Factsheet gezondheid van vrouwen en mannen Aandeel vrouwen en mannen dat in het afgelopen jaar last heeft gehad van de 10 meest voorkomende langdurige aandoeningen/ziekten bij vrouwen*, 2011/2012
1
migraine of ernstige hoofdpijn 18,7 9,1
4
aandoening nek of schouder 10,1 6,6
2
hoge bloeddruk 17,4 13,8
7
astma, chronische bronchitis, cara 8,4
6,8
10
suikerziekte totaal 4,2
4,8 9
chronisch eczeem 5,4
5
4,7
aandoening rug 8,8
7,4
8
aandoening elleboog, pols of hand 6,7
4,1
6
incontinentie 8,8
2,3 3
gewrichtsslijtage heupen of knieën aandeel vrouwen in procenten van alle vrouwen
17,0 9,5
aandeel mannen in procenten van alle mannen 1
rangorde meest voorkomende langdurige aandoeningen/ ziekten bij vrouwen (1=meest voorkomend)
* Bron: cbs StatLine, Gezondheidsenquête 2011/2012
Gezondheid en ziekte Lichamelijke aandoeningen en ziektes
Ervaren gezondheid
Alle langdurige aandoeningen in de top-10 (zie infographic voorblad) komen bij vrouwen en mannen in 2011-2012 meer voor dan in 2005-2007 (verg. Keuzenkamp en Van Mens-Verhulst 2009). Veroudering van de bevolking, maar ook bijvoorbeeld verbeterde diagnostiek en een hoger percentage overgewicht (diabetes) spelen hier een rol.
Percentage vrouwen en mannen die eigen gezondheid ervaren als minder dan goed
allen 22 18
Vrouwen hebben vaker dan mannen meerdere aandoeningen tegelijk (multi-morbiditeit).
Turkse migranten 38
Percentage vrouwen en mannen met 1, 2 of 3 langdurige aandoeningen/ ziektes 1 langdurige aandoening
Marokkaanse migranten 25
19
Surinaamse migranten
24,1 23,3 2 langdurige aandoeningen
20
28
19
Antilliaanse migranten 13,0 9,5
27
21
3 langdurige aandoeningen Bron: cbs StatLine, Gezondheidsenquête 2011/2012, scp, Survey Integratie Minderheden 2010 16,3 9,3 Bron: cbs StatLine, Gezondheidsenquête 2011/2012
Psychische problemen Door vrouwen en mannen gerapporteerde psychische problemen score < 60 mhi*
12,9 8,9 * Mental Health Inventory, een meetinstrument met vragen over nervositeit, neerslachtigheid en geluk Bron: cbs StatLine, Gezondheidsenquête 2011/2012
Voorkomen van psychische problemen in afgelopen 12 maanden (vrouwen en mannen 18-64 jaar, in procenten, 2008-2009)
o
o↗
+ stemmingsstoornis 7,4 4,8 waarvan depressie 6,3 4,1 angststoornis 12,5 7,7 middelenstoornis 3,6 7,6 waarvan alcohol afhankelijkheid 1,8 5,5 Bron: De Graaf et al. 2010, Trimbos-instituut (Nemesis-2, 2008-2009)
Levensverwachting, ziektelast en doodsoorzaken Levensverwachting en ziektelast
Doodsoorzaken
Levensverwachting bij geboorte en op 65-jarige leeftijd, vrouwen en mannen, 1980-2012
Belangrijkste doodsoorzaken in percentage van het aantal overleden vrouwen en mannen, 2012
100
hart- en vaatziekten 2012 82,8 79,1
80
27,9 26,5 kanker
60
27,2 34,7
40 2012 21,2 18,3
20
ziekten van de ademhalingsorganen 9,7
0
1981
1991
2001
2011
levensverwachting bij geboorte vrouwen levensverwachting bij geboorte mannen levensverwachting op 65-jarige leeftijd vrouwen levensverwachting op 65-jarige leeftijd mannen
10,9
psychische stoornissen 8,3
3,8
ziekten van zenuwstelsel en zintuigen
Bron: cbs StatLine, Doodsoorzakenstatistiek 4,4
3,4
Levensverwachting, gezonde levensverwachting en levensverwachting zonder chronische ziekten, mannen en vrouwen, 2012
niet-natuurlijke doodsoorzaken 4,0
90 80 70 60 50 40 30 20 10 0
5,0
ziekten van spijsverteringsorganen 4,0
3,4
endocriene, voedings- en stofwisselingsziekten 2,8 als minder dan goed ervaren gezondheid
2,3
Bron: cbs StatLine, Doodsoorzakenstatistiek
een of meer chronische aandoeningen Bron: cbs StatLine, Gezondheidsenquête 2011/2012
Totaal aantal overleden vrouwen en mannen, 2012
De ziektelast is een getal dat wordt bepaald door: - het aantal mensen dat aan de ziekte lijdt - de ernst van de ziekte - de sterfte aan de ziekte - de leeftijd waarop de ziekte optreedt. De totale ziektelast is voor vrouwen iets groter dan voor mannen. Het verschil komt vooral door een grotere ziektelast van psychische stoornissen en aandoeningen aan het bewegingsapparaat bij vrouwen. De ziektelast van hart- en vaatziekten is echter iets groter bij mannen dan bij vrouwen (Gommer et al. 2010 ).
