Factsheet
Meet the Needs Onderzoek naar de behoefte aan leefstijlaanbod van mensen met een lage SES in Maastricht
ZIO, Zorg in Ontwikkeling Regio Maastricht-Heuvelland Maart 2013
Colofon:
Onderzoeksteam bestaat uit: Drs. M. van Hoof (onderzoeker, ZIO), Drs. D. Barendse (onderzoeker, oudmedewerker ZIO), Drs. M. Frederix (aanvrager, coördinator Chronische Zorg ZIO), Dr. A. Huizing (begeleidend onderzoeker, ZIO).
Sponsor: Dit onderzoek is gefinancierd vanuit het Achterstandsfonds van LHV (Huisartsenkring Limburg).
2
Factsheet Meet The Needs | ZIO O&O
Inleiding Een ongezonde leefstijl, zoals roken, slechte voeding en weinig bewegen zijn risicofactoren voor chronische ziekten, zoals DM2, COPD en hart- en vaatziekten. Een specifieke risicogroep vormen mensen met een lage SES. Zij hebben meer gezondheidsproblemen en vaker chronische aandoeningen, zoals diabetes mellitus type 2 en overgewicht dan personen uit hogere SES-groepen [1-4]. Deze slechtere gezondheid wordt deels veroorzaakt door een ongezonde leefstijl [5]. Personen met een lage SES vertonen namelijk het vaakst ongezond gedrag. Zo rookt bijna de helft van de mannen in de laagste SES-groepen (tegen 37% in de totale mannelijke bevolking) en is het percentage mannen dat overmatig alcohol drinkt in deze groep ongeveer 14%, tegen 9% in de hogere SES-groep [3]. Wanneer gekeken wordt naar de leefstijl, zoals roken, ongezonde voeding en weinig lichaamsbeweging, van de inwoners van Maastricht, blijkt dat in de stadsdelen Noord-Oost en Noord-West de leefstijl ongezonder is dan bij inwoners van andere stadsdelen. Dit zijn tevens de delen van de stad waar de SES lager ligt dan in andere wijken van Maastricht [5]. Het veranderen van ongezonde leefstijl gewoontes is echter moeilijk. Ondanks vele inspanningen door zorgverleners is het resultaat veelal teleurstellend. Verschillende factoren, zoals beperkte financiën, beperkte communicatieve mogelijkheden en beperkte kennis over de risico’s van een ongezonde leefstijl bij mensen met een lage SES kunnen hieraan ten grondslag liggen. Onduidelijk is hoe mensen met een lage SES die woonachtig zijn in een achterstandswijk in Maastricht dit ervaren, waar hun behoeften liggen, of zij hun ongezonde leefstijl zouden willen veranderen en op welke wijze dit het beste zou aansluiten bij hun eigen wensen en behoeften. De volgende onderzoeksvragen zijn geformuleerd om hier in zicht in te verkrijgen: 1. Wat is de ervaren zorgbehoeften op het gebied van leefstijlbegeleiding van mensen met een lage SES en ongezonde leefstijl woonachtig in een achterstandswijk in Maastricht? 2. Wat is het aanbod van programma’s gericht op het verbeteren van leefstijl binnen de achterstandswijken van Maastricht? 3. In hoeverre zijn mensen met een lage SES en ongezonde leefstijl woonachtig in een achterstandswijk in Maastricht op de hoogte van het leefstijlaanbod in de wijk? 4. In hoeverre sluit het bestaande leefstijlaanbod in de wijk aan bij de ervaren zorgbehoeften van mensen met een lage SES en ongezonde leefstijl woonachtig in de wijk?
Methode Om het leefstijlaanbod in de gemeente Maastricht in kaart te brengen is een literatuuronderzoek gedaan en is er contact (face-to-face en via mail) geweest met aanbieders van leefstijlactiviteiten. 3
Factsheet Meet The Needs | ZIO O&O
Daarnaast heeft een kwalitatief onderzoek plaatsgevonden om de (zorg)behoefte en wensen van mensen met een lage SES in kaart te brengen. Binnen dit kwalitatief onderzoek zijn focusgroepen (fase 1) uitgevoerd en interviews (fase 2) gehouden. In fase 1 heeft in twee huisartsenpraktijken in Maastricht Noord-Oost en Noord-West een focusgroep (N = 2 bijeenkomsten) plaatsgevonden met ieder vijf respondenten. Respondenten die voldeden aan de inclusiecriteria (een lage SES, een ongezonde leefstijl, ouder dan 18 jaar en beheersing van de Nederlandse taal) werden geselecteerd. Aanvullend zijn in fase 2 interviews afgenomen bij zes patiënten afkomstig van drie andere huisartsenpraktijken uit dezelfde stadsdelen.
