand kunnen verlengen. Raadkamer als vonnisgerecht 9. Indien de raadkamer zich zou beperken tot de controle van de VH, dient de mogelijkheid om vooraleer er verwezen wordt naar een vonnisgerecht te oordelen over de opschorting van straf en het bevelen van de internering te worden behouden? Zo ja, wie acht u het best geplaatst om deze taken over te nemen? Vermits ik voorstander ben om de raadkamer te behouden wanneer men de OR behoudt, wil ik ook de bevoegdheid van de raadkamer behouden om te beslissen over opschorting of internering. Ook proceseconomisch gezien; men kan op het einde van de rit toch tot de conclusie komen dat de zaak veel vroeger afgehandeld had kunnen worden. Enerzijds kan het immers zijn dat men niet toerekeningsvatbaar is en de grondrechter komt tot hetzelfde besluit. De BP blijft bij een internering door de raadkamer echter niet in de kou staan want zijn belangen worden gevrijwaard. Anderzijds als de openbaarheid de reclassering van de betrokkene in gedrang kan brengen, is een behandeling in raadkamer aangewezen. Ik bepleit het behoud van de mogelijkheid om af en toe ten gronde te gaan zetelen. Het bewijst zijn nut want het wordt nu en dan eens toegepast.

88

Raadkamer versus KI 10. Naar mijn mening zijn er drie mogelijkheden voor de toekomst van de raadkamer. De eerste mogelijkheid is dat alles blijft zoals het is. De tweede mogelijkheid is dat de raadkamer uitsluitend bevoegd blijft voor de VH-controle en waarbij de KI bevoegd blijft als beroepsinstantie. De derde mogelijkheid is dat de raadkamer volledig wordt afgeschaft en dat alle bevoegdheden van de raadkamer overgeheveld worden naar de KI/OR. Of naar de rechter van het onderzoek. De raadkamer zou ik overhevelen naar de rechter van het onderzoek. 11. In de tweede mogelijkheid, wanneer de raadkamer uitsluitend nog bevoegd zou blijven voor de VH, denkt u dat de KI of de OR zelf de regeling der rechtspleging toebedeeld zal krijgen? In mijn regeling zou er geen regeling rechtspleging meer zijn want er is geen gerechtelijk onderzoek meer. In de casus, wanneer het gerechtelijk onderzoek gevoerd wordt door de OR, dan is de regeling rechtspleging niet los te koppelen van VH. Deze twee moeten samen gehouden worden. Er is iets te zeggen voor een OR die zelf de rechtspleging regelt en de VH handhaaft. De KI moet dan wel dienst doen als beroepsinstantie. Maar ik vind dat een onafhankelijk orgaan beter geplaatst is om de controle uit te voeren ten aanzien van de OR. Dus zolang de OR blijft, dan ben ik voorstander van het behoud van de raadkamer. De OR is te dicht betrokken bij onderzoek om objectief over zijn onderzoek te oordelen. 12. Kunt u zich vinden in een verruimde bevoegdheid voor de KI indien de Raadkamer volledig zou worden afgeschaft, voornamelijk met betrekking tot de VH (controle/bevestiging/in vrijheid stellen onder voorwaarden)? Is de KI de best geplaatste instantie om deze taak over te nemen? Zoja, dan is er slechts een aanleg, moet er dan geen beroepsmogelijkheid gecreëerd worden voor de personen aangehouden in VH? Reeds beantwoord. 13. De BOM-controle geschiedt door de KI. Voor deze controle acht men de KI technisch beter geschikt dan de raadkamer. Als men voor deze controle de KI inschakelt, zou de KI dan ook beter geplaatst zijn om de controle op de onregelmatig verkregen bewijsstukken voor haar rekening te nemen? (Met het doorvoeren van deze ingrepen zou alles procedureel vereenvoudigd worden, wat de rechtszekerheid ten goede komt.) Ik ben voorstander dat de BOM-controle door de raadkamer zou gebeuren aangezien de KI nu al met een achterstand zit. Nog meer bevoegdheden (in eerste en laatste aanleg) overhevelen naar de KI is dus geen optie. bv. inzake de regelmatigheid van de bewijzen. Ik ben met andere woorden voorstander van de omgekeerde beweging; een overhevelen van bevoegdheden van de KI naar de raadkamer met het behoud van de KI als beroepsinstantie.

89

14. Moet de verdachte eveneens HB kunnen instellen tegen alle beschikkingen van de raadkamer zoals het OM en de BP (mits zij een belang aantonen)? Of is een ongelijkheid hier te rechtvaardigen? Ik ben voor de gelijkheid van wapens mits men belang heeft bij het instellen van het beroep. Er moet een mogelijkheid voorzien zijn in het systeem om met gelijke wapens te strijden. Zeker in mijn utopie van de rechter van het onderzoek met gelijke partijen. Vervolgende en verdedigende partij moeten op voet van gelijkheid gesteld te worden. Mits men niet dilatoir te werk gaat en men belang aantoont. Cassatieberoep 15. Cassatieberoep kan ook tegen een beschikking van de raadkamer zonder eerst de KI gepasseerd te zijn in de gevallen dat er geen beroep kan ingesteld worden tegen bij de KI. Dit Cassatieberoep dient dan ingediend te worden na de einduitspraak. Wanneer het Hof de beschikking casseert is de hele procedure en einduitspraak die op de beschikking volgde nietig. Men heeft dus tijd en geld verspild.. Deze regeling is volledig uitgehold aangezien men eenmaal een einduitspraak heeft verkregen, de vraagstukken voor het onderzoeksgerecht dikwijls niet meer aan de orde zijn. Maar in theorie zou het dus beter zijn dat het Cassatieberoep al direct zou kunnen volgen op de omstreden beschikking. Wat denkt u van dit voorstel? Dit probleem zou zich niet stellen indien er een beroepsmogelijkheid zou zijn tegen alle verwijzingen van de raadkamer. Ik ben daar voorstander van op voorwaarde dat de zaak binnen een redelijke termijn behandeld wordt en er waarborgen worden ingevoerd om dilatoire beroepsinstellingen te vermijden. Probleem vandaag; men wordt strenger in de redelijke termijn-waarborgen. Pleidooi voor afschaffing OR ook hier, want is beter in kader van redelijke termijn. Plus het belang van de onafhankelijke rechter die over de onderzoeksdaden beslist. Want het OM blijft een partij. Hoe goed bedoeld het allemaal is, ook zij moeten gecontroleerd worden. Een onafhankelijke instantie zoals een rechter van het onderzoek moet oordelen over alle inbreuken op burgerlijke rechten en vrijheden. Raadkamer en rechter van het onderzoek 16. Bent u voor of tegenstander van een rechter van het onderzoek? En wat drijft u tot deze mening? Gezien mijn positie als OM ben ik een voorstander van een rechter van het onderzoek die in alle objectiviteit een oordeel zal vellen over de uitvoering van bepaalde onderzoeksdaden. Ook al acht men de OR onafhankelijk en voert deze een onderzoek à charge en à décharge toch wil dat niet zeggen dat het OM niet even loyaal opsporingsonderzoeken zal voeren en de strafvordering zal vorderen wanneer er geen grond voor is. Ik ben voorstander van een rechter die objectief oordeelt over een onderzoeksdaad die een ernstige inbreuk uitmaakt op de privacy van de betrokkenen. Zoals bij een mini-onderzoek/ mini-instructie waarbij het onderzoek niet uit handen gegeven wordt van het OM, zo zou het ook zijn met de rechter van onderzoek.

90

Het OM kan dan zelf beslissen wanneer het onderzoek is afgerond en wanneer de verdachten worden opgeroepen of gedagvaard. Er kan eventueel gedacht worden aan een beroepsmogelijkheid bij de KI tegen een beslissing van de rechter van het onderzoek. De handhaving van de voorlopige hechtenis kan dan ook een taak zijn van de rechter van het onderzoek. 17. Denkt u dat dit een invloed zal hebben op de rol die de raadkamer dan nog zal spelen aangezien het gerechtelijk onderzoek door de afschaffing van de OR zal verdwijnen? Ja, toch zeker voor de regeling der rechtspleging, nu er geen gerechtelijk onderzoek meer zal zijn, is een regeling rechtspleging meer nodig. Extra vraag: 18. Te vinden voor een raadkamer met drie zetelende rechters? Neen, men heeft in 1919 de raadkamer met drie zetelende rechters afgeschaft, ik ben zeker geen voorstander om dit systeem nu na bijna 100 opnieuw in te voeren. Want deze wet was een tijdelijke wet. « Il y a que le provisoir qui dure.» Ook qua capaciteit is het praktisch onmogelijk om die plaatsen in te vullen. Alles draait rond tijd en geld; middelen zijn schaars en er is een gerechtelijke achterstand. Men kan niet nog eens telkens twee mensen extra mobiliseren per zitting. Er zijn drie zittingen (voormiddagen) per week dus dat zijn zes extra mensen per week. Maar met hoe meer men zich over iets buigt, hoe beter de uitspraken zijn (het Hof van Cassatie zetelt soms met vijf raadsheren, etc. ), daar ben ik van overtuigd. Hoe meer verstand er is, hoe waardevoller de beslissing. Dat is een feit maar we moeten een evenwicht vinden tussen capaciteit en kwaliteit. Er is ook een tendens om in beroep steeds meer een behandeling door 1 raadsheer te organiseren in plaats van met drie. Er is een voorstel om beroep politierechtbank door een rechter te laten behandelen. In de meeste gevallen trouwens wordt je berecht door 1 rechter. Plus, er is inderdaad nog een mogelijkheid om in beroep te gaan bij de KI indien men zich in zijn rechten geschonden ziet. Ook bijvoorbeeld het verslag van de OR, uiteindelijk is dat tijdverlies. De OR verliest twee à drie uur door op de zitting aanwezig te zijn om in praktijk daar alleen maar te komen zeggen dat zijn onderzoek is afgerond. De OR daarvoor mobiliseren is nutteloos. Als men de OR wil behouden met regeling rechtspleging dan zou men moeten vereenvoudigen. Het verslag van de OR zou moeten afgeschaft worden. Indien geen betwisting procedure dan zou de regeling rechtspleging bijvoorbeeld schriftelijk (schriftelijke procedure zonder dat alle partijen opnieuw moeten verschijnen) kunnen gebeuren. Wat wel een mogelijkheid zou zijn, is dat men in bepaalde zaken een behandeling voor de raadkamer met drie zetelende rechters zou kunnen aanvragen. In uitzonderlijke gevallen wel te verstaan en als de belangen enorm hoog zijn. Ook wanneer men uitzonderlijk uitspraak

91

doet ten gronde is het creëren van een optie om door drie rechters de zaak te laten behandelen geen loos idee. We moeten wel in dachten houden dat het hier slechts om bezwaren gaat. In principe blijft de raadkamer maar een tussenfase, er volgt nog een uitspraak ten gronde. Alvast bedankt voor uw tijd.

92

13.2.

Interview Henri Heimans (raadsheer,

kamervoorzitter

van de kamer

van

inbeschuldigingstelling te Gent) Vragenlijst Interview: Zin of Onzin van de Raadkamer Regeling der Rechtspleging 1. Vindt u de bevoegdheid van de raadkamer inzake de regeling der rechtspleging eerder tijdverlies en onnuttig of toch noodzakelijk als controlemiddel op het gerechtelijk onderzoek en bijgevolg noodzakelijk voor de rechten van verdediging in het kader van het EVRM? 2. Indien u de procedure voor de raadkamer noodzakelijk acht voor de rechten van verdediging en de raadkamer als een extra controle-orgaan aanziet, dienen de motiveringsverplichting en de tegenspraakelementen niet verscherpt te worden? Neen, ik vind dat er voldoende tegenspraakelementen aanwezig zijn. Zowel voor de raadkamer (zowel VH, als regeling rechtspleging) als voor de KI. Tijdens de procedure voor het instellen van bijkomende onderzoeksdaden werd er eveneens extra tegensprekelijkheid geïntroduceerd 3. Denkt u dat de onderzoeksrechter zelf evengoed zou kunnen beslissen zijn gerechtelijk onderzoek af te sluiten zonder tussenkomst van de raadkamer aangezien de onderzoeksrechter ten allen tijde onpartijdig moet blijven? Zou het een goed idee zijn om de regeling der rechtspleging over te laten aan de onderzoeksrechter indien er een beroepsmogelijkheid zou bestaan tegen zijn/haar beslissing bij de kamer van inbeschuldigingstelling? Als we kiezen voor een systeem met een rechter van het onderzoek dan vervalt de vraag natuurlijk. Maar in het huidige systeem ben ik voorstander van een derde die de controle uitvoert. Zeker wanneer de onderzoeksrechter al een tijdje het onderzoek voert en het risico bestaande is dat een tunnelvisie ontwikkeld werd, is het niet onverstandig om een tweede lezing van het onderzoek te voorzien. Raadkamer en bijkomende onderzoeksdaden 4. Het verzoekschrift tot bijkomende onderzoeksdaden kan ingediend worden tijdens de 15 dagen (3 dagen wanneer de verdachte zich bevindt in VH) inzagerecht in het strafdossier voor de verschijning voor de raadkamer. Vindt u dat er een wetgevend initiatief moet komen om duidelijkheid te scheppen omtrent de mogelijkheid van een verlenging van die termijn? Vindt u zelf dat zo’n verlenging toegestaan zou moeten worden, bijvoorbeeld wanneer de verdachte in VH verblijft en de periode van het 3 daagse inzagerecht enorm kort is voor de raadsman om zo’n beslissing te nemen? Het driedaagse inzagerecht in kader van de VH is inderdaad veel te kort. De problematiek van de verdediging is als volgt: de manier waarop men inzage krijgt is voorbijgestreefd. Men kan geen digitale kopijen verkrijgen. Men moet het dossier op de rechtbank komen inzien. Zeker in complexe zaken vormt dat een probleem. Het is niet meer van deze tijd. Een digitale inzage via een terminal zou ideaal zijn. Zo ging het ook in de zaak Lernout en Hauspie. Zij kregen digitaal een kopie zelfs nog voor het afsluiten van het onderzoek. Zo kunnen de partijen ook nog impulsen geven voor het onderzoek in de positieve zin. Inbreng leveren. Het is niet omdat het onderzoek niet is afgesloten, dat is een heilige koe op dit moment, dat alles staatsgeheim

93

zou zijn. Dat is voor niets nodig. Zeker niet in complexe financiële zaken nadat alles toch al in beslag is genomen (de pc en de boekhouding etc.). De partijen kunnen een inbreng leveren en helpen bij de interpretatie van de stukken. Vandaag is het de onderzoeksrechter die zal beslissen hoe de inzage zal geschieden. Men is te rigide met dat verlenen van inzage. De wet schrijft een termijn voor van 15 dagen. Dit is een minimumtermijn. Ik heb als OR zelf altijd een ruimere termijn toegestaan. Ook met betrekking tot de kopijen is men te rigide.. Dus de termijn van het inzagerecht moet beter geregeld worden. Ook een verlenging zou moeten kunnen. Voor een verlenging van de driedaagse termijn waarbij een verdachte aangehouden is in VH, zal de aangehoudene formeel moeten instemmen. Ik zou dan de VH regeling laten doorlopen en niet schorsen. Raadkamer en de controle op de VH 5. Dient, zelfs indien de taak van de raadkamer in de regeling van de rechtspleging zou worden afgebouwd, zij zich in elk geval in te laten met het controleren van de Voorlopige Hechtenis? Ja 100 procent. 6. Door de nieuwe wet d.d. 27/12/2012 mogen personen die in VH verblijven ook verschijnen in de persoon van een advocaat. De raadkamer kan nog altijd de persoonlijke verschijning bevelen (tenminste drie dagen voor de verschijning) zonder dat tegen die beslissing een rechtsmiddel kan worden aangesteld. Indien de verdachte of zijn advocaat niet verschijnt, wordt uitspraak gedaan in hun afwezigheid. Er is een voorstel om deze persoonlijke verschijning in uitzonderlijke omstandigheden (onmogelijkheid om ter plaatse de zitting bij te wonen) te laten verlopen via videoconferentie. Bent u te vinden voor dat idee? Ja, er bestaat daar zelfs al een pilootproject voor. Zelf heb ik het al eens toegepast tijdens de zaak Lernaut en Hauspie. Wij confereerden toen met personen aan de top KPMG NY. Voor de toepassing van videoconferentie hebben we zelf geen wet nodig als de verdachte er mee instemt om op die manier gehoord te worden. Een politieman kan wat gezegd is, noteren in een proces-verbaal. Maar met betrekking tot die driedaagse termijn. Die termijn is in de praktijk niet hanteerbaar. Dossiers worden pas drie dagen op voorhand aanhangig gemaakt. En 24 uur voordien moet de persoon worden opgeroepen. Bijgevolg heb je geen drie dagen meer om de persoonlijke verschijning te bevelen. Het systeem is niet compatibel met de Wet op de VH. 7. Met de vernieuwing van de wetgeving d.d. 2005 inzake de verschijningen voor de raadkamer in het kader van de VH zijn er verschillende regelingen ingevoerd. Zo moet een verdachte van een niet-correctionaliseerbare misdaad na de tweede verschijning slechts om de drie maanden voor de raadkamer verschijnen. Wanneer men dan hoger beroep aantekent tegen een beschikking verlenging aanhouding dient die de zaak binnen de 15 dagen voor de KI te komen, verwerpt of hervormt de KI het beroep dan begint een nieuwe termijn te lopen.. Deze termijnen zijn dan weer anders indien er Cassatieberoep is geweest. Zouden de verschillende

94

regelingen niet beter vervangen worden door één duidelijke regeling om alle rechtsonzekerheden en vergissingen in hoofde van rechtbanken (de griffies) de wereld uit te helpen? Ja, dat is volledig terecht. Ondertussen zijn er nieuwe misdaden correctionaliseerbaar geworden die dat vroeger niet waren door de wijziging van de Wet op de verzachtende omstandigheden. Dus het kluwen is nog groter geworden. Er is altijd kritiek op het gerecht maar uiteindelijk volgt zij de uiteindelijk wet. Dus het is ook aan de wet om duidelijker te zijn. Raadkamer als vonnisgerecht 8. Indien de raadkamer zich zou beperken tot de controle van de VH, dient de mogelijkheid om vooraleer er verwezen wordt naar een vonnisgerecht te oordelen over de opschorting van straf en het bevelen van de internering te worden behouden? Zo ja, wie acht u het best geplaatst om deze taken over te nemen? Ja, die taak dient behouden te worden. De bedoeling is om geen publiek debat te creëren. In het geval van internering is de raadkamer best geplaatst. Maar de opschorting mag voor mijn part uitsluitend aan het vonnisgerecht worden toegewezen. Opschorting door onderzoeksgerecht wordt slecht zelden toegepast omdat ook de mogelijkheid nog bestaat om de opschorting door de vonnisrechter te laten bevelen. Raadkamer versus KI Naar mijn mening zijn er drie mogelijkheden voor de toekomst van de raadkamer. De eerste mogelijkheid is dat alles blijft zoals het is. De tweede mogelijkheid is dat de raadkamer uitsluitend bevoegd blijft voor de VH-controle en waarbij de KI bevoegd blijft als beroepsinstantie. De derde mogelijkheid is dat de raadkamer volledig wordt afgeschaft en dat alle bevoegdheden van de raadkamer overgeheveld worden naar de KI. 9. In de tweede mogelijkheid, wanneer de raadkamer uitsluitend nog bevoegd zou blijven voor de VH, denkt u dat de KI of de OR zelf de regeling der rechtspleging toebedeeld zal krijgen? Dat lijkt mij geen goed systeem. Ik zou de raadkamer behouden als filter. Stel, men heeft een rechter van het onderzoek. Dan zal er op het einde van het onderzoek toch nog een onafhankelijk orgaan toezicht moeten houden. Dit dan zijnde de raadkamer. Ook om de nietigheden te zuiveren. Wel een beter systeem dan nu. Nu kan KI nietigheden zuiveren maar dat kan ook nog eens ten gronde en die mogelijkheid zou beter verdwijnen. Dat was de intentie van de originele Franchimont. Er wordt momenteel te veel misbruik gemaakt van al de mogelijkheden om de nietigheden te zuiveren. 10. Kunt u zich vinden in een verruimde bevoegdheid voor de KI indien de Raadkamer volledig zou worden afgeschaft, voornamelijk met betrekking tot de VH (controle/bevestiging/in vrijheid stellen onder voorwaarden)? Is de KI de best geplaatste instantie om deze taak over te nemen? Zoja, dan is er slechts een aanleg, moet er dan geen beroepsmogelijkheid gecreëerd worden voor de personen aangehouden in VH?

95

Niet te vinden voor deze mogelijkheid. 11. De BOM-controle geschiedt door de KI. Voor deze controle acht men de KI technisch beter geschikt dan de raadkamer. Als men voor deze controle de KI inschakelt, zou de KI dan ook beter geplaatst zijn om de controle op de onregelmatig verkregen bewijsstukken voor haar rekening te nemen? (Met het doorvoeren van deze ingrepen zou alles procedureel vereenvoudigd worden, wat de rechtszekerheid ten goede komt.) Nee ik vind dat geen goed idee. Ik vind dat de raadkamer dichter staat bij de OR dan de KI en als de raadkamer oordeelt over een onderzoeksdaad dan kan de OR direct uitleg geven. Er is een mogelijkheid tot een tegensprekelijk debat. De afwezigheid van de OR bij de behandeling voor de KI wordt ervaren als een nadeel. Wat de bomcontrole betreft zitten we met een probleem. Al een paar keer werd dit door de KI Gent aangehaald. De BOM-controle wordt verplicht uitgeoefend. Maar in negen op de tien gevallen is er geen betwisting van de BOM. Pure tijd en geld verspilling dus. In vele gevallen is het een nutteloze procedure. Er is dikwijls niemand die een opmerking maakt. Het zou eigenlijk beter zijn dat de BOM-controle enkel plaatsvindt indien er een betwisting is. Met andere woorden op verzoek van het OM of de verdachte. In de praktijk moet je dat eens voorstellen: in een drugsbende van 20 man, allemaal celtransport, heel veel tolken, allemaal advocaten die meestal pro deo werken, dat kost enorm veel geld aan de staat voor een zitting die slechts tien minuten duurt. 12. Bijvraag: zou het dan beter zijn om die controle toe te vertrouwen aan de raadkamer? Dat zou ook een oplossing zijn. 13. Moet de verdachte eveneens HB kunnen instellen tegen alle beschikkingen van de raadkamer zoals het OM en de BP (mits zij een belang aantonen)? Of is een ongelijkheid hier te rechtvaardigen? Ik ben voor gelijkheid van wapens. Er is geen formele ongelijkheid want er zijn andere omstandigheden (uitspraak GWH) maar toch zou het misschien beter zijn te strijden met gelijke wapens. Cassatieberoep 14. Cassatieberoep kan ook tegen een beschikking van de raadkamer zonder eerst de KI gepasseerd te zijn in de gevallen dat er geen beroep kan ingesteld worden tegen bij de KI. Dit Cassatieberoep dient dan ingediend te worden na de einduitspraak. Wanneer het Hof de beschikking casseert is de hele procedure en einduitspraak die op de beschikking volgde nietig. Men heeft dus tijd en geld verspild.. Deze regeling is volledig uitgehold aangezien men eenmaal een einduitspraak heeft verkregen, de vraagstukken voor het onderzoeksgerecht dikwijls niet meer aan de orde zijn. Maar in theorie zou het dus beter zijn dat het Cassatieberoep al direct zou kunnen volgen op de omstreden beschikking. Wat denkt u van dit voorstel? Indien cassatieberoep zou volgen na een beschikking van de raadkamer dan zal dit cassatieberoep dikwijls misbruikt worden. Dit dient vermeden te worden.

96

Raadkamer en rechter van het onderzoek 15. Bent u voor of tegenstander van een rechter van het onderzoek? En wat drijft u tot deze mening? Mijn mening is daarin geëvolueerd. Ik ben zelf OR geweest gedurende een aantel jaren en vandaag voer ik nog altijd onderzoeken op niveau van beroep doordat de KI de zaak naar zich toe kan trekken en eveneens in zaken waarin er voorrang van rechtsmacht is. Ik doe veel onderzoeken en ik zie dat in West-Europa het systeem waar wij mee werken nog slechts weinig worden toegepast. Het systeem is niet meer werkbaar omdat de OR eigenlijk de rol inneemt van superflik en controle uitvoert op de onderzoeksdaden zonder dat we de middelen hebben. Daarbij heeft een OR tal van onderzoeken die hij tegelijkertijd moet leiden wat de zaken niet vereenvoudigt. Hij moet daarbij delegeren want hij heeft zelf de tijd niet. Daardoor is de invulling van taak van de OR niet volledig. Bijgevolg vraag ik mij af of we niet beter zouden afstappen van de OR en een rechter van het onderzoek zouden invoeren die controle uitoefent op bepaalde kantelmomenten van het onderzoek en eveneens bepaalde verrichtingen kan toestaan zoals het bevelen van een huiszoeking en de aanhouding in VH zoals in Nederland een rechter commissaris dat doet. Langer hoe meer ben ik geneigd om dat model te verkiezen boven het huidige model. De OR moet blindelings vertrouwen op wat de politie doet. Ook op diens methodologie van het onderzoeken. De OR heeft er weinig vat op omdat deze ook bezig is met andere zaken. De ambachtelijke wijze waarop zo’n onderzoekskabinet te werk gaat is niet meer van deze tijd. De OR heeft nauwelijks ondersteunend personeel wat noodzakelijk is voor grootschalig onderzoek. Een griffier volstaat niet. 16. Denkt u dat dit een invloed zal hebben op de rol die de raadkamer dan nog zal spelen aangezien het gerechtelijk onderzoek door de afschaffing van de OR zal verdwijnen? Ik zou het gerechtelijk onderzoek niet volledig afschaffen. Zelfs als het onderzoek onder leiding van het parket door de politioneel niveau wordt gevoerd dan nog zou er een onafhankelijke instantie moeten zij die de controle uitvoert over het onderzoek. Men zou het onderscheid tussen een opsporingsonderzoek en een gerechtelijk onderzoek kunnen opheffen door alle onderzoeken een gerechtelijk onderzoek te noemen waarbij een onafhankelijk rechter tussenkomt voor het afleveren van toestemmingen inzake indringende onderzoeksdaden. Eventueel kan er dan gedacht worden aan een raadkamer die dan controle uitvoert op het gevoerde onderzoek. Daarna kan er dan verwezen worden naar het vonnisgerecht. Alvast bedankt voor uw tijd.

97

13.3. Interview Yves Segaert-Vanden Bussche (eerste substituut-procureur des Konings te Brugge) Vragenlijst Interview: Zin of Onzin van de Raadkamer Regeling der Rechtspleging 1. Vindt u de bevoegdheid van de raadkamer inzake de regeling der rechtspleging eerder tijdverlies en onnuttig of toch noodzakelijk als controlemiddel op het gerechtelijk onderzoek en bijgevolg noodzakelijk voor de rechten van verdediging in het kader van het EVRM? Zoals het nu bestaat, als je dus werkt met een OR, dan heb je een raadkamer nodig. Je kunt het parket niet direct de beslissing laten nemen zonder eerst de raadkamer gepasseerd te zijn. Bv. Heel die heisa met die jongen in die cel.. parket zegt: er zijn geen bezwaren, sepot. Stel dat er geknoeid was dan zou de zaak niet aan het licht gekomen zijn. Nu is het enigszins anders want de raadkamer buigt zich toch over het gerechtelijk onderzoek. 2. Indien u de procedure voor de raadkamer noodzakelijk acht voor de rechten van verdediging en de raadkamer als een extra controle-orgaan aanziet, dienen de motiveringsverplichting en de tegenspraakelementen niet verscherpt te worden? Qua tegenspraak zie ik geen probleem, iedereen kan daar zijn zeg doen. Iedereen wordt gehoord. De BP is aanwezig en sedert recente wetswijziging worden zelfs de geregistreerde benadeelden erbij gesleurd, waar ik geen voorstander van ben. De motivering laat soms te wensen over. Maar dat moet ook genuanceerd worden. In het overgrote merendeel van de dossiers gedraagt de verdediging zich naar de wijsheid. Er is eigenlijk geen discussie over de verwijzing. Bijgevolg denk ik dat het niet nodig is om uitgebreid te gaan motiveren op welke redenen de beslissing werd gesteund. Het is enkel in de dossiers waar er betwisting is dat er misschien meer gemotiveerd moet worden. Voor die enkele dossiers doet de raadkamer ook al meer moeite dan in het verleden het geval was maar het kan altijd beter. In Brugge is het de traditie dat er niet te veel woorden vuil gemaakt worden aan een motivering. Een jongere voorzitter zal al uitgebreider motiveren dan een oudere. 3. Denkt u dat de onderzoeksrechter zelf evengoed zou kunnen beslissen zijn gerechtelijk onderzoek af te sluiten zonder tussenkomst van de raadkamer aangezien de onderzoeksrechter ten allen tijde onpartijdig moet blijven? Zou het een goed idee zijn om de regeling der rechtspleging over te laten aan de onderzoeksrechter indien er een beroepsmogelijkheid zou bestaan tegen zijn/haar beslissing bij de kamer van inbeschuldigingstelling? Ik denk niet dat je dat kunt maken. Zonder te zeggen dat we allemaal onder een hoedje spelen, maar het parket en de OR staan toch dicht bij elkaar. Ze werken dikwijls samen en streven soms dezelfde belangen na. Als je werkt aan hetzelfde dossier en je bent al jarenlang collega’s kan het zijn dat er veel beïnvloeding van het parket naar de OR toe gebeurt. Je hebt nood aan die derde onafhankelijke rechter. Direct van de OR naar de KI gaan is niet nodig. Je kunt beter de raadkamer laten staan. Dit ook om de overbelasting van KI tegen te werken. Alles onmiddellijk naar de KI sturen werkt contraproductief.

98

Vandaag is het zo dat de BOM-controle onmiddellijk door de KI wordt uitgevoerd; waarom is dat nodig? Waarom kan dat niet op niveau van de raadkamer met eventueel een beroepsmogelijkheid bij de KI? Het is pure tijdverspilling om met de bomcontrole eerst langs de KI te gaan. Men is twee weken het dossier kwijt terwijl dat hier in de raadkamer evengoed onderzocht kan worden. Het is ook niet zo dat er frequent betwistingen rijzen omtrent de BOM. In de overgrote meerderheid van de gevallen gaat het dus om een routinematige vertraging van het dossier. En ook, niet alle dossiers zijn zo gecompliceerd dat daarvoor een kamer op niveau van beroep nodig is. Raadkamer en bijkomende onderzoeksdaden 4. Het verzoekschrift tot bijkomende onderzoeksdaden kan ingediend worden tijdens de 15 dagen (3 dagen wanneer de verdachte zich bevindt in VH) inzagerecht in het strafdossier voor de verschijning voor de raadkamer. Vindt u dat er een wetgevend initiatief moet komen om duidelijkheid te scheppen omtrent de mogelijkheid van een verlenging van die termijn? Vindt u zelf dat zo’n verlenging toegestaan zou moeten worden, bijvoorbeeld wanneer de verdachte in VH verblijft en de periode van het 3 daagse inzagerecht enorm kort is voor de raadsman om zo’n beslissing te nemen? Dat is een moeilijke vraag. Ik denk eigenlijk dat er op zich geen behoefte is aan een verlenging van die termijnen. Ik heb nog nooit meegemaakt dat een verdachte zegt; ik heb geen tijd gehad om mijn dossier in te zien. De meeste verdachten zijn vragende partij om dat dossier zo rap mogelijk door de raadkamer te krijgen zodat men zo rap mogelijk voor het vonnisgerecht kan verschijnen, wetende dat ze na de verwijzing ook nog inzage krijgen. Ok, drie dagen is kort om bijkomende onderzoeksdaden te vragen maar men staat ten gronde ook nog een bijkomend onderzoek toe. Indien de persoon niet aangehouden dan zijn ze niet op de hoogte van wat er in het dossier staat. Zij worden ineens geconfronteerd met een dik dossier. Ik kan mij voorstellen dat het overweldigend is om er dan mee geconfronteerd te worden. In dat geval is de inzagetermijn van 15 dagen (te) kort. Maar indien de persoon is aangehouden dan heeft hij echter maand per maand inzage in het dossier. Hij krijgt eveneens informatie aan de hand van wat er door de OR tijdens zijn maandelijks verslag in raadkamer wordt verteld. Hij is met andere woorden op de hoogte van wat er in het dossier zit. De advocaat is mee in het verhaal en kon tijdens het onderzoek ook om bijkomend onderzoek verzoeken bij de OR. In die situatie zie ik dus geen probleem. In Brugge geven wij d’office 15 dagen. Maar ik heb ook nog gelezen in R. Verstraeten dat men soms maanden inzage geeft in plaats van 15 dagen. Daar zie ik het nut niet van in. Ik denk eerder dat het probleem theoretisch is dan praktisch. Ik denk niet dat de verdachte vragende partij is. Raadkamer en de controle op de VH 5. Dient, zelfs indien de taak van de raadkamer in de regeling van de rechtspleging zou worden afgebouwd, zij zich in elk geval in te laten met het controleren van de Voorlopige Hechtenis?

