FACTSHEET
Gezondheid en natuur
M. van Santvoort Oktober 2014
Inleiding Waarom deze factsheet over gezondheid en natuur? Veel mensen geven aan dat zij zich ontspannen voelen in de natuur. Dit is een beleving die vanzelfsprekend is en die men echt zo ervaart. Uit onderzoek blijkt dat natuur positief werkt voor de gezondheid van mensen en dat je sneller en beter herstelt in de natuur dan in een stenen omgeving. Dit geldt bijvoorbeeld voor een burn-out, maar ook het sporten in de natuur heeft een positiever effect op de geest dan het sporten in een sportschool. Deze combinatie van beleving en wetenschappelijke bewijzen voor het positieve effect van natuur op gezondheid, staat in deze factsheet centraal. Gezondheid en natuur kunnen elkaar dus positief benutten.
Wat is gezondheid?
Wat is natuur? Gezondheid is het
We beschrijven twee definities van gezondheid, omdat het model van Lalonde duidelijk de vier invalshoeken van gezondheid weergeeft en de tweede definitie van Huber nog in ontwikkeling is, maar benadrukt dat gezondheid een dynamisch begrip en geen eindpunt is. Gezondheid staat niet op zichzelf, maar wordt beïnvloed door verschillende factoren zoals: omgeving, biologische factoren, (zorg)voorzieningen en leefstijl. Dit wordt weergegeven in het model van Lalonde (figuur 1). In dit model is te zien dat gezondheid - naast de biologische factoren, de zorgvoorzieningen en leefstijl - ook wordt beïnvloed door de sociale en fysieke omgeving, waaronder natuur.
Gezondheid
(Zorg)voorzieningen
Omgeving
Biologische factoren
Steeds vaker wordt duidelijk dat gezondheid geen absoluut begrip is, maar meer een dynamisch begrip. Ook mensen met een chronische ziekte of beperking kunnen zich gezond voelen ondanks hun aandoening. Ze kunnen zich aanpassen aan hun beperking, veerkracht tonen of een balans weten te vinden in het dagelijks leven. Gezondheid is niet statisch maar verandert; het staat in contact met de omgevingsfactoren. Zowel de mens als de natuur zijn coproducenten van gezondheid. Daarom is men op zoek naar een nieuwe, meer dynamische kijk op gezondheid. Dit heeft geleid tot de volgende nieuwe definitie voor gezondheid.
vermogen om zich aan te passen en een eigen regie te voeren in het licht van de sociale,
“Onder natuur worden niet alleen groot-
psychische en
schalige natuurgebieden zoals bossen, heide,
emotionele uit-
meren, duinen, strand, rivieren en uiterwaar-
dagingen van het
den verstaan, maar ook de groene plekken in
leven. Dit concept
en om de stad, zoals het plantsoen, het park
beschrijft gezond-
of weilanden in de directe omgeving. Ook
heid als een
tuinen bij huizen of het trapveldje bij school
dynamisch begrip
vallen onder het begrip natuur”.
waarin flexibiliteit en zelfregie centraal staan en waarbij gezondheid geen stabiel
Leefstijl
Figuur 1. Model van Lalonde (1974)
Voor de definitie van natuur is gekozen voor de omschrijving van bijzonder hoogleraar ’Beleving en waardering van natuur en landschap’ Agnes van den Berg, omdat deze omschrijving in de praktijk goed te hanteren is.
eindpunt is. M. Huber, 2013
In deze factsheet hanteren we dus de brede definitie van gezondheid, waarbij gezondheid flexibel is, zelfregie centraal staat en geen stabiel eindpunt is en waarbij we onder natuur de grote natuurgebieden tot het trapveldje bij school verstaan.
Kinderen
Gezondheidsproblemen en kansen die de natuur biedt
Het blijkt dat kinderen die meer gaan bewegen minder overgewicht hebben als zij natuurlijke speelplekken in hun omgeving hebben op een afstand van minder dan 500 meter van hun huis. Ze zijn ook beter bestand tegen grote levensgebeurtenissen en hebben minder angst, boosheid, verdriet en zorgen.