Resultaten De eigen gezondheid wordt door mensen met een lage SES in achterstandswijken verschillend benaderd en ervaren. Over het algemeen beoordeelt men de eigen gezondheid als “matig”. Men geeft allen aan behoefte te hebben aan verbetering van de gezondheid. Ook geven alle respondenten aan bezig te zijn met het verbeteren van hun gezondheid en/of leefstijl. De manier waarop men hier mee bezig is verschilt echter tussen de respondenten. Zo benoemt een aantal respondenten geen concrete acties waarmee men tracht zijn/haar leefstijl te verbeteren. Op het gebied van bewegen worden verschillende activiteiten georganiseerd binnen de gemeente Maastricht. In zowel stadsdeel Noord-Oost en Noord-West worden MBvO-activiteiten (Meer Bewegen voor Ouderen) georganiseerd vanuit het maatschappelijk werk. Bovendien worden in stadsdeel Noord-Oost tevens andere activiteiten aangeboden vanuit andere aanbieders. In stadsdeel Noord-Oost kan men voor advies ten aanzien van voeding terecht bij het inloop spreekuur van een diëtist (georganiseerd vanuit een thuiszorgorganisatie). Bovendien kan men in dit stadsdeel gebruik maken van een maaltijdvoorziening. Verder worden in de gemeente voorlichtingen op het gebied van voeding georganiseerd, deze zijn niet wijkgebonden. Er is aanbod beschikbaar voor de begeleiding bij stoppen met roken. Ook deze activiteiten zijn niet wijkgebonden. De bekendheid van het leefstijlaanbod in de eigen wijk blijkt minimaal bij de respondenten. Op het gebied van bewegen zijn enkele activiteiten bekend onder de respondenten, het aanbod op het gebied van voeding en roken is onbekend. Dit wordt mogelijk veroorzaak door de wijze van communiceren en de interesse van de respondenten. Goede communicatie naar de wijkbewoners over het aanbod zelf (bijvoorbeeld in de vorm van folders of via internet) maar ook de kosten en mogelijke vergoedingen vanuit zorgverzekeraar blijkt van belang. Deelname aan wijkgebonden leefstijlaanbod is gering. In zowel de focusgroepen als de interviews worden zowel praktische als persoonlijke bezwaren genoemd voor deelname aan leefstijl activiteiten. De meest genoemde zaken die van invloed zijn op overweging om deel te nemen aan 4
Factsheet Meet The Needs | ZIO O&O
leefstijlaanbod zijn: de hoogte van het inschrijfgeld, de afstand tussen de woning en het aanbod, het niveau van het leefstijlaanbod, het tijdstip waarop de activiteit plaatsvindt en het seizoen (bij buitenactiviteiten). Ook de aanwezigheid van gezondheidsklachten speelt een rol bij de overweging om deel te nemen aan een activiteit. Op basis van het onderzoek zijn randvoorwaarden van een leefstijlaanbod geïnventariseerd onder de respondenten.
Conclusie Mensen met een lage SES in achterstandswijken geven aan bewust bezig te zijn met hun gezondheid en/of leefstijl. Gezien het gewicht, beweeggedrag en rookstatus van de respondenten zou deelname aan leefstijlaanbod gewenst zijn. De mogelijkheid tot begeleiding wordt in de gemeente Maastricht geboden in de vorm van verschillende activiteiten welke voldoen aan de belangrijkste voorwaarden, zoals kosten en afstand, genoemd door de respondenten. Desondanks maken slechts weinig respondenten gebruik van het bestaande leefstijlaanbod. Dit kan verklaard worden door de mogelijke beperkte kennis van deze mensen ten aanzien van een gezonde leefstijl. Hierdoor zou de noodzaak tot gedragsverandering in mindere mate kunnen worden ervaren. Aangezien het aanbieden van ondersteuning van gedragsverandering pas zinvol blijkt op het moment dat een persoon zich reeds in het actiestadium van gedragsverandering bevindt [6], lijkt de opzet van een nieuw leefstijlaanbod op dit moment een stap te ver. Het is allereerst belangrijk om een goed beeld te krijgen van het kennisniveau ten aanzien van leefstijl bij deze mensen en te onderzoeken in welke stadium van gedragsverandering men zich bevindt.
5
Factsheet Meet The Needs | ZIO O&O
Literatuurlijst 1
Picket, K.E., Pearl, M. (2001). Multilevel analyses of neighbourhood socioeconomic context and health outcomes: a critical review. Journal Epidemiology Community Health. 55: 111–122.
2
Kunst, A. E., Geurts, J.J.M., Berg, J. van den. (1995). International variation of socioeconomic inequalities in self-reported health. Journal Epidemiology Community Health. 49: 117–123.
3
Janssen, J., Schuit, A.J., Lucht, J. van der. (2002). Tijd voor gezond gedrag: bevordering van gedrag bij specifieke doelgroepen. Bilthoven: RIVM.
4
Beck,
M.
(2001).
Beleidsinterventies
ter
bevordering
van
sociaal
economische
gezondheidsverschillen. Brussel: faculteit der geneeskunde en farmacie.
5
GGD-Zuid Limburg (2010). Een gezonde kijk op Limburg. Regionale Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2010. Geleen: GGD Zuid Limburg.
6
Thijs, G., Nuland, M. van, Govaerts, F. (2005). Op de grens tussen ‘cure’ en ‘care’. Begeleiding van gedragsverandering door de huisarts. Huisarts Nu. 34: 186-91.
6
Factsheet Meet The Needs | ZIO O&O