99

Wanneer de raadkamer zou worden afgeschaft, zal een andere instantie controle moeten uitoefenen. Dat zou ook de correctionele rechtbank kunnen zijn die in een bijzondere zitting uitspraak doet daarover. Ook weer niet onmiddellijk de KI bevoegd maken. De KI als beroepsinstantie zou ik behouden. 6. Door de nieuwe wet d.d. 27/12/2012 mogen personen die in VH verblijven ook verschijnen in de persoon van een advocaat. De raadkamer kan nog altijd de persoonlijke verschijning bevelen (tenminste drie dagen voor de verschijning) zonder dat tegen die beslissing een rechtsmiddel kan worden aangesteld. Indien de verdachte of zijn advocaat niet verschijnt, wordt uitspraak gedaan in hun afwezigheid. Er is een voorstel om deze persoonlijke verschijning in uitzonderlijke omstandigheden (onmogelijkheid om ter plaatse de zitting bij te wonen) te laten verlopen via videoconferentie. Bent u te vinden voor dat idee? Absoluut niet. Volgens mij is het te duur voor wat het maar opbrengt. Men heeft al eens geprobeerd om dat uit te bouwen maar dat is binnen de kortste keren afgevoerd geweest door weerstand van de advocaten. Zij meenden dat de rechten van verdediging daardoor geschonden worden. Je mist nuances van het verhoor. Daarbij zal het voor problemen zorgen als er tolken aanwezig moeten zijn. Er lopen wel nog steeds proefprojecten. Wat wel positief is, is die vertegenwoordiging door hun advocaat. Nu kunnen zij daar hun inbreng leveren. Die persoonlijke beveling heeft geen nut (algemeen standpunt parket generaal). Iemand die niet de moeite doet om te verschijnen voor de raadkamer omdat hij niet wil komen, daarvan zal men de hechtenis gewoon handhaven. Het geeft geen blijk van inzet tot reclassering. Hij zal niet geloofwaardig overkomen. Waarom zouden wij die persoon dan persoonlijk doen verschijnen. Wat een heisa. Meestal is de weigering om te komen van de persoon ook een feit dat voorligt op de zitting zelf. Om drie dagen voor de zitting al te weten dat de betrokkene niet zal komen, is praktisch onmogelijk. De beschikking tot persoonlijke verschijning moet ook worden uitgesproken in een aparte zitting met voltallige bezetting, wat voor enorm veel tijdverlies zal zorgen. Ik voorspel dat zo’n beschikking amper vijf keer per jaar in heel België zal worden uitgesproken. De regeling is een maat voor niets. 7. Met de vernieuwing van de wetgeving d.d. 2005 inzake de verschijningen voor de raadkamer in het kader van de VH zijn er verschillende regelingen ingevoerd. Zo moet een verdachte van een niet-correctionaliseerbare misdaad na de tweede verschijning slechts om de drie maanden voor de raadkamer verschijnen. Wanneer men dan hoger beroep aantekent tegen een beschikking verlenging aanhouding dient die de zaak binnen de 15 dagen voor de KI te komen, verwerpt of hervormt de KI het beroep dan begint een nieuwe termijn te lopen.. Deze termijnen zijn dan weer anders indien er Cassatieberoep is geweest. Zouden de verschillende regelingen niet beter vervangen worden door één duidelijke regeling om alle rechtsonzekerheden en vergissingen in hoofde van rechtbanken (de griffies) de wereld uit te helpen?

100

Ja absoluut. Dat zou zeker moeten gebeuren want het risico op procedurefouten wegens het laattijdig oproepen van aangehoudenen voor volgende verschijningen is enorm groot. In Brugge hebben we het al eens tegengekomen; de betrokkene had cassatieberoep aangetekend waarna die persoon te laat werd opgeroepen voor de raadkamer. Deze persoon is vrijgekomen. De vraag is ook afkomstig van de griffies omdat de opvolging van termijnen heel moeilijk is. Hoe lossen wij het nu op? Wij hebben nu een goeie communicatie tussen de griffie van het onderzoek in eerste aanleg en de griffie van de KI. Iedereen in eerste aanleg is vragende partij om die termijnen te vereenvoudigen. Raadkamer als vonnisgerecht 8. Indien de raadkamer zich zou beperken tot de controle van de VH, dient de mogelijkheid om vooraleer er verwezen wordt naar een vonnisgerecht te oordelen over de opschorting van straf en het bevelen van de internering te worden behouden? Zo ja, wie acht u het best geplaatst om deze taken over te nemen? Ik denk dat die mogelijkheid best behouden blijft wanneer de raadkamer blijft bestaan. Je hebt pijnlijke dossiers die buiten een openbare zitting behandeld moeten worden. In die zaken is het beter dat de raadkamer oordeel velt. Raadkamer versus KI 9. Naar mijn mening zijn er drie mogelijkheden voor de toekomst van de raadkamer. De eerste mogelijkheid is dat alles blijft zoals het is. De tweede mogelijkheid is dat de raadkamer uitsluitend bevoegd blijft voor de VH-controle en waarbij de KI bevoegd blijft als beroepsinstantie. De derde mogelijkheid is dat de raadkamer volledig wordt afgeschaft en dat alle bevoegdheden van de raadkamer overgeheveld worden naar de KI. De derde mogelijkheid is sowieso een utopie. Als je voor elk dossier een kamer met drie raadsheren moet oproepen zijn we contraproductief bezig. Ik ben geen voorstander van een behandeling door de KI met een alleenzetelende rechter in plaats van de raadkamer. Integendeel, bij de raadkamer is er nog een onderzoeksrechter aanwezig. Volgens mij is best om alles te laten zoals het is als men de OR behoudt. Als men een rechter van het onderzoek inschakelt dan zal er toch naar mijn oordeel een onafhankelijke instantie moeten zijn die zal oordelen over de regeling rechtsgebied, handhaving, internering, opschorting. Het komt dan op het zelfde neer als nu maar dan kan je de taken ietwat anders gaan invullen. 10. In de tweede mogelijkheid, wanneer de raadkamer uitsluitend nog bevoegd zou blijven voor de VH, denkt u dat de KI of de OR zelf de regeling der rechtspleging toebedeeld zal krijgen? Geen van de twee lijkt mij haalbaar. Alles overbrengen naar de KI zal voor een overbelasting zorgen en zal op veel weerstand botsen. Ik zie ook niet in waarom alles direct bij niveau beroep zou moeten belanden. Als je alles bij de OR laat, mis je een belangrijke filter. Uiteindelijk zal er weer een onafhankelijke instantie moeten tussenkomen.

101

11. Kunt u zich vinden in een verruimde bevoegdheid voor de KI indien de Raadkamer volledig zou worden afgeschaft, voornamelijk met betrekking tot de VH (controle/bevestiging/in vrijheid stellen onder voorwaarden)? Neen 12. Is de KI de best geplaatste instantie om deze taak over te nemen? Neen Zoja, dan is er slechts een aanleg, moet er dan geen beroepsmogelijkheid gecreëerd worden voor de personen aangehouden in VH? Al behandeld. Of een KI met een alleenzetelend raadsheer. Maar dan zie ik het verschil niet met de raadkamer. Of indien de handhaving een taak wordt van de rechter van het onderzoek. En dan KI als beroepsinstantie? Ik denk dat er te veel heil verwacht wordt van de KI. Het komt pas zelden voor dat de KI hervormt omdat de raadkamer flagrant de mist is ingegaan. 13. De BOM-controle geschiedt door de KI. Voor deze controle acht men de KI technisch beter geschikt dan de raadkamer. Als men voor deze controle de KI inschakelt, zou de KI dan ook niet beter geplaatst zijn om de controle op de onregelmatig verkregen bewijsstukken op zich te nemen? (Met het doorvoeren van deze ingrepen zou alles procedureel vereenvoudigd worden, wat de rechtszekerheid ten goede komt.) Al behandeld. 14. Moet de verdachte eveneens HB kunnen instellen tegen alle beschikkingen van de raadkamer zoals het OM en de BP (mits zij een belang aantonen)? Of is een ongelijkheid hier te rechtvaardigen? Aan de ene kant ben ik voor een gelijkheid van wapens en dan zou dat inderdaad mogelijk moeten zijn. Waarom zou dat niet mogen? Maar waarom zou je tegen een verwijzing in beroep moeten gaan? Je kan ten gronde toch nog je argumenten uiteen zetten in een openbare zitting. Interviewer: Misschien juist om die openbaarheid te vermijden? Geïnterviewde: Ja, dat is een argument maar als je HB tegen elke beschikking toestaat dan zul je aan procedurepleiters voer geven om het proces onnodig te vertragen. In theorie zou het moeten kunnen maar in de praktijk is het niet slecht dat het niet kan. Daarbij komt dat een beroep wel sowieso mogelijk is wanneer de inverdenkinggestelde conclusies neerlegt tegen zijn verwijzing. Tegen een weerlegging van de conclusies kan hij wel in beroep gaan. Elke gladde procedurepleiter zal zich wel bewapenen om dan toch in beroep te kunnen gaan. Cassatieberoep 15. Cassatieberoep kan ook tegen een beschikking van de raadkamer zonder eerst de KI gepasseerd te zijn in de gevallen dat er geen beroep kan ingesteld worden tegen bij de KI. Dit Cassatieberoep dient dan ingediend te worden na de einduitspraak. Wanneer het Hof de beschikking casseert is de hele procedure en einduitspraak die op de beschikking volgde

102

nietig. Men heeft dus tijd en geld verspild.. Deze regeling is volledig uitgehold aangezien men eenmaal een einduitspraak heeft verkregen, de vraagstukken voor het onderzoeksgerecht dikwijls niet meer aan de orde zijn. Maar in theorie zou het dus beter zijn dat het Cassatieberoep al direct zou kunnen volgen op de omstreden beschikking. Wat denkt u van dit voorstel? Het zou misschien geen slecht idee zijn om dat Cassatieberoep onmiddellijk toe te laten. Ik zie er het nut ook niet van in om te wachten tot na de einduitspraak. Het is misschien een mogelijkheid om te kijken naar hoe de KI hierin een rol kan spelen. Misschien valt er iets te zeggen voor een bijzondere kamer bij de KI die de taak van het Hof van Cassatie tijdens het vooronderzoek zou overnemen. Maar volgens mij is dat probleem slechts marginaal. Zelf heb ik nog nooit voor de situatie gestaan. Raadkamer en rechter van het onderzoek 16. Bent u voor of tegenstander van een rechter van het onderzoek? En wat drijft u tot deze mening? Ik ben daar zeker geen tegenstander van. Maar om nu te zeggen dat ik er een streefdoel van maak, dat nu ook niet. Ik denk dat het naar de toekomst toe onvermijdelijk wordt omdat het systeem dat wij al gebruiken sedert Napoleon altijd maar meer en meer afbrokkelt door de voorschriften van het EVRM. Deze voorschriften neigen meer naar een accusatoir rechtssysteem tijdens het vooronderzoek. Als men ervoor kiest om als maar meer toenadering te zoeken naar het Angelsaksisch systeem dan past een OR daar niet in. 17. Denkt u dat dit een invloed zal hebben op de rol die de raadkamer dan nog zal spelen aangezien het gerechtelijk onderzoek door de afschaffing van de OR zal verdwijnen? De regeling rechtspleging door de raadkamer zal dan geen nut meer hebben. Eenmaal je enerzijds werkt met een rechter van het onderzoek die de indringende onderzoeksdaden uitvoert en de aanhoudingen beveelt en anderzijds met het parket die het onderzoek voert dan heeft de raadkamer geen zin meer. De raadkamer zal dan enkel nog doen voor wat de vonnisrechter ook bevoegd is. De controle op de rechten van verdediging, de bewijslast, een correct verloop van het onderzoek. Uiteindelijk gebeurt dan twee maal hetzelfde. Als men toch nog een buffer wil inschakelen in dat systeem, dan kan er nog gedacht worden aan een beroepsmogelijkheid bij de KI. Maar een raadkamer die de rechter van het onderzoek controleert heeft voor mij geen zin. Uiteindelijk komt het er dan op neer dat de raadkamer de controleur wordt van de controleur, zijnde de rechter van het onderzoek. Een beroepsmogelijkheid tegen een beslissing van de rechter van het onderzoek is misschien wel nog te verantwoorden. Alvast bedankt voor uw tijd.

103

13.4. Interview Joseph Van Goethem (raadsheer, kamervoorzitter van de kamer van inbeschuldigingstelling te Gent) Vragenlijst Interview: Zin of Onzin van de Raadkamer Algemeen 1. Heeft u een overwegend positieve of negatieve mening over het instituut van de raadkamer? En kan u verwoorden waaraan dit te wijten is? Afhankelijk van hoe de raadkamer bemand is, is de raadkamer een positief instituut. Hier in Gent heb je de twee. Enerzijds een dame die zeer gedreven is en die zeker niet over een nacht ijs gaat. Zij gaat de zaak in beraad nemen en maakt heel mooie beschikkingen. Anderzijds heb je een kamer die alles afhandelt in een lijntje en dat is niet de bedoeling. Dus het hangt eerder af van de persoon die in de raadkamer zetelt dan van het instituut zelf. Regeling der Rechtspleging 2. Vindt u de bevoegdheid van de raadkamer inzake de regeling der rechtspleging eerder tijdverlies en onnuttig of toch noodzakelijk als controlemiddel op het gerechtelijk onderzoek en bijgevolg noodzakelijk voor de rechten van verdediging in het kader van het EVRM? In het kader van het EVRM is de raadkamer niet noodzakelijk want een dubbel aanleg is niet vereist. Of de KI dat doet of de raadkamer dat maakt niet veel verschil. Men zou ook de regeling rechtspleging kunnen overlaten aan een rechter van het onderzoek die dan na het onderzoek beslist of er voldoende bezwaren zijn en dan beslist om te verwijzen in zijn eindbeslissing. Is men daarmee niet akkoord dan zou een beroepsmogelijkheid bij de KI open kunnen staan. 3. Indien u de procedure voor de raadkamer noodzakelijk acht voor de rechten van verdediging en de raadkamer als een extra controle-orgaan aanziet, dienen de motiveringsverplichting en de tegenspraakelementen niet verscherpt te worden? Ik vind dat de motiveringsverplichting mag verzwaard worden. Iedere partij die beroep doet op een rechter moet kunnen weten wat de drijfveer was achter de beschikking. Dat mag kort en bondig. Maar het is onvoldoende te zeggen dat er voldoende of geen bezwaren zijn. Nu, door een recent arrest van het Hof van Cassatie is al een verruimde motiveringsverplichting noodzakelijk. Men moet als BP weten waarom er geen voldoende bezwaren zijn om te verwijzen. Helaas wordt dit arrest niet of amper gevolgd door de raadkamers. Men is afhankelijk van de persoon van de voorzitter van de raadkamer. Meer tegenspraak is onnodig. De tegensprekelijkheid is voldoende ingebouwd. 4. Denkt u dat de onderzoeksrechter zelf evengoed zou kunnen beslissen zijn gerechtelijk onderzoek af te sluiten zonder tussenkomst van de raadkamer aangezien de onderzoeksrechter ten allen tijde onpartijdig moet blijven? Zou het een goed idee zijn om de regeling der rechtspleging over te laten aan de onderzoeksrechter indien er een beroepsmogelijkheid zou bestaan tegen zijn/haar beslissing bij de kamer van inbeschuldigingstelling?

104

Het voordeel van de raadkamer is dat een tweede onafhankelijke en objectieve lezing van het onderzoek gebeurt. Als men als OR zodanig lang naar een dossier kijkt dan kan een tunnelvisie ontstaan. De OR heeft een strategie en die strategie wordt gevolgd. Een extra controle is dan aan te raden. Dat is het voordeel van een onderzoeksgerecht. Wij zijn verplicht ons nog eens een tweede maal te buigen over het dossier. Je ziet direct de problemen en of dat nu door een raadkamer of KI gebeurt, dat maakt niet uit. Interviewer: Is het een goed idee om de KI voor meer zaken bevoegd te maken? Geïnterviewde: De werklast zal enorm verzwaren. Zeker als alles blijft zoals het nu is dan is dat praktisch onhaalbaar. De taken worden uitgebreid maar dat resulteert niet in meer mensen. En elke keer een kamer met drie rechters is niet nodig. We zijn al overvraagd. Bv. De bom controle is enorm arbeidsintensief en overbodig arbeidsintensief. Moest men de automatische BOM-controle vervangen door een controle op verzoekschrift, zou dat al een enorme verbetering zijn. Zo zou de KI enkel gevat worden op verzoek van het OM of de partijen. Nu leidt dit automatisme in 90% van de gevallen tot uniforme arresten. Zonder dit automatisme zouden we veel meer tijd hebben voor de echte problemen die worden aannemelijk gemaakt door het OM of door de betrokken partij. Raadkamer en bijkomende onderzoeksdaden 5. Het verzoekschrift tot bijkomende onderzoeksdaden kan ingediend worden tijdens de 15 dagen (3 dagen wanneer de verdachte zich bevindt in VH) inzagerecht in het strafdossier voor de verschijning voor de raadkamer. Vindt u dat er een wetgevend initiatief moet komen om duidelijkheid te scheppen omtrent de mogelijkheid van een verlenging van die termijn? Vindt u zelf dat zo’n verlenging toegestaan zou moeten worden, bijvoorbeeld wanneer de verdachte in VH verblijft en de periode van het 3 daagse inzagerecht enorm kort is voor de raadsman om zo’n beslissing te nemen? Tijdens de VH denk ik niet dat het een probleem vormt. Men zit nog maar in het begin van het gerechtelijk onderzoek. Uiteindelijk in grote dossiers duurt zo’n onderzoek met aangehoudenen ongeveer zes maanden. Dan begint het eigenlijk pas. Eenmaal alle gegevens verzamelt zijn, dan heeft men een beeld van het gerechtelijk onderzoek. Pas dan komt men met de verzoeken om bijkomende onderzoeksdaden. Het is anders wanneer het een heel groot dossier betreft met veel aangehoudenen dan is het wel te kort. En dan zou de raadkamer inderdaad de mogelijkheid moeten krijgen om een verlenging van die inzagetermijn te bevelen gekoppeld aan een mogelijkheid om bijkomend onderzoek te vragen. Raadkamer en de controle op de VH 6. Dient, zelfs indien de taak van de raadkamer in de regeling van de rechtspleging zou worden afgebouwd, zij zich in elk geval in te laten met het controleren van de Voorlopige Hechtenis? Ja, laten we dat behouden, laten we de persoon die beslist over het aanhoudingsmandaat gecontroleerd worden door een onafhankelijke rechter.

105

7. Door de nieuwe wet d.d. 27/12/2012 mogen personen die in VH verblijven ook verschijnen in de persoon van een advocaat. De raadkamer kan nog altijd de persoonlijke verschijning bevelen (tenminste drie dagen voor de verschijning) zonder dat tegen die beslissing een rechtsmiddel kan worden aangesteld. Indien de verdachte of zijn advocaat niet verschijnt, wordt uitspraak gedaan in hun afwezigheid. Ik vind de nieuwe wet een absurde wet. Maar ik moet hem toepassen. Het resultaat is dat tot nu toe alle aangehoudenen gewoon naar het onderzoeksgerecht gekomen. Slechts drie maal zijn de betrokkenen niet gekomen en in die zaken krijgen we dan ook een brief van de advocaat om te melden dat hij ook niet aanwezig zal zijn. Gevolg: de persoon wordt gehandhaafd. Dus die wet is een maat voor niets geweest. Ik denk dat deze wet het gevolg is van lobbywerk met de politiediensten om minder transporten naar onze rechtbanken te voorzien. Men kan niet inschatten hoe belangrijk het is dat de persoon voor u zijn dossier komt uitleggen en zijn vrijlating aan te vragen. Het is belangrijk om die persoon ter zitting op alle mogelijke manieren te kunnen ondervragen en te zien hoe hij daarop reageert; hij kan ook toelichtingen geven. De geloofwaardigheid van de aangehoudene kan er alleen maar bij winnen bij het zien van de persoon. Mijn collega als gewezen onderzoeksrechter slaagt er in om nog bekentenissen los te krijgen door de ondervraging. Het is echt een meerwaarde dat de persoon er persoonlijk is. Ik zie het nut er niet van in om die vertegenwoordiging in te voeren. In de zaken dat de betrokkene wegens zijn gezondheidstoestand niet ter plaatste kan komen, werd al vroeger een uitzondering toegestaan. Daar mocht de advocaat wel al zijn cliënt vertegenwoordigen. Het OM en het onderzoeksgerecht maakten geen bezwaar. Wij zitten hier niet om de mensen in de gevangenis te houden, integendeel, als het verantwoord is, dan lossen we liever. Maar dat kon vroeger al dus waarom de wet nu gewijzigd is, is een raadsel. We maken er ook geen automatisme van om een proces-verbaal op te stellen omtrent het gegeven of die persoon persoonlijk verschenen is of niet. Extra: Er is een voorstel om deze persoonlijke verschijning in uitzonderlijke omstandigheden (onmogelijkheid om ter plaatse de zitting bij te wonen) te laten verlopen via videoconferentie. Bent u te vinden voor dat idee? Neen, daar ben ik geen voorstander van. 8. Met de vernieuwing van de wetgeving d.d. 2005 inzake de verschijningen voor de raadkamer in het kader van de VH zijn er verschillende regelingen ingevoerd. Zo moet een verdachte van een niet-correctionaliseerbare misdaad na de tweede verschijning slechts om de drie maanden voor de raadkamer verschijnen. Wanneer men dan hoger beroep aantekent tegen een beschikking verlenging aanhouding dient die de zaak binnen de 15 dagen voor de KI te komen, verwerpt of verwerpt de KI het beroep dan begint een nieuwe termijn te lopen.. Deze termijnen zijn dan weer anders indien er Cassatieberoep is geweest. Zouden de verschillende regelingen niet beter vervangen worden door één duidelijke regeling om alle rechtsonzekerheden en vergissingen in hoofde van rechtbanken (de griffies) de wereld uit te helpen?

106

De vrijgelatingen zijn er gekomen door vergissingen op niveau van de parketten. Wij volgen die termijnen enorm strikt op. Het probleem komt voor wanneer de persoon zijn cel in gaat. Op dat moment moeten de agenda’s opnieuw worden aangepast en op punt worden gesteld. Daar loopt het soms mis. Moest het een uniforme regeling zijn dan zal iedereen daar bij winnen. Maar ik ben geen voorstander van een uniforme regeling met een termijn van drie maanden, dat is te lang. Je ziet nu ook dat de mogelijkheid in grote dossiers met betrekking tot zware feiten om maandelijks een verzoekschrift tot invrijheidstelling (art. 22 Sv.) in te dienen misbruikt wordt om toch maandelijks inzage te krijgen. Dat is ook niet de bedoeling. Men doet het om de evolutie van het dossier te kunnen volgen. Voor mij had de maandelijkse termijn behouden mogen worden. Raadkamer als vonnisgerecht 9. Indien de raadkamer zich zou beperken tot de controle van de VH, dient de mogelijkheid om vooraleer er verwezen wordt naar een vonnisgerecht te oordelen over de opschorting van straf en het bevelen van de internering te worden behouden? Zo ja, wie acht u het best geplaatst om deze taken over te nemen? Het behouden is een goeie zaak om iemand te behoeden voor de publieke opinie en de behandeling van de zaak in openbaarheid. Vooral dan voor jonge mensen brengt die mogelijkheid heil. Het is ook zo dat er niet zoveel gebruik wordt gemaakt van de opschorting. Misschien zo’n drie à vier gevallen per jaar voor de KI. De raadkamer zal dit wel meer uitspreken aangezien zij ook een zwaarder caseload hebben. Raadkamer versus KI Naar mijn mening zijn er drie mogelijkheden voor de toekomst van de raadkamer. De eerste mogelijkheid is dat alles blijft zoals het is. De tweede mogelijkheid is dat de raadkamer uitsluitend bevoegd blijft voor de VH-controle en waarbij de KI bevoegd blijft als beroepsinstantie. De derde mogelijkheid is dat de raadkamer volledig wordt afgeschaft en dat alle bevoegdheden van de raadkamer overgeheveld worden naar de KI. 10. In de tweede mogelijkheid, wanneer de raadkamer uitsluitend nog bevoegd zou blijven voor de VH, denkt u dat de KI of de OR zelf de regeling der rechtspleging toebedeeld zal krijgen? Naar mijn oordeel is een rechter van het onderzoek best geplaatst om over de regeling rechtspleging te beslissen. Zeker in het kader van een efficiënter gerecht, het versnellen van de procedures en dat zonder meer mensen te engageren in de onderzoeksgerechten. Ik denk dat een afschaffing van de raadkamer ook een verlies is. Voor mij mag de raadkamer blijven bestaan. Maar de raadkamer moet efficiënter worden en men moet het systeem zo maken dat het zwaartepunt bij de eerste rechter ligt. Conclusies moeten daar worden beantwoord. Nieuwe bezwaren en nieuwe middelen zouden niet meer voor het eerst voor de KI op geroepen mogen worden. Men mag niet meer voor het eerst debatten voeren in de KI. Dat is nu te veel het geval. Alles wordt doorgeschoven naar de KI. Men zou daar iets moeten aan doen. 11. Kunt u zich vinden in een verruimde bevoegdheid voor de KI indien de Raadkamer volledig zou worden afgeschaft, voornamelijk met betrekking tot de VH

107

(controle/bevestiging/in vrijheid stellen onder voorwaarden)? Is de KI de best geplaatste instantie om deze taak over te nemen? Zoja, dan is er slechts een aanleg, moet er dan geen beroepsmogelijkheid gecreëerd worden voor de personen aangehouden in VH? Op hoger beroep hebben ze in se geen recht maar het is bij de VH wel aangewezen gezien de zwaarwichtigheid van de beslissing. Ik ben dus voorstander van een beroepsmogelijkheid. 12. De BOM-controle geschiedt door de KI. Voor deze controle acht men de KI technisch beter geschikt dan de raadkamer. Als men voor deze controle de KI inschakelt, zou de KI dan ook beter geplaatst zijn om de controle op de onregelmatig verkregen bewijsstukken voor haar rekening te nemen? (Met het doorvoeren van deze ingrepen zou alles procedureel vereenvoudigd worden, wat de rechtszekerheid ten goede komt.) Ik ben niet geneigd om nog meer bevoegdheden over te hevelen naar de KI. 13. Bijvraag: bom in eerste aanleg en beroep KI; Neen, want dan gaat men weer een procedure in de procedure maken en dat zorgt voor een vertraging van de procesgang. De wet Franchimont heeft de rechten van de inverdenkinggestelde en het SO enorm verruimd maar wat het teweeg gebracht heeft is dat door al die beroepsmogelijkheden er enorm veel tijd verloren gaat. Het laat ook veel meer misbruiken van die rechtsmiddelen toe. 14. Moet de verdachte eveneens HB kunnen instellen tegen alle beschikkingen van de raadkamer zoals het OM en de BP (mits zij een belang aantonen)? Of is een ongelijkheid hier te rechtvaardigen? Neen, de ongelijkheid is te rechtvaardigen en dat werd ook zo beslist door GWH omdat men ten gronde ook nog eens zijn argumenten kan voorleggen. Het systeem is goed zoals het is. Cassatieberoep 15. Cassatieberoep kan ook tegen een beschikking van de raadkamer zonder eerst de KI gepasseerd te zijn in de gevallen dat er geen beroep kan ingesteld worden tegen bij de KI. Dit Cassatieberoep dient dan ingediend te worden na de einduitspraak. Wanneer het Hof de beschikking casseert is de hele procedure en einduitspraak die op de beschikking volgde nietig. Men heeft dus tijd en geld verspild.. Deze regeling is volledig uitgehold aangezien men eenmaal een einduitspraak heeft verkregen, de vraagstukken voor het onderzoeksgerecht dikwijls niet meer aan de orde zijn. Maar in theorie zou het dus beter zijn dat het Cassatieberoep al direct zou kunnen volgen op de omstreden beschikking. Wat denkt u van dit voorstel? Ja. Daarbij zal men verplicht zijn het Hof van Cassatie uit te breiden. Dan moet men de strafkamer met meer mensen bemannen. Er is geen kamer die meer werkt als de strafkamer (2e kamer) van het Hof van Cassatie. Als men dat niet voorziet dan laat je het beter zoals het is. Cassatie versterken en KI versterken is dringend aan de orde willen we efficiënt blijven werken. In feite zou de KI elke dag moeten kunnen zetelen. Momenteel is dat onmogelijk, een dag is maar vierentwintig uur.

108

Raadkamer en rechter van het onderzoek 16. Bent u voor of tegenstander van een rechter van het onderzoek? En wat drijft u tot deze mening? Ik ben eigenlijk een voorstander. Ik denk dat die veel meer mogelijkheden heeft om een onderzoek snel af te ronden. Ik denk dat hij op een zeker ogenblik zelf kan beslissen of er zijn voldoende bezwaren zijn. De efficiëntie van het ganse systeem zal er alleen maar wel bij varen. 17. Denkt u dat dit een invloed zal hebben op de rol die de raadkamer dan nog zal spelen aangezien het gerechtelijk onderzoek door de afschaffing van de OR zal verdwijnen? Of ze helemaal zal worden afgeschaft, dat betwijfel ik maar het zal zeker een rol spelen. De rol van de raadkamer zal beperkt worden tot de VH controle en tot een aantal beperkte bevoegdheden die dan nog over blijven. De vraag is moet daarvoor nog een raadkamer bevoegd zijn? Kan niet alles door de KI behandeld worden? Als men kijkt naar de raadkamer vandaag, moet deze enorm veel doen. Er zijn te weinig mankrachten om het instituut van de raadkamer goed te laten functioneren. Er zijn een aantal voorzitters van raadkamers die bijzonder mooie vonnissen maken. Maar je hebt er ook die alles in twee lijnen afhandelen en dat hebben we niet nodig want dan moet alles in beroep herdaan worden. Alvast bedankt voor uw tijd.

109

13.5. Interview Paul Kenis (advocaat-generaal bij het hof van beroep te Gent) Vragenlijst Interview: Zin of Onzin van de Raadkamer Regeling der Rechtspleging 1. Vindt u de bevoegdheid van de raadkamer inzake de regeling der rechtspleging eerder tijdverlies en onnuttig of toch noodzakelijk als controlemiddel op het gerechtelijk onderzoek en bijgevolg noodzakelijk voor de rechten van verdediging in het kader van het EVRM? De vorige PG Schins en collega Schuermans vinden de regeling rechtspleging een overbodige stap. Nu, dat hangt allemaal samen met de functie van OR of Rechter van het onderzoek. Indien de functie van OR behouden blijft dan acht de OR op een bepaald moment zijn onderzoek voltooid en deelt hij het mee aan het OM. Naar mijn mening kan de regeling rechtspleging in die situatie bezwaarlijk overgelaten worden aan de OR zelf. Ik heb een argument om de regeling rechtspleging over te laten aan het OM. Tijdens een bespreking van de totstandkoming van de wetten van 14 april (Wet houdende diverse bepalingen inzake justitie) en 11 juli 2011 werden amendementen ingediend op de bepalingen met betrekking tot de verruimde minnelijke schikking. De kritiek luidde: ‘Kun je zomaar tijdens een lopend gerechtelijk onderzoek als OM het onderzoek afbreken om een MS voor te stellen?’ Als antwoord werd verwezen naar de bevoegdheid van de OR een onderzoek à charge en à décharge te voeren zonder zelf te mogen vervolgen wat overgelaten moet worden aan het OM. De nadruk wordt gelegd op art 22 env. Sv. (onder meer op 28quater Sv. ) om te verantwoorden dat de OR zelf geen advies moet geven omtrent de wenselijkheid zelf van voorstellen van de MS. Bijgevolg is het logisch bij het afsluiten van het onderzoek (OR deelt mee) dat het OM zonder raadkamer richting geeft aan het dossier dat voorligt. Aan de OR zelf het oordeel over laten om buiten vervolging te stellen of te verwijzen, staat haaks op de visie dat het eigenlijk het OM is die richting geeft aan het onderzoek. Net als na het opsporingsonderzoek zou het OM dan oordelen of het nodig is om zelf gevolg te geven aan de zaak. Het openbaar ministerie kan dan een MS of een bemiddeling in strafzaken voorstellen (bestaat nu niet maar kan in mijn ogen ook) of een vervolging instellen voor de rechtbank. Er stelt zich echter een probleem met de burgerlijke partijstelling. De enige reden die er zou kunnen toe aanzetten om nog een derde instantie bevoegd te maken voor de regeling der rechtspleging naast het OM is de klacht met burgerlijke partijstelling. Maar eigenlijk voelen wij ons als OM eerder gehinderd door zo’n BP. Dit is gebleken uit een grootschalige studie omtrent de BP. Zeer veel capaciteit zowel in tijd als in mankracht wordt gestoken in een onderzoek opgestart door de BP en dat terwijl relatief weinig zaken die werden opgestart door een klacht met BP, verwezen worden. Weinig van die verwezen zaken zullen ook effectief leiden tot een veroordeling ten gronde.

110

In het systeem waar enkel het OM autonoom oordeelt, zullen die personen in de kou blijven staan. Maar misschien kan men zoals in Nederland voorzien in een systeem waar er een toegankelijkheid gecreëerd wordt voor zulke personen door middel van een verzoek gericht aan het OM of zelfs bij het hof van beroep, staat mij voor, die dan zal oordelen of er nood is aan een onderzoek. Eventueel kan daarbij gedacht worden aan een beroepsmogelijkheid bij de KI. Een echte BP dwarsboomt het beleid en neemt heel veel capaciteit in beslag voor wat het waard is. 2. Indien u de procedure voor de raadkamer noodzakelijk acht voor de rechten van verdediging en de raadkamer als een extra controle-orgaan aanziet, dienen de motiveringsverplichting en de tegenspraakelementen niet verscherpt te worden? Ik acht ze niet noodzakelijk. Vandaag is er voldoende tegensprekelijkheid gecreëerd zowel tijdens de procedure voor de raadkamer als voor de KI. De motiveringsverplichting houdt eigenlijk juist in of er voldoende bezwaren zijn om te verwijzen. Dat is eigenlijk een louter subjectieve interpretatie tenzij er een bekentenis is en materiële sporen gevonden werden. Ik ben de mening toegedaan dat het OM zelf richting zou moeten geven aan het onderzoek waardoor een betere motivering door de raadkamer dus niet aan de orde is. Terloops gezegd; Vroeger werd de raadkamer meer ingeschakeld om reden dat alleen de raadkamer een misdaad kon correctionaliseren. Vandaag de dag kan de procureur verzachtende omstandigheden aannemen in zijn dagvaarding. 3. Denkt u dat de onderzoeksrechter zelf evengoed zou kunnen beslissen zijn gerechtelijk onderzoek af te sluiten zonder tussenkomst van de raadkamer aangezien de onderzoeksrechter ten allen tijde onpartijdig moet blijven? Zou het een goed idee zijn om de regeling der rechtspleging over te laten aan de onderzoeksrechter indien er een beroepsmogelijkheid zou bestaan tegen zijn/haar beslissing bij de kamer van inbeschuldigingstelling? Neen, naar mijn mening niet want ik zie die taak als een opdracht van het OM. Raadkamer en bijkomende onderzoeksdaden 4. Het verzoekschrift tot bijkomende onderzoeksdaden kan ingediend worden tijdens de 15 dagen (3 dagen wanneer de verdachte zich bevindt in VH) inzagerecht in het strafdossier voor de verschijning voor de raadkamer. Vindt u dat er een wetgevend initiatief moet komen om duidelijkheid te scheppen omtrent de mogelijkheid van een verlenging van die termijn? Vindt u zelf dat zo’n verlenging toegestaan zou moeten worden, bijvoorbeeld wanneer de verdachte in VH verblijft en de periode van het 3 daagse inzagerecht enorm kort is voor de raadsman om zo’n beslissing te nemen? Geen enkele rechtsinstantie is nu wettelijk bevoegd om een verlenging toe te staan. Wanneer geen personen aangehouden zijn dan geeft de griffier de partijen ruimschoots de tijd om het dossier in te zien en bijkomende onderzoeksdaden te vragen. Dat is de ervaring die we hier hebben.