In Nederland zijn diverse gezondheidsproblemen te constateren bij zowel kinderen, volwassenen als ouderen. Bij kinderen zijn dit vooral te weinig bewegen, overgewicht/obesitas en psychische klachten. Bij volwassenen wordt dit aangevuld met diabetes en depressie. Voor ouderen komt daar dementie nog bij.
Inactiviteit Bewegingsarmoede
Middels literatuuronderzoek is op een rij gezet hoe de natuur gezondheid bij de diverse doelgroepen positief kan beïnvloeden.
Van 12- tot 16-jarigen voldoet 44% van de jongens en 58% van de meisjes niét aan de Nederlandse Norm Gezond Bewegen.
•K inderen vertonen meer matig tot intensieve lichamelijke activiteit op natuurlijke speelplekken. •O nderzoeken tonen aan dat natuur een positieve invloed heeft op de energiebalans en bij kan dragen aan een betere gezondheid onder jongeren.
Volwassenen Volwassenen die groen in hun omgeving hebben, blijven langer actief, ze hebben minder kans op overgewicht en halen vaker de beweegnorm van een half uur matig tot intensief bewegen per dag. Ook hebben volwassenen minder psychische klachten naar mate er meer groen in de buurt van de woning is.
Bewegingsarmoede 45% van de volwassenen voldoet niet aan de Nederlandse Norm Gezond Bewegen.
Obesitas Tussen 1985 en 2011 steeg het aantal te dikke volwassenen van 33% naar 40%.
Wonen binnen een straal van 830 meter van een park geeft meer kans op het halen van de Nederlandse Norm voor Gezond Bewegen.
Er is 40% minder kans op overgewicht in groene buurten
Obesitas Van westerse jongeren tussen 4 en 20 jaar is het percentage overgewicht tussen 1985 en 2011 gestegen van 10% naar 13%. Van niet-westerse jongeren van 10% naar naar 20%.
Sociale en psychische problemen
• Meer parkgebied in een straal van 500 meter van de woning geeft minder kans op overgewicht op 18e levensjaar. • Ten minste 5 ha. groen (park, bos, gras) geeft 18% minder overgewicht onder jongeren.
• Kinderen zijn beter bestand tegen de gevolgen van stressvolle levensgebeurtenissen naarmate er meer groen in en om de woning aanwezig is. • Kinderen blijken minder angst, boosheid, verdriet en zorgen te hebben na afloop van een driedaags natuurbelevingsprogramma.
onen binnen W een straal van 830 meter van een park geeft meer kans op het halen van de Nederlandse Norm voor Gezond Bewegen. Met voldoende beweging blijven mensen op gewicht of kunnen afvallen. Dit is belangrijk om de negatieve lichamelijke gevolgen van diabetes te voorkomen of te beperken.
Er is minder kans op psychische klachten zoals angst en depressie naarmate er meer groen in de buurt van de woning is.
Diabetes Tussen 1990 en 2007 steeg het aantal mensen met diabetes met 50% bij vrouwen en 40% bij mannen.
Depressie 40% van de volwassenen heeft weleens last gehad van een psychische aandoening (b.v. angst, depressie).
Ouderen Bewegingsarmoede 45% van de volwassenen voldoet niet aan de Nederlandse Norm Gezond Bewegen.
Handreikingen
Ouderen die groen op loopafstand (830 meter) van hun woning hebben, blijven langer actief, hebben minder kans op overgewicht en hebben meer kans op het halen van de Nederlandse Norm voor Gezond Bewegen. Dit beïnvloedt mensen met diabetes positief. Ouderen met groen in hun omgeving hebben ook minder kans op depressie en angstklachten. Ten slotte zijn er aanwijzingen dat natuur een positieve invloed heeft op mensen met dementie.