†
†
72.906
67.907
Bron: cbs StatLine, Doodsoorzakenstatistiek
Doodsoorzaken (vervolg) Mannen overlijden veel vaker aan kanker dan vrouwen, maar vrouwen overlijden (iets) vaker aan hart- en vaatziekten. Vrouwen sterven vaker door psychische stoornissen dan mannen. Hierbij gaat het meestal om dementie op hoge leeftijd. Meer mannen dan vrouwen overlijden aan nietnatuurlijke doodsoorzaken; bij mannen is het de vierde doodsoorzaak. Mannen plegen vaker zelfmoord en zijn veel vaker slachtoffer van verkeersongevallen en geweldsmisdrijven dan vrouwen.
Belangrijkste doodsoorzaken van vrouwen en mannen, 1950-2012
hart- en vaatziekten als doodsoorzaak bij vrouwen en mannen 450 400 350 300 250 200
1950
1958
1966
1974
1982
1990
1998
2006 2012
kwaadaardige nieuwvormingen als doodsoorzaak bij vrouwen en mannen 300 250 200 150 100
1950
1958
man
1966
1974
1982
vrouw
1990
1998
2006 2012
Sinds de jaren tachtig is de sterfte van vrouwen en mannen aan hart- en vaatziekten flink afgenomen als gevolg van betere behandeling en meer preventie. De sterfte aan kanker is iets toegenomen. Weliswaar is het risico om aan kanker te overlijden gedaald, maar het aantal mensen dat kanker krijgt, stijgt door de vergrijzing. Bij vrouwen is de sterfte aan borstkanker gedaald, maar de sterft aan longkanker toegenomen doordat vrouwen 20-30 jaar geleden veel meer zijn gaan roken.
Zorggebruik Contact met zorgaanbieders Medicijngebruik in de afgelopen 2 weken, percentage vrouwen en mannen, 2012
Percentage vrouwen en mannen met contact in afgelopen jaar, 2012
door arts voorgeschreven medicijnen
huisarts
77 66
41 33
specialist 42
zelfzorgmiddelen 34
38
27
Bron: cbs StatLine, Gezondheidsenquête 2012 tandarts 80
77
fysio- en oefentherapeut 24
18
Medicijnen worden niet of nauwelijks op vrouwen uitgetest. De werking van medicijnen kan voor vrouwen en mannen verschillen. Ook hebben vrouwen vaker (1,5 tot 1,7 keer) last van bijwerkingen van medicijnen dan mannen (ZonMw 2012).