111

Indien er aangehouden personen zijn dan hebben zij maandelijks minstens twee dagen de tijd om hun dossier in te zien. Zij kunnen gedurende het gerechtelijk onderzoek om bijkomende onderzoeksdaden verzoeken. Het zou mij niet storen om een wettelijke verlenging van de inzagetermijn te voorzien.. maar.. Voor andere aangehoudenen zou dit bijgevolg echter wel kunnen leiden tot het indienen van nieuwe verzoekschriften tot voorlopige invrijheidstelling wat bijkomende procedures voor de raadkamer en de KI (in het huidige rechtssysteem) zou genereren. In een dossier met aangehoudenen waarbij een aangehoudene een verlenging van de inzagetermijn verkrijgt zal dit mogelijks leiden tot een cascadesysteem van verzoeken van andere aangehoudenen in die zaak om in voorlopige vrijheid gesteld te worden. Zij zullen aanbrengen dat zij niet noodzakelijk mee moeten wachten op een behandeling van hun dossier en bijgevolg ook nog langer moeten aangehouden blijven. Hoe meer speling je geeft op termijnen hoe meer cascadesystemen je in de hand gaat werken. Indien je weet dat er een gerechtelijk onderzoek loopt dien je zelf op de hoogte te blijven van het dossier en beschik je over voldoende mogelijkheden om bijkomende onderzoeksdaden te vragen. De mogelijkheden zijn nog toegenomen door het gewijzigde artikel 61ter Sv. dat nu ook aan de aangehouden inverdenkinggestelde toelaat een verzoek tot inzage te richten aan de OR, zodat hij over meer dan 2 dagen per maand het dossier zal kunnen inzien. Ik zie er dus geen noodzaak in om de termijn te verlengen. Raadkamer en de controle op de VH 5. Dient, zelfs indien de taak van de raadkamer in de regeling van de rechtspleging zou worden afgebouwd, zij zich in elk geval in te laten met het controleren van de voorlopige hechtenis? Alles valt samen met het vraagstuk over invoering van een rechter van het onderzoek of van een vrijhedenrechter zoals Schuermans deze noemt. Als je opteert voor een systeem waar het OM volledig zelf het onderzoek voert en alleen naar de rechter van het onderzoek gaat om dwangmaatregelen te bekomen dan kun je ervoor opteren de rechter van het onderzoek de controle te laten uitvoeren over de VH met een beroepsmogelijkheid bij de KI. In eerste instantie zou ik niet zo ver gaan met de hervormingen. Dat is eerder toekomstmuziek voor het jaar 2050. Indien men nu hervormingen zou doorvoeren zullen ze niet zodanig ingrijpend zijn en dan blijft een onafhankelijke rechter nodig om over de VH te oordelen. 6. Door de nieuwe wet d.d. 27/12/2012 mogen personen die in VH verblijven ook verschijnen in de persoon van een advocaat. De raadkamer kan nog altijd de persoonlijke verschijning bevelen (tenminste drie dagen voor de verschijning) zonder dat tegen die beslissing een rechtsmiddel kan worden aangesteld. Indien de verdachte of zijn advocaat niet verschijnt, wordt uitspraak gedaan in hun afwezigheid. Het is niet mogelijk de wet toe te passen zoals ze is verschenen. Het artikel waar men de mogelijkheid invoert de persoonlijke verschijning te bevelen is problematisch. Op het einde van de zin staat dat indien zij niet verschijnen in hun afwezigheid ook uitspraak kan gedaan worden.

112

Voor deze wet was het zo dat men sowieso kon uitspraak doen in afwezigheid van de aangehoudene. Met de nieuwe wet wordt de illusie gecreëerd dat men eerst de persoonlijke verschijning moet bevelen alvorens men uitspraak mag doen in hun afwezigheid. De circulaire opgesteld door de procureur-generaal van Antwerpen verduidelijkt al hoe het artikel dient gelezen te worden. Maar deze misvatting moet ook definitief de wereld uitgeholpen worden. Een nieuwe wetswijziging dringt zich op zodat er geen persoonlijke verschijning bevolen dient te worden vooraleer in hun afwezigheid uitspraak kan worden gedaan. De driedaagse termijn om de persoonlijke verschijning te bevelen is niet te hanteren voor de raadkamer bij de eerste verschijning. Je hebt daar amper vijf dagen de tijd voor men moet verschijnen. Ook voor de KI is dat praktisch moeilijk want in principe weet je niet wie er in graad van beroep zal verschijnen. Vijftien dagen lijkt voor een buitenstaander een ruime termijn maar in de praktijk is deze termijn enorm kort aangezien er heel wat fases moeten doorlopen worden. Op zich kan de stelling voor de vertegenwoordiging verdedigd worden. Maar voor het onderzoeksgerecht is het verschijnen in persoon enorm belangrijk in de gevallen waarin een verzoek tot voorlopige vrijheidstelling onder voorwaarden werd ingediend of het onderzoeksgerecht er ambtshalve zou aan denken iemand vrij te stellen onder voorwaarden. Het onderzoeksgerecht wenst dan normaliter de aangehoudene een aantal gedetailleerde vragen te stellen waar ook de raadsman met de beste wil van de wereld niet op kan antwoorden. (bv. Vervoer, verblijfplaats, uurregeling,..) 7. Er is een voorstel om deze persoonlijke verschijning in uitzonderlijke omstandigheden (onmogelijkheid om ter plaatse de zitting bij te wonen) te laten verlopen via videoconferentie. Bent u te vinden voor dat idee? Ik ben er geen tegenstander van. (Ik heb eenmaal in een burgerlijke zaak een videoconference bijgewoond in Antwerpen.) Ik prefereer een zitting te houden met videoconferentie dan een zitting met een advocaat die de aangehoudene komt vertegenwoordigen. Want door middel van videoconferentie kan men peilen naar de reacties van de aangehoudene wat men niet kan bij vertegenwoordiging. Zeker nu, met de invoering van de nieuwe wet en de bepaling omtrent de persoonlijke verschijning, kan er meer dan vroeger aan gedacht worden. Een belangrijk tegenargument is dat het hier gaat om de handhaving van vrijheidsbeneming van een persoon wat een ernstige aantasting inhoudt op de rechten van vrijheden van het individu. Het is een zeer belangrijke en gewichtige beslissing. Het loont de moeite voor de aangehoudene om zich daarvoor in persoon te (laten) verplaatsen naar de rechtbank. 8. Met de vernieuwing van de wetgeving d.d. 2005 inzake de verschijningen voor de raadkamer in het kader van de VH zijn er verschillende regelingen ingevoerd. Zo moet een verdachte van een niet-correctionaliseerbare misdaad na de tweede verschijning slechts om de drie maanden voor de raadkamer verschijnen. Wanneer men dan hoger beroep aantekent tegen een beschikking verlenging aanhouding dient die de zaak binnen de 15 dagen voor de KI te komen, verwerpt of hervormt de KI dan begint een nieuwe termijn te lopen.. Deze termijnen zijn dan weer anders indien er Cassatieberoep is geweest. Zouden de verschillende regelingen niet beter vervangen worden door één duidelijke regeling om alle rechtsonzekerheden en vergissingen in hoofde van rechtbanken (de griffies) de wereld uit te helpen?

113

De bedoeling van de wijziging van de termijnen was om de aangehoudene niet te veel te laten voorkomen. Maar reeds herhaaldelijk heeft het College van PG gevraagd om de driemaandelijkse termijn (ingevoerd in 2005) opnieuw te wijzigen naar een maandelijkse termijn. Dit blijft een struikelblok. Hoe komt dat? In 2005 voert men een regeling in dat de handhaving van VH inzake niet-correctionaliseerbare misdaden slechts om de drie maand moet gebeuren vanaf de tweede handhaving. In 2009 verandert men de wet op het hof van assisen met onder andere wijzigingen aan de toepassing van verzachtende omstandigheden met onduidelijkheid omtrent het al dan niet correctionaliseerbaar zijn van de misdaden als gevolg. Een moordpoging is nu bijvoorbeeld wel correctionaliseerbaar geworden. Recent vraagt de minister aan College PG wat zij kan doen om zulke mistoestanden, (zoals in de raadkamer te Hasselt in de grote vakantie) in de toekomst te vermijden? Het antwoord van het College PG luidde toen (oktober 2012); schaf de driemaandelijkse handhavingtermijn terug af zodat alles op een maand blijft. En voer een duidelijk systeem in voor de toepassing van de verzachtende omstandigheden. Wat merken we op? Terwijl we schrijven dat er moeilijkheden zijn, worden er nog meer moeilijkheden gecreëerd door de nieuwe Wet d.d. 27 december 2012 waar bijgevolg de adviezen van het College in de wind geslagen worden. Bij de meeste aanhoudingen voor niet-correctionaliseerbare misdaden (zoals moord) biedt de handhaving voor de raadkamer geen probleem. De meeste aangehoudenen begrijpen dat zij aangehouden blijven om de openbare veiligheid te waarborgen. In het behandelen van die zaken kruipt geen tijd. De weinigen die de verdere aanhouding niet (willen) begrijpen leggen in het huidig systeem toch maandelijks een verzoekschrift neer voor de raadkamer met het oog op voorlopige invrijheidstelling en maken daarbij ook gebruik van hun beroepsmogelijkheid KI (zie kasteelmoord, maffiabaas van Schellebelle). Indien de regeling nu een termijn van een maand of drie maanden voorziet, deze mensen zullen ervoor zorgen dat hun zaak maandelijks behandeld worden. Daar heb je minstens evenveel werk aan, zoniet nog meer want men moet zich nog bezig houden met het uitrekenen van de termijnen. De winst en efficiëntie is kleiner dan de kans om fouten te maken (zie fout in Ieper, Hasselt). De kans op fouten is alleen maar toegenomen door de wijziging van art 405quater en 405bis SW. zoals daarnet werd aangehaald. Er is wel al een poging gedaan om de termijnen terug op een lijn te krijgen namelijk met de termijn voor de handhaving door de KI. Deze werd terug op een lijn gebracht met de handhaving door de raadkamer die ook voor een maand geldt. Raadkamer als vonnisgerecht 9. Indien de raadkamer zich zou beperken tot de controle van de VH, dient de mogelijkheid om vooraleer er verwezen wordt naar een vonnisgerecht te oordelen over de opschorting van straf en het bevelen van de internering te worden behouden? Zo ja, wie acht u het best geplaatst om deze taken over te nemen? Internering mag behouden blijven indien men ook de raadkamer behoudt. Er wordt enkel gebruik gemaakt van mogelijkheid tot internering door de raadkamer in duidelijke gevallen.

114

In assisenzaken zal er al minder vlug een internering uitgesproken worden door de KI dan door het hof van assisen zelf. Waarom? Als er al zoveel twijfel heerst over de geestestoestand van de betrokkene onder de experten dan zal men als KI niet de verantwoordelijkheid op zich willen nemen om de knoop door te hakken. De vraag is dan natuurlijk of een volksjury beter geplaatst is.

Het is een kwestie van tendensen om meer of minder macht aan de raadkamer te verlenen. Alles is gekoppeld aan een tijdgeest. In de grote Franchimont was er een voorstel om de raadkamer net meer bevoegdheden te verlenen en haar bevoegd te maken voor zaken waar men het niet nodig achtte om meer dan een jaar gevangenisstraf uit te spreken. Sommige zaken zijn zodanig evident dat de raadkamer onmiddellijk als onafhankelijke rechter kan beslissen zelf de zaak ten gronde te behandelen zonder slechts de rechtspleging te regelen. Bv. diefstal met bekentenissen waarvoor men niet meer dan een jaar gevangenisstraf nodig acht uit te spreken. Er zijn voor- en tegenstanders van het idee. Het is in het kader van het snelrecht dat men die overstap heeft willen maken. In ’98 werd door de kleine Franchimont een systeem ingevoerd waarbij men zoveel mogelijk trachtte de onregelmatig verkregen bewijselementen al voor de behandeling ten gronde uit het dossier te halen. Zo kon de rechter ten gronde niet besmet worden door bewijsstukken waar hij geen rekening mee mag houden. Men is echter niet zo ver willen gaan en de wetgever heeft de mogelijkheid om onder bepaalde voorwaarden de bewijsstukken nogmaals aan te vechten ten gronde laten bestaan. De tendens bestaat nu om volledig terug te gaan naar voor ’98. In bepaalde rechtsleer opteert men ervoor om alle procedures over de zuivering van nietigheden tijdens het vooronderzoek weg te laten en het debat weer volledig ten gronde te voeren. Raadkamer versus KI Naar mijn mening zijn er drie mogelijkheden voor de toekomst van de raadkamer. De eerste mogelijkheid is dat alles blijft zoals het is. De tweede mogelijkheid is dat de raadkamer uitsluitend bevoegd blijft voor de VH-controle en waarbij de KI bevoegd blijft als beroepsinstantie. De derde mogelijkheid is dat de raadkamer volledig wordt afgeschaft en dat alle bevoegdheden van de raadkamer overgeheveld worden naar de KI. 10. In de tweede mogelijkheid, wanneer de raadkamer uitsluitend nog bevoegd zou blijven voor de VH, denkt u dat de KI of de OR zelf de regeling der rechtspleging toebedeeld zal krijgen? Ik ben de mening toegedaan dat het een taak zou moeten zijn van het openbaar ministerie om al dan niet met de zaak naar de rechter ten gronde te stappen. Wat mij betreft is er geen raadkamer nodig om de rechtspleging te regelen. Het OM kan als vervolgingsinstantie die beslissing nemen. Wat enorm veel tijd zal uitsparen. Dat hangt met duizend en een zaken samen. 11. Kunt u zich vinden in een verruimde bevoegdheid voor de KI indien de Raadkamer volledig zou worden afgeschaft, voornamelijk met betrekking tot de VH (controle/bevestiging/in vrijheid stellen onder voorwaarden)? Is de KI de best geplaatste

115

instantie om deze taak over te nemen? Zo ja, dan is er slechts een aanleg, moet er dan geen beroepsmogelijkheid gecreëerd worden voor de personen aangehouden in VH? Dit hangt samen met het vraagstuk over de OR of de vrijhedenrechter. Ik kan mij niet vinden in een rechtstreekse controle van de VH door de KI. Een andere mogelijkheid zou erin kunnen bestaan dat de OR zelf oordeelt over de VH maar dat daarbij een beroepsmogelijkheid gecreëerd wordt bij de KI. Dan moet evenwel art. 25 van de Wet op de VH herwerkt worden waardoor aan de OR de mogelijkheid gegeven wordt om de VH te allen tijde op te heffen. Die mogelijkheid heeft de onderzoeksrechter nu immers ook in de periode tussen de beslissing van de raadkamer waartegen beroep werd ingesteld en de uitspraak van de KI Zo wordt aan de KI de mogelijkheid ontnomen uitspraak te doen. Het hoger beroep is ‘zonder voorwerp’ Momenteel bestaat er geen beroep open tegen die beslissing van de OR. Deze regeling moet grondig herdacht worden. 12. De BOM-controle geschiedt door de KI. Voor deze controle acht men de KI technisch beter geschikt dan de raadkamer. Als men voor deze controle de KI inschakelt, zou de KI dan ook beter geplaatst zijn de controle op de onregelmatig verkregen bewijsstukken voor haar rekening te nemen? (Met het doorvoeren van deze ingrepen zou alles procedureel vereenvoudigd worden, wat de rechtszekerheid ten goede komt.) Die BOM-controle is er gekomen na een arrest van het GwH waarin werd gesteld dat een onafhankelijke rechterlijke instantie de bijzonder opsporingsmethoden moest controleren. (Omtrent de BOM-controle stoot men dikwijls op praktische problemen. Het kan voorkomen dat er andere feiten aan het licht komen door de BOM. Een tweede dossier wordt dan geopend voor dat nieuwe misdrijf. Wanneer dit tweede dossier afgerond is en ter controle van de BOM voor de KI moet komen dan kunnen er zaken aan het licht komen over het eerste dossier waardoor men dat eerste dossier kan verbranden.) Wat betreft het zuiveren van nietigheden is de behandeling ervan voor het onderzoeksgerecht afhankelijk van de visie die men daaromtrent volgt. Wanneer men van mening is dat de rechter ten gronde niet mag worden besmet door de onregelmatige bewijsstukken dan moet de zuiveringsprocedure tijdens het vooronderzoek plaatsvinden. Zolang de regeling rechtspleging nog bestaat kan die procedure bij de raadkamer gehouden worden. Nu dacht ik wel aan het volgende; het is al zo dat men de zuiveringsprocedure niet meer ten gronde kan voeren als je al je mogelijkheden hebt uitgeput voor de KI. Ik zie niet in waarom die regel niet zou kunnen toegepast worden wanneer men berust in het oordeel van de raadkamer omtrent de nietigheden. Men had de kans om hoger beroep in te stellen bij de KI. Maak je daar geen gebruik van, dan is jouw kans verkeken. Ik vind niet dat deze persoon voor de rechter ten gronde nogmaals de mogelijkheid zou moeten krijgen om dat bewijsstuk opnieuw aan te vechten. 13. Moet de verdachte eveneens HB kunnen instellen tegen alle beschikkingen van de raadkamer zoals het OM en de BP (mits zij een belang aantonen)? Of is een ongelijkheid hier te rechtvaardigen? Neen, zie arrest GwH 14 december 2005. (Het PG kan veel en de KI kan alles.) Cassatieberoep

116

14. Cassatieberoep kan ook tegen een beschikking van de raadkamer zonder eerst de KI gepasseerd te zijn in de gevallen dat er geen beroep kan ingesteld worden tegen bij de KI. Dit Cassatieberoep dient dan ingediend te worden na de einduitspraak. Wanneer het Hof de beschikking casseert is de hele procedure en einduitspraak die op de beschikking volgde nietig. Men heeft dus tijd en geld verspild.. Deze regeling is volledig uitgehold aangezien men eenmaal een einduitspraak heeft verkregen, de vraagstukken voor het onderzoeksgerecht dikwijls niet meer aan de orde zijn. Maar in theorie zou het dus beter zijn dat het Cassatieberoep al direct zou kunnen volgen op de omstreden beschikking. Wat denkt u van dit voorstel? Hoe recenter het Hof van Cassatie de zaak onderzoekt, hoe minder ambtshalve de controle verloopt, hoe minder het Hof ambtshalve middelen tot vernietiging opwerpt. Daarbij komt dat Cassatie niet aanvaardt dat een middel voor het eerst voor het Hof wordt opgeroepen. Deze beroepen zijn onontvankelijk. De mogelijkheid om Cassatieberoep in te stellen zoals in de vraagstelling wordt omschreven is vandaag met andere woorden eerder een theoretische mogelijkheid. Vroeger werd dit Cassatieberoep gebruikt in de gevallen waarbij de rechter ten gronde was vergeten te correctionaliseren. Alleen de raadkamer kon dat. Vandaag, sedert 2008, kan ten gronde aan alles verholpen worden. Zelfs de correctionele kamer in hoger beroep kan nog correctionaliseren. Raadkamer en rechter van het onderzoek 15. Bent u voor of tegenstander van een rechter van het onderzoek? En wat drijft u tot deze mening? Men evolueert stilaan meer en meer naar een stelsel waar de verdediging waargenomen wordt zowel tijdens het vooronderzoek als ten gronde. Een van de voordelen van een rechter van het onderzoek is dat deze rechter onafhankelijker is dan ooit te voren. Hij oordeelt enkel over de dwangmaatregelen of over de controle erover. Een ander voordeel, wat voornamelijk een voordeel is voor het OM, is dat men veel beter het strafvervolgingsbeleid zal kunnen sturen als het OM alles zelf vervolgt of niet vervolgt. Nu hebben we soms onderzoeken naar aanleiding van een klacht met BP waarvan het OM en de OR soms de mening zijn toegedaan dat het geen zin heeft daar een onderzoek aan te moeten besteden. 16. Denkt u dat dit een invloed zal hebben op de rol die de raadkamer dan nog zal spelen aangezien het gerechtelijk onderzoek door de afschaffing van de OR zal verdwijnen? Heel zeker, de rechter van het onderzoek zal dan bevoegd blijven voor de dwangmaatregelen en de controle op de VH tenzij men de rechter van het onderzoek laat beslissen over de VH met dan een beroepsmogelijkheid bij de KI. In de huidige stand van zaken zie ik toch nog altijd een rol weggelegd voor de raadkamer inzake VH. Ik vind de vrijheidsbeneming zodanig cruciaal dat de beslissing niet kan overgelaten worden aan één persoon.

117

Wat wel een mogelijkheid zou kunnen zijn, is dat het initiatief tot controle overgelaten wordt aan de aangehoudene. Maar hoe dan ook, een onafhankelijke controlemogelijkheid nadien is noodzakelijk. Alvast bedankt voor uw tijd.

118

13.6. Interview Stephaan Verhelst (ondervoorzitter, voorzitter van de raadkamer te Brugge) Vragenlijst Interview: Zin of Onzin van de Raadkamer Algemeen 1. Heeft u een overwegend positieve of negatieve mening over het instituut van de raadkamer? En kan u verwoorden waaraan dit te wijten is? Ik ben positief in gesteld omtrent de raadkamer. Het enige wat mij opvalt en stoort is dat de advocaten meer en meer de verschijning voor de raadkamer zien als een extra aanleg. Advocaten leggen conclusies neer voor de raadkamer en dat impliceert dat wij daar kennis van moeten nemen en daarop moeten antwoorden. Bijgevolg moeten we onze beschikkingen strikter motiveren. Ik kan mij niet voorstellen dat het de bedoeling is geweest om een extra aanleg te creëren. Ik veronderstel dat het te kaderen is in een algemeen tijdsbeeld. Ook in correctionele en burgerlijke zaken worden er meer en meer besluiten neergelegd door de advocaten. Waar er vroeger meer zaken mondeling werden afgehandeld, wordt er vandaag gehamerd op een schriftelijke afhandeling. Dat zorgt voor een vertraging van de procesgang. Regeling der Rechtspleging 2. Vindt u de bevoegdheid van de raadkamer inzake de regeling der rechtspleging eerder tijdverlies en onnuttig of toch noodzakelijk als controlemiddel op het gerechtelijk onderzoek en bijgevolg noodzakelijk voor de rechten van verdediging in het kader van het EVRM? Mijns inziens is het niet louter tijdverlies. Het biedt een gelegenheid tot reflectie. Maar het is niet altijd even nuttig. Op de twintig zaken die in de zitting worden behandeld, is de regeling rechtspleging van vijftien dossiers puur routine. Zij zouden ook schriftelijk kunnen worden afgehandeld. In de vijf andere zaken is een reflectie en discussie wel op zijn plaats. 3. Indien u de procedure voor de raadkamer noodzakelijk acht voor de rechten van verdediging en de raadkamer als een extra controle-orgaan aanziet, dienen de motiveringsverplichting en de tegenspraakelementen niet verscherpt te worden? Ik vind niet dat de tegenspraakelementen en de motiveringsverplichting moeten worden verscherpt. Ik denk dat de waarborgen voor de verdediging al uitgebreid genoeg zijn. De procedure mag niet logger worden dan nu. 4. Denkt u dat de onderzoeksrechter zelf evengoed zou kunnen beslissen zijn gerechtelijk onderzoek af te sluiten zonder tussenkomst van de raadkamer aangezien de onderzoeksrechter ten allen tijde onpartijdig moet blijven? Zou het een goed idee zijn om de regeling der rechtspleging over te laten aan de onderzoeksrechter indien er een beroepsmogelijkheid zou bestaan tegen zijn/haar beslissing bij de kamer van inbeschuldigingstelling? Het is niet omdat een OR à charge en à décharge onderzoek voert en verondersteld wordt onpartijdig te blijven dat de controle van de raadkamer mag wegvallen.

119

Volgens mij helpt het voor de OR om te weten dat er een instantie is die een extra controle uitvoert. Al is het maar om de OR een beetje rugdekking te bieden. Dat heeft niets te maken met een wantrouwen ten opzichte van de onderzoeksrechter. Raadkamer en bijkomende onderzoeksdaden 5. Het verzoekschrift tot bijkomende onderzoeksdaden kan ingediend worden tijdens de 15 dagen (3 dagen wanneer de verdachte zich bevindt in VH) inzagerecht in het strafdossier voor de verschijning voor de raadkamer. Vindt u dat er een wetgevend initiatief moet komen om duidelijkheid te scheppen omtrent de mogelijkheid van een verlenging van die termijn? Vindt u zelf dat zo’n verlenging toegestaan zou moeten worden, bijvoorbeeld wanneer de verdachte in VH verblijft en de periode van het 3 daagse inzagerecht enorm kort is voor de raadsman om zo’n beslissing te nemen? Ik kan mij daarin vinden. Ik vind de periode van drie dagen te kort, zeker in ingewikkelde dossiers. De advocaten halen dikwijls terecht de wapenongelijkheid aan tussen de verdediging en het OM. Ik ben er mij van bewust dat dit zal stuiten op praktische bezwaren qua organisatie. Zolang er geen volledig elektronisch dossier voor handen is zal dat moeilijk te organiseren zijn. Raadkamer en de controle op de VH 6. Dient, zelfs indien de taak van de raadkamer in de regeling van de rechtspleging zou worden afgebouwd, zij zich in elk geval in te laten met het controleren van de Voorlopige Hechtenis? Ja, dat denk ik wel. Want een OR, dikwijls bezield met de beste bedoelingen, zal altijd geneigd zijn om zijn onderzoek zo goed mogelijk te doen en dat impliceert dat je een sterke controle moet hebben op de persoon en zijn handelingen en uit die optiek lukt dat het best wanneer deze persoon is aangehouden met als risico dat die persoon te lang aangehouden blijft. Langer dan noodzakelijk. Daarom is het goed dat de raadkamer een extra oogje in het zeil houdt. 7. Door de nieuwe wet d.d. 27/12/2012 mogen personen die in VH verblijven ook verschijnen in de persoon van een advocaat. De raadkamer kan nog altijd de persoonlijke verschijning bevelen (tenminste drie dagen voor de verschijning) zonder dat tegen die beslissing een rechtsmiddel kan worden aangesteld. Indien de verdachte of zijn advocaat niet verschijnt, wordt uitspraak gedaan in hun afwezigheid. Er is een voorstel om deze persoonlijke verschijning in uitzonderlijke omstandigheden (onmogelijkheid om ter plaatse de zitting bij te wonen) te laten verlopen via videoconferentie. Bent u te vinden voor dat idee? Ik heb daar geen ervaring mee maar ik zou daar niet afkerig tegenover staan als dat een oplossing kan bieden. Maar het persoonlijk contact blijft te prefereren in die materie. Je gaat er toch altijd van uit als de aangehouden verdachte niet verschijnt zonder grondige reden dat zijn vrijlating hem niet interesseert. Dat is een menselijke reflectie. 8. Met de vernieuwing van de wetgeving d.d. 2005 inzake de verschijningen voor de raadkamer in het kader van de VH zijn er verschillende regelingen ingevoerd. Zo moet een

120

verdachte van een niet-correctionaliseerbare misdaad na de tweede verschijning slechts om de drie maanden voor de raadkamer verschijnen. Wanneer men dan hoger beroep aantekent tegen een beschikking verlenging aanhouding dient die de zaak binnen de 15 dagen voor de KI te komen, verwerpt of hervormt de KI het beroep dan begint een termijn van een maand te lopen. Deze termijnen zijn dan weer anders indien er Cassatieberoep is geweest. Zouden de verschillende regelingen niet beter vervangen worden door één duidelijke regeling om alle rechtsonzekerheden en vergissingen in hoofde van rechtbanken (de griffies) de wereld uit te helpen? Ik denk van wel. De laatste tijd zijn er heel wat akkefietjes geweest. Vooral de termijnen in combinatie met de wetgeving inzake verzachtende omstandigheden zorgt voor heel wat onduidelijkheden. Een eenvoudige en duidelijke regeling zou beter zijn. 9. Extra vraag: Bent u voor- of tegenstander van een driemaandelijkse handhaving bij nietcorrectionaliseerbare misdaden? Uiteindelijk is de termijn van drie maanden relatief want maandelijks kan men toch zijn zaak doen voorkomen voor de raadkamer door het indienen van een verzoek tot invrijheidstelling. Ik zou eerder opteren voor een systeem waar een maandelijkse verschijning geldt maar waarbij de verdachte zelf kan kiezen om slechts om de drie maanden te verschijnen. Een duidelijke instemming van de verdachte is dan wel vereist. Raadkamer als vonnisgerecht 10. Indien de raadkamer zich zou beperken tot de controle van de VH, dient de mogelijkheid om vooraleer er verwezen wordt naar een vonnisgerecht te oordelen over de opschorting van straf en het bevelen van de internering te worden behouden? Zo ja, wie acht u het best geplaatst om deze taken over te nemen? Ik ben voor het behoud van de internering en de opschorting voor de raadkamer. Als dat niet kan dan zou ik het overlaten aan de vonnisgerechten. Raadkamer versus KI 11. Naar mijn mening zijn er drie mogelijkheden voor de toekomst van de raadkamer. De eerste mogelijkheid is dat alles blijft zoals het is. De tweede mogelijkheid is dat de raadkamer uitsluitend bevoegd blijft voor de VH-controle en waarbij de KI bevoegd blijft als beroepsinstantie. De derde mogelijkheid is dat de raadkamer volledig wordt afgeschaft en dat alle bevoegdheden van de raadkamer overgeheveld worden naar de KI. In de tweede mogelijkheid, wanneer de raadkamer uitsluitend nog bevoegd zou blijven voor de VH, denkt u dat de KI of de OR zelf de regeling der rechtspleging toebedeeld zal krijgen? Ik zou eerder geneigd zijn een rechter van het onderzoek deze bevoegdheid toe te bedelen. 12. Kunt u zich vinden in een verruimde bevoegdheid voor de KI indien de Raadkamer volledig zou worden afgeschaft, voornamelijk met betrekking tot de VH (controle/bevestiging/in vrijheid stellen onder voorwaarden)? Is de KI de best geplaatste

121

instantie om deze taak over te nemen? Zoja, dan is er slechts een aanleg, moet er dan geen beroepsmogelijkheid gecreëerd worden voor de personen aangehouden in VH? Ik ben geen voorstander om de raadkamer af te schaffen. Alles overhevelen naar de KI is een slecht idee volgens mij. De KI moet op niveau hof van beroep blijven. Ik vindt het bijvoorbeeld ook onzin dat de raadkamer niet kan verwijzen naar het hof van assisen. Ik versta niet waarom de zaak eerst langs de KI moet passeren maar dat zal wel te maken hebben met de schoonmoederpolitiek van het parket-generaal. 13. De BOM-controle geschiedt door de KI. Voor deze controle acht men de KI technisch beter geschikt dan de raadkamer. Als men voor deze controle de KI inschakelt, zou de KI dan ook beter geplaatst zijn om de controle op de onregelmatig verkregen bewijsstukken voor haar rekening te nemen? (Met het doorvoeren van deze ingrepen zou alles procedureel vereenvoudigd worden, wat de rechtszekerheid ten goede komt.) Ik zou eerder opteren voor een omgekeerde beweging. Zoveel mogelijk door de raadkamer laten passeren. Ook de BOM-controle. Enkel de KI voorzien als een beroepsinstantie. Dat zou alles ook een stuk eenvoudiger en duidelijker maken. 14. Moet de verdachte eveneens HB kunnen instellen tegen alle beschikkingen van de raadkamer zoals het OM en de BP (mits zij een belang aantonen)? Of is een ongelijkheid hier te rechtvaardigen? Ik ben voor een wapengelijkheid tussen de partijen. Men moet tegen elke beslissing in beroep kunnen gaan. Cassatieberoep 15. Cassatieberoep kan ook tegen een beschikking van de raadkamer zonder eerst de KI gepasseerd te zijn in de gevallen dat er geen beroep kan ingesteld worden tegen bij de KI. Dit Cassatieberoep dient dan ingediend te worden na de einduitspraak. Wanneer het Hof de beschikking casseert is de hele procedure en einduitspraak die op de beschikking volgde nietig. Men heeft dus tijd en geld verspild.. Deze regeling is volledig uitgehold aangezien men eenmaal een einduitspraak heeft verkregen, de vraagstukken voor het onderzoeksgerecht dikwijls niet meer aan de orde zijn. Maar in theorie zou het dus beter zijn dat het Cassatieberoep al direct zou kunnen volgen op de omstreden beschikking. Wat denkt u van dit voorstel? Ik vind de huidige regeling te onduidelijk. Een regeling waarbij men zonder de KI te passeren naar Cassatie kan, moet worden afgeschaft. Het zou veel duidelijker zijn als men in alle omstandigheden de gewone volgorde van procesrechtsmiddelen zou toestaan. Eerste aanleg: raadkamer, beroep: KI, gevolgd door onmiddellijk Cassatieberoep. Raadkamer en rechter van het onderzoek 16. Bent u voor of tegenstander van een rechter van het onderzoek? En wat drijft u tot deze mening? Ik ben geen voorstander van een rechter van het onderzoek. Ik ben niet te vinden voor het idee dat het OM met alles belast zou worden.

122

17. Denkt u dat dit een invloed zal hebben op de rol die de raadkamer dan nog zal spelen aangezien het gerechtelijk onderzoek door de afschaffing van de OR zal verdwijnen? Dat zou inderdaad een grote invloed hebben op de raadkamer maar aangezien ik nog niet zo lang voorzitter ben van de raadkamer te Brugge heb ik mij nog niet verdiept in de materie. Ik heb er nog niet bij stil gestaan wat deze verandering precies zou teweeg brengen voor de raadkamer. Alvast bedankt voor uw tijd.