Realiseer groen in de wijken en parken binnen een straal van 500 tot 830 meter van woningen.
Ouderen die groen op loopafstand hebben, blijven langer actief.
Stimuleer dat er sportactiviteiten in natuurlijke omgevingen worden gerealiseerd.
Stimuleer dat mensen 1x per week naar een park of bos gaan.
Obesitas Tussen 1985 en 2011 steeg het aantal te dikke volwassenen van 33% naar 40%.
Er is 40% minder kans op overgewicht in groene buurten.
Wonen binnen een straal van 830 meter van een park geeft meer kans op het halen van de Nederlandse Norm voor Gezond Bewegen. Met voldoende beweging blijven mensen op gewicht of kunnen afvallen. Dit is belangrijk om de negatieve lichamelijke gevolgen van diabetes te voorkomen of beperken.
Diabetes Tussen 1990 en 2007 steeg het aantal mensen met diabetes met 50% bij vrouwen en 40% bij mannen.
Depressie 40% van de volwassenen heeft wel eens last gehad van psychische aandoeningen zoals angst of depressie.
Naarmate er meer groen in de buurt van de woning is, daalt de kans op psychische klachten als angst en depressie.
Stimuleer bezoeken aan de natuur voor diverse doelgroepen.
Observaties van de impact van natuur op mensen met dementie geven het volgende beeld. • Verbeteringen van de gemoedestoestand, sociale interactie en welbevinden. • Afname van storend gedrag, onrust en psychofarmacagebruik.
Dementie Het aantal mensen met dementie in Noord-Brabant was in 2012: 1 op 72. Verwachting voor 2020 is 1 op 57 en voor 2030 is dit 1 op 43.
Belangrijke doelgroepen Initiatieven op het gebied van gezondheid en natuur dienen vooral de volgende doelgroepen te bereiken. • • • • • • •
Jongeren van 4 – 20 jaar met overgewicht. Mensen met een laag inkomen. Mensen met slechte leefomstandigheden. Mensen met ongezond gedrag. Mensen met overgewicht en/of onvoldoende beweging. Mensen met diabetes. Mensen met angst- en depressiestoornissen.
Geraadpleegde bronnen 1. A genda voor een nationaal Preventie Programma, 2013. 2. D röes, Prof. dr. Rose-Marie : Nature as an intervention in dementia. Lezing op 16 september 2014 in Vitura vitaliteitscentrum Biezenmortel. 3. G ezondheidsraad en RMNO, 2004. 4. Groen, gezond en productief. The Economics of Ecosystems & Biodiversity (TEEB NL): Natuur en gezondheid. KPMG 2012. 5. H uber, M., et al., How should we define health? BMJ, 2011. 343: p. d4163. 6. H uber, M. (2013). Naar een nieuw begrip van gezondheid. Pijlers voor positieve gezondheid. TSG – tijdschrift voor gezondheidswetenschappen. 91. p. 133 - 134 7. Ewijk, C. van, Horst, A. van der en Besseling, P., Toekomst voor de zorg. Gezondheid loont. Tussen keuze en solidariteit. CPB 2013.
Geraadpleegde websites http://www.agnesvandenberg.nl/IVN_factsheetNenG_web.pdf http://www.brabant.nl/dossiers/dossiers-op-thema/natuur-en-landschap/natuur.aspx http://www.hetbewaardeland.nl/effect-op-kinderen http://www.nationaalkompas.nl/gezondheid-en-ziekte/ziekten-en-aandoeningen http://www.pgraad.com/85-artikelen/programmaraad-zorgvernieuwing-psychogeriatrie/ 69-programmaraad-zorgvernieuwing-psychogeriatrie.html
Colofon M.L.J. van Santvoort, MSc. Beleidsadviseur gezondheid, Provinciale Raad Gezondheid
[email protected] tel: 073-6120766 www.provincialeraadgezondheid.nl