Bron: cbs StatLine, Gezondheidsenquête 2012
Percentage vrouwen en mannen met opname in afgelopen jaar, 2012 ziekenhuisopname (met overnachting) 7
6
Mantelzorg is gedefinieerd als hulp die mensen in de afgelopen twaalf maanden hebben gegeven aan hun zieke of gehandicapte huisgenoten, familieleden of vrienden. Mantelzorgers van 18 jaar en ouder percentage vrouwen en mannen, 2009
dagopname ziekenhuis 8
Mantelzorg
7
Bron: cbs StatLine, Gezondheidsenquête 2012
61
39
Vrouwen hebben meer contacten dan mannen met artsen en fysiotherapeuten. Vooral het verschil in bezoek van/contact met de huisarts is groot. Dat verschil heeft te maken met bezoek/contacten van vrouwen vanwege anticonceptie, zwangerschap en bevalling (Lagro-Janssen en Noordenbos 1997) en met de gemiddeld hogere leeftijd van vrouwen (Hupkens en Swinkels 2013). In de tweedelijns geestelijke gezondheidszorg vinden ongeveer evenveel behandeltrajecten plaats bij mannen en vrouwen. Bij vrouwen werden in 2010 de meeste behandelingen gegeven voor stemmingsstoornissen, angststoornissen en aanpassingsstoornissen. Bij mannen waren de drie belangrijkste groepen: stoornissen in de kindertijd (o.a. adhd), stemmingsstoornissen en aan middelengebruik gebonden stoornissen (cbs, dis).
Bron: De Boer en Keuzenkamp, 2009
Vrouwelijke en mannelijke mantelzorgers geven even vaak emotionele steun. Vrouwen doen wat vaker huishoudelijke taken en persoonlijke verzorging, mannen doen wat vaker de administratie. De sekseverschillen zijn echter niet zo groot als vaak wordt gedacht. De duur (aantal maanden) en intensiteit (aantal uren per week) van de mantelzorg die vrouwen en mannen verlenen, verschillen niet. Vrouwelijke mantelzorgers voelen zich zwaarder belast dan mannelijke mantelzorgers. Dit geldt zowel voor werkende als niet-werkende mantelzorgers.
Literatuur en bronnen Boer, Alice de en Saskia Keuzenkamp (2009). Vrouwen, mannen en mantelzorg. Beelden en feiten. Den Haag: Sociaal en Cultureel Planbureau. cbs (2013). Gezondheid en zorg in cijfers 2013. Den Haag: Centraal Bureau voor de Statistiek. cbs StatLine. Gegevens over langdurige aandoeningen, levensverwachting en doodsoorzaken. Gommer, A.M., N. Hoeymans en M.J.J.C. Poos. Ziektelast in daly’s: Welke verschillen zijn er tussen mannen en vrouwen? In: Volksgezondheid Toekomst Verkenning. Nationaal Kompas Volksgezondheid. Bilthoven: rivm (geraadpleegd via http://www.nationaalkompas.nl/ gezondheid-en-ziekte/sterfte-levensverwachting-en-daly-s/ziektelast-in-daly-s/welkeverschillen-zijn-er-tussen-mannen-en-vrouwen). Graaf, Ron de, Margreet ten Have en Saskia van Dorsselaer (2010). De psychische gezondheid van de Nederlandse bevolking. nemesis-2: Opzet en resultaten. Utrecht: Trimbos-instituut. Hupkens, Christianne en Henk Swinkels (2013). Ongeveer drie kwart bezoekt jaarlijks huisarts en tandarts. In: cbs-Webmagazine, 2 juli 2013 (geraadpleegd via: http://www.cbs.nl/nl-NL/ menu/themas/gezondheid-welzijn/publicaties/artikelen/archief/2013/2013-3854-wm.htm). Keuzenkamp, Saskia en Janneke van Mens-Verhulst. Gezondheid: In: A. Merens en B. Hermans (2009). Emancipatiemonitor 2008, p. 250-274. Den Haag: Sociaal en Cultureel Planbureau/Centraal Bureau voor de Statistiek. Lagro-Janssen, Toine en Greta Noordenbos (1997). Sekseverschillen in ziekte en gezondheid. Nijmegen: sun. Sociaal en Cultureel Planbureau, Survey Integratie Minderheden 2010. ZonMw (2012). Vrouwen zijn anders. ZonMw-Signalement Seksespecifieke gezondheidszorg. Den Haag: ZonMw.
Colofon Samenstelling: Ans Merens, Sociaal en Cultureel Planbureau Vormgeving: bureau Stijlzorg, Utrecht Foto voorzijde: Ien van Laanen, Geldermalsen December 2013