123

13.7. Interview Steven Van Overbeke (raadsheer bij het hof van beroep te Gent) Vragenlijst Interview: Zin of Onzin van de Raadkamer Algemeen 1. Heeft u een overwegend positieve of negatieve mening over het instituut van de raadkamer? En kan u verwoorden waaraan dit te wijten is? Ik heb eerder een negatieve mening over de raadkamer zoals deze nu geëvolueerd is. We mogen niet vergeten dat de raadkamer ingevoerd is als een doorgeefluik. Daar kwamen geen partijen aan te pas. Dat was om dossiers tegen te houden die niet voor een vonnisgerecht moesten verschijnen. Dossiers waar er onvoldoende bezwaren waren tegen de verdachte. Waar er wel voldoende bezwaren waren daar kon men verwijzen naar het bevoegde vonnisgerecht. Vandaag is de rechtspleging voor de raadkamer geëvolueerd naar een procedure voor de eigenlijke procedure ten gronde die bijzonder stremmend werkt. Het is een klip die moet genomen worden waarvan de meerwaarde naar mijn oordeel uiterst gering is. Dat is mijn globale visie daaromtrent. Dat wil echter niet zeggen dat ik zomaar zeg, schaf ze af en het is afgelopen. Zo eenvoudig is het niet. Het is te wijten aan een teugelloos ontsporen van allerlei rechten die gecreëerd worden. Wat op zich positief is want men moet niet proberen de hedendaagse maatschappij te toetsen aan wat rechtvaardig geacht werd honderd jaar geleden. Men moet wel alles in evenwicht proberen te houden. Het doel van een strafprocedure is niet alleen dat onschuldigen vrijuit gaan maar ook dat schuldigen bestraft worden binnen een redelijke termijn en op een redelijke manier. Momenteel is de procedure tijdens het vooronderzoek een zwaar overladen procedure geworden die heel vaak wordt misbruikt om het spel te doen verzanden. We zien effectief heel veel zware dossiers verzanden vooraleer het tot een procedure ten gronde komt omdat ze de fase van het onderzoeksgerecht niet passeren. De zaak-Beaulieu is er een mooi voorbeeld van. Regeling der Rechtspleging 2. Vindt u de bevoegdheid van de raadkamer inzake de regeling der rechtspleging eerder tijdverlies en onnuttig of toch noodzakelijk als controlemiddel op het gerechtelijk onderzoek en bijgevolg noodzakelijk voor de rechten van verdediging in het kader van het EVRM? Ik vind het eerder tijdverlies en onnuttig want de controle op het onderzoek kan ook tijdens het onderzoek gebeuren via een verzoek tot bijkomende onderzoeksdaden gericht aan de OR. Eveneens kan de controle uitgeoefend worden tijdens een procedure ten gronde. Waarom dan nog een controle invoegen bij het afsluiten van het gerechtelijk onderzoek is voor mij niet duidelijk. Ik kan begrijpen dat daar nood aan was voor de Wet Franchimont ’98 omwille van de afwezigheid van een middel om aanvullende onderzoeken te verzoeken. Sedert ’98 kan dat wel en kan men eveneens een verzoek richten tot de OR om een opheffing te vragen van het beslag. Het respect voor de rechten van verdediging dat zou wel moeten herdacht worden maar daar heeft men zeker de raadkamer niet voor nodig. In veel landen kent men het instituut van de raadkamer niet maar dat wil niet zeggen dat zij in strijd handelen met het EVRM.

124

3. Indien u de procedure voor de raadkamer noodzakelijk acht voor de rechten van verdediging en de raadkamer als een extra controle-orgaan aanziet, dienen de motiveringsverplichting en de tegenspraakelementen niet verscherpt te worden? Absoluut niet. Indien men de motiveringsverplichting en tegenspraakelementen worden aanscherpt dan gaat men nog meer dan nu al het geval is een volledige procedure organiseren nog voor de eigenlijke procedure ten gronde. Dat is voor niets nodig. 4. Denkt u dat de onderzoeksrechter zelf evengoed zou kunnen beslissen zijn gerechtelijk onderzoek af te sluiten zonder tussenkomst van de raadkamer aangezien de onderzoeksrechter ten allen tijde onpartijdig moet blijven? Zou het een goed idee zijn om de regeling der rechtspleging over te laten aan de onderzoeksrechter indien er een beroepsmogelijkheid zou bestaan tegen zijn/haar beslissing bij de kamer van inbeschuldigingstelling? Daar ben ik iets minder gelukkig mee. De OR is inderdaad een onpartijdige rechter en hij beslist zelf wanneer hij zijn onderzoek volledig acht. Dat is een evidentie. Anders is het wat de regeling rechtspleging betreft. Het is niet aan de OR om te bepalen welke richting het uitgaat met die zaak. Hij is gevat om een onderzoek te voeren in alle onpartijdigheid. Het zou verkeerd zijn hem daarna te laten beslissen over het al dan niet verwijzen en dus het vervolgen van bepaalde verdachten. Dat is de taak van het OM. In een systeem waar men de regeling rechtspleging zou herdenken en de raadkamer deze bevoegdheid zou ontnemen, is het komt deze taak naar mijn mening toe aan het OM om te beslissen welke richting het uitgaat met het gerechtelijk onderzoek en niet aan de OR zelf want dan zou hij zijn onpartijdigheid moeten prijsgeven. Het vervolgingsbeleid moet in handen van het OM blijven. Ik zou dus eerder geneigd zijn om de macht van het OM uit te breiden. Raadkamer en bijkomende onderzoeksdaden 5. Het verzoekschrift tot bijkomende onderzoeksdaden kan ingediend worden tijdens de 15 dagen (3 dagen wanneer de verdachte zich bevindt in VH) inzagerecht in het strafdossier voor de verschijning voor de raadkamer. Vindt u dat er een wetgevend initiatief moet komen om duidelijkheid te scheppen omtrent de mogelijkheid van een verlenging van die termijn? Vindt u zelf dat zo’n verlenging toegestaan zou moeten worden, bijvoorbeeld wanneer de verdachte in VH verblijft en de periode van het 3 daagse inzagerecht enorm kort is voor de raadsman om zo’n beslissing te nemen? Ja, de wetgever had dat beter kunnen regelen. In de raadkamer heb ik het een paar keer voor gehad dat de termijn duidelijk te kort was voor de complexiteit van de dossiers. Hoe los je dat dan op? Je zoekt naar een praktische oplossing; je staat een langere termijn toe om verzoekschriften tot bijkomende onderzoeksdaden in te dienen. Maar als er een partij is die daar niet mee akkoord gaat dan zit je met een probleem. Hoe pak je zoiets dan aan? Als voorzitter van de raadkamer weet je welke dossiers er aan komen. Je kan bij zware dossiers de inschatting maken dat de inzagetermijn te kort zal zijn dan kan je als voorzitter nu op roepen om binnen twee maanden voor de raadkamer te komen. Gedurende die twee maand krijgen de partijen inzagerecht. Dat is mogelijk want de wet schrijft een inzagetermijn voor van minstens vijftien dagen. Raadkamer en de controle op de VH

125

6. Dient, zelfs indien de taak van de raadkamer in de regeling van de rechtspleging zou worden afgebouwd, zij zich in elk geval in te laten met het controleren van de Voorlopige Hechtenis? Een theoretische bedenking: Ik ben voorstander van een afschaffing van de raadkamer waarbij de handhaving in eerste instantie wordt beoordeeld door de OR en waar de KI als beroepsinstantie dienst doet. Maar dit is enkel een theoretisch bedenking want je zou zo’n systeem kunnen invoeren indien je enkele tientallen VH zou hebben per arrondissement. Maar het zijn er honderden waardoor dat praktisch niet haalbaar is voor de KI. De KI gaat overstelpt worden. Daarom ook de praktische bedenking: Aangezien de eerste bedenking praktisch niet haalbaar is, is het van belang dat de raadkamer bevoegd blijft voor de VH-controle. De OR is zeer gefocust op een verdachte, maakt er zich kwaad op, houdt hem aan en wil in vele gevallen die man tot bezinning doen komen. Dan is het handig om een voorzitter te hebben die meegaat in dat verhaal van de OR en die de verdachte nogmaals de les spelt en hem dan vrijlaat, eventueel onder voorwaarden. In die situatie hebben twee rechters zich gebogen over de noodzaak van de aanhouding wat zeker en vast een meerwaarde is. In een ideaal rechtssysteem zou dit de KI zijn maar dat is momenteel niet werkzaam. 7. Door de nieuwe wet d.d. 27/12/2012 mogen personen die in VH verblijven ook verschijnen in de persoon van een advocaat. De raadkamer kan nog altijd de persoonlijke verschijning bevelen (tenminste drie dagen voor de verschijning) zonder dat tegen die beslissing een rechtsmiddel kan worden aangesteld. Indien de verdachte of zijn advocaat niet verschijnt, wordt uitspraak gedaan in hun afwezigheid. Er is een voorstel om deze persoonlijke verschijning in uitzonderlijke omstandigheden (onmogelijkheid om ter plaatse de zitting bij te wonen) te laten verlopen via videoconferentie. Bent u te vinden voor dat idee? Als ik het woord videoconferentie hoor dan maak ik mij daar sowieso bedenkingen bij. Men spreekt daar veel over maar het wordt zelden toegepast bij gebrek aan materiële omkadering. Je kan er op zich niets op tegen hebben op voorwaarde dat het de magistraat is die daar over beslist en niet op vraag van de partij die vindt dat het op die manier zou moeten gebeuren. Als het praktisch op een haalbare wijze wordt georganiseerd dan kan het een meerwaarde zijn in gevallen waar het materieel onmogelijk dat iemand verschijnt. 8. Met de vernieuwing van de wetgeving d.d. 2005 inzake de verschijningen voor de raadkamer in het kader van de VH zijn er verschillende regelingen ingevoerd. Zo moet een verdachte van een niet-correctionaliseerbare misdaad na de tweede verschijning slechts om de drie maanden voor de raadkamer verschijnen. Wanneer men dan hoger beroep aantekent tegen een beschikking verlenging aanhouding dient die de zaak binnen de 15 dagen voor de KI te komen, verwerpt of hervormt de KI het beroep dan loopt een nieuwe termijn van een maand. Deze termijnen zijn dan weer anders indien er Cassatieberoep is geweest. Zouden de verschillende regelingen niet beter vervangen worden door één duidelijke regeling om alle rechtsonzekerheden en vergissingen in hoofde van rechtbanken (de griffies) de wereld uit te helpen?

126

Ja, het was een dwaasheid om de driemaandelijkse regeling in te voeren. Het zorgde ab initio al voor problemen want na de eerste verschijning inzake een niet-correctionaliseerbare misdaad geldt een termijn voor een maand. Het is pas vanaf de tweede handhaving dat een termijn van drie maand geldt. Wanneer de feiten geherkwalificeerd worden van een niet-correctionaliseerbare misdaad naar een correctionaliseerbare misdaad dan vergeet men vaak de termijnen voor de handhaving aan te passen met de invrijheidstelling als gevolg. In Kortrijk passen ze het systeem van de driemaandelijkse termijn niet toe. De driemaandelijkse handhaving is geen verplichting. Het rechtsgebied Kortrijk heeft ervoor gekozen om de assisenzaken maandelijks op te roepen. Zo vermijden ze problemen met de termijnen en hoeven de partijen niet maandelijks een verzoekschrift tot invrijheidstelling in te dienen om inzage te krijgen in hun strafdossier. Men moet een systeem invoeren waarbij iedereen duidelijk weet waaraan hij zich moet houden. Er zou beter geopteerd worden voor een vaste termijn van toepassing op alle rechtsmiddelen. Raadkamer als vonnisgerecht 9. Indien de raadkamer zich zou beperken tot de controle van de VH, dient de mogelijkheid om vooraleer er verwezen wordt naar een vonnisgerecht te oordelen over de opschorting van straf en het bevelen van de internering te worden behouden? Zo ja, wie acht u het best geplaatst om deze taken over te nemen? Het vonnisgerecht zou het best geschikt zijn om hierover te oordelen. Zij kunnen nu reeds uitspraak doen achter gesloten deuren. Er kan dan worden gedacht aan een systeem waarbij de partij een verzoekschrift richt naar het vonnisgerecht om een opschorting of internering te verkrijgen waarbij de behandeling van de zaak binnenskamers gebeurt. Het grote pluspunt voor een internering of opschorting voor de raadkamer, namelijk de behandeling binnenskamers, is dus niet langer een argument. Raadkamer versus KI Naar mijn mening zijn er drie mogelijkheden voor de toekomst van de raadkamer. De eerste mogelijkheid is dat alles blijft zoals het is. De tweede mogelijkheid is dat de raadkamer uitsluitend bevoegd blijft voor de VH-controle en waarbij de KI bevoegd blijft als beroepsinstantie. De derde mogelijkheid is dat de raadkamer volledig wordt afgeschaft en dat alle bevoegdheden van de raadkamer overgeheveld worden naar de KI. 10. In de tweede mogelijkheid, wanneer de raadkamer uitsluitend nog bevoegd zou blijven voor de VH, denkt u dat de KI of de OR zelf de regeling der rechtspleging toebedeeld zal krijgen? Alles wat het vervolgingsbeleid betreft, moet toekomen aan het OM eventueel met een beroepsmogelijkheid bij de KI. Zij beslissen over de strafvordering. Ik vind dat het OM op dat vlak geherwaardeerd moet worden. 11. Kunt u zich vinden in een verruimde bevoegdheid voor de KI indien de Raadkamer volledig zou worden afgeschaft, voornamelijk met betrekking tot de VH

127

(controle/bevestiging/in vrijheid stellen onder voorwaarden)? Is de KI de best geplaatste instantie om deze taak over te nemen? Zoja, dan is er slechts een aanleg, moet er dan geen beroepsmogelijkheid gecreëerd worden voor de personen aangehouden in VH? Ja, wat de raadkamer nu doet, moet in een ideale wereld overgenomen worden door de KI. Maar als we een beetje realistisch zijn dan weten we dat het praktisch onmogelijk is aangezien de KI bijgevolg zal dichtslibben door de werklast. Daarom als praktische oplossing; behoudt de raadkamer als sluis naar de KI om te voorkomen dat de KI bedolven wordt onder beroepen inzake VH. 12. De BOM-controle geschiedt door de KI. Voor deze controle acht men de KI technisch beter geschikt dan de raadkamer. Als men voor deze controle de KI inschakelt, zou de KI dan ook beter geplaatst zijn om de controle op de onregelmatig verkregen bewijsstukken voor zijn rekening te nemen? (Met het doorvoeren van deze ingrepen zou alles procedureel vereenvoudigd worden, wat de rechtszekerheid ten goede komt.) Men had beter werk gemaakt van het gegeven om de zuiveringsprocedure volledig tijdens het vooronderzoek af te handelen. Als er een situatie is waar het onderzoeksgerecht echt een meerwaarde zou kunnen betekenen dan is het bij de zuivering van de nietigheden. De gedachtegang was er want men wou voorkomen dat de rechter ten gronde onbewust rekening zou houden met onregelmatige bewijsstukken. De wetgever is alleen niet zover willen gaan dat men een onregelmatig stuk niet meer kan betwisten voor het gerecht ten gronde. Dat is een gemiste kans. Nu beschikt men over vier aanleggen. 13. Moet de verdachte eveneens HB kunnen instellen tegen alle beschikkingen van de raadkamer zoals het OM en de BP (mits zij een belang aantonen)? Of is een ongelijkheid hier te rechtvaardigen? Ik vind dat er geen ongelijkheid is. De frustratie van de beklaagde die geen hoger beroep kan aantekenen tegen zijn verwijzingsbeschikking is onterecht. Hij kan immers zijn standpunt opnieuw verdedigen voor het vonnisgerecht. Hij kan nog alles aanvoeren wat hij wenselijk acht. Juridisch heeft hij er geen belang bij. Hij heeft enkel een feitelijk belang. Wanneer men de beroepsmogelijkheid wel geeft aan het OM en de BP om bij een buitenvervolgingstelling beroep aan te tekenen dan is dat het logische gevolg van het feit dat zij daarbij een juridisch belang hebben. Het is voor hen de laatste mogelijkheid om hun argumenten voor te leggen. Ik ben zeker geen voorstander om nog rechtsmiddelen bij te creëren aangezien ik nu al de mening ben toegedaan dat het te veel aan procedures een logge procesgang veroorzaakt. Cassatieberoep 14. Cassatieberoep kan ook tegen een beschikking van de raadkamer zonder eerst de KI gepasseerd te zijn in de gevallen dat er geen beroep kan ingesteld worden tegen bij de KI. Dit Cassatieberoep dient dan ingediend te worden na de einduitspraak. Wanneer het Hof de beschikking casseert is de hele procedure en einduitspraak die op de beschikking volgde nietig. Men heeft dus tijd en geld verspild.. Deze regeling is volledig uitgehold aangezien men eenmaal een einduitspraak heeft verkregen, de vraagstukken voor het onderzoeksgerecht dikwijls niet meer aan de orde zijn. Maar in theorie zou het dus beter zijn dat het Cassatieberoep al direct zou kunnen volgen op de omstreden beschikking. Wat denkt u van dit voorstel?

128

Ik ben tegenstander van een Cassatieberoep na de beschikking van de raadkamer. Eerst en vooral omdat deze mogelijkheid louter theoretisch geworden en niet meer voorkomt. Ten tweede omdat het weer een invoering is van een procedure die de rechtsgang alleen maar vertraagt. Art. 416 Sv. was oorspronkelijk zeer duidelijk: Cassatieberoep kan tegen alles wat betreffende een einduitspraak. Vandaag zijn er heel wat leden toegevoegd aan het art. 416 Sv. waardoor men de algemene idee soms vergeet. Men zou dat zoveel mogelijk indachten moeten houden en de uitzonderingen beperken. Raadkamer en rechter van het onderzoek 15. Bent u voor of tegenstander van een rechter van het onderzoek? En wat drijft u tot deze mening? In de huidige stand van de maatschappij kan je deze vraag enkel theoretisch beantwoorden. Op zich ben ik dat idee eerder genegen. Ik vind het niet slecht dat het onderzoek volledig in handen zou komen van de politie en het OM die alleen maar naar een rechter zullen stappen wanneer zij een dwangmaatregel wensen uit te voeren of personen wensen aan te houden. Maar ik zeg dat dit puur een theoretisch bedenking is omdat dat zo’n ingrijpende wijziging is dat de mentaliteit daarvoor moet veranderen. Ik vraag mij af of wij daar in België klaar voor zijn. Gaan wij vertrouwen hebben in de politiediensten en het OM als zij alle macht in handen krijgen? Zijn zij daar rijp genoeg voor? Zij kunnen nu al in elke stand van het geding een dading aangaan. Theoretisch is dat een goed idee maar zal dit in de huidige situatie in België mogelijk zijn? Wat je daarvoor nodig hebt, is een procureur (OM) die baas is over de politiediensten. Maar met de politieoorlogen die wij gekend hebben, vraag ik mij af of wij daar al aan toe zijn. Ik stel mij dan ook terughoudend op om het idee ook effectief in de praktijk om te zetten. 16. Denkt u dat dit een invloed zal hebben op de rol die de raadkamer dan nog zal spelen aangezien het gerechtelijk onderzoek door de afschaffing van de OR zal verdwijnen? Uiteraard zal het gevolgen teweeg brengen voor de raadkamer. Dan komt men zeker in een systeem terecht waar de vervolging uitsluitend toekomt aan het OM. De procedure voor de raadkamer moet dan ontvet worden.

129

Bijkomend wil ik nog opmerken: - De almacht van de OR moet beperkt worden. De OR kan nu op gelijk welk moment de VH opheffen. Ik vind dat daar op z’n minst een beroepsmogelijkheid bij de KI moet worden ingevoerd. - Ook wanneer de OR beslist om iemand niet aan te houden moet daartegen een beroepsmogelijkheid ingevoerd worden voor het OM. Het kan niet zijn dat een persoon beslist over zoiets essentieels als de aanhouding zonder de minste controlemogelijkheid. - wanneer de KI iemand in vrijheid stelt, zou een schorsend Cassatieberoep moeten ingevoerd worden voor het OM. Want als de KI iemand in vrijheid stelt op grond van een juridisch motief zoals schending van de Salduz-reglementering en achteraf blijkt dat de KI verkeerd geoordeeld heeft dan kan daar niets meer aan worden gedaan. Alvast bedankt voor uw tijd.

130

13.8. Interview Bernadette Vandeputte (ondervoorzitter, onderzoeksrechter te Brugge) Vragenlijst Interview: Zin of Onzin van de Raadkamer Algemeen 1. Heeft u een overwegend positieve of negatieve mening over het instituut van de raadkamer? En kan u verwoorden waaraan dit te wijten is? Ik ben positief ingesteld omtrent de raadkamer aangezien zij de controle uitvoert op de VH. Regeling der Rechtspleging 2. Vindt u de bevoegdheid van de raadkamer inzake de regeling der rechtspleging eerder tijdverlies en onnuttig of toch noodzakelijk als controlemiddel op het gerechtelijk onderzoek en bijgevolg noodzakelijk voor de rechten van verdediging in het kader van het EVRM? Ik vind de regeling rechtspleging eerder noodzakelijk want het gerechtelijk onderzoek verschilt nog altijd van een opsporingsonderzoek. De OR onderzoekt een zaak en een rechterlijke instantie, zijnde de raadkamer, beslist dan over het verdere verloop van de zaak. Het is een onderzoek gevoerd door rechters, verwezen door rechters waarin er ook uitspraak wordt gedaan ten gronde door rechters. Dat is nodig aangezien gerechtelijke onderzoeken meestal de zwaarste dossiers zijn. Het dossier wordt voor het eerst gecontroleerd door de raadkamer. Daar worden eveneens de rechten van verdediging gevrijwaard aangezien de partijen kunnen debatteren ter zitting. Deze waarborgen zouden verdwijnen indien de gerechtelijke onderzoeken zouden worden afgehandeld door het OM. Ik vind dat de procureur zeker niet het laatste woord mag hebben omtrent een gerechtelijk onderzoek. 3. Indien u de procedure voor de raadkamer noodzakelijk acht voor de rechten van verdediging en de raadkamer als een extra controle-orgaan aanziet, dienen de motiveringsverplichting en de tegenspraakelementen niet verscherpt te worden? Naar mijn aanvoelen niet. Als men te veel motiveringsverplichtingen gaat invoeren dan werkt men een vertraging van de procesgang in de hand. De rechten van de verdediging zijn daarom niet geschonden want er zijn voldoende waarborgen voorzien. Zo is er bijvoorbeeld voldoende ruimte voor debat. Als er besluiten worden ingediend dan wordt er ook op geantwoord. Het antwoord is misschien niet uitgebreid maar er zal toch nadere toelichting worden gegeven waarom de persoon wordt verwezen. Er kan in laatste instantie ook nog beroep worden aangetekend. 4. Denkt u dat de onderzoeksrechter zelf evengoed zou kunnen beslissen zijn gerechtelijk onderzoek af te sluiten zonder tussenkomst van de raadkamer aangezien de onderzoeksrechter ten allen tijde onpartijdig moet blijven? Zou het een goed idee zijn om de regeling der rechtspleging over te laten aan de onderzoeksrechter indien er een beroepsmogelijkheid zou bestaan tegen zijn/haar beslissing bij de kamer van inbeschuldigingstelling? Dat zou ook een mogelijkheid zijn onder voorbehoud dat er een mogelijkheid is tot debat bij de OR. Als OR moet je het onderzoek in alle onafhankelijkheid en onpartijdigheid voeren dus in theorie, wanneer het OM komt met zijn eindvordering, zou ik er niets op tegen hebben dat 131

de OR de bevoegdheid zou krijgen de regeling rechtspleging voor zijn rekening te nemen. In de praktijk zal de schijn van partijdigheid echter dikwijls aanwezig blijven. Raadkamer en bijkomende onderzoeksdaden 5. Het verzoekschrift tot bijkomende onderzoeksdaden kan ingediend worden tijdens de 15 dagen (3 dagen wanneer de verdachte zich bevindt in VH) inzagerecht in het strafdossier voor de verschijning voor de raadkamer. Vindt u dat er een wetgevend initiatief moet komen om duidelijkheid te scheppen omtrent de mogelijkheid van een verlenging van die termijn? Vindt u zelf dat zo’n verlenging toegestaan zou moeten worden, bijvoorbeeld wanneer de verdachte in VH verblijft en de periode van het 3 daagse inzagerecht enorm kort is voor de raadsman om zo’n beslissing te nemen? De facto gebeurt het dat wij als OR de termijn verlengen ook al is dat niet wettelijk vastgelegd. Ik ben niet te vinden voor het invoeren van een wettelijke mogelijkheid tot het verlengen van die termijn. Er zijn al zodanig veel termijnen en procedureregelingen dat alles nog langer zal duren. Het levert ook extra problemen op met aangehoudenen die in diezelfde zaak mee moeten wachten wanneer er voor een verlenging wordt geopteerd. Raadkamer en de controle op de VH 6. Dient, zelfs indien de taak van de raadkamer in de regeling van de rechtspleging zou worden afgebouwd, zij zich in elk geval in te laten met het controleren van de Voorlopige Hechtenis? Ja, daar ben ik zeker voorstander van. Ik vind het een goed systeem dat een onafhankelijke derde instantie die los staat van de OR, die in eerste instantie over de VH heeft beslist, zich buigt over de noodzaak van de verdere aanhouding. Als OR ben je bezig met het onderzoek en het OM is een partij, bijgevolg zijn deze niet geschikt om die controle uit te voeren. 7. Door de nieuwe wet d.d. 27/12/2012 mogen personen die in VH verblijven ook verschijnen in de persoon van een advocaat. De raadkamer kan nog altijd de persoonlijke verschijning bevelen (tenminste drie dagen voor de verschijning) zonder dat tegen die beslissing een rechtsmiddel kan worden aangesteld. Indien de verdachte of zijn advocaat niet verschijnt, wordt uitspraak gedaan in hun afwezigheid. Er is een voorstel om deze persoonlijke verschijning in uitzonderlijke omstandigheden (onmogelijkheid om ter plaatse de zitting bij te wonen) te laten verlopen via videoconferentie. Bent u te vinden voor dat idee? Ik ben echt voorstander van de persoonlijke verschijning. Persoonlijk vind ik de vertegenwoordiging daar geen alternatief voor. Een voorzitter van de raadkamer zal niet snel geneigd zijn om een aangehoudene te lossen (onder voorwaarden) wanneer alleen zijn advocaat is verschenen. De zitting laten verlopen in aanwezigheid van de verdachte door middel van videoconferentie is wel een goed alternatief voor de persoonlijke verschijning alhoewel ik niet denk dat het veel kosten zal uitsparen. Het is echter wel een goede manier om de veiligheid beter te garanderen. Een transport naar de gevangenis brengt veel veiligheidsproblemen met zich mee. Aangezien de verhoren met videoconferentie vanuit de gevangenis zelf kunnen gebeuren, wordt een oplossing geboden voor dit probleem.

132

8. Met de vernieuwing van de wetgeving d.d. 2005 inzake de verschijningen voor de raadkamer in het kader van de VH zijn er verschillende regelingen ingevoerd. Zo moet een verdachte van een niet-correctionaliseerbare misdaad na de tweede verschijning slechts om de drie maanden voor de raadkamer verschijnen. Wanneer men dan hoger beroep aantekent tegen een beschikking verlenging aanhouding dient die de zaak binnen de 15 dagen voor de KI te komen, verwerpt of hervormt de KI het beroep dan loopt een nieuwe termijn van een maand of drie maanden. Deze termijnen zijn dan weer anders indien er Cassatieberoep is geweest. Zouden de verschillende regelingen niet beter vervangen worden door één duidelijke regeling om alle rechtsonzekerheden en vergissingen in hoofde van rechtbanken (de griffies) de wereld uit te helpen? Ik ben toch voorstander van de drie maandenregeling voor niet-correctionaliseerbare misdaden aangezien het hier om enorm zware feiten gaat. Het onderzoek zal bijgevolg meer tijd in beslag nemen. Er zijn nog altijd meer aangehoudenen die berusten in hun driemaandelijkse aanhouding dan dat er aangehoudenen zijn die maandelijks een verzoekschrift tot invrijheidstelling indienen. Raadkamer als vonnisgerecht 9. Indien de raadkamer zich zou beperken tot de controle van de VH, dient de mogelijkheid om vooraleer er verwezen wordt naar een vonnisgerecht te oordelen over de opschorting van straf en het bevelen van de internering te worden behouden? Zo ja, wie acht u het best geplaatst om deze taken over te nemen? Ik vind het een goed gegeven dat de raadkamer zich daarover uitspreekt. Deze bevoegdheid zou behouden moeten blijven. Helaas past de raadkamer vandaag de strikte voorwaarden die in de wet staan niet toe. Het principe is dat de rechter ten gronde zich uitspreekt over de opschorting. De raadkamer die de opschorting uitspreekt, mag dit enkel en alleen in uitzonderlijke omstandigheden doen. Vandaag wordt de opschorting te rap uitgesproken in raadkamer. Raadkamer versus KI Naar mijn mening zijn er drie mogelijkheden voor de toekomst van de raadkamer. De eerste mogelijkheid is dat alles blijft zoals het is. De tweede mogelijkheid is dat de raadkamer uitsluitend bevoegd blijft voor de VH-controle en waarbij de KI bevoegd blijft als beroepsinstantie. De derde mogelijkheid is dat de raadkamer volledig wordt afgeschaft en dat alle bevoegdheden van de raadkamer overgeheveld worden naar de KI. 10. In de tweede mogelijkheid, wanneer de raadkamer uitsluitend nog bevoegd zou blijven voor de VH, denkt u dat de KI of de OR zelf de regeling der rechtspleging toebedeeld zal krijgen? Ik ben voorstander van het voorstel dat de OR zelf de regeling rechtspleging toebedeeld zou krijgen. Zo kan men nog bij de KI in beroep gaan. Wanneer men rechtstreeks naar de KI zou gaan dan verliest men een aanleg. 11. Kunt u zich vinden in een verruimde bevoegdheid voor de KI indien de Raadkamer volledig zou worden afgeschaft, voornamelijk met betrekking tot de VH (controle/bevestiging/in vrijheid stellen onder voorwaarden)? Is de KI de best geplaatste

133

instantie om deze taak over te nemen? Zoja, dan is er slechts een aanleg, moet er dan geen beroepsmogelijkheid gecreëerd worden voor de personen aangehouden in VH? Indien men de KI alles laat behandelen dan verleg je alleen het probleem en heb je geen beroepsinstantie meer. In die situatie zou ik toch opteren om de raadkamer te behouden. 12. De BOM-controle geschiedt door de KI. Voor deze controle acht men de KI technisch beter geschikt dan de raadkamer. Als men voor deze controle de KI inschakelt, zou de KI dan ook beter geplaatst zijn om de controle op de onregelmatig verkregen bewijsstukken voor haar rekening te nemen? (Met het doorvoeren van deze ingrepen zou alles procedureel vereenvoudigd worden, wat de rechtszekerheid ten goede komt.) Bij de BOM-controle heb je geen beroepsmogelijkheid nodig daarom is het van geen belang dat deze controle direct door de KI gebeurt. Ik ben wel de mening toegedaan dat er te veel mogelijkheden zijn om de nietigheden te zuiveren. Alle nietigheden zouden uit het dossier moeten worden gehaald nog voor de zaak bij de rechter ten gronde komt. Als men voor deze manier van werken kiest dan moet er tijdens het vooronderzoek een eerste (raadkamer) en tweede aanleg (KI) bestaan. 13. Moet de verdachte eveneens HB kunnen instellen tegen alle beschikkingen van de raadkamer zoals het OM en de BP (mits zij een belang aantonen)? Of is een ongelijkheid hier te rechtvaardigen? Voor mij moet de beroepsmogelijkheid niet worden uitgebreid. Men krijgt nog ten gronde de mogelijkheid om zich te verdedigen. Tijdens de fase in het vooronderzoek gaat het louter om bezwaren niet over bewijzen. Zij worden nog van niets beschuldigd. Sommige advocaten pleiten al uitvoerig voor de raadkamer maar daar gaat het nog niet over de bewezenverklaring van de feiten. De voorzitter zal deze pleiters doorverwijzen naar de vonnisrechter en hen daar hun pleidooi laten overdoen. Cassatieberoep 14. Cassatieberoep kan ook tegen een beschikking van de raadkamer zonder eerst de KI gepasseerd te zijn in de gevallen dat er geen beroep kan ingesteld worden tegen bij de KI. Dit Cassatieberoep dient dan ingediend te worden na de einduitspraak. Wanneer het Hof de beschikking casseert is de hele procedure en einduitspraak die op de beschikking volgde nietig. Men heeft dus tijd en geld verspild.. Deze regeling is volledig uitgehold aangezien men eenmaal een einduitspraak heeft verkregen, de vraagstukken voor het onderzoeksgerecht dikwijls niet meer aan de orde zijn. Maar in theorie zou het dus beter zijn dat het Cassatieberoep al direct zou kunnen volgen op de omstreden beschikking. Wat denkt u van dit voorstel? Ik ben het eens met uw voorstel aangezien het Cassatieberoep na einduitspraak inderdaad geen zin heeft. Dat is inderdaad geld en tijd verspilling. Hoe kan je een proces correct laten verlopen als er twijfels zijn omtrent een beschikking van de raadkamer. Ik ben te vinden voor het principe dat alle onzekerheden en twijfels over het onderzoek inclusief de onregelmatig verkregen bewijsstukken eerst van de baan moeten zijn alvorens men kan over gaan naar de behandeling van de zaak ten gronde.

134

Raadkamer en rechter van het onderzoek 15. Bent u voor of tegenstander van een rechter van het onderzoek? En wat drijft u tot deze mening? Als OR ben ik voorstander om het hedendaagse systeem van de OR te laten zoals het is. Een rechter van het onderzoek zal minder goed weten waar het over gaat. Je hebt geen zicht op het onderzoek zelf. Terwijl een OR wel het volledige dossier door en door kent. 16. Denkt u dat dit een invloed zal hebben op de rol die de raadkamer dan nog zal spelen aangezien het gerechtelijk onderzoek door de afschaffing van de OR zal verdwijnen? Wat zal de zin van de raadkamer nog zijn? Ik denk dat de raadkamer dan alleen nog nuttig zal zijn om de VH te controleren. Daar zal nog altijd een onafhankelijke rechter moeten oordelen over een verdere handhaving. De VH blijft een enorm ingrijpende maatregel waar zeker voldoende controle op moet zijn. Alvast bedankt voor uw tijd.

135

13.9. Interview Jean-Claude Claeys (ondervoorzitter, onderzoeksrechter te Gent) Vragenlijst Interview: Zin of Onzin van de Raadkamer Algemeen 1. Heeft u een overwegend positieve of negatieve mening over het instituut van de raadkamer? En kan u verwoorden waaraan dit te wijten is? Ik ben geen voorstander van een raadkamer of van een onderzoeksgerecht tout court. Ik ben van mening dat de procedures voor de raadkamer en KI (onderzoeksgerechten) niet meer aangepast zijn om onderzoeken en strafzaken snel voor de rechtbank te krijgen. De raadkamer (de regeling rechtspleging) is een van de factoren die ervoor zorgt dat de zaken blijven aanslepen tijdens het vooronderzoek. Ons onderzoek is bijvoorbeeld na een jaar afgerond maar door de raadkamer en de procedure voor de KI kan het zijn dat het nog eens een jaar duurt vooraleer de zaak ten gronde wordt behandeld. Ik vind dat er dringend een hervorming moet komen waarbij de fase voor de onderzoeksgerechten mag worden afgeschaft of alleszins moet worden aangepast. Ik ben van oordeel dat de raadkamer niet meer de juiste functie vervult. Alles hangt ook samen met het feit dat er twee soorten onderzoeken bestaan. Ik ben in theorie voorstander om van de twee soorten onderzoeken, een te maken. Dat hangt onlosmakend vast met het bestaan van de OR. Een opsporingsonderzoek verloopt veel sneller dan de gerechtelijke onderzoeken. Een GO verloopt volgens een lange procedure waar alles extra moet worden gecontroleerd en waar de partijen over veel meer rechten beschikken. Het is misschien beter om met een rechter van het onderzoek te werken. Men gaat onder invloed van Europa meer en meer naar een rechtssysteem dat grensoverschrijdend wordt. Op elkaar afgestemde rechtssystemen zorgt voor een vlottere samenwerking. De meeste Europese landen hebben geen OR meer. Enkel Spanje, Portugal, Frankrijk en Griekenland kennen nog een OR. Het is een beleidsbeslissing. Ik ben een progressieve denker en ben voor een rechter van het onderzoek. Als tegenargument tegen de rechter van het onderzoek gebruikt men dat het een politiestaat zou creëren aangezien de macht van het OM zal toenemen en zij in strikt hiërarchisch verband staan onder de minister van Justitie. Zij zouden niet onafhankelijk zijn. Daar kan ik mij niet in vinden want de procureur moet volgens zijn deontologische code loyaal en correct objectief zijn onderzoek voeren à charge en à décharge. Het zou misschien ook helpen moest de opleiding van het OM daar nog meer op zou inwerken. Aan een procureur kan je inzage vragen of bijkomende onderzoeken vragen. Je hebt er momenteel echter geen recht op. Dat heeft vanzelfsprekend ook een invloed op de raadkamer. Bij de gerechtelijke onderzoeken heb je veel meer procedurele valkuilen voor de raadkamer en de KI. Dat zorgt voor een enorme vertraging. De KI wordt overstelpt met zaken en zij kunnen die niet allemaal op een korte termijn behandelen. Dat zorgt er ook voor dat de KI een van zijn taken, het ambtshalve onderzoek op het gerechtelijk onderzoek niet meer uitvoert. Deze problemen zouden wegvallen of veel simpeler afgehandeld kunnen worden indien het gerechtelijk onderzoek onder leiding van de OR wegvalt. Regeling der Rechtspleging

136

2. Vindt u de bevoegdheid van de raadkamer inzake de regeling der rechtspleging eerder tijdverlies en onnuttig of toch noodzakelijk als controlemiddel op het gerechtelijk onderzoek en bijgevolg noodzakelijk voor de rechten van verdediging in het kader van het EVRM? Ik ben van oordeel dat de raadkamer qua regeling rechtspleging overbodig is. Ik vind dat er veel te veel tijd gaat over de regeling rechtspleging. Als we dat stadium overslaan dan zal de OR in eerste instantie oordelen of hij zijn onderzoek afgerond acht. De rechter ten gronde kan dan in tweede instantie oordelen over het al dan niet volledig zijn van het onderzoek. De verwijzing naar de rechtbank kan men overlaten aan de procureur. Ik ben de mening toegedaan dat men meer moet overlaten aan de rechter ten gronde. Daardoor zal de KI zich ook meer kunnen bezig houden met de kern van zijn taak zijnde de beroepen inzake VH en de ambtshalve controle van de gerechtelijke onderzoeken inclusief de controle over de rechtmatigheid van het verkregen bewijs. 3. Indien u de procedure voor de raadkamer noodzakelijk acht voor de rechten van verdediging en de raadkamer als een extra controle-orgaan aanziet, dienen de motiveringsverplichting en de tegenspraakelementen niet verscherpt te worden? In de situatie dat de raadkamer blijft bestaan en met de mogelijkheid die de partijen nu krijgen om de verdediging grondig te voeren voor de raadkamer aan de hand van conclusies, zullen er de facto twee processen gevoerd worden, ten gronde en tijdens het vooronderzoek. Wanneer de raadkamer dan sec antwoordt op de conclusies met een zin waarin men stelt dat er voldoende bezwaren zijn dan kan ik mij inbeelden dat je als verdediging in de kou blijft staan. Als men de mogelijkheid biedt om uitgebreid te pleiten voor de raadkamer dan moet de raadkamer ook beter motiveren. Maar principieel was het de bedoeling om de raadkamer slechts een prima facie controle te laten voeren. Een uitbreiding van de motiveringsverplichting zal alleen meer vertraging teweeg brengen. Het is praktisch onmogelijk om die motivering te verscherpen wegens het gebrek aan tijd. 4. Denkt u dat de onderzoeksrechter zelf evengoed zou kunnen beslissen zijn gerechtelijk onderzoek af te sluiten zonder tussenkomst van de raadkamer aangezien de onderzoeksrechter ten allen tijde onpartijdig moet blijven? Zou het een goed idee zijn om de regeling der rechtspleging over te laten aan de onderzoeksrechter indien er een beroepsmogelijkheid zou bestaan tegen zijn/haar beslissing bij de kamer van inbeschuldigingstelling? Zie vraag 2. Raadkamer en bijkomende onderzoeksdaden 5. Het verzoekschrift tot bijkomende onderzoeksdaden kan ingediend worden tijdens de 15 dagen (3 dagen wanneer de verdachte zich bevindt in VH) inzagerecht in het strafdossier voor de verschijning voor de raadkamer. Vindt u dat er een wetgevend initiatief moet komen om duidelijkheid te scheppen omtrent de mogelijkheid van een verlenging van die termijn? Vindt u zelf dat zo’n verlenging toegestaan zou moeten worden, bijvoorbeeld wanneer de verdachte in VH verblijft en de periode van het 3 daagse inzagerecht enorm kort is voor de raadsman om zo’n beslissing te nemen?

137

Ja de wetgever is daar zeer onduidelijk in geweest. De wetgever spreekt over minimum vijftien dagen. In theorie is het zo dat het dossier na de eindvordering van de procureur bij de raadkamer komt zijnde de voorzitter en de griffier. Deze moet de zaak fixeren. In de praktijk komt de zaak op de griffie van de raadkamer en wordt deze daar automatisch op vijftien dagen gefixeerd zonder rekening te houden met zware dossiers. De OR kan wel melden dat er meer tijd zou moeten gegeven worden gezien de zwaarte van het dossier maar op zich is het niet de taak van de OR om dat te doen. Het is de voorzitter van de raadkamer die initieel zou moeten nagaan hoeveel inzagetijd dat dossier verdient. Gezien dit niet gebeurt in de praktijk staat men voor het vraagstuk van de verlenging van inzagetermijn. Het probleem heeft zich gesteld waar het eigenlijk geen probleem zou mogen zijn indien de theorie zou worden omgezet in praktijk. Een verlenging is dus in theorie niet nodig. Een verlengingsmogelijkheid voorzien is overbodig. Men moet de theorie maar op een correcte manier uitvoeren. Nog meer procedures voorzien zal weer leiden tot een vertraging van de procesgang. Ik ben dus tegenstander van een mogelijke verlenging. Bij aangehouden personen vind ik de termijn van drie dagen niet goed. Dat mag gerust langer zijn zoals bij niet aangehoudenen. Raadkamer en de controle op de VH 6. Dient, zelfs indien de taak van de raadkamer in de regeling van de rechtspleging zou worden afgebouwd, zij zich in elk geval in te laten met het controleren van de Voorlopige Hechtenis? In het kader van het systeem vandaag met twee soorten onderzoeken moet er een controle zijn op de VH. Maar ik vind niet dat het aan de raadkamer moet overgelaten worden. Want de voorzitter van de raadkamer die vandaag alleen oordeelt over de VH is dikwijls een collega van de OR die soms zelfs minder anciënniteit heeft dan de OR. Ik vind die persoon niet beter geplaatst dan de OR om te oordelen over de verdere handhaving. Wat logischer zou zijn is dat de KI als kamer met drie zetelende rechters bij het hof van beroep de controle op de OR rechtstreeks zou uitvoeren. Een beter systeem zou een OR inhouden die personen aanhoudt en waartegen beroep openstaat bij de KI. De OR is al een rechterlijke controle op zich (een eerste aanleg). Als OR ben je het best geplaatst om te oordelen over de VH. De wetgever heeft dat ook toegegeven door de OR de macht te geven om te allen tijde de VH op te heffen zonder dat daartegen hoger beroep openstaat. Vroeger kon de procureur daartegen verzet aantekenen, vandaag niet meer. Dat is een veruiterlijking van het vertrouwen dat de wetgever in de OR heeft. Maar de combinatie met de controle door de raadkamer is niet logisch. Dat is het gevolg van een compilatie van nieuwe regeltjes zonder compatibel te zijn met de bestaande regels. Men verliest de samenhang met als gevolg dat het Grondwettelijk Hof zich geregeld moet uitspreken over de verenigbaarheid met art. 10 en 11 van de Grondwet. Een kakofonie van regels komt de rechtszekerheid allerminst ten goede. Liefst zou ik hebben dat er een rechter van het onderzoek zou komen waarbij het OM het onderzoek voert. De rechter zou dan tussenkomen voor het bevelen van dwangmaatregelen inclusief het bevelen van aanhoudingen waartegen beroep is voorzien bij de KI. 7. Door de nieuwe wet d.d. 27/12/2012 mogen personen die in VH verblijven ook verschijnen in de persoon van een advocaat. De raadkamer kan nog altijd de persoonlijke verschijning

138

bevelen (tenminste drie dagen voor de verschijning) zonder dat tegen die beslissing een rechtsmiddel kan worden aangesteld. Indien de verdachte of zijn advocaat niet verschijnt, wordt uitspraak gedaan in hun afwezigheid. Er is een voorstel om deze persoonlijke verschijning in uitzonderlijke omstandigheden (onmogelijkheid om ter plaatse de zitting bij te wonen) te laten verlopen via videoconferentie. Bent u te vinden voor dat idee? Deze wet is weer een pleister op de wonde. Het zou veel beter zijn moest de raadkamer gewoon worden afgeschaft. Als de raadkamer toch blijft bestaan dan zou de overbrenging van gevangenen naar de raadkamer en de KI volledig kunnen vervangen worden door een behandeling van de zaak via videoconferentie. Videoconferentie zou veel problemen kunnen oplossen. Zo zou men tegemoet kunnen komen aan de problematiek van de politiecapaciteit die daarvoor wordt ingezet. De veiligheidsproblematiek zou eveneens opgelost zijn. Men mag immers niet onderschatten wat er allemaal komt kijken bij een overbrenging van gevaarlijke verdachten. Men vervoert deze personen via het gewoon verkeer van de gevangenis naar de rechtbank met alle veiligheidsrisico’s van dien. Met de technische apparatuur die vandaag de dag beschikbaar is, heeft de persoonlijk aanwezigheid in de zaal geen meerwaarde meer. Het is een investering die op lange termijn veel kosten zal uitsparen. Ik vind trouwens het bevelen van de persoonlijke verschijning nutteloos. Als een verdachte niet wilt verschijnen dan is dat zijn volste recht net zoals hij zijn zwijgrecht heeft. Als vrij man heb je ook het recht om veroordeeld te worden bij verstek. Je hebt ook het recht om je niet te willen verdedigen. 8. Met de vernieuwing van de wetgeving d.d. 2005 inzake de verschijningen voor de raadkamer in het kader van de VH zijn er verschillende regelingen ingevoerd. Zo moet een verdachte van een niet-correctionaliseerbare misdaad na de tweede verschijning slechts om de drie maanden voor de raadkamer verschijnen. Wanneer men dan hoger beroep aantekent tegen een beschikking verlenging aanhouding dient die de zaak binnen de 15 dagen voor de KI te komen, verwerpt of hervormt de KI het beroep dan loopt een nieuwe termijn van een maand of drie maand. Deze termijnen zijn dan weer anders indien er Cassatieberoep is geweest. Zouden de verschillende regelingen niet beter vervangen worden door één duidelijke regeling om alle rechtsonzekerheden en vergissingen in hoofde van rechtbanken (de griffies) de wereld uit te helpen? Uiteraard, die regelingen moeten eenvoudiger zijn. Het is enorm gevaarlijk om fouten te maken. Als men die strafprocedure ingewikkelder blijft maken (met al de stadia die bestaan), is het risico op fouten enorm groot. Zeker in ingewikkelde zaken met meerdere aangehoudenen en verschillende termijnen is de regeling een soep. Raadkamer als vonnisgerecht 9. Indien de raadkamer zich zou beperken tot de controle van de VH, dient de mogelijkheid om vooraleer er verwezen wordt naar een vonnisgerecht te oordelen over de opschorting van straf en het bevelen van de internering te worden behouden? Zo ja, wie acht u het best geplaatst om deze taken over te nemen? Ik ben voor een versimpeling van de procedure en zou die opdracht toevertrouwen aan de vonnisgerechten. De gunst van de opschorting zou niet verleend mogen worden door de

139

raadkamer. Wanneer het dossier via een opsporingsonderzoek verloopt maak je alleen ten gronde kans op het verkrijgen van die gunst terwijl een dossier dat met een gerechtelijk onderzoek verliep twee maal kans heeft op de gunst van de opschorting. Dat is een grove ongelijkheid die zou worden weggewerkt indien de raadkamer geen bevoegdheid meer zou hebben inzake de opschorting. Wat de internering betreft, ik ben de mening toegedaan dat de beslissing tot internering te zwaarwichtig is om over te laten aan de raadkamer. Het gaat ook niet op om een raadkamer de bevoegdheid te geven omtrent het uitspreken de internering bijvoorbeeld in een zaak als De Gelder. Raadkamer versus KI 10. Naar mijn mening zijn er drie mogelijkheden voor de toekomst van de raadkamer. De eerste mogelijkheid is dat alles blijft zoals het is. De tweede mogelijkheid is dat de raadkamer uitsluitend bevoegd blijft voor de VH-controle en waarbij de KI bevoegd blijft als beroepsinstantie. De derde mogelijkheid is dat de raadkamer volledig wordt afgeschaft en dat alle bevoegdheden van de raadkamer overgeheveld worden naar de KI. In de tweede mogelijkheid, wanneer de raadkamer uitsluitend nog bevoegd zou blijven voor de VH, denkt u dat de KI of de OR zelf de regeling der rechtspleging toebedeeld zal krijgen? Zie vraag 2. OR beslist of zijn dossier is afgerond, OM verwijst. 11. Kunt u zich vinden in een verruimde bevoegdheid voor de KI indien de Raadkamer volledig zou worden afgeschaft, voornamelijk met betrekking tot de VH (controle/bevestiging/in vrijheid stellen onder voorwaarden)? Is de KI de best geplaatste instantie om deze taak over te nemen? Zoja, dan is er slechts een aanleg, moet er dan geen beroepsmogelijkheid gecreëerd worden voor de personen aangehouden in VH? Ik ben voorstander dat de KI als beroepsinstantie zou oordelen over de VH. De OR zou in eerste instantie oordelen over de VH. Ik vind niet dat er dan zogezegd maar een aanleg zou zijn aangezien de OR ook een onafhankelijke rechter is die daarenboven naar mijn mening ook nog eens het best geplaatst is om uitspraak te doen over de verdere aanhouding. Een andere mogelijkheid is de rechter van het onderzoek de controle over de VH laten uitvoeren met als beroepsinstantie de KI. (zie vraag 2) Ik vind het alleszins geen taak van de raadkamer. 12. De BOM-controle geschiedt door de KI. Voor deze controle acht men de KI technisch beter geschikt dan de raadkamer. Als men voor deze controle de KI inschakelt, zou de KI dan ook beter geplaatst zijn om de controle op de onregelmatig verkregen bewijsstukken voor haar rekening te nemen? (Met het doorvoeren van deze ingrepen zou alles procedureel vereenvoudigd worden, wat de rechtszekerheid ten goede komt.) In mijn voorstel om de raadkamer en de regeling rechtspleging af te schaffen, zou de KI zich enkel moeten bezig houden met zijn kerntaken, zijnde controle VH en ambtshalve controle van het gerechtelijk onderzoek incl. zuivering nietigheden en BOM-controle. Het is van groot belang dat de KI snel tussenkomt bij nietige onderzoeksdaden. Hoe later men tussenkomt, hoe groter de kans dat heel het onderzoek onderuit wordt gehaald.

140

13. Moet de verdachte eveneens HB kunnen instellen tegen alle beschikkingen van de raadkamer zoals het OM en de BP (mits zij een belang aantonen)? Of is een ongelijkheid hier te rechtvaardigen? In de situatie dat de raadkamer behouden blijft, ben ik zeker geen voorstander om nog meer rechtsmiddelen in te voeren. Behoudt dit gegeven maar zoals het is. Cassatieberoep 14. Cassatieberoep kan ook tegen een beschikking van de raadkamer zonder eerst de KI gepasseerd te zijn in de gevallen dat er geen beroep kan ingesteld worden tegen bij de KI. Dit Cassatieberoep dient dan ingediend te worden na de einduitspraak. Wanneer het Hof de beschikking casseert is de hele procedure en einduitspraak die op de beschikking volgde nietig. Men heeft dus tijd en geld verspild.. Deze regeling is volledig uitgehold aangezien men eenmaal een einduitspraak heeft verkregen, de vraagstukken voor het onderzoeksgerecht dikwijls niet meer aan de orde zijn. Maar in theorie zou het dus beter zijn dat het Cassatieberoep al direct zou kunnen volgen op de omstreden beschikking. Wat denkt u van dit voorstel? Idem vraag 13. In de situatie dat de raadkamer behouden blijft, ben ik zeker geen voorstander om nog meer rechtsmiddelen in te voeren. Behoudt dit gegeven maar zoals het is. Ik wil hier nog aan toevoegen: zowel wat betreft het hoger beroep als cassatieberoep ben ik er voorstander van dat tijdens het instellen van het rechtsmiddel de grieven uiteengezet worden. In strafprocedures is dit niet verplicht waardoor men bijvoorbeeld in Cassatie ambtshalve alles moet onderzoeken. Ondertussen is de zaak weer vier of vijf maanden uitgesteld. Idem met de procedure voor de KI, men fixeert de zaak op een rechtsdag zonder de ontvankelijkheid te onderzoeken. Op de dag zelf kan men nog afstand doen van het beroep waardoor de procesgang nodeloos werd verlengd. Raadkamer en rechter van het onderzoek 15. Bent u voor of tegenstander van een rechter van het onderzoek? En wat drijft u tot deze mening? Zie vraag 1. Het blijft een gevoelige kwestie maar ik ben voorstander van het rechter van het onderzoek. Ik ben OR en eigenlijk is dit een functie met twee petjes op. Ik onderzoek alles zelf en verschaf er mij zelf de (dwang)middelen voor. Eigenlijk is dat te veel macht voor één persoon. Als rechter van het onderzoek ben je veel objectiever om die dwangmaatregel voor aan ander zijn onderzoek te verlenen. Als OR ben je niet de best geplaatste persoon om het onderzoek te voeren. Een procureur kan dat ook. Men moet ook de tendens binnen Europa een beetje volgen. We evolueren naar een common law-systeem omdat samenwerken met tientallen verschillende rechtssystemen onhoudbaar is. In België moet de durf gevonden worden om grote hervormingen door te voeren. Het instituut van de onderzoeksgerechten is betwist en daarmee samenhangend de vraag of we die twee soorten onderzoeken wel nodig hebben. Zonder hervormingen zal de achterstand alleen maar groter worden wat het vertrouwen in justitie niet ten goede komt.

141

16. Denkt u dat dit een invloed zal hebben op de rol die de raadkamer dan nog zal spelen aangezien het gerechtelijk onderzoek door de afschaffing van de OR zal verdwijnen? Zie vraag 1. Alvast bedankt voor uw tijd.

142

13.10. Interview Peter Coppens (onderzoeksrechter te Gent) Vragenlijst Interview: Zin of Onzin van de Raadkamer Algemeen 1. Heeft u een overwegend positieve of negatieve mening over het instituut van de raadkamer? En kan u verwoorden waaraan dit te wijten is? Ik heb een overwegend neutraal standpunt over de raadkamer maar u zult zien aan mijn antwoorden dat de raadkamer in de huidige vorm voorbijgestreefd is. In die vorm heeft zij nog weinig nut. Regeling der Rechtspleging 2. Vindt u de bevoegdheid van de raadkamer inzake de regeling der rechtspleging eerder tijdverlies en onnuttig of toch noodzakelijk als controlemiddel op het gerechtelijk onderzoek en bijgevolg noodzakelijk voor de rechten van verdediging in het kader van het EVRM? Ik denk dat de regeling rechtspleging nutteloos is. Er is een groot verschil in behandeling tussen een opsporingsonderzoek en een gerechtelijk onderzoek waar ik het nut niet van in zie. Ik vind dat er maar een persoon ambtshalve bevoegd is voor de kwalificatie voor de feiten die worden voorgelegd en die daarvoor de eindverantwoordelijkheid draagt en dat is de grondrechter. Ik begrijp niet dat de raadkamer daar moet tussenkomen. Een tussenkomst van de raadkamer is nooit vereist bij een opsporingsonderzoek. Ik zie niet in waarom dit wel nodig is bij een gerechtelijk onderzoek. Ik zou zeggen schaf die regeling rechtspleging af bij gerechtelijk onderzoek en voeg daar eventueel wat bijsturingmogelijkheden aan toe. Bv. een burger het recht te laten om niet akkoord te gaan met een sepot. 3. Indien u de procedure voor de raadkamer noodzakelijk acht voor de rechten van verdediging en de raadkamer als een extra controle-orgaan aanziet, dienen de motiveringsverplichting en de tegenspraakelementen niet verscherpt te worden? Neen, geen voorstander voor de Rdk. 4. Denkt u dat de onderzoeksrechter zelf evengoed zou kunnen beslissen zijn gerechtelijk onderzoek af te sluiten zonder tussenkomst van de raadkamer aangezien de onderzoeksrechter ten allen tijde onpartijdig moet blijven? Zou het een goed idee zijn om de regeling der rechtspleging over te laten aan de onderzoeksrechter indien er een beroepsmogelijkheid zou bestaan tegen zijn/haar beslissing bij de kamer van inbeschuldigingstelling? Ik ben voorstander van een OR die beslist wanneer hij het onderzoek afgerond acht en dan meedeelt aan het OM die dan zelf beslist tot verwijzen, sepot, bvs,.. met eventuele bijsturingmogelijkheden voor burgers indien zij niet akkoord gaan met de beslissing bv. tot sepot of hen zelf rechtstreeks te laten dagvaarden. Volgens mij zijn de checks en balances in evenwicht zonder de omweg langs de raadkamer te moeten maken. Door een afschaffing spaart men ook enorm veel capaciteit aan rechters uit. Raadkamer en bijkomende onderzoeksdaden

143

5. Het verzoekschrift tot bijkomende onderzoeksdaden kan ingediend worden tijdens de 15 dagen (3 dagen wanneer de verdachte zich bevindt in VH) inzagerecht in het strafdossier voor de verschijning voor de raadkamer. Vindt u dat er een wetgevend initiatief moet komen om duidelijkheid te scheppen omtrent de mogelijkheid van een verlenging van die termijn? Vindt u zelf dat zo’n verlenging toegestaan zou moeten worden, bijvoorbeeld wanneer de verdachte in VH verblijft en de periode van het 3 daagse inzagerecht enorm kort is voor de raadsman om zo’n beslissing te nemen? Neen, ik ben tegenstander van het bijcreëren van rechten voor verdachten. Zij moeten rechten hebben, dat staat vast maar daar zijn ook grenzen aan. Het zijn pure vertragingsmanoeuvres die heel vaak worden toegepast. Het is de poort openzetten naar misbruik. Raadkamer en de controle op de VH 6. Dient, zelfs indien de taak van de raadkamer in de regeling van de rechtspleging zou worden afgebouwd, zij zich in elk geval in te laten met het controleren van de Voorlopige Hechtenis? Dit is een hele moeilijke vraag. Er moet zeker een controlemogelijkheid blijven bestaan want als je dat niet voorziet vertrouw je te veel macht toe aan een persoon. De VH is een van de grootste inbreuken op de vrijheid van de mens. Of die controle moet uitgevoerd worden door de raadkamer, dat denk ik niet. De KI is nog beter geplaatst om die controle over te nemen. Ik vind niet dat je daardoor een aanleg verliest want de OR is een onafhankelijke rechter. Dat is je eerste aanleg. Zeker in gevolge de Salduz-regeling (die hoogstwaarschijnlijk nog zal verscherpt worden) waardoor een advocaat bij het verhoor aanwezig is, zal het verhoor bij de OR verglijden tot een half raadkamer-debat over de aanhouding. Ook vandaag wordt er gevraagd aan de advocaat of zij nog opmerkingen hebben over de aanhouding in VH. 7. Door de nieuwe wet d.d. 27/12/2012 mogen personen die in VH verblijven ook verschijnen in de persoon van een advocaat. De raadkamer kan nog altijd de persoonlijke verschijning bevelen (tenminste drie dagen voor de verschijning) zonder dat tegen die beslissing een rechtsmiddel kan worden aangesteld. Indien de verdachte of zijn advocaat niet verschijnt, wordt uitspraak gedaan in hun afwezigheid. Er is een voorstel om deze persoonlijke verschijning in uitzonderlijke omstandigheden (onmogelijkheid om ter plaatse de zitting bij te wonen) te laten verlopen via videoconferentie. Bent u te vinden voor dat idee? Ik ben niet euforisch over die wetwijziging. Het is waarschijnlijk onder invloed van Europa ingevoerd. Een persoonlijke verschijning is enorm belangrijk, dat kan niet opgevangen worden door een vertegenwoordiging in de persoon van hun advocaat. Persoonlijk denk ik niet dat een bevel tot persoonlijk verschijnen voor de handhaving veel verschil zal uitmaken. Een persoon die niet wil komen, zal niet komen. In het kader van die nieuwe wetgeving is videoconferentie zeker en vast een te overwegen oplossing om de verschijning op te vangen. Plus, daarbij komt dat het enorm veel veiligheiden politiecapaciteit zou uitsparen. 8. Met de vernieuwing van de wetgeving d.d. 2005 inzake de verschijningen voor de raadkamer in het kader van de VH zijn er verschillende regelingen ingevoerd. Zo moet een

144

verdachte van een niet-correctionaliseerbare misdaad na de tweede verschijning slechts om de drie maanden voor de raadkamer verschijnen. Wanneer men dan hoger beroep aantekent tegen een beschikking verlenging aanhouding dient die de zaak binnen de 15 dagen voor de KI te komen, verwerpt of hervormt de KI het beroep dan loopt een nieuwe termijn van een maand of drie maand. Deze termijnen zijn dan weer anders indien er Cassatieberoep is geweest. Zouden de verschillende regelingen niet beter vervangen worden door één duidelijke regeling om alle rechtsonzekerheden en vergissingen in hoofde van rechtbanken (de griffies) de wereld uit te helpen? Dat is logisch, ik ben daar volledig mee akkoord. Er gebeuren te veel fouten. Men moet voor wetgeving kiezen waar het risico op fouten minimaal is. Er zijn nu al kabinetten die hun nietcorrectionaliseerbare misdaden toch terug om de maand oproepen om zo misverstanden te vermijden. Raadkamer als vonnisgerecht 9. Indien de raadkamer zich zou beperken tot de controle van de VH, dient de mogelijkheid om vooraleer er verwezen wordt naar een vonnisgerecht te oordelen over de opschorting van straf en het bevelen van de internering te worden behouden? Zo ja, wie acht u het best geplaatst om deze taken over te nemen? Als ik consequent blijf met het idee om de regeling rechtspleging af te schaffen dan opteer ik ervoor om die bevoegdheden over te dragen aan de rechter die ten gronde oordeelt over de zaak. Eventueel met een mogelijkheid om een gemotiveerd verzoekschrift te richten aan de zetel ten gronde om in raadkamer te oordelen over de opschorting of internering. Het enige probleem dat zich hier zou kunnen stellen, is de vooringenomenheid van de zetel tijdens de behandeling ten gronde indien zij eerder de opschorting/internering hebben afgewezen. Dat zou opgelost kunnen worden door een andere samenstelling van rechtbank te voorzien voor de behandeling ten gronde. Raadkamer versus KI 10. Naar mijn mening zijn er drie mogelijkheden voor de toekomst van de raadkamer. De eerste mogelijkheid is dat alles blijft zoals het is. De tweede mogelijkheid is dat de raadkamer uitsluitend bevoegd blijft voor de VH-controle en waarbij de KI bevoegd blijft als beroepsinstantie. De derde mogelijkheid is dat de raadkamer volledig wordt afgeschaft en dat alle bevoegdheden van de raadkamer overgeheveld worden naar de KI. In de tweede mogelijkheid, wanneer de raadkamer uitsluitend nog bevoegd zou blijven voor de VH, denkt u dat de KI of de OR zelf de regeling der rechtspleging toebedeeld zal krijgen? Zie antwoord vraag 4. 11. Kunt u zich vinden in een verruimde bevoegdheid voor de KI indien de Raadkamer volledig zou worden afgeschaft, voornamelijk met betrekking tot de VH (controle/bevestiging/in vrijheid stellen onder voorwaarden)? Is de KI de best geplaatste instantie om deze taak over te nemen? Zoja, dan is er slechts een aanleg, moet er dan geen beroepsmogelijkheid gecreëerd worden voor de personen aangehouden in VH?

145

Zie antwoord vraag 6. 12. De BOM-controle geschiedt door de KI. Voor deze controle acht men de KI technisch beter geschikt dan de raadkamer. Als men voor deze controle de KI inschakelt, zou de KI dan ook beter geplaatst zijn om de controle op de onregelmatig verkregen bewijsstukken voor haar rekening te nemen? (Met het doorvoeren van deze ingrepen zou alles procedureel vereenvoudigd worden, wat de rechtszekerheid ten goede komt.) De KI heeft deze bevoegdheid al dus zij is zeker het best geplaatst. 13. Moet de verdachte eveneens HB kunnen instellen tegen alle beschikkingen van de raadkamer zoals het OM en de BP (mits zij een belang aantonen)? Of is een ongelijkheid hier te rechtvaardigen? In de situatie dat de raadkamer zou blijven bestaan ben ik geen voorstander voor het uitbreiden van de beroepsmogelijkheid. Cassatieberoep 14. Cassatieberoep kan ook tegen een beschikking van de raadkamer zonder eerst de KI gepasseerd te zijn in de gevallen dat er geen beroep kan ingesteld worden tegen bij de KI. Dit Cassatieberoep dient dan ingediend te worden na de einduitspraak. Wanneer het Hof de beschikking casseert is de hele procedure en einduitspraak die op de beschikking volgde nietig. Men heeft dus tijd en geld verspild.. Deze regeling is volledig uitgehold aangezien men eenmaal een einduitspraak heeft verkregen, de vraagstukken voor het onderzoeksgerecht dikwijls niet meer aan de orde zijn. Maar in theorie zou het dus beter zijn dat het Cassatieberoep al direct zou kunnen volgen op de omstreden beschikking. Wat denkt u van dit voorstel? Het zijn inderdaad vijgen na Pasen, dus eigenlijk is het Cassatieberoep een lege doos. Maar de remedie is gevaarlijk want dan zal een extra vertraging in de hand gewerkt worden. Dat is ook de reden waarom het niet zo wordt ingevoerd. Ik ben om die reden ook bereid om de collateral damage te aanvaarden van de vijgen na Pasen. Raadkamer en rechter van het onderzoek 15. Bent u voor of tegenstander van een rechter van het onderzoek? En wat drijft u tot deze mening? Ik ben tegenstander van een rechter van het onderzoek. Zeker in een rechtstaat als de onze waar een enorme hiërarchische structuur aanwezig is bij het OM met schatplichtigheid aan de minister van justitie. Er moeten onafhankelijkheidssystemen worden ingebouwd. Om die reden zijn wij ook geen officier van gerechtelijke politie meer. Als OR zijn wij niet gebonden door de beleidsdoelstellingen van de minister. Wij passen juist de regels van de wet toe zonder de overweging te maken of het onderzoek wel in het beleid past. Maar ik vrees dat de OR over tien jaar tijd de facto een rechter van het onderzoek zal geworden zijn. Door de politieke beslissingen en wetgevend ingrijpen zal er gesnoeid worden in de bevoegdheden van OR en zullen de taken van het OM toegenomen zijn.

146

16. Denkt u dat dit een invloed zal hebben op de rol die de raadkamer dan nog zal spelen aangezien het gerechtelijk onderzoek door de afschaffing van de OR zal verdwijnen? Ongetwijfeld zal dit een invloed hebben. De raadkamer zal belangrijker worden wanneer er een rechter van het onderzoek komt. Omdat het OM toch ergens verantwoording zal moeten afgeleggen. Alvast bedankt voor uw tijd.

147

13.11. Interview Jan Van den Berghe (ondervoorzitter, voorzitter van de raadkamer te Gent, lid van de Hoge Raad voor de Justitie) Vragenlijst Interview: Zin of Onzin van de Raadkamer Algemeen 1. Heeft u een overwegend positieve of negatieve mening over het instituut van de raadkamer? En kan u verwoorden waaraan dit te wijten is? Mijn kijk op het instituut op de raadkamer is gemengd. De raadkamer mag behouden blijven in het kader van de controle op de voorlopige hechtenis. Daar bewijst zij nog haar nut. Dat is volgens mij de kerntaak van de raadkamer. Wat de regeling rechtspleging betreft, deze is voor mij een achterhaalde bevoegdheid. Ik ben daar niet enthousiast over. Het is een vertragende factor met weinig toegevoegde waarde. De laatste jaren is het een extra discussieforum geworden waarna men de discussie nog eens kan hervatten ten gronde en in beroep. Ik ben voorstander om de regeling rechtspleging af te schaffen. Regeling der Rechtspleging 2. Vindt u de bevoegdheid van de raadkamer inzake de regeling der rechtspleging eerder tijdverlies en onnuttig of toch noodzakelijk als controlemiddel op het gerechtelijk onderzoek en bijgevolg noodzakelijk voor de rechten van verdediging in het kader van het EVRM? Zie 1. Ik vind het achterhaald en tijdverlies. Ik ben de mening toegedaan dat het parket rechtstreeks zou moeten kunnen dagvaarden nadat het gerechtelijk onderzoek werd afgesloten door de OR. Wanneer er discussies zijn zouden deze voor de correctionele rechtbank gevoerd kunnen worden. Dit zou al veel tijd uitsparen. 3. Indien u de procedure voor de raadkamer noodzakelijk acht voor de rechten van verdediging en de raadkamer als een extra controle-orgaan aanziet, dienen de motiveringsverplichting en de tegenspraakelementen niet verscherpt te worden? Neen want ik ben tegen het behoud van de regeling rechtspleging. 4. Denkt u dat de onderzoeksrechter zelf evengoed zou kunnen beslissen zijn gerechtelijk onderzoek af te sluiten zonder tussenkomst van de raadkamer aangezien de onderzoeksrechter ten allen tijde onpartijdig moet blijven? Zou het een goed idee zijn om de regeling der rechtspleging over te laten aan de onderzoeksrechter indien er een beroepsmogelijkheid zou bestaan tegen zijn/haar beslissing bij de kamer van inbeschuldigingstelling? Het zal de OR zelf zijn die zijn onderzoek afgerond acht en die dan zijn dossier meedeelt aan het openbaar ministerie die dan gevolg zal geven aan de zaak. Let wel, men moet dan een systeem voorzien om een klacht met burgerlijke partijstelling in te dienen. Zo wordt de macht van het parket getemperd. Ik ben mij ervan bewust dat de klacht enorm veel wordt misbruikt. Dat zou op zich weer getemperd kunnen worden door bij een buitenvervolgingstelling naast de rechtsplegingsvergoeding ook een schadevergoeding of een boete aan de gemeenschap op te leggen aan de burgerlijke partij die de klacht waaraan geen gevolg meer wordt gegeven, had ingediend.

148

Raadkamer en bijkomende onderzoeksdaden 5. Het verzoekschrift tot bijkomende onderzoeksdaden kan ingediend worden tijdens de 15 dagen (3 dagen wanneer de verdachte zich bevindt in VH) inzagerecht in het strafdossier voor de verschijning voor de raadkamer. Vindt u dat er een wetgevend initiatief moet komen om duidelijkheid te scheppen omtrent de mogelijkheid van een verlenging van die termijn? Vindt u zelf dat zo’n verlenging toegestaan zou moeten worden, bijvoorbeeld wanneer de verdachte in VH verblijft en de periode van het 3 daagse inzagerecht enorm kort is voor de raadsman om zo’n beslissing te nemen? Men heeft deze regeling uitgebreid met de Wet Franchimont in ’98. Ik ben geen voorstander om nogmaals de regeling uit te breiden door een verlenging te voorzien. Men maakt nu al gebruik van het systeem om de zaak te rekken. Een verlenging zou alleen maar als vertragingsmechanisme werken. Indien men aangehouden is, heeft zij toch inzage in het dossier. Raadkamer en de controle op de VH 6. Dient, zelfs indien de taak van de raadkamer in de regeling van de rechtspleging zou worden afgebouwd, zij zich in elk geval in te laten met het controleren van de Voorlopige Hechtenis? Ja, absoluut. Ik vind dat het toezicht op de VH de kerntaak moet zijn van de raadkamer. Dit is de enige plaats waar justitie een beetje efficiënt is. 7. Door de nieuwe wet d.d. 27/12/2012 mogen personen die in VH verblijven ook verschijnen in de persoon van een advocaat. De raadkamer kan nog altijd de persoonlijke verschijning bevelen (tenminste drie dagen voor de verschijning) zonder dat tegen die beslissing een rechtsmiddel kan worden aangesteld. Indien de verdachte of zijn advocaat niet verschijnt, wordt uitspraak gedaan in hun afwezigheid. Er is een voorstel om deze persoonlijke verschijning in uitzonderlijke omstandigheden (onmogelijkheid om ter plaatse de zitting bij te wonen) te laten verlopen via videoconferentie. Bent u te vinden voor dat idee? Ik vind het geen goede wet. In de praktijk maakt het niet veel verschil uit want de mensen hebben er alle belang bij om voor de raadkamer te verschijnen als zij iets willen vragen. Ik vind het systeem dat zij niet moeten verschijnen voor de correctionele raadkamer eigenlijk evenmin een goeie zaak. Ik verwacht altijd dat de mensen persoonlijk aanwezig zijn zowel voor de raadkamer als voor de correctionele kamer. Een bevel om persoonlijk te verschijnen zal ik niet gebruiken. Als personen niet willen verschijnen dan zal ik daar consequenties aan koppelen. De wet is een window-dressing-wet. Ik denk niet dat dit bevel in de praktijk veel gebruikt zal worden. De advocaten weten ook dat wanneer zij hun cliënt onder voorwaarden vrij willen krijgen, zij in persoon moeten verschijnen. 8. Met de vernieuwing van de wetgeving d.d. 2005 inzake de verschijningen voor de raadkamer in het kader van de VH zijn er verschillende regelingen ingevoerd. Zo moet een verdachte van een niet-correctionaliseerbare misdaad na de tweede verschijning slechts om de drie maanden voor de raadkamer verschijnen. Wanneer men dan hoger beroep aantekent tegen

149

een beschikking verlenging aanhouding dient die de zaak binnen de 15 dagen voor de KI te komen, verwerpt of hervormt de KI het beroep dan loopt een nieuwe termijn van een maand of drie maanden. Deze termijnen zijn dan weer anders indien er Cassatieberoep is geweest. Zouden de verschillende regelingen niet beter vervangen worden door één duidelijke regeling om alle rechtsonzekerheden en vergissingen in hoofde van rechtbanken (de griffies) de wereld uit te helpen? Ja absoluut. Dat zou al veel problemen en vergissingen voorkomen. Wij zijn daar nu mee bezig in de Hoge Raad van Justitie. Naar aanleiding van zo’n pijnlijke vergissing is er een onderzoek op poten gezet (een quick-scan) over de werking van de raadkamer. Binnenkort zal het rapport klaar zijn. Dat zal inhouden dat de regels zo transparant en duidelijk mogelijk moeten zijn. Eerder is dit ook al gebleken uit een verslag van het college van PG. Raadkamer als vonnisgerecht 9. Indien de raadkamer zich zou beperken tot de controle van de VH, dient de mogelijkheid om vooraleer er verwezen wordt naar een vonnisgerecht te oordelen over de opschorting van straf en het bevelen van de internering te worden behouden? Zo ja, wie acht u het best geplaatst om deze taken over te nemen? Ik vind dit in principe een bevoegdheid die perfect door de correctionele rechtbank overgenomen kan worden. Het wordt veel opgeworpen in de raadkamer om net de openbare debatten te vermijden maar ik ben daar geen voorstander van. Ik verleen ook zelden een opschorting in raadkamer. Het hangt natuurlijk samen met de regeling rechtspleging. Wanneer men de regeling rechtspleging verdwijnt als bevoegdheid van de raadkamer, dan ook de mogelijkheid tot het uitspreken van de internering en het verlenen van de opschorting. Raadkamer versus KI Naar mijn mening zijn er drie mogelijkheden voor de toekomst van de raadkamer. De eerste mogelijkheid is dat alles blijft zoals het is. De tweede mogelijkheid is dat de raadkamer uitsluitend bevoegd blijft voor de VH-controle en waarbij de KI bevoegd blijft als beroepsinstantie. De derde mogelijkheid is dat de raadkamer volledig wordt afgeschaft en dat alle bevoegdheden van de raadkamer overgeheveld worden naar de KI. 10. In de tweede mogelijkheid, wanneer de raadkamer uitsluitend nog bevoegd zou blijven voor de VH, denkt u dat de KI of de OR zelf de regeling der rechtspleging toebedeeld zal krijgen? Al behandeld. Zie 2 en 4. Een vierde mogelijkheid is dat de KI wordt afgeschaft en dat de raadkamer alles overneemt en in sommige gevallen zetelt met drie rechters. 11. Kunt u zich vinden in een verruimde bevoegdheid voor de KI indien de raadkamer volledig zou worden afgeschaft, voornamelijk met betrekking tot de VH (controle/bevestiging/in vrijheid stellen onder voorwaarden)? Is de KI de best geplaatste instantie om deze taak over te nemen? Zoja, dan is er slechts een aanleg, moet er dan geen beroepsmogelijkheid gecreëerd worden voor de personen aangehouden in VH?

150

Ik ben geen voorstander om de raadkamer af te schaffen en alles naar de KI over te hevelen. De raadkamer zou behouden moeten blijven om het toezicht op de VH uit te voeren. Het heeft geen zin om alles door te schuiven aan de KI. Men gaat een trechter creëren op niveau van de KI bij de afhandeling van zaken. 12. De BOM-controle geschiedt door de KI. Voor deze controle acht men de KI technisch beter geschikt dan de raadkamer. Als men voor deze controle de KI inschakelt, zou de KI dan ook beter geplaatst zijn om de controle op de onregelmatig verkregen bewijsstukken voor haar rekening te nemen? (Met het doorvoeren van deze ingrepen zou alles procedureel vereenvoudigd worden, wat de rechtszekerheid ten goede komt.) Inzake de BOM-controle; men wou deze controle niet laten gebeuren door een rechter van eerste aanleg wat niet logisch is als men de controle op de VH wel toevertrouwd aan de raadkamer. De hele BOM-controle is trouwens tijdverlies. Ik vind dat de correctionele rechter evengoed die controle kan uitvoeren. Dat zijn allemaal zaken die men heeft ingevoerd en die de afhandeling van de zaken bemoeilijkt. Het is bijgevolg logisch dat het allemaal zolang duurt vooraleer een zaak bij de rechter ten gronde komt. 13. Moet de verdachte eveneens HB kunnen instellen tegen alle beschikkingen van de raadkamer zoals het OM en de BP (mits zij een belang aantonen)? Of is een ongelijkheid hier te rechtvaardigen? Zij krijgen nog eens de mogelijkheid om hun gelijk te halen ten gronde bij de correctionele rechter dus is het naar mijn mening niet nodig dat hun beroepsmogelijkheden worden uitgebreid. Cassatieberoep 14. Cassatieberoep kan ook tegen een beschikking van de raadkamer zonder eerst de KI gepasseerd te zijn in de gevallen dat er geen beroep kan ingesteld worden tegen bij de KI. Dit Cassatieberoep dient dan ingediend te worden na de einduitspraak. Wanneer het Hof de beschikking casseert is de hele procedure en einduitspraak die op de beschikking volgde nietig. Men heeft dus tijd en geld verspild.. Deze regeling is volledig uitgehold aangezien men eenmaal een einduitspraak heeft verkregen, de vraagstukken voor het onderzoeksgerecht dikwijls niet meer aan de orde zijn. Maar in theorie zou het dus beter zijn dat het Cassatieberoep al direct zou kunnen volgen op de omstreden beschikking. Wat denkt u van dit voorstel? Ik heb dit nog nooit voor gehad, maar inderdaad, in het geval dat het zich voordoet zou dit mogelijk moeten zijn. Raadkamer en rechter van het onderzoek 15. Bent u voor of tegenstander van een rechter van het onderzoek? En wat drijft u tot deze mening? Ik ben geen voorstander van een rechter van het onderzoek. Ik denk dat er te veel macht naar de politie en het OM zal gaan. Een onafhankelijke schakel in de figuur van de OR moet blijven bestaan. Het is een belangrijke rechtsfiguur in ons land. Het is een bijkomende en fundamentele garantie voor de rechten van verdediging. Alle andere overbodige schakels

151

zoals de BOM-controle en de regeling rechtspleging mogen daarentegen wel verdwijnen. Hierdoor zou de afhandeling van de zaken al veel sneller verlopen. 16. Denkt u dat dit een invloed zal hebben op de rol die de raadkamer dan nog zal spelen aangezien het gerechtelijk onderzoek door de afschaffing van de OR zal verdwijnen? Het zal ongetwijfeld gevolgen hebben voor de rol die de raadkamer nog zal spelen. Volgens mij zal er nog altijd een controle nodig zijn op de VH ook al wordt deze taak door een rechter van het onderzoek overgenomen. Of deze controle dan een opdracht van de raadkamer of van de KI zal zijn, is nog de vraag. 17. Bijvraag, bent u voorstander van een raadkamer met drie zetelende rechters in zaken met betrekking tot de VH? Zoals de raadkamer nu werkt is dat onmogelijk. Als men een rechter van het onderzoek invoert dan zou dat wel mogelijk worden. Men zal immers minder rechters van het onderzoek hebben dan OR waardoor men extra capaciteit kan voorzien voor de raadkamer. In dat geval, wanneer men zetelt met drie rechters, zou ik de beroepsmogelijkheid tegen een beslissing van de raadkamer met drie zetelende rechters afschaffen. Dan is het misschien ook niet ondenkbaar om ofwel de raadkamer ofwel de KI af te schaffen. Alvast bedankt voor uw tijd.

152

13.12. Interview Yves Van Den Berge (substituut-procureur generaal bij het hof van beroep te Gent) Vragenlijst Interview: Zin of Onzin van de Raadkamer Algemeen 1. Heeft u een overwegend positieve of negatieve mening over het instituut van de raadkamer? En kan u verwoorden waaraan dit te wijten is? Mijn mening is verdeeld aangezien ik de raadkamer met betrekking tot de controle op de voorlopige hechtenis en de handhaving ervan enorm nuttig vind. Inzake de verwijzing naar het vonnisgerecht en dus inzake de regeling rechtspleging vind ik hun werk echter nutteloos. De raadkamer neemt dikwijls klakkeloos de eindvordering over van het openbaar ministerie. Ik heb zelf nog nooit meegemaakt dat de raadkamer de eindvordering gaat verifiëren met het dossier. Alleen wanneer er materiële fouten in de eindvordering zitten, wordt deze hervormd. Een second opinion omtrent de aanhouding van een persoon is zeker een goede zaak aangezien we het hier hebben over de vrijheidsberoving van een persoon. Anderzijds zitten we hier met de nieuwe bevoegdheden van de OR in strafzaken. Vandaag kan de OR ten allen tijde de VH opheffen terwijl daartegen geen beroep door het OM mogelijk is. Ook wanneer de raadkamer de VH net heeft gehandhaafd, kan de OR in theorie onmiddellijk erna de VH opheffen ook al is er al beroep ingesteld door een van de partijen bij de KI. Het wringt dat de OR deze macht heeft gekregen terwijl de raadkamer eigenlijk als superviserend orgaan dienst zou moeten doen. De raadkamer is wel belangrijk in het kader van de exequatur, het EAB en de opschorting. Maar indien men de raadkamer afschaft zou men bijvoorbeeld de OR voor dit exequatur bevoegd kunnen maken. Regeling der Rechtspleging 2. Vindt u de bevoegdheid van de raadkamer inzake de regeling der rechtspleging eerder tijdverlies en onnuttig of toch noodzakelijk als controlemiddel op het gerechtelijk onderzoek en bijgevolg noodzakelijk voor de rechten van verdediging in het kader van het EVRM? Mijn ervaring is dat de OR verwijst naar de eindvordering, de procureur handhaaft zijn vordering en de raadkamer sluit zich aan bij de eindvordering zonder deze te bekijken. Alleen wanneer er conclusies worden ingediend voor de buitenvervolgingstelling dan wordt dat bekeken. Ik zie bijna nooit dat de raadkamer de eindvordering aanpast. Het is ook de bevoegdheid van de vonnisgerechten om de vordering van het OM te gaan controleren. De wetgever heeft hier een filter willen invoeren tussen het vooronderzoek en de behandeling ten gronde maar in de praktijk werkt deze filter niet zoals het zou moeten. 3. Indien u de procedure voor de raadkamer noodzakelijk acht voor de rechten van verdediging en de raadkamer als een extra controle-orgaan aanziet, dienen de motiveringsverplichting en de tegenspraakelementen niet verscherpt te worden? Als de raadkamer behouden blijft dan moet men zeker de motivering verscherpen. In de praktijk zie je echter vaak dat de eindvordering van de procureur aan de beschikking van de

153

raadkamer wordt geniet en dat dit doorgaat als motivering. Men zou ook aan de raadkamer moeten verplichten waarom ze de eindvordering van het OM en voorkomend het verslag van de OR volgen. Ze zouden de bezwaren moeten opsommen wat nu niet gebeurt tenzij er conclusies werden ingediend. Dit zou ook de rechter ten gronde helpen om een zicht te krijgen over het vooronderzoek. Hierdoor zou de filterfunctie al beter werken. 4. Denkt u dat de onderzoeksrechter zelf evengoed zou kunnen beslissen zijn gerechtelijk onderzoek af te sluiten zonder tussenkomst van de raadkamer aangezien de onderzoeksrechter ten allen tijde onpartijdig moet blijven? Zou het een goed idee zijn om de regeling der rechtspleging over te laten aan de onderzoeksrechter indien er een beroepsmogelijkheid zou bestaan tegen zijn/haar beslissing bij de kamer van inbeschuldigingstelling? Als we de OR de regeling rechtspleging toevertrouwen dan moet eerst het statuut van de OR aangepast worden. Een onderzoeksrechter zoals we die vandaag kennen kan niet zijn eigen onderzoek evalueren. Indien we neigen naar een rechter van het onderzoek die zelf het tactisch onderzoek niet meer voert, dan kan dit wel. Ik zie de onderzoeksrechter/ rechter van het onderzoek liever als een rechtbank dan als een persoon die à charge en à décharge het onderzoek voert. Raadkamer en bijkomende onderzoeksdaden 5. Het verzoekschrift tot bijkomende onderzoeksdaden kan ingediend worden tijdens de 15 dagen (3 dagen wanneer de verdachte zich bevindt in VH) inzagerecht in het strafdossier voor de verschijning voor de raadkamer. Vindt u dat er een wetgevend initiatief moet komen om duidelijkheid te scheppen omtrent de mogelijkheid van een verlenging van die termijn? Vindt u zelf dat zo’n verlenging toegestaan zou moeten worden, bijvoorbeeld wanneer de verdachte in VH verblijft en de periode van het 3 daagse inzagerecht enorm kort is voor de raadsman om zo’n beslissing te nemen? Ik ben altijd voorstander van kortere termijnen. Persoonlijk heb ik nog niet veel problemen meegemaakt met de inzagetermijn en ik zie niet in waarom een verlenging noodzakelijk is. Wanneer men in VH werd aangehouden, heeft men maandelijks de tijd om bijkomende onderzoeksdaden te vragen. Anderen hebben tijdens de loop van het onderzoek de tijd gekregen om na te denken over het al dan niet verzoeken om bijkomende onderzoeksdaden. Ik vrees dat een verlenging van termijn het onderzoek weer zal vertragen. Een elektronisch dossier zou al veel problemen verhelpen. Raadkamer en de controle op de VH 6. Dient, zelfs indien de taak van de raadkamer in de regeling van de rechtspleging zou worden afgebouwd, zij zich in elk geval in te laten met het controleren van de Voorlopige Hechtenis? Als men een rechter van het onderzoek invoert dan zou deze de VH kunnen controleren. Maar als we OR behouden zoals deze vandaag georganiseerd is, dan is de raadkamer een beter geplaatste instantie. 7. Door de nieuwe wet d.d. 27/12/2012 mogen personen die in VH verblijven ook verschijnen in de persoon van een advocaat. De raadkamer kan nog altijd de persoonlijke verschijning

154

bevelen (tenminste drie dagen voor de verschijning) zonder dat tegen die beslissing een rechtsmiddel kan worden aangesteld. Indien de verdachte of zijn advocaat niet verschijnt, wordt uitspraak gedaan in hun afwezigheid. Er is een voorstel om deze persoonlijke verschijning in uitzonderlijke omstandigheden (onmogelijkheid om ter plaatse de zitting bij te wonen) te laten verlopen via videoconferentie. Bent u te vinden voor dat idee? Ja. Dat bestaat ook al in andere landen en dat werkt goed. Dat zou veel praktische problemen inzake vervoer van en naar de gevangenis opvangen. Als er een garantie is dat zo’n systeem goed werkt dan zie ik niet in wat de meerwaarde is van een lijfelijke aanwezigheid. Ik vind trouwens de invoering van de vertegenwoordiging in de persoon van een advocaat een hele verbetering. Bijvraag; Vindt u dat de persoonlijke verschijning van een aangehoudene die om een vrijlating onder voorwaarden verzoekt geen meerwaarde ten opzichte van de vertegenwoordiging? Jawel, ik ben ervan overtuigd dat het in het voordeel is van de betrokkenen dat zij in persoon verschijnen. Zeker de eerste keer men verschijnt en als er nieuwe wendingen zijn in het dossier. Maar als de persoon aangehouden blijft voor een levensdelict en de betrokkene legt zich erbij neer dat hij/zij niet vrij zal komen dan is een vertegenwoordiging in persoon van de advocaat voldoende. 8. Met de vernieuwing van de wetgeving d.d. 2005 inzake de verschijningen voor de raadkamer in het kader van de VH zijn er verschillende regelingen ingevoerd. Zo moet een verdachte van een niet-correctionaliseerbare misdaad na de tweede verschijning slechts om de drie maanden voor de raadkamer verschijnen. Wanneer men dan hoger beroep aantekent tegen een beschikking verlenging aanhouding dient die de zaak binnen de 15 dagen voor de KI te komen, verwerpt of hervormt de KI het beroep dan loopt een nieuwe termijn van een maand of drie maanden. Deze termijnen zijn dan weer anders indien er Cassatieberoep is geweest. Zouden de verschillende regelingen niet beter vervangen worden door één duidelijke regeling om alle rechtsonzekerheden en vergissingen in hoofde van rechtbanken (de griffies) de wereld uit te helpen? Ja, ik ben voorstander van een systeem zoals vroeger: voor elke aangehoudene maandelijks de handhaving. De wetgever heeft zijn doel niet bereikt. Alleen voor een minima aan dossiers is de driemaandelijkse termijn een goed initiatief gebleken maar dit heeft de werklast van de raadkamer niet doen dalen. Velen stellen toch maandelijks een verzoekschrift in om in voorlopige vrijheid te worden gesteld. Daarbij komt nog of het wel rechtvaardig is dat een verdachte van een niet-correctionaliseerbare misdaad slechts om de drie maand mag verschijnen. Zouden deze niet net het recht moeten hebben om maandelijks te verschijnen? Raadkamer als vonnisgerecht 9. Indien de raadkamer zich zou beperken tot de controle van de VH, dient de mogelijkheid om vooraleer er verwezen wordt naar een vonnisgerecht te oordelen over de opschorting van straf en het bevelen van de internering te worden behouden? Zo ja, wie acht u het best geplaatst om deze taken over te nemen?

155

Als men de verwijzingstaak afneemt van de raadkamer dan is het mijns inziens niet nodig om de opschorting- en interneringsbevoegdheid te behouden. Dit zou perfect overgenomen kunnen worden door een vonnisgerecht dat uitspraak doet in raadkamer. Ook de zuivering nietigheden kan direct naar de KI. Het gewicht inzake de zuivering nietigheden ligt vandaag toch al grotendeels bij de KI. Raadkamer versus KI Naar mijn mening zijn er drie mogelijkheden voor de toekomst van de raadkamer. De eerste mogelijkheid is dat alles blijft zoals het is. De tweede mogelijkheid is dat de raadkamer uitsluitend bevoegd blijft voor de VH-controle en waarbij de KI bevoegd blijft als beroepsinstantie. De derde mogelijkheid is dat de raadkamer volledig wordt afgeschaft en dat alle bevoegdheden van de raadkamer overgeheveld worden naar de OR en de KI. 10. In de tweede mogelijkheid, wanneer de raadkamer uitsluitend nog bevoegd zou blijven voor de VH, denkt u dat de KI of de OR zelf de regeling der rechtspleging toebedeeld zal krijgen? Ik zou de regeling rechtspleging overhevelen naar de OR maar dan een OR die eerder neigt naar een rechter van het onderzoek. Een OR die dus zelf niet meer actief een onderzoek gaat leiden. 11. Kunt u zich vinden in een verruimde bevoegdheid voor de KI indien de Raadkamer volledig zou worden afgeschaft, voornamelijk met betrekking tot de VH (controle/bevestiging/in vrijheid stellen onder voorwaarden)? Is de KI de best geplaatste instantie om deze taak over te nemen? Zoja, dan is er slechts een aanleg, moet er dan geen beroepsmogelijkheid gecreëerd worden voor de personen aangehouden in VH? Als we dat zouden invoeren dan zou de OR eerder een rechter van het onderzoek zijn waardoor we hier al een eerste aanleg hebben. De KI werkt dan als beroepsinstantie tegen een beslissing van de rechter van het onderzoek inzake de VH. 12. De BOM-controle geschiedt door de KI. Voor deze controle acht men de KI technisch beter geschikt dan de raadkamer. Als men voor deze controle de KI inschakelt, zou de KI dan ook beter geplaatst zijn om de controle op de onregelmatig verkregen bewijsstukken voor haar rekening te nemen? (Met het doorvoeren van deze ingrepen zou alles procedureel vereenvoudigd worden, wat de rechtszekerheid ten goede komt.) Zie 9. 13. Moet de verdachte eveneens HB kunnen instellen tegen alle beschikkingen van de raadkamer zoals het OM en de BP (mits zij een belang aantonen)? Of is een ongelijkheid hier te rechtvaardigen? Ik weet dat het GwH zich al heeft uitgesproken omtrent deze ongelijkheid. Zij heeft geoordeeld dat dit geen ongelijkheid is maar persoonlijk vind ik het wel raar dat men niet in beroep kan gaan tegen zijn verwijzing tenzij men in een schriftelijke conclusie ook een nietigheid of een onbevoegdheid opwerpt. Ik ben eerder voor een gelijkheid aan wapens. Als de BP en het OM in beroep kunnen gaan tegen een buitenvervolgingstelling dan moet de verdachte dit ook kunnen tegen zijn verwijzing.

156

Ik denk dat de wetgever er van is uitgegaan dat er toch nog een rechter ten gronde is die over de grond van de zaak moet oordelen. Het kan wel zijn dat het instellen van beroep tegen een verwijzing enorm veel zal voorkomen indien men het invoert. Elke verdachte die wordt verwezen, zal dit hoogstwaarschijnlijk doen (Baat het niet dan schaadt het niet.). Men krijgt dan een extra aanleg. Cassatieberoep 14. Cassatieberoep kan ook tegen een beschikking van de raadkamer zonder eerst de KI gepasseerd te zijn in de gevallen dat er geen beroep kan ingesteld worden tegen bij de KI. Dit Cassatieberoep dient dan ingediend te worden na de einduitspraak. Wanneer het Hof de beschikking casseert is de hele procedure en einduitspraak die op de beschikking volgde nietig. Men heeft dus tijd en geld verspild.. Deze regeling is volledig uitgehold aangezien men eenmaal een einduitspraak heeft verkregen, de vraagstukken voor het onderzoeksgerecht dikwijls niet meer aan de orde zijn. Maar in theorie zou het dus beter zijn dat het Cassatieberoep al direct zou kunnen volgen op de omstreden beschikking. Wat denkt u van dit voorstel? In praktijk heb ik dit nog nooit meegemaakt. Louter theoretisch ben ik geen voorstander van een onmiddellijk cassatieberoep na de beschikking van de raadkamer. Bijvraag; Bent u voorstander van een onmiddellijk cassatieberoep na KI? Ja absoluut, dat cassatieberoep moet blijven. Als je met strikt juridische vraagstukken zit dan is het beter dat deze eerst worden aangepakt voor men ten gronde gaat oordelen over de strafzaak. Raadkamer en rechter van het onderzoek 15. Bent u voor of tegenstander van een rechter van het onderzoek? En wat drijft u tot deze mening? Ik ben voorstander van de rechter van het onderzoek in die zin dat ik nu de ervaring heb dat in moeilijke dossiers er sowieso al overleg is tussen de OR en het OM over de tactiek van het onderzoek. De OR heeft wel het laatste woord maar het OM bepaalt zijn saisine. Het OM kijkt ook toe op de regelmatigheid van het onderzoek. Parketmagistraten moeten trouwens ook onafhankelijk zijn. België is ook een van de weinige landen waar de onderzoeksrechter nog bestaat. Het zou beter zijn dat alle onderzoeken in handen zijn van het OM maar dat de rechter van het onderzoek moet tussenkomen vanaf er een dwangmaatregel vereist is. De rechter van het onderzoek zie ik dan als een rechtbank waar er een tegensprekelijk debat mogelijk is. Het probleem van de gerechtelijke onderzoeken die eigenlijk onnodig gevoerd worden door een onderzoeksrechter (we denken daarbij aan een BP inzake misbruik van vertrouwen tussen echtgenoten) zou daarmee ook van de baan zijn. Sommige opsporingsonderzoeken zijn tien keer belangrijker dan bepaalde gerechtelijke onderzoeken vandaag (denk maar aan een Xsepot inzake de verdwijning van en persoon waar een huiszoeking vereist was). Alleen in heel zware en moeilijke dossiers zou een rechter van het onderzoek dan nog tussenkomen.

157

16. Denkt u dat dit een invloed zal hebben op de rol die de raadkamer dan nog zal spelen aangezien het gerechtelijk onderzoek door de afschaffing van de OR zal verdwijnen? Ik denk dat de raadkamer dan zou kunnen worden afgeschaft. Men kan dan een bepaalde instelling creëren voor vreemdelingenzaken of dit overhevelen aan een rechter van het onderzoek. Een onderzoeksrechter vandaag moet enerzijds de rol van parketmagistraat opnemen en anderzijds de rol van rechter en verslaggever. Deze twee zijn moeilijk te combineren en een evenwicht vinden is niet eenvoudig. De OR heeft het soms moeilijk met ook à décharge te werken. Vandaar dat ik eerder een voorstander ben van de rechter van het onderzoek. Alvast bedankt voor uw tijd.

158

13.13. Interview Frank Schuermans (advocaat-generaal bij het hof van beroep te Gent en gedetacheerd bij het kabinet van minister Vande Lanotte) Vragenlijst Interview: Zin of Onzin van de Raadkamer Algemeen 1. Heeft u een overwegend positieve of negatieve mening over het instituut van de raadkamer? En kan u verwoorden waaraan dit te wijten is? Ik heb geen positieve kijk op de raadkamer. De hoofdreden daarvoor is dat de raadkamer enorm vertragend werkt. Daar zou dringend iets aan moeten veranderen. Voor mij mag de raadkamer worden afgeschaft. Een ander reden is dat de filterfunctie die vroeger een belangrijke functie was en vermeed dat mensen al het aura kregen van schuldig terwijl het nog maar ging om een onderzoek, vandaag niet langer zijn doel bereikt. In onze gemediatiseerde samenleving is dit niet meer aan de orde. De media en pers zijn veel sneller op de hoogte dan vroeger. Een derde reden is dat het voor de rechters die de raadkamer voor zitten ondoenbaar is om alle dossiers grondig te bestuderen waardoor hun kennis over de zaken onvoldoende is om goedgefundeerde beslissingen te nemen. De raadkamer is een van de Napoleontische overblijfselen die vandaag nog in werking is maar waarvan het bestaan vatbaar is voor discussie. Regeling der Rechtspleging 2. Vindt u de bevoegdheid van de raadkamer inzake de regeling der rechtspleging eerder tijdverlies en onnuttig of toch noodzakelijk als controlemiddel op het gerechtelijk onderzoek en bijgevolg noodzakelijk voor de rechten van verdediging in het kader van het EVRM? Voor mij is dat tijdverlies. Als men een onderzoeksrechter wil behouden, waar ik geen voorstander van ben (we zijn een van de weinige landen waar er een onderzoeksrechter oude stijl is), dan is er rechter die ten laste en ten ontlaste onderzoekt en toezicht kan houden op de loyauteit en de regelmatigheid van het onderzoek. Ik zie niet in waarom we dit debat moeten overdoen voor de raadkamer en nogmaals voor de KI. Eigenlijk doen zij alle drie hetzelfde werk, de controle op het gerechtelijk onderzoek. Dat is onhoudbaar in ons systeem. Dit is een van de redenen waarom België in vergelijking met andere landen zo’n achterstand heeft en waarom een gerechtelijk vooronderzoek hier zolang duurt. 3. Indien u de procedure voor de raadkamer noodzakelijk acht voor de rechten van verdediging en de raadkamer als een extra controle-orgaan aanziet, dienen de motiveringsverplichting en de tegenspraakelementen niet verscherpt te worden? Ik vind dat niet echt nodig maar ik weet dat er cassatierechtspraak is gevallen waarbij werd geoordeeld dat de raadkamer en de KI zich niet meer kunnen veroorloven om zich er met een zin vanaf te maken. Zeker niet indien er conclusies werden ingediend. Het hangt samen met de rol die men de raadkamer nog wilt geven. Indien men de raadkamer wilt behouden, waar ik geen voorstander van ben, dan zal het inderdaad evolueren naar een beter motiveren van de beschikkingen, net zoals een vonnisgerecht dit moet doen. We kunnen er ons niet meer van af maken met te zeggen art. 6 EVRM is niet van toepassing op het vooronderzoek. Zeker ook met de tendens die uitgaat vanuit Europa/vanuit de rechtspraak van het Europees Hof.

159

Dit probleem zou ons des te meer moeten doen nadenken over de overdaad aan instellingen. Het probleem in België is dat we met een overdaad zitten van rechten van verdediging en instellingen. Dat komt doordat de zaken die aan België worden opgelegd vanuit Europa, bij ons huidige systeem worden gevoegd zonder dat er vanuit Europa rekening wordt gehouden met de waarborgen die al in ons systeem zitten. Bijgevolg kunnen wij een gerechtelijk onderzoek niet meer op een ernstige manier afronden. De raadkamer is een kleine schakel die daartoe bijdraagt maar eigenlijk is het de combinatie van instellingen en rechtsmiddelen die ervoor zorgt dat we een ernstig, zwaar onderzoek niet meer aankunnen. 75-80% van de zaken in hoger beroep eindigt op een redelijke termijn. 4. Denkt u dat de onderzoeksrechter zelf evengoed zou kunnen beslissen zijn gerechtelijk onderzoek af te sluiten zonder tussenkomst van de raadkamer aangezien de onderzoeksrechter ten allen tijde onpartijdig moet blijven? Zou het met andere woorden een goed idee zijn om de regeling der rechtspleging over te laten aan de onderzoeksrechter indien er een beroepsmogelijkheid zou bestaan tegen zijn/haar beslissing bij de kamer van inbeschuldigingstelling? Als we het gerechtelijk onderzoek laten bestaan, (wat niet mijn visie is en het zal politiek moeilijk liggen om dit af te schaffen net zoals het ook politiek ook moeilijk zal zijn om de onderzoeksrechter af te schaffen), dan denk ik dat men een aantal bevoegdheden van de raadkamer evident naar de onderzoeksrechter of naar de KI zal overhevelen. Raadkamer en bijkomende onderzoeksdaden 5. Het verzoekschrift tot bijkomende onderzoeksdaden kan ingediend worden tijdens de 15 dagen (3 dagen wanneer de verdachte zich bevindt in VH) inzagerecht in het strafdossier voor de verschijning voor de raadkamer. Vindt u dat er een wetgevend initiatief moet komen om duidelijkheid te scheppen omtrent de mogelijkheid van een verlenging van die termijn? Vindt u zelf dat zo’n verlenging toegestaan zou moeten worden, bijvoorbeeld wanneer de verdachte in VH verblijft en de periode van het 3 daagse inzagerecht enorm kort is voor de raadsman om zo’n beslissing te nemen? Ik weet dat er advocaten zijn die daarover klagen. Indien de verdachte aangehouden is in VH zie ik niet in waarom dat nodig zou zijn aangezien de advocaten dan op zeer regelmatige tijdstippen inzage kunnen krijgen in het strafdossier. Dat is anders wanneer de verdachte niet in VH is aangehouden. Het is moeilijk om een dossier van tientallen kaften door te nemen, uw cliënt te raadplegen en standpunt in te nemen omtrent het al dan niet indienen van een verzoekschrift om bijkomende onderzoeksdaden in amper vijftien dagen. Sommige raadkamers en onderzoeksrechters zijn vrij soepel in het toestaan van een langere termijn maar het is misschien geen slecht idee om daar eenvormigheid te creëren en bijvoorbeeld de vijftien dagen inzage te vervangen door een maand inzage zonder een verlenging te voorzien. Raadkamer en de controle op de VH 6. Dient, zelfs indien de taak van de raadkamer in de regeling van de rechtspleging zou worden afgebouwd, zij zich in elk geval in te laten met het controleren van de Voorlopige Hechtenis? Ik denk dat ook deze taak overgeheveld kan worden naar de onderzoeksrechter. Deze heeft vandaag al enorm wat instrumenten in handen aangezien de onderzoeksrechter de VH ten

160

allen tijde kan opheffen. Waarom moet daar dan nog een derde tussenkomen wanneer de onderzoeksrechter de dag na de beslissing van de raadkamer de VH kan opheffen. En daar is geen beroep tegen mogelijk. Ik zou voorstellen; geef alle bevoegdheden in verband met de VH aan de onderzoeksrechter en zorg nog voor een beroepsmogelijkheid bij de KI tegen een beslissing van de onderzoeksrechter. 7. Door de nieuwe wet d.d. 27/12/2012 mogen personen die in VH verblijven ook verschijnen in de persoon van een advocaat. De raadkamer kan nog altijd de persoonlijke verschijning bevelen (tenminste drie dagen voor de verschijning) zonder dat tegen die beslissing een rechtsmiddel kan worden aangesteld. Indien de verdachte of zijn advocaat niet verschijnt, wordt uitspraak gedaan in hun afwezigheid. Er is een voorstel om deze persoonlijke verschijning in uitzonderlijke omstandigheden (onmogelijkheid om ter plaatse de zitting bij te wonen) te laten verlopen via videoconferentie. Bent u te vinden voor dat idee? Ja, dat is aan de orde geweest. Dat heeft lange tijd in het wetsontwerp gestaan maar dat is er op het laatste moment uitgehaald door Franstalige druk. Langs Nederlandstalige kant was men het daarover eens. Het heeft wel een budgettair aspect. Ik ben uiteraard voorstander van. Het gebeurt al in andere landen. Het zou heel wat politietransporten van en naar de gevangenis uitsparen. Wat ook een van de doelstellingen was bij het invoeren van de vertegenwoordiging door de advocaat bij de handhaving van de VH samen met het vermijden van procedurele discussies omtrent de verschijning van de aangehoudene. Hij wou niet komen, kon niet komen, mocht niet komen naar aanleiding van stakingen.. Voor mij staat dat in de sterren geschreven dat de videoconferentie er zal komen. De vraag is alleen wanneer? Wanneer is er voldoende budget beschikbaar om die videoconferentie te organiseren? Wanneer is er voldoende politiek draagvlak voorhanden? Maar aan Vlaamse kant is dit er al. Eigenlijk is er geen objectieve reden waarom dit er niet zou mogen komen. Met een goed systeem van videoconferentie met meervoudige schermen, zodat de mimiek perfect zichtbaar is, kunnen de rechten van verdediging niet worden geschonden. 8. Met de vernieuwing van de wetgeving d.d. 2005 inzake de verschijningen voor de raadkamer in het kader van de VH zijn er verschillende regelingen ingevoerd. Zo moet een verdachte van een niet-correctionaliseerbare misdaad na de tweede verschijning slechts om de drie maanden voor de raadkamer verschijnen. Wanneer men dan hoger beroep aantekent tegen een beschikking verlenging aanhouding dient die de zaak binnen de 15 dagen voor de KI te komen, verwerpt of hervormt de KI het beroep dan loopt een nieuwe termijn van een maand of drie maanden. Deze termijnen zijn dan weer anders indien er Cassatieberoep is geweest. Zouden de verschillende regelingen niet beter vervangen worden door één duidelijke regeling om alle rechtsonzekerheden en vergissingen in hoofde van rechtbanken (de griffies) de wereld uit te helpen? Dat is evident. Het is geen goede ingreep geweest om de termijn van drie maanden in te voeren voor de niet-correctionaliseerbare misdaden. Zeker omdat men direct de mogelijkheid heeft gecreëerd om toch maandelijks het verzoekschrift tot voorlopige invrijheidstelling in te dienen. Men zou beter terugkeren naar het oude systeem waarbij men maandelijks moest verschijnen voor de handhaving. Hier en daar is ook al gebleken dat het leidt tot vergissingen.

161

Elke vergissing die op straffe van nietigheid is voorgeschreven in de Wet Voorlopige Hechtenis is immers fataal. Raadkamer als vonnisgerecht 9. Indien de raadkamer zich zou beperken tot de controle van de VH, dient de mogelijkheid om vooraleer er verwezen wordt naar een vonnisgerecht te oordelen over de opschorting van straf en het bevelen van de internering te worden behouden? Zo ja, wie acht u het best geplaatst om deze taken over te nemen? Ik vind dat die zaken in openbare terechtzitting moeten worden behandeld dus kan het evengoed door de vonnisrechter gebeuren. Het idee van de raadkamer die optreedt als vonnisgerecht, daar ben ik geen voorstander van. Eerst en vooral krijgt men het idee van achterkamerjustitie of gesloten justitie die niet duidelijk is en ten tweede wordt het ook misbruikt. We zien dat bepaalde personages rapper een opschorting verkrijgen in raadkamer dan andere. Zo krijgen politiemensen veel sneller een opschorting in raadkamer dan andere burgers. In principe is de opschorting een uitzonderingsmaatregel maar het wordt niet zo strikt toegepast. Met betrekking tot de internering net hetzelfde. Alleen de bodemrechter zou daarover mogen beslissen. Ik ben trouwens voorstander van een herwaardering van de functie bodemrechter. Raadkamer versus KI Naar mijn mening zijn er drie mogelijkheden voor de toekomst van de raadkamer. De eerste mogelijkheid is dat alles blijft zoals het is. De tweede mogelijkheid is dat de raadkamer uitsluitend bevoegd blijft voor de VH-controle en waarbij de KI bevoegd blijft als beroepsinstantie. De derde mogelijkheid is dat de raadkamer volledig wordt afgeschaft en dat alle bevoegdheden van de raadkamer overgeheveld worden naar de KI. 10. In de tweede mogelijkheid, wanneer de raadkamer uitsluitend nog bevoegd zou blijven voor de VH, denkt u dat de KI of de OR zelf de regeling der rechtspleging toebedeeld zal krijgen? De OR zou dit evengoed zelf kunnen doen. Zie 2. Zo gebeurt het trouwens ook in Frankrijk. Daar komt er geen raadkamer meer tussen. 11. Kunt u zich vinden in een verruimde bevoegdheid voor de KI indien de Raadkamer volledig zou worden afgeschaft, voornamelijk met betrekking tot de VH (controle/bevestiging/in vrijheid stellen onder voorwaarden)? Is de KI de best geplaatste instantie om deze taak over te nemen? Zoja, dan is er slechts een aanleg, moet er dan geen beroepsmogelijkheid gecreëerd worden voor de personen aangehouden in VH? Zie 2 12. De BOM-controle geschiedt door de KI. Voor deze controle acht men de KI technisch beter geschikt dan de raadkamer. Als men voor deze controle de KI inschakelt, zou de KI dan ook beter geplaatst zijn om de controle op de onregelmatig verkregen bewijsstukken voor haar rekening te nemen? (Met het doorvoeren van deze ingrepen zou alles procedureel vereenvoudigd worden, wat de rechtszekerheid ten goede komt.)

162

Ze doet dat nu reeds in beroep. Het zou inderdaad beter zijn om deze instantie direct bevoegd te maken indien men tegen een beslissing van de OR in beroep zou willen gaan. We zijn uiteindelijk slechts procedures aan het cumuleren want in eerste instantie heb je de OR die controle uitoefent daarna volgt de raadkamer en tegen diens beslissing is er hoger beroep voorzien bij de KI. Uiteindelijk hoeft de schakel van de raadkamer er niet tussen te zitten. 13. Moet de verdachte eveneens HB kunnen instellen tegen alle beschikkingen van de raadkamer zoals het OM en de BP (mits zij een belang aantonen)? Of is een ongelijkheid hier te rechtvaardigen? Een ongelijkheid is te rechtvaardigen en is al grondwetconform bevonden door het GwH. Vergis u niet, als u de verdachte onbeperkt beroep geeft dan doet men dit ook in 99% van de gevallen. Je hebt niets te verliezen met u te verzetten tegen de verwijzing. Zelfs nu dient men soms als beroep in louter en alleen omdat men vindt dat er geen bezwaren genoeg zijn terwijl men weet dat men enkel in beroep kan gaan om procedurele redenen. Het is zeker een gerechtvaardigd onderscheid want voor het OM en de BP houdt het op bij een buitenvervolgingstelling. Zij kunnen hun argumenten niet meer ten gronde voorleggen. Cassatieberoep 14. Cassatieberoep kan ook tegen een beschikking van de raadkamer zonder eerst de KI gepasseerd te zijn in de gevallen dat er geen beroep kan ingesteld worden tegen bij de KI. Dit Cassatieberoep dient dan ingediend te worden na de einduitspraak. Wanneer het Hof de beschikking casseert is de hele procedure en einduitspraak die op de beschikking volgde nietig. Men heeft dus tijd en geld verspild.. Deze regeling is volledig uitgehold aangezien men eenmaal een einduitspraak heeft verkregen, de vraagstukken voor het onderzoeksgerecht dikwijls niet meer aan de orde zijn. Maar in theorie zou het dus beter zijn dat het Cassatieberoep al direct zou kunnen volgen op de omstreden beschikking. Wat denkt u van dit voorstel? Het is een interessante vraag omdat het kadert in de bredere problematiek van het onmiddellijk Cassatieberoep. Ik ben voorstander van de afschaffing van het onmiddellijk Cassatieberoep en terug te keren naar het originele concept van het art. 416 Sv. waarbij men slechts in beroep kan gaan bij het Hof van Cassatie op het einde van de rit. Men zou bijgevolg geen Cassatieberoep meer kunnen instellen na een uitspraak van de KI in zaken 235bis Sv. omtrent de regelmatigheid van de procedure. Het is trouwens zo dat er recent, op een van de laatste ministerraden, er een voorstel is geweest om alle onmiddellijke cassatieberoepen af te schaffen behoudens een aantal limitatief omschreven gevallen (terug te vinden in art. 416 Sv.). Voorlopig is daar nog geen consensus over. Hoe meer men onmiddellijk Cassatieberoep installeert, hoe meer die ook toegepast worden en hoe langer uw onderzoek duurt. Je bent al rap uw dossier twee tot vijf maanden kwijt vooraleer er uitspraak wordt gedaan. Dus we moeten van die onmiddellijke Cassatieberoepen af. Ook het Hof van Cassatie zelf is vragende partij voor de afschaffing.

163

Dan loop je natuurlijk wel het risico dat er om de zoveel tijd, waarschijnlijk wel een paar keer per jaar, een einduitspraak van de vonnisrechter of een deel van het onderzoek nietig wordt verklaard maar dit verlies weegt niet op tegen de kost van de honderden onmiddellijke cassatieberoepen die vandaag op dilatoire wijze, waarbij men weet dat er geen grond is voor cassatieberoep, worden ingesteld. Er zullen ook heel wat minder beroepen bij het Hof van Cassatie ingesteld worden aangezien veel zaken niet meer relevant zullen zijn. Daarbij komt ook dat de vonnisgerechten in eerste aanleg en in graad van beroep er wel zullen op letten dat hun beslissing niet gesteund zal zijn op dat ene stuk dat het onderwerp was van discussie. Zeker niet wanneer de kans bestaat dat men ertegen Cassatieberoep zal instellen. Het risico lijkt mij zeer miniem. Zoals gezegd, er is nog geen consensus over maar het zit wel in de pipeline. Raadkamer en rechter van het onderzoek 15. Bent u voor of tegenstander van een rechter van het onderzoek? En wat drijft u tot deze mening? Ik spreek liever over een vrijhedenrechter of een grondrechtenrechter. Zie artikel bijdrage in A. De Nauw. 16. Denkt u dat dit een invloed zal hebben op de rol die de raadkamer dan nog zal spelen aangezien het gerechtelijk onderzoek door de afschaffing van de OR zal verdwijnen? Zie artikel bijdrage in A. De Nauw. Alvast bedankt voor uw tijd.

164

13.14. Interview Frank Scheerlinck (advocaat aan de balie Gent) Vragenlijst Interview: Zin of Onzin van de Raadkamer (Frank Scheerlinck) Algemeen 1. Heeft u een overwegend positieve of negatieve mening over het instituut van de raadkamer? En kan u verwoorden waaraan dit te wijten is? Ik ben voorstander van het behoud van de raadkamer omdat je tussen de onderzoeksrechter en de correctionele rechter met de raadkamer een onafhankelijke rechter hebt die kan beoordelen of de onderzoeksrechter correct het onderzoek heeft gevoerd. Indien je de onderzoeksgerechten afschaft dan ontneem je al zeker twee aanleggen die kunnen oordelen over het feit of de onderzoeksrechter zijn onderzoek al dan niet goed heeft gevoerd. In de discussie vandaag zit je met een evenwichtsoefening tussen het Nederlandse en het Belgische systeem. In Nederland heb je een soort rechter van het onderzoek, de rechtercommissaris en in België werken we met een onderzoeksrechter die enerzijds enorm veel macht heeft maar van wie we anderzijds ook macht aan het afnemen zijn. Het debat is er op gericht geweest om de onderzoeksrechter af te schaffen. Ik ga eerlijk zeggen dat ik ons huidig systeem prefereer aangezien je verschillende onafhankelijke personen hebt (een onafhankelijke rechter van de raadkamer, drie onafhankelijke rechters van de KI en mogelijks nog het Hof van Cassatie) die gaan controleren of de OR het onderzoek correct gevoerd heeft en controle uitvoert op de aanhouding in VH. Het is wel zo dat aan de advocaten de mogelijkheid geboden wordt om het systeem te gebruiken/misbruiken door het bestaan van de onderzoeksgerechten en allerhande mogelijke rechtsmiddelen die er zijn in ons rechtssysteem. Die mogelijkheden zijn er echter ook voor het OM. Moest men de bevoegdheden van de raadkamer inzake de zuivering nietigheden en controle handhaving VH strikt en toegewijd uitvoeren dan zal een advocaat ook meer vertrouwen hebben in de werking en de beslissingen van deze onderzoeksgerechten. Men moet een systeem voorzien waar de voorzitter van de raadkamer met harde hand de gerechtelijke onderzoeken controleert. In een systeem waar de onderzoeksrechter afgestraft wordt voor zijn/haar daden wanneer die in de fout is gegaan, creëert men een perfect werkend systeem want die OR zal diezelfde fout geen twee keer maken. De verantwoordelijkheidszin van de onafhankelijke rechter moet aangescherpt worden. Daarvoor zou ik bijvoorbeeld zelf de samenstelling van de raadkamer verstrengen als het gaat over de handhaving van de VH. Een raadkamer met drie zetelende rechters die als een blok zich buigen over de VH zou veel meer gezag uitstralen en veel meer durven ingaan tegen het oordeel van de OR. Regeling der Rechtspleging 2. Vindt u de bevoegdheid van de raadkamer inzake de regeling der rechtspleging eerder tijdverlies en onnuttig of toch noodzakelijk als controlemiddel op het gerechtelijk onderzoek en bijgevolg noodzakelijk voor de rechten van verdediging in het kader van het EVRM? Ik vind dat evident noodzakelijk. Stel nu dat je dit wegdenkt, dan kom je voor de grondrechter met een dossier waar nog stukken inzitten die normalerwijze niet in dat dossier mogen zitten. Ik bedoel bijvoorbeeld nietigheden die niet uit het dossier gehaald worden. De grondrechter zal dat dan in zijn achterhoofd houden en het is onvermijdelijk dat de grondrechter toch 165

rekening gaat gaan houden met die stukken. Wanneer deze nietigheden al uit het dossier verwijderd worden in raadkamer of bij de KI dan heeft de grondrechter nooit een blik geworpen op die stukken. Het dossier komt dan volledig gestroomlijnd bij de vonnisrechter ten gronde. Ik wil daar bij opmerken dat het de verantwoordelijkheid is van de advocaat om erop toe te zien dat die stukken al in de raadkamer worden aangevochten. De advocaat heeft de keuzemogelijkheid, waarvan ik ook vind dat deze moet behouden blijven, om die nietigheden in raadkamer of ten gronde op te werpen. Men heeft hier geen vier aanleggen want het gaat hier niet over de grond van de zaak. Het gaat hier om onregelmatigheden in bewijs. Als het gaat over de nietigheden dan gaat het over rechtmatig of onrechtmatig bewijs en niet over de grond van de zaak. Een onrechtmatig bewijsstuk, een nietig aanvankelijk PV waarbij men moet oordelen over de Fruit of the Poisinous tree, kan wel leiden tot een onrechtmatige verwijzing. Is er al dan niet rechtmatig bewijs tegen deze persoon om hem al dan niet schuldig te verklaren. De raadkamer moet als controlemechanisme over het onderzoek blijven bestaan. De raadkamer heeft de belangrijke taak om te oordelen over de perfectie van het onderzoek en het dossier. Stukken die er niet in mogen zitten omdat ze aangetast werden door een onregelmatigheid, moeten er door de raadkamer worden uitgehaald. Niet alleen de advocaat werkt daaraan mee, ook de BP en het OM werken daaraan mee. Zij kunnen eveneens de aantasting van bewijsstukken opwerpen. We zitten nog altijd niet in een common law-systeem. Onze onderzoeken worden louter en alleen gevoerd door de politiediensten en niet door de verdediging. Het is dan ook evident dat er onafhankelijke mechanismen en tussenschakels worden ingebouwd waarbij een onafhankelijke rechter bv. de bewijsstukken controleert. Wij hebben in ons systeem Angelsaksische invloeden maar we hebben nog altijd geen volwaardig common law-systeem. In de toekomst zullen die Angelsaksische elementen alleen maar toenemen maar vandaag zijn er toch nog een enorm grote verschillen. Ik noem maar de Salduz-regeling; in een common law systeem krijgt men inzage in de stukken die men heeft, bij ons is het vooronderzoek nog altijd geheim en weet je dus niet welke bewijzen ze al hebben vergaard. Als advocaat kan je je dus niet baseren op de stukken om te oordelen wat de cliënt nog moet gaan vertellen of juist niet moet gaan vertellen. Als advocaat in België kan je vandaag enkel laten acteren in het PV wat de politie zegt te hebben zodat men later kan aantonen of men blufpoker heeft gespeeld om een verklaring los te krijgen. De advocaat zit in België bij de verhoren om er zeker van te zijn dat de verklaring op een rechtmatige manier werd verkregen. We neigen naar een common law-systeem maar we hebben het niet. We mogen als verdediging niet zelf onderzoek voeren. Daarom is het van belang dat die onafhankelijke filters behouden worden. Ik ben geen voorstander om het common law-systeem in te voeren want als men de partijen toe laat alles te mogen onderzoeken om hun onschuld te bewijzen dan mag de politie dit automatisch ook. Dan creëer je een oorlog tussen politie en verdediging waarbij situaties van mishandeling in gevangenissen schering en inslag zijn. Het is van belang een gecontroleerd systeem te behouden zoals ons systeem vandaag. 3. Indien u de procedure voor de raadkamer noodzakelijk acht voor de rechten van verdediging en de raadkamer als een extra controle-orgaan aanziet, dienen de motiveringsverplichting en de tegenspraakelementen niet verscherpt te worden?

166

Ik ben een voorstander van een verscherping van de motiveringsverplichting voor de raadkamer en de OR. Daarbij wil ik gezegd; ik ben tegen de mogelijkheid dat de KI een motivering van de OR aanvult. Het is niet aan de KI om de fouten van de OR recht te zetten. In die zin kunnen we effectief spreken over de onzin van het onderzoeksgerecht. 4. Denkt u dat de onderzoeksrechter zelf evengoed zou kunnen beslissen zijn gerechtelijk onderzoek af te sluiten zonder tussenkomst van de raadkamer aangezien de onderzoeksrechter ten allen tijde onpartijdig moet blijven? Zou het een goed idee zijn om de regeling der rechtspleging over te laten aan de onderzoeksrechter indien er een beroepsmogelijkheid zou bestaan tegen zijn/haar beslissing bij de kamer van inbeschuldigingstelling? Zie 1. Raadkamer en bijkomende onderzoeksdaden 5. Het verzoekschrift tot bijkomende onderzoeksdaden kan ingediend worden tijdens de 15 dagen (3 dagen wanneer de verdachte zich bevindt in VH) inzagerecht in het strafdossier voor de verschijning voor de raadkamer. Vindt u dat er een wetgevend initiatief moet komen om duidelijkheid te scheppen omtrent de mogelijkheid van een verlenging van die termijn? Vindt u zelf dat zo’n verlenging toegestaan zou moeten worden, bijvoorbeeld wanneer de verdachte in VH verblijft en de periode van het 3 daagse inzagerecht enorm kort is voor de raadsman om zo’n beslissing te nemen? In sommige complexe dossiers is dit inderdaad vereist. De wet zou in zo’n mogelijkheid moeten voorzien. Raadkamer en de controle op de VH 6. Dient, zelfs indien de taak van de raadkamer in de regeling van de rechtspleging zou worden afgebouwd, zij zich in elk geval in te laten met het controleren van de Voorlopige Hechtenis? Zie vraag 1. 7. Door de nieuwe wet d.d. 27/12/2012 mogen personen die in VH verblijven ook verschijnen in de persoon van een advocaat. De raadkamer kan nog altijd de persoonlijke verschijning bevelen (tenminste drie dagen voor de verschijning) zonder dat tegen die beslissing een rechtsmiddel kan worden aangesteld. Indien de verdachte of zijn advocaat niet verschijnt, wordt uitspraak gedaan in hun afwezigheid. Er is een voorstel om deze persoonlijke verschijning in uitzonderlijke omstandigheden (onmogelijkheid om ter plaatse de zitting bij te wonen) te laten verlopen via videoconferentie. Bent u te vinden voor dat idee? Dat is afhankelijk van de technologische vooruitgang. Persoonlijk ben ik een enorm voorstander van het verschijnen in persoon voor het onderzoeksgerecht. Ik denk als advocaat nog altijd aan die agent die niet in beeld komt op de video en de verdachte kan bedreigen. Als mijn cliënt wil verschijnen dan moet dat mogelijk zijn. Wil hij dat niet dan is verschijnen via videoconferentie het overwegen waard. Maar in se ben ik meer tegenstander dan voorstander.

167

8. Met de vernieuwing van de wetgeving d.d. 2005 inzake de verschijningen voor de raadkamer in het kader van de VH zijn er verschillende regelingen ingevoerd. Zo moet een verdachte van een niet-correctionaliseerbare misdaad na de tweede verschijning slechts om de drie maanden voor de raadkamer verschijnen. Wanneer men dan hoger beroep aantekent tegen een beschikking verlenging aanhouding dient die de zaak binnen de 15 dagen voor de KI te komen, verwerpt of hervormt de KI het beroep dan loopt een nieuwe termijn van een maand of drie maanden. Deze termijnen zijn dan weer anders indien er Cassatieberoep is geweest. Zouden de verschillende regelingen niet beter vervangen worden door één duidelijke regeling om alle rechtsonzekerheden en vergissingen in hoofde van rechtbanken (de griffies) de wereld uit te helpen? 100 % mee akkoord. Niet alleen om fouten te vermijden maar ook omdat het onrechtvaardig is dat een cliënt omwille van een zwaardere kwalificatie slechts om de drie maand moet/mag verschijnen. Hij kan evenzeer onschuldig worden aangehouden en moet zijn handhaving toch zeker maandelijks kunnen aanvechten. In Kortrijk hanteert men sowieso een maandelijkse handhaving. Daarbij komt dat wanneer men slechts driemaandelijks verschijnt men automatisch het stigma van moordenaar verkrijgt. Om de gelijkheid onder de gedetineerden te behouden zou men de driemaandelijkse handhaving beter afschaffen. In die fase is men nog steeds niet veroordeeld. Men is nog onschuldig tot op het moment van de uitspraak. Als reden voor de driemaandelijkse handhaving gaf de wetgever aan dat deze onderzoeken meer tijd verdienden aangezien het zwaardere dossiers zijn. Deze reden gaat niet op want voor een zwaar complex financieel dossier inzake fraude met aangehoudenen moet slechts een maandelijkse handhaving gehanteerd worden. Een moord kan echter ook heel eenvoudig zijn. Ik ben het er niet mee eens dat een moordonderzoek automatisch een vorm van complexiteit heeft verworven die hoogstaander is dan bv. computerfraude. Een driemaandelijkse handhaving leidt ook tot minder inzagerecht voor de verdediging en de ervaring leert mij dat dit ook automatisch leidt tot onderzoeken die langer duren dan noodzakelijk omdat de verdediging er minder dicht op zit en omdat aan de OR meer tijd gegeven wordt. Raadkamer als vonnisgerecht 9. Indien de raadkamer zich zou beperken tot de controle van de VH, dient de mogelijkheid om vooraleer er verwezen wordt naar een vonnisgerecht te oordelen over de opschorting van straf en het bevelen van de internering te worden behouden? Zo ja, wie acht u het best geplaatst om deze taken over te nemen? Ik vind dat die mogelijkheid zeker behouden moet worden. Sommige zaken zijn zo populair in de media bijvoorbeeld omdat het gaat om bekende personen, terwijl ze niets inhouden. In die gevallen is een behandeling in raadkamer echt aangewezen om tot opschorting te komen. Het beschermt de gelijkheid van de burgers. Een zaak die anders geen interesse zou lokken, lokt die interesse wel wanneer bekende personen betrokken zijn. Ook om die reden is het goed dat de raadkamer behouden blijft. Ok, je kan dat effectief ook vragen aan de rechter ten gronde maar dan heb je slechts een mogelijkheid om die behandeling achter gesloten deuren te vragen in sommige zaken (niet in

168

alle dossiers). Soms weegt een uitspraak echt niet op tegen het leed dat berokkend wordt door het hele mediagebeuren. Het pleiten om de besloten behandeling van de zaak is dikwijls belangrijker dan over de grond van de zaak zelf. Raadkamer versus KI Naar mijn mening zijn er drie mogelijkheden voor de toekomst van de raadkamer. De eerste mogelijkheid is dat alles blijft zoals het is. De tweede mogelijkheid is dat de raadkamer uitsluitend bevoegd blijft voor de VH-controle en waarbij de KI bevoegd blijft als beroepsinstantie. De derde mogelijkheid is dat de raadkamer volledig wordt afgeschaft en dat alle bevoegdheden van de raadkamer overgeheveld worden naar de KI. 10. In de tweede mogelijkheid, wanneer de raadkamer uitsluitend nog bevoegd zou blijven voor de VH, denkt u dat de KI of de OR zelf de regeling der rechtspleging toebedeeld zal krijgen? Zie 1 en 2. 11. Kunt u zich vinden in een verruimde bevoegdheid voor de KI indien de Raadkamer volledig zou worden afgeschaft, voornamelijk met betrekking tot de VH (controle/bevestiging/in vrijheid stellen onder voorwaarden)? Is de KI de best geplaatste instantie om deze taak over te nemen? Zoja, dan is er slechts een aanleg, moet er dan geen beroepsmogelijkheid gecreëerd worden voor de personen aangehouden in VH? Zie 15. 12. De BOM-controle geschiedt door de KI. Voor deze controle acht men de KI technisch beter geschikt dan de raadkamer. Als men voor deze controle de KI inschakelt, zou de KI dan ook beter geplaatst zijn om de controle op de onregelmatig verkregen bewijsstukken voor haar rekening te nemen? (Met het doorvoeren van deze ingrepen zou alles procedureel vereenvoudigd worden, wat de rechtszekerheid ten goede komt.) Zie 15. 13. Moet de verdachte eveneens HB kunnen instellen tegen alle beschikkingen van de raadkamer zoals het OM en de BP (mits zij een belang aantonen)? Of is een ongelijkheid hier te rechtvaardigen? Wat ik nooit heb begrepen is dat je niet in beroep kan gaan tegen een verwijzing onder de banden van de aanhouding in VH wanneer er geen uitspraak gedaan was over nietigheden omdat ze niet werden opgeroepen. Dat is het enige geval waar ik het nog nodig vind om nog in beroep te kunnen gaan. Ik vind het vreemd dat men in de gevallen waar er geen vluchtgevaar, recidivegevaar of collusiegevaar meer is, niet in beroep kan gaan tegen deze beschikking. Dat voelt enorm onrechtvaardig aan. De enige manier om toch in beroep te kunnen gaan in dit geval, is door conclusies daaromtrent neer te leggen. Cassatieberoep 14. Cassatieberoep kan ook tegen een beschikking van de raadkamer zonder eerst de KI gepasseerd te zijn in de gevallen dat er geen beroep kan ingesteld worden tegen bij de KI. Dit

169

Cassatieberoep dient dan ingediend te worden na de einduitspraak. Wanneer het Hof de beschikking casseert is de hele procedure en einduitspraak die op de beschikking volgde nietig. Men heeft dus tijd en geld verspild.. Deze regeling is volledig uitgehold aangezien men eenmaal een einduitspraak heeft verkregen, de vraagstukken voor het onderzoeksgerecht dikwijls niet meer aan de orde zijn. Maar in theorie zou het dus beter zijn dat het Cassatieberoep al direct zou kunnen volgen op de omstreden beschikking. Wat denkt u van dit voorstel? Ik ben daar zeker voorstander van. Het gaat hier over de situatie waarbij de griffier van de OR de verdachte heeft uitgenodigd op een adres dat niet de woonplaats is van de betrokkene. In dat geval moet men inderdaad wachten op einduitspraak en dan zal het Hof van Cassatie stellen dat het een uitgesteld cassatieberoep is en zij dus niet meer overgaan tot het casseren van de beschikking. Raadkamer en rechter van het onderzoek 15. Bent u voor of tegenstander van een rechter van het onderzoek? En wat drijft u tot deze mening? Ik denk dat we nog niet klaar zijn voor een systeem met een rechter van het onderzoek zonder raadkamer. De onderzoeksrechter verschuilt zich dikwijls achter de raadkamer om geen beslissing omtrent het al dan niet handhaven van de VH te moeten nemen. Dat, terwijl de raadkamer zich vaak verschuilt achter de KI om dezelfde redenen. We voelen dus duidelijk nog steeds een noodzaak om die onderzoeksgerechten te behouden. Ik ben alleszins geen voorstander van een rechter van het onderzoek die het onderzoek gaat zuiveren van de nietigheden. Want zij zouden hun eigen onderzoeken moeten controleren en zullen nooit toegeven in de fout te zijn gegaan. Indien men dan de zuivering overlaat aan de KI zoals een beroep tegen een weigering bijkomend onderzoek van de OR dan zal men veel te veel tijd verliezen. Een onschuldig persoon moet bij zo’n beroep 15 dagen langer in hechtenis gehouden worden terwijl een raadkamer veel sneller kan ingrijpen. Plus, dan heb je slechts een beroepsinstantie waar je er nu twee hebt, zijnde de raadkamer en de KI. Het excuus, we gaan naar een common law-systeem dus er moet een schakel weg, is niet te staven. Hoe meer onafhankelijke schakels hoe meer controle er is op het onderzoek. Ofwel kiest de wetgever om in een beweging de hervorming naar een common law systeem door te voeren ofwel doet men het niet. Geleidelijk aan verglijden naar het common law is geen optie want men verliest belangrijke waarborgen voor een correct strafproces wat leidt tot anarchie. 16. Denkt u dat dit een invloed zal hebben op de rol die de raadkamer dan nog zal spelen aangezien het gerechtelijk onderzoek door de afschaffing van de OR zal verdwijnen? Zie 15. Alvast bedankt voor uw tijd.

170

13.15. Interview Laurens Van Puyenbroeck (advocaat aan de balie Gent) Vragenlijst Interview: Zin of Onzin van de Raadkamer Algemeen 1. Heeft u een overwegend positieve of negatieve mening over het instituut van de raadkamer? En kan u verwoorden waaraan dit te wijten is? Mijn mening op dit ogenblik is overwegend negatief. Dat heeft te maken met de grote beslissingsmacht van de voorzitter van de raadkamer en de grote verantwoordelijkheid die daarmee samenhangt. Dat komt door de manier waarop de raadkamer ingebakken is in het systeem. In een korte tijdspanne moeten hij/zij belangrijke beslissingen nemen. Als advocaat kun je wel je rol vervullen voor de raadkamer maar er berust een te grote verantwoordelijkheid op één rechter die op andere manieren zou kunnen worden opgevangen. Welke redenering volg je om de raadkamer af te schaffen en wat is je doel? Interviewer: Gedurende het gerechtelijk onderzoek zijn er al voldoende waarborgen in hoofde van de OR in het kader van de rechten van verdediging. Extra waarborgen voorzien door een scharniermoment in te voeren bij de raadkamer waartegen men toch nog eens gecontroleerd kan worden voor de KI en waar het onderzoek ten gronde nog eens wordt doornomen en gecontroleerd in het kader van de rechten van de verdediging, neemt onnodig veel tijd in beslag. Het zijn heel veel waarborgen die op hetzelfde neerkomen namelijk de rechten en vrijheden garanderen en die terzelfder tijd te veel niet correct gebruikt of misbruikt kunnen worden, waarbij veel kostbare tijd verloren gaat. Ik zoek een alternatieve manier om het onderzoek rapper door dat vooronderzoek te krijgen en rapper een beslissing te krijgen ten gronde. Geïnterviewde: Dan is mijn antwoord op de algemene vraag; schaf de raadkamer dan af. Er zijn meer argumenten om een afschaffing van de raadkamer te bepleiten dan het behoud ervan. Op een voorwaarde; een totaal nieuw uitgetekend gebalanceerd vooronderzoek. Dit zou ook de oplossing zijn voor heel wat andere problemen. Interviewer: Je kunt niet een element uit de procedure halen om al de rest te laten zoals het is. Bijsturingmechanismen om de garanties die de raadkamer aanreikte op te vangen, zijn nodig. Geïnterviewde: Je moet natuurlijk wel voor ogen houden dat een hervorming er niet komt van vandaag op morgen. Zeker niet in België waar er geen politieke consensus wordt bereikt omtrent een hervorming van het strafprocesrecht. We moeten realistisch zijn in het gegeven dat de raadkamer hoogstwaarschijnlijk nog heel lang zal bestaan. Maar dat belet ons niet om daar al naartoe te werken en het vooronderzoek meer en meer tegensprekelijk te maken. Regeling der Rechtspleging 2. Vindt u de bevoegdheid van de raadkamer inzake de regeling der rechtspleging eerder tijdverlies en onnuttig of toch noodzakelijk als controlemiddel op het gerechtelijk onderzoek en bijgevolg noodzakelijk voor de rechten van verdediging in het kader van het EVRM? 171

Alles staat of valt met de manier waarop de strafprocedure in elkaar zit. Als we uitgaan van de huidige stand van de procedure dan heb je sowieso een scharniermoment nodig. De raadkamer is op zich geschikt om die rol te vervullen maar het aandeel van de raadkamer gaat voor een groot deel verloren doordat er nog steeds te weinig waarborgen zijn in de loop van het vooronderzoek voor de verdediging. De functie van een scharniermoment is een controle uitvoeren op het gerechtelijk onderzoek en tegenspraak creëren nadat de partijen inzage hebben gekregen in het strafdossier. Maar die tegenspraak zou nog veel beter omkadert moeten worden door nog veel sneller inzage te geven, meer kopijen toe te staan, nog meer mogelijkheden om bijkomende onderzoeken te vragen, etc. Een betere organisatie van de tegensprekelijkheid tijdens het gerechtelijk vooronderzoek zelf zou er al voor kunnen zorgen dat het scharniermoment veel beter zijn functie vervult. Op dit moment gaat het wat verloren. Sowieso heb je een scharniermoment nodig. Het is zeker nuttig maar de vraag is of het noodzakelijk is dat de raadkamer deze taak op zich neemt. Persoonlijk zie ik niet in hoe dit scharniermoment door een andere instantie zou kunnen worden opgevangen. Ik zie eerder nog een uitgebreide raadkamer als een mogelijkheid. Bijvoorbeeld een raadkamer zetelend met drie rechters, meer inzagetijd voorafgaand aan de zitting van de raadkamer, etc. waardoor je een evenwichtigere wapengelijkheid creëert met het OM. 3. Indien u de procedure voor de raadkamer noodzakelijk acht voor de rechten van verdediging en de raadkamer als een extra controle-orgaan aanziet, dienen de motiveringsverplichting en de tegenspraakelementen niet verscherpt te worden? Sowieso. De cassatierechtspraak daaromtrent staat een beperkte motivering toe omdat men ervan uitgaat dat het toch maar gaat om een motivering tijdens het vooronderzoek. Deze logica ontgaat mij soms een beetje. Ook recentere cassatierechtspraak staat nog de standaardformuleringen als motivering toe. Als je kijkt naar de impact van de beslissing van de raadkamer, de bevoegdheid die deze heeft en de zwaarwichtigheid van diens beslissingen dan is het op zijn minst gepast om daar toch een uitbreiding van de motivering te voorzien. 4. Denkt u dat de onderzoeksrechter zelf evengoed zou kunnen beslissen zijn gerechtelijk onderzoek af te sluiten zonder tussenkomst van de raadkamer aangezien de onderzoeksrechter ten allen tijde onpartijdig moet blijven? Zou het een goed idee zijn om de regeling der rechtspleging over te laten aan de onderzoeksrechter indien er een beroepsmogelijkheid zou bestaan tegen zijn/haar beslissing bij de kamer van inbeschuldigingstelling? Ik ben daar geen voorstander van. De taak van de onderzoeksrechter is zeer duidelijk afgebakend momenteel. Hij krijgt veel macht want voert à charge en à décharge zijn onderzoek. Hij draagt daarbij de verantwoordelijkheid. Volgens sommigen krijgt de OR te veel macht. Als je dan nog eens na het afsluiten van het onderzoek diezelfde persoon de beslissingsbevoegdheid geeft omtrent het scharniermoment dan weet ik niet of dat een goede zaak zou zijn. Dit gaat voor mij te ver. Aan de andere kant, de OR kent het dossier zeer goed terwijl het dossier nu in handen komt van een persoon die het dossier al bij al misschien twee weken kent. Mits een goede motivering en beroep is dat ook een denkpiste. Toch moet men voor ogen houden dat een OR ook een mens is die bij het voeren van zijn onderzoek al in een richting aan het duwen is. Het is niet eenvoudig om dan nog onafhankelijk en onpartijdig te oordelen over de aanwezigheid van al dan niet voldoende bezwaren.

172

Bij de raadkamer die de rechtspleging regelt loop je het risico dat het dossier in die twee weken te vluchtig doorgenomen wordt. Aan een gebrekkige voorbereiding en kennis van de zaken door de voorzitter van de raadkamer zou er natuurlijk tegemoet gekomen kunnen worden door een betere omkadering van de raadkamer. Veel hangt af van de voorzitter van de raadkamer vandaar dat ik het niet goed vind dat er maar een rechter zetelt en dat er geen beperking is aan het aantal jaren dat men voorzitter van de raadkamer kan zijn. Raadkamer en bijkomende onderzoeksdaden 5. Het verzoekschrift tot bijkomende onderzoeksdaden kan ingediend worden tijdens de 15 dagen (3 dagen wanneer de verdachte zich bevindt in VH) inzagerecht in het strafdossier voor de verschijning voor de raadkamer. Vindt u dat er een wetgevend initiatief moet komen om duidelijkheid te scheppen omtrent de mogelijkheid van een verlenging van die termijn? Vindt u zelf dat zo’n verlenging toegestaan zou moeten worden, bijvoorbeeld wanneer de verdachte in VH verblijft en de periode van het 3 daagse inzagerecht enorm kort is voor de raadsman om zo’n beslissing te nemen? Er moet inderdaad duidelijkheid komen over de mogelijkheid van de verlenging van die termijn. Eveneens over het precieze moment, het precieze uur, tot wanneer men het verzoekschrift kan indienen zonder dat er ruimte is voor interpretatie. Op dit ogenblik bestaan er verschillende gewoontes afhankelijk van arrondissement tot arrondissement die allemaal gedekt worden door de KI. Dit is geen goed systeem. Ik ben voorstander van een beperkte verlenging van de termijn. Ik zie niet in dat een verlening van de inzagetermijn het onderzoek zou kunnen schaden terwijl het sowieso veel kan goedmaken. Je neemt dan ook van de advocaten het excuus af om uitstel van de zitting te vragen en te verkrijgen. Raadkamer en de controle op de VH 6. Dient, zelfs indien de taak van de raadkamer in de regeling van de rechtspleging zou worden afgebouwd, zij zich in elk geval in te laten met het controleren van de Voorlopige Hechtenis? Nee. Ik ben geen voorstander van een afgeslankte raadkamer. Ofwel behoud je de raadkamer en versterk je ze. Ofwel schaf je ze volledig af en hervorm je het vooronderzoek. Als je dan toch geloof hecht aan de OR en diens onafhankelijkheid zou de OR even goed zelf de VH kunnen handhaven. Als je soms ziet hoeveel goede beslissingen de OR kan nemen in het kader van art. 25 VH-wet dan vertrouw ik deze opdracht toe aan de OR. Indien men dan toch vermoedt dat de OR vooringenomen heeft beslist dan kan er nog altijd beroep aangetekend worden bij de KI. Ik vind dat de raadkamer zoals die vandaag functioneert niet de bevoegdheid zou mogen hebben om te oordelen over de VH. Op tien à vijftien seconden moeten zij oordelen nadat zij het relaas hebben gehoord. De OR kent het dossier, kent de politiemannen die het onderzoek hebben gevoerd en kent de aangehoudene. Hij kan dus weldoordacht een oordeel vellen inzake de verdere aanhouding.

173

7. Door de nieuwe wet d.d. 27/12/2012 mogen personen die in VH verblijven ook verschijnen in de persoon van een advocaat. De raadkamer kan nog altijd de persoonlijke verschijning bevelen (tenminste drie dagen voor de verschijning) zonder dat tegen die beslissing een rechtsmiddel kan worden aangesteld. Indien de verdachte of zijn advocaat niet verschijnt, wordt uitspraak gedaan in hun afwezigheid. Er is een voorstel om deze persoonlijke verschijning in uitzonderlijke omstandigheden (onmogelijkheid om ter plaatse de zitting bij te wonen) te laten verlopen via videoconferentie. Bent u te vinden voor dat idee? Absoluut en liefst nog zoveel mogelijk. Als dat de efficiëntie kan ten goede komen dan moet daar inderdaad gebruik van gemaakt worden. Net zoals er meer gebruik moet worden gemaakt van een video-opname tijdens een Salduz-verhoor. 8. Met de vernieuwing van de wetgeving d.d. 2005 inzake de verschijningen voor de raadkamer in het kader van de VH zijn er verschillende regelingen ingevoerd. Zo moet een verdachte van een niet-correctionaliseerbare misdaad na de tweede verschijning slechts om de drie maanden voor de raadkamer verschijnen. Wanneer men dan hoger beroep aantekent tegen een beschikking verlenging aanhouding dient die de zaak binnen de 15 dagen voor de KI te komen, verwerpt of hervormt de KI het beroep dan loopt een nieuwe termijn van een maand of drie maanden. Deze termijnen zijn dan weer anders indien er Cassatieberoep is geweest. Zouden de verschillende regelingen niet beter vervangen worden door één duidelijke regeling om alle rechtsonzekerheden en vergissingen in hoofde van rechtbanken (de griffies) de wereld uit te helpen? Ja zeker en vast. Raadkamer als vonnisgerecht 9. Indien de raadkamer zich zou beperken tot de controle van de VH, dient de mogelijkheid om vooraleer er verwezen wordt naar een vonnisgerecht te oordelen over de opschorting van straf en het bevelen van de internering te worden behouden? Zo ja, wie acht u het best geplaatst om deze taken over te nemen? Zoals ik al heb aangehaald zou ik ofwel de raadkamer uitbreiden ofwel de raadkamer volledig afschaffen. Kiest men voor het behoud ervan incl. de opschorting- en interneringsbevoegdheid dan moet men zeker werken aan die verruiming van de tegensprekelijkheid tijdens het vooronderzoek. De raadkamer doet hier immers uitspraak ten gronde waardoor er voorafgaand voldoende tegenspraak moet geweest zijn. Als je dat niet doet dan denk ik persoonlijk dat deze bevoegdheid alleen maar toekomt aan een rechter ten gronde. Dus in de situatie vandaag is een rechter ten gronde beter geplaatst dan de raadkamer om deze taak op zich te nemen met een mogelijkheid om de behandeling van een zaak binnenskamers te laten plaatsvinden. Raadkamer versus KI Naar mijn mening zijn er drie mogelijkheden voor de toekomst van de raadkamer. De eerste mogelijkheid is dat alles blijft zoals het is. De tweede mogelijkheid is dat de raadkamer uitsluitend bevoegd blijft voor de VH-controle en waarbij de KI bevoegd blijft als

174

beroepsinstantie. De derde mogelijkheid is dat de raadkamer volledig wordt afgeschaft en dat alle bevoegdheden van de raadkamer overgeheveld worden naar de KI/OR. 10. In de tweede mogelijkheid, wanneer de raadkamer uitsluitend nog bevoegd zou blijven voor de VH, denkt u dat de KI of de OR zelf de regeling der rechtspleging toebedeeld zal krijgen? De OR zou beter geplaatst zijn dan de KI om deze taak op zich te nemen. Hij/zij kent het dossier door en door terwijl de KI er verder van staat en dienst doet als beroepsinstantie. Zie ook randnr. 6. 11. Kunt u zich vinden in een verruimde bevoegdheid voor de KI indien de Raadkamer volledig zou worden afgeschaft, voornamelijk met betrekking tot de VH (controle/bevestiging/in vrijheid stellen onder voorwaarden)? Is de KI de best geplaatste instantie om deze taak over te nemen? Zoja, dan is er slechts een aanleg, moet er dan geen beroepsmogelijkheid gecreëerd worden voor de personen aangehouden in VH? De OR zou even goed de handhaving voor zijn rekening kunnen nemen waardoor er wel beroep mogelijk is. Zie randnr. 4 en 6. 12. De BOM-controle geschiedt door de KI. Voor deze controle acht men de KI technisch beter geschikt dan de raadkamer. Als men voor deze controle de KI inschakelt, zou de KI dan ook beter geplaatst zijn om de controle op de onregelmatig verkregen bewijsstukken voor haar rekening te nemen? (Met het doorvoeren van deze ingrepen zou alles procedureel vereenvoudigd worden, wat de rechtszekerheid ten goede komt.) Ja dat zou perfect mogelijk zijn. 13. Moet de verdachte eveneens HB kunnen instellen tegen alle beschikkingen van de raadkamer zoals het OM en de BP (mits zij een belang aantonen)? Of is een ongelijkheid hier te rechtvaardigen? Ja want een verwijzing op zich brengt al reputatieschade mee. Men zal in een openbare zitting zich moeten verantwoorden. Dus ook tegen een verwijzing vind ik dat men in beroep moet kunnen gaan. Cassatieberoep 14. Cassatieberoep kan ook tegen een beschikking van de raadkamer zonder eerst de KI gepasseerd te zijn in de gevallen dat er geen beroep kan ingesteld worden tegen bij de KI. Dit Cassatieberoep dient dan ingediend te worden na de einduitspraak. Wanneer het Hof de beschikking casseert is de hele procedure en einduitspraak die op de beschikking volgde nietig. Men heeft dus tijd en geld verspild.. Deze regeling is volledig uitgehold aangezien men eenmaal een einduitspraak heeft verkregen, de vraagstukken voor het onderzoeksgerecht dikwijls niet meer aan de orde zijn. Maar in theorie zou het dus beter zijn dat het Cassatieberoep al direct zou kunnen volgen op de omstreden beschikking. Wat denkt u van dit voorstel?

175

Ik ben voorstander van de mogelijkheid om direct erna naar Cassatie te gaan. Hoe sneller men de juridische problemen van de baan heeft, hoe beter. Ik zie er het nut niet van in om nog langer te wachten. Raadkamer en rechter van het onderzoek 15. Bent u voor of tegenstander van een rechter van het onderzoek? En wat drijft u tot deze mening? Alles hangt af van de implementatie. Ik ben geen voorstander van een rechter die louter op basis van het verslag van het OM in een beperkte tijdspanne zal moeten beslissen of een dwangmaatregel te verantwoorden is. Hier vind ik dat de macht van het OM te groot wordt. Indien men zou kiezen voor de invoering van een Angelsaksisch systeem waarbij de verdediging vanaf dag 1 inzage krijgt en zelf een expert kan aanstellen dan is een rechter van het onderzoek die gaat oordelen over de dwangmaatregelen, geen slecht idee. Het OM en de verdediging zouden dan samen voor de rechter van het onderzoek moeten komen om een debat te voeren op basis van een gelijkwaardige kennis van het dossier. 16. Denkt u dat dit een invloed zal hebben op de rol die de raadkamer dan nog zal spelen aangezien het gerechtelijk onderzoek door de afschaffing van de OR zal verdwijnen? Als er een rechter van het onderzoek komt waartegen beroep mogelijk is bij de KI en het vooronderzoek wordt omkaderd met tegenspraak dan heb je geen raadkamer meer nodig. Alvast bedankt voor uw tijd.

176

13.16. Interview Luc Arnou (advocaat aan de balie Brugge) Vragenlijst Interview: Zin of Onzin van de Raadkamer Algemeen 1. Heeft u een overwegend positieve of negatieve mening over het instituut van de raadkamer? En kan u verwoorden waaraan dit te wijten is? Ik ben overwegend positief over het instituut van de raadkamer omdat het achterliggende idee goed is. Je zit met een filter. Niet elk onderzoek moet komen tot een rechtszaak en we laten er een rechter over oordelen. Door in belangrijke zaken de beslissing toe te vertrouwen aan een rechter temper je het monopolie van het OM en neem je wat van haar beslissingsbevoegdheden af. Als wij als advocaat de zaken niet objectief zien dan is dit ook het geval voor het OM. Ik ben een grote voorstander van de figuur van de onderzoeksrechter en de raadkamer omdat je de garantie hebt van objectieve magistraten die à charge en à décharge zeggen hoe het zit. Maar daarbij heb je ook nood aan een onafhankelijk magistraat die niet louter uitspreekt waar het openbaar ministerie om verzoekt. In de praktijk is dit dikwijls het probleem, afhankelijk van voorzitter tot voorzitter. Maar bij het instituut van de raadkamer op zich heb ik een positief gevoel. Regeling der Rechtspleging 2. Vindt u de bevoegdheid van de raadkamer inzake de regeling der rechtspleging eerder tijdverlies en onnuttig of toch noodzakelijk als controlemiddel op het gerechtelijk onderzoek en bijgevolg noodzakelijk voor de rechten van verdediging in het kader van het EVRM? De regeling rechtspleging vind ik noodzakelijk als controlemiddel op het gerechtelijk onderzoek. Zeker omdat men sedert ’98 met de kleine Franchimont de mogelijkheid heeft gecreëerd om bij de regeling rechtspleging het dossier te zuiveren van de nietigheden en onregelmatigheden. Door die procedure kunnen stukken uit het dossier verwijderd worden in tegenstelling tot de procedure voor de onregelmatigheden ten gronde. Daar worden stukken enkel uit de debatten geweerd. De vonnisrechter kan er dus wel nog onrechtstreeks rekening mee houden. 3. Indien u de procedure voor de raadkamer noodzakelijk acht voor de rechten van verdediging en de raadkamer als een extra controle-orgaan aanziet, dienen de motiveringsverplichting en de tegenspraakelementen niet verscherpt te worden? De motiveringsverplichting moet zeker aangescherpt worden. Maar we zitten met een botsing van culturen. Vroeger ging een raadkamer zeer summier te werk. Dikwijls waren dat oudere magistraten die aan het uitbollen waren. Hun beslissing was vooral gestuurd vanuit een buikgevoel. Bij de beslissingen inzake de voorlopige hechtenis is dat nog altijd zo maar ook bij de regeling rechtspleging gebeurt dat vaak. Die cultuur moet daaruit. Het Hof van Cassatie heeft zich daar al over uitgesproken in september 2012. Zeker de beschikking tot buitenvervolgingstelling moet beter gemotiveerd worden want voor de BP houdt de zaak daarna op behoudens beroep. Bij beter gemotiveerde beschikkingen zal men ook minder vlug in beroep gaan. Motivatie is de beste bescherming tegen willekeur. Je moet veel aanvaarden als advocaat. Maar je gaat rapper iets aanvaarden als er een acceptabele uitleg aan gekoppeld is.

177

4. Denkt u dat de onderzoeksrechter zelf evengoed zou kunnen beslissen zijn gerechtelijk onderzoek af te sluiten zonder tussenkomst van de raadkamer aangezien de onderzoeksrechter ten allen tijde onpartijdig moet blijven? Zou het een goed idee zijn om de regeling der rechtspleging over te laten aan de onderzoeksrechter indien er een beroepsmogelijkheid zou bestaan tegen zijn/haar beslissing bij de kamer van inbeschuldigingstelling? Op het eerste zicht zou het mij niet onnozel lijken. Je moet ervan uitgaan dat een onderzoeksrechter à charge en à décharge het onderzoek voert en daar als objectief magistraat over oordeelt. De onderzoeksrechter kent het dossier als geen ander dus hij bij uitstek de best geplaatste persoon om te weten of er al dan niet voldoende bezwaren tegen een persoon zijn om de zaak naar het vonnisgerecht te verwijzen of niet. Zo vermijd je dat zeker in lijvige dossiers de raadkamer dat onderzoek niet grondig doet. Ik heb het al voorgehad dat de onderzoeksrechter van mening was dat er niet veel in een dossier zat maar waar de raadkamer de zaak toch heeft verwezen naar het vonnisgerecht. We mogen natuurlijk ook niet naïef zijn. Er zijn soms onderzoeksrechters die al zo lang op een onderzoek zitten dat zij niet meer objectief zijn of die in het verleden al dikwijls diezelfde persoon zijn tegengekomen in een dossier waardoor zij vooringenomen zijn ten aanzien van die persoon. Maar daar mogen we in principe niet vanuit gaan. Raadkamer en bijkomende onderzoeksdaden 5. Het verzoekschrift tot bijkomende onderzoeksdaden kan ingediend worden tijdens de 15 dagen (3 dagen wanneer de verdachte zich bevindt in VH) inzagerecht in het strafdossier voor de verschijning voor de raadkamer. Vindt u dat er een wetgevend initiatief moet komen om duidelijkheid te scheppen omtrent de mogelijkheid van een verlenging van die termijn? Vindt u zelf dat zo’n verlenging toegestaan zou moeten worden, bijvoorbeeld wanneer de verdachte in VH verblijft en de periode van het 3 daagse inzagerecht enorm kort is voor de raadsman om zo’n beslissing te nemen? Heel dat art. 127 is legistiek geknoei waarbij de regels ook verschillend worden toegepast van arrondissement tot arrondissement. In Kortrijk en Veurne bijvoorbeeld moet je de laatste dag niet meer proberen nog een verzoekschrift in te dienen terwijl dit geen probleem is in Brugge en Gent. Daardoor wordt je soms verrast. Dit is het gevolg van onduidelijke wetsartikelen. Het moet duidelijk zijn hoe de vork aan de steel zit. Er moet absoluut een verlenging mogelijk zijn want nu is alles afhankelijk van de voorzitter van de raadkamer en de goodwill van de KI. Raadkamer en de controle op de VH 6. Dient, zelfs indien de taak van de raadkamer in de regeling van de rechtspleging zou worden afgebouwd, zij zich in elk geval in te laten met het controleren van de Voorlopige Hechtenis? Ja absoluut. Dat is een ander criterium. Het is zeer goed dat er een derde magistraat is die oordeelt volgens een aantal vaste criteria of een persoon al dan niet langer aangehouden moet blijven. Je hebt in een rechtstaat altijd een garantie nodig tegen misbruik. De onderzoeksrechter is daarvoor geen geschikte persoon want het zou kunnen zijn dat de

178

onderzoeksrechter overtuigd is van de schuld van de verdachte en de voorlopige hechtenis als dwang zou gebruiken om hem zacht te maken en misschien tot verklaringen te komen. Deze dwang is bij de regeling rechtspleging niet aan de orde. Bijvraag: Bent u voorstander van een raadkamer met drie rechters? Neen een raadkamer met drie rechters is niet meer van deze tijd. Dat is niet nodig. Meestal is de voorzitter van de raadkamer al een oudere magistraat die ten opzichte van de onderzoeksrechter toch wat gezag uitstraalt. Wilt men een behandeling voor drie rechters dan moet men maar in beroep gaan bij de kamer van inbeschuldigingstelling. Qua capaciteit is het ook onmogelijk. Vanuit de magistratuur is er ook een oproep geweest naar de advocaten toe om op te treden als plaatsvervangend raadsheer omdat zij er al aan geen drie geraken. Laat staan dat je een raadkamer organiseert met drie rechters. Er is gewoon geen budget voor. 7. Door de nieuwe wet d.d. 27/12/2012 mogen personen die in VH verblijven ook verschijnen in de persoon van een advocaat. De raadkamer kan nog altijd de persoonlijke verschijning bevelen (tenminste drie dagen voor de verschijning) zonder dat tegen die beslissing een rechtsmiddel kan worden aangesteld. Indien de verdachte of zijn advocaat niet verschijnt, wordt uitspraak gedaan in hun afwezigheid. Er is een voorstel om deze persoonlijke verschijning in uitzonderlijke omstandigheden (onmogelijkheid om ter plaatse de zitting bij te wonen) te laten verlopen via videoconferentie. Bent u te vinden voor dat idee? De bedoeling van de wetgever was het vermijden van lastige tijd- en geldrovende verplaatsingen naar en van de gevangenis te vermijden. Je kunt dat realiseren door die videoconferentie. Ik heb daar niets op tegen. Of de verschijning nu gebeurt via videoconferentie of door een verplaatsing naar de rechtbank maakt voor mij niet veel uit. Anders is het bij de vertegenwoordiging door een advocaat. De meerwaarde van een verschijning in tegenstelling tot de vertegenwoordiging in de persoon van een advocaat, is de mogelijkheid voor de cliënt om zijn gevoelens te tonen door zijn lichaamstaal en zijn zeg te doen. Zeker wanneer het om zijn eigen in vrijheidstelling gaat vind ik dat de cliënt moet verschijnen. Je kunt geen invrijheidstelling onder voorwaarden vragen wanneer hij zelf niet aanwezig wilt zijn op de zitting. Alleen wanneer de betrokkene ziek is, is er begrip voor op te brengen. 8. Met de vernieuwing van de wetgeving d.d. 2005 inzake de verschijningen voor de raadkamer in het kader van de VH zijn er verschillende regelingen ingevoerd. Zo moet een verdachte van een niet-correctionaliseerbare misdaad na de tweede verschijning slechts om de drie maanden voor de raadkamer verschijnen. Wanneer men dan hoger beroep aantekent tegen een beschikking verlenging aanhouding dient die de zaak binnen de 15 dagen voor de KI te komen, verwerpt of hervormt de KI het beroep dan loopt een nieuwe termijn van een maand of drie maanden. Deze termijnen zijn dan weer anders indien er Cassatieberoep is geweest. Zouden de verschillende regelingen niet beter vervangen worden door één duidelijke regeling om alle rechtsonzekerheden en vergissingen in hoofde van rechtbanken (de griffies) de wereld uit te helpen?

179

Vroeger was het altijd 15 dagen. Ik begrijp wel waarom er een verlenging is geweest want je hebt dossiers die altijd op stap zijn waardoor je heel Vlaanderen moet doorkruisen om het dossier in te zien. Uiteindelijk is de regeling niet onmogelijk te kennen en toe te passen. Het is geen kwantummechanica. Bijvraag: Zou u de driemaandelijkse termijn terug op een maand brengen? Ja, dat is wel een goed voorstel. Uiteindelijk kun je toch maandelijks een verzoekschrift indienen en wordt er eveneens inzage gegevens. Een paar keer meer de verdachte overbrengen naar de rechtbank zal het verschil niet maken. Integendeel, als je de verdachte meer laat komen zal er dikwijls meer schot in de zaak zitten en zal de zaak mogelijks rapper voorkomen. Men mag er ook niet van uit gaan dat de verdachte voor moord bijvoorbeeld toch niet zal vrijkomen waardoor hij dan evengoed niet moet verschijnen. Dat is een verkeerde redenering. Uiteindelijk heeft de wetgever een procedureel systeem gecreëerd dat niet meer in elkaar past door nieuwe wetten toe te voegen die weinig compatibel zijn met de bestaande regels. Dikwijls zijn de motieven van die nieuwe wetten niet meer strikt juridisch (procedureel of voor de rechten van de verdediging of van het slachtoffer) maar gestuurd door financiële motieven of voor het gemak of uit wantrouwen ten aanzien van partijen.. Uiteindelijk werkt het systeem niet meer zoals het hoort. Raadkamer als vonnisgerecht 9. Indien de raadkamer zich zou beperken tot de controle van de VH, dient de mogelijkheid om vooraleer er verwezen wordt naar een vonnisgerecht te oordelen over de opschorting van straf en het bevelen van de internering te worden behouden? Zo ja, wie acht u het best geplaatst om deze taken over te nemen? Ik vind dat de opschorting zeker moet behouden worden. Op deze manier kun je werkelijk nog iets bereiken zonder dat de pers op de hoogte is. Behandel je een zaak in een gewone openbare zitting dan is de pers onmiddellijk op de hoogte. Zij halen de personen dan door het slijk zonder enige kennis van het dossier. Men zou eigenlijk een voorbeeld moeten nemen aan de raadkamer om zo een correctionele kamer in te voeren die zich in een afgesloten gedeelte van de rechtbank bevindt en waar de zaken voor het vonnisgerecht achter gesloten deuren worden behandeld. Men denkt daarbij aan de manier waarop de jeugdrechtbank werd georganiseerd. Alleen dan denk ik dat zij de taak van de raadkamer inzake de opschorting kunnen overnemen. Raadkamer versus KI Naar mijn mening zijn er drie mogelijkheden voor de toekomst van de raadkamer. De eerste mogelijkheid is dat alles blijft zoals het is. De tweede mogelijkheid is dat de raadkamer uitsluitend bevoegd blijft voor de VH-controle en waarbij de KI bevoegd blijft als beroepsinstantie. De derde mogelijkheid is dat de raadkamer volledig wordt afgeschaft en dat alle bevoegdheden van de raadkamer overgeheveld worden naar de KI. 10. In de tweede mogelijkheid, wanneer de raadkamer uitsluitend nog bevoegd zou blijven voor de VH, denkt u dat de KI of de OR zelf de regeling der rechtspleging toebedeeld zal krijgen?

180

De regeling rechtspleging zou door de OR gedaan kunnen worden. Daarbij kan in een beroepsmogelijkheid voorzien worden bij de KI. 11. Kunt u zich vinden in een verruimde bevoegdheid voor de KI indien de Raadkamer volledig zou worden afgeschaft, voornamelijk met betrekking tot de VH (controle/bevestiging/in vrijheid stellen onder voorwaarden)? Is de KI de best geplaatste instantie om deze taak over te nemen? Zoja, dan is er slechts een aanleg, moet er dan geen beroepsmogelijkheid gecreëerd worden voor de personen aangehouden in VH? Indien je de KI onmiddellijk bevoegd maakt voor de VH dan verlies je een aanleg en daar ben ik geen voorstander van. Na twee aanleggen kan een rechtsonderhorige al rapper vrede vinden met de beslissing die gevallen is. Hij zal zich al meer gehoord voelen. Als twee rechterlijke instanties dezelfde beslissing nemen zal dat wel met een reden zijn. Daarbij is de vrijheidsbeneming een inbreuk op het hoogste goed dus een dubbele aanleg is hier wel op zijn plaats. 12. De BOM-controle geschiedt door de KI. Voor deze controle acht men de KI technisch beter geschikt dan de raadkamer. Als men voor deze controle de KI inschakelt, zou de KI dan ook beter geplaatst zijn om de controle op de onregelmatig verkregen bewijsstukken voor haar rekening te nemen? (Met het doorvoeren van deze ingrepen zou alles procedureel vereenvoudigd worden, wat de rechtszekerheid ten goede komt.) Ook hier zul je bijgevolg uw dubbele aanleg verliezen. Daarbij zit je ook met het venijnige art. 235bis, §5 Sv. dat zegt dat wat opgeworpen werd voor de KI niet meer opnieuw voor het vonnisgerecht kan ingeroepen worden. De keuze mogelijkheid die een betrokkene en zijn raadsman hebben om met het stuk dat werd afgewezen door de raadkamer niet naar de KI te gaan maar het argument te houden voor de correctionele zitting ten gronde, zal dan ook verdwijnen. De afschaffing van de raadkamer zal dus enorme gevolgen teweeg brengen. Alleen wanneer men een dubbele aanleg heeft tijdens het vooronderzoek is een procedure zuivering nietigheden nuttig. 13. Moet de verdachte eveneens HB kunnen instellen tegen alle beschikkingen van de raadkamer zoals het OM en de BP (mits zij een belang aantonen)? Of is een ongelijkheid hier te rechtvaardigen? Het GwH heeft zich daar al verschillende keren over uitgesproken en voor mij is dat perfect aanvaardbaar. Wanneer men een gelijke mogelijkheid tot beroep gaat invoeren zal men in de raadkamer komen tot een discussie over de grond van de zaak. Het is niet de plaats om die discussie te voeren. Juridisch is daar ook iets voor te zeggen want de belangen van de betrokkene zijn niet geschonden. Men kan zijn middelen nogmaals voor de rechter ten gronde uiteen zetten. Cassatieberoep 14. Cassatieberoep kan ook tegen een beschikking van de raadkamer zonder eerst de KI gepasseerd te zijn in de gevallen dat er geen beroep kan ingesteld worden tegen bij de KI. Dit Cassatieberoep dient dan ingediend te worden na de einduitspraak. Wanneer het Hof de

181

beschikking casseert is de hele procedure en einduitspraak die op de beschikking volgde nietig. Men heeft dus tijd en geld verspild.. Deze regeling is volledig uitgehold aangezien men eenmaal een einduitspraak heeft verkregen, de vraagstukken voor het onderzoeksgerecht dikwijls niet meer aan de orde zijn. Maar in theorie zou het dus beter zijn dat het Cassatieberoep al direct zou kunnen volgen op de omstreden beschikking. Wat denkt u van dit voorstel? Ik kan mij inderdaad geen situatie inbeelden dat je direct naar Cassatie zou stappen omdat KI niet mogelijk is. Het Hof van Cassatie heeft namelijk al geoordeeld dat bijvoorbeeld vormvoorschriften gecontroleerd kunnen worden door de KI. Indien men niet is opgeroepen dan kan men zich op overmacht baseren om toch nog een ontvankelijk beroep in te stellen bij de KI. Bijvraag: Bent u voorstander van een afschaffing van de onmiddellijke cassatieberoepen? Ik ben geen voorstander van een afschaffing van onmiddellijke cassatieberoepen aangezien het beter is om direct te reageren in plaats van een einduitspraak af te wachten. Raadkamer en rechter van het onderzoek 15. Bent u voor of tegenstander van een rechter van het onderzoek? En wat drijft u tot deze mening? Voor mij mag elk onderzoek een gerechtelijk onderzoek zijn. Ik ben echt geen voorstander van het opsporingsonderzoek. Ik heb ooit een middel ontwikkeld waarin ik de ongelijkheid aanhaalde tussen een opsporingsonderzoek en een gerechtelijk onderzoek. Als inverdenkinggestelde in een gerechtelijk onderzoek heb je zoveel meer rechten dan als verdachte in een opsporingsonderzoek. Inzage met beroep, aanvullende onderzoeksdaden met beroep , opheffen van dwangmaatregelen met beroep.. Ik ben dus met andere woorden absoluut geen voorstander van een rechter van het onderzoek. Integendeel, er mogen meer onderzoeksrechters komen. 16. Denkt u dat dit een invloed zal hebben op de rol die de raadkamer dan nog zal spelen aangezien het gerechtelijk onderzoek door de afschaffing van de OR zal verdwijnen? Zie antwoord vraag 15. Alvast bedankt voor uw tijd.

182